Veilig de woning uit!

Veilig de woning uit! Uitgankelijkheid voor bewoners met een functiebeperking

Auteurs: ir. A. van der Graaf M. Keizer ir. N. Blijham ir. M. Kienhuis Redactie: A. van der Venne

1

Veilig de woning uit! Uitgankelijkheid voor bewoners met een functiebeperking

2

© 2007 Vilans Het onderzoek is uitgevoerd door KBOH. KBOH is per 1 januari 2007 samengegaan met KITTZ en NIZW Zorg en is gevestigd in Utrecht onder de naam Vilans. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotografie, microfilm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. Auteurs:

ir. A. van der Graaf M. Keizer ir. N. Blijham ir. M. Kienhuis

Redactie:

A. van der Venne

Illustraties:

JAM Visueel denken

ISBN 978-90-8839-016-6 Vilans Catharijnesingel 47 Postbus 8228 3503 RE Utrecht Telefoon (030) 789 23 00 Fax (030) 789 25 99 E-mail [email protected] Website www.vilans.nl

3

Inhoud

1

Goede uitgankelijkheid: ook úw zaak

5

2

Problemen bij het vluchten uit woningen

7

2.1 2.2

7 9

3

Calamiteiten en risicofactoren

12

3.1 3.2

13 14

4

Maatregelen voor uitgankelijkheid

17

4.1 4.2

18 18

Bijlage 1 2 2.1 2.2 2.3 2.4 3 3.1 3.2 3.3

Woning en functiebeperking Mensen met een verhoogd risico van vluchtproblemen

Niet tijdig kunnen vluchten Risicoverhogende factoren

Maatregelen door bewoners Maatregelen door instanties en organisaties

A Organisatorische maatregelen voor uitgankelijkheid 21 Inleiding Aanbevelingen voor eigenaren en beheerders van woningen Aanbevelingen voor nieuwbouw of verbouwing Aanbevelingen voor vluchtroutes Aanbevelingen voor grotere zelfredzaamheid van bewoners Aanbevelingen voor rampenplannen Aanbevelingen voor gemeenten (en brandweer) Aanbevelingen bij nieuw- of verbouw Aanbevelingen voor het opstellen van rampenplannen Aanbevelingen voor het vergroten van de zelfredzaamheid van bewoners

21 22 22 22 23 24 25 25 26 27

4

Bijlage 1 2 3 4 5 6 7 8 9

B

Bouwtechnische maatregelen voor uitgankelijkheid 29

Inleiding Algemene inrichting van de vluchtroute Alarmering en signalering Deuren Verlichting Gangen, balkons en buitenroutering Trappen Liften Bedieningselementen

29 30 32 34 36 37 40 42 43

Bronnen / Aanbevolen literatuur

45

Nuttige adressen

49

Dankwoord

51

5

1

Goede uitgankelijkheid: ook úw zaak

‘Oost west, thuis best’. De meeste mensen voelen zich in hun eigen woning geborgen en veilig. Maar is dat eigenlijk wel terecht: is iedereen ook echt veilig in zijn eigen huis? Steeds meer ouderen en mensen met een functiebeperking wonen zelfstandig. Bij de bouw van nieuwe woningen wordt daarom steeds meer rekening gehouden met hun specifieke behoeften. Eén aspect blijft echter structureel onderbelicht: speciale maatregelen voor ‘uitgankelijkheid’. Uitgankelijkheid is de eigenschap van gebouwde voorzieningen (buitenruimten, gebouwen en woningen) die ervoor zorgt dat bij een calamiteit alle aanwezigen snel en onbelemmerd op een veilige plek kunnen komen. Óók degenen die slecht ter been zijn, kortademig zijn, slecht zien of slecht horen. Uitgankelijkheid van woningen is niet alleen een zaak van de bewoners zelf. Ook woningbouwcorporaties, gemeenten, architecten, vastgoedontwikkelaars, aannemers, installatiebedrijven en professionele hulpverleners zijn hiervoor verantwoordelijk. Goede uitgankelijkheid vraagt om een juist samenspel tussen diverse aspecten, onder andere: het ontwerp en de bouwkundige uitvoering van de woningen (woongebouw), de inrichting van de buurt en de omgeving, en ondersteuning van hulpdiensten. Om de veiligheid te waarborgen, óók voor mensen die niet zo gemakkelijk kunnen vluchten, moet de algemene woonomgeving minimaal een bepaald basisniveau van uitgankelijkheid bieden. Dit is alleen haalbaar als alle betrokken partijen goed samenwerken en ieders verantwoordelijkheden helder zijn. Daarom willen wij deze brochure uitgankelijkheid bij al deze partijen onder de aandacht brengen.

6

Leeswijzer Hoofdstuk 2 maakt inzichtelijk welke problemen mensen kunnen ervaren bij het vluchten uit hun huis. Hoofdstuk 3 belicht risicoverhogende factoren en de gevolgen van slechte uitgankelijkheid. Hoofdstuk 4 gaat in op diverse soorten maatregelen voor uitgankelijkheid. De bijlagen bevatten aanbevelingen voor organisatorische en bouwtechnische maatregelen voor instanties en organisaties. Speciaal voor bewoners is er de brochure ‘Mijn huis, mijn burcht’. Verkrijgbaar via www.vilans.nl. Alle hoofdstukken en bijlagen samen bieden u een compleet beeld van maatregelen voor uitgankelijkheid. U kunt echter ook volstaan met het gedeelte dat speciaal voor u bestemd is.

7

2

Problemen bij het vluchten uit woningen

KBOH heeft onderzocht welke problemen mensen met een functiebeperking ervaren bij het vluchten uit hun woning. In de interviews geven mensen duidelijk aan wat zij nodig hebben om hun woning veilig te kunnen verlaten bij een calamiteit: meer tijd, een (voor hen) goed begaanbare vluchtweg, en vaak ook hulp. Dit zal u waarschijnlijk niet verbazen. Maar u realiseert zich misschien niet hoevéél mensen moeite hebben om hun woning te ontvluchten. In dit hoofdstuk leest u welke uitgankelijkheidsproblemen zich voordoen en wie hierdoor worden getroffen.

