Verbintenissenrecht OVEREENKOMSTEN Bert De Vuyst (09-10)

1

Verbintenissenrecht

OVEREENKOMSTEN .......................................................................................................... 5 1.

Soorten verbintenissen ............................................................................................................................ 5 Natuurlijke verbintenis ....................................................................................................................................... 5 Benoemde, onbenoemde of gemengde overeenkomst ..................................................................................... 5 Benoemde overeenkomst: ............................................................................................................................. 5 Onbenoemde overeenkomst: ........................................................................................................................ 5 Gemengde overeenkomst: ............................................................................................................................. 5 Overeenkomsten intuitu personae of intuitu pecuniae ..................................................................................... 6 Overeenkomst intuitu personae: ................................................................................................................... 6 Overeenkomst intuitu pecuniae: .................................................................................................................... 6 Éénzijdige of wederkerige overeenkomst .......................................................................................................... 6 Éénzijdige overeenkomst: .............................................................................................................................. 6 Meerzijdige overeenkomst:............................................................................................................................ 6 Overeenkomst om niet of onder bezwarende titel ............................................................................................ 7 Overeenkomst om niet ................................................................................................................................... 7 Overeenkomst onder bezwarende titel ......................................................................................................... 7 Vergeldende of aleatoire overeenkomst ............................................................................................................ 7 Vergeldende overeenkomst ........................................................................................................................... 7 Aleatoire overeenkomst ................................................................................................................................. 7 Consensuele, formele of zakelijke overeenkomst .............................................................................................. 8 Consensuele overeenkomst ........................................................................................................................... 8 Formele overeenkomst .................................................................................................................................. 8 Zakelijke overeenkomst.................................................................................................................................. 8 Duurovereenkomst of aflopende overeenkomst ............................................................................................... 8 Duurovereenkomst ........................................................................................................................................ 8 Aflopende overeenkomst ............................................................................................................................... 8 Overeenkomst van bepaalde of onbepaalde duur ............................................................................................. 8 Overeenkomst van bepaalde duur ................................................................................................................. 8 Overeenkomst van onbepaalde duur ............................................................................................................. 8 Toetredingsovereenkomst of onderhandelde overeenkomst ............................................................................ 8 Toetredingsovereenkomst ............................................................................................................................. 8 Onderhandelde overeenkomst ...................................................................................................................... 8 Overeenkomst op afstand of in fysieke aanwezigheid van de contractpartijen ................................................ 9 Overeenkomst op afstand .............................................................................................................................. 9 Overeenkomst in fysieke aanwezigheid van de contractpartijen .................................................................. 9 Overeenkomst tussen een professioneel en een consument, dan wel tussen partijen met een andere hoedanigheid ...................................................................................................................................................... 9 Overeenkomst tussen een handelaar en een consument .............................................................................. 9 Deelbare of ondeelbare overeenkomsten .......................................................................................................... 9 Deelbare overeenkomsten ............................................................................................................................. 9 Ondeelbare overeenkomsten......................................................................................................................... 9

Bert De Vuyst (09-10)

2 Raamovereenkomst ............................................................................................................................................ 9 Privaatrechtelijke en publiekrechtelijke overeenkomst ..................................................................................... 9 Privaatrechtelijke overeenkomst ................................................................................................................... 9 Publiekrechtelijke overeenkomst ................................................................................................................... 9 2.

Totstandkoming van overeenkomsten ................................................................................................... 10 Fraus omnia corrumpit ..................................................................................................................................... 10 Wetsontduiking (≠rechtsmisbruik!) ................................................................................................................ 10 Goede trouw ..................................................................................................................................................... 10

Wilsovereenstemming via aanbod en aanvaarding ........................................................................................ 10 Wilsuiting .......................................................................................................................................................... 10 Uitdrukkelijke wilsuiting ...................................................................................................................... 10 Stilzwijgende wilsuiting ....................................................................................................................... 10 Omstandig stilzwijgen .......................................................................................................................... 10 Aanbod.............................................................................................................................................................. 10 Algemene voorwaarden ................................................................................................................................... 11 Voorafgaande onderhandelingen ..................................................................................................................... 11 Afbreken van onderhandelingen .................................................................................................................. 11 Gebrekkige of onvoldoende informatie = schending precontractuele informatieplicht.............................. 11 Afspraken tijdens de onderhandelingen, voorcontracten en raamcontracten ............................................ 11 3.

Geldigheid van overeenkomsten ........................................................................................................... 12 Discrepantie tussen werkelijke wil en wilsuiting .............................................................................................. 12 Verschrijving of ongewilde discrepantie ...................................................................................................... 12 Gelijkaardige situaties .................................................................................................................................. 12 Wilsgebreken .................................................................................................................................................... 12 Bedrog .......................................................................................................................................................... 12 Geweld ......................................................................................................................................................... 13 Dwaling ......................................................................................................................................................... 13 Contractualisering van wilsgebreken ........................................................................................................... 14 Handelingsbekwaamheid ................................................................................................................................. 14 Voorwerp ...................................................................................................................................................... 14 Verkoop van andermans eigendom ............................................................................................................. 14 Sterkmaking .................................................................................................................................................. 14 Oorzaak ............................................................................................................................................................. 14 Objectieve betekenis .................................................................................................................................... 14 Subjectieve betekenis................................................................................................................................... 15 Versmelting beide betekenissen .................................................................................................................. 15 Drie probleemgevallen ................................................................................................................................. 15 Bewijs ........................................................................................................................................................... 15 Abstracte verbintenis ................................................................................................................................... 15 Uitzondering op afwezigheid van bewijsvereiste van gelijkwaardigheid der prestaties .............................. 15 Formele geldigheidsvoorwaarden .................................................................................................................... 16 Gemeen recht ............................................................................................................................................... 16 Sanctie: nietigheid ........................................................................................................................................ 16 Volledige of partiële nietigheid en conversie ............................................................................................... 17 Bijkomende schadevergoeding .................................................................................................................... 17 Gevolgen nietigverklaring tav derden .......................................................................................................... 17 Verval of caducité ............................................................................................................................................. 17


3 4.

Werking van contractuele verbintenissen .............................................................................................. 18 Partijen ............................................................................................................................................................. 18 Partij vs. Derde ............................................................................................................................................. 18 Algemene rechtsopvolging ........................................................................................................................... 18 Vertegenwoordiging ..................................................................................................................................... 18 Contractstoetreding ..................................................................................................................................... 19 Gevolgen tussen partijen (aanvulling of matiging van wilsverklaring) ............................................................. 19 Interpretatie ................................................................................................................................................. 19 Aanvulling ..................................................................................................................................................... 20 Matiging ....................................................................................................................................................... 20 Gevolgen ten aanzien van derden .................................................................................................................... 20 Relativiteit .................................................................................................................................................... 20 Tegenstelbaarheid ........................................................................................................................................ 21 Tegenstelbaarheid in het nadeel van derden: derdemedeplichtigheid aan contractbreuk ......................... 21 Tegenstelbaarheid in het voordeel van derden: verhoogde algemene zorgvuldigheidsplicht .................... 21 Uitzonderingen op de relativiteit...................................................................................................................... 22 Wanneer een overeenkomst tot voordeel van een derde strekt ................................................................. 22 Accessoriumtheorie...................................................................................................................................... 24 ...................................................................................................................................................................... 24 Zijdelingse vordering .................................................................................................................................... 24 Uitzonderingen op de tegenstelbaarheid ......................................................................................................... 25 Pauliaanse rechtsvordering .......................................................................................................................... 25 Veinzing of simulatie .................................................................................................................................... 25 Bijkomende formaliteiten vereist voor de tegenstelbaarheid.......................................................................... 26 Duur van de overeenkomst .............................................................................................................................. 26 Wederzijdse verbreking................................................................................................................................ 26 Eenzijdige verbreking ................................................................................................................................... 26

5.

Niet-nakoming: contractuele aansprakelijkheid wegens wanprestatie of overmacht? Gevolgen? ......... 27 Contractuele aansprakelijkheid wegens wanprestatie of overmacht? ............................................................ 27 Inspanningsverbintenis ................................................................................................................................ 27 Resultaatsverbintenis ................................................................................................................................... 28 Garantieverbintenis ...................................................................................................................................... 28 Overmacht .................................................................................................................................................... 28 Fout van een hulppersoon geen overmacht ................................................................................................ 29 Risicoleer ...................................................................................................................................................... 29 Gewijzigde omstandigheden: de imprevisieleer .......................................................................................... 30 Toerekeningsvatbaarheid van de schuldenaar ................................................................................................. 30 In principe geen buitencontractuele aansprakelijkheid ................................................................................... 30 Verbod van samenloop contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid ......................................... 30 Ingebrekestelling .............................................................................................................................................. 30 Vorm ............................................................................................................................................................. 30 Draagwijdte vd vereiste................................................................................................................................ 31 Gevolgen van de ingebrekestelling .............................................................................................................. 31 Sancties ............................................................................................................................................................. 31 Keuzerecht van de schuldeiser ..................................................................................................................... 31 Gemeenrechtelijke sancties ......................................................................................................................... 31

RECHTMATIG VERTROUWEN ALS BRON VAN VERBINTENISSEN?...................................... 38 Bert De Vuyst (09-10)

4

EENZIJDIGE WILSUITING.................................................................................................. 39 ONVERSCHULDIGDE BETALING........................................................................................ 40 Verrijking zonder oorzaak .............................................................................................................................. 41 Zaakwaarneming ............................................................................................................................................ 42 Rechtsregels verbonden aan verbintenissen .................................................................................................. 42 Modaliteiten van termijn en voorwaarde ........................................................................................................ 42 Modaliteiten ................................................................................................................................................. 42 Termijn ......................................................................................................................................................... 43 Voorwaarde .................................................................................................................................................. 43 Modaliteiten wegens pluraliteit van schuldenaren .......................................................................................... 45 Deelbare verbintenissen .............................................................................................................................. 45 Ondeelbare verbintenissen .......................................................................................................................... 45 Hoofdelijke of solidaire verbintenissen ........................................................................................................ 46 In solidum verbintenissen ............................................................................................................................ 47 Modaliteiten mbt het voorwerp van de verbintenis ........................................................................................ 49 Cumulatieve verbintenis .............................................................................................................................. 49 Alternatieve verbintenis ............................................................................................................................... 49 Facultatieve verbintenis ............................................................................................................................... 49 Overdracht van verbintenissen en delegatie .................................................................................................... 49 Cessie van schuldvordering .......................................................................................................................... 49 Cessie van schuld .......................................................................................................................................... 51 Cessie van contract....................................................................................................................................... 51 Delegatie ...................................................................................................................................................... 51 Uitdoving van de verbintenis of van de rechtsvordering ................................................................................. 52 Betaling......................................................................................................................................................... 52 Betaling door een derde en subrogatie ........................................................................................................ 54 Uitdoving van verbintenis door schuldvergelijking of compensatie ............................................................ 55 Uitdoving van verbintenis door schuldvernieuwing ..................................................................................... 56 Uitdoving van de verbintenis door schuldvermenging................................................................................. 57 Uitdoving van verbintenissen door schuldkwijtschelding en door afstand van recht .................................. 57 Uitdoving van de rechtsvordering door bevrijdende verjaring .................................................................... 57 Bewijs ................................................................................................................................................................ 58 Geschreven bewijs of geschrift, in het bijzonder akten ............................................................................... 58 Getuigen en vermoedens ............................................................................................................................. 61 Bekentenis .................................................................................................................................................... 61 Eed ................................................................................................................................................................ 62

Verschil contract en overeenkomst: -

Contract doet verbintenissen ontstaan. Overeenkomst is ruimer, overeenkomst kan ook slaan op het wijzigen, overdragen of doen uitdoven van een verbintenis.


5 Geldige totstandkoming van een verbintenis: -

Wilsovereenstemming + veruiterlijking Handelingsbekwaamheid Legaal voorwerp Legale oorzaak (Formaliteiten)

Sanctie bij gebrek = nietigheid

Overeenkomsten 1. Soorten verbintenissen Natuurlijke verbintenis Een verbintenis waarvan de nakoming niet in rechte kan worden afgedwongen, maar waarbij de gewetensplicht toch zo groot is dat de ‘schuldenaar’ door uitvoering ervan te kennen geeft dat hij zich door de verbintenis gedwongen acht. Vb: Betaling van een reeds verjaarde schuld. Bijzonderheden: -

Zwakke werking van de natuurlijke verbintenis: de nakoming van een natuurlijke verbintenis kan niet in recht worden opgeëist. Een terugvordering is niet mogelijk op grond van de onverschuldigde betaling (art. 1235, lid 2 BW) Een vordering op grond van verrijking zonder oorzaak is evenmin mogelijk omdat de natuurlijke verbintenis een geldige oorzaak voor de verrijking vormt. De betaling van de natuurlijke verbintenis is namelijk een verbintenis uit eenzijdige wilsuiting.

Benoemde, onbenoemde of gemengde overeenkomst Benoemde overeenkomst: - Overeenkomsten die in de wet onderscheiden worden en waarvoor telkens een set van bijzondere rechtsregels geldt. Onbenoemde overeenkomst: - In de wetgeving onbenoemde overeenkomsten. Gemengde overeenkomst: - Overeenkomsten die bestanddelen van twee of meer benoemde overeenkomsten bevatten.


6

Overeenkomsten intuitu personae of intuitu pecuniae Overeenkomst intuitu personae: - Overeenkomsten die hoofdzakelijk/specifiek omwille van de persoon of de persoonlijke hoedanigheden of kwaliteiten van de medecontractant worden gesloten. Vb.: Overeenkomst met een kunstschilder. Bijzonderheden: -

Ze moeten door de schuldenaar persoonlijk worden uitgevoerd. (art. 1237 BW) Kunnen niet worden overgedragen Eindigen automatisch met het overlijden van de (natuurlijke) persoon omwille van wiens persoon de overeenkomst werd gesloten. (art. 1122 BW) Alleen ten aanzien van die overeenkomsten komt dwaling mbt identiteit of hoedanigheid van de medecontractant als wilsgebrek in aanmerking. (art. 1110, lid 2 BW)

Overeenkomst intuitu pecuniae: - Overeenkomsten intuitu pecuniae vallen of staan niet met de persoon van de schuldenaar.

Éénzijdige of wederkerige overeenkomst Éénzijdige overeenkomst: - Slechts één contractpartij gaat een schuld aan (art. 1103 BW) Vb.: Bewaarneming Meerzijdige overeenkomst: - Beide contractspartijen gaan een schuld aan. (art. 1102 BW) Vb.: Bezoldigde bewaarneming Bijzonderheden: -

-

Meer sancties mogelijk bij wanprestatie: ° Ontbinding wegens wanprestatie ° Opschortingsrechten (retentierecht en ENAC) Risicoleer verschilt Het bewijsrechtelijk formalisme van art. 1325 BW is alleen van toepassing op wederkerige overeenkomsten, terwijl art. 1326 BW enkel op (bepaalde) éénzijdige overeenkomsten van toepassing is.


7

Overeenkomst om niet of onder bezwarende titel Overeenkomst om niet - Wanneer een contractspartij een prestatie/voordeel aan haar medecontractant belooft zonder dat zij daarvoor een voordeel van haar medecontractant bekomt (art. 1105 BW). Vb.: Schenking, gratis dienstverlening Bijzonderheden: -

-

Bijzondere vormvereisten ter bescherming van de persoon die een verbintenis om niet aangaat: ° Verlijden van een notariële akte bij een schenking (art. 931 BW) Benadeling kan niet worden ingeroepen.

Overeenkomst onder bezwarende titel - Wanneer tegenover een beloofde prestatie wel een tegenprestatie staat (art. 1106 BW). Bijzonderheden: -

Derde-medeplichtigheid vereist voor een pauliaanse vordering

Vergeldende of aleatoire overeenkomst Vergeldende overeenkomst - De prestaties van beide partijen worden van bij het begin van de overeenkomst als gelijkwaardig beschouwd (art. 1104, lid 2 BW) en de omvang van de prestatie hangt niet af van een onzekere gebeurtenis. Aleatoire overeenkomst - De gelijkwaardigheid is gelegen in de kans van winst of verlies, die voor elke partij afhankelijk is van een onzekere gebeurtenis (art. 1104, lid 2 BW) - De omvang van minstens één van de prestaties is bij het sluiten van de overeenkomst onzeker. VB.: Aansprakelijkheidsverzekering Bijzonderheden: -

Benadeling kan niet worden ingeroepen. Is nietig indien bij het sluiten van de overeenkomst al vaststaat dat er geen kans op winst of verlies bestaat.


8

Consensuele, formele of zakelijke overeenkomst Consensuele overeenkomst - Overeenkomst door loutere wilsovereenstemming. Formele overeenkomst - Overeenkomst die naast wilsovereenstemming bijkomende formaliteiten vereist. Zakelijke overeenkomst - De totstandkoming van de overeenkomst hangt af van de afgifte van een goed.

Duurovereenkomst of aflopende overeenkomst Duurovereenkomst - Contractpartijen moeten verschillende, opeenvolgende, in de tijd uitgestrekte prestaties of voortdurende prestaties verrichten. Vb.: Onderhoudsovereenkomst, huurovereenkomst Bijzonderheden: -

De ontbinding wegens wanprestatie werkt ex tunc

Aflopende overeenkomst - Een éénmalige prestatie dient geleverd te worden.

