'Veilig Ondergronds'

Themadag

'Veilig Ondergronds' 10juni 1998 Kröller-Müller Museum - Otterlo

Ministerie van Binnenlandse Zaken Brand Preventie Forum Centrum Ondergronds Bouwen Nationaal Centrum voor Preventie

Tbemadag~"\leiligOlldergroDds'- woensdag 10 juni 1998 -Otterlo 10.00 uur

Ontvangst

10.30 uur

Inleiding door de dagvoorzitter profdr.ir. RE.C.M van der Heijden,faculteit

Technische Bestuurskunde, TU-Delft

10.45 uur

Overzicbtlopendeprojecten inNederiand en buitenland ir:. .l C.K:uiper, prograrnmadirecteurCentnnn Ondergronds Bouwen

11.15 uur

Veiligheidsvisie,richtlijnenenregelgeving: wat zijn de ontwikkelingen? drs.lng • .l Verweij,projectleider Beveiligingsconceptondergrondse bouwwerken

11.45 uur

Vei1igheidsmanagement ondergronds K de Vos, Politie Zeeland

12.15 uur

Lunch

13.45 uur

Veiligheid in ondergrondse publieke ruimte: een brandweervisie ing. HW: Meulendijks, Brandweer Utrecht

14.15 uur

Ervaring~n Botlek:tunnel ir. LH Reijnders, projectleider projectbureau Betuweroute

14.45 uur

Pauze

15.15 uur

Veiligheidsvoorzieningen in relatie tot verzekerbaarheid E. Andreossi, SwissReinsurance

15.45 uur

(On)veiligheidsbelevingin ondergrondse ruimten dr. J.H Kerstholt, TNO Technische Menskunde

16.15 uur

Msluiting dagvoorzitter

INLEIDING THEMADAG "VEILIG ONDERGRONDS" VAN K.DE VOS. Dames en Heren, Mijn naam is Klaas de Vos en zoals u ziet ben ik politieman.lk werk bij de regiopolitie Zeeland in de functie van chef Beleidsontwikkeling en Kwaliteitszorg.Deze regiopolitie bestaat overigens sinds april 1994.Daarvoor waren er 4,gemeentelijke politiekorpsen en 1 district van de Rijkspolitie.Ik was tot 1 april 1994 Korpschef van de gemeentepolitie in Middelburg.Thans geef ik leiding aan een club mensen die zich -meestal gevraagdbezig houden met interne en externe advisering op allerlei politieel gebied-criminaliteit,verkeer,openbare'orde etc.Dat leiding geven aan deze club van professionals is geen dagtaak.lk heb zelf dan ook een aantal gebieden waarop ik adviseer te weten de gemeenten in Zeeland helpen bij de ontwikkeling van integraal veiligheidsbeleid en bestuursadviseur van de provincie en het Rijk. OVer de werkzaamheden vanbestuursadviseur wil ik het verder met u hebben.ln de functiebeschrijving van bestuursadviseur staat:Het adviseren van het bestuur over voorgenomen beleid met betrekking tot handhaving en veiligheid. U kunt zich voorstellen dat de politie veel belang hecht aan het op een adequate manier invullen van deze functie.Het bestuursadvieswerk is er met name op gericht dat het ontwikkelde beleid-op welk gebied dan ook - een optimum aan veiligheid waarborgt met een minimum aan handhaving.We weten immers allemaal dat de maatschappij-zeker in deze tijd-veel meer politietoezicht vraagt dan de organisatie kan leveren. Zo werd ik in 1994 geconfronteerd met een nagenoeg uitgewerkt plan van de Westerscheldetunnel.lk werd toen betrokken bij het onderwerp van mijn inleiding van vandaag "Veiligheidsmanagement ondergronds." Mijn lezing zal dan ook hoofdzakelijk gaan over mijn eigen ervaringen met de Westerscheldetunnel. Kijkend naar het ontwerp van de tunnel is toen al vrij snel de afspraak gemaakt om gezamenlijk en integraal de veiligheidsaspecten van deze tunnel onder de loep te nemen. Dat betekende concreet dat de volgende partijen om de tafel kwamen: De gemeenten Borsele en Terneuzen. (Zij moesten de bouwvergunning voor de tunnel afgeven en beide Burgemeesters waren verantwoordelijk voor de openbare orde en veiligheid). De Provincie Zeeland. (De Commissaris Van De Koningin houdt toezicht op de veiligheid in Zeeland). De Rijkswaterstaat(Opdrachtgever voor de bouw). De Brandweer De SS en GD. De Politie. De plannen om de Westerschelde te overbruggen of te ondertunnelen léi:gener overigens al heel lang.Zij vormen.hetsluitst\$,·va.n.êlEil Deltawerken.Het laatste deel· van ··Zeelandwordt door deze oeververbinding verbonden. met. de rest van··de provincie.Lang is er gepraat over verschillende varianten.Uiteindelijk is er besloten Zeeuws-Vlaanderen ter hoogte van Terneuzen te verbinden met Zuid-Beveland ter hoogte van het dorpje El1ewoutsdijk.Als de tunnel er ligt komen de beide veerdiensten

Vlissingen-Breskens

en Kruiningen=Perkpolder

te vervallen.