2.1 Woning en functiebeperking Meer dan tien procent van de Nederlandse bevolking heeft een functiebeperking. Het merendeel hiervan, zo’n 1.420.000 personen, woont in een zelfstandige woning1. Van deze groep hebben ruim 500.000 personen matige of ernstige lichamelijke beperkingen2. Eén van de vele voorbeelden uit de praktijk maakt duidelijk dat zij hun eigen woning bij een calamiteit niet of moeilijk kunnen ontvluchten. ‘Ik woon met mijn vrouw in een rijtjeshuis in Wilnis. Jaren geleden heb ik een ongeluk gehad. Sindsdien ben ik gebonden aan mijn rolstoel en kan ik mijn benen niet meer buigen. We wilden echter graag in ons huis blijven wonen. Daarom is er een traplift geplaatst, is de badkamer verbouwd en de keuken aangepast. Normaal gesproken is dit afdoende. De dijkdoorbraak in 2003 heeft ons echter wel aan het denken gezet. Bij een overstroming kan kortsluiting 1 Bron: SCP, 2002. 2 Een persoon heeft ernstige beperkingen als hij een of meer activiteiten op het terrein van mobiliteit of persoonlijke verzorging niet meer zelf kan uitvoeren en dus aangewezen is op hulp (bijvoorbeeld: niet zelf kunnen opstaan uit een stoel). Een persoon heeft matige beperkingen als hij een of meer activiteiten op het terrein van mobiliteit of persoonlijke verzorging slechts met moeite kan uitvoeren (bijvoorbeeld: slechts met veel moeite kunnen opstaan uit een stoel).

8

ontstaan; dan werkt onze traplift niet meer. Hoe moet ik dan beneden komen? Mijn vrouw kan mij niet de trap afdragen. Bovendien ben ik bang dat ik met mijn stramme benen blijf steken tussen de trapleuning en de treden. En stel dat we toch naar buiten zouden komen, wat dan? Ik kan niet met mijn elektrische rolstoel rijden als de straten blank staan….’ In onderstaande tabel ziet u in welk type woningen mensen met lichamelijke beperkingen wonen. Tabel 1: Soort woning in relatie tot mate van functiebeperking Ouderen- Ingrijpend Overige woningen aangepaste nul-tredenwoningen woningen

Overige woningen

Totaal

Aantallen huishoudens

Lichte beperkingen

13%

1%

20%

66%

99%

483.000

Matige beperkingen

22%

3%

22%

53%

100%

609.000

Ernstige beperkingen

31%

11%

20%

38%

100%

285.000

(Bron: VROM, 2004) De samenstelling van onze bevolking én de maatschappelijke ontwikkelingen zorgen ervoor dat steeds meer ouderen en mensen met een functiebeperking zelfstandig zullen wonen. Maar lang niet elke woning is daarop ontworpen. Zo is bijvoorbeeld driekwart van de woningvoorraad niet geschikt voor ouderen3. Dit betekent dat steeds meer mensen woningaanpassingen nodig zullen hebben om in hun woning te kunnen (blijven) wonen. Niet alle woningen zijn echter aan te passen. Uit gegevens van een periodiek onderzoek uitgevoerd in opdracht van VROM (2004) blijkt het volgende: ruim 423.000 huishoudens waarvan minimaal één 3 Bron: VROM, 2004.

9

persoon matige of ernstige lichamelijke beperkingen heeft, wonen in een (voor hen) ongeschikte woning. Gegevens van het SCP (2002) bevestigen dit beeld. Een voorbeeld: van de mensen die problemen hebben met traplopen, woont meer dan 50% in een eengezinswoning. Dit maakt vluchten problematisch - en dus gevaarlijk. Deze mensen zouden eigenlijk moeten verhuizen. Maar dat doen zij niet, omdat er geen geschikte woningen voorhanden zijn of omdat zij niet uit hun vertrouwde omgeving weg willen. Dit zorgt voor een groeiend aantal mensen dat in een niet (meer) geschikte woning woont en hierdoor een verhoogd risico loopt bij een calamiteit.

2.2 Mensen met een verhoogd risico van vluchtproblemen Een fors aantal mensen ondervindt vanwege leeftijd of functiebeperkingen problemen bij het ontvluchten van de eigen woning. Daar komt bij dat veel mensen niet ‘adequaat’ (direct, kalm, beheerst) reageren bij een calamiteit4. Dit maakt de groep mensen die problemen zal hebben/ondervinden met wegkomen nog groter. ‘Ik heb een rookmelder in huis maar ik hoor slecht. Mijn dochter wees mij er onlangs op dat de rookmelder piepte. De batterij was leeg. Toen pas realiseerde ik me dat ik de rookmelder bij een calamiteit waarschijnlijk niet op tijd zal horen. Daarom heb ik een flitser op de melder laten zetten. Ook heb ik nu ’s nachts een triller bij me die afgaat zodra de rookmelder alarm slaat. Zo weet ik zeker dat ik wakker wordt als er ’s nachts brand uitbreekt. Dit geeft mij een rustiger en veiliger gevoel.’ De volgende tabel geeft aan hoeveel personen in Nederland een beperking hebben en welke problemen zij kunnen ondervinden bij het vluchten. De aantallen aan de rechterkant van de tabel mag u niet bij elkaar optellen. Eén persoon kan meerdere functiebeperkingen hebben; bovendien zullen niet alle ouderen en kinderen extra hulp nodig hebben bij een ontruiming. Wel is het zo dat bijna de helft van de mensen met problemen aan het bewegingsapparaat ouder is dan 65 jaar5.

4 Bron: SBR, 2004. 5 Bron: SCP, 2002.

10

Tabel 2: Categorieën Nederlanders met verhoogd risico (problemen met vluchten in noodsituatie) Categorie

Aantal

1. Ouderen (65-plussers) Ouderen die vanwege hun leeftijd meerdere (kleine) beperkingen ondervinden, hebben vaak meer tijd nodig om een calamiteit te signaleren en op een veilige plek te komen.

2.250.000

2. Kinderen tot 14 jaar Bij kinderen is het gezichtsvermogen, oriëntatievermogen, coördinatievermogen en reactievermogen nog volop in ontwikkeling. Daarom hebben zij meer begeleiding nodig tijdens een ontruiming.

2.800.000

3. Mensen met (ernstige) visuele problemen (Kleuren)blinden en slechtzienden kunnen een beginnende calamiteit moeilijker waarnemen. Ook kunnen zij moeilijker bepalen waar zij heen moeten vluchten: door sterk veranderde omgevingsgeluiden (sirenes, rennende mensen, gesis van sprinklers) kunnen zij zich slecht oriënteren. Vluchtrouteinformatie is voor hen vaak niet goed waarneembaar. Obstakels, trappen en deuren kunnen tijdens het vluchten verwondingen veroorzaken. Dit geldt voor iedereen, maar deze groep loopt extra risico. Tot slot is het nog zo dat blindengeleidehonden in paniek kunnen raken bij een calamiteit. Dit bemoeilijkt het bereiken van een veilige plek. • Slechtzienden (degenen die ook met bril slechter zien dan ‘goedzienden’)

405.000

• Ernstig slechtzienden

200.000

• Blinden 4. Mensen met (ernstige) problemen aan het bewegingsapparaat Gebruikers van bijvoorbeeld een rolstoel, scootermobiel, rollator of stok kunnen bij een calamiteit niet snel en gemakkelijk wegkomen. Drempels, hoogteverschillen (trappen!) maar ook te smalle doorgangen kunnen hun vluchtroute volledig blokkeren. Hulphonden die (onder meer) getraind zijn om deuren te openen voor hun baasjes, kunnen in paniek raken bij een calamiteit. Dit bemoeilijkt het bereiken van een veilige plek.

