Veluwse Avonturen gemeente Apeldoorn maart 2008

Veluwse Avonturen gemeente Apeldoorn maart 2008

DE TIEN DE TIEN ADVIEZEN VOOR HET PLAN CULTUURTOERISME 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

samen met lokale ondernemers projecten opstarten projecten koppelen en synergie zoeken meerdere economische dragers creëren synergie tussen natuur, erfgoed en cultuur gebruiken gebruik maken van bestaande (natuur)toeristische initiatieven toeristische infrastructuur aanleggen en zorgen voor toegankelijkheid verhaallijnen inhoudelijk uitwerken aan de hand van herkenbare personages/karakters goede informatiedragers ontwikkelen en innovatieve media gebruiken projecten laten aansluiten bij bestaande beleidsplannen en programma’s (zoals Groene Mal, programmabureau Veluwestroom, ILG-budget) juridisch-planologische ruimte voor projecten zoeken en maken

Verantwoording Het Plan Cultuurtoerisme geeft handreikingen voor het opstarten van ontwikkelingen die een toename van het toeristisch-recreatief aanbod bewerkstelligen in kwantiteit en kwaliteit. De toename in aanbod betekent dat het Plan Cultuurtoerisme een belangrijke economische potentie heeft die in de gemeente Apeldoorn voor het oprapen ligt. De gemeente Apeldoorn erkent die potentie en wil samen met de verschillende betrokkenen en ondernemers uit het veld het Plan Cultuurtoerisme verder invullen om de economische potentie te verzilveren. De gemeente ziet het als haar belangrijkste taak hierbij te faciliteren en te ondersteunen. In eerste instantie door met deze brochure te prikkelen en aan te zetten tot het oppakken van (deel) projecten waarbij cultuurhistorie de basis vormt voor het toeristisch product, daarnaast ook door het aanreiken van informatie en het scheppen van de juiste randvoorwaarden.

2

INLEIDING EN VISIE Apeldoorn is een aantrekkelijke gemeente met veel natuur, landschappelijke kwaliteiten en een bruisende binnenstad. Het toeristische aanbod is van hoog niveau maar kan verder worden versterkt door gebruik te maken van de grotendeels nog onbekende cultuurhistorische schatten. Deze brochure heeft tot doel de toeristische aantrekkelijkheid van cultuurhistorie in beeld te brengen en ideeën aan te reiken hoe die te benutten. Natuur, landschap en cultuurhistorie zijn de ingrediënten voor verdere succesvolle ontwikkeling van het toerisme zoals we die met het Plan Cultuurtoerisme beogen. In deze brochure geven we kort weer welke ideeën en mogelijkheden ADC Heritage en DLA+ hebben ontwikkeld tijdens de studie voor het het Plan Cultuurtoerisme. Het plan is Veluwse Avonturen genoemd omdat de cultuurhistorie van Apeldoorn onlosmakelijk met de Veluwe verbonden is. Apeldoorn en de Veluwe vormen een samenhangend cultuurtoeristisch product. Leeswijzer Als eerste wordt de landschappelijke structuur beschreven, de basis voor belangrijke Apeldoornse ontwikkelingen. Vervolgens gaan we de gemeente verkennen zodat we weten wat Apeldoorn zoal te bieden heeft. In de volgende hoofdstukken zullen we aangeven hoe je die schatten kunt ontdekken, ervaren en leren kennen. Tenslotte worden twee concrete voorbeelden gegeven van ontwikkelingen die we met het Plan Cultuurtoerisme willen aanzwengelen. We hopen hiermee het startschot te geven voor de ontwikkeling van een rijk gedifferentieerd aanbod aan cultuurtoerisme waarvoor bezoekers blijven terugkomen.