Overeenkomst van bepaalde of onbepaalde duur Overeenkomst van bepaalde duur - De duur waartoe contractspartijen gehouden zijn is in de overeenkomst bepaald - De contractuele verbintenissen zijn onder uitdovende termijn aangegaan Overeenkomst van onbepaalde duur - De duur waartoe contractspartijen gehouden zijn is niet in de overeenkomst bepaald Bijzonderheden: -

Kan eenzijdig opgezegd worden

Toetredingsovereenkomst of onderhandelde overeenkomst Toetredingsovereenkomst - Een contractspartij dicteert eenzijdig de inhoud van een overeenkomst - Er bestaat geen onderhandelingsmarge voor de medecontractant - Bevat meestal standaardbedingen Onderhandelde overeenkomst - Beide partijen onderhandelen over de inhoud van het contract Bert De Vuyst (09-10)

9

Overeenkomst op afstand of in fysieke aanwezigheid van de contractpartijen Overeenkomst op afstand - Overeenkomst die gesloten wordt als de contractspartijen niet fysiek bij elkaar aanwezig zijn. Bijzonderheden: -

Specifieke wetsbepalingen van toepassing (oa WHPC)

Overeenkomst in fysieke aanwezigheid van de contractpartijen - Self-explanatory

Overeenkomst tussen een professioneel en een consument, dan wel tussen partijen met een andere hoedanigheid Overeenkomst tussen een handelaar en een consument - Consumentencontract - Consument = persoon die voor een niet-professioneel doel een goed verwerft of een dienst gebruikt. Bijzonderheden: -

Diverse bijzondere regels ter bescherming van de consument van toepassing (bv WHPC, art. 1649bis-1649octies BW)

Deelbare of ondeelbare overeenkomsten Deelbare overeenkomsten - De overeenkomsten hangen niet of nauwelijks aan elkaar vast Ondeelbare overeenkomsten - De overeenkomsten hangen zo met elkaar vast dat ze ondeelbaar verbonden zijn. Bijzonderheden: -

De ongeldigheid of beëindiging van de ene overeenkomst kan een weerslag hebben op de geldigheid of het voortbestaan van de andere overeenkomst(en).

Raamovereenkomst -

Een samenwerkingsverband wordt gecreëerd waarop vervolgens verschillende contracten ter uitvoering worden gesloten.

Privaatrechtelijke en publiekrechtelijke overeenkomst Privaatrechtelijke overeenkomst - Overeenkomst tussen particulieren onderling Publiekrechtelijke overeenkomst - Overeenkomst tussen de overheid en een particulier of tussen overheden onderling. Bert De Vuyst (09-10)

10

2. Totstandkoming van overeenkomsten Fraus omnia corrumpit -

-

Een rechtshandeling is noch aan partijen noch aan derden tegenwerpelijk, wanneer de handelende partij bedrog of oneerlijkheid aanwendt om schade te berokkenen of winst te behalen. Algemeen Rechtsbeginsel

Wetsontduiking (≠rechtsmisbruik!) -

-

Het resultaat dat de wetgever door een dwingende rechtsregel wil verbieden, proberen te bereiken door zich te beroepen op een andere rechtsregel die de handeling schijnbaar wel toelaat. Algemeen rechtsbeginsel

Vb.: A mag met B een bepaalde overeenkomst niet sluiten. Daarom sluit A de overeenkomst met C en C vervolgens met B Bijzonderheden: -

Voorwaarde: intentioneel element Evt. buitencontr. schadeclaim Partiële dan wel volledige nietigheid

Goede trouw -

Bestaan van ARB van goede trouw bij de totstandkoming vd overeenkomst fel betwist, er is namelijk al de bonus pater familias test.

Wilsovereenstemming via aanbod en aanvaarding Wilsuiting -

Uitdrukkelijke wilsuiting: handeling Stilzwijgende wilsuiting: handeling die niet met die bedoeling werd gesteld maar wel de wil impliceert Omstandig stilzwijgen: een stilzwijgen dat gelet op de omstandigheden als een aanvaarding moet worden beschouwd.

Aanbod -

-

Psychologisch element: De aanbieder moet de bedoeling hebben om rechtsgevolgen tot stand te brengen. Een aanbod onder voorbehoud is dus geen aanbod. Een aanbod onder voorwaarde kan wel aangegaan worden. Materieel element: Het aanbod moet volledig zijn; bepaling van de essentiële en substantiële bestanddelen. o Essentiële bestanddelen: elementen die de aard vd overeenkomst bepalen, vb: de koopprijs.


11 o

-

Substantiële bestanddelen: elementen die de partijen van wezenlijk belang achten, vb: het jaartal van een wijn. Indien die bestanddelen niet voorhanden zijn, is er slechts sprake van een voorstel. Zelfde geldigheidsvereisten als éénzijdige rechtshandelingen Aanbod moet worden veruitwendigd Bij aanbod aan specifieke persoon -> individuele ter kennis stellen vh aanbod Aanbod niet langer intrekbaar nadat de bestemmeling er kennis van heeft kunnen nemen. Overeenkomst komt tot stand op plaats en tijdstip waarop de aanbieder redelijkerwijze van de aanvaarding kennis kon nemen. (Suppletief recht!)

Algemene voorwaarden -

Behoren pas dan tot de inhoud ve overeenkomst en zijn bindend voor de medecontractant, indien deze er vóór het sluiten van de overeenkomst daadwerkelijk kennis van heeft genomen of er minstens redelijkerwijze kennis van heeft kunnen nemen én ermee heeft ingestemd.

Voorafgaande onderhandelingen Afbreken van onderhandelingen - Pas een buitencontr fout als dergelijk gedrag afwijkt van de wijze waarop een BPF zich in dezelfde omstandigheden zou hebben gedragen. - Gederfde winst waartoe onderhandelingen aanleiding zouden hebben gegeven indien ze niet waren afgebroken komt niet voor vergoeding in aanmerking. Gebrekkige of onvoldoende informatie = schending precontractuele informatieplicht - BPF toets. - Opzet vereist - Nier per sé nietig. Vb: niet bij incidenteel bedrog (d.i. indien de medecontractant ook bij ontstentenis vh bedrog het contract zou hebben gesloten, zij het tegen minder ongunstige voorwaarden) Afspraken tijdens de onderhandelingen, voorcontracten en raamcontracten - Opgelet welk soort afspraak er gemaakt is: o Gentlemen’s agreement: Niet bindend o Intentieverklaring: ofwel loutere bevestiging ve onderhandelingsvoornemen: niet bindend. Ofwel bindende onderhandelingscontracten die de voorwaarden en het verloop vd onderhandelingen betreffen. o Memorandum of Understanding als intentieverklaring: Verworven punten vd onderhandelingen worden vastgelegd. Niet bindend o Princieps- of beginselakkoorden: Onderhandelde punten worden vastgesteld. Bindend - Voorcontract: Zich tov een ander engageren om later een overeenkomst te sluiten. Contract! -> contr aansprakelijk - Verschil voorcontract en aanbod: o Voorcontract: contract o Aanbod: eenzijdige RH Bert De Vuyst (09-10)

12 -

Voorkeurrecht: Belofte aan SE om indien SA beslist om mbt een voorwerp een contract te sluiten, aan de SE voorrang te geven door het aanbod ve derde of zijn eigen aanbod aan de SE ter kennis te brengen. o Niet afdwingbaar van SA o In geval van miskenning ve voorkeursrecht kan de overeenkomst met de derdemedecontractant, bij wijze van herstel in natura, slechts nietig worden verklaard, indien de derde medeplichtig was aan de schending vh voorkeurrecht en indien ook de verkoper in het geding is betrokken.

3. Geldigheid van overeenkomsten Discrepantie tussen werkelijke wil en wilsuiting Verschrijving of ongewilde discrepantie 2 mogelijke situaties: -

Verschrijving: er ontstaat een geldig contract als beide partijen hetzelfde voor ogen hadden, maar er een vergissing gebeurd is bij de veruiterlijking van de wil. Omgekeerd geval: De ene denkt voor prijs A gecontracteerd te hebben, de ander voor prijs B. Er is geen geldig contract want er is geen wilsovereenstemming. Er is evt buitencontr schadevergoeding mogelijk.

Gelijkaardige situaties - Veinzing of simulatie: Partijen doen alsof ze overeenkomst met inhoud A sluiten. In werkelijkheid sluiten ze (gewild) een contract met inhoud B. Tussen partijen geldt de werkelijke wil. Derden mogen kiezen of ze voortgaan op de geveinsde of de werkelijke wil. - Scherts of grap: Men doet alsof men een overeenkomst sluit, maar men heeft niet de bedoeling om een echte overeenkomst te sluiten. Evt precontr aansprakelijkheid of toepassing van de vertrouwensleer.

Wilsgebreken -

Regels van dwingend recht

Bedrog Toepassingsvoorwaarden: -

-

-

Een contractspartij moet zich bij het sluiten van de overeenkomst een verkeerde voorstelling van zaken gemaakt hebben Die verkeerde voorstelling is uitgelokt door de kunstgrepen of listen van de andere partij, opdat zijn medecontractant de overeenkomst zou aangaan. (Stilzwijgen kan ook een kunstgreep zijn). Opzet om te misleiden Bedrog moet uitgaan van medecontractant. Bedrog van een derde is uitgesloten (Uitz: bedrog van vertegenwoordiger of van een derde die medeplichtig is aan het bedrog vd medecontractant) Bedrog moet doorslaggevend of determinerend zijn -> medecontractant zou contract niet gesloten hebben indien hij niet zou bedrogen geweest zijn (hoofdbedrog). Indien hij dat wel


13 zou gedaan hebben, is er sprake van incidenteel bedrog -> niet nietig, evt precontr schadevergoeding. -

Sanctie: relatieve nietigheid + evt buitencontr aansprakelijkheid

Geweld Toepassingsvoorwaarden: -

-

Geweldplegingen, maar ook bedreigingen De dwang moet ongeoorloofd zijn De opgewekte vrees moet aanzienlijk of ernstig zijn (in abstracto beoordeling) Loutere vrees uit eerbied van ascendenten volstaat niet Het geweld moet doen vrezen voor een aanzienlijk en dadelijk kwaad voor zijn persoon of vermogen of voor zijn echtgeno(o)t(e) of ascendenten/descendenten. (Niet limitatief) Het geweld moet determinerend zijn. Ingeval van incidenteel geweld -> contract niet nietig en buitencontr aansprakelijk. Itt tot bedrog komt geweld van derden in aanmerking. Bovendien kan geweld zich voordoen als gevolg van feitelijke of natuurlijke omstandigheden (vb storm op zee)

Dwaling Toepassingsvoorwaarden: -

-

Verkeerde voorstelling van zaken Itt bedrog is niet vereist dat de vergissing door een externe factor is uitgelokt. Betrekking op: o Zelfstandigheid vd zaak (kenmerk of hoedanigheid): Essentiële dwaling o De dwalende partij heeft uitdrukkelijk verklaard dat dat kenmerkt essentieel is. Pas op, de dwaling moet in dit geval gemeenschappelijk zijn (dwz dat de medecontractant op de hoogte moet zijn dat het kenmerk essentieel is) o De identiteit van de medecontractant bij intuitu personae overeenkomsten De dwaling moet verschoonbaar zijn (in abstracto) Dwaling moet determinerend of doorslaggevend zijn

Dwaling over de waarde: geen nietigheid Dwaling omtrent de motieven: geen nietigheid Rechtsdwaling: nietigheid Sanctie: relatieve nietigheid Onderscheid tss dwaling en wilsverhinderende dwaling/misverstand -

Dwaling: de wil van minstens één partij was gebrekkig, MAAR geldige overeenkomst gesloten Misverstand: Nooit wilsovereenstemming geweest, geen geldige overeenkomst gesloten


14 o o o

Betrekking op de aard vd overeenkomst (error in negotio) Betrekking op het voorwerp vd overeenkomst (error in corpore) Betrekking op de oorzaak vd overeenkomst (error in causa)

Contractualisering van wilsgebreken - Niet mogelijk (dwingend recht!) - Dwaling wordt uitgesloten indien een contractspartij het risico op dwaling aanvaardt.

Handelingsbekwaamheid Voorwerp - De prestatie die de SA aan de SE beloofd heeft (dare, facere of non-facere) Modaliteiten -

-

Geoorloofd o Slechts nietig indien het voorwerp een ongeoorloofde toestand doet ontstaan of in stand houdt Mogelijk o De verbintenis moet kunnen uitgevoerd worden Bepaald of minstens bepaalbaar o Een nieuw akkoord is niet vereist om het voorwerp te kunnen bepalen o Toekomstige zaken kunnen het voorwerp ve verbintenis uitmaken

Derdenbeslissing/Partijbeslissing -

Partijen laten het aan een derde of aan de SE over om de inhoud van de verbintenis van de SA nader te bepalen.

Verkoop van andermans eigendom Stel: B verkoopt een auto van A aan C -

Slechts mogelijk vanaf het moment dat de auto eigendom wordt van B. Mogelijk voor zover de eigendomsoverdracht wordt uitgesteld tot het moment dat B zelf de eigendom heeft.

Sterkmaking Stel: B belooft aan C dat A zijn auto gaat wassen voor 1€ - B (sterkmaker) is aansprakelijk indien A de prestatie niet verricht.

Oorzaak -

Moet geoorloofd zijn (uitz: abstracte verbintenissen; verb staat los van de oorzaak) o Mag niet strijdig zijn met een regel van dwingend recht, regel vd openbare orde of de goede zeden

Objectieve betekenis - Het voordeel of nut dat de SA uit zijn verb haalt. o Onder bezwarende titel:  Wederkerige overeenkomst: de verbintenissen zijn elkaars oorzaak  Zakelijke overeenkomst: de overhandiging vd zaak Bert De Vuyst (09-10)

15 

o

Aleatoire overeenkomst: een werkelijke toekomstige en onzekere gebeurtenis Om niet:  Vrijgevigheid (animus donandi)

Subjectieve betekenis - De determinerende of hoofdzakelijke, concrete beweegreden van partijen bij het sluiten van een overeenkomst / Het doel dat de partijen bij het aangaan van een contractuele verb voor ogen hebben. Versmelting beide betekenissen - De doorslaggevende –concrete en abstracte- beweegredenen -Alleen de determinerende beweegredenen komen in aanmerking, dit zijn die beweegreden bij ontstentenis waarvan de overeenkomst niet zou zijn gesloten. De ongeoorloofdheid van bijkomende beweegredenen leidt niet tot de nietigheid. Drie probleemgevallen - Verb zonder oorzaak - Verb met valse oorzaak - Verb met ongeoorloofde oorzaak Indien beide partijen dezelfde oorzaak hebben, kan elk van hen de nietigheid vorderen indien zij daarbij belang heeft en indien achteraf blijkt dat de oorzaak niet bestaat of vals is. Bewijs - Geldige oorzaak wordt vermoed - Niet vereist dat de oorzaak in de akte of wilsuiting is uitgedrukt. Abstracte verbintenis - Verbintenissen waarvan de geldigheid los staat van de oorzaak ervan of ervan wordt geabstraheerd. Vb: Bankgarantie op eerste verzoek Uitzondering op afwezigheid van bewijsvereiste van gelijkwaardigheid der prestaties - Benadeling o Enkel in de gevallen bij wet geregeld:  Benadeling bij minderjarigen (Art. 1305 BW)  Benadeling bij verkoop van onroerend goed (Art. 1674 BW e.v.)  Benadeling bij verdeling van nalatenschap (Art. 885 BW e.v.) - Gekwalificeerde benadeling of misbruik van omstandigheden o Kennelijk onevenwicht tussen de wederzijdse prestaties o Onevenwicht is veroorzaakt door het misbruik vd feitelijk ondergeschikte positie of inferioriteit vd medecontractant, die te wijten is aan persoonlijke kenmerken vd benadeelde of van andere feitelijke omstandigheden. o Algemene nietigheidsgrond die niet afhangt vh soort contract of de hoedanigheid vd partijen Bert De Vuyst (09-10)

16 o

Nietigheid, RL niet eens over relatieve/absolute nietigheid

Formele geldigheidsvoorwaarden Gemeen recht - Vormvoorwaarde is niet altijd geldigheidsvoorwaarde! (vb koop v onroerend goed) - Dwingend recht! Beschermde kan achteraf wel afstand doen vd nietigheid wegens niet naleving v geldigheidsvoorwaarden. - Partijen kunnen beslissen om contract op formele wijze te sluiten, bv met een aangetekende brief Sanctie: nietigheid - Bij tekortkoming aan geldigheidsvoorwaarden - Bij miskenning v geldigheidsvoorwaarde blijft het contract geldig tot de nietigheid gevorderd én gegrond bevonden wordt door de rechter - Indien A de overeenkomst niet langer uitvoert omdat hij meent dat ze nietig is, kan B de kortgedingrechter vragen om een voorlopige maatregel, zodat de overeenkomst verder dient uitgevoerd te worden - Absolute nietigheid o Openbare orde of goede zeden o Kan door elke belanghebbende worden opgeroepen o Ambtshalve o Een partij kan er niet aan verzaken o Vb: Ongeoorloofd voorwerp of oorzaak in strijd met de openbare orde of goede zeden, volledige afwezigheid ve geldigheidsvereiste, onbepaalbaar of onmogelijk voorwerp - Relatieve nietigheid o Louter dwingend recht o Kan enkel opgeroepen worden door hen die door de geschonden rechtsregel worden beschermd o Niet ambtshalve o Beschermde partij kan eraan verzaken en dus de overeenkomst bevestigen  Voorwaarden v bevestiging:  De beschermde partij moet reeds op de hoogt zijn vd nietigheidsgrond  De bevestiging mag zelf niet nietig zijn  De nietigheidsgrond moet hebben opgehouden te bestaan  De intentie om te bevestigen mag stilzwijgend zijn, maar moet wel ondubbelzinnig zijn o Vb: Ongeoorloofd voorwerp of oorzaak in strijd met louter dwingend recht, schending ve vormgebrek ter bescherming ve zwakkere partij - Verjaringstermijn voor beide is 10 jaar - Bij relatieve nietigheid wordt het vertrekpunt vd verjaring soms ex art. 1304 BW uitgesteld, bvb als het geweld heeft opgehouden te bestaan. - Een rechter kan een nietigheidsvordering van een persoon die zelf niet recht in de schoenen staat niet weigeren. Bert De Vuyst (09-10)

17 -

Nietigheid = ex tunc UITZONDERING OP RETROACTIVITEIT: In pari causa turpitudinis cessat repetitio o Rechter kan de restitutie van reeds uitgevoerde verbintenissen weigeren ter bescherming van de openbare orde.  Als de preventieve rol vd nietigheid door de teruggave verloren zou gaan  Indien het maatschappelijk belang vereist dat één vd partijen strenger wordt aangepakt o Alleen bij absolute nietigheid

Volledige of partiële nietigheid en conversie Volledige nietigheid: Indien de contractuele verbintenissen ondeelbaar met elkaar verbonden zijn Partiële nietigheid: Indien er geen sprake is van ondeelbaarheid, treft de nietigheid slechts een deel van de verbintenis -

Hoe bepalen of een verbintenis al dan niet deelbaar is? o Subjectieve benadering  Nagaan volgens de bedoeling vd partijen o Objectieve benadering  Ook rekening houden met de efficiënte bescherming vd door de geschonden rechtsregel beschermde belangen. De nietigheid moet in functie daarvan hetzij de ganse overeenkomst, hetzij slechts een deel ervan treffen

Conversie: De overeenkomst wordt behouden in de mate dat ze geldig is, maar de vernietigde verbintenis wordt bij rechterlijke beslissing vervangen door een andere, wel geldige verbintenis -

Bij absolute nietigheid kan een rechter geen conversie toepassen zonder dat die op de wilsovereenstemming vd partijen berust.