20.000

11

• Mensen met ernstige beperkingen bij het lopen

600.000

• Scootermobielgebruikers

750.000

• Rolstoelgebruikers

150.000

• Mensen met een evenwichtsstoornis

400.000

5. Mensen met een tijdelijke handicap

500.000

Onder mensen met een tijdelijke handicap verstaan we mensen die blessures hebben opgelopen, bijvoorbeeld tijdens het sporten of bij een verkeersongeval. Zij hebben problemen met bewegen, horen of zien als gevolg van botbreuken, kneuzingen of andere blessures. 6. Mensen met een slechte conditie (uithoudingsvermogen) Mensen met bijvoorbeeld hart- en/of vaatproblemen, ademhalingsmoeilijkheden of problemen met het afweersysteem zijn snel vermoeid. Naast de inspanning die de vluchtroute van hen eist, kunnen rookontwikkeling en stress (ernstige) fysieke klachten geven. Dit alles maakt het voor hen moeilijk om hun woning op eigen kracht te verlaten.

500.000

7. Mensen met gehoorproblemen Slechthorenden kunnen moeite hebben met het waarnemen van alarmsignalen (rookmelder). Dit is een risicofactor in geval van nood. Een auditieve handicap kan evenwichtsproblemen veroorzaken. Dit bemoeilijkt het vluchten. • Doven • Slechthorenden 8. Mensen met een verstandelijke beperking

20.000 300.000 110.000

Mensen met een verstandelijke beperking hebben over het algemeen meer behoefte aan structuur, overzicht en duidelijkheid. Gevoelens van stress en angst kunnen hen in de war brengen. Dit kan de evacuatie bemoeilijken. Ter vergelijking: in 2004 had Nederland 16.273.450 inwoners

(Bron: KBOH, op basis van interviews met en gegevens van CBS, FSB en VWS (2004))

12

3

Calamiteiten en risicofactoren

Een calamiteit is te omschrijven als een ‘grote ramp’, bijvoorbeeld een brand, wateroverlast, of (de dreiging van) een gasexplosie. De ernst van de situatie bepaalt de grootte van de ramp. Vilans hanteert hierbij de volgende vuistregel: er is sprake van een calamiteit zodra mensen hun woning (of het gebouw waarin hun woning zich bevindt) direct moeten verlaten voor hun eigen veiligheid. Er zijn twee soorten calamiteiten. Een gebouwgerelateerde calamiteit betreft alleen het woongebouw (bijvoorbeeld brand in een woning). Een omgevingsgerelateerde calamiteit is een gebeurtenis op wijk- of stadsniveau die ontruiming van de woning of het woongebouw vereist (bijvoorbeeld overstroming van een rivier, brand in een naburige fabriek). N.B. Ook kleinere gebeurtenissen kunnen worden aangemerkt als calamiteit, bijvoorbeeld stormschade aan het dak of de gevel. Binnen deze context is het uitvallen van de lift géén calamiteit; wel vormt dat een vluchtbeperking voor mensen die niet via de trap kunnen wegvluchten.

13

3.1 Niet tijdig kunnen vluchten Het grootste gevaar bij een calamiteit is dat bewoners niet of niet snel genoeg kunnen wegkomen. Brand is de meest voorkomende calamiteit waardoor mensen hun woning moeten ontvluchten: er zijn ongeveer 6.000 woningbranden per jaar. De brandweer krijgt jaarlijks zo’n 2.300 verzoeken om mensen uit hun woning te redden of bevrijden6. De meeste branden in huis ontstaan in de keuken (40%), de woonkamer (19%) en de slaapkamer (13%)7. Bij branden in woningen vallen jaarlijks 50 doden en 500 gewonden8. Het is niet bekend hoeveel mensen met een functiebeperking er zich onder deze slachtoffers bevinden. De leeftijd van de dodelijke slachtoffers van branden in woningen is wel bekend: ongeveer 50% is ouder dan 65 jaar9. Rookvergiftiging waarbij ziekenhuisopname noodzakelijk is, betreft in 8% van alle gevallen mensen ouder dan 65 jaar10. Bij een (felle) brand moeten mensen vanwege de rookvorming binnen één minuut het huis uit zijn. Na vier minuten kan de temperatuur in de ruimte zijn opgelopen tot 1200 graden Celsius11. Tegelijkertijd zal de brandweer meestal pas acht minuten na de melding arriveren. Daarom is het van groot belang dat iedereen zo snel mogelijk zelfstandig zijn woning kan ontvluchten. Hierbij spelen de bouwtechnische eigenschappen van de woning, het gebouw en de buitenruimte een cruciale rol: die moeten ervoor zorgen dat iedereen bij een calamiteit snel en onbelemmerd op een veilige plek kan komen. Uitgankelijkheid is een absolute voorwaarde voor veiligheid.

6 7 8 9 10 11

Bron: CBS, 2003. Bron: NIBRA, 2001. Bron: NIBRA, 2001. Bron: CBS. Bron: Letselschade Informatie Systeem, stichting Consument en Veiligheid Deze probleemschets geldt indien het huis (zoals de meeste zelfstandige woningen in Nederland) bestaat uit slechts één brandcompartiment dat tevens het enige rookcompartiment is. Zodra er meer compartimenten zijn, is het voldoende om binnen één minuut het in brand staande compartiment te ontvluchten. Vervolgens heeft de bewoner in principe meer tijd (15 tot soms 60 minuten) om het pand te verlaten.

14

3.2 Risicoverhogende factoren KBOH heeft in haar (veld)onderzoek naar uitgankelijkheid zowel mensen met een functiebeperking betrokken als experts op het gebied van bouwen, vluchten en ontruimen. Gesprekken met deze mensen hebben geleid tot formulering van vijf risicofactoren waardoor mensen met een functiebeperking niet of niet snel genoeg kunnen wegkomen. Elke risicofactor komt hieronder aan bod.

(Te) laat signaleren van de calamiteit Een calamiteit is op verschillende manieren te signaleren. Een brand is bijvoorbeeld (snel) te ruiken, te zien of te horen (alarmsignaal van de rookmelder). Als mensen één of meerdere zintuigen niet goed kunnen gebruiken, kan het langer duren voordat zij de calamiteit opmerken. Dit kan betekenen dat zij de calamiteit pas opmerken (of als zodanig herkennen) als het al te laat is om te vluchten.

(Te) snelle uitbreiding van de calamiteit Calamiteiten kunnen extra gevaar met zich meebrengen wanneer zij zich uitbreiden. Branden kunnen overslaan op gordijnen en vloerbedekking. Ook openstaande deuren kunnen rookverspreiding en brand doen uitbreiden. Hoe meer rook er in huis hangt, hoe gevaarlijker het wordt: rook belemmert het zicht en is vaak giftig. Dit betekent dat grote delen van het huis binnen korte tijd onbegaanbaar worden.