3

LANDSCHAPPELIJKE STRUCTUUR De landschappelijke structuur van de gemeente is bepalend geweest voor de ontwikkeling van Apeldoorn. Deze structuur bepaalde de gebruiksmogelijkheden van het land en schepte daarmee de randvoorwaarden voor de bestaansbasis van de bewoners in het verleden. Met het Plan Cultuurtoerisme streven we ernaar deze landschappelijke structuur zichtbaar te maken. Bij projecten in het kader van het Plan Cultuurtoerisme is het belangrijk om vast te stellen op welke manier de landschappelijke structuur een rol speelt. Door deze focus op de landschappelijke structuur ontstaat er een logische samenhang tussen de verschillende projecten en wordt een beleefbaar cultuurlandschap gecreëerd. De landschappelijke structuur van Apeldoorn wordt bepaald door twee primaire, van noord naar zuid lopende natuurlijke assen: de stuwwalflank (ook wel zoom genoemd) en het rivierdal van de IJssel. De belangrijkste structuurdrager is de stuwwalflank waar de gemeente op ligt. Deze ligging schept een reliëfrijk, aantrekkelijk en voor velerlei doeleinden bruikbaar landschap. Mensen zijn hierdoor altijd aangetrokken. Langs deze as hebben zich belangrijke bewoningskernen ontwikkeld, zoals Loenen, Beekbergen, Lieren, Hoenderloo, Ugchelen, Apeldoorn en Wenum-Wiesel. Ook in de aangrenzende gemeenten heeft de stuwwalflank een vergelijkbare rol gespeeld bij de locatiekeuze van dorpen. In later tijd zijn door mensenhand nog twee belangrijke assen toegevoegd, het Apeldoorns kanaal en de spoorlijn Apeldoorn-Dieren. Dwars op de noord-zuid assen als het ware daar tussen gespannen lopen de kleinschalige en besloten beekdalen die op natuurlijke wijze van de hoge droge stuwwal in het westen afzakken naar het natte rivierdal van de IJssel. Deze waterlopen vormden in het verleden de basis voor de bewoonbaarheid en het economische succes van het gebied. De beekdalen werden gemanipuleerd om tot nog betere resultaten te komen: er werden beken opgeleid en sprengen gegraven om nog meer bruikbare waterlopen voor ondermeer de watermolens te creëren. Tussen de intieme beekdalen liggen nu nog de open akkerlanden, de enken, die samen met de beekdalen het afwisselende en aantrekkelijke landschap vormen dat zo kenmerkend is voor de gemeente Apeldoorn.

4

Schema landschappelijke structuurdragers: zoom, kanaal en beekdalen

5

VERKENNEN Nu de landschappelijke structuur in beeld is gebracht, kunnen we op verkenningstocht gaan om te ontdekken hoe mensen in het verleden in het landschap hebben geleefd en welke sporen daar nu nog van terug te vinden zijn. Het verleden van de gemeente Apeldoorn voert ver terug. Hier werd al gewoond in het Laat Paleolithicum en Mesolithicum, ongeveer 12000 à 7000 jaar geleden. Grofweg 4500 tot 3500 jaar geleden, vanaf het Laat Neolithicum tot in de Bronstijd, maakte Apeldoorn haar eerste herkenbare bloeitijd door. Uit deze periode stamt een grote hoeveelheid archeologische vondsten en sites. Ook één van Nederlands belangrijkste bovengrondse archeologische verschijnselen, de grafheuvel, dateert uit deze tijd. De meeste bezoekers gaan aan de grafheuvels voorbij zonder er erg in te hebben, omdat het vaak moeilijk is ze in het landschap te herkennen. De gemeente-lijk archeoloog voert een vernieuwend onderzoek uit naar de grafheuvels en hoopt zo meer licht te werpen op de betekenis van deze bijzondere monumenten. Onder het thema Religie en Rituelen kunnen grafheuvels worden opgenomen in een inspirerend cultuurtoeristisch project. Een tweede belangrijke periode in de Apeldoornse geschiedenis is de vroege Middeleeuwen. Rond 750 na Christus ontstond in Apeldoorn een ijzerindustrie avant-la-lettre, compleet met ijzerbaronnen en versterkte nederzettingen om handelsnetwerken te beschermen. De sporen van de ijzerproductie zijn verspreid door de gemeente nog aanwezig. De Hunneschans is een versterkte Ringwalburcht die met de ijzerindustrie in verband wordt gebracht, samen met een uitgebreid netwerk van wegen en paden over de Veluwe. De klapperstenen die de voornaamste bron van het ijzererts waren, lagen met name op de stuwwal en aan de randen daarvan. De klapperstenen werden gewonnen door het graven van kuilen. In de Middeleeuwen komt rond 1100 een einde aan de ijzerproductie. Door roofbouw op de bossen, die nodig waren om de ijzerovens te stoken, was er waarschijnlijk niet meer genoeg hout voor de ijzerproductie aanwezig waardoor deze moest worden gestaakt. Niet alleen de bossen hadden het zwaar te verduren, ook de landbouw- en weidegronden werden in die tijd overbegraasd en te intensief beakkerd om de groeiende bevolking te kunnen blijven voeden. De grond op de stuwwal raakte uitgeput waardoor het heidelandschap en de zandverstuivingen op de Veluwe zijn ontstaan. Dichter aan de oppervlakte van het collectieve geheugen ligt het verleden van Apeldoorn als centrum van papierproductie. Door de vele natuurlijke en aangelegde waterlopen (de beken en sprengen) langs de flank van de stuwwal was het gebied zeer geschikt voor watermolens. Een groot aantal papiermolens werd vanaf het begin van de zeventiende eeuw gebouwd. In de dertiende eeuw bouwde men al watermolens voor het malen van graan en iets later voor het vollen van vilt. Het belang van Apeldoorn in de industriële geschiedenis, van ijzerproductie tot papiernijverheid en textielwasserijen, kan worden uitgelicht in projecten die vallen onder thema’s als Roodgloeiend en Industrie en water.