Enige gegevens over de tunnel: De tweede geboorde tunnel in Nederland Lengte 6600 meter(inclusief toeleidende wegen 20 km). Diepste punt 60 meter. Max. helling 4,5%. Diameter 11,3 meter. 2 rijstroken elk 3,5 meter breed(geen vluchtstrook) Gereed eind 2002. Kosten 2 miljard Bij de bestudering van het ontwerp viel een aspect al vr1J snel op bij de hulpverleningsdiensten.Tussen beide tunnelbuizen waren tussenverbindingen geprojecteerd om bij ongevallen c.q. rampen het publiek de gelegenheid te geven zich naar de veilige buis te begeven en de hulpverleningsdiensten de mogelijkheid te bieden om vanuit de veilige buis de plaats des onheils te benaderen.De tussenverbindingen waren geprojecteerd met een onderlinge afstand van 500 meter.De overige tunnels in Nederland kennen ook zulke tussenverbindingen.De onderlinge afstand bij alle tunnels in Nederland is 100 meter.De achtergrond van deze onderling afstand heeft te maken met het gegeven dat Nederland tot voor kort allen maar zinktunnels kende en de zinkstukken ongeveer 100 meter breed zijn.Haar de verantwoorde onderlinge afstand van de tussenverbindingen was evenwel nimmer onderzoek gedaan en er lag evenmin een beleidsuitspraak hierover.Al vrij snel bleek dat de inzichten van RWS en de hulpverleningsdiensten uiteenliepen.RWS bleef vasthouden aan de 500 meter; de bulpverleningsdiensten wilden uiterlijk gaan tot 250 meter.Na onderzoek door TNO,Het bureau Det Norske Veritas en professor Horvath van de TU te Delft hebben de Ministers van Binnenlandse Zaken en Verkeer en Waterstaat besloten dat 250 meter de uiterste afstand mocht zijn.De kosten van de tunnel zijn door die uitspraak aanzienlijk gestegen. Voor mij is dit in elk geval een indicatie dat de landelijke politiek geld over heeft voor veiligheid. Na deze tijd van veel discussie en brainstorming Z1Jn we nu bezig met het ontwikkelen van een integraal veiligheidsplan voor de tunnel.Hiervoor is door de aannemer en de toekomstige beheerder een externe adviseur ingeschakeld. De plannen zijn nog niet afgerond.Ik zal proberen u duidelijk te maken hoe we met de opzet van zo'n plan te werk gaan. Twee aspecten spelen bij het ondergronds gaan steeds een rol te weten: 1.Psychologische aspecten. (Mensen gedragen zich ondergronds anders dan in de vrije ruimte,tunnelvrees is hiervan een uiting) • 2.Hulpverlening.(Het is voor de operationele hulpdiensten (Brandweer GGD en POLitie moeilijk om snel de ongevalsplaats te benaderen, vervolgens hulp te verlenen en de slachtoffers af te voeren) • In het plan hebben we twee fasen onderscheiden

1

DE BOU'WFASE

2. DE
3 deelplannen

Deelpla.nlbeschrijft de veiligheidsmaatregelen die tijdens de bouw zijngenoxnen en bevat de instructies voor de werknemers. Deelpl~n 2 beschrijft de taken van de aannemer bij bedrijfsongevallen.Het bevat de opzet van de bedrijfshulpverleningsorganisatie .. Deelplan 3 beschrijft de taken van de operationele hulpdiensten indien zich ernstige ongevallen of rampen voordoen. De omstandigheden waaronder de ongevallen zich voordoen en de hulpverlening moet plaatsvinden zijnbeel apart.U moet zicb voorstellen dat in November van dit jaar er 2 grote boormachines de grond in gaan aan de zijde van Terneuzen en die boren twee grote gangen om vervolgens bij Ellewoutsdijk weer boven de grond te komen.De aannemer probeert al het mogelijke te doen om ongevallen te voorkomen maar bet onvoorziene valt niet te voorzien en we kennen allemaal de Wet van Hurphy.Als er iets gebeurt en de Brandweer en de GGd moeten ter plaatse gaan moeten ze dus de gegraven buis in op enige kilometers ver en enige tientallen meters onder de grond.Het auto's kun je daar niet komen.De aannemer schaft dan ook een aantal locomotieven en treinstellen aan.Er wordt een hulpcontainer ontwikkeld die op een treinstel kan worden geplaatst.Hierin kunnen de hulpverleners plaatsnemen en er bevindt zich hulpverleningsapparatuur.De locomotieven en treinstellen hebben overigens ook een functie bij de bouw.We zijn binnen de werkgroep bezig tal van scenario's te ontwikkelen zodat op grond daarvan aanvalsplannen kunnen worden gemaakt. De rol van de politie in deze fase is hoofdzakelijk faciliterend voor de overige hulpverleners.Alleen bij letsel met dodelijke afloop doet de reCherche het onderzoek.+Verder speelt de politie een rol bij bommeldingen,demonstraties en ordeverstoringen. De gebruiksfase kent 4: deelplannen,de

plannen 4: tjxn 7.