Onbekendheid met de vluchtroute De weg naar buiten die de bewoner dagelijks gebruikt, is niet altijd de meest geschikte route tijdens noodsituaties. (Denk bijvoorbeeld aan brand bij de meterkast waardoor de voordeur onbereikbaar wordt.) Vooral mensen die niet zo gemakkelijk bewegen, kunnen niet overal langs. Zij hebben een verhoogd risico om problemen tegen te komen als ze een andere uitvalsroute willen gebruiken dan normaal. De tijd die zij nodig hebben om de beste route te bepalen, is kostbaar.

15

Slechte bereikbaarheid en bruikbaarheid van vluchtroutes Vluchtroutes moeten zo ingericht zijn dat iedereen er gemakkelijk door naar buiten kan gaan. Vluchtroutes worden echter nogal eens geblokkeerd (deuren op slot, spullen in de looproute) omdat velen er niet bij stilstaan dat ze de route nodig zouden kunnen hebben. Nog ernstiger is het wanneer de route zélf niet goed begaanbaar is door een slecht ontworpen gebouw. Hoe langer de vluchtweg, hoe meer deuren en bochten, hoe lastiger het wordt. Blinden moeten zich bij elke ruimte opnieuw oriënteren; voor mensen die weinig kracht hebben in hun armen kan een gesloten deur moeilijk te openen zijn. Drempels en versmallingen kunnen de vluchtweg blokkeren. Verdiepte galerijen op flats (met een afstap die varieert van 10 tot 25 cm) en deuren met zware drangers vormen een obstakel voor ouderen en mensen met loophulpmiddelen en/of rolstoelen. Bij het vluchten ontstaan bovendien vaak verwondingen door het blijven haken achter deurknoppen, of door het in de haast stukslaan van een (deur)ruit op de vluchtweg.

16

Voor veel mensen houdt de vluchtweg letterlijk op bij de trap. Terwijl een aanzienlijke groep op de vluchtroute naar buiten juist een trap zal tegenkomen. Uit de Gehandicaptenrapportage (SCP, 2002) blijkt dat ruim de helft van de mensen die moeite hebben met traplopen in een eengezinswoning met meerdere verdiepingen woont. Omdat woonhuizen gewoonlijk één brandcompartiment vormen, is dit een grote risicofactor. Daarnaast wonen veel mensen met beperkingen in flatgebouwen en/of etagewoningen (‘overige nul-treden-woningen’). Om naar buiten te komen, zijn zij afhankelijk van de lift – maar die wordt bij brand automatisch uitgeschakeld. Daarom is het voor hen uiterst belangrijk dat zij een brand- en rookvrije vluchtruimte kunnen vinden en bereiken. Oudere gebouwen hebben dergelijke ruimtes doorgaans niet; daar lopen mensen met een functiebeperking een groot risico.

Paniek Paniek is een veel voorkomende reactie bij calamiteiten die een snelle, gerichte ontruiming bemoeilijkt. Paniek belemmert mensen om helder na te denken bij wat ze doen, waardoor zij bijvoorbeeld wegkruipen of juist ongericht ergens heen stormen. Paniek kan soms letterlijk verlammend werken, waardoor mensen niet meer in staat zijn zelfstandig het huis te verlaten. Een ander effect van paniek is dat iedereen zichzelf probeert te redden, en de ander niet meer ziet staan. Hierdoor worden mensen met een functiebeperking gemakkelijk vergeten.

17

4

Maatregelen voor uitgankelijkheid

Uit het vorige hoofdstuk blijkt dat veel mensen moeilijk kunnen vluchten bij een calamiteit. Er is aangegeven welke factoren deze situatie veroorzaken of verergeren. Maatregelen in het kader van uitgankelijkheid zijn dan ook ten zeerste aan te bevelen. De keuze voor specifieke maatregelen is altijd afhankelijk van de specifieke situatie (woning én bewoner). Als één van de risicoverhogende factoren niet weg te nemen is, wordt het des te belangrijker om de overige risicofactoren zo veel mogelijk weg te nemen. Een voorbeeld: in een bestaande eengezinswoning kan het heel lastig zijn om een goed toegankelijke vluchtroute vanaf de bovenverdieping te realiseren. De trap blijft vaak het knelpunt; niet iedereen kan verhuizen naar een traploze woning op de begane grond. Hierdoor zullen maatregelen om eerder hulp in te schakelen en langer veilig te kunnen wachten op hulp, vaak efficiënter zijn. Denk hierbij onder andere aan rookdetectie op meerdere plaatsen, een telefoonaansluiting op de bovenverdieping, compartimentering van de woning, brandwerende deur(en) en brandvertragende vloerbedekking. Uitgankelijkheidsmaatregelen moeten in ieder geval aansluiten op de mogelijkheden en beperkingen van de individuele bewoner; het gaat dus per definitie om maatwerk. Hierbij is het samenspel tussen de volgende aspecten van belang: • de ontwerptechnische opzet en bouwkundige uitvoering van de woning; • de bewoner en de inrichting van zijn woning; • (de inrichting van) de buurt en de omgeving; • de ondersteuning die hulpverleners (kunnen) bieden. Ofwel: het creëren van een veilige omgeving is alléén mogelijk als de verschillende partijen goed samenwerken én ieders verantwoordelijkheden duidelijk zijn.

18

Om de veiligheid te waarborgen moet de algemene woonomgeving ten minste een bepaald minimumniveau van uitgankelijkheid hebben, óók voor mensen die niet zo snel kunnen wegkomen.

4.1 Maatregelen door bewoners Iedere bewoner heeft een eigen verantwoordelijkheid aangaande veiligheid en uitgankelijkheid. Bewoners (zouden) moeten stilstaan bij problemen én zowel technische als organisatorische oplossingen realiseren: • De bewoner moet zijn eigen woonsituatie en zijn fysieke (on)mogelijkheden inventariseren. Waar nodig moet hij aanpassingen in zijn woning (laten) realiseren, om zijn veiligheid te verhogen. • De bewoner moet zich voorbereiden op een calamiteit: hij moet een vluchtroute plannen en oefenen, en afspraken maken met eventuele huisgenoten of buren. • De bewoner doet er goed aan zelf materialen als brandblussers aan te schaffen. • De bewoner moet brandveilig wonen en leven. Dit betekent onder meer dat hij zijn woning en alle aanwezige apparatuur veilig gebruikt en goed onderhoudt. Daarnaast kunnen oplossingen nodig zijn die bewoners níet zelf kunnen realiseren. Dergelijke oplossingen moeten bespreekbaar zijn bij bijvoorbeeld de vereniging van eigenaren, de woningcorporatie, de gemeente en de brandweer. Voorbeelden van oplossingen waarvoor bewoners het initiatief kunnen nemen, vindt u in de Vilans-brochure ‘Mijn huis, mijn burcht’. Verkrijgbaar via www.vilans.nl.

