Vereniging voor de vergelijkende studie van het recht van België en Nederland
Preadviezen Rechtswaarborgen in een herijkte welvaartsstaat 'Herijking van de rechtsstaat' en het Nederlandse recht Culpa in het Belgisch strafrecht: een poging tot synthese Van mate van schuld: over ondergrens (en bovengrens) van de culpa in het Nederlandse strafrecht in het Belgisch privaatrecht: de vordering uit onrechtvaardige verrijking Ongerechtvaardigde verrijking naar Nederlands recht door Frédéric Vanneste Willem Konijnenbelt Van Vellinga Joke Baeck Ton Hartlief
Boom Juridische uitgevers Den Haag
Inhoud Preadviezen publiekrecht Rechtswaarborgen in een herijkte welvaartsstaat Dr. Vanneste I.
Inleiding en definitie van welvaartsstaat
II.
Rechtswaarborgen Materieel: zowel klassieke als sociale en economische mensenrechten Procedureel
2. III.
2. 3. 4. IV.
Preventieve juridische controle op naleving sociale en economische grondrechten Legaliteitsbeginsel Standstill Rechtstreekse bescherming en de plichten van het individu Tussenbesluit
22 23 27 30 33
5. 6.
juridische controle op naleving sociale en economische grondrechten Terughoudende rechters en de problematiek van de 'directe werking' Rechtstreekse toepassing in het objectief contentieux Directe werking in subjectief contentieux Collectief klachtrecht en rapportering voor het Europees Comité voor sociale rechten (ESH-Comité) Rechtstreeks afdwingen voor het Hof van Justitie? Tussenbesluit
V.
De 'omweg' via het EVRM
53
VI.
Besluit
57
2. 3. 4.
34 34 36 47 49 52
'Herijking van de rechtsstaat' en het Nederlandse recht Willem Konijnenbelt Inleiding 2. 2.
Werking van sociale grondrechten: geschiedenis 63 De introductie van sociale grondrechten in de Nederlandse Grondwet 63 De werking van sociale grondrechten volgens de parlementaire stukken 68
3.
Werking van sociale grondrechten volgens de Nederlandse doctrine Karakter en functie van sociale grondrechten De rechter en de sociale grondrechten in de literatuur
75
4.
Sociale grondrechten in de jurisprudentie van de rechter Nederlandse jurisprudentie
77 77
2.
Ontwikkelingen in de Straatsburgse jurisprudentie
80
5.
Sociale grondrechten in de wetgevingsprocedure
6.
Herijken van de sociale rechtsstaat achter de dijken
2.
Verkort aangehaalde literatuur
70
84 86
Preadviezen strafrecht Culpa in het Belgisch strafrecht: een poging tot synthese
89
Van
r.2.
2.
2.2 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9.
Inleiding Culpa: afbakening van het onderwerp De situering van de onachtzaamheid binnen de structuur van het misdrijf Het moreel bestanddeel van het misdrijf: algemeen Het moreel bestanddeel: het opzet Het moreel bestanddeel: onachtzaamheid De voor de onopzettelijke doding en onopzettelijke slagen en verwondingen vereiste onachtzaamheid De wetsgeschiedenis Tussen toeval en opzet De onachtzaamheid Het gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg Elke fout De identiteit tussen de strafrechtelijke en de burgerrechtelijke fout De vereiste van een persoonlijke fout Eerste mogelijkheid: de fout bestaat in de overtreding van een wel bepaald gebod ofverbod Tweede mogelijkheid: de fout bestaat in een inbreuk op de algemene zorgvuldigheidsnorm of het van de normaal voorzichtige en redelijke persoon De vereiste van het voorzienbaar en vermijdbaar schadelijk gevolg De lichtste fout volstaat Het verband tussen de fout en het letsel
89 89 90 92 97 98
De afstand in de tijd en in de ruimte tussen de fout en het lichamelijk letsel Andere aspecten van strafrecht: schulduitsluiting, geen strafbare poging, geen strafbare deelneming Aspecten van strafprocesrecht: geen verwittingsplicht, bewijslast, beoordeling door de feitenrechter en motiveringsplicht Conclusie: de onder- en bovengrens van onachtzaamheid 3.
3.2. 3.3. 3.4. 3.5 3.6. 3.7. 3.8. 3.9. 4.
De kritiek op de theorie van de eenheid van strafrechtelijke en burgerrechtelijke fout Algemeen De wetsgeschiedenis Het strafrecht hoeft zich niet in te laten met onachtzaamheid Het foutbegrip wordt plaats van subjectief benaderd en met de lichtste fout ligt de ondergrens te laag De rechter zou zijn beslissing over de fout laten afhangen van de belangen van de slachtoffers. Het gezag van het strafrechtelijk gewijsde voor de civiele rechter De verjaring van de op een misdrijf gesteunde burgerlijke vordering De bewijsregeling De causaliteit
4.2. 4.3.
Voorstellen tot wijziging De voorstellen van de Commissie voor de herziening van het Strafwetboek en van de Koninklijk commissaris voor de hervorming van het Strafwetboek Het Wetsvoorstellen
5.
Het Franse voorbeeld
6.
Beoordeling
Van mate van schuld: over ondergrens (en bovengrens) van de culpa in het Nederlandse strafrecht
Een vraag van inhoud Hoe het begon Naar de vraagstelling Culpa in de wet 3
Culpa in ontwikkeling
maat
3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 4 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 5 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9
De rechter past toe, de wetenschap exploreert Ontdekking van de bouwstenen van de schuld De verhouding tussen de bestanddelen van het delict en wederrechtelijkheid en schuld elementen van het strafbaar feit De van als bestanddeel delict Het ontbreken van de beschrijving van een verboden gedraging in het culpoze gevolgsdelict Van gebrek aan voorzienbaarheid naar handelen in strijd met een zorgplicht en uiteindelijk naar gebrek aan zien Wisselwerking tussen rechtspraak en theorie; het Verpleegster-arrest Nog meer invloed van het strafproces(recht) op de inhoud van de culpa De van de mate van schuld Aanmerkelijke schuld als ondergrens van de culpa De Hoge Raad herinnert uitdrukkelijk aan de aanmerkelijke schuld Ongerustheid in de literatuur De Hoge Raad herinnert opnieuw én uitdrukkelijk aan het aanmerkelijke van de schuld Aanmerkelijke schuld en momentane onoplettendheid Aanmerkelijke schuld buiten het wegverkeer De invulling van de aanmerkelijkheid van de schuld Inleiding Karakter van de eis van de aanmerkelijkheid van de schuld Heroriëntatie op de mate van schuld ondergrens van de culpa volgens de wetgever De ondergrens van de culpa in de rechtspraak De bovengrens van de culpa in de rechtspraak Strafmaat Waarop heeft het aanmerkelijke van de schuld betrekking? Bewuste en onbewuste schuld Factoren die bij de beoordeling van de mate van schuld in aanmerking komen Inleiding Factoren van belang voor het oordeel over de aanmerkelijkheid van de schuld bij culpoze gevolgsdelicten Geoorloofd risico Culpa ten aanzien van een strafbaarheid constituerende omstandigheid Medeschuld De achtergrond waartegen het schuldoordeel wordt c.q. moet worden geveld Inleiding Culpoze gevolgsdelicten in het wegverkeer Andere culpoze gevolgsdelicten Acceptatie van risico
Hetgeen bekend is omtrent capaciteiten van mensen is praten Samenleving en risico Culpa ten aanzien van een omstandigheid een enkel Wel schuld doch niet in aanmerkelijke mate, wat dan? 6 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7
Buitenland Inleiding Duitsland Oostenrijk Frankrijk Engeland De Verenigde Staten Conclusie
7
Culpa en 'positive obligations'
8
Rechtvaardiging van de bestraffing van culpoze delicten
9
Moeten wij gelukkig zijn met het vereiste van de mate van schuld?
Preadviezen privaatrecht in het Belgische privaatrecht: de vordering uit ongerechtvaardigde verrijking Joke Baeck
Inleiding 2.
Grondslag
200
3.
Toepassingsvoorwaarden Verrijking van de verweerder Verarming van de eiser Verband tussen verrijking en verarming Gebrek aan juridische rechtvaardiging Subsidiariteit Afwezigheid van fout van de eiser?
203 203 207
3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 4. 4.2.
Gevolgen Klassieke zienswijze Alternatieve benadering
226 229
232 236
5.
Ongerechtvaardigde verrijking als verweermiddel?
6.
Besluit
243
Ongerechtvaardigde verrijking naar Nederlands recht Ton
245
I.
Inleiding en plan van behandeling BW is niet het BW Omstreden rechtspraak Agenda Lijn van het betoog
245 245 246 246 247
II. 5. 6. 7. 8. 9.
Van Quint-Te Poel-formule naar een algemene verrijkingsactie Broers schrijven geschiedenis Wat beweegt de Hoge Raad? Principekwestie of wetgevingstechniek? Algemeen deel Globale blik op de vereisten Illustratiemateriaal Inpassen en vaststellen Of is (strijd met) de wet een uitzondering? Laatste woord? Een bijzondere algemene actie
248 248 250 250 252 252 254 254 255 256 256
III.
Art. beter bekeken In een notendop Schadevergoeding; geen ongedaanmaking Basale regels voor de afwikkeling Dubbel plafond Verrijking en verarming Causaal verband; 'ten koste van' Kern van de zaak Welke argumenten spelen mee? Aanvullende redelijkheidstoets Ontstaan, beperking en verval Geen achtergestelde positie Verarming toch niet? Ook vader en zoon schrijven geschiedenis Samenloop Méér dan een kwestie van samenloop? De ene vraag is de andere niet
257 257 258 259 259 259 260
2. 3. 4.
20.
22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.
262 263 264 265 266 267 268 268 269
IV. 32. 33. 34. 35. V. 36. 37. 38. 39. 40. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. VI.
Art. onbegrensd en onbemind? Het grotere geheel Succesfactoren Tussenbalans Onbegrensde mogelijkheden Een omstreden rechtsfiguur
269 269
Hype rond de eeuwwisseling Rode draad Dubbele verkoop in de West Reserve en kritiek is dam Steun van gezaghebbende zijde Bijvangst Zingeving Vuile handen Aanvulling, beperking en uitleg Verweermiddel Systematische functie Hoe en wat Systematiek en rechtspolitiek Per saldo Rust aan het front?
273 273 274 275 277 277 278 279
272 272 272
282 283 284 285 286 287 288
52. 53. 54. 55. 56. 57.
Waar staan we anno beperking of groei? Kentering De overeenkomst als legitimatie De Groene Specht Op weg naar beperking van het toepassingsbereik? Groeimogelijkheden Surrogaat-oplossingen Waardering
288 288 289
VII. 58.
Eindbalans Tot besluit
297 297
Verkort aangehaalde literatuur
292 294 295 296
300