Deelplan 4 is bedoeld voor de veilige afwikkeling van het verkeer op de toegangswegen en door de tunnel.Er komt een bedieningsgehouw van waaruit de operator door middel van verkeerssignalering het verkeer kan geleiden. Deelplan 5 beschrijft de incidenten in de tunnel die door de bebeerder zelf kunnen worden afgehandeld.Afgesproken is wel dat de politie altijd wordt geïnformeerd in verband met beveiliging. Deelplan 6 beschrijft de ongevallen waarbij de openbare hulpverleners worden gealarmeerd. Voorlopige criteria hiervoor zijn:

Er zijn slachtoffers Er is brand of brandgevaar Er zijngevaarlijke stoffen bij betrokken. In geval van deelplan 6 zijner al en aantal uitgangspunten geformuleerd,ik noem: J..oe hulpdiensten rijden aan door de veilige buis. 2.oe ambulance treedt niet op voordat de brandweer groen licht beeft gegeven. 3.Bij twijfel worden de hulpverleningsdiensten altijd gealarmeerd. De rol van de politie is in deze plannen ook weer hoofdzakelijk faciliterend voor de overige hulpverleners, zowel in de ongevalsbuis als in de veilige buis. Verder is de politie belast met het strafrechtelijk onderzoek en een eventuele evacuatie.Bij b01l1lD.eldingen demonstraties en ordeverstoringen is de politie uiteraard de aangewezen instantie om handelend op te treden. Deelplart7>b~ft te .: mak~nmet bebeer enonderboud. Vraagstukken als ••• W~1:.. gebêu.rt er·mElt•.. het .verkeElrbi j onderhoud? ,Komt er dan tegen9ê,'t-keerin de. andere· buis?, zitten hier dan ook gevaarlijkestoffen .tussen ? zijn··nog niet beantwoord. Dam~sen>beren, Ikheb·9'Elprobe~rd u duidelijk te.mak.enwat de rol V'a.n·de politiè is>bija.eveiligbeidvall de Westerscheldetunnel.OndergrondsbOtlWenneemt.in·Nederland ha.ndover. hand toe.Hetaspect sociale v~iligbeid ·is.door .·.ijniet belicht, maar. speelt zeker een •• rol ·bij ondergrondse .: garages,winkelcentra,stations .e. d, De politie b~eft·daar verstand van.Het is Van bet grootste belang datwi:)alsrpolitie,bij deplanvorming in een vroeg stadium worden· be1:.rokkeh.Ookwi j vinden voorkomen beteren· ·goedkoper dan genezen. Ik dank u voor uw aandacht

Curriculum vitae van KLAAS DE VOS. Geboren: 15 februari 1948 te Den Bommel. Woonplaats: Prinsenlaan 115 te Middelburg. Organisatie:Politie Zeeland. Rang: Commissaris van Politie. Functie: Chef beleidsontwikkeling en kwaliteitszorg. Loopbaan:

1966-1969 Nederlandse Politie Academie. 1969-1978 Politie Rotterdam. 1978 1982 Wnd.Korpschef Politie Capelle aan den IJssel. 1982-1994 Korpschef Politie Middelburg. 1994Chef beleidsontw.en kwaliteitszorg Politie Zeeland.

Themadag:

Veilig

Ondergronds

10 juni 1998 te Otterlo

Veiligh.ei
rui.te: een brandweervisie

B.W. Meul4!udijks :Inleiding Op woensdag 13 mei j.l. brak brand uit op een dak van een hoog kantoorpand in Utrecht dat op dat moment fors werd verbouwd. Dit hoge gebouw, genaamd de Katreinetoren, ligt pal naast het Centraal Station in Utrecht. Ik was net onderweg naar de laatste vergadering van een werkgroep Ondergronds Bouwen in Den Haag. Daar aangekomen kreeg ik te horen dat het gehele treinverkeer in midden Nederland was ontregeld. Dit in verband met een volledig ontruiming van het Centraal Station Utrecht vanwege die, ondertussen groot geworden, brand. Wat was er gebeurd? In een kabelhaspel gelegen op het dak, gebruikt door dakdekkers, ontstond door inductie hitte. Dit zette het dakmateriaal vervolgens in brand. De dakdekkers waren op dat moment aan het lunchen maar ontdekten de brand toch snel. De brandweer stond dan ook snel op de stoep. Helaas bleek dit brandje moeilijk bereikbaar voor de brandweer. De bovenste gedeelten van de trappenhuizen, van het in verbouwing zijnde pand van 17 verdiepingen, waren namelijk even weggesloopt. Eveneens was de blusleiding in het pand door de verbouwing afgezaagd. De brandweer had daardoor geen bluswater direct ter beschikking. De brandweer kon de brand op het dak dan ook niet veilig meer bereiken. Een grote langdurige brand was het gevolg. Brandende dakstukken kwamen terecht op de hoogspanningsleidingen van de sporen en op de perrons van het station. Er vielen gelukkig geen slachtoffers maar de directe en indirecte schade was groot. Het treinverkeer in heel Nederland was die dag ontregeld. Een dag later stond in het Utrechts Nieuwsblad hoe volgens "deskundigenll die brand aangepakt had moeten worden. Namelijk met een blusheli voorzien van een hoge druk bluskanon. Een politie-helicopter experimenteerde juist in die week met een Ifex-blusnevelkanon. Helaas was die helicopter, ten tijde van de brand, niet in de buurt van Utrecht. Dit incident wordt natuurlijk geëvalueerd. Waarom begin ik mijn inleiding getiteld ttVeiligheid in ondergrondse publieke ruimte, een brandweervisiell nu met een korte beschrijving van dit incident? Dat heeft een reden en dat ga ik uitleggen. Bet Utrech.t Centrum Project De Katreinetoren staat in een gebied dat onder het Utrecht Centrum Project (UCP) valt. In dit gebied wordt in de periode 1998-2010 in totaal 3 miljard gulden geïnvesteerd en daar wordt o.a. het volgende mee gedaan.