4.2 Maatregelen door instanties en organisaties Gemeenten en woningcorporaties zijn belangrijke schakels bij het zorgen voor een veilige woning en leefomgeving. Zij hebben een belangrijke taak bij het realiseren van oplossingen voor vluchtproblemen. In Nederland zijn nauwelijks preventieve maatregelen en/of richtlijnen voor vluchtwegen en veiligheid die specifiek gericht zijn op mensen met een functiebeperking. Maatregelen voor (brand)veiligheid ten aanzien van woningen zijn vastgelegd in het Bouwbesluit. Deze maatregelen zijn berekend op de ‘gemiddelde mens’ en houden geen rekening met de specifieke behoeften van mensen met een functiebeperking.

19

Gemeenten, huiseigenaren of vastgoedbeheerders zijn niet direct verplicht om extra voorzieningen voor een veilige vluchtweg te treffen. Maar laten zij dit na, dan kiezen zij wel degelijk voor het laten ontstaan (of voortbestaan) van een gevaarlijke situatie. Het is dus zaak dat gemeenten, huiseigenaren en vastgoedbeheerders hun verantwoordelijkheid voor veiligheid en vluchtwegen serieus nemen door veiligheid voor iederéén als uitgangspunt te nemen bij bouwprojecten. De groep mensen die extra moeite heeft met vluchten bij calamiteiten is immers aanzienlijk: ongeveer 10% van de bevolking. Zij moeten net zo veilig kunnen vluchten als anderen. Daarom is het zo belangrijk dat ook organisaties extra aandacht schenken aan uitgankelijkheidsmaatregelen voor mensen met functiebeperkingen.

20

Sommige oplossingen vragen om kostbare voorzieningen. Dan is het extra belangrijk om kritisch te kijken naar het te verwachten effect van deze maatregelen. Er zijn echter ook oplossingen die weinig (extra) kosten, maar wel veel effect hebben. Dergelijke oplossingen zijn te bereiken door bij het uitvoeren van plannen en het maken van afspraken te denken vanuit het perspectief van álle betrokkenen. Het is vaak het meest efficiënt om maatregelen in een zo vroeg mogelijk stadium te treffen: vóór de bouw, of vóór het toewijzen van de woning. Maatregelen die verenigingen van eigenaren, woningcorporaties en gemeenten kunnen treffen zijn voornamelijk: het realiseren van bouwtechnische aanpassingen en: het stimuleren van samenwerking tussen hulpverlening, buurtbewoners en woningcorporaties. Ook voorlichting is belangrijk: gemeenten en woningcorporaties kunnen (en moeten) bewoners, architecten et cetera op aandachtspunten wijzen. In de bijlagen vindt u aanbevelingen voor organisatorische en bouwtechnische maatregelen: • Bijlage A geeft managers, beleidsmedewerkers en servicespecialisten handreikingen voor organisatorische maatregelen; • Bijlage B doet opdrachtgevers van nieuwbouw, ontwerpers en bouwtechnische specialisten aanbevelingen voor bouwtechnische maatregelen.

21

Bijlage

A

Organisatorische maatregelen voor uitgankelijkheid

1

Inleiding

In Nederland zijn nauwelijks preventieve maatregelen en/of richtlijnen voor vluchtwegen en veiligheid die specifiek gericht zijn op mensen met een functiebeperking. Toch is het van groot belang om deze groep speciale aandacht te geven, aangezien ongeveer 10% van de bevolking extra moeite heeft met vluchten bij calamiteiten. Daarom vindt u in deze bijlage aanbevelingen voor organisatorische maatregelen voor uitgankelijkheid. Deze bijlage is specifiek bedoeld voor ‘servicespecialisten’: medewerkers klantencontact bij woningcorporaties, werkgroepen bij huurdersraden, buurtverenigingen en belangengroeperingen. De organisatorische maatregelen beogen risicobeperking voor mensen die bij calamiteiten niet snel kunnen wegkomen. De aanbevelingen zijn bedoeld om letsel te voorkomen bij calamiteiten waarbij bewoners hun woning (woongebouw) moeten ontvluchten. Er zijn twee soorten calamiteiten. Een gebouwgerelateerde calamiteit betreft alleen het woongebouw (bijvoorbeeld brand in een woning). Een omgevingsgerelateerde calamiteit is een gebeurtenis op wijk- of stadsniveau die ontruiming van de woning of het woongebouw vereist (bijvoorbeeld overstroming van een rivier, brand in een naburige fabriek). De aanbevelingen in deze bijlage zijn gebaseerd op literatuurstudie, ‘best practices’ en tips van de brandweer, gemeenten, woningcorporaties, bouwkundigen en vertegenwoordigers van mensen met een functiebeperking (zie ‘Dankwoord’).

22

2

Aanbevelingen voor eigenaren en beheerders van woningen

2.1 Aanbevelingen voor nieuwbouw of verbouwing Er zijn veel mogelijkheden om vluchtwegen voor mensen met een functiebeperking veiliger te maken. Aanpassingen die later in het bouwproces worden aangebracht, brengen vaak hoge kosten met zich mee. Daarom is het verstandig al bij het begin van de (ver)bouwplannen rekening te houden met uitgankelijkheid. • Laat bewonersverenigingen, de brandweer en belangenverenigingen al in een vroeg stadium meepraten over de nieuwbouw/verbouwing. Zo komt u tot bouwplannen die álle betrokkenen veilige oplossingen bieden. • De opdrachtgever van de nieuwbouw of verbouwing stuurt de architect aan. Daarom is het aan te bevelen dat de opdrachtgever de extra mogelijkheden rond uitgankelijkheid standaard opneemt in het programma van eisen voor elk bouwproject. • Gebruik zo veel mogelijk technische en bouwkundige oplossingen om probleemgebieden aan te passen. Vaak volstaan kleine aanpassingen die voor iedereen handig zijn (dubbele trapleuning, extra rookmelder). Voor meer informatie: zie bijlage B. • Kijk naar de opzet van de wijk: zorg dat de wijk goed toegankelijk is (een snelle aanrijroute tot aan de entree van het gebouw) en meerdere uitvalswegen heeft.

2.2 Aanbevelingen voor vluchtroutes Vluchtwegen moeten goed onderhouden worden tijdens het gebruik (ook na een eventuele verbouwing) van een pand. • Denk aan toepassing van de eisen (zie bijlage B) omtrent veiligheid bij gebruik van gangen, deuren, liften, trappen, bedieningselementen en verlichting. • Zorg voor duidelijke vluchtroutesignalering, ook voor visueel en auditief gehandicapten. (Zie ook bijlage B.) • Hang informatie over vluchtwegen in de gezamenlijke ruimtes van woongebouwen. Zorg ervoor dat de plattegronden en signalering na een verbouwing worden aangepast, zeker als de vluchtweg hierdoor veranderd is.