Bijkomende schadevergoeding - De loutere nietigverklaring vergoedt niet altijd de volledige schade - Indien culpa in contrahendo -> extracontractuele schadevergoeding om volledige schade alsnog vergoed te zien worden o Geen vergoeding van het positief contractsbelang (voordelen die de voormalige contractspartij uit de overeenkomst zou gehaald hebben, vb: gederfde winst) o Vergoeding van het negatief contractsbelang (De toestand voor de sluiting vd verbintenis herstellen, vb: restitutie van een betaalde som) o Vergoeding gederfde winst uit andere (geldige) verbintenissen wel mogelijk indien de nietige verbintenis daar de oorzaak van is (conditio sine qua non-leer) Gevolgen nietigverklaring tav derden - De nietig verklaarde verbintenis kan geen enkel gevolg tav derden teweegbrengen. Niemand kan immers meer rechten aan een ander overbrengen dan hij zelf heeft

Verval of caducité -

Indien het voorwerp of oorzaak ve verbintenis na de totstandkoming wegvalt, vervalt de verbintenis dan? Wanneer verval? Evolutie HvC:


18 o o o o -

Aanvankelijk enkel wegens het verdwijnen vh voorwerp ve overeenkomst onder bezwarende titel Tweede stap: ook bij het verdwijnen vd oorzaak bij een overeenkomst om niet Derde stap: Het verdwijnen vd oorzaak ve testament lijdt niet tot verval als de oorzaak pas na het overlijden vd erflater verdwijnt Vierde stap: Verdwijnen vd oorzaak bij een overeenkomst om niet, lijdt TOCH NIET tot verval

Ex nunc

4. Werking van contractuele verbintenissen Partijen Partij vs. Derde - Volstrekt derden (Penitus extranei) o Derden die geheel vreemd zijn aan het contract -

Partijen

Algemene rechtsopvolging - Geen opvolging bij: o Andersluidend beding o Overeenkomst intuitu personae - Rechtsopvolgers: o Aanvaardende erfgenaam  Wettelijk aangeduide erfgenaam (vb: kind) o Algemene legataris  Legataris die volledige erfenis krijgt (vb: lievelingsverpleegster) o Legataris onder algemene titel  Legataris die aansprakelijk is voor de schulden - Geen rechtsopvolger: o Legataris onder bijzondere titel  Legataris die niet aansprakelijk is voor de schulden - Bij rechtspersonen, in de vorm van fusie of splitsing Vertegenwoordiging - Het stellen van een rechtshandeling in naam van en voor rekening van een ander krachtens en binnen de perken van de door de vertegenwoordigde verleende vertegenwoordigingsbevoegdheid - Op grond van: o Overeenkomst o Wet o Rechterlijke uitspraak - Stel: A is vertegenwoordiger van B en sluit een contract met C: o Er ontstaat een rechtstreeks contract tussen B en C


19 Precontractuele fout door vertegenwoordiger -

HvC: Vertegenwoordigde is verantwoordelijk voor zover de fouten onlosmakelijk met de rechtshandeling verbonden zijn

Onmiddellijke of rechtstreekse vertegenwoordiging -

A handelt in naam en voor rekening van B

Middellijke of onrechtstreekse vertegenwoordiging -

A handelt in zijn eigen naam maar voor rekening van B o Commissieovereenkomst: A zegt aan derde-medecontractant dat hij voor andermans rekening optreedt, maar maakt de identiteit van de opdrachtgever niet bekend.  B = Commitent  A = Commissionair o Naamleningsovereenkomst: A doet alsof hij in eigen naam en voor eigen rekening handelt, maar is eigenlijk vertegenwoordiger van B.  A = Naamlener

Schijnvertegenwoordiging -

De gevolgen van een handeling van een persoon (schijnlasthebber) kunnen aan een ander (schijnlastgever) worden toegerekend indien: o Een persoon schijnbaar vertegenwoordigd is o Een derde er rechtmatig of gerechtvaardigd kon op vertrouwen dat de schijnvertegenwoordiger werkelijke vertegenwoordigingsbevoegdheid had o De schijn aan de schijnvertegenwoordigde toerekenbaar is

Aansprakelijkheid vertegenwoordiger tov vertegenwoordigde -

-

Indien de vertegenwoordiger zijn opdracht niet in overeenstemming met de overeenkomst heeft uitgevoerd, kan hij voor de daardoor veroorzaakte schade door zijn opdrachtgever contractueel aansprakelijk worden gesteld ARB: Vertegenwoordiger mag niet als tegenpartij van de vertegenwoordigde optreden -> nietig

Contractstoetreding - Na het sluiten van een overeenkomst er alsnog tot toetreden. - Enkel indien de overeenkomst daarin voorziet - Overeenkomst wordt op die manier een meerpartijenovereenkomst

Gevolgen tussen partijen (aanvulling of matiging van wilsverklaring) Interpretatie - Werkelijke wil primeert op geuite wil - Twee grenzen op interpretatievrijheid vd rechter: o Wettelijke bewijswaarde vd bewijzen respecteren Bert De Vuyst (09-10)

20

-

-

o Bewijskracht vd akte niet schenden Indien de bedoeling niet uit de aan de akte intrinsieke (de akte zelf) en extrinsieke (briefwisseling, precontractuele documenten,…) elementen kan worden achterhaald, schrijft het BW een aantal subsidiaire vermoedens voor. Dit zijn bindende rechtsregels. De regels zijn te vinden in de artt. 1157 – 1164 BW In geval van blijvende twijfel: art. 1162 BW (interpretatie tegen de bedinger of tegen de verkoper). Pas te gebruiken als de andere regels geen soelaas brengen.

Aanvulling - Art. 1134 BW: Afspraken van partijen worden aangevuld met de (bijkomende) gedragsregels die een BPF in dezelfde omstandigheden zou naleven. Matiging - Indien een contractspartij niet te goeder trouw is, is matiging van zijn contractueel recht mogelijk - Een partij handelt bij de uitvoering van haar contractuele verbintenissen niet te goeder trouw wanneer zij rechtsmisbruik pleegt. o Modaliteiten van rechtsmisbruik  Als een persoon van zijn recht gebruik maakt zonder enig (wettig) belang te kunnen laten gelden  Wanneer een persoon een recht op twee wijzen kan uitoefenen, die hem evenveel voordeel opleveren, maar kiest voor die rechtsuitoefening die nadeliger is voor een ander persoon  Wanneer een persoon tussen twee mogelijke wijzen om een recht uit te oefenen, kiest voor die rechtsuitoefening die proportioneel meer nadeel aan de ander oplevert dan dat die rechtsuitoefening voor hemzelf voordeel oplevert o Sanctie: Matiging van de rechtsuitoefening.  Het opleggen van de normale rechtsuitoefening of  Herstel van schade die door het misbruik is veroorzaakt of  De ontkenning om een beroep te doen op een bepaald beding  Kan niet tot gevolg hebben dat het recht verdwijnt - Rechtsverwerking o Duits en Nederlands recht o Het verlies van een recht omdat de titularis het recht niet onmiddellijk uitoefent of een houding aanneemt, die objectief onverenigbaar met de uitoefening van dat recht is, zonder dat er sprake is van een afstand van recht o In België geen zelfstandige rechtsfiguur, maar dezelfde feiten kunnen evt wel op rechtsmisbruik neerkomen

Gevolgen ten aanzien van derden Relativiteit - In principe gelden overeenkomsten inter partes o Een derde kan de nakoming van andermans verbintenissen niet vorderen


21 o

Een derde kan niet op grond van andermans overeenkomst gedwongen worden om de eruit voortvloeiende verbintenissen uit te voeren

Tegenstelbaarheid - Overeenkomsten hebben externe gevolgen, die derden moeten eerbiedigen of waarop ze zich kunnen beroepen o Derden moeten het bestaan van overeenkomsten, alsook de gevolgen die een overeenkomst tussen partijen teweegbrengt, erkennen en ermee rekening houden, ook al betekent dit een beperking van hun vrijheid o Derden kunnen zich in hun voordeel beroepen op het bestaan van de overeenkomst tussen derden en op de gevolgen die die overeenkomst teweegbrengt Tegenstelbaarheid in het nadeel van derden: derdemedeplichtigheid aan contractbreuk A

1

B 2 C

Casus: Brouwer A spreekt met leverancier B af dat hij exclusief het bier van A mag leveren aan de middenstand. Ondanks deze afspraak, sluit A met C een identieke verbintenis. -

-

C kan door B niet op grond van een wanprestatie worden aangesproken omdat er tussen hen geen contractuele band bestaat. C kan wel door B buitencontractueel aansprakelijk gesteld worden indien deze kan aantonen dat: o A door een geldige verbintenis ten aanzien van B verbonden is o A die verbintenis niet is nagekomen en die niet-nakoming aan hem toerekenbaar is o C de verbintenis kende of redelijkerwijze behoorde te kennen o C aan de wanprestatie van A heeft deelgenomen of zijn actieve medewerking heeft verleend Sanctie: Meestal geldelijk, soms in natura door de verbintenis tussen A en C nietig te verklaren (indien beide partijen bij die overeenkomst in het geding betrokken zijn)

Tegenstelbaarheid in het voordeel van derden: verhoogde algemene zorgvuldigheidsplicht Co-existentie van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid -

Een derde, C, stelt A buitencontractueel aansprakelijk voor feiten die tegelijk als een wanprestatie van A tegenover B (zijn medecontractant) De schadelijder moet aantonen dat een bepaalde gedraging van de aansprakelijke niet alleen een contractuele, maar ook een acquiliaanse fout is.

Vb.: Ontstentenis van naleving van een onderhoudscontract ivm een lift. Als iemand zich bezeert doordat de lift naar beneden valt, is de onderhoudsfirma buitencontractueel aansprakelijk


22 tegenover die persoon. Hij is echter ook contractueel aansprakelijk tegenover het bedrijf dat het onderhoudscontract met de onderhoudsfirma sloot.

Uitzonderingen op de relativiteit -

Regel: een derde kan niet op grond van andermans overeenkomst SA worden

Wanneer een overeenkomst tot voordeel van een derde strekt Derdenbeding -

In een overeenkomst kan een partij (bedinger) haar medecontractant (belover) een prestatie ten gunste van een derde (derde-begunstigde) doen beloven.

Vb.: Ik herstel uw koelkast, maar ik vraag u om mij maar de helft van mijn loon te betalen en de andere helft aan mijn zoon te betalen. -

-

Toepassingsvoorwaarden o Belover en bedinger moeten duidelijk en ondubbelzinnig de bedoeling hebben gehad om in het voordeel van een derde te bedingen. Het wordt niet vermoed, als is een stilzwijgend derdenbeding wel mogelijk o De hoofdovereenkomst moet geldig tot stand gekomen zijn o De bedinger moet een persoonlijk belang hebben bij het beding, ook al is het slechts een morele belang o Belover en bedinger moeten de bedoeling gehad hebben om met het derdenbeding een nieuw eigen recht aan de derde te geven, dat hij rechtstreeks tegen de belover kan laten gelden o De derde moet minstens bepaald of bepaalbaar zijn op het ogenblik dat het beding uitwerking krijgt Eens de derde aanvaardt, kan het niet meer worden herroepen Rechtsgevolgen: o Derde krijgt een eigen en rechtstreeks regen tegen de belover. Hij kan evenwel niet de ontbinding vd overeenkomst vorderen o De belover kan tegen de derde alle verweermiddelen en excepties laten gelden die uit de hoofdovereenkomst voortvloeien o Uit zijn eigen wanprestatie, of ontbinding te zijnen laste kan de belover geen voordeel halen, zodat hij tov de derde gebonden blijft o De prestatie komt direct in het vermogen van de derde terecht, dus niet eerst in het vermogen van de bedinger -> de schuldeisers vd bedinger kunnen er geen beslag op leggen o Bij gebrek aan de vereiste hoedanigheid, kunnen de bedinger, noch zijn erfgenamen in hun eigen voordeel geen aanspraak op de aan de derde beloofde prestatie maken. Ze kunnen wel een vordering tot uitvoering van het derdenbeding in het voordeel van de derde-begunstigde instellen

Rechtstreekse vordering


23 -

-

Een derde bekomt een eigen en rechtstreeks recht op grond van een specifieke wettelijke bepaling. Die rechtstreekse vordering komt aan de derde toe, ook al wordt ze niet uitdrukkelijk in de overeenkomst opgenomen. De titularis van een rechtstreekse vordering ontsnapt aan de samenloop met de andere schuldeisers van de eigen schuldenaar. Verschil met zijdelingse vordering! De opbrengst van de vordering komt rechtstreeks in het vermogen van de titularis ervan SA SE

C

SE A SA

Rechtstreekse vordering -

-

B

Drie vaak voorkomende rechtstreekse vorderingen: o Onderaannemer heeft een RV ten aanzien van de bouwheer tot betaling vh laagste bedrag van:  Wat de bouwheer aan de hoofdaannemer verschuldigd is op het ogenblik dat de RV door de onderaannemer wordt ingesteld  Wat de hoofdaannemer nog aan de onderaannemer verschuldigd is  Een onderaannemer in 2e graad kan die RV tegen de hoofdaannemer laten gelden  Het is niet vereist dat de schuldvordering van de hoofdaannemer tegen de bouwheer bij het instellen van de RV reeds opeisbaar is  Beide schuldvorderingen moeten met elkaar verband houden  Een omgekeerde RV bestaat niet! Vb.: aansprakelijkheidsvordering vd bouwheer tegen de onderaannemer voor gebrekkig uitgevoerde werken. o Lastgever heeft RV op de onderlasthebber  Omgekeerde RV ook niet mogelijk o Benadeelde heeft RV op de verzekeraar van de aansprakelijke bij aansprakelijkheidsverzekeringen Dagvaarding niet vereist RV moet vóór het faillissement van de tussenschakel ingesteld worden

Beperking van tegenwerpelijkheid van verweermiddelen bij een RV -

Zie schema; B kan niet alle verweermiddelen en excepties tov C opwerpen, die hij tegen A kan opwerpen. De mate van tegenwerpelijkheid van verweermiddelen hangt wel af van het soort RV: o Onderaanneming:  De bouwheer kan enkel die verweermiddelen en excepties opwerpen, die hij op het ogenblik van het instellen van de RV kon laten gelden  Schijnbare uitzondering: ENAC kan evt na de instelling van de RV worden ingesteld o Onderlastgeving:


24

o

 Idem Aansprakelijkheidsverzekeringen:  Niet-verplichte verzekering:  De verzekeraar kan zich ten aanzien van de benadeelde enkel beroepen op de verweermiddelen en excepties “voor zover deze hun oorzaak vinden in een feit dat het schadegeval vooraf gaat”  Verplichte verzekering:  De verzekeraar kan enkel tegenwerpen dat de nietigverklaring, de opzegging, de beëindiging of de schorsing vd verzekeringsovereenkomst zich vóór het schadegeval heeft voorgedaan

Accessoriumtheorie

Apple

Fnac

Jan Casus: Apple levert een iPhone aan Fnac. Jan koopt de iPhone bij Fnac. De iPhone zit kapot in de verpakking. Jan kan de schuldvordering die aan de iPhone vasthangt (vrijwaring voor verborgen gebreken) rechtstreeks tegenover Apple laten gelden. -

Ook mogelijk bij koop van een onroerend goed: vordering tegen architect. Ook bij aanneming: opdrachtgever kan oorspronkelijke koper aanspreken voor vrijwaring Degene tegen wie de vordering wordt ingesteld kan WEL elk verweermiddel of elke exceptie die hij tegenover zijn medecontractant heeft, aanvoeren. Vordering is een toebehoren (accessorium) van de zaak. Overdracht vh accessorium gebeurt automatisch bij de overdracht vd zaak. o Uitzondering: als het goed in de loop van een geding verkocht wordt, is een uitdrukkelijk beding nodig voor de overdracht vh accessorium

Zijdelingse vordering SA

SE

C

SE

A SA Zijdelingse vordering

-

B

C oefent bij stilzitten van A de rechten en vorderingen van A tegen C uit Slechts ontvankelijk indien A zelf niet ageert Slechts ontvankelijk indien het vermogen van A niet volstaat om C te betalen Niet mogelijk in geval van rechten en vorderingen die uitsluitend aan de persoon verbonden zijn Minder rechtsbescherming dan rechtstreekse vordering:


25 o o

C oefent geen eigen recht uit, dus komt de opbrengst van de ZV in het vermogen van A terecht -> C komt in samenloop met andere SE’s van A B kan tegen C alle excepties en verweermiddelen tegenwerpen, die hij tegen A kan opwerpen

Uitzonderingen op de tegenstelbaarheid Pauliaanse rechtsvordering - Een SE komt in eigen naam op tegen overeenkomsten die zijn SA met bedrieglijke benadeling van de rechten van de SE heeft gesteld - Toepassingsvoorwaarden: o De SA moet verarmd zijn o De rechten vd SE moeten zijn benadeeld o Die benadeling moet door het bedrog vd SA zijn veroorzaakt o Het ontstaan vd schuldvordering vd bedrogen SE moet de betwiste overeenkomst met de derde in de tijd vooraf gaan o In geval van overeenkomst onder bezwarende titel moet de derde medeplichtig zijn aan het bedrog - Rechtsgevolgen: o Indien herstel in natura niet mogelijk is, kan de SE ook vervangende schadevergoeding vorderen van de derde-medeplichtige, beperkt tot de waarde vh vervreemde vermogensbestanddeel en ten belope vh bedrag van de schuldvordering o Indien de derde-medeplichtige het vermogensdeel aan een derde-onderverkrijger vervreemd heeft, moeten de voorwaarden in hoofde van zowel de derdemedeplichtige als de derde-onderverkrijger vervuld zijn o De overeenkomst tussen de SA en de derde blijft geldig o De opbrengt komt rechtstreeks in het vermogen vd SE o De pauliaanse vordering mbt onroerende goederen moet gekantmeld worden Veinzing of simulatie - Partijen doen alsof ze overeenkomst met inhoud A sluiten. In werkelijkheid sluiten ze (gewild) een contract met inhoud B. Tussen partijen geldt de werkelijke wil. Derden mogen kiezen of ze voortgaan op de geveinsde of de werkelijke wil. - Veinzing kan slaan op: o Het al dan niet afsluiten ve overeenkomst o De soort overeenkomst o De medecontractant (stroman of naamlener) - Rechtsgevolgen: o De partijen kunnen enkel de werkelijke overeenkomst afdwingen (enkel indien de simulatie geoorloofd is!) o Derden te goeder trouw hebben de keuze om zich ofwel op de geveinsde overeenkomst te beroepen, ofwel om een vordering tot geveinsdverklaring in te stellen en zich op de werkelijke situatie te beroepen


26

Bijkomende formaliteiten vereist voor de tegenstelbaarheid -

-

-

Wanneer een contractuele verbintenis de overdracht van een eigendom van een onroerend goed (of de aanwijzing van een onroerend zakelijk recht, anders dan voorrechten en hypotheken) inhoudt, dan is die overeenkomst pas tegenstelbaar aan derden te goeder trouw als de akte in de registers van de hypotheekbewaarder is overgeschreven Ook voor huurcontracten langer dan 9 jaar Zonder overschrijving niet tegenstelbaar, maar wel geldig inter partes!