Er komt een geheel vernieuwd openbaar vervoerstation, waarin treinen, bussen en trams in één groot gebouw op meerdere niveau's samenkomen. Het winkelhart van Nederland, Hoog Catharijne, wordt volledig geherstructureerd en omgebouwd tot een modern 21e eeuws winkelcentrum en vergroot met één derde aan oppervlak. Naast een groot aantal nieuwe woningen worden hier ook hot~ls, een megatheater, een casino, bioscopen en veel andere voorzieningen gebouwd. In de dir~cteomgeving van het station vindt ook nog een forse uitbreidip.gplaats van reeds aanwezige kantoorruimte. Naast de bouw van Ten zeer grote ondergrondse parkeergarage wordt ook flink geï.p.yesteerd.in wegen en tunnels om dit. gebied bereikbaar. te hB1.ld~n.>Kortomnaasteen forse uitbreiding van het bebouwdQ1(lPervlakzoekt.men ook>meer ruimte· door hoog maar ook diep ·in .êi~grc>nd te bouwen. LeidseheItijn Ongeveerd.n .dezelfdeperiode wordt .directten .westen van UtrechtoBk nog een nieuw. stadsdeel gebouwd,. genaamd Leidsche Rijn/een/stadsdeel tergrootte.vanbijvoorbeeld. de stad Delft. Bijidebouw van dat stadsdeel wordt de RijkswegA2 verbreed en op een aantal plaatsen honderden meters overkapt. Het zal duidelijk zijn dat de brandweer, wat veiligheid betreft zich beraadt, maar natuurlijk niet alleen de utrechtse brandwee.r, want niet alleen Utrecht, maar een groot deel van Nederland gaat binnenkort op de schop. De Nieuwe Kaart van Nederland Grootschalige bouw, daar kan niemand nog langer omheen. De.Nieuwe Kaart van Nederland, tot stand gekomen onder het laatstT'pa.arseJkabinet toont.dgtoverduidelijkaan. Plannen die binne;qafzienbare tijd in uitvoering komen,. zijn hierop weergegevTn.· •••. Het •••• gaatom.··woningbouwplannen, bedrijventerrei nen, winkelcentra, kantoorlocatiesengrote infrastructuurplannen. In totaal gaat het om 2.650 plannen. Het gaat daarbij niet om vage dromen of toevallige gedachten, maar over de realiteit van nu en de nabije toekomst. Elk plan vertegenwoordigt een deel van het nieuwe Nederland. Van elk plan, lokaal, regionaal of nationaal, mag worden verwacht dat de veiligheidsaspecten goed en tijdig zichtbaar worden gemaakt. En dan gaat het niet alleen om de sociale aspecten, maar zeker ook over de fysieke aspecten van veiligheid. Hier ligt de uitdaging, ook voor de brandweer! Een omvangrijke klus waarvoor nog het nodige moeten worden ontwikkeld. Ik ben als veiligheidsactor of speler dan ook blij met de komst van het beveiligingsconcept Ondergrondse Bouwwerken, maar ook met een aantal andere ontwikkelingen zoals de ontwikkeling van de Veiligheidseffectrapportage (VER).

veiligheigsef:feotrapport.age

(VER)

Op dit mQmentwordtgewerkt aan die Veiligheidseffectrapportage . HetêlgeLvanhetinstrumentarium VER is de aandacht voor veiligheigsrisicots bij besluitvorming over onder meer de inrichti!lgvanwoon-, werk-encentrumgebiedenen om transportinfrä$tructuurte verbeteren. en te systematiseren. Met name gaat het erom, in het ontwerp-en· het besluitvormingsproq~Sl rond dit soort projecten, op een me,er integrale wijze en:i.n eèneerderstadiuml aandacht te besteden aan veiligheiq. Het VER-instrumentarium bestaat volgens het huidige voorstel uit: eenguickscan van veiligheidsrisico'sl waarmee in een vroeg stadium van een project, veiligheidsrisico's en de daarpij .: betrokken ··actorenin kaart kunnen worden gebradht; eenpandleidingveiligheidsafspraken: ·een handleiding om in~@l1vro~g.·.sta.dium.afspJ:"i1lken.·· te.•maken en vast .te leggen over hoe tijdens. het .verdere.: ontwerp- en.beslui tvormingsproc~s met veiligheid rekening zal worden gehouden; eenp<:i.ndleiding•VER.:hoe •• moet een Veiligheidseffectrap porttige wo±'den georganiseerd ·en.uitgevoerd·. 1