23

• Ga blokkades in gangen tegen: zorg dat gangen en trappenhuizen goed onderhouden, leeg en schoon zijn. Laat de buurtconciërge of huismeester dit regelmatig controleren. Let hierbij ook op zelf aangebrachte decoraties in de gang: deze kunnen voor onveilige situaties zorgen. • Reageer (als woningcorporatie) adequaat op meldingen van bewoners over een situatie die veilig vluchten belemmert. Verhelp het probleem en informeer de melder hierover.

2.3 Aanbevelingen voor grotere zelfredzaamheid van bewoners De meeste mensen onderschatten de gevaren van een calamiteit. Voor mensen met een functiebeperking komt hier nog bij dat zij sneller afhankelijk zijn van hulp van anderen. Zij hebben meer tijd nodig om te vluchten en stuiten eerder op (voor hen onneembare) blokkades in de vluchtroute. Daarom is het belangrijk om de bewoners zowel individueel als in groepsverband voor te lichten. Uit de onderzoeksinterviews van KBOH blijkt dat sommige mensen met een functiebeperking denken: ‘Ik ben gehandicapt, ze moeten mij maar komen redden’. Juist voor hen is het heel belangrijk om te weten wat zij zélf kunnen doen. Uitgebreide aanbevelingen voor bewoners zijn te vinden in de Vilans-brochure ‘Mijn huis, mijn burcht’. • Bespreek tijdens het overleg met nieuwe bewoners de risico’s die zij lopen tijdens calamiteiten. Bespreek of zij in noodgevallen snel het huis kunnen ontvluchten. • Geef voorlichting aan bewoners hoe de kans op calamiteiten kan worden verkleind. Wijs hen ook op risico’s bij een ontruiming. Geef bijvoorbeeld elke bewoner de Vilans-brochure ‘Mijn huis, mijn burcht’. • Combineer advies over inbraakpreventie (politiekeurmerk) met advies over aspecten die veilig vluchten bevorderen, om te voorkomen dat inbraakwerende maatregelen het vluchten ernstig belemmeren. • Geef voorlichting over de vluchtroutes en het ontruimingsplan van het gebouw. Denk bijvoorbeeld aan een kaart in de meterkast. • Maak bewoners ervan bewust dat het gevaarlijk is om spullen in de openbare gangen te plaatsen. Hang bijvoorbeeld posters in de gang met voorbeeldscenario’s.

24

• Besteed in bewonersbulletins periodiek aandacht aan het onderwerp uitgankelijkheid.

2.4 Aanbevelingen voor rampenplannen De uitgankelijkheid van de woning is niet alleen gerelateerd aan de woning en de bewoners. Daarom vereist het opstellen van rampenplannen een multidisciplinaire aanpak. • Verhuurders (zoals woningcorporaties, verenigingen van eigenaren) kunnen een rol spelen bij evacuaties. In samenwerking met de brandweer kan per wooncomplex een evacuatieplan worden opgesteld. De bewonersvereniging/ -commissie, buurtconciërge of huismeester kan de brandweer ondersteunen bij evacuaties. Leg in het evacuatieplan vast waaruit die ondersteuning bestaat en hoe de communicatie tijdens de ontruiming verloopt. Bespreek dit met alle partijen. • Zorg dat er in het wooncomplex voldoende hulpmiddelen voor evacuatie aanwezig zijn. Denk hierbij ook aan eenvoudige hulpmiddelen als een zitbrancard of evacuatiestoel. • Stel bewoners op de hoogte van de evacuatieplannen en de vluchtroutes.

25

3

Aanbevelingen voor gemeenten (en brandweer)

3.1 Aanbevelingen bij nieuw- of verbouw Er zijn veel mogelijkheden om vluchtwegen voor mensen met een functiebeperking veiliger te maken. Aanpassingen die later in het bouwproces worden aangebracht, brengen vaak hoge kosten met zich mee. Daarom is het verstandig al bij het begin van de (ver)bouwplannen rekening te houden met uitgankelijkheid. Stimuleer investeringen in toe- en uitgankelijke woningen. Deze investeringen in veiligheid kunnen een gunstig effect hebben op de (toekomstige) kosten voor individuele woningaanpassingen (en op de ziektekosten). Dit geldt niet alleen voor seniorenwoningen, maar ook voor bijvoorbeeld eengezinswoningen. Benoem het onderwerp (als voorwaarde of uitgangspunt) in de overeenkomst met de opdrachtgever van de bouw. Het is aan te bevelen dat de opdrachtgever de extra mogelijkheden rond uitgankelijkheid standaard opneemt in het programma van eisen voor elk bouwproject – en liefst ook in het bestemmings- of structuurplan. • Stimuleer het zo breed mogelijk toepassen van eenvoudige maatregelen: vraag er bij bouwvergunningen en controles expliciet naar. • Veiligheid van de woningaanpassing is een voorwaarde voor dagelijks gebruik. Let bij toewijzing van woningaanpassingen daarom ook op aspecten die veilig vluchten voor de individuele persoon mogelijk maken. Voorbeelden zijn: compartimentering binnen eengezinswoningen; een extra brede nooddeur voor een langdurig bedlegerig persoon. Uit het veldonderzoek van KBOH kwam het volgende voorbeeld naar voren. ‘Gemeente X’ dringt bij realisatie van een slaapkamer op de begane grond (Wmo-aanpassing) sterk aan op het opnemen van een buitendeur in die slaapkamer. Dit omdat een buitendeur de gehandicapte de kans biedt heel snel buiten te zijn in geval van nood. Voor de bouwvergunning kan de gemeente een extra buitendeur niet verplichten (Bouwbesluit); voor de toewijzing van de vergoeding (via de Wmo) van een deel van de bouwkosten kan zij dit echter wél. Omgekeerd zullen er ook gevallen zijn waar de gemeente de kosten moet dragen van een (duurdere) voorziening die de veiligheid ten goede komt. Bijvoorbeeld door het toewijzen van een traplift mét accu, zodat de bewoner ook bij stroomuitval nog naar beneden kan.

26

• Stimuleer dat de brandweer, ook voor woningen, in een vroeg stadium kan meedenken over de bouwplannen. Let hierbij nadrukkelijk op vluchtmogelijkheden en veiligheidsmaatregelen voor mensen die minder gemakkelijk kunnen wegkomen.

3.2 Aanbevelingen voor het opstellen van rampenplannen Bij het opstellen van een evacuatieplan voor een gehele wijk (of stad) moet de gemeente rekening houden met mensen met een functiebeperking of chronische aandoening, zoals rolstoelgebruikers of mensen die medicatie nodig hebben (insuline, zuurstof, nierdialyse). • Besteed binnen het evacuatieplan speciale aandacht aan de manier waarop mensen gewaarschuwd worden voor de calamiteit. Denk ook aan mensen met visuele en auditieve problemen. Doven en slechthorenden kunnen bijvoorbeeld

worden gewaarschuwd via sms-berichten naar speciaal toegeruste telefoons. • Besteed binnen het plan speciale aandacht aan de manier waarop mensen worden opgevangen. Denk hierbij aan het transport naar de verzamelplek toe: velen hebben geen eigen vervoer of zijn niet in een touringbus te tillen.