Wat indien een persoon dezelfde zaak aan twee verschillende personen verkoopt? o Roerende goederen:  Voorkeur gaat naar degene die te goeder trouw is en, indien beide te goeder trouw zijn, degene die eerst in bezig vh goed gekomen is, ook al is diens overeenkomst van latere datum o Onroerende goederen  Voorkeur gaat naar degene die te goeder trouw is boven degene die van de voorgaande overdracht al op de hoogte was. Indien beide te goeder trouw zijn, gaat de voorkeur naar degene wiens akte eerst in de registers vd hypotheekbewaarder werd overgeschreven, ook al is zijn overeenkomst van latere datum

Duur van de overeenkomst -

Aflopende overeenkomst: eindigt als het voorwerp is uitgevoerd Duurovereenkomst: eindigt als de duur ervan is verstreken

-

Opzegging als vroegtijdige beëindiging o o

Ex nunc Hoeft geen motivatie

Wederzijdse verbreking - Omgekeerde van contractvrijheid. Partijen zijn vrij om samen het contract te beëindigen Eenzijdige verbreking - Overeenkomsten van bepaalde duur: de duur ervan is bij het sluiten afhankelijk gesteld van een zekere en toekomstige gebeurtenis, ook al is de datum van de gebeurtenis onzeker o Kunnen niet via eenzijdige wilsuiting beëindigd worden o Wordt automatisch beëindigd na afloop van de duur - Overeenkomsten van onbepaalde duur: De duur is niet vastgelegd. Contracten met en minimumduur vallen hier ook onder o Eenzijdige opzegging is ten alle tijde mogelijk (openbare orde!) o Ter uitvoering van de vereist van goede trouw, moet de opzegger een redelijke opzeggingstermijn aan de medecontractant of een redelijke vervangende opzeggingsvergoeding toekennen


27 o

-

Wanneer een rechter van oordeel is dat de verleende opzeggingstermijn te kort is, mag hij in principe niet in de uitvoering vd overeenkomst ingrijpen door bvb een bijkomende termijn op te leggen

Bijzonderheden: o Aannemingsovereenkomst:  Enkel de opdrachtgever kan eenzijdig opzeggen, de aannemer niet. De opdrachtgever dient wel het geleden verlies en de gederfde winst vd aannemer te vergoeden  Bij lastgeving kan de lastgever onmiddellijk opzeggen zonder opzeggingstermijn. Tenzij in geval van een lastgeving in het gemeenschappelijk belang van de lasthebber en de lastgever. De lasthebber kan eenzijdig opzeggen als hij de lastgever vergoedt  WHCP: 3 vereisten voor contract:  Formaliteitsvereiste: stilzwijgend verlengend beding moet in vet gedrukte letters in een kader los van de tekst op de voorzijde vh eerste blad komen  Inhoudelijke minimumvereiste: beding moet de gevolgen vd stilzwijgende verlenging bevatten + de uiterste datum + de modaliteiten van kennisgeving tot verzet  Maximale opzeggingstermijn: na de verlenging kan de consument op elk ogenblik zonder vergoeding het contract opzeggen mits naleving vd contractueel bepaalde opzeggingstermijn. Max termijn van één maand

5. Niet-nakoming: contractuele aansprakelijkheid wegens wanprestatie of overmacht? Gevolgen? Contractuele aansprakelijkheid wegens wanprestatie of overmacht? Contractuele aansprakelijkheid -

Voorwaarden: o Contractuele verbintenis o SA heeft de verbintenis niet behoorlijk uitgevoerd, of de niet-nakoming moet aan hem te wijten zijn o De SA moet op het ogenblik vd niet-nakoming toerekeningsvatbaar zijn

Inspanningsverbintenis - SA is enkel contractueel aansprakelijk indien hij niet de nodige inspanningen heeft geleverd om het verhoopte resultaat te bereiken. BPF test - SE moet contractuele fout v SA aantonen - Ten aanzien van professionelen is de beoordeling strenger dan de BPF test. De vergelijking moet gebeuren met een normaal zorgvuldig persoon met dezelfde professionele hoedanigheid


28 Resultaatsverbintenis - Wanprestatie zodra het beloofde resultaat niet is bereikt - Enkel overmacht werkt bevrijdend - Bewijslast SE is minder zwaar Garantieverbintenis - Wanprestatie zodra het beloofde resultaat niet is bereikt, maar de SA is zelfs in geval van overmacht niet van zijn aansprakelijkheid verlost Hoe onderscheid maken? -

Wil v partijen bepaalt het soort verbintenis

Overmacht - Niet bij garantieverbintenissen! - Contractuele aansprakelijkheid is uitgesloten in geval dat: o Een verbintenis onmogelijk door de SA kan worden uitgevoerd o Een gebeurtenis of omstandigheid die niet aan de SA kan worden toegewezen de overmacht uitmaakt - Toepassingsvoorwaarden: o SA moet aantonen geen fout te hebben begaan o De SA moet in de onmogelijkheid verkeren om de verbintenis na te komen en die onmogelijkheid moet blijvend van aard zijn - Indien de onmogelijkheid slechts tijdelijk is, wordt de verbintenis opgeschort totdat de nakoming terug mogelijk, dan wel definitief onmogelijk wordt Niet toerekenbare verbintenis -

Vb: o o o o

Natuurramp Daad ve derde Daad vd SE Ziekte

Genera no peruent -

Ingeval een genuszaak door overmacht niet kan geleverd worden, is de SA toch gehouden om een vervangstuk te leveren. Bij een specieszaak kan dit uiteraard niet. De verbintenis met als voorwerp een specieszaak vervalt evenwel niet als de SA reeds voor de overmacht in gebreke gesteld werd om de zaak te leveren, tenzij hij aantoont dat de zaak ook bij de SE zou zijn tenietgegaan indien ze wel zou zijn geleverd

Bewijslast -

Bewijslast van het bestaan van overmacht weegt op de SA

Contractualisering -

Overmacht = suppletief recht


29 -

Vaak wordt het overmachtbegrip uitgebreid of beperkt in bedingen

Fout van een hulppersoon geen overmacht - Tenzij wanneer contractueel of wettelijk bepaald is dat een verbintenis persoonlijk door de SA moet worden nagekomen, of indien het een overeenkomst intuitu personae betreft, kan de overeenkomst door een uitvoeringsagent uitgevoerd worden - De band tussen hoofdSA en uitvoeringsagent kan contractueel of vrijwillig zijn HoofdSE A

HoofdSA Hoofdcontract

B B

Ondercontract

C Uitvoeringsagent B Contractuele aansprakelijkheid voor andermans daad -

-

De hoofdSE heeft een contractuele aansprakelijkheidsvordering tegen de hoofdSA, omdat een contractant aansprakelijk is voor de wanprestatie van zijn uitvoeringsagent(en) Geldt zowel als de uitvoeringsagent in feitelijk of juridisch ondergeschikt verband staat tov de hoofdSA, als wanneer de uitvoeringsagent zelfstandig in opdracht vd hoofdSA een dienst levert De fout vd uitvoeringsagent komt dus niet als overmacht in aanmerking, enkel als de nietnakoming door de uitvoeringsagent aan overmacht te wijten is, kan de hoofdSA overmacht inroepen

Rechtstreekse contractuele aanspraak tegen uitvoeringsagent? -

In principe kan de hoofdSE geen contractuele aanspraak doen gelden wegens ontstentenis van een contract Wel mogelijk indien in het ondercontract een derdenbeding ten voordele van de hoofdSE bedongen is. Ook mogelijk indien de uitvoeringsagent de lasthebber is van de hoofdSA Ook mogelijk indien de wetgever een rechtstreekse vordering heeft mogelijk gemaakt

Rechtstreekse buitencontractuele aansprakelijkheid van de uitvoeringsagent? -

-

Enkel mogelijk indien aan 2 voorwaarden voldaan: o De aan de uitvoeringsagent verweten fout moet een tekortkoming zijn aan de zorgvuldigheidsplicht of aan de schending van een specifieke wettelijk gebod of verbod o De schade moet verschillen van deze die door een wanprestatie is veroorzaakt De facto: Quasi-immuniteit vd uitvoeringsagent

Risicoleer - Eenzijdig contract: SE vd vervallen overeenkomst - Meerzijdig contract: SA vd vervallen overeenkomst Bert De Vuyst (09-10)

30 -

Eigendomsoverdracht: Koper, want het risico gaat over bij de eigendomsoverdracht. De facto bij het sluiten vh contract o Tenzij koper verkoper in gebreke heeft gesteld voor het tenietgaan vh contract, tenzij verkoper kan aantonen dat de zaak ook teniet zou zijn gegaan indien de zaak reeds zou geleverd zijn o Vb: A koopt een Porsche van B. De dag erna stelt A B in gebreke. Een week later, terwijl B met de Porsche op weg is naar A, barst er een vulkaan uit op het eiland waar A en B op wonen. A en B worden gered met een helikopter. Het risico weegt op A omdat de zaak ook teniet zou zijn gegaan indien de zaak reeds geleverd zou zijn

Contractualisering van de risicoleer -

Suppletief recht! Partijen kunnen de risico-overdracht op een ander tijdstip laten plaatsvinden

Gewijzigde omstandigheden: de imprevisieleer - Indien de feitelijke omstandigheden zich na het sluiten vd overeenkomst op een niet voorzienbare wijze wijzigen en ze de nakoming van de verbintenissen voor één vd partijen moeilijker maar niet onmogelijk maakt, blijft de overeenkomst onveranderd voortbestaan - In NED en DUI niet (clausula rebus sic stantibus) - Dit lijdt uitzondering indien een wet anders voorschrijft (vb overheidsopdrachtenwet) - Suppletief recht! Afwijking mogelijk door hardship- of imprevisieclausules

Toerekeningsvatbaarheid van de schuldenaar -

Bij niet toerekeningsvatbaarheid -> art. 1386bis BW

In principe geen buitencontractuele aansprakelijkheid Verbod van samenloop contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid - Zie stuwadoorsarrest

Ingebrekestelling -

Vooraleer een SE een wanprestatie kan laten sanctioneren, moet hij de SA in gebreke stellen De SE moet de SA duidelijk en ondubbelzinnig te kennen geven dat hij wil dat de beloofde verbintenis wordt uitgevoerd Niet vereist dat wordt meegedeeld dat de SA de wettelijke e contractuele gevolgen van de niet-nakoming zal moeten dragen of waarin die gevolgen bestaan Een SA kan ook al in gebreke gesteld worden, ook al is de verbintenis nog niet opeisbaar en heeft de ingebrekestelling slechts gevolgen vanaf die opeisbaarheid (ingebrekestelling ad futurum)

Vorm - Akte vereist, al kan ze ook met behulp van de middelen van kennisgeving vermeld in art. 2281 BW gebeuren - In handelszaken volstaat een mondelinge ingebrekestelling. In het belang van de bewijswaarde wordt de facto vaak een aangetekende brief gebruikt


31 -

Ook geldig: vordering in rechte, neerlegging van een conclusie, aangifte van een schuldvordering in het passief van een faillissementsboedel

Draagwijdte vd vereiste - Ook de uitvoering in natura of de ontbinding vereist een ingebrekestelling - Indien een contractuele term voor de nakoming is bedongen, moet de SA na die termijn nog een ingebrekestelling sturen (dies non interellat pro homine) - Ingebrekestelling niet vereist wanneer de SA aan de SE te kennen heeft gegeven dat hij zijn verbintenis niet wil nakomen of wanneer uit de omstandigheden of de aard of het voorwerp van de overeenkomst volgt dat de nakoming niet langer mogelijk is of voor de SE zinloos geworden is (art. 1146 BW) - Ingebrekestelling ook niet vereist in geval van een schending van een verbintenis om niet, opdat schadevergoeding verschuldigd zou zijn Gevolgen van de ingebrekestelling - De SA kan slechts na de ingebrekestelling contractueel aansprakelijk gesteld worden - In geval van vertraging in de uitvoering van verbintenissen die bestaan uit de betaling van een geldsom, beginnen de moratoire interesten te lopen - Bij eigendomsoverdracht, gaat het risico van het tenietgaan vd zaak terug over op de verkoper

Sancties -

-

Keuzemogelijkheid voor SE: o Uitvoering in natura o Vervangende of compensatoire schadevergoeding o In geval van wederkerige verbintenissen: opschortingsrecht (enac en retentierecht) en ontbinding Grotendeels suppletief recht, sancties worden vaak gecontractualiseerd

Keuzerecht van de schuldeiser - In principe keuzerecht voor de SE in geval van wanprestatie - Indien de SE voor een vervangende schadevergoeding kiest, en de SA nog in staat is om de uitvoering in natura te voldoen, heeft de SA het recht om de uitvoering in natura aan te bieden, wat de SE niet kan weigeren Gemeenrechtelijke sancties Gedwongen uitvoering in natura Gedwongen uitvoering in natura door de schuldenaar -

Indien de SE misbruik maakt van zijn recht om uitvoering in natura te vorderen, kan een rechter in plaats vd gevorderde uitvoering in natura een andere sanctie bevelen Geen rechtstreekse dwang toegelaten (nemo potest cogi ad factum) Dwangsom: Secundaire veroordeling tot een bepaalde geldsom waartoe een SA gehouden is indien hij weigert de hoofdveroordeling te voldoen Uitzonderlijk rechtstreekse dwang o Verbintenis tot betaling van een geldsom


32 o o o

Verbintenis tot levering van een zaak die zich nog in het vermogen van de SA bevindt Bezetting van een onroerend goed zonder titel Een loutere wijziging van een rechtstoestand, vb: weigering van partij om voor de notaris te verschijnen

Gedwongen uitvoering in natura door de schuldeiser of een derde -

-

Gerechtelijke vervanging van de schuldenaar: o Indien de SA weigert zijn verbintenis na te komen, kan de SE in rechte vorderen dat een derde de prestatie in plaats en op kosten van de SA uitvoert, of dat hij zelf de prestatie uitvoert en dat de meerkosten ervan door de SA gedragen moeten worden. Buitengerechtelijke vervanging o De SE wijst zonder voorafgaande rechterlijke tussenkomst een derde aan om de wanpresterende SA te vervangen ter uitvoering vd aangegane verbintenis of da de SE zelf de prestatie uitvoert. Dit komt echter slechts uitzonderlijk voor o Omdat dit op een vorm van eigenrichting neerkomt, zorgt de SE er best voor om:  In de mate vh mogelijke, de SA voorafgaand in gebreke te stellen  De wanprestatie vd SA op tegensprekelijke wijze te laten vaststellen  De SA op gemotiveerde wijze mee te delen dat hij de SA door een derde buitengerechtelijk zal laten vervangen

Vervangende of compensatoire schadevergoeding -

-

-

-

Beginsel: De SE in dezelfde vermogenstoestand brengen als wanneer hij zich zou bevonden hebben indien de contractuele verbintenis zou zijn uitgevoerd Wanprestatie en schade vereist Zowel geleden verlies als gederfde winst komen voor vergoeding in aanmerking. Merk het verschil op met de bijkomende schadevergoeding bij nietigheid! Daar komt gederfde winst niet in aanmerking. Vereiste van voorzienbare schade o In principe komt enkel voorzienbare schade in aanmerking voor vergoeding, tenzij bij opzet. o De schade waarvan enkel de omvang onvoorzienbaar is, komt wel in aanmerking Vereiste van causaal verband o Conditio sine qua non-leer o Equivalentieleer Bewijslast ligt bij de SE

Bijzondere regels tav vertraging in de nakoming van geldschulden -

Van toepassing op verbintenissen die enkel strekken tot betaling van een bepaalde geldsom Drie bijzondere regels o De schade wegens vertraging in de uitvoering van die schulden wordt forfaitair bepaald. De moratoire interest wordt forfaitair op de wettelijke interestvoet bepaald. De interestvoet is van suppletief recht! In geval van opzet is een hogere schadevergoeding mogelijk


33 o

o

Moratoire interesten beginnen pas vanaf de ingebrekestelling te lopen, tenzij een bijzondere wet of een clausule hiervan afwijkt. De moratoire interesten beginnen in geval van een ingebrekestelling ad futurum pas te lopen van zodra de schuld opeisbaar is. Indien de verbintenis onmogelijk uit te voeren wordt, begint de moratoire interest te lopen vanaf de dag dat de nakoming onmogelijk geworden is Er geldt een verbod van anatocisme op de moratoire interesten. Deze regel is van openbare orde

Bijzondere regels tav vertraging in de nakoming van waardeschulden -

De vertraging van waardeschulden kan door compensatoire of vergoedende interesten worden vergoed. De interestvoet kan vrij door de rechter bepaald worden

Bijzondere regels tav betalingsachterstand bij handelstransacties -

Afwijkende interestvoet Geen ingebrekestelling vereist opdat de moratoire interesten beginnen te lopen Betalingstermijn van 30 dagen Suppletief recht

Opschortingsrechten: ENAC en retentierecht ENAC (exceptio non adimpleti contractus) -

-

Het recht van een SA om de nakoming van zijn schuld op te schorten indien zijn medecontractant zijn eigen verbintenissen niet nakomt Geen rechterlijke tussenkomst vereist ARB Vereisten: o Wederkerige overeenkomst o Kan ook worden opgeworpen in een wederkerige rechtsverhouding die ontstaat als gevolg van de ontbinding of de nietigheid van een overeenkomst o Medecontractant voert zijn eigen verbintenis niet uit (wanprestatie) o Niet bij overmacht Enac houdt op zodra de medecontractant niet meer in gebreke is De partij die de enac opwerpt mag zich niet ertoe hebben verbonden om eerst te presteren De enac moet te goeder trouw worden uitgeoefend Gevolg: o Uitvoering van verbintenis wordt tijdelijk opgeschort o Indien partij in gebreke blijft, kan de gedwongen uitvoering of de ontbinding gevorderd worden

Retentierecht -

Een opschortingsrecht waarbij degene die een lichamelijke zaak onder zich houdt, op wie een restitutieverbintenis weegt, de zaak niet teruggeeft totdat de eigenaar zijn eigen verbintenis nakomt


34 -

De retentor moet aantonen dat: o Hij een opeisbare schuldvordering heeft tav de eigenaar vd zaak o De SA zijn schuld op hem toerekenbare wijze niet nakomt o Hij de zaak materieel onder zich houdt en blijft houden o Een nauwe band bestaat tussen zijn schuldvordering en de zaak waarop hij het retentierecht uitoefent

Ontbinding met bijkomende schadevergoeding Principe: gerechtelijke ontbinding -

-

Een partij die met een wanprestatie van haar medecontractant geconfronteerd wordt, kan de beëindiging van de overeenkomst vorderen = stilzwijgend ontbindend beding Toepassingsvoorwaarden: o Alleen in geval van wederkerige overeenkomst o Voldoende zwaarwichtige tekortkoming vd SA vereist o Ontbinding moet gevorderd worden Gevolgen: o Werking ex tunc o Restitutieplicht o Ex nunc in geval van wederkerige duurcontracten

Uitzondering van buitengerechtelijke ontbinding of louter anticiperen van een latere gerechtelijke ontbinding? -

Vooruitlopen op latere gerechtelijke ontbinding: o Een contractspartij in een wederkerige overeenkomst kan ‘op eigen gezag en op eigen risico’ beslissen haar verbintenissen niet uit te voeren en aan haar medecontractant mee delen dat ze de overeenkomst als beëindigd beschouwt. Er is discussie of de gevolgen hiervan louter feitelijk zijn (de rechter kan dan a posteriori de ontbinding ratificeren of nietig verklaren), of dat de gevolgen bindend zijn. o De contractspartij moet volgende voorzorgsmaatregelen nemen:  De wanpresterende SA moet in gebreke gesteld worden om alsnog binnen een redelijke termijn te presteren  Er moet aan de wanpresterende SA op gemotiveerde wijze meegedeeld worden dat de overeenkomst als beëindigd wordt beschouwd  Het moet naderhand mogelijk zijn voor de rechter om de beëindigingsbeslissing te controleren  Voor zover mogelijk moet de wanprestatie op een tegensprekelijke wijze worden vastgesteld o De medecontractant kan van de partij die op een latere ontbinding voorloopt, in kort geding de voorlopige voortzetting vh contract vorderen. Hij zal moeten aantonen dat zijn belang bij de voorlopige voortzetting vh contract groter is dan het belang vd tegenpartij om op een eventueel latere ontbinding vooruit te lopen

Desgevallend met bijkomende schadevergoeding


35 -

-

Indien de schade door de ontbinding nog niet volledig hersteld is, kan de SE nog een vergoeding van de aanvullende schade vorderen. Die aansprakelijkheid is contractueel van aard. Indien de rechter een overeenkomst ten laste van beide contractspartijen ontbonden verklaart, dan moet de schadevergoeding worden bepaald in functie van de ernst van de respectieve wanprestaties

Bijzondere regelingen -

De aansprakelijkheid van o.m. werknemers, ambtenaren, vrijwilligers, etc. Worden op uiteenlopende wijzen beperkt Ten aanzien van bepaalde contracten wordt het sanctieapparaat gewijzigd. Zo kan de verzekeraar in geval van een levensverzekering bij niet-betaling van de premie geen vordering tot gedwongen tenuitvoerlegging instellen, maar enkel de ontbinding of de vermindering van de prestaties van de verzekeraar eisen

Contractualisering van sancties -

Schadebedingen of strafbedingen o Contractuele bedingen die een vaste of forfaitaire vergoeding vastleggen, waarop een schuldeiser in geval van wanprestatie van de SA aanspraak kan maken o In geval een interest wegens vertraging van uitvoering bedongen is, spreekt men van een bedongen moratoire interest of een rentebeding o Verschil met opzeggingsbeding:  Bij een opzeggingsbeding kan men een forfaitaire vergoeding vastleggen die een partij moet betalen in geval van voortijdige opzegging. Ze strekt echter niet tot vergoeding van schade ten gevolge van een wanprestatie van de SA.  Door de bescherming tegen overdreven strafbedingen, geniet de SA die een wanprestatie begaat een grotere rechtsbescherming dan de SA die zijn recht om voorlopig op te zeggen gebruikt. o Verschil met prijsaanpassingsclausules  Met een prijsaanpassingsclausule wordt aan een partij een recht op prijsvermindering of verhoging toegekend voor het geval de kwaliteit van het geleverde goed of van de verrichte dienst lager respectievelijk hoger is dan de kwaliteit die op grond van het contract mocht verwacht worden o Functie:  Compenserende, geen bestraffende functie; mag slechts tot doel hebben om de schade vd schuldeiser te vergoeden  Om te ontkomen aan het probleem om het bestaan en de omvang van zijn werkelijke schade te bewijzen o Bescherming vd SA tegen overdreven strafbedingen  Gemeen recht  Rechterlijke matigingsbevoegdheid o De rechter heeft de bevoegdheid om een strafbeding te verminderen of te matigen indien de bedongen forfaitaire vergoeding kennelijk overdreven is in vergelijking met de


36

o

potentiële schade die de contractpartijen bij het sluiten van de overeenkomst konden voorzien o De rechter moet de forfaitaire schadevergoeding tot de het bedrag vd potentiële schade matigen, zonder dat het toegekende bedrag minder mag zijn dan de werkelijk geleden schade o De rechter kan dit ambtshalve doen o Men kan niet bedingen dat de rechterlijke matigingsbevoegdheid uitgesloten of beperkt wordt o Rechter kan het beding niet vernietigen! o Kan wel om andere reden vernietigd worden, bv als een bijzondere wetsbepaling de nietigheid voorschrijft o Kan ook verminderd worden als het contract gedeeltelijk is uitgevoerd, en het strafbeding op de volledige nietnakoming slaat o Indien de SE de BPF-test niet doorstaat, kan het strafbeding soms helemaal niet uitgevoerd worden  Bijzondere wetgeving  Onrechtmatige bedingen op grond vd WHPC o Volgens de ‘black list’ van onrechtmatige bedingen, zijn strafbedingen waarin de vergoeding duidelijk niet evenredig is met het nadeel dat de handelaar kan lijden verboden o Uitdrukkelijk verbod om een strafbeding ten laste van de consument in een contract te lassen, zonder tegelijk in een gelijkwaardige vergoeding te voorzien ten laste van de handelaar o Catch-all bepaling: mogelijk dat een strafbeding, alleen of in samenhang met andere bedingen of voorwaarden, een kennelijk onevenwicht schept tussen de rechten en plichten vd contractspartijen o In beide gevallen is de sanctie de nietigheid vh strafbeding, mogelijk zelfs vh volledig contract indien de overeenkomst zonder het strafbeding niet verder kan voortbestaan  Andere bijzondere wetgeving o Wet consumentenkrediet Bescherming vd SE  Wet betalingsachterstand handelstransacties  Bescherming tegen overdreven lage strafbedingen  Voor contracten die onder de toepassing van deze wet vallen, kan een strafbeding worden verhoogd indien ze kennelijk onbillijk is voor de SE  Wet Breyne of woningbouwwet  De geviseerde overeenkomsten moeten verplicht schadevergoedingen wegens vertraging in de uitvoering of levering vermelden, die minstens overeenstemmen met een normale


37

-

huurprijs vh afgewerkte goed waarop de overeenkomst betrekking heeft  Verdoken exoneratiebeding  Het is mogelijk dat een strafbeding in een zodanig lage vergoeding voorziet, dat het in werkelijkheid op een exoneratiebeding neerkomt. In dit geval is het beding te toetsen aan de criteria die voor de geldigheid van exoneratiebedingen geldt o Rentebedingen  Bedongen moratoire interest  Afzonderlijke rechterlijke matigingsbevoegdheid; referentiecriterium is de werkelijk geleden schade, itt de potentiële schade  De matiging vd rentebedingen kan niet lager zijn dan de wettelijke interestvoet o Cumul van strafbedingen  Cumul van strafbedingen in één contract toegestaan, voor zover ze geen betrekking hebben op dezelfde schadepost o Verhouding met gemeenrechtelijke sancties  In principe belet het bestaan van een strafbeding niet dat een SE opteert voor een andere sanctie in geval van wanprestatie  Het is niet mogelijk voor de SE om de werkelijke schadevergoeding te vorderen, mocht die hoger uitvallen dan wat in het strafbeding is bepaald  Een cumul van strafbedingen met gemeenrechtelijke schadevergoeding is evenwel niet mogelijk, indien de sanctie op dezelfde wanprestatie betrekking heeft Exoneratiebedingen o Bedongen aansprakelijkheidsbeperking o Beperkingen van geldigheid:  Een contractspartij kan zich niet voor zijn eigen bedrog exonereren  Een zware fout wordt niet met bedrog gelijkgesteld  Men kan zich dus voor zijn eigen zware fout exonereren  Een SA kan ook zijn uitvoeringsagent laten exonereren (zelfs voor bedrog van de uitvoeringsagent)  WHPC is strenger: Verboden zijn: o Exoneratie voor opzet én grove schuld van een handelaar, opzet en grove schuld van zijn aangestelden of lasthebbers  Een exoneratiebeding mag tussen partijen geen uitwerking krijgen indien het het voorwerp zelf van de contractuele verbintenis te niet doet  WHPC: verboden voor handelaar om zich te exonereren voor de niet-nakoming van een verbintenis die één vd voornaamste prestaties vd overeenkomst is  Het exoneratiebeding mag niet strijdig zijn met de openbare orde, goede zeden of met regels van louter dwingend recht  Zo kan de aansprakelijkheid van de producent tav het slachtoffer niet beperkt of uitgesloten worden o Interpretatie


38

-

-

 Exoneratiebedingen dienen restrictief geïnterpreteerd te worden Vrijwaringsbedingen o Een derde vrijwaart de SA voor de financiële gevolgen voor het geval deze een wanprestatie zou begaan en bijgevolg aansprakelijk zou zijn o Beperking van de geldigheid  Geldig tenzij een bijzondere wet het verbiedt  Ongeldig indien de vrijwaring betrekking heeft op een aansprakelijkheidsregel van openbare orde  Een vrijwaring voor bedrog wordt door de meerderheid van de rechtsleer als een inbreuk op het rechtsbeginsel fraus omnia corrumpit beschouwd o Draagwijdte:  De SA blijft aansprakelijk, enkel het financieel risico weegt op de derde Uitdrukkelijk ontbindend beding o Een beding dat bepaalt dat een overeenkomt in geval van bepaalde wanprestaties van rechtswege tot een eind komt o Zonder rechterlijke tussenkomst, dit itt het stilzwijgend ontbindend beding o Er wordt vaak bedongen dat de ontbinding ook zonder ingebrekestelling kan gebeuren o Indien een SE zijn overeenkomst op grond van een uitdrukkelijk ontbindend beding beëindigt, kan de rechter achteraf wel nog nagaan of de SE dit recht niet heeft misbruikt

Rechtmatig vertrouwen als bron van verbintenissen? Verbintenissen kunnen ontstaan uit: -

Een door de SA zelf gestelde rechtshandeling (overeenkomst of eenzijdige wilsuiting) Een door de SA zelf gestelde materiële handeling ((on)rechtmatige daad) Loutere rechtsfeiten of gebeurtenissen die zich buiten het toedoen van de SA voordoen (quasi-contracten)

Twee situaties van rechtmatig vertrouwen -

Een persoon wekt bij een ander de indruk op een bepaald contract met hem te willen sluiten, hoewel hij in werkelijkheid geen contract wil sluiten (tweepartijensituatie) Een persoon (schijnlastgever) –zonder daarbij onzorgvuldig te zijn – doet de indruk ontstaan dat hij aan een ander (schijnlasthebber) de opdracht geeft om in zijn naam en voor zijn rekening een rechtshandeling met een derde te stellen. Die wil ontbreekt echter in werkelijkheid (driepartijensituatie). Dit is de situatie van het schijnmandaat of schijnvertegenwoordiging

Volgens de traditionele leer ontstaat in geen van beide gevallen een geldige verbintenis. Ondertussen heeft het HvC de gebondenheid op grond van een schijnmandaat aanvaard. Met betrekking tot de tweepartijensituatie is het nog steeds onbeslist of aan de vertrouwensleer een autonome rol toekomt. Bert De Vuyst (09-10)

39 Toepassingsvoorwaarden van het schijnmandaat: -

Een persoon moet zijn voortgegaan op een schijnbare toestand Het vertrouwen van die persoon moet rechtmatig zijn De schijn moet aan de aangesprokene toerekenbaar zijn, dwz dat hij uit vrije wil, door zijn gedrag, ertoe moet hebben bijgedragen om de schijn te doen ontstaan of voortbestaan

De vertrouwensleer staat los van de foutaansprakelijkheid en precies daarom wordt zij als een autonome bron van verbintenissen beschouwd. Dit houdt in dat het gedrag van de aangesprokene niet onrechtmatig moet zijn opdat hij op grond van de vertrouwensleer zou kunnen worden aangesproken.

Eenzijdige wilsuiting Één van de beoogde rechtsgevolgen van een eenzijdige rechtshandeling kan bestaan uit het doen ontstaan van verbintenissen. In dat geval spreekt men van een verbintenis uit eenzijdige rechtshandeling, eenzijdige wilsuiting of eenzijdige belofte. Het belangrijkste toepassingsgeval is het aanbod om te contracteren. Andere voorbeelden zijn de belofte om de vinder van een verloren zaak te belonen, de bankgarantie op eerste verzoek, de omzetting ve natuurlijke in een civielrechtelijke verbintenis, de patronaatsverklaring (verklaring ve derde persoon met de bedoeling een SE omtrent de uitvoering van diens schuldvordering op zijn schuldenaar gerust te stellen). Afzonderlijke bron van verbintenissen: -

Eenzijdige wilsuiting is bindend

Onderscheid tussen overeenkomst en eenzijdige wilsuiting: -

Een overeenkomst bestaat pas door aanvaarding, terwijl een eenzijdige wilsuiting geen aanvaarding behoeft om verbindend te zijn ≠ eenzijdige overeenkomst! Een eenzijdige wilsuiting verbindt bijv. tot wat is beloofd. Bij een aanbod moet wat wordt aangeboden, evenwel slechts worden uitgevoerd, wanneer het door de bestemmeling is aanvaard.

Totstandkoming: -

Zowel de wilsleer als de vertrouwensleer kunnen aan de grondslag vd verbindende werking liggen Wanneer een eenzijdige belofte tot een welbepaalde persoon gericht is, ontstaat zij op het ogenblik dat die persoon er kennis van neemt of er redelijkerwijze kennis van kon nemen Wanneer zij tot een onbestemde groep gericht is, ontstaat zij zodra de publiek kenbare wilsuiting gebeurd is Tot het ogenblik waarop de verbintenis ontstaat, kan de belofte nog worden ingetrokken. Eens ontstaan, is de eenzijdige belofte evenwel onherroepelijk, tenzij de wet of belofte anders bepaalt.


40 Geldigheid: -

-

Toestemming Handelingsbekwaamheid Voorwerp Oorzaak Uitzondering: o Wanneer de aard vd belofte zich tegen de toepassing ervan verzet. Zo komt een overeenkomst alleen dan voor nietigverklaring op grond van bedrog in aanmerking wanneer het bedrog uitgaat vd medecontractant. Nochtans kunnen beloften ten aanzien van welbepaalde personen wegens bedrog van die persoon vernietigd worden. De eenzijdige belofte is niet vatbaar voor benadeling of gekwalificeerde benadeling

Onverschuldigde betaling Wettelijke bron: -

Iedere betaling veronderstelt een schuld Quasi-contract Wettelijke toepassing vh ARB van de ongerechtvaardigde verrijking. Onverschuldigde betaling is wel aan andere regels onderhevig dan de ongerechtvaardigde verrijking

Toepassingsvoorwaarden (te bewijzen door de solvens): -

Een betaling door de solvens (degene die betaalt) aan de accipiens (degene die de betaling ontvangt). Het gaat om een betaling in de juridische betekenis Een betaling die onverschuldigd is (zonder oorzaak)

De betaling kan om 3 redenen onverschuldigd zijn: -

Er was geen schuld of slechts een schuld van een kleinere omvang (objectief onverschuldigde betaling) De accipiens was niet de werkelijke schuldeiser (subjectief onverschuldigde betaling) De solvens was niet de werkelijke schuldenaar (subjectief onverschuldigde betaling)

Specifieke regeling bij betaling door een derde: -

-

De betaling kan in principe ook door een derde gebeuren Het kan gebeuren dat een derde meende een eigen schuld te betalen maar in werkelijkheid andermans schuld betaalt. In principe kan hij dan een vordering tot terugbetaling wegens onverschuldigde betaling instellen In de mate dat de SE er in dergelijk geval evenwel rechtmatig ervan mocht uitgaan dat de betalende derde andermans schuld beoogde te betalen, is een terugvordering uitgesloten indien de SE na de betaling zijn titel heeft vernietigd. In dat geval kan de betalende derde zich wel tegen de werkelijke schuldenaar keren vermits een ongerechtvaardigde vermogensverschuiving heeft plaatsgevonden.


41 -

Terugvordering is evenwel niet mogelijk als de SE zich in de onmogelijkheid bevindt om alsnog vd werkelijke SA betaling te bekomen

Dwaling en kwade trouw als afzonderlijke voorwaarden? -

Het is niet relevant of de solvens als dan niet heeft gedwaald

De niet vrijwillige betaling van een natuurlijke verbintenis kan teruggevorderd worden. Dit is ook mogelijk als de betaling niet gezien kan worden als de betaling van een verjaarde schuld. Rechtsgevolg: terugbetaling door de accipiens: -

-

-

-

Op de accipiens weegt in geval van onverschuldigde betaling een restitutieverbintenis. In geval van species-zaken moet het overhandigde goed in natura teruggegeven worden voor zover het nog bestaat. Indien de zaak niet meer bestaat of beschadigd is, moet de ontvanger te goeder trouw de waarde alleen dan vergoeden wanneer het verlies of de beschadiging door zijn schuld is veroorzaakt. De ontvanger te kwader trouw moet altijd de waarde vergoeden, zelfs bij overmacht. Indien de accipiens de ontvangen species-zaak intussen heeft verkocht, moet hij de verkoopprijs aan de solvens overhandigen indien hij te goeder trouw is. Indien hij te kwader trouw is, moet hij de waarde vergoeden, ook al is de door hem ontvangen verkoopprijs lager. In geval van soortzaken volstaat eenzelfde hoeveelheid en hoedanigheid vh goed. Indien de accipiens dit niet teruggeeft, kan hij worden verplicht om de waarde terug te geven. De interesten of vruchten die de accipiens mocht genieten, moeten niet teruggegeven worden als hij te goeder trouw is. Als hij te kwader trouw is wel, en dit vanaf de dag van de betaling wanneer hij toen reeds wist dat de betaling onverschuldigd was. Wanneer hij daar pas later kennis van krijgt, zijn de interesten vanaf die kennisneming verschuldigd. Indien de accipiens voor het behoud vd zaak uitgaven heeft gedaan, moet de solvens die uitgaven vergoeden in de mate dat ze noodzakelijk en nuttig zijn, zelfs wanneer de accipiens te kwader trouw is.

Verrijking zonder oorzaak -

-

Een persoon mag zich niet onrechtmatig verrijken ten koste van een andere persoon die hierdoor wordt verarmd ARB Verrijking zonder oorzaak moet enkel ongedaan gemaakt worden indien ze ten koste gaat ve ander Toepassingsvoorwaarden: o Een verrijking vd verrijkte (goed, prestatie of vermindering ve last) o Een verarming vd verarmde o Causaal verband o Afwezigheid ve oorzaak o Geen andere vorderingsmogelijkheid voor de verarmde: subsidiaire bron van verbintenissen. Ook als de verarmde een andere vorderingsmogelijkheid verloren heeft laten gaan, kan hij zich niet beroepen op de verrijking zonder oorzaak Rechtsgevolg: o Restitutieverbintenis


42 o o o

Aan de arme komt de actio de in rem verso toe Ook als de verrijkte te goeder trouw is, moet de vermogensverschuiving ongedaan gemaakt worden Interesten zijn vanaf een ingebrekestelling verschuldigd

Zaakwaarneming -

-

Wanneer een persoon (zaakwaarnemer) één of meer (rechts)handelingen in het belang ve ander (de meester vd zaak), d.i. altruïstisch, stelt Toepassingsvoorwaarden: o De handeling is noodzakelijk, dit is niet het geval als de meester vd zaak de handeling zelf kon stellen of als het niet noodzakelijk was dat de meester vd zaak onmiddellijk handelde o De handeling is nuttig voor de meester van de zaak o De zaakwaarnemer stelt de handeling zonder eigen belang o De zaakwaarnemer stelt de handelingen zonder vrijgevigheid o De zaakwaarnemer stelt de handeling(en) uit vrije wil; er is ook sprake van zaakwaarneming indien de handeling voortvloeit uit een algemene rechtsplicht zoals de verplichting om hulp te verlenen aan personen in groot gevaar o De meester van de zaak verzet zich niet tegen de handeling Rechtsgevolgen: o De zaakwaarnemer is ertoe gehouden om de behartiging vd belangen vd meester vd zaak voort te zetten eens hij ermee begonnen is totdat de meester vd zaak (of zijn erfgenamen) in staat is/zijn om zelf zijn belangen opnieuw te behartigen of totdat de zaakwaarnemer daar zelf niet meer toe in staat is o De zaakwaarnemer moet aan de handeling de zorgen besteden die een BPF eraan zou besteden o De zaakwaarnemer moet bij het eind vd zaakwaarneming rekenschap geven van zijn beleid en verantwoording afleggen voor zijn ontvangsten

o o o o

De meester vd zaak moet alle noodzakelijke en nuttige uitgaven vergoeden. Het volstaat dat de uitgaven normaal nuttig zouden geweest zijn De verbintenissen die in naam vd meester vd zaak zijn aangegaan, uitvoeren De zaakwaarnemer vergoeden voor de verbintenissen die deze in het kader vd zaakwaarneming in eigen naam heeft aangegaan De schade vd zaakwaarneming vergoeden

Rechtsregels verbonden aan verbintenissen Modaliteiten van termijn en voorwaarde Modaliteiten - Aan een verbintenis kan een modaliteit verbonden worden (termijn of voorwaarde) - Termijn en voorwaarde zijn te onderscheiden van het voorwerp o Het voorwerp is de prestatie Bert De Vuyst (09-10)

43 o

-

De termijn en de voorwaarde zijn gebeurtenissen die niet de inhoud bepalen, maar wel bepalend zijn voor de opeisbaarheid of het tenietgaan vd verbintenis De nakoming of niet-nakoming kan geen gebeurtenis zijn die als voorwaarde kan worden opgenomen

Termijn - Een toekomstige, zekere gebeurtenis. - Het tijdstip waarop de gebeurtenis moet plaatsvinden, hoeft evenwel niet vast te staan, in dit geval is er sprake van een onvaste termijn - Een termijn kan bedongen zijn, in de wet vastgelegd zijn, of door een rechter worden opgelegd o Vb van termijn opgelegd door rechter:  Termijn van respijt of genade: Uitstel van betaling die met grote omzichtigheid kan worden toegekend aan schuldenaars die te goeder trouw ongelukkig zijn, tenzij die rechterlijke bevoegdheid bij bijzondere wet is uitgesloten - Opschortende termijn o Schorst de opeisbaarheid of afdwingbaarheid van een verbintenis zolang de termijn loopt o De verjaring hangende de termijn loopt dus niet en er is ook geen schuldvergelijking mogelijk met een reeds opeisbare schuldvordering, tenzij in termijnen van respijt o De SE kan de uitvoering vd verbintenis slechts afdwingen wanneer de termijn is afgelopen. 3 hypotheses:  Wanneer de termijn in het exclusief belang vd SA is bedongen, kan deze eraan verzaken en uit eigen initiatief vóór de afloop vd termijn aan zijn SE betalen. Ook als de betaling per vergissing gebeurde, is er geen sprake van een onverschuldigde betaling  Wanneer de termijn in beider belang is aangegaan, is een akkoord vereist, waarbij beide partijen aan de termijn verzaken. (vb lening op interest)  Wanneer de termijn in het exclusief belang vd SE is aangegaan, kan hij betaling ook hangende de termijn opeisen o Wanneer de SA gedurende de termijn failliet gaat of in een staat van kennelijk onvermogen is of wanneer hij de door hem gestelde zekerheden door zijn toedoen vermindert, kan de SE de verbintenis onmiddellijk opeisen - Uitdovende termijn o De verbintenis dooft voor de toekomst uit Voorwaarde - Een toekomstige, onzekere gebeurtenis. - Uitzonderlijk ook wanneer een gebeurtenis zich vóór het aangaan vd verbintenis reeds heeft plaatsgehad maar de partijen zich er niet bewust van waren - De gevolgen vd voorwaarde treden automatisch en retroactief in - Opschortende voorwaarde o De opeisbaarheid vd verbintenis wordt opgeschort tot de gebeurtenis zich voordoet


44 

-

Hangende de voorwaarde kan de SE geen uitvoering van de verbintenis eisen. Indien wordt betaald, kan de SA het betaalde terugvorderen op grond vd regels vd onverschuldigde betaling  De SA mag de realisatie vd voorwaarde niet belemmeren. Integendeel, er weegt op hem een positieve verbintenis om de inspanningen te leveren die een BPF zou leveren opdat de voorwaarde zou worden verwezenlijkt. Indien de SA die inspanningen niet levert, wordt de voorwaarde –bij wege van sanctie- geacht vervuld te zijn  Beschikkingsdaden die hangende de voorwaarde dor de SA zijn gesteld, moeten in principe ongedaan worden gemaakt. De gevolgen vd retroactiviteit worden evenwel gemilderd ter bescherming van derden te goeder trouw.  De retroactiviteit geldt enkel voor beschikkingsdaden, niet voor daden van beheer of genot vd vruchten  Zodra redelijkerwijze vaststaat dat de voorwaarde zich niet zal voordoen, vervalt of gaat de verbintenis teniet. Om die onzekerheid uit te sluiten, worden voorwaarden vaak aan een termijn gekoppeld. Indien geen dergelijke termijn, bepaald is, kan de gebeurtenis zich in principe onbeperkt in de tijd voordoen  Bij overeenkomst kunnen partijen afspreken dat de voorwaarde slechts in het exclusief belang van één partij is afgesproken. In dat geval kan die partij eraan verzaken door te verklaren dat zij verbonden is Ontbindende voorwaarde o De SE kan hangende de voorwaarde de uitvoering eisen o De verbintenis vervalt retroactief indien de gebeurtenis zich realiseert. Beschikkingsdaden vd SE moeten bijgevolg ongedaan gemaakt worden. Dezelfde nuanceringen/uitzonderingen van/op dit principe als in geval ve opschortende voorwaarde o Het recht van de SE staat definitief vast zodra vaststaat dat de gebeurtenis zich niet zal voordoen

Geldigheidsvoorwaarden: o o

De voorwaarde moet mogelijk zijn De voorwaarde moet geoorloofd zijn. Indien niet geoorloofd:  Overeenkomst om niet: Enkel de ongeoorloofde of onmogelijke voorwaarde wordt voor niet geschreven gehouden, het contract blijft bestaan  Overeenkomsten onder bezwarende titel: Het volledig contract is nietig  Uitzondering op beide bepalingen: Contracten om niet zijn volledig nietig als de voorwaarde het doel vh contract was, en contracten onder bezwarende titel blijven bestaan indien de voorwaarde niet determinerend maar bijkomstig is


45 Beperking van potestativiteit: -

Als de gebeurtenis afhangt van de wil van één van de partijen, spreekt men van een potestatieve voorwaarde o Een verbintenis onder een opschortende zuiver potestatieve voorwaarde die afhangt vd wil vs SA is nietig  Vb: Ik geef jou 100€ op voorwaarde dat ik een appel eet o Vallen niet onder het verbod:  Een gemengde voorwaarde (voorwaarde die ook van de wil ve derde afhangt)  Een gewoon of eenvoudig potestatieve voorwaarde (voorwaarde die niet louter vd wil vd SA, maar ook van externe factoren afhangt)  Een toevallige voorwaarde (voorwaarde waarop de partijen geen vat hebben)  Een zuiver potestatief ontbindende voorwaarde  Een voorwaarde waarvan de realisatie enkel vd wil vd SE afhangt o De volledige verbintenis is relatief nietig

Modaliteiten wegens pluraliteit van schuldenaren Deelbare verbintenissen - Als een verbintenis niet onder één van de talrijke, hierna besproken uitzonderingen valt, is ze deelbaar - Als er meerdere SA’en zijn, kan de SE van elke SA slechts diens aandeel in de schuld kan vorderen - Elke SA is gehouden tot een gelijk deel. Hiervan kan echter contractueel afgeweken worden - In geval van een schuld van een nalatenschap, gebeurt de verdeling niet per hoofd maar volgens het aandeel van elke erfgenaam in de nalatenschap. - Iedere SA moet bij wanprestatie apart in gebreke gesteld worden Ondeelbare verbintenissen - Natuurlijke ondeelbaarheid o Wanneer het voorwerp materieel niet deelbaar is o Is mogelijk nadat het contract gesloten is  Vb: een levend paard - Conventionele ondeelbaarheid o Als dit zulks in een overeenkomst is afgesproken - Rechtsgevolgen: o Externe verhouding (verhouding tussen SE en SA’en):  Elke SA kan voor het geheel worden aangesproken  Indien een SA de prestatie in zijn geheel verricht, zijn de andere SA’en bevrijd  Elke SA kan tegenover de SE de gemeenschappelijke verweermiddelen inroepen. Dit zijn de verweermiddelen die uit het voorwerp of de aard vd verbintenis volgen. Vb kwijtschelding  De zuiver persoonlijke verweermiddelen komen niet ten goede aan de andere SA’en Bert De Vuyst (09-10)

46 



De gemengde of eenvoudig persoonlijke verweermiddelen kunnen slechts door één SA worden opgeworpen, maar ze hebben wel een weerslag op de positie van de andere SA’en. Als de SE de schuld van een SA kwijtscheldt, zijn de andere SA’en niet meer gehouden voor dat deel vd schuld. Bij schuldvermenging (een SA is erfgenaam vd SE), zijn de andere SA’en bevrijd voor zijn aandeel in de erfenis



o

Bij erfgenamen, kan elke erfgenaam voor het geheel vd schuld aangesproken worden  Wanneer de verjaring tegen één SA wordt gestuit, geldt de stuiting ook voor de andere SA’en Interne verhouding (verhouding tussen SA’en)  De solvens moet iedere medeSA individueel ten belope van hun respectief aandeel aanspreken  Elke medeSA is tot een gelijk deel verbonden  Indien één SA insolvabel is, rust het risico op elke SA op evenredige wijze  Wanneer de schuld in het exclusief belang van één SA is aangegaan, kan die SA tot het volledig bedrag vd schuld aangesproken worden

Hoofdelijke of solidaire verbintenissen - In vier gevallen o Blijkt uit de wil van de partijen bij een overeenkomst of uit een eenzijdige rechtshandeling o Vloeit voort uit een wettelijke bepaling o Een schadeverwekkende gemeenschappelijke fout dwz als verschillende personen wetens aan eenzelfde schadeverwekkend feit hebben samengewerkt  Vb: Vier mannen hebben een overeenkomst met Piet, ze gaan een tunnel maken door een berg, zodat piet makkelijker op de weg kan met zijn auto. Als de mannen het dynamiet doen ontploffen, vliegt er een groot rotsblok op het huis van Piet. o Gewoonte, vb: handelaars die zich tot eenzelfde verbintenis verbinden

-

Er ontstaan meerdere verbintenissen met hetzelfde voorwerp Rechtsgevolgen: o Externe verhouding (verhouding tussen SE en SA’en):  Elke SA kan voor het geheel worden aangesproken  Indien een SA de prestatie in zijn geheel verricht, zijn de andere SA’en bevrijd  Elke SA kan tegenover de SE de gemeenschappelijke verweermiddelen inroepen. Dit zijn de verweermiddelen die uit het voorwerp of de aard vd verbintenis volgen. Vb kwijtschelding  De zuiver persoonlijke verweermiddelen komen niet ten goede aan de andere SA’en


47 



o

o

De gemengde of eenvoudig persoonlijke verweermiddelen kunnen slechts door één SA worden opgeworpen, maar ze hebben wel een weerslag op de positie van de andere SA’en. Als de SE de schuld van een SA kwijtscheldt, zijn de andere SA’en niet meer gehouden voor dat deel vd schuld. Bij schuldvermenging (een SA is erfgenaam vd SE), zijn de andere SA’en bevrijd voor zijn aandeel in de erfenis Bij erfgenamen, is elke erfgenaam slechts voor zijn aandeel in de erfenis gehouden



Een ingebrekestelling van één SA geldt ook als ingebrekestelling vd andere SA’en



Wanneer de verjaring tegen één SA wordt gestuit, geldt de stuiting ook voor de andere SA’en



Wanneer een zaak door een fout ve SA verloren gaat, zijn ook de andere SA’en ertoe gehouden om de waarde ervan te vergoeden. Alleen de foutief handelende SA moet ook bijkomende schadevergoeding betalen.

Interne verhouding (verhouding tussen SA’en)  De solvens moet iedere medeSA individueel ten belope van hun respectief aandeel aanspreken  Elke medeSA is tot een gelijk deel verbonden  Indien één SA insolvabel is, rust het risico op elke SA op evenredige wijze  Wanneer de schuld in het exclusief belang van één SA is aangegaan, kan die SA tot het volledig bedrag vd schuld aangesproken worden Regres mogelijk door:  Wettelijke subrogatie. De solvens kan zich beroepen op alle zekerheden vd SE, maar de medeSA’en kunnen zich wel op alle excepties beroepen die ze tegen de SE hadden kunnen opwerpen

In solidum verbintenissen - Verbintenis tot vergoeding van de schade veroorzaakt door samenlopende fouten; fouten die elk tot eenzelfde schade hebben bijgedragen (zonder dat de daders evenwel wetens tot het ontstaan vd schade moeten hebben bijgedragen) en waarbij de fout van elke dader niet zou hebben volstaan om de schade in zijn geheel te veroorzaken o Vb:Jan sluit met Tom een overeenkomst om een voetbalmatch te spelen voor het goede doel. Daarna sluit hij met Joris een overeenkomt om een rugbymatch te spelen voor het goede doel. Tom stampt op Jan zijn been. 2 uur later stampt Joris op Jan zijn been. Jan zijn been breekt. - In geval van onvolmaakte delegatie ontstaat een in solidum verbintenis tussen de delegant en de gedelegeerde - De gezamenlijke verbondenheid van personen die zich voor eenzelfde schuld van een schuldenaar borg hebben gesteld, wordt ook als een in solidum verbintenis beschouwd. Bert De Vuyst (09-10)

48

-

Er ontstaan meerdere verbintenissen met een verschillend voorwerp Rechtsgevolgen: o Externe verhouding (verhouding tussen SE en SA’en):  Elke SA kan voor het geheel worden aangesproken  Indien een SA de prestatie in zijn geheel verricht, zijn de andere SA’en bevrijd  Elke SA kan tegenover de SE de gemeenschappelijke verweermiddelen inroepen. Dit zijn de verweermiddelen die uit het voorwerp of de aard vd verbintenis volgen. Vb kwijtschelding  De zuiver persoonlijke verweermiddelen komen niet ten goede aan de andere SA’en  De gemengde of eenvoudig persoonlijke verweermiddelen kunnen slechts door één SA worden opgeworpen, maar ze hebben wel een weerslag op de positie van de andere SA’en. Als de SE de schuld van een SA kwijtscheldt, zijn de andere SA’en niet meer gehouden voor dat deel vd schuld. Bij schuldvermenging (een SA is erfgenaam vd SE), zijn de andere SA’en bevrijd voor zijn aandeel in de erfenis  Bij erfgenamen, is elke erfgenaam slechts voor zijn aandeel in de erfenis gehouden o Interne verhouding (verhouding tussen SA’en)  De solvens moet iedere medeSA individueel ten belope van hun respectief aandeel aanspreken  Elke medeSA is tot een gelijk deel verbonden  Indien één SA insolvabel is, rust het risico op elke SA op evenredige wijze  Wanneer de schuld in het exclusief belang van één SA is aangegaan, kan die SA tot het volledig bedrag vd schuld aangesproken worden



In geval van samenlopende fouten is ieders aandeel te beperken adhv de bijdrage vd verschillende fouten in de totstandkoming vd schade



Degene die de schuld heeft voldaan, moet zijn verhaalsrecht beperken tot wat elk proportioneel individueel ten laste gelegd is



Indien een persoon voor de fouten van een ander aansprakelijk is, dan is regres van de aansteller tegen de aangestelde voor het geheel mogelijk indien de aansteller het slachtoffer heeft betaald (indien de aangestelde zich niet op art. 18 WAO kan beroepen)


49

Modaliteiten mbt het voorwerp van de verbintenis Cumulatieve verbintenis - De SA verbindt zich ertoe om meerdere prestaties te verrichten, die door de partijen als ondeelbaar beschouwd worden Alternatieve verbintenis - Meerdere bedongen prestaties waarvan slechts één moet uitgevoerd worden. De SA heeft de keuze, tenzij anders bedongen Facultatieve verbintenis - De SA verbindt zich tot een bepaalde prestatie, maar hij kan zich ervan bevrijden door een andere prestatie uit te voeren. o Verschil met alternatieve verbintenis:  Indien het voorwerp vd hoofdverbintenis door overmacht teniet gaat, moet de SA de facultatieve verbintenis niet nakomen

Overdracht van verbintenissen en delegatie -

-

Een schuldvordering kan op verschillende wijzen van een rechtsvoorganger op een rechtsopvolger onder bijzondere titel overgaan: o Cessie van schuldvordering o Subrogatie of indeplaatsstelling o Toepassing vd accessoriumtheorie De overdracht van een schuld is uitgesloten, tenzij met toestemming vd SE

Cessie van schuldvordering

Cedent (neemt initiatief)

Cessionaris

-

A

C

Overeenkomst tussen een overdrager (cedent) en een overnemer (cessionaris) wordt gesloten. De schuldvordering gaat geheel of gedeeltelijk over op de cessionaris Wettelijke uitzonderingen Overdraagbaarheid van schuldvordering kan bij contract beperkt of uitgesloten worden. Vb; overdraagbaarheidsclausule of contract intuitu personae

Totstandkoming en tegenwerpelijkheid -

Gecedeerde B schuldenaar

Loutere wilsovereenstemming


50 -

-

Toestemming v SA is niet nodig Tegenwerpelijk aan derden zodra de overeenkomst tussen partijen gesloten is o Uitzonderingen:  Tegenwerpelijk aan de gecedeerde SA nadat ze aan hem ter kennis werd gebracht of nadat ze door hem werd erkend. De kennisgeving kan door zowel de overnemer als de overdrager gebeuren. Indien dit niet gebeurt, kan de SA bevrijdend aan de overdrager betalen  Wanneer de overdrager dezelfde schuldvordering 2x overdraagt, is de eerste cessie aan de tweede overnemer niet tegenwerpelijk indien de tweede overnemer te goeder trouw als eerste de cessie aan de SA ter kennis heeft gebracht of indien hij te goeder trouw als eerste de erkenning door de SA heeft bekomen  Wanneer een SA aan de SE’s van de overdrager heeft betaald nadat de schuldvordering al was overgedragen, is de cessie niet tegenwerpelijk aan de betaalde SE’s vd overdrager indien zij bij de betaling te goeder trouw waren en indien de SA, te goeder trouw en voordat de overdracht aan hem ter kennis werd gebracht, aan hen bevrijdend heeft betaald Gevolgen: o Het tijdstip van de eigendoms- en risico-overdracht van de schuldvordering wordt bepaald door de gemeenrechtelijke regels o Accessorium sequitur principale o Alle kenmerken vd oorspronkelijke verbintenis gaan over, ook de gebreken o De SA kan aan de overnemer alle excepties uit de oorspronkelijke verbintenis opwerpen, voor zover:  Ze niet aan de persoon van de overdrager verbonden zijn  Ze hun oorsprong vinden in een gebeurtenis van vóór het ogenblik waarop de cessie aan hem tegenwerpelijk geworden is  Wat betreft de excepties op grond van rechtshandelingen die door de SA tav de overdrager (vb kwijtschelding) werden gesteld vooraleer de overdracht aan de SA tegenwerpelijk was, de SA te goeder trouw was toen hij de rechtshandeling stelde o De overdrager vrijwaart de overnemer tegen de eventuele ongeldigheid og het nietbestaan vd overgedragen schuldvordering. Hij gaat evenwel niet de verbintenis aan om de overnemer tegen het eventueel onvermogen vd SA te vrijwaren, zodat het insolventierisico op de overnemer komt te liggen o Naasting van schuldvordering  De SA heeft onder bepaalde omstandigheden het recht van naasting van een betwist recht. Dwz dat de SA het recht heeft om, tegen vergoeding gelijk aan de overnameprijs, een einde te maken aan zijn verbintenis ten aanzien vd overnemer. De SA kan dus de schuldvordering vd overnemer overkopen.  Toepassingsvoorwaarden:  De overdracht van schuldvordering gebeurt tegen een bepaalde prijs  De overdracht gebeurt in de loop ve geding waarin het recht zelf wordt betwist


51 

De overdracht vindt plaats nadat het recht reeds voordien in een akte van rechtspleging in het aanhangig geding door de SA betwist is

Cessie van schuld - Een cessie van schuld kan zonder de toestemming vd SE niet bevrijdend werken voor de oorspronkelijke SA. De toestemming kan in een driepartijenovereenkomst gegeven worden of doordat de SE toestemt in een hem ter kennis gebrachte afspraak tussen de SA en de overnemer - Onvolmaakte cessie van schuld o Indien de SE de toestemming niet geeft. o De SA is niet bevrijd, maar wel als de overnemer de schuld betaalt o De SE kan enkel de originele SA aanspreken, tenzij de cessieovereenkomst een derdenbeding ten gunste vd SE bevat Cessie van contract - Combinatie van cessie van schuldvordering en cessie van schuld o Volmaakte cessie van contract  Vereist de medewerking vd originele SE  Bevrijdt de originele SA o Onvolmaakte cessie van contract  Originele SE werkt niet mee  Originele SA niet bevrijd Delegatie - Een driepartijenovereenkomst waarbij een persoon aan een ander vraagt om zich tot een prestatie gelijk aan de prestatie waartoe de delegant zich had verbonden, te verbinden ten aanzien van een ander (delegataris), die aanvaardt Delegataris / SE

Delegant (initiatief) / oorspronkelijke SA A

B

C Gedelegeerde SA -

-

-

Volmaakte delegatie o Als ze gepaard gaat met een novatie of schuldvernieuwing. In dit geval is de oude schuldenaar bevrijd o Vereist een uitdrukkelijke wilsuiting vd partijen Onvolmaakte delegatie o Wanneer partijen geen noverende delegatie willen, dan behoudt de SE de mogelijkheid om de oude SA aan te spreken en zijn de overdrager en de overnemer in solidum gehouden (zie eerder) Onderscheid met: o Mandaat aan een derde om een schuld te betalen:  De derde wordt zelf geen schuldenaar in dat geval o Derdenbeding


52

-

-

-

 Vereist geen wilsuiting van de derde o Borgtocht  Is een voldoening van andermans schuld De bevrijding vd SA kan ook gebeuren op initiatief vd SE en de nieuwe SA, zonder dat de oorspronkelijke SA erbij betrokken is en dus geen sprake is van delegatie, hier is sprake van een expromissio Er is sprake van een adpromissio, als de oorspronkelijke SA niet bevrijd wordt Toepassingsvoorwaarden: o Enkel als de overnemer ten aanzien van de SE rechtstreeks een nieuwe verbintenis aangaat. Dit onderscheidt een delegatie van een cessie van schuld, waarbij een bestaande schuld wordt overgenomen: aan een delegatie komt geen overdragende werking toe o De toestemming van alle partijen is vereist o Een delegatie is tegenstelbaar aan derden van zodra er tussen partijen een wilsovereenstemming is bereikt Rechtsgevolgen: o De overnemer kan zich tov de SE niet beroepen op de excepties die de overdrager kon inroepen. In tegenstelling tot cessie, gaat hij immers een eigen, nieuwe verbintenis aan o In geval van volmaakte delegatie is de overdrager per definitie bevrijd o Bij novatie brengt de nietigheid vd oude verbintenis ook de nietigheid vd nieuwe met zich mee. Dit geldt niet bij onvolmaakte delegatie

Uitdoving van de verbintenis of van de rechtsvordering Betaling - De betaling moet ineens of volledig gebeuren. Een SE kan een gedeeltelijke betaling weigeren. De rechter kan dmv een termijn van respijt oordelen dat de betaling in schijven kan gebeuren Inbetalinggeving -

Overeenkomst tussen SE en SA, waarbij de SE ermee instemt dat zijn SA hem iets anders in betaling geeft dan wat verschuldigd is

De wijze van uitvoering hangt af van de prestatie die moet worden verricht -

Speciës-zaken moeten worden geleverd in de toestand waarin ze zich bevinden op het ogenblik van de levering. Genus-zaken moeten in staat van gemiddelde kwaliteit worden geleverd, tenzij anders overeengekomen In geval van een geldschuld, geldt het principe van het monetair nominalisme: enkel het nominale bedrag is verschuldigd, zonder rekening te houden met de waardeschommeling van de munteenheid. Hiervan kan worden afgeweken

Plaats van betaling -

Een verbintenis moet worden uitgevoerd op de plaats die volgens het contract bepaald is


53 -

-

Bij gebreke daaraan, moet de betaling ve species gebeuren op de plaats waar de zaak zich bevond toen de verbintenis ontstond. In geval ve genus moet de betaling gebeuren op de woonplaats vd SA Bij verkoop: o Op plaats die bij contract bepaald is o Bij ontstentenis daarvan, op de plaats die voor de levering is bepaald o De verkoper moet leveren op de plaats waar de verkochte zaak zich ten tijde van de koop bevond

Kosten van betaling -

De kosten die door de betaling worden veroorzaakt, wegen op de SA. Bij verkoop geldt de bijzondere regel dat de kosten in principe ten laste van de koper zijn.

Toerekening van de betaling -

Indien een SA meerdere schulden ten aanzien van eenzelfde SE heeft, kunnen partijen afspreken op welke schuld een betaling wordt toegerekend. Bij gebreke aan een contractuele afspraak: o Heeft de SA de vrije keuze om toe te rekenen o Als de SA niet toerekent, kan de toerekening door de SE in de kwijting gebeuren voor zover de SA geen bezwaar daartegen uit o Indien noch SA noch SE de wijze van toerekening bepalen, dan gelden de suppletieve regels vd wet (art. 1256 BW)

Aanbod van gerede betaling en consignatie -

Indien een SE weigert de uitvoering ve verbintenis (andere van een doen of niet-doen) te ontvangen, dan kan de SA de SE hiertoe dwingen door: o Hem een aanbod van gerede betaling te doen (een aanbod met effectieve presentatie vh voorwerp vd prestatie) en o Bij weigering vh aanbod, tot consignatie vd geldsom of de zaak over te gaan

Betaling in principe aan schuldeiser -

-

In een aantal situaties is de SA evenwel niet bevrijd indien hij aan de SE zelf betaalt: o Wanneer hij betaalt aan een onbekwame SE, tenzij de de SA bewijst dat de SE uit de betaling voordeel haalt o Wanneer hij die betaling verricht na een beslag onder derden De SA is wel bevrijd bij een betaling aan een derde in de volgende gevallen: o Wanneer hij betaalt aan een vertegenwoordiger vd SE of aan de beslagleggende SE in geval van beslag onder derden o Wanneer de betaling achteraf door de SE wordt bekrachtigd o Wanneer de SA aan een derde te goeder trouw betaalde, die in het bezit was vd schuldvordering (ogenblikkelijke SE)

Betaling door eigenaar en persoon bekwaam tot vervreemding


54 -

Wanneer een persoon een schuld betaalt, moet hij eigenaar zijn van datgene wat hij in betaling geeft en moet hij tevens de bekwaamheid hebben om de zaak te vervreemden Indien de betaalde zaak andermans verbruikbare zaak of een geldsom is en de SE de zaak te goeder trouw heeft verbruikt, kan de zaak of de geldsom niet worden teruggevorderd

Betaling door een derde en subrogatie Betaling door schuldenaar, maar ook mogelijk door een derde Betaling kan evengoed door een derde gebeuren tenzij wanneer: -

De verbintenis intuitu personae van aard is De SE er een rechtmatig belang bij heeft dat zijn medecontractant zelf uitvoert In de overeenkomst anders afgesproken is

Subrogatie als gevolg van betaling door een derde? -

Een derde (gesubrogeerde) betaalt de schuld van de SA aan de SE (subrogant)

SE / Subrogant

Oorspronkelijke SA A

B

C

Oorspronkelijke SA

Gesubrogeerde C -

Gesubrogeerde

B

Alle zekerheden vd oorspronkelijke SA gaan over op de derde-betaler De SA kan zich tegenover de derde-betaler op alle excepties beroepen die hij kon opwerpen tegen de oorspronkelijke SE Subrogatie doet zich niet voor in alle gevallen waarin een derde andermans schuld betaalt. Twee hypotheses: o Wanneer een niet-belanghebbende derde in eigen naam andermans schuld betaalt. Dan doet hij een onrechtstreekse schenking en is de SA bevrijd tav de SE. De derde kan echter geen regres uitoefenen tav de SA, tenzij in geval van conventionele subrogatie o Wanneer een belanghebbende derde andermans schuld betaalt, treedt hij in de rechten vd SE (wettelijke subrogatie)

Toepassingsvoorwaarden: -

Betaling van een geldige schuld; onderscheid met cessie van schuld: cessie voorziet in geen vereiste van betaling


55 -

-

Enkel indien en in de mate dat de schuld effectief betaald is. Een belofte tot betaling volstaat niet De betaling moet door een derde gebeuren Het subrogatierecht moet door de wet of een contract zijn toegekend o Wettelijke subrogatie:  Art. 1251 BW  Bijzondere wetten o Conventionele subrogatie:  Uitdrukkelijk bedongen subrogatie en de subrogatie gebeurt tegelijk met de betaling Wanneer een derde een schuld betaalt en dus in de rechten treedt van de oorspronkelijke SE, maar die SE niettemin de schuldvordering aan nog een ander overdraagt, ontstaat een conflict tussen de overnemer en de gesubrogeerde derde-betaler. In dat geval krijgt de gesubrogeerde derde-betaler voorrang op de overnemer wanneer zijn subrogatieovereenkomst met vaste datum dateert van vóór de cessieovereenkomst en kan hij de betaling vd SA vorderen. Daarom doet een derde-betaler er goed aan om zo snel mogelijk de subrogatieovereenkomst een vaste datum te geven (akte)

Gevolgen: -

De SA kan alle excepties uit de initiële verhouding ook tegen de derde-betaler inroepen. Alle zekerheden en kenmerken vd originele verhouding blijven behouden De subrogatie geldt slechts tot beloop vh bedrag dat de derde effectief aan de oorspronkelijke SE heeft betaald De derde-betaler kan in principe alleen dat deel vorderen, waartoe hij zelf niet wegens een eigen schuld gehouden is. Dit geldt niet indien de wet anders bepaalt In overeenstemming met het adaium nemo censetur subrogasse contra se, brengt subrogatie geen nadeel toe aan de oorspronkelijke SE

Uitdoving van verbintenis door schuldvergelijking of compensatie - Wanneer twee personen tegelijk SE en SA van elkaar zijn, kunnen beide schulden teniet gaan ten belope vh laagste bedrag, zonder dat de prestaties daadwerkelijk worden verricht - Drie soorten compensatie: o Wettelijke compensatie  Toepassingsvoorwaarden  Beide schuldvorderingen hebben betrekking op vervangbare zaken van dezelfde soort  Beide zijn effen of vaststaande schuldvorderingen, zowel wat het bestaan als het bedrag betreft. Dwz dat de schuldvorderingen niet voor ernstige betwisting vatbaar mogen zijn  Beide schulden zijn opeisbaar. Als een SA het voordeel van termijn geniet, is er geen wettelijke compensatie. Kan wel igv termijn van respijt  De compensatie mag de verworven rechten van derden niet in het gedrang brengen


56 

o

o

De kennisgeving of erkenning van de overdracht van schuldvordering heeft tot gevolg dat de SA zich niet meer kan beroepen op de schuldvergelijking met schuldvorderingen vd SA tegen de overdrager, die pas na de kennisgeving of erkenning tot stand komt  Doet zich van rechtswege voor. Dit automatisme kan doorbroken worden:  Wanneer partijen de wettelijke compensatie uitsluiten  Wanneer een partij wordt gedagvaard en veroordeeld en de compensatie voor de RB niet werd ingeroepen  Wanneer één vd partijen de schuld volledig heeft betaald Conventionele compensatie  Wanneer partijen contractueel compensatie tussen twee schulden hebben afgesproken, ook al zijn de voorwaarden van wettelijke compensatie niet vervuld  Toepassingsvoorwaarden o De overeenkomst tot conventionele compensatie moet voor het intreden vd samenloop gesloten zijn o De wederzijdse schuldvorderingen bestaan reeds wanneer zich een geval van samenloop voordoet. Gerechtelijke compensatie  Wanneer de schulden niet effen zijn en de ene partij in een geding een vordering en de andere partij een tegenvordering instelt en de compensatie vordert

Uitdoving van verbintenis door schuldvernieuwing - Een techniek waarbij een oude verbintenis wordt vervangen door een nieuwe verbintenis, waardoor de oude verbintenis uitdooft - Bij nietigverklaring vd oude verbintenis, verdwijnt de novatie - Bij nietigverklaring vd nieuwe verbintenis, herleeft de oude verbintenis - Indien de nieuwe verbintenis slechts door een relatieve nietigheidsgrond is aangetast, kan die verbintenis bevestigd worden - Toepassingsvoorwaarden: o Novatie wordt niet vermoed, partijen moeten het inzicht hebben gehad om de verbintenis te vernieuwen o De oude SE moet de vereiste bekwaamheid hebben o Er moet iets nieuws worden gecreëerd door een vervanging vd oude verbintenis, drie mogelijkheden:  Novatie door een nieuwe SE vereist (itt cessie v SV) de toestemming van zowel de SE als de SA. Ze heeft (itt cessie v SV) tot nadeel dat de zekerheden niet overgaan: de oude schuld dooft immers uit  Novatie door een nieuwe SA vereist de toestemming vd SE, maar de oorspronkelijke SA hoeft er niet noodzakelijk bij betrokken te worden  Wanneer een derde-SA spontaan aan de SE belooft om een bestaande schuld te voldoen en wanneer de SE daarbij de oude SA van zijn schuld ontslaat, is sprake van een expromissio  Novatie door wijziging van SA gebeurt meestal door een delegatie Bert De Vuyst (09-10)

57 



-

Novatie door een nieuwe schuld omdat bvb het voorwerp wordt gewijzigd, een ander type contract gesloten wordt of een (opschortende of ontbindende) voorwaarde wordt gewijzigd Van novatie is evenwel geen sprake wanneer bvb alleen de termijn, een zekerheid, de overeengekomen rentevoet of de betalingswijze worden gewijzigd

Gevolgen: o De oude verbintenis dooft uit en een nieuwe verbintenis ontstaat, waarvan de draagwijdte in principe vrij door de partijen wordt bepaald

Uitdoving van de verbintenis door schuldvermenging - Doet zich van rechtswege voor wanneer een zelfde persoon tegelijkertijd de hoedanigheid van SA en SE heeft door een bepaalde omstandigheid (vb: omdat de SA erfgenaam vd SE wordt) Uitdoving van verbintenissen door schuldkwijtschelding en door afstand van recht Schuldkwijtschelding -

Een overeenkomst waarbij een SE geheel of gedeeltelijk aan zijn schuldvordering verzaakt en de schuldvordering aldus uitdooft zonder betaling

Afstand van recht -

Een eenzijdige rechtshandeling waarbij een SE afstand doet van zijn recht, zodat de SA bevrijd wordt. Dit kan stilzwijgend gebeuren, maar moet wel worden afgeleid uit omstandigheden die niet voor een andere uitlegging vatbaar zijn

Uitdoving van de rechtsvordering door bevrijdende verjaring - De rechtsfiguur waarbij een verbintenis door het loutere verloop van tijd niet meer in rechte kan worden afgedwongen. Het subjectief recht blijft bestaan, de rechtsvordering niet - Eens de verjaring is ingetreden, blijft nog een natuurlijke verbintenis bestaan. - Verjaringstermijnen verschillen van vervaltermijnen, die het subjectief recht doen tenietgaan (zwakke werking van verjaring). Een vervaltermijn kan ook niet geschorst of gestuit worden - Instelling van openbare orde. Een clausule die de verjaring verlengt is dus absoluut nietig. Clausule tot verkorting ve termijn is niet nietig! - Het middel of de exceptie raakt niet de openbare orde, dwz dat er afstand kan worden gedaan ve verkregen verjaring, een rechter het middel niet ambtshalve kan opwerpen, en het middel niet voor de eerste keer voor het HvC kan worden opgeworpen

-

Gemeenrechtelijke verjaringstermijnen en vertrekpunten o o o

Zakelijke rechtsvorderingen: 30 jaar Persoonlijke rechtsvorderingen: 10 jaar vanaf hun opeisbaarheid Persoonlijke rechtsvorderingen tot schadevergoeding op grond van buitencontractuele aansprakelijkheid: Na 5 jaar vanaf het ogenblik waarop de


58

-

-

benadeelde kennis heeft genomen van zijn schade én de identiteit van de daarvoor aansprakelijke personen. En in ieder geval na 20 jaar na het schadeverwekkend feit o Burgerlijke vorderingen op grond ve misdrijf: verjaren niet voor de strafvordering is verjaard Gemeenrechtelijke verlengingsgronden o Schorsingsgronden: de termijn stop te lopen en loopt na de gebeurtenis terug verder o Stuitingsgronden: de termijn stopt te lopen en begint na de gebeurtenis terug van meet af aan te lopen  Een dagvaarding stuit de verjaring vd rechtsvordering! Specifieke verjaringsregels in het BW – Periodieke schulden o Al hetgeen betaalbaar is per jaar of bij een kortere periode, verjaart na 5 jaar (enkel als de schuld met de tijd toeneemt)

Bewijs -

-

Nodig om subjectief recht te kunnen afdwingen Het voorwerp van bewijs bestaat uit feiten, niet uit rechtsregels o Uitzonderingen:  Partijen moeten het bewijs vh bestaan van rechtsgebruiken leveren  De inhoud van buitenlands recht kan door de partijen ingevuld worden als de rechter de inhoud er niet van kan bepalen Bewijsrecht in burgerlijke zaken geldt enkel tav rechtshandelingen, niet tav rechtsfeiten en niet tav derden Tegen een handelaar kan vrij met alle bewijsmiddelen worden bewezen Suppletief recht: men kan een miskenning ve bewijsregel niet voor het eerst voor het HvC opwerpen. Partijen kunnen er ook aan verzaken en afwijken door een andersluidende overeenkomst te sluiten

Aanvoeringslast, bewijslast en bewijsrisico -

-

-

Degene die beweert dat een ander op grond van bepaalde feiten een verbintenis moet uitvoeren, moet niet alleen de feiten inroepen die zijn aanspraak ondersteunen (aanvoeringslast) Hij moet het bestaan van de aangevoerde feiten en van een daarop gegronde verbintenis ook bewijzen, indien ze door de andere partij worden ontkend. Omgekeerd moet degene die beweert bevrijd te zijn, het bewijs van betaling of van tenietgaan leveren. Dit is de regeling van verdeling van de bewijslast (actori incumbit probatio, reus in excipiendo fit actor) Het bewijsrisico wordt op dezelfde wijze verdeeld als de bewijslast In sommige gevallen kan de rechter zelf bevelen opleggen (vb: bevel tot overlegging ve stuk)

Bewijsmiddelen in het burgerlijk recht -

Andere middelen dan deze die in het BW zijn opgesomd, komen niet voor bewijs in aanmerking

Geschreven bewijs of geschrift, in het bijzonder akten - Zodra een drager: Bert De Vuyst (09-10)

59 o o

-

Duurzaam is Identificeerbaar is, zodat zeker is dat het bestand van een welbepaalde persoon afkomstig is Integer is, zodat zeker is dat het na verloop van tijd niet gewijzigd wordt

o De akte o Een ondertekend geschrift dat wordt opgesteld met de bedoeling het als bewijsmiddel te gebruiken o Wezenlijk bestanddeel is de handtekening van de partijen, en bij authentieke akten die van de openbare ambtenaar o Blanco-handtekening  Het is geoorloofd om een handtekening op een blanco-akte aan te brengen. Tenzij de ondertekenaar naderhand kan bewijzen dat de uiteindelijke akte niet overeenstemt met wat in werkelijkheid is afgesproken, weegt het risico op de ondertekenaar. Aan de blanco-akte moet een vooraf vastgestelde, geldige overeenkomst voorafgaan o Onderhandse versus authentieke akte  Authentieke akte: een geschrift dat voor een bevoegde openbare ambtenaar in de bij wet voorgeschreven vorm wordt verleden  Onderhandse akte: een ondertekend geschrift  Tav een onderhandse akte die een wederkerige overeenkomst bevat, moeten 3 formaliteiten worden nageleefd: o De akte moet opgemaakt zijn in zoveel exemplaren als er partijen met een onderscheiden belang zijn o Die exemplaren moeten originelen zijn o In de akte moet vermeld zijn hoeveel originelen er zijn opgesteld  Tav een eenzijdige schuldbekentenis moet de akte ofwel door de SA volledig met de hand geschreven zijn, ofwel moet de SA met de hand ‘goed voor’ of ‘goedgekeurd voor’ hebben geschreven, gevolgd door de som of de hoeveelheid van de beloofde zaak in letters uitgedrukt o De akte – plaats in de hiërarchie der bewijsmiddelen  Twee beginselen:  Een rechtshandeling met een waarde van meer dan €375 moet met een akte worden bewezen. Dit betekent dat dergelijke rechtshandeling in principe niet met getuigen of vermoedens kan worden aangetoond.  Er kan door middel van getuigen en vermoedens niet tegen of boven een akte worden bewezen, ook al overtreft de waarde van de rechtshandeling niet €375. Dit betekent dat geen andere inhoud aan een rechtshandeling kan worden gegeven dan wat uit de akte volgt, en dat evenmin een meer uitgebreide inhoud aan de rechtshandeling kan toekomen dan wat uit de akte volgt  Voor een verzekeringsovereenkomst is ad probationem altijd een geschrift nodig.  Uitzondering; begin van bewijs door geschrift


60 

o

Op de regel dat niet met getuigen en vermoedens kan bewezen worden binnen het toepassingsgebied van art. 1341 BW, geldt een uitzondering als een begin van schriftelijk bewijs kan worden voorgelegd. Een geschrift is een begin van schriftelijk bewijs indien het uitgaat van degene tegen wie moet worden bewezen en indien het beweerde feit erdoor waarschijnlijk wordt gemaakt.  Indien het begin van schriftelijk bewijs door overeenstemmende getuigen of vermoedens kan worden aangevuld, kan het bestaan ve rechtshandeling alsnog worden bewezen alhoewel er geen akte voorligt  Tweede uitzondering: Onmogelijkheid om zich schriftelijk bewijs te verschaffen  Wanneer het voor een partij materieel of moreel onmogelijk is om een akte te bekomen, geldt de basisregel van art. 1341 BW evenmin. Daarmee wordt het geval van verlies ve titel door overmacht gelijkgesteld. De akte, bewijswaarde  Bewijswaarde van authentieke akten  Verschilt naargelang de openbare ambtenaar die gegevens kon of moest verifiëren. De gegevens die hij kon of moest verifiëren (datum vd akte, identiteit vd partijen, etc.), zijn de zgn. authentieke vermeldingen, die een bijzondere bewijswaarde hebben, zowel tov partijen als tov derden. Ze gelden immers als volledig bewijs tot bewijs vh tegendeel dat alleen mogelijk is in een speciale procedure tot betichting van valsheid in geschrifte.  De andere gegevens die in de akte worden vermeld (nietauthentieke vermeldingen), hebben niet dezelfde bewijswaarde en staan tussen partijen vast tot bewijs vh tegendeel waarvoor geen speciale procedure tot betichting van valsheid moet worden gevolgd maar waarvoor wel de andere regels van toelaatbaarheid van andere bewijsmiddelen moeten worden gerespecteerd.  Tav derden gelden de niet-authentieke vermeldingen evenzeer als bewijs tot het tegendeel, maar het tegendeel kan door hen met alle middelen van recht geleverd worden  Bewijswaarde van onderhandse akten tussen partijen  Tussen partijen heeft een onderhandse akte dezelfde bewijswaarde als de niet-authentieke vermeldingen vd authentieke akte  Bewijswaarde van onderhandse akten tav derden  Dezelfde bewijswaarde als de niet-authentieke vermeldingen vd authentieke akte  De datum ve akte is evenwel niet zonder meer aan derden tegenwerpelijk. Dit voorschrift strekt ertoe derden te beschermen tegen anti- of postdatering o Vaste datum indien:  Registratie vd akte


61

o o

 Overlijden van één vd ondertekenaars  Opname in een authentieke akte Dit geldt niet voor verzekeringsovereenkomsten en ook niet tussen handelaars

Andere geschriften  Vb kopies (= afschriften)  De rechter oordeelt vrij over de bewijswaarde ervan  Aanvaarde factuur en koopmansboeken  Een handelskoop-verkoop kan door een aanvaarde factuur worden bewezen  De aanvaarde factuur heeft wettelijke bewijswaarde tegen de klanthandelaar, althans met betrekking tot een verkoopsovereenkomst. Die bepaling geldt echter niet tav andere handelstransacties zoals een aanneming, waarvoor de aanvaarde factuur enkel een feitelijk vermoeden vh bestaan vh contract kan opleveren, wat aan het oordeel en het beleid vd rechter wordt overgelaten

Getuigen en vermoedens - Getuigenbewijs o De beschrijving van feiten door een persoon die er rechtstreeks of onrechtstreeks getuige van was - Vermoedens o Het bewijs door een feitelijk vermoeden is het bewijs dat erin bestaat een onbekend feit uit een bekend feit af te leiden - Bewijswaarde: o In de mate dat het getuigen- en vermoedenbewijs is toegelaten, is de rechter vrij in de waardering van dergelijk bewijs. Zo heeft een onrechtstreekse getuigenis doorgaans minder waarde dan een rechtstreekse getuigenis. o Feitelijke vermoedens komen slechts in aanmerking indien het gaat om gewichtige, bepaalde en met elkaar overeenstemmende vermoedens Bekentenis - Een eenzijdige rechtshandeling waarbij een persoon een bepaald feit als waar erkent, dat tegen hem wordt ingeroepen. Ze is ondeelbaar en in principe onherroepelijk - Ze is gerechtelijk van aard indien ze voor een rechter wordt gedaan, anders is ze buitengerechtelijk - Een louter mondelinge buitengerechtelijke bekentenis is niet toelaatbaar wanneer het getuigenbewijs niet is toegelaten - Een bekentenis is niet toelaatbaar mbt een materie die de openbare orde raakt of wanneer de wet de bekentenis als bewijsmiddel uitsluit - Een bekentenis levert in principe een wettelijke bewijswaarde op, die zich aan de rechter opdringt. - Er moet nog geen reeds ontstane en actuele betwisting bestaan om een buitengerechtelijke bekentenis af te leggen


62 Eed -

-

-

De gerechtelijke eed is de plechtige verklaring van een partij dat een bepaald feit waarop hij zich in zijn voordeel beroept, zich heeft voorgedaan De gedingbeslissende eed is een eed die door een procespartij aan de andere partij wordt opgelegd om de beslissing ervan te doen afhangen. In dat geval rekent de ene procespartij dus op het geweten vd andere partij. Indien de andere partij de eed aflegt, dan verliest ze, maar ze kan ook de eed terugwijzen, zodat de ene partij dan haar eigen bewering onder eed moet bevestigen De gedingbeslissende eed heeft een absolute bewijswaarde, zodat de rechter de ingestelde vordering moet afwijzen of toekennen in functie vd inhoud vd eed. De civielrechtelijke betwisting is dan definitief en onherroepelijk beëindigd De aanvullende eed en de ramingseed is daarentegen een eed die door de rechter wordt opgelegd, maar komen weinig voor De bewijswaarde van deze eed wordt door de rechter vrij gewaardeerd


Verbintenissenrecht OVEREENKOMSTEN Bert De Vuyst (09-10)

Recommend Documents