Veiligheî.êl.als.norm

Maar eerst iets·over veiligheid zelf, met name ten aanzien van ondergrondse bouwwerken. In de huidige regelgeving ZJ.Jnmomenteel te w§inig aanknopingspunten om daar gefundeerd volledige vei 1igheitiseisen te stellen. Harde veiligheidsnormen zijn ook niet zoma§lr opgesteld. Daarvoor zijn de systemen ook tecomplex eni$ onze kennis nog te gering. Maar veiligheid moet toch georc:1endworden. Daarom is een breed gedragen veiligheidsvisie of concept voor ondergrondse bouwwerken hard nodig. I

Het dient in het concrete geval in ieder geval bruikbaar genoeg te zijn om samen met anderen met de beschikbare maatregelen en
Het propl~em van het beoordelen van de veiligheid van grote projecten)is hun vaak innovatieve·karakter, waarbij veel nieuwe en)complexe technologiên een ongekende schaalgrootte kunnenaaIlnemen. Veel onafhankelijke spelers en hun onderlinge verhoudingen moeten in de vaak ingewikkelde planprocessen tot een vruchtbare samenwerking worden gebracht. In dergelijke processen dienen zorgvuldig een aantal fasen onderscheiden te worden. Na een initiatieffase en een discussie over nut en noodzaak, komt men tot het ontwerp van een groot project. In dat ontwerp onderkent men een conceptuele fase/eenuitvoeringsvarianten fase en een detailleringsfase. Daarna gaat men over tot realisatie van het bouwwerk en komt men tenslotte in de beheersfase. Ooit komt er ook nog een sloopfase. Voor elk van deze fasen is veiligheid van belang en vereist toegesneden instrumenten om die veiligheid in die fase

tot zijn recht. te laten komen. In de· eerste fase iiSeenglobale veiligheidsbeoordeling nodig, ui tgedruk:t:ineeoguickscan. Tijdens het ontwerptraject is een veili;theidseffectra!'portaf1e·van belang, die kan variëren met dez~ê<arBe<~nomvang;.van:netproject. In de uitvoering is hetregi~m:vanhetbouwproc~sbesluit van kracht, terwijl de gebruiksfêse kan worden ingeleid met een gedetailleerde beoordeling~a.X).dehand van keurmerken, checklisten en dergelijke. In hetgepruik zijn incidentbestrijdingsplannen onmisbaar gebleken. De rolva.1'1 de brandweer Ik benadruk het belang van de wensen en kennis van allen die in de praktijk met grote projecten te maken zullen krijgen als gebruiker, beheerder en hulpverlener. Hun stem zal in het begin van het project vertegenwoordigd moeten zijn en hun kennis zal verwoord moeten worden. De rol van de brandweer is daarbij cruciaal: twee opmerkingen daarover. De brandweer moet aansluiting krijgen bij initiatiefnemers. Niet incidenteel of éénmalig, maar continu gedurende alle fasen van het project. Het begrip Integrale Veiligheid dekt meer dan alleen de belangen en inbreng van de brandweer. Het is een sterk concept dat vele facetten en aspecten belicht. Besluitvorming vindt vervolgeIls plaats op grond van kwantificeerbarerargumenten. De brandweer. zal, samen met politie en gezondheidsdiensten, daarom haar. parameters moeten kwantificeren om ze in een afweging met andere belangen te kunnen beoordelen. De brandweer lijkt uit hoofde van haar rol en functie, misscfiie.tl.deaangewezen partij te zijn om de integratie van hulpverleningsinbreng in gang te zetten. Bet bran.dweerveld Ik heb tot •nu ·.toe.. ietsgezegdover veiligheidsnormering en iets. ov~rveiligheidsinbrengenderol van de brandweer in het vaak complexe besluitvormingsproces. Maar wie. is. de brandweer eigenlijk? Als het op bouwen aankomt heeft de gemeentelijke overhe.i.deen hoofdrol in het proces en daarmee komt ook de gemeentelijke brandweer in ·beeld. Bij boveIlgemeentelijke bouwprojecten. zoals bij grote infrastructureleprojecten is decoördi.natie van brandweerinbreng vaak in ha.nden van de regionale brandweer, vaak al ondersteund door de directie Brandweer en Rampenbestrijding van het ministerie van:Binnenlandse Za.ken. Daarnaast zijn het College Commandanten van Regionale :Brandweren (CCRB) , de Koninklijke Nederlandse :Brandweer Vereniging (KNBV) ,.. de Vereniging Nederlandse Gemeenten. (VNG) en het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (NIBRA) belangrijke actoren in het brandweerveld. In het kader van het landelijk Project Versterking Brandweer (PVB) zijn, met name de regionale brandweren zich momenteel aan het versterken. Naar mijn mening zal de veiligheidsexper-

tise en inbreng vande.brandweer zich met name op dat regionaal niveau Verdermoeten.ontwikkelen. De veiliglieidsketen De veilig.b.eidsketen bestaat. traditioneel uit de 5 aandachtsvelden pre-actie/Preventie, Preparatie, Repressie en Nazorg. Deze aand(iç.b.tsveldenzijn niet los van elkaar~maar interacteren stevig met elkaar. Op een pro-actie symposium op 3 juni j.l. georganiseerd door het NIBRA, kwam dat nadrukkelijk aan de orde. Veiligheid, ook in ondergrondse bouwwerken, wordt o.a. bereikt door een samenspel van allerlei verschillende maatregelen en voorzienipgen,die min of meer onder een van dieaandachtsvelden zijn>çnderte brengen ..Een veiligheidsbeheerssysteembreng hierin.ee!1ordeaan. Maar. waar orde is, is de chaos nabij ... Althans .: dat. zegt de complexit~its-enchaostheorie,die. inwetenschappelijkekringenwordt/gebruiktomplotselinge.instabiliteit in natuur, techniek rrn samenleving te.verklaren .•Het .komt .erop .. neer •• dat geordende maar open en complexe systemen niet altijd voorspelbaar zijn in hun gedrag. Lang gaat het goed maar ineens gaat het goed fout, .en dan iserchäos, een calamiteit. Vervolgens ontstaat er dan een nieuwe ordening. De steeds weer opduikende grote ongevallen en calamiteiten in de openbare ruimte, en bovengrondse en ondergrondse bouwwerken bevestigen deze theorie. We moeten niet de illusie hebben dat een langdurige tunnelbrand zoals plaatsvond in de kanaaltunnel in 1996 of een grote brand zoals plaatsvond in het ondergrondse metrostation King's Cross in Londen in 1987, altijd en absoluut .voorkomen kunnen worden. Het totaalpakket aan veiligheidsmaatregelen en voorzieningen om een tP7in met zeer hoge snelheid door.het landschap te laten voortbewegen is indrukwekkend te noemen. Toch ontstond een zeer>ernstig ongeval vorige week met een een hoge snelheidstrein in ons buurland Duitsland. Nazorg

Van calamiteiten kunnen we wat leren en moeten we ook leren. Incidentevaluatie is een vast patroon na de grote ongevallen. Dergelijké evaluaties vergroten onze kennis over veigheidssystemen. Evaluaties van kleinere ongevallen en bijna ongevallen kunnen eveneens een schat aan informatie opleveren. Dat wordt nog onvoldoende gedaan. De informatie uit een evaluatie van die brand op het dak van de Katreinetoren, waar ik mijn inleiding mee begon, zal het veiligheidsproces in het UCP-project zeker benvloeden. Ik ben ondertussen in de wel in het aandachtsveld onderdeel van. Ik wil nu regelen en voorzieningen

maatregelensfeer terecht gekomen en nazorg. Incidentevaluatie is daar een nog langs een aantal veiligheidsmaatlopen. In de veiligheidsketen werk ik

nu vanacb,1;.eren naar voren en ga ik verder met repressie. Ik concentrelp:rme daarbij op ondergrondse bouwwerken met een publieksfun.Ctie .. Bij ondergpondse bouwwerken met een publieksfunctie kan. gedacht worg$naan bijvoorbeeld een ondergronds winkelcentrum, station9fr/bioscoop. Het kenmerk van deze ondergrondse bouwwerken is gat ze voor publiek toegankelijk zijn. Er kunnen grote hgêveelheden mensen aanwezig zijn om te'r~creëren, te consumeren of zich te verplaatsen. Vaak is er sprake van een grote opettruimten, soms aardig diep in de grond. Repressie

Bij eenoa.lamiteit in een dergelijk object zal in verband met de aanwez;igheid van (potentiële) slachtoffers, vaak door hulpverlene:t~
Bedrijfshulpverlening

en zelfredzaamheid

De eigen bedrijfshulpverlening behoort in een ondergronds bouwwerk met een publieksfunctie bovengemiddeld te zijn georganiseerd. Daarnaast zal het publiek in eerste instantie zelf juist moeten handelen bij een calamitiet. De zelfredzaamheid van de gebruikers moet worden vergroot. Misschien moeten we op termijn denken aan algemene voorlichtingscampagnes voor het grote publiek via radio en tv, over hoe te handelen bij incidenten in ondergrondse bouwwerken. Dit wordt al periodiek gedaan voor eventuele calamiteiten in de "bovenruimte'!. Ik verwijs daarbij naar de sirenevoorlichtingscampagne van 3 juni j.l. Preventie

Er is in het kader van de ontwikkeling van het beveiligingsconcept Ondergrondse Bouwwerken een inventarisatie gemaakt van mogelijke beveiligingsmaatregelen en -voorzieningen. Dat is een indrukwekkende lange lijst geworden met name op gebied van bouwkundige en installatietechnische maatregelen, zoals brandwerende constructies, vluchtwegen, detectie- en alarmeringsmiddelen, blus installaties en -voorzieningen, rook- en warmteafvoerinstallaties, communicatiesystemen enzovoort. De innovatie in deze veiligheidsmaatregelen en voorzieningen staat niet stil. Met o.a. een mix van al deze voorzieningen wordt ~en bepaald veiligheidsniveau verkregen. Ik merk op dat in de praktijk vaak de financiële kant van deze maatregelen en voorzieningen, het veiligheidsproces behoorlijk beinvloedt. Het kost ook vaak een paar centen. Een tijdige financiële reservering hiervoor is dan ook zeker op zijn plaats. Overigens dienen de kosten van bepaalde maatregelen en de effecten van die maatregelen wel in verhouding tot elkaar te staan met het ALARA-beginsel als uitgangspunt. Pro-actie

Ondergrondse gebouwen zijn vaak complexe systemen met elk een eigen lJhandtekening". Een breedgedragen veiligheidsvisie is, dat zal duidelijk zijn, in de ontwerp-, bouw- en beheers fase in ieder geval noodzakelijk. Maar ook al bij het initiatief en de nut een noodzaakdiscussie voor een eventueel te bouwen ondergronds bouwwerk, dient veiligheid ook een punt bij de afweging te zijn. Een veiligheidsconcept bevordert het spreken van elkaars taal en daarmee de beheersing en ordening van het aspect veiligheid. Vaneen volledige beheersing zal echter geen sprake kunnen zijn. Daarvoor zijn de koppelingen te strak en de systemen te complex. Bij het aspect veiligheid zijn of behoren vele actoren betrokken te zijn. De opdrachtgever, de overheid, de ontwerper, de bouwer, de gebruiker, de hulpverlener en anderen. Afsluitend benadruk ik de actor "hulpverlener". Brandweer, politie maar ook andere hulpverleners dienen bij het gehele proces betrokken te zijn, dus aan tafel te zitten, maar dan

wel mete~n integrale inbreng of boodschap. Vervolgens dient in die veiligheidsarena.waar de besluitvorming plaatsvindt, het spelV'olgensde"regelen der kunst "te worden gespeeld.

_lmÎ~vUndCèrgro und

a different way to assess proiects Views and Experience of a Reirtsurer NationalCentrum voor Preventie Wednesday, lO·.June 1998 at 1:111/ KroUerMflllerMuseum ,Otterlo ,Holland

• Introduction • Aims to tor not tol achieve • Tunnelling:

somethinq special in the view of the reinsurer?

• VVl"'leredoesinsurance piC)ture? • VVl'lich safety:

come into the

influencing

• Different interests -place

factors of conflict

• Our experience • Some thoughts

on Insurance

z

E. Andreossi, 4.05.98

1

Introduction • Opportunity to get in direct contact with the parties lnvolved in planning

I

designing and construction of a tunnel • Mybackgfound in Ioes

in theindustry

and

preventlen

E. Andreossi. 4.05.98

z

2

Ai.snot

to achieve

• Lëctureabout insurance or how to bl..liId a tunnel

• E:>
islnsurable or

notinsurable

• Show speetacuter "experience slides" • Teil you what to do or not todo E. Andreossi 4.05.98

Z

3

• Show at what stageof a project lnsurance could or should be involved • Explainourway

of thinking

andshare

•

experlence • Awaken

vour

interest to get in contact

witn us • Snow that we could be vatuable partners bevond insurance E. Andreossi,4.05.98

Z

4

•• "tv T unnelling

Underground

I

something special in the view of Reinsurers? • Communicatio.n ,supplylines -

cJevelopment andpower

instrurnents

• Tunrnellingisbecoming more and more important; after surface. space, only expansion in underground left • Part·.·.ofa system -mostexposed

part?

• Place of conflict -

teehnology,

need, polities

• Construction where requested: technique masters nature • Teamwork -

main parameter;

interdependencies

z

E. Andreossi, 4.05.98

5

Thedi'fferent project stages Iwhere insurÇillce •• -is ••{could ·be)······involved

• ldea .erneed, visions,

right timing

• Basiûparametersgiven • Feasability study, time and

rnonev

• Pre-assessment • Tender alternatives;

wnatde

we·knew?

• Final(revised)prejeût • Contract

• Construction

E. Andreossi,4.05.98

Z

6

Influencing factors

Artether way to assess safety • 6eol(.')6Y

.irnethods used, forecast, al'1dlater? ·Who is responsible?

• Water

..... wh ere, quality, pressure , diversion

• Surrounding -

town, rnountains

• Time

- forplanning., tor construction - buffer time

• E>
Z

of 7

IJifferentand ch.anging (.contradictoryl interests PossibleconfUcts • Principal, sponsor - .time, budget,geology?

• COflstructioncompany - IlO$siblegeology,infrastructure, foreseen -forseeable

logistics,

• Portnesuprnlier -now toget there - .I"ightequipment, in time ,performance

• Forinsurance

- .correct .evaluation, final project = tender? Right eoverandvalues, performance of design / contractor , contract -respons ibilrties

• Grey zones remaln E.Anfsi,

4.05.98 8

1S.~~1:yUndergrouna Experience • Tender - finat project (often not ldentical) • Geölo~y

-surprisesin details, pilot tunnel, rneasuringpaysout

• Preparation

- often not enough time, open items = conflict, alear understanèling of contract important

• Fle.>
requested from all partners

• Education

\lital for success, underestimated, short time deelslons up front requested

• Construction time -

aften caleutated too short a}

preparatien

b) main project c} additional install ati ons E. Andreossi 4.05.98

l

9

Safety Underground lnsurance of what? • Rignt or wrong assessment of geology • Rigntor wrong construction metbed • A.dequateequipment .and time schedule • New roleof Insurenee -

F>artnerat round table Early involvement, also inassociation financing Share our experience

• Howclose -

with

are we to reality?

Contact to contraetorsand speclalists I technical seminars Site vislts Study literature, brochures, experience reports ,Ioss reports

E. Andreossi, 4.05.98

Z

10

Enrico M. Andreo1i$i; 1945 Married,with2(Jatlght~rs age 24and 20 civilengineerif'1gd~r$Erincivilconstructions I enterpreneural side, $peciali$e(Jjl1~Vral~QChe.galleries,explosives, 2.yearswithtt.tQOêlingcornpany,6yeats .in·construction company, 2 years in laser bearnmäinlyundergroundworks

1979 joiningofSwiss Re Risk Management Department (Fire prevennon. site surveys) foUowedby ul1(ferwtitingin ptoperty department; international business, since 3 yearsuback intechnology"in Engineering Department

Sociale veiligheid in ondergrondse ruimten Dr. J.H. Kerstbalt TNO Teclmische Menskunde Factoren die,vaninvlóed zijn op de veiligheidsbe1evingkunnen als volgt worden gecategoriseerd:/fysiekeeigenschappen. van de omgeving, functie van de omgeving, sociale factoren, eigenschappen van de gebruiker zelf en het tijdstip waarop van de omgeving gebruik wordt gemaakt. Door vanuit de achterliggende psychologische mechanismen die van invloed zijn op de sociale veiligheid te redeneren is het mogelijk om al tijdens de ontwerp-fase maatregelen te treffen die de sociale veiligheid verhogen. Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste principes waarmee djdenshet ontwerp rekening dient te worden gehouden. 1. Z()rgdal(ieo-tngevingaanlei(iinggeeft tot het gevoel dat de gebruik:ercontrole.heeft over·.pótêlltieêl•bedreigende···situaûes. •• 2. Zorgda,tde omgeving voldoende 'evolutionair compatibel' is metdegebruiker. 3. ZOrgdat de omgeving voldoende aanleiding geeft tot het gevoel dat de maatschappij contro~lleeft •over potentieel bedreigende situaties. 4. Zorgê!almenzich decrlmineleactiviteit moeilijk voor kan stenen. De exacte invlOed van de ontwerpkeuzes op de sociale veiligheid is vantevoren moeilijk te voorspellen.}>lijnten, bijvoorbeeld, kunnen· enerzijds bijdragen aan een prettige sfeer, maar kunnen anderzijds het zicht belemmerem en daarmee het gevoel van controle verminderen. Bovendien kan een ontwerp vanuit het ontwerpersperspectieflogisch en compatibel lijken (zo kan opeen tekening4estructuur van een gebouw zeer duidelijk zijn), maar de gebruiker heeft een geheel ander perspectief. Door dezeoDzel<erheidis het aan te bevelen om een 'usèr-eeatered design' proces te hanteren. Dit houdt in datalÏllhet eerste stadium van ontwerpen rekening wordt gehouden met alle factoren diemerbovenzijn genoemd en dat gebruikers in een vroeg stadium bij het ontwerpproces worden betrokken. Een wezenlijk aspect is dat het ontwerp-proces iteratief verloopt. Op basis van de gebruikerseisenwordt.een ontwerp gemaakt·en dit ontwerp wordt. getest met. behulp van gebruik:ers.Dóorgebruik:ers vroegtijdig bij het ontwerp-proces te betrekken wordt voorkomen dat cruciale fouten worden gemaakt, en dat een kostbaar produkt wordt opgeleverd dat niet aan de gebruikerseisen voldoet.

TNOHUMAN FACTORS RESEARCH INSTITUTE Department oflnformation Processing

Name + title:

Kerstbolt,Pb.D.

Firstname:

José

Position:

Senior Scientist Cognition

Edueation:

1987: M.Sc., Experimental PsychoIogy, University of Groningen 1996: Ph.D., PsychoIogy, University of Amsterdam

Employment:

1988:TNQHumanFactors Departmem,.·Soesterberg

Researeb interests:

Decision Making Behaviour; Cognitive Ergonomics; Judieia! Deeision Making.

Affiliations:

MemberSGW (seetion 'Psychometrics and Deelsion Making') Member Executive Board EADM (European Association for Decision Making) Member EGPROC (European Group far Process Tracing Studies) Member lOM (Society for Judgement snd Deeision Making)

Researcb experienee:

Experieaee in fundamentalresearch in decision making, applied research in supervisory eentrol, sign postingand information presentation, commandand control andperson identification. Expertise in experimeotaI.methodology. and taskanaIysis. Expemse in the design of decisionsupport forshipcontioI andmilitary commandandcontroL

Research Institute, InformationProcessing

J.H. Kerstholt

June8,1998 1