27

Houd ook rekening met de behoeften van mensen met een functiebeperking op de verzamelplek zelf; denk onder meer aan mensen die een toeval of hypo kunnen krijgen. • Zorg dat hulptroepen tijdig aanwezig kunnen zijn; veel mensen kunnen zonder hulp niet veilig vluchten. Ga er vanuit dat de ontruiming van een hoog gebouw waar veel mensen met een functiebeperking wonen extra materieel en mankracht vergt. • Stel het evacuatieplan op in overleg met vertegenwoordigers van mensen met een functiebeperking. Zij kennen de praktijk; maak gebruik van hun kennis. • Organiseer oefeningen voor de ontruiming van een woongebouw of wijk. Besteed hierbij extra aandacht aan het redden van mensen met een functiebeperking. Betrek bij de oefening de hulpdiensten én de bewoners zelf. • In samenwerking met de brandweer kan per wooncomplex een evacuatieplan worden opgesteld. De bewonersvereniging, buurtconciërge of huismeester kan de brandweer ondersteunen bij evacuaties. Leg in het evacuatieplan vast waaruit die ondersteuning bestaat en hoe de communicatie tijdens de ontruiming verloopt. Bespreek dit met alle partijen.

3.3 Aanbevelingen voor het vergroten van de zelfredzaamheid van bewoners De meeste mensen onderschatten de gevaren van een calamiteit. Voor mensen met een functiebeperking komt hier nog bij dat zij sneller afhankelijk zijn van hulp van anderen. Zij hebben meer tijd nodig om te vluchten en stuiten eerder op (voor hen onneembare) blokkades in de vluchtroute. Daarom is het belangrijk om de bewoners zowel individueel als in groepsverband voor te lichten. Organisaties kunnen bijdragen aan de zelfredzaamheid van bewoners, bijvoorbeeld op de volgende manieren: • Stimuleer/initieer voorlichting aan wijkverenigingen over uitgankelijkheid voor iedereen. Organiseer wijkbijeenkomsten waarbij aan de bewoners van een gebouw of wijk duidelijk wordt gemaakt wat een calamiteit is, en hoe zij moeten vluchten.

28

• Stimuleer het ontstaan van sociale netwerken, belkringen en dergelijke. • Organiseer (in samenwerking met de brandweer) eenmaal per jaar een ontruimingsoefening in een bepaalde wijk of gebouw. • Schenk periodiek extra aandacht aan uitgankelijkheid via de lokale media, bijvoorbeeld in huis-aan-huiskranten en via de regionale radio en TV.

29

Bijlage

B

Bouwtechnische maatregelen voor uitgankelijkheid

1

Inleiding

In Nederland zijn nauwelijks preventieve maatregelen en/of richtlijnen voor vluchtwegen en veiligheid die specifiek gericht zijn op mensen met een functiebeperking. Toch is het van groot belang om deze groep speciale aandacht te geven, aangezien ongeveer 10% van de bevolking extra moeite heeft met vluchten bij calamiteiten. Daarom vindt u in deze bijlage aanbevelingen voor bouwtechnische maatregelen voor uitgankelijkheid. Deze bijlage is speciaal bedoeld voor ‘technisch specialisten’: projectleiders van nieuwbouw, architecten, aannemers, technisch beheerders, en toegankelijkheidsmedewerkers van belangengroeperingen. N.B. De aanbevelingen zijn een handreiking; zij zijn dan ook niet tot in detail uitgewerkt. Bij concrete uitgankelijkheidsmaatregelen zijn de details echter wel belangrijk: het gaat immers altijd om maatwerk, afgestemd op de specifieke woning (woongebouw) en de specifieke bewoner(s). De bouwtechnische maatregelen beogen risicobeperking voor mensen die bij calamiteiten niet snel kunnen wegkomen. De aanbevelingen hebben tot doel: het voorkomen van letsel bij gebeurtenissen waarbij bewoners hun woning (woongebouw) moeten ontvluchten. De aanbevelingen in deze bijlage zijn gebaseerd op literatuurstudie, ‘best practices’ en tips van de brandweer, gemeenten, woningcorporaties, bouwkundigen en vertegenwoordigers van mensen met een functiebeperking (zie ‘Dankwoord’).

30

De specificaties zijn afkomstig uit literatuur over toegankelijkheid12. In dit gedeelte zijn alle specificaties samengevat die bijdragen aan de mogelijkheid om sneller een veilige plek te bereiken. Alle maatregelen en tips in deze bijlage worden voorafgegaan door een symbool. De symbolen geven aan voor welke doelgroep(en) de maatregel of tip bestemd is: î Algemene maatregelen, bedoeld voor iedereen. È Aanvullende maatregelen voor mensen met een verminderde mobiliteit (slecht ter been; gebruiker van wandelstok, looprek, rollator, trippelstoel, rolstoel of scootermobiel). N Aanvullende maatregelen voor mensen met een visuele beperking (slechtziend of (kleuren)blind). O Aanvullende maatregelen voor mensen met een auditieve beperking (slechthorend of doof).

2

Algemene inrichting van de vluchtroute

De inrichting van de vluchtroute moet ervoor zorgen dat snel vluchten mogelijk is. In deze paragraaf vindt u aanbevelingen voor het totale ontwerp en de afwerking van de woning/het woongebouw. Deze aanbevelingen zijn voornamelijk toe te passen bij nieuwbouw- en renovatieprojecten. Algemene eisen î Zorg ervoor dat de vluchtroutes logisch, consequent en zo kort mogelijk zijn. Denk eraan dat mensen met een beperking meer tijd nodig hebben om te vluchten. î Zorg voor minimaal twee vluchtroutes, zodat niemand door vuur kan worden ingesloten. 12 Er zijn nauwelijks richtlijnen voor vluchtwegen en veiligheid die speciaal rekening houden met de aanvullende behoeften van mensen met een functiebeperking. Daarom is gebruikgemaakt van de volgende bronnen: ‘Bewust bouwen voor mensen met een visuele en verstandelijke beperking’, 2002; ‘Buitengewoon wonen; een goede binnenkomer’, 2002; ‘Handboek voor Toegankelijkheid’, 2004; ‘Handboek Woonkeur’, 2004; ‘Gradaties in toegankelijkheid’, 2005; NEN 1814, 2001. (Zie ook: ‘Bronnen / Aanbevolen literatuur’.)

31

î î

î î

Gebruik in de vluchtroutes zo min mogelijk deuren, drempels en hoogteverschillen. Voorkom (zo veel mogelijk) versmalling van de vluchtroutes door gebouwelementen als buizen, leidingen en dergelijke.

Zorg dat de vluchtroutes zo min mogelijk verandering van richting vergen. Zorg dat de vluchtroutes zo veel mogelijk zichtbaar én voelbaar zijn. Laat leuningen doorlopen als natuurlijke geleiding: bij ernstige rookvorming helpt dit mensen de vluchtroute te vinden/te blijven volgen én hun evenwicht te bewaren.

32

î

î

î

î

Zorg dat de vluchtroutes geen obstakels aan het plafond en de wanden bevatten. Houd een zone van ten minste 2.20 m hoog en 0.9 m breed vrij van obstakels. Zorg voor compartimentering of rook- en brandvrije vluchtkamers waar mensen op hulp kunnen wachten. Ook binnen de woning zelf kan dit een goede oplossing zijn. Zorg ervoor dat op de compartimentering strikte prestatieomschrijvingen van toepassing zijn. Zorg dat de route naar een rook- en brandvrije vluchtplaats onderdeel is van de vluchtroute die naar buiten leidt. (Dit geldt vooral voor vluchtroutes in gedeelde ruimtes in een groot woongebouw.) Maak gebruik van brandwerende materialen zoals moeilijk brandbare meubels, vloerbedekking en gordijnen (bijvoorbeeld stoffering die geïmpregneerd is met een brandvertragend middel). Ook binnen de woning zelf kan dit een goede oplossing zijn.

In alle hierna volgende paragrafen vindt u aanbevelingen voor inrichtingselementen.

3

Alarmering en signalering

Een alarmeringssysteem in een woning kan veel ongelukken voorkomen. Helaas werken alarmeringssystemen niet altijd goed. Ook de signalering van de vluchtroute laat vaak te wensen over. Een vluchtroute kan nog zo goed zijn aangelegd, als de signalering niet wordt begrepen, ontstaan problemen tijdens het (weg)vluchten. Onderstaande aanbevelingen zijn zowel toe te passen bij bestaande bouw als bij nieuwbouw- en renovatieprojecten.

Algemene eisen î î

Zorg ervoor dat voor alle bewoners geschikte alarmering aanwezig is in verband met tijdige signalering. Zorg voor gasdetectiemeters / CO-meters ter voorkoming van koolmonoxidevergiftiging.

33

î

î

î

In nieuwe woningen zijn rookmelders verplicht. Gebruik ook rookmelders in gezamenlijke gangen en trappenhuizen (van gebouwen met meerdere woningen), zodat buren tijdig merken dat er iets mis is. Markeer in gezamenlijke ruimtes13 de route naar de nooduitgang. Gebruik signalering die dwars op de looproute en op ooghoogte is geplaatst. Markeer niet alleen de nooddeuren, maar gebruik ook signalering op de route ernaar toe zodat de mensen weten dat zij in de goede richting vluchten. Bij rookvorming verdwijnt signalering boven deuren als eerste uit het zicht. Zorg daarom voor aanvullende signalering, bijvoorbeeld akoestische informatie, reliëfpaden, reflecterende strips, looplicht, nachtnoodverlichting en hand- en voetrelingen.

Specificaties È N

N

Hang plattegronden van de vluchtroutes aan de muur op een hoogte van 1.10 à 1.40 m vanaf de vloer. Zorg dat de plattegrond met de vluchtroutes goed leesbaar is. Blauw en geel zorgen voor een goed contrast; een goed contrast is een verschil in kleurintensiviteit tussen twee aangrenzende kleurvlakken van minimaal 30%. Gebruik geen rood naast groen of zwart. Markeer de vluchtroutes door gidslijnen zoals doorlopende leuningen of wanden.

Aanbevelingen î

N

Kies voor teksten op vluchtroutes een zogenoemd ‘schreefloos’ lettertype: drukletters zonder horizontale streepjes (bijvoorbeeld Arial, Gill of Verdana). Zorg dat de drukletters duidelijk contrasteren met de achtergrond. Let er ook op dat de drukletters groot genoeg zijn; houd rekening met de leesafstand. Denk voor blinden en slechtzienden aan akoestische informatie. (Er zijn op dit moment al gebouwen met een geluidsbaken op de nooduitgang).

13 Met gezamenlijke ruimtes wordt bedoeld: de ruimtes voor algemeen gebruik in een gebouw met meerdere woningen. De trap, lift en centrale hal horen hierbij.

34

N

O

4

Zorg voor tactiele signalering (voelbare vluchtwegsignalering op muren en wandrelingen). Bijvoorbeeld: een braillesticker op de trapleuning die het etagenummer en de richting van de vluchtroute aanduidt. Denk voor doven en slechthorenden aan informatie via licht (bijvoorbeeld lichtflitsen) of tast (bijvoorbeeld trillingen). Doven en slechthorenden kunnen worden gewaarschuwd via sms-berichten naar speciaal toegeruste telefoons. Dit soort sms-berichten maakt gebruik van de ‘cell-broadcast techniek’.

Deuren

Voor een snelle ontruiming moet een woning over de juiste deuren beschikken. Een slechte deur kan een ernstig obstakel vormen tijdens het vluchten. Er zijn vele eenvoudige oplossingen voor deuren beschikbaar die het gebruik en de veiligheid bevorderen. Dergelijke oplossingen zouden al bij het ontwerp van een gebouw moeten worden meegenomen. Onderstaande aanbevelingen zijn dan ook voornamelijk toe te passen bij nieuwbouw- en renovatieprojecten.

Dilemma’s bij deuren • Maatregelen voor sociale veiligheid en inbraakpreventie kunnen het snel en veilig vluchten (ernstig) belemmeren. Als voor de sociale veiligheid deuren met ruiten gewenst zijn, pas dan veiligheidsglas toe. Om inbrekers te weren kunnen in plaats van knippen meerpuntssloten worden gebruikt. • Deurdrangers kunnen de vluchtweg blokkeren voor mensen met beperkte kracht in hand of arm en voor rolstoelgebruikers. Dit geldt zeker voor drangers bij buitendeuren die zo zijn afgesteld dat de deuren ook bij wind zichzelf sluiten. Voor ernstig slechtzienden en blinden zijn deurdrangers vaak juist een voordeel: bij een dichte deur is de aanlooproute voor hen gemakkelijker in te schatten dan bij een half open deur. Tastend met stok of hand lijkt een half open deur namelijk een doorgang te zijn – die vervolgens tot - pijnlijke - botsing met de deur kan leiden. Bij een dichte deur hoeven zij alleen maar de deurkruk te zoeken in een loodrecht vlak. Als gewone deurdrangers (expres) verkeerd zijn afgesteld, blijven de deuren vaak openstaan, hetgeen compartimentering ondermijnt.

35

Dit is op te lossen met elektrische magneetcontacten: dan gaat de deur dicht zodra de stroom uitvalt. • Deuren met elektronische deuropeners zijn doorgaans voor iedereen gemakkelijk te bedienen en zorgen voor goede compartimentering. Dergelijke deuren moeten wel voorