Verantwoordelijkheid bij (arbeids)ongevallen in de bouw en bij wegenwerken Veerle De Saedeleer Juridisch adviseur Afdeling Onderzoek en Ontwikkeling
Navb-cnac Constructiv: een voorstelling
Opdracht Het navb wil het welzijn in de bouw bevorderen, met de nadruk op de preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten. Verder vervullen we ook een rol bij de begeleiding en re-integratie van slachtoffers.
p. 3
Strategische pijlers Multidisciplinaire benadering van veiligheid en gezondheid Integrale benadering over de gehele levensloop van de bouwvakker Dienstverlening met maximale toegevoegde waarde Integrale benadering over de gehele levenscyclus van het bouwwerk
p. 4
Actiegebieden Advies en begeleiding
Coördinatie van posttraumatische dienstverlening
Onderzoek en ontwikkeling
Campagnes
Examens en opleidingen
Informatieverspreiding
p. 5
Structuur Paritair Comité 124 (PC 124) Raad van Bestuur Woordvoerders Directeur-generaal Ondernemingen
Onderzoek en Ontwikkeling
Ondersteunende diensten
Examens
43 werknemers p. 6
Het navb binnen Constructiv (1) Navb-cnac Constructiv, kortweg het navb, is het preventie-instituut van de bouw. Onder de noemer Constructiv werken we samen met: ■ het fvb: vakopleiding ■ het fbz: aanvullende sociale voordelen ■ pensio b: pensioenen
p. 7
(Arbeids)ongevallen bij wegenwerken: enkele voorbeelden
p. 8
p. 10
Personenwagen S O
finisher
vrachtwagen
(Arbeids)ongevallen bij wegenwerken: enkele voorbeelden TS als arbeider in dienst van aannemer gespecialiseerd in wegenwerken Tijdens wegenwerken op N16 te Bornem liep TS op een kruispunt over het zebrapad naar de andere kant van de weg Een personenwagen stopte doch een achterop komende vrachtwagen reed in op de personenwagen waardoor deze naar voor werd geslingerd en TS aanreed, waarbij deze onder de vrachtwagen terechtkwam en 30 meter werd meegesleurd Arbeider was blijvend arbeidsongeschikt Arbeidsongevallenverzekeraar komt tussen. p. 13
(Arbeids)ongevallen bij wegenwerken: enkele voorbeelden In 1998 voert een onderaannemer van de n.v B. grondwerken uit op een werf. Meer bepaald was de onderaannemer belast met het uitgraven van een sleuf en het plaatsen van GVP-buizen in deze sleuf. Eiser stelt dat hij met het oog op de voornoemde werken door zijn werkgever, ter beschikking werd gesteld van de onderaannemer; Als buizenfitter moest hij de buizen in de sleuf plaatsen. Aldus bevond eiser zich op 3 juni 1998 in een 3 meter diepe sleuf, toen omstreeks 13 u. 30 één van de wanden ervan instortte, zodat hij onder de aarde bedolven werd. Slechts met veel moeite kon hij bevrijd worden uit deze hachelijke toestand. Hij werd zwaar gewond overgebracht naar het ziekenhuis. Hij was volledig arbeidsongeschikt gedurende 17 maanden. p. 14
(Arbeids)ongevallen bij wegenwerken: enkele voorbeelden Fietser wordt in Antwerpen aangereden op kruispunt en overlijdt De chauffeur negeerde het rode licht en reed te snel Op plaats ongeval waren wegenwerken bezig en de signalisatie was er chaotisch Zo was ondermeer de doorsteekplaats voor fietsers en voetgangers niet voorzien in het originele signalisatieplan Ondermeer de aannemer en het hoofd signalisatie werd vervolgd wegens onopzettelijke doding wegens onachtzaamheid maar vrijgesproken
p. 15
(Arbeids)ongevallen bij wegenwerken: enkele voorbeelden Zij verwezen op hun beurt naar de rol van het agentschap Wegen en Verkeer (zijn aannemer raakt niet tijdig klaar met herprogrammering lichten en daarom was signalisatie blijven staan) Autobestuurder was als enige verantwoordelijk (onaangepaste snelheid en onachtzaamheid).
p. 16
Wie is verantwoordelijk bij dergelijke (arbeids)ongevallen? Aannemer en/of werknemers? ■ Veiligheids- en gezondheidsreglementering gerespecteerd? ■ Signalisatie zelf geplaatst? Gespecialiseerde firma signalisatie? Wat met opdrachtgever? Veiligheidscoördinator (VC) aangesteld en rol gespeeld? Wegbeheerder? Heeft autobestuurder/zwakke weggebruiker een fout gemaakt ? Onoplettendheid slachtoffer ........ Verantwoordelijkheid: strafrechtelijk en burgerrechtelijk luik. p. 17
Casus 1: verkeerd gebruik machine Aanleg van een openluchtzwembad Werknemer wordt slachtoffer door een eigen fout – geen fout van een collega/werkgever of derde (autobestuurder) Alleen inbreuken op welzijnsreglementering Strafrechtelijke vervolging van: ■ Werkgever ■ Hiërarchische lijn Basis strafrechtelijke vervolging: ■ Sociaal strafwetboek ■ Strafwetboek: artikel 418: nalatigheid – onvoorzichtigheid Correctionele rb. + arbeidsauditeur (parket) p. 18
Casus 1: Verkeerd gebruik machine Feiten: ■ 23 maart 2001: dodelijk arbeidsongeval aan een openluchtzwembad van een gemeentelijk sportcentrum ■ Arbeider is met graafmachine (Hitachi EX22) in waterloze kuip openluchtzwembad gevallen en onder graafmachine terechtgekomen ■ De graafmachine had rubberbanden en een hydraulische grijparm waarop een breekhamer gemonteerd was ■ Aan het uiteinde van de grijparm was een singel (heflint) bevestigd waaraan een betonnen (bad)boordsteen bevestigd was; de boordsteen werd door de val verbrijzeld en bleek 300 kg te wegen
p. 19
Casus 1: Verkeerd gebruik machine Feiten: ■ Collega’s getuigen: slachtoffer zijn taak was om als bestuurder van graafmachine boordstenen af te breken ■ Slachtoffer – een ervaren machinist- zelf initiatief genomen om stenen gelegen in het bassin op te tillen ■ Tijdens hijsen van boordsteen, ontstond kantelmoment waarbij graafmachine via de rand naar beneden stortte
p. 20
Casus 1: Verkeerd gebruik machine Basis strafrechtelijke vervolging: ■ Artikel 3 KB 12.8.1993 – gebruik arbeidsmiddelen strafbaar gesteld door artikel 81, 1°welzijnswet (nu sociaal strafwetboek) ● ●
WG neemt de nodige maatregelen om ervoor te zorgen dat de arbeidsmiddelen geschikt zijn voor het uit te voeren werk of daartoe behoorlijk zijn aangepast Een graafmachine Hitachi EX22 die uitgerust is met een breekhamer mag volgens de constructeur uitdrukkelijk niet gebruikt worden voor het hijsen van lasten
■ Artikel 9 KB 4.5.1999 gebruik van arbeidsmiddelen voor het hijsen of heffen van lasten ● ●
Op machines voor hijsen of heffen van lasten moet nominale last op een duidelijk zichtbare wijze worden aangegeven Maxiumum hefvermogen nergens op graafmachine aangeduid
■ Artikel 418-419 SWB ■ Burgerlijke partijstelling: echtgenote, ouders, zus...
p. 21
Casus 1: Verkeerd gebruik machine Pv politie + verslag deskundige + verslag inspectie TWW Proces-verbaal TWW tegen de projectleider Arbeidsauditeur vervolgt: ● Werfleider: concreet toezicht werf - HL ● Projectleider: algemene leiding werf (technisch, financieel, organisatorisch) - HL ● Afgevaardigd bestuurder: algemene leiding ● NV
p. 22
Casus 1: Verkeerd gebruik machine Strafrechter: ■ Op grond van bewijsmateriaal: graafmachine is ter beschikking gesteld om boordstenen af te breken en niet om zware lasten te tillen ■ Rechtbank is overtuigd dat slachtoffer op eigen initiatief machine heeft gebruikt op een wijze die volgens instructie niet was toegelaten ■ Het slachtoffer is een ervaren machinist die de nodige opleidingen had gevolgd: het is aannemelijk dat hij wist, minstens hoefde te weten, dat het gebruik dat hij van de graafmachine maakte, risico’s inhield en in wezen niet geoorloofd was zoals blijkt uit instructies
p. 23
Casus 1: verkeerd gebruik machine Strafrechter: ■ Het kan beklaagden die niet fysiek aanwezig waren op de werf, niet verweten worden dat zij dit ongeoorloofd gebruik niet hebben verhinderd ■ Het kan niet van hen worden verwacht dat zij een ervaren machinist expliciet hadden moeten meedelen dat hij graafmachine niet mocht gebruiken voor hijsen en heffen ■ Het feit dat maximum hefvermogen nergens op de graafmachine werd aangeduid, is niet bewezen
p. 24
Casus 1: Verkeerd gebruik machine Strafrechter: ■ Inbreuk op artikel 418 SWB is evenzeer niet bewezen ■ Onderneming besteed veel aandacht aan veiligheid ■ VCA bouw onderschreven ■ Medewerkers konden opleiding volgen ■ Uitspraak (19 januari 2004 – morele verantwoordelijkheid): ● Gebrek aan bewijs: 4 beklaagden strafrechtelijk vrij ● Vrijspraak: onbevoegd om kennis te nemen van de vorderingen inzake burgerlijke aansprakelijkheid
p. 25
Casus 2: gebrekkige signalisatie van wegwerkzaamheden – ongeval motorrijder Feiten: ■ M.D. bestuurde op 29/08/2009 omstreeks 0 u 25 zijn motorfiets op een weg met maximum toegelaten snelheid van 50 km/uur; hij reed 50 km/uur ■ Ingevolge wegenwerken was er in de rijrichting van de motorrijder een tijdelijke asverschuiving naar links gecreëerd. Tevens waren er versmalde rijstroken aangebracht die van elkaar gescheiden werden door een doorlopende gele lijn ■ De werken werden aan weerszijden van de voorlopige rijbaan afgescheiden door een reeks van herashekkens en sergeanten en voorzien van gele signaliseringslampen ■ De wegenwerken werden uitgevoerd door aannemer die ook verantwoordelijk was voor de signalisatie ■ Motorfietser kwam ten val door aanrijding met een blok afkomstig van de signalisatie van de wegenwerken p. 26
Casus 2: gebrekkige signalisatie van wegwerkzaamheden - motorrijder Feiten: ■ M.D. was ernstig gewond met een lange tijdelijke werkonbekwaamheid ■ Hij trad op als musicus maar door ongeval diende muziekgroep heel wat optredens te annuleren
Eisers: ■ M.D. en bvba (muziekgroep) stellen aannemer NV(verweerder) verantwoordelijk op grond van: ● ● ●
MB 7 september 1999 78.1.1. Wegverkeersreglement 1382, 1384, lid 1 Burgerlijke wetboek (buitencontractuele aansprakelijkheid)
■ Provisie 2.500 EUR (M.D.) en 10.000 EUR (bvba) + aanstelling medisch expert p. 27
Casus 2: gebrekkige signalisatie van wegwerkzaamheden - motorrijder Strafdossier ■ Sepot ■ Op ongeveer 20 meter voor de ongevalszone ligt een verkeersbord C43 naast de voorlopige rijbaan neer, waarvan voet ontbreekt ■ Dat er brokstukken liggen op de voorlopige rijbaan wellicht afkomstig van de voetstukken van verkeersborden en/of hekkens ■ Meer dan de helft van de signaliseringslampen is buiten werking ■ Traject voorlopige rijbaan is ingevolge openbare verlichting nog voldoende zichtbaar ■ Foto’s van de plaats, signalisatie en voertuigen (getuige – autobestuurder – lekke band) p. 28
Casus 2: gebrekkige signalisatie van wegwerkzaamheden - motorrijder Politierechtbank Gent (1/12/2011): ■ Oordeelt ten eerste op basis van artikel 1384, lid 1 Bw. ● Aannemer is verantwoordelijk voor gebrekkige zaak waarvan zij bewaarder was ● Niet tegen wegbeheerder (gebrekkig wegdek) maar tegen aannemer als bewaarder van een gebrekkige signalisatie ■ Aannemer: uitvoerder wegenwerken + verantwoordelijk voor signalisatie (zie twee borden) ● Niet alleen verplichting om signalisatie aan te brengen maar verplichting betekent ook: ▪ Signalisatie moet doeltreffend zijn ▪ Waken over de instandhouding (controle + herstellingen en aanpassingen) p. 29
Casus 2: gebrekkige signalisatie van wegwerkzaamheden - motorrijder Politierechtbank Gent: ■ Gebrekkige signalisatie: abnormaal kenmerk vertonen dat in bepaalde omstandigheden schade aan derden (bromfietser) kan berokken ■ Voetstuk afkomstig van herashekken of sergeant gescheiden van de rest van de constructie en liggend op een voor het verkeer opengesteld deel van de rijbaan, is aangetast door een gebrek ■ Oorsprong gebrek (te wijten aan derde) of zichtbaarheid door slachtoffer heeft geen invloed op verantwoordelijkheid bewaarder ■ 1384, lid 1 Bw: aansprakelijkheid van aannemer staat vast, andere aansprakelijkheidsgronden moeten niet meer beoordeeld worden p. 30
Casus 2: gebrekkige signalisatie van wegwerkzaamheden - motorrijder Politierechtbank Gent: ■ Wat met eigen fout van het SLO? ● Voorkennis/waarneembaarheid van het gebrek? ● Aannemer: openbare verlichting = voldoende zichtbaarheid – dus gedeelde aansprakelijkheid ● SLO: ▪ Aangepaste snelheid ▪ Voorwerp s’nachts niet gezien: signalisatielampen waren voor een deel buitenwerking ■ Rechter volgt SLO (onvoorzienbare hindernis)
p. 31
Casus 3: ongeval voetganger – geen signalisatie Feiten: ■ Grondwerken (rioleringswerken) in straat, voetpaden opengebroken- geen voorlopige voetpaden aangelegd – open sleuven geworden (1 meter diep) ■ Geen verkeer meer in straat mogelijk en werken van lange duur ■ Woningen zijn enkel bereikbaar via planken boven de open sleuven - werf was een maanlandschap ■ Een voetganger wenst iemand te bezoeken en struikelt in een sleuf - voetganger had een ziekte waardoor rugwervels broos waren en deze gemakkelijker konden breken – kloeg na het ongeval over veel pijn, rugtrauma opgelopen + kon niet meer staan
p. 32
Casus 3: ongeval voetganger – geen signalisatie Feiten: ■ Huisdokter opgeroepen voor ongeval verklaart dat er naast of aan planken geen leuningen en geen enkele signalisatie was ■ De voetganger overleed aan de gevolgen van het rugtrauma ■ Gemeente/aannemer en VC verklaren dat op ogenblik van ongeval er geen sleuven meer waren ■ Strafrechtelijk sepot ■ Schadevergoeding wordt door echtgenote geëist van: ● ● ●
Gemeente (bouwheer) Aannemer (verantwoordelijk voor signalisatie) VC (ontwerp en verwezenlijking: 1 persoon)
p. 33
Casus 3: ongeval voetganger – geen signalisatie Basis eis: ■ Gemeente: ● Fout 1382 Bw. (zorgvuldigheidsplicht), 1384, lid 1 Bw., inbreuk 135,§2 Gemeentewet (veiligheidsverplichting) ■ Nv (aannemer): ●
fout artikel 1382 Bw. (inbreuk 78.1.1. wegverkeersreglement – art. 14 wegverkeerswet – algemene aannemingsvoorwaarden overheidsopdrachten) + inbreuken welzijnswet en KB TMB)
■ Bvba(VC): ● Fout 1382 Bw. = inbreuk welzijnswet + KB TMB p. 34
Casus 3: ongeval voetganger – geen signalisatie Politierechter (11 mei 2006): ■ Gemeente verantwoordelijk op grond van veiligheidsverplichting/ liet na abnormaal gevaar in de betrokken straat voor de voetgangers/bewoners te verhelpen – nam geen maatregelen om gebrekkige signalisatie te verhelpen ■ Aannemer verantwoordelijk wegens het niet handelen als een normaal en zorgvuldig aannemer (artikel 1382 Bw.) – plaatste geen of onvoldoende signalisatie ■ VC: kwam tekort aan controleplicht – had VGP maar ondernam geen stappen om werken te beveiligen zoals voorzien in plan – bracht opdrachtgever niet op de hoogte ■ SLO is medeverantwoordelijk wegens onoplettendheid ■ ½ ten laste van SLO – ½ ten laste van overige partijen + NV dient gemeente en VC te vrijwaren
p. 35
Casus 3: ongeval voetganger – geen signalisatie Beroep - Rb eerste aanleg: ■ Vonnis in eerste aanleg wordt bevestigd behalve: ● SLO niet zelf verantwoordelijk voor val ● Toestand straat was te slecht ● Slechts een aantal planken om over te lopen
■ Gemeente, aannemer en VC in solidum verantwoordelijk ● Vergoeding echtgenote SLO bedroeg: ▪ 186.194, 92 EUR (inkomstenverlies + materiële schade + morele schade)
p. 36
