Verbetering pleegzorg in Limburg Prima Pleegzorg. Een kreet die u het komende jaar en in 2012 steeds vaker zult horen, als het gaat om de pleegzorg in Limburg en de pleegzorg die Rubicon jeugdzorg aanbiedt en uitvoert. Een kreet ook die bij menig pleegouder al behoorlijk wat argwaan en misschien zelfs weerstand oproept. Want ‘van horen zeggen’ doen niet altijd de meest positieve verhalen de rondte. Toch is Prima Pleegzorg een bijzonder positieve ontwikkeling binnen de Limburgse pleegzorg, die mede door de input van pleegouders tot stand is gekomen. In 2010 werden in werkgroepen de verschillende speerpunten van dit plan verder uitgewerkt. Nu, in 2011, gaan we verder met het invoeren van deze manier van werken. Prima Pleegzorg ziet er voor ieder pleeggezin anders uit! Prima Pleegzorg: wat is het? Prima Pleegzorg is de werknaam voor een zeer uitgebreid actieplan voor verbetering van de pleegzorg in Limburg. Het plan is opgesteld en wordt geleid door drs. Riet Portengen. In 2008 is een start gemaakt met het opstellen van het actieplan, in september 2012 zal de werkwijze volgens Prima Pleegzorg volledig geïntegreerd zijn in de Limburgse pleegzorg. Deelnemende partijen zijn naast Rubicon jeugdzorg onder meer XONAR, William Schrikker Groep, Bureau Jeugdzorg en Service.JZ. Het actieplan komt voort uit een groot aantal aanbevelingen door ouders, pleegouders en professionals in de jeugdzorg. Feitelijk is het dus een actieplan van ons allemaal, voor ons allemaal. Enorme klus Elke pleegsituatie is anders. Dat weet u als pleegouder als geen ander! Prima Pleegzorg is daarom een zeer uitgebreid actieplan. Alle organisaties die betrokken zijn bij pleegzorg in Limburg werken mee in dit project. Prima Pleegzorg kent veel aandachtgebieden/thema’s waarvoor een werkwijze moet worden opgezet. Alle begeleiders pleegzorg moeten getraind worden in de diverse werkmethodes. Dat is een enorme klus! Mogen we op u rekenen? Daarom is er tijd nodig om Prima Pleegzorg in te voeren. Dit zal dan ook zeker niet van de ene maand op de andere gebeuren. De invoering gebeurt stapje voor stapje. Daarbij zullen er vast ook dingen misgaan. Dat is een onvermijdelijk gevolg van mensenwerk. Wij vragen daarom uw begrip en geduld voor deze ontwikkeling. Wij houden hierbij namelijk maar één doel voor ogen: een betere, nee, zelfs een PRIMA pleegzorg in eind 2012. Mogen wij op uw steun rekenen?
Meest gestelde vragen over Prima Pleegzorg Het afgelopen jaar waren de medewerkers van Rubicon jeugdzorg veelal intern bezig met het zich eigen maken van de uitgangspunten, werkwijzen en technieken die kunnen horen bij Prima Pleegzorg. In 2011 gaan de begeleiders pleegzorg aan de slag met het in de praktijk brengen hiervan. Er kan niet genoeg benadrukt worden dat dit bij ieder pleeggezin heel anders kan uitzien en er geen standaard aanpak is! Pleegouders hebben dus in de praktijk mogelijk al kennis gemaakt met Prima Pleegzorg. Dit levert in sommige gevallen vragen op. Wij zijn erg bij met deze vragen van uw kant, want door erop te antwoorden, wordt Prima Pleegzorg duidelijker en concreter voor iedereen. De meest gestelde vragen hebben wij op een rijtje gezet en worden voor u beantwoord door projectleidster Riet Portengen. 1 Wat zijn de belangrijkste uitgangspunten? Prima Pleegzorg werkt aan zeven ambities. Continuïteit voor de jeugdige is de centrale ambitie! Te veel kinderen wisselen te vaak van pleeggezin. Dat brengt de manier waarop de pleegzorg georganiseerd is met zich mee. Continuïteit voor de jeugdige brengt ook met zich mee dat niet alleen met kind, ouders en pleegouders wordt samengewerkt, maar ook met die mensen waar de jeugdige na zijn achttiende mee verder gaat; waar hij een beroep op kan doen en die er blijvend voor hem zijn. Professionals bieden dit niet; zij kunnen immers van baan verwisselen. Continuïteit in de hulpverlening helpt om met elkaar aan een plan te werken en de voortgang daarvan te bewaken. Te vaak betekent een andere hulpverlener een andere koers. Wisseling van hulpverlener kan niet altijd voorkomen worden, maar wisseling van koers wel! Tenzij iedereen het ermee eens is dat dit voor het kind het beste is. Vraaggerichte pleegzorg stelt de vraag van de jeugdige centraal. De tweede vraag is wat ouders nodig hebben om zelf de zorg weer op zich te kunnen nemen. Hier moet één plan voor komen waar kind, ouders, pleegouders, belangrijke mensen voor kind en ouders en professionals met elkaar maken en die met elkaar de voortgang bewaken. Vervolgens is de vraag wat hebben pleegouders nodig om dit plan te kunnen ondersteunen en welke vorm van begeleiding is hierbij nodig. Pleegouders zijn een aanvulling op ouders; ouders doen wat zij kunnen en pleegouders vullen samen met andere mensen aan wat ouders niet lukt. Dit kan per ouder en kind verschillen. Dit moet leiden tot pleegzorg op maat: ‘niet meer dan nodig, niet minder dan noodzakelijk’ voor zowel kind, ouders, pleegouders en andere belangrijke mensen uit familie en sociaal netwerk. Kortdurende intensieve hulp waar noodzakelijk, gerichte extra langdurende ondersteuning waar nodig en ‘zo gewoon mogelijk’ waar mogelijk. De pleegzorgwerker kan dan verschillende rollen hebben afhankelijk van wat kind, ouders en pleegouders nodig hebben. Dit alles betekent ook dat meerdere organisaties één plan moeten hebben, zodat pleegouders, maar ook het kind en ouders, niet met tegenstrijdige plannen te maken krijgen. Bijvoorbeeld pleegzorg werkt aan de acceptatie van ouders dat het kind niet terug naar huis komt en de GGZ werkt aan het sterker maken van moeder zodat zij zelf de zorg weer op zich kan nemen. Ook op het niveau van management en beleid is één plan noodzakelijk om de samenwerking tussen alle sectoren mogelijk te maken. 2 Wat moet de grootste verbetering in pleegzorg worden? De grootste verbeteringen moeten worden dat er continuïteit in het leven komt van kinderen en dat zij in een veilige omgeving zich kunnen ontwikkelen in verbondenheid met mensen die voor hen belangrijk zijn; vanuit het verleden, in het hier en nu en in de toekomst. Samen bouwen aan het sociale kapitaal van kinderen; daar hebben zij ook iets aan na hun achttiende jaar! Die mensen maken met elkaar een plan, nemen belangrijke beslissingen en voeren het plan met elkaar uit.
3 Wat is voor mij als pleegouder de grootste verandering? Er zijn drie grote veranderingen. Op de eerste plaats is de vraag aan pleegouders of zij zich willen committeren aan een kind. Dat betekent dat een kind in een pleeggezin blijft wonen zo lang als nodig is. Dit is voor sommige pleegouders een grote omslag! Het voorkomt dat kinderen bijvoorbeeld in drie verschillende pleeggezinnen verblijven tot duidelijk is wat er écht gaat gebeuren. Dit vraagt een tweede verandering: dat er aan één plan wordt gewerkt en kinderen niet in de wacht staan omdat er geen gezamenlijk plan ligt. De derde verandering moet zijn dat pleegouders een meer gerichte ondersteuning krijgen: intensief waar nodig, volgend waar mogelijk!
4 Is Prima Pleegzorg een plan dat nu actueel is, maar straks in een kast belandt? Dat is niet te hopen! Het plan Prima Pleegzorg is ontworpen met iedereen die een verbinding heeft met pleegzorg inclusief de pleegouders (NVP, POR en individuele pleegouders). Alle organisaties hebben zich hier aan verbonden! Het is een heel proces. Het is een omslag in denken, handelen en organiseren voor iedereen. Het moet eerst tussen de oren, dan in de vingers en vervolgens in het systeem komen. Wij zijn met de uitvoering een jaar op weg en er is hard gewerkt aan het tussen de oren krijgen. Een aantal pleegouders merkte hiervan ook al iets in de praktijk omdat verschillende pleegzorgwerkers en medewerkers van Bureau Jeugdzorg op verschillende onderdelen geschoold zijn. Komend jaar is gericht op het in de vingers krijgen. Pleegouders zijn welkom om hun bijdrage te leveren in de Communities of Practice, waar wij leren van ervaringen om Prima Pleegzorg te verbeteren en waar nodig aan te passen. Ook zullen er komend jaar verschillende bijeenkomsten rondom Prima Pleegzorg georganiseerd worden, bijvoorbeeld respectvol samenwerken. De bedoeling is dat pleegouders in 2011 en 2012 steeds meer gaan merken van Prima Pleegzorg. 5
Ik heb gehoord dat Prima Pleegzorg voorschrijft dat mijn pleegkind nu ineens veel meer contact met zijn ouders moet gaan krijgen, en dat ik als pleegouder daarbij moet ondersteunen door bijvoorbeeld het kind wekelijks naar moeder te brengen. Klopt dat? In het gezamenlijke plan wordt met elkaar nagedacht over het contact tussen ouders, kind en andere belangrijke mensen voor het kind. Soms zal dit vaker zijn, soms minder vaak. In het plan denken deelnemers ook na over hoe dat georganiseerd moet worden; hoe gaan wij de contacten aanpakken, wat moet er dan gebeuren, wie doet wat vanuit familie en het sociale netwerk en wat dragen pleegouders en professionals bij? Als pleegouders dan zelf een keuze maken om het kind iedere week te brengen, dan is dat aan hen. Prima Pleegzorg is ook gericht op regie in eigen leven; dat geldt voor alle deelnemers dus ook voor pleegouders. 6 Wat is integrale pleegzorg en is dit niet een te groot beroep op pleegouders? Integrale pleegzorg staat voor verbindingen. Zodat niet iedereen iets doet, vaak met veel inzet en de beste intenties, maar dat één plan, voor één kind en één gezin wordt gemaakt en dat er samengewerkt wordt aan de uitvoering van dat plan. De pleegouders zijn er zelf bij als hun rol wordt gedefinieerd, dus zij kunnen aangeven wat hun mogelijkheden, krachten, maar ook hun beperkingen zijn. Centraal staat de vraag van het kind! De verbinding tussen de verschillende mensen rond het kind is in de pleegzorg een uitdaging: iedereen kan anders denken over het belang van het kind omdat hij uit een ander perspectief denkt! Het verbinden van deze perspectieven helpt het kind om vaardigheden te leren hoe je tot oplossingen komt, hoe mensen met elkaar samenwerken om veilig te kunnen opgroeien met alle ontwikkelingskansen die er zijn en zich verbonden te mogen voelen met iedereen met wie het kind zich verbonden voelt! 7
Ik heb nog nooit gehoord van de term Prima Pleegzorg. Hoe kan dat?
Het kan zijn dat de term Prima Pleegzorg bij u nog geen belletje doet rinkelen. U heeft deze echter de afgelopen jaren al wel op verschillende manieren voorbij kunnen zien komen. Zo zijn helemaal aan het begin van Prima Pleegzorg (rond 2007) alle pleegouders geïnformeerd over dit op te starten project en uitgenodigd om mee te denken. Na het formeren van de concrete werkgroepen voor Prima Pleegzorg (de zogeheten Community’s of Practice) zijn pleegouders en jeugdigen gevraagd om deel te nemen hierin, om zodoende hun stem te laten horen. Een aantal pleegouders en jeugdigen heeft hieraan gehoor gegeven. In de afgelopen jaren zijn er ook met enige regelmaat artikelen over de voortgang van Prima Pleegzorg verschenen. Sinds 2010 worden nieuwe pleegouders al vanaf het allereerste contact met Rubicon jeugdzorg (dus nog vóór de STAP-cursus) bekend gemaakt met de werkwijze volgens het Prima Pleegzorg-principe. Deze pleegouders zijn dus al erg vertrouwd hiermee. Maar voornamelijk is uw begeleider pleegzorg degene die in uw gezin waar mogelijk aan de slag gaat met Prima Pleegzorg. Het kan zijn dat hieraan niet altijd deze term wordt gekoppeld en dit hoeft ook niet. In 2012 zal Prima Pleegzorg namelijk gewoon ‘de werkwijze binnen de Limburgse pleegzorg zijn’. Misschien kent u dus wel al diverse uitgangspunten van Prima Pleegzorg, maar verbindt u alleen de naam er niet aan. De onderwerpen Prima Pleegzorg kent meerdere zogeheten ‘ontwikkellijnen’. Een ontwikkellijn is een bepaald onderwerp van pleegzorg dat wordt uitgediept en aangepakt. De onderwerpen zijn: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Vraaggerichte pleegzorg Respectvol samenwerken Sociale netwerkstrategieën Netwerkpleegzorg Ouders en jeugdigen in de pleegzorg Kleurrijke pleegzorg Pleegzorg Limburg één gezicht Leren en ontwikkelen in de pleegzorg
In elke nieuwsbrief vertellen wij u meer over enkele onderwerpen. Onlangs zijn aan bod gekomen: Pleegzorg Limburg één gezicht Pleegouders willen eenduidige visie en beleid in de pleegzorg. Momenteel kunnen visie en beleid van de verschillende instanties die betrokken zijn bij pleegzorg onderling verschillen. Pleegouders weten daarom niet waar zij aan toe zijn. Zij willen gemakkelijk toegankelijke en eenduidige informatie, over bijvoorbeeld financiële, praktische en materiële ondersteuning. Zij maken zich zorgen over de versnipperde identiteit van de pleegzorg in Limburg. Wij willen bewerkstelligen dat er één visie en één beleid komt voor pleegzorg waar iedereen zijn handelen op afstemt. Pleegouders hebben één herkenbaar gezicht voor de pleegzorg in Limburg; zodat zij weten waar zij aan toe zijn, waar zij terecht kunnen en waar dingen snel en efficiënt opgepakt worden. Dit krijgt vorm in de Provinciale Servicedesk Pleegzorg. Kleurrijke Pleegzorg Wij willen bereiken dat allochtone groepen beter bekend zijn met pleegzorg, zodat zij waar nodig meer kunnen gaan deelnemen aan pleegzorg. Momenteel zijn er weinig allochtone pleegouders in ons pleegouderbestand. Wij willen de pleegzorg voor allochtone kinderen beter afstemmen op hun etnische en culturele achtergrond, meer allochtone pleegouders werven en autochtone (Nederlandse) pleegouders beter voorbereiden op de opvang van een allochtoon pleegkind.
Respectvol samenwerken De ontwikkellijn respectvol samenwerken raakt alle andere onderwerpen. Het is een thema dwars door de pleegzorg, jeugdzorg en welzijn heen. De basis van respectvol samenwerken is respectvol omgaan met pleegouders, de dialoog aangaan en werken vanuit vertrouwen. Veel pleegouders missen dit en voelen zich buitenspel gezet door organisaties. In de pleegzorg gaat het om meer dan afstemming. Het gaat om samenwerken+: integraal werken. Pleegouders erkennen de maximale opvoedingsverantwoordelijkheid van de ouders en willen in een team samenwerken om een thuissituatie te creëren voor het kind. In het gezin van de ouders of in het pleeggezin. In de samenwerking rond een kind staat het motto één kind, één gezin, één familie, één plan centraal. Een gezinsteam werkt de coördinatie uit en verheldert de inhoudelijke, procesmatige en juridische verantwoordelijkheid. Een consequentie is wel dat er vanaf dag één een intensieve samenwerking met ouders, familie en sociaal netwerk moet zijn om een plan voor de toekomst te maken. Dit om te voorkomen dat een jeugdige langer in een pleeggezin verblijft dan nodig. Een gezinsteam bewaakt de voortgang van het proces. Pleegouders doen mee aan het gezinsteam. Dit betekent dat hun perspectief meetelt en dat zij volledig op de hoogte zijn van de ontwikkelingen. Vraaggerichte pleegzorg Vraaggerichte pleegzorg stelt de vraag van de jeugdige centraal. Dus: wat heeft de jeugdige nodig om op te groeien en zich te ontwikkelen, op een plek waar zijn veiligheid gewaarborgd wordt, waar het verbonden mag zijn met ieder die in zijn leven een belangrijke rol speelt en met het vertrouwen dat hij om al die mensen mag geven, zij om hem geven en hem continuïteit bieden? Vraaggerichte pleegzorg biedt duidelijkheid voor pleegouders. De basis is duidelijk en voor alle pleegouders gelijk. Maar bij vraaggerichte pleegzorg hoort ook pleegzorg op maat. Aanvullende materiële, praktische en financiële ondersteuning zijn op basis van wat nodig is voor de jeugdige en afhankelijk van zijn situatie. Aanvullende begeleiding kan kort intensief, lang intensief of lang extensief ingezet worden. Wij willen bovendien pleegouders on-the-job begeleiden en coachen. Pleegouders kunnen op hun eigen manier hun ontwikkeling als pleegouder inrichten en zelf aangeven wat zij aan deskundigheidsbevordering nodig hebben. Een andere belangrijke verandering voor pleegouders is dat de afstemming van de geboden zorg plaatsvindt in een gezinsteam. In integrale pleegzorg begeleiden de pleegzorgwerkers in principe ook de ouders. Soms verleent pleegzorg actief hulp aan ouders, bijvoorbeeld bij een Terug naar Huis traject. Het doel is dat er zo min mogelijk hulpverleners rond het kind actief zijn en dat de lijnen tussen pleegouders en ouders zo kort mogelijk zijn. Sociale netwerkstrategieën Het werken vanuit sociale netwerkstrategieën staat voor het samenwerken met de familie en het netwerk van ouders en kinderen. Met die mensen die voor hen belangrijk zijn en die het kind veiligheid en continuïteit kunnen bieden. Niet alleen tijdens de plaatsing, maar juist ook na een plaatsing in een pleeggezin en na zijn 18e jaar! We onderscheiden drie onderdelen: 1. De netwerkverkenning en -analyse; waarin alle krachten opgespoord en verbonden worden. 2. Het familienetwerkberaad; waarin de familie en het sociale netwerk samen met ouders en kinderen besluiten nemen, een plan voor de toekomst maken en bedenken hoe zij de plannen gaan uitvoeren. 3. Het samenwerken in een gezinsteam; waarin ouders, kinderen, één of twee belangrijke mensen uit de familie of het sociaal netwerk, pleegouders en professionals samen werken aan de voortgang van het plan. Bij plaatsing in een bestandspleeggezin helpen sociale netwerkstrategieën om pleegouders te ontlasten en beide families met elkaar te verbinden. Familie en sociaal netwerk kunnen ouders ondersteunen in het omgaan met de plaatsing van het kind in een bestandspleeggezin. Het doel van samenwerken met ouders vanaf de eerste dag is om te laten zien dat pleegzorg samenwerken serieus neemt, de kans biedt om de bedreiging weg
te nemen en de menselijke kant van elkaar te zien. De ervaring is dat als beide families elkaar kennen, iedereen een gezicht krijgt en dan vallen veel vooroordelen en negatieve beelden weg! Netwerkpleegzorg Netwerkpleegzorg is een belangrijk onderdeel van sociale netwerkstrategieën. Het werken vanuit sociale netwerkstrategieën kan veel plaatsingen opleveren binnen de familie of het sociale netwerk. Dit betekent dat het kind in zijn eigen omgeving kan blijven; bij familie en of zijn vriendjes, clubs en school. De praktijk van netwerkpleegzorg is dat dit vooral kinderen betreft die al in een netwerkgezin wonen als zij aangemeld worden. De mogelijkheid om actief te zoeken naar een pleeggezin binnen de familie en het sociale netwerk wordt nog te weinig benut. Immers 60% van de mensen die er niet aan denken om pleegouders te worden, overweegt dit wel voor een kind in hun eigen omgeving. Toch leeft er soms nog het idee dat netwerkpleeggezinnen minder zouden zijn; omdat zij niet zijn voorbereid en opgeleid zoals de bestandspleeggezinnen. Hoewel netwerkpleegzorg zeker anders is, is het niet per definitie minder! Netwerkpleegzorg vraagt om een andere benadering. De methodiek netwerkpleegzorg biedt de kans om de samenwerking met netwerkpleeggezinnen positief op te bouwen en samen een besluit te nemen. Ouders en jeugdigen in de pleegzorg De ervaringen in het samenwerken met ouders in de pleegzorg zijn divers. Er zijn veel voorbeelden waarin het contact tussen ouders en pleegouders geweldig verloopt. Er zijn ook voorbeelden waarin het contact zeer problematisch verloopt en ouders en/of pleegouders elkaar als bedreigend ervaren. En daar zitten vele ervaringen tussen in. Het onderwerp ‘ouders en jeugdigen in de pleegzorg’ is vanuit twee invalshoeken te benaderen. In het actieplan Prima Pleegzorg zijn ten eerste een aantal uitgangspunten geformuleerd m.b.t het samenwerken met de ouders van een kind dat in een pleeggezin woont: � Pleegzorg op maat geldt ook voor jeugdigen. Belangrijk is om aan te sluiten bij de manier waarop de jeugdige zich het prettigst voelt. Het zijn niet zozeer de verplichtingen die weerstand oproepen, maar wel de manier waarop het contact verloopt. � Pleegouders vullen ouders aan in de opvoeding. Ouders blijven ouders en spelen een rol in de opvoeding voor die onderdelen die zij zelf kunnen doen. Ouders doen mee in de opvoeding van hun kind in plaats van dat zij erbij betrokken worden. � De ouders en pleegouders maken een gezamenlijke start. - Kind en ouders maken kennis met mensen die voor pleegouders belangrijk zijn. - Pleegouders maken kennis met mensen die voor ouders en kind belangrijk zijn. � Ouders en pleegouders maken een gezamenlijk plan hoe zij met elkaar werken aan een terugkeer naar huis of aan het grootbrengen van het kind in het pleeggezin. Familie en sociaal netwerk maken onderdeel uit van dit plan en kunnen hierin ondersteunend zijn. � Het creëren van continuïteit voor het kind door een grote cirkel om het kind te formeren met wie hij zich verbonden mag voelen. Zodat het kind weet dat er twee gezinnen / families zijn die om hem geven en dat hij niet hoeft te kiezen. � Continuïteit, zo weinig mogelijk knips in de hulpverlening en niet meer hulpverleners dan nodig rond het kind. De pleegzorgwerker gaat ouders zelf begeleiden tenzij er redenen zijn om dit aan een collega van de pleegzorg, van een andere afdeling of een andere instelling te vragen. De tweede invalshoek is de stem van ouders en jongeren in beleid en organisatie. Pleegzorg moet laten merken dat ze erbij horen! Samenwerking met Bureau Jeugdzorg is hierin essentieel. Evenals de verbinding met Stichting Jeugdzorgvragers, de Nederlandse Vereniging voor Pleeggezinnen, de cliëntenraden en het Jongerenteam Jeugdzorg Limburg. De andere kant is dat als zij uitgenodigd worden om elkaar te ontmoeten, er vaak weinig
interesse blijkt te zijn. Toch vinden wij het belangrijk om hun stem te horen en dat zij op basis van hun ervaringen en ideeën invloed krijgen op het beleid. Leren en ontwikkelen in de pleegzorg In de pleegzorg leert iedereen iedere dag. De drukte en bezigheid van alledag maakt het soms lastig om te reflecteren en te leren van elkaars ervaringen. Dit remt de ontwikkeling van de individuele werkers en pleegouders. Maar ook van de verschillende teams, organisaties en de sector pleegzorg. In het leren en ontwikkelen zijn nauwelijks verbindingen met andere sectoren, met wie de pleegzorg dagelijks samenwerkt en zich met dezelfde vraagstukken bezighouden. De vraag is hoe werken, leren, samenwerken en ontwikkelen hand in hand kunnen gaan. Welke vormen van leren en wat voor organisatie is er nodig om integraal werken en leren vorm te geven? We onderscheiden vijf uitgangspunten voor de toekomst: � Intersectoraal leren en ontwikkelen Dit wil zeggen dat deelnemers en professionals die integraal werken elkaar ontmoeten in een leer- en ontwikkelproces. Dit kan live of virtueel. � Leren door doen Leren door ervaringen en met anderen te reflecteren op die ervaringen. Naast training ‘coaching and learning-on-the job’. � Deskundigheidsbevordering op maat Pleegzorg op maat betekent vraaggericht werken. Vraaggericht werken betekent ook deskundigheidsbevordering op maat. � Pleegouders eigenaar van eigen leer- en ontwikkelproces Pleegouders kunnen zelf aangeven wat zij nodig hebben om zich te ontwikkelen als pleegouder. De pleegzorg kan dit aanbieden, maar ook buiten de pleegzorg liggen mogelijkheden voor deskundigheidsbevordering van pleegouders. � Professionals eigenaar van eigen leer- en ontwikkelproces Professionals bezitten een bepaalde basiskennis. Vraaggerichte pleegzorg vraagt een specifieke basiskennis. Een verdieping van deze basiskennis kan op veel verschillende manieren en in veel verschillende richtingen.