6

In de laatste twee eeuwen is de stad Apeldoorn uitgegroeid tot de agglomeratie die zij nu is. Grote infrastructurele werken zoals het Apeldoorns Kanaal en de spoorlijn zijn begonnen onder Koning Willem I. Daardoor werd Apeldoorn beter verbonden met de rest van Nederland. In het Plan Cultuurtoerisme is het thema Koninklijk Apeldoorn benoemd, om een kader te bieden aan projecten die de rol van het huis van Oranje in de ontwikkeling van de gemeente duidelijk maken.

7

ONTDEKKEN Onze verkenning heeft laten zien dat Apeldoorn een groot aantal cultuurhistorische schatten heeft. Om de toerist de gelegenheid te bieden deze cultuurhistorische schatten te ontdekken is een toeristische infrastructuur nodig. Faciliteiten als gidsen, routes , bewegwijzering, overnachtingsmogelijkheden en pleisterplaatsen die de cultuurhistorische rijkdom van de gemeente ontsluiten en toegankelijk maken. De Veluwe is een zeer populaire bestemming voor toeristen en daarom is al veel van de vereiste infrastructuur aanwezig. Deze infrastructuur kan gebruikt worden om de cultuurhistorische schatten te ontdekken. Het grootste deel van de Veluwse toeristen recreëert in de natuur. Hierbij worden zij geholpen door een groot aanbod van uitgezette routes. Van de NS-dagtocht, via de routes van de ANWB, de Groene Haltes van Connexxion, Nordic Walking en GPS-wandelingen van internetcommunities tot speurtochten van particulieren: er worden vele routes ontwikkeld en aangeboden. Slechts een klein deel van deze routes besteedt aandacht aan archeologie en cultuurhistorie. Niet zo verwonderlijk, want archeologie en cultuurhistorie zijn vaak zonder hulp erg moeilijk in het landschap te herkennen! Toeristen op en rond de Veluwe kunnen fantastische, nog verborgen cultuurhistorische schatten ontdekken door het aanbieden van daarop gerichte infrastructuur. Hiermee wordt de aantrekkelijkheid van de Veluwe en Apeldoorn als toeristische bestemming verbreed: naast de uitgestrekte natuur worden dan ook spannende of interessante verhalen over het verleden van de plek aangeboden: Verhalen over de rituelen verbonden aan de nu veelal onbekende grafheuvels of over het van de landkaart verdwenen gehucht Dabbelo. De betekenis van het robuuste monument Radio Kootwijk ontdekken of de ouderdom van de op de Veluwe gelegen ‘tijdscapsule’ Hoog Buurlo. En niet te vergeten de minstens 55 papiermolens die Apeldoorn gekend heeft. De geschiedenis van de papierindustrie en de rol van beken en sprengen die vanaf de stuwwalflank het IJsseldal in stromen, bieden nieuwe invalshoeken om de gemeente te ontdekken. Het Plan Cultuurtoerisme is bedoeld om toeristische en recreatieve ondernemers en anderen te inspireren nieuwe cultuurtoeristische ontwikkelingen te ontplooien.

8

Hoog Buurlo

Radio Kootwijk

ERVAREN Middels cultuurtoerisme krijgen toeristen de gelegenheid niet alleen cultuurhistorie te ontdekken maar deze ook te ervaren. Ervaringen blijven mensen bij, ervaringen worden opgeslagen in het geheugen. Het verleden te laten ervaren, is dan ook een belangrijk onderdeel van het Plan Cultuurtoerisme. Apeldoorn biedt naast de natuurlijke aantrekkingskracht van de Veluwe en de stedelijke omgeving een grote diversiteit aan manifestaties, attracties en evenementen gericht op het aspect beleven. Deze voegen een belangrijke kwaliteit toe aan het toeristisch-recreatief product. Zij bieden bezoekers een assortiment van specifieke ervaringen waardoor de aantrekkelijkheid van Apeldoorn als bestemming toeneemt. Verschillende doelgroepen worden hierbij bediend, waardoor in de gemeente een brede markt bestreken wordt. Grote trekkers zijn Paleis het Loo en de Apenheul. Ook niet te vergeten is het Pretpark Koningin Juliana Toren. Belangrijke evenementen zijn de in Apeldoorn tot Erfgoedweek uitgegroeide Open Monumentendagen in september en verschillende grote evenementen in het Park Berg en Bos (jazzfestival, zandsculpturen, openlucht bioscoop). In 2006 was er buiten de jaarlijks terugkerende evenementen om een grote feestweek rond Lodewijk Napoleon. Op een ander niveau wordt er in de zomermaanden een programma van wildzwijn expedities en natuurontdekkingstochten op de Veluwe aangeboden door organisaties als Staatsbosbeheer en de IVN. Ook zijn er mogelijkheden om onder begeleiding van een gids de natuur in al haar glorie te ervaren en kun je bijvoorbeeld één keer per maand een rondleiding krijgen in het Zendstation van Radio Kootwijk. De Veluwse Stoomtrein Maatschappij rijdt volgens een speciale dienstregeling op de spoorlijn Apeldoorn - Dieren, en biedt een aantal arrangementen waarbij de stoomtreinrit wordt gecombineerd met andere attracties in de omgeving. Zo wordt een aantrekkelijk dagvullend programma geboden. Met het Plan Cultuurtoerisme willen we stimuleren dat meer producten worden ontwikkeld op het raakvlak van ervaringstoerisme en cultuurhistorisch erfgoed. Daarvoor biedt de cultuurhistorische rijkdom van Apeldoorn nog tal van nieuwe mogelijkheden.

Koninklijk Paleis het Loo

Park Berg en Bos

9

LEREN KENNEN Veel mensen die iets van de cultuurhistorische rijkdom hebben ontdekt en ervaren, willen graag de mogelijkheid hebben om zich hierin verder te verdiepen. Er zijn musea, informatie- en bezoekerscentra en andere informatiebronnen die de mogelijkheid bieden wetenswaardigheden op te pikken over die plaats, bijvoorbeeld welke belangrijke mensen er wonen of gewoond hebben, hoe mensen vroeger leefden en wat voor een grote gebeurtenissen de geschiedenis van de plaats hebben bepaald. Ook in Apeldoorn valt veel te leren. Recent zijn een aantal musea, archieven en de openbare bibliotheek samengebracht in het nieuwe CODA, een inspirerend verzamelgebouw voor culturele verzamelingen. In het CODA wordt onder andere het verleden van de gemeente Apeldoorn ontsloten in vaste exposities en wisseltentoonstellingen. Het CODA betrekt ook de buitenruimte bij de tentoonstellingen. Tot 2015 zijn er tentoonstellingen over de verschillende wijken en dorpen in de stad en gemeente. In samenhang met die tentoonstellingen vinden activiteiten in de wijken en dorpen zelf plaats. In Paleis het Loo leer je vanzelfsprekend over het leven en de leefwijze van de Oranjes. De Oranjes spelen ook een belangrijke rol in de geschiedenis van de Veluwe, een groot deel van de Veluwe behoort tot de Kroondomeinen en is eigendom van het Koningshuis. Hieraan wordt aandacht besteed, onder andere in het Wildpark en Jachtchalet Het Aardhuis. In kleinere particuliere musea worden bepaalde thema´s uitgelicht. In Apeldoorn kun je alles leren over de politie in het Nederlands Politiemuseum of over de plaatselijke folklore in het Folkloremuseum “In de Zevende Hemel”. De geschiedenis van de papierindustrie wordt toegelicht in Papierfabriek de Middelste Molen. Hier, en op gezette tijden ook in de Ruitersmolen, wordt nog volgens het oude procedé papier gemaakt, machinaal en handgeschept. In verschillende workshops kun je daar papier leren maken. Tegenwoordig kun je veel kennis opdoen over plaatsen door een virtueel bezoek te brengen via het internet. De meeste museale instellingen, maar ook andere kennisorganisaties hebben een website waar veel informatie op beschikbaar is. Niets gaat echter boven het leren kennen van een plaats door er zelf rond te dolen. Op de bonnefooi of aan de hand van een gids of routeboekje. In Apeldoorn zijn bijvoorbeeld de Bellevueroutes een goede ingang. Belangrijke monumenten en plaatsen die je op je omzwervingen tegenkomt, zijn beschreven op informatieborden of de geschiedenis wordt in het routeboekje verteld. Op je tochten in en rond Apeldoorn kun je zogenaamde Apeldoornse Kennisbankjes tegenkomen. Deze Kennisbankjes vertellen je alles over de geschiedenis van de plek waar ze staan. We zouden graag zien dat er nog meer initiatieven worden genomen om educatieve of informatieve projecten te ontwikkelen. Het Plan Cultuurtoerisme biedt hiervoor aanknopingspunten.

10

11

VOORBEELDEN VAN ONTWIKKELINGEN Vanuit de landschappelijke structuurdragers en de daaraan gekoppelde cultuurhistorische schatten in de gemeente zijn er veel kansen om nieuwe ontwikkelingen in te zetten. Met het Plan Cultuurtoerisme bieden we een handreiking om het cultuurhistorisch profiel van de gemeente te versterken door accenten te leggen op ontwikkelingen die hun basis vinden in het verleden. We geven twee voorbeelden van ontwikkelingen waaraan gedacht zou kunnen worden. Als eerste beschrijven we een innovatieve en interactieve cultuurtoeristische route, daarna bieden we zicht op de integrale cultuurtoeristische ontwikkeling van het beekdal van de Beekbergsebeek. Op een vergelijkbare manier kunnen andere thema’s of gebieden in de gemeente cultuurtoeristisch ontwikkeld worden. Een kansrijke beek, wordt bijvoorbeeld gevormd door de Vrijenbergeren Veldhuizerspreng, met daarin de voor Nederlandse begrippen indrukwekkende Loenense waterval, die in totaal een verval van ongeveer 15 meter heeft. Deze beek werd in 1869 met een heel ander doel dan het aandrijven van watermolens aangelegd. Namelijk om het Apeldoorns kanaal te voeden met voldoende water om scheepvaart mogelijk te maken. Onder andere door het in de nabijheid van deze beek gelegen Huis Ter Horst herbergt zij een rijke diversiteit in zich, waardoor ook hier veel kansen liggen voor cultuurtoeristische ontwikkelingen. Voorbeeld 1: Je grenzen verkennen in Apeldoorn Apeldoorn is qua oppervlakte één van de grootste gemeenten van Nederland. De begrenzing van Apeldoorn vindt zijn oorsprong in de Limitten van de Hooge en Vrije Heerlijckhijdt van Het Loo. De Heerlijkheid Het Loo was als bestuurlijk rechtsgebied beleend door de Staten van Gelderland aan de Oranjes die vanaf eind 17e eeuw hof hielden op de Veluwe. De eerste Oranje die daar hofhield was koning-stadhouder Willem III. Onder zijn opvolger, Willem IV, krijgt de Heerlijkheid van Het Loo vrijwel de omvang van de huidige gemeente Apeldoorn. De grenzen van het grondgebied werden in de 18e eeuw met pollen en palen aangegeven en vervolgens vastgelegd op de Caart der Limitten van de Hooge en Vrije Heerlijckhijdt van Het Loo. In 1795 werden met de Franse overheersing de grenzen weer opgeheven. De gemeente Apeldoorn heeft als enige gemeente grenzen die feitelijk door de Oranjes zijn bepaald. Op een paar wijzigingen na is de huidige gemeentegrens namelijk gelijk aan die van de heerlijkheid van het Loo. Wat is er van deze historische grens in het veld terug te vinden? De meeste grenspalen waren oorspronkelijk van hout en zijn in de loop van de jaren verrot en verdwenen. Uit de archieven is bekend dat rond 1750 26 stenen palen worden besteld, die een stuk duurzamer waren. Een aantal van deze palen heeft de tand des tijds doorstaan en staat

12

triomfantelijk in het landschap. De grens van de Heerlijkheid Het Loo is in het veld nog steeds op plekken te ervaren en maakt een zoektocht ernaar tot een reis door het verleden. Hedendaagse, digitale technieken maken het mogelijk van een wandeling door de bossen op de Veluwe een heus avontuur te maken. De plaats waar de grenspunten hebben gelegen is recentelijk in kaart gebracht en biedt de mogelijkheid om nieuwe punten in het veld aan te brengen en die tijdens bijvoorbeeld een GPS-routing op te sporen. Baken de gemeente Apeldoorn opnieuw af door je eigen grenzen te stellen.

Voorbeeld 2: Aangenaam vertoeven in Cultuurlandschap Beekdal Beekbergsebeek De van het Veluws plateau naar de IJssel stromende beken vormen van oudsher de kleinschalige ontwikkelingsassen waarlangs zich allerlei economische activiteiten afspeelden. Deze assen en de cultuurhistorische parels daarlangs kunnen de basis vormen voor nieuwe cultuurtoeristische ontwikkelingen. Zo kan een nieuwe economische bestaansbasis gecreëerd worden in een terug tot leven gebracht gebied. De Beekbergsebeek is zo een ontwikkelingsas en wordt hier als pilot uitgewerkt. De beek loopt van de stuwwalflank bij Engeland net boven Beekbergen tot aan het Apeldoorns Kanaal en is een van de prachtige, verstilde voorbeelden van de rol die water speelde in de ontwikkeling van Apeldoorn: een natuurlijke beek die de voedings- en krachtbron vormde voor in ieder geval drie watermolens. De overzichtskaart van het water is te zien op bladzijde 30-31, waarin de Beekbergsebeek te zien als deel van een groter geheel.

het beekdal van de Beekbergsebeek en de molenbeken

13

Het oorspronkelijke landschap van de Beekbergsebeek De beek en het beekdal hebben veel van hun oorspronkelijke karakter en kwaliteit behouden. Het is een overwegend groene zone waardoor de Beekbergsebeek meandert en de gekanaliseerde en op plaatsen opgeleide molenbeek met wijers (kleine stuwmeertjes) en watervallen ligt. In onze visie wordt het beekdal weer ingericht als een kleinschalig cultuurlandschap met streekeigen coulissen beplanting. Het beekdal krijgt daardoor een bij haar schaal passend intiem en besloten karakter. Naast de nog aanwezige opgeleide beek wordt ook het oorspronkelijke, natuurlijke beloop van de beek terug gebracht. Rond de van oorsprong natuurlijke beek wordt een ecologische zone met aangepaste oevers, poelen en bosschages gecreëerd. Dit landschap is in de gemeente grotendeels verdwenen. Door het terug te brengen wordt ruimte geboden aan de oorspronkelijke flora en fauna en scheppen we de mogelijkheid het 17e eeuwse landschap van Apeldoorn te ervaren. Om een interessant spanningsveld te creëren, worden ook nieuwe landschappelijke functies aan het beekdal toegevoegd, die tegelijkertijd een nieuwe economische drager zijn. Dit kunnen ook onverwachte functies zijn, die een relatie hebben met het vitale water. We denken daarbij aan een waterkerskwekerij, forellenkwekerij of een kleinschalige waterbuffelfarm, die zich toelegt op de productie van buffelmozzarella. De specialistische streekproducten die zo in het gebied hun herkomst krijgen, bieden kansen voor de ontwikkeling van een bijzondere streekeigen horeca.

14

het watersysteem als ontwikkelingsas voor nieuwe economie. Denk aan functies als een evenemententerrein, forellenkwekerij, waterkerskwekerij en de trekkershutten

natte ecologische zone met aangepaste oevers, poelen en bosschages

lineaire groenstructuur aan beide zijden van het beekdalpark voor een besloten en intiem karakter

15

Cultuur en cultuurhistorie Langs de Beekbergsebeek liggen nog drie watermolens: de Ruitersmolen, de Tullekensmolen en verder stroomafwaarts de Gasthuismolen. Tullekensmolen

Ruitersmolen

De Ruitersmolen is gerestaureerd en toegankelijk, maar redelijk onbekend. In de Ruitersmolen vinden op gezette tijden activiteiten plaats die worden georganiseerd door de Vrienden van de Ruitersmolen. De Tullekensmolen is verlaten en vervalt steeds verder, hij wacht op een nieuwe bestemming. In onze visie krijgt de Tullekensmolen die nieuwe bestemming. Samen met de Ruitersmolen vormt hij dan een duopool waarin complementaire functies kunnen worden ontwikkeld die elkaar versterken. Nu is er nog geen structurele informatievoorziening in het beekdal van de Beekbergsebeek. In ons plan komt er bij de drie molens een Apeldoorns Kennisbankje te staan. Bij de Gasthuismolen zal het vertellen over de geschiedenis van de korenmolen, die al in documenten uit de dertiende eeuw wordt genoemd. Ook zal het Kennisbankje je iets leren over de molenaars die er gewerkt en gewoond hebben. In en bij de twee andere molens in het beekdal kun je alles leren over de papierindustrie. De illustere Marten Orges, de grondlegger van de Gelderse papierindustrie die rond 1600 de molens bouwde, legt uit hoe je papier maakt en hoe de papiermolens werkten. Op verschillende andere plekken in het beekdal vertelt hij hoe het landschap is ontstaan en hoe mens en natuur hebben samengewerkt om de ideale voorwaarden te scheppen voor de ooit bloeiende papierindustrie.

16

Faciliteiten en infrastructuur In het beekdal zijn op dit moment weinig faciliteiten voorhanden. De drie molens aan de Beekbergsebeek, de Gasthuismolen, Ruitersmolen en Tullekensmolen, worden daarom de focuspunten voor het ontwikkelen van alle benodigde kernfaciliteiten die voor een korter of langer bezoek aan het beekdal nodig zijn. Een informatiecentrum, authentieke kleinschalige horeca, low-impact verblijfsrecreatie en een evenemententerrein zijn een aantal van de functies die hier een plaats zouden kunnen krijgen. In de directe nabijheid van het beekdal kan voor mensen die met de auto komen een transferium ontwikkeld worden waar men de auto kan achterlaten en kan overstappen op passend vervoer naar het beekdal. De museumspoorlijn Apeldoorn – Dieren kruist de Beekbergsebeek. Wij stellen voor dat er op dat punt een nieuwe halte wordt gemaakt voor de stoomtrein. Daar kunnen passagiers dan uitstappen om het beekdal van de Beekbergsebeek te bezoeken. In samenspraak met de VSM ontstaat een interessante aanvulling op hun arrangementen waardoor de VSM de toeristische ontsluiting wordt van een cultuurhistorisch belangrijk gebied. Voor bezoekers die via het Apeldoorns kanaal komen (bijvoorbeeld per kano) wordt een aanlegplaats ter hoogte van het beekdal gemaakt.

17

Duopool_Tullekensmolen en Ruitersmolen

waterkerskwekerij

trekkershutten / kamperen forellenkwekerij

18

kamperen

recreatie

evenemententerrein transferium

nieuw treinstation forellenkwekerij waterkerskwekerij

19

In onze visie worden alle toegangen tot het beekdal gemarkeerd door kunstzinnige interpretaties van poorten. Deze poorten kunnen kunstenaars als onderdeel van een manifestatie ontwerpen en moeten bezoekers intrigeren en inspireren. Ze moeten uitdagen het cultuurlandschap binnen te gaan. Een fijnmazig netwerk van onverharde wandel- en fietspaden ontsluit het beekdal intern en verbindt de belangrijke plaatsen met elkaar.

fijnmazig netwerk van wandel- en fietspaden door het beekdal Op de plaatsen waar de beken worden gekruist, bevinden zich bruggen en bruggetjes die door verschillende kunstenaars zijn vormgegeven. Ook kunstwerken in relatie tot het stromende beekwater / beekdal kunnen een extra culturele toevoeging verzorgen. Zo ontstaat een diverse en spannende omgeving vol van cultuur en geschiedenis die aan de ene kant verwondert en aan de andere kant verklaart. Een omgeving die je een rijke ervaring biedt, waar je iets van opsteekt. Het beekdal wordt een ideale attractie en uitvalsbasis om Apeldoorn in al haar diversiteit te verkennen, ontdekken, ervaren en te leren kennen. Een nieuwe op erfgoed, landschap, horeca en toerisme gebaseerde economie. Wij willen lokale ondernemers uit de diverse toeristisch-recreatieve branches enthousiasmeren en stimuleren om de voorgestelde ontwikkelingen op te pakken en ze lokaal te verankeren.

20

21

Beekbergse Beek overbruggen

22

in de rechter kolom: referentiebeelden voor bruggen

23

TERUGKOMEN In Apeldoorn raak je nooit uitgekeken. Je vindt er rust en veel natuur, maar ook inspirerende cultuur en spannende geschiedenis. De vele campings en andere verblijfsgelegenheden en een ruim aanbod aan horeca in de gemeente vervullen de eerste randvoorwaarde voor een langer verblijf. Het diverse en steeds variërende aanbod aan attracties en evenementen en de met de seizoenen wisselende kwaliteiten van de Veluwe zorgen ervoor dat Apeldoorn nu al het hele jaar door een aantrekkelijke bestemming is. Door projecten in het kader van het Plan Cultuurtoerisme te stimuleren en uit te voeren wordt de cultuurhistorische dimensie toegevoegd aan het toeristisch-recreatieve product van de gemeente. Het aanbod en de aantrekkingskracht nemen hierdoor toe, terugkomen voor meer wordt bijna vanzelfsprekend.

24

29

25

BIJLAGE BELEIDSKADER Om op een goede manier voor haar cultuurhistorische kwaliteiten te kunnen zorgen en ze in de dynamiek van allerlei ontwikkelingen voor de toekomst te kunnen behouden heeft Apeldoorn een archeologische beleidsadvieskaart en een cultuurhistorische informatie- en beleidskaart laten opstellen. Deze instrumenten bieden een overzicht waar precies in de gemeente zich welke archeologische en cultuurhistorische waarden bevinden. Met deze kaarten heeft de gemeente ook een belangrijke bouwsteen in handen voor het Plan Cultuurtoerisme. Ze vormen in het Plan Cultuurtoerisme het uitgangspunt om het erfgoed zichtbaar te maken en te gebruiken in ruimtelijke ontwikkeling of als onderdeel van het toeristisch-recreatief product. De gemeente heeft haar integrale plannen en acties op het gebied van cultuur, erfgoed en publiek uiteengezet in de nota I-cultuur. Het Plan Cultuurtoerisme kan gezien worden als een deeluitwerking van de nota I-cultuur op het gebied van cultuurhistorisch toerisme maar biedt door haar ontwikkelingsgerichtheid ook bouwstenen voor het ruimtelijk beleid, zoals het Landschaps Ontwikkelingsplan, dat de gemeente gaat opstellen.

Op dit moment wordt door de gemeente het Masterplan Groene Mal uitgevoerd. De Groene Mal dient de stedelijke structuur van Apeldoorn beter te laten aansluiten bij haar natuurlijke omgeving. Door het aanleggen of versterken van een aantal groene scheggen wordt de verbinding gelegd tussen de stad en het buitengebied, zowel richting de Veluwe als richting de IJsselvallei. Hoewel in eerste instantie bedoeld om de leefkwaliteit van de stad te verhogen, verbetert de Groene Mal ook de toeristisch-recreatieve aantrekkelijkheid van de stad. Op provinciaal niveau is eveneens beleid van kracht dat aanknopingspunten en mogelijkheden biedt voor de ontwikkeling van cultuurtoeristische producten op gemeentelijk niveau. Het toeristisch beleid van de provincie Gelderland is mede voorwaardenscheppend voor een succesvolle totstandkoming van het Plan Cultuurtoerisme. In 2003 zijn het Masterplan Cultuurtoerisme en de Uitwerkingsnota Recreatie en Toerisme provincie Gelderland “Mooi Dichtbij” verschenen waarin de provincie haar visie geeft op het toeristisch recreatief product. Belangrijke aandachtspunten van de provincie zijn plattelandstoerisme (erfgoedlogies), cultuurtoerisme en regionale profilering.

26

Met het Masterplan Cultuurtoerisme 2003-2007 geeft de provincie haar visie op verbetering van het cultuurtoeristisch potentieel en product van de provincie. Het Gelders Overijssels Bureau voor Toerisme speelt in de uitvoering van dit Masterplan een belangrijke rol. Aanknopingspunten in het kader van het Plan Cultuurtoerisme zijn: • Stimuleren erfgoedlogies, • Momentum (een evenement waarbij jaarlijks een kunst- of cultuuruiting op een bijzondere (cultuurhistorische) locatie wordt ontwikkeld en gepromoot) • Het stimuleren van eigentijdse vormen van marketing en promotie van projecten De provincies Gelderland en Overijssel hebben de handen ineen geslagen op het gebied van het plattelandstoerisme en een gezamenlijke beleidsuitwerking opgesteld. De nota Plattelandstoerisme Gelderland Overijssel uit 2004 geeft het beleid weer dat provincies gezamenlijk voor dit thematische onderdeel van hun toeristisch beleid hebben afgestemd. De belangrijkste doelstellingen van de provincies zijn de plattelandsvernieuwing, differentiatie van het productaanbod en het spreiden van de recreatieve druk op natuurgebieden.

27

Interesse? In deze brochure is het Plan Cultuurtoerisme gepresenteerd als een kans het toeristisch product te versterken door gebruik te maken van de Apeldoornse cultuurhistorische rijkdom. Als u interesse heeft voor het Cultuurtoeristisch product nodigt de gemeente Apeldoorn u graag uit contact op te nemen met het Team Cultuurhistorie. Uw contactpersoon is de communicatieadviseur Cultuurhistorie: Yvonne de Vries Telefoon: 055-5802153 Mailadres: [email protected]

Nog een keer kort waar het ons om gaat: • • • •

28

het ontsluiten van het landschap en de cultuurhistorie daarin door het ontwikkelen van routes, informatiedragers, passende infrastructuur en verblijfplaatsen het vertellen van het verhaal van Apeldoorn aan de hand van echte historische plaatsen en daaraan verbonden (historische) personages het ontwikkelen van nieuwe economische dragers vanuit toeristisch ondernemerschap en door het landschap gedragen duurzame bedrijvigheid het organiseren van evenementen en manifestaties

29

8

9

Integrale ontwikkelingsvisie Beekbergse Beek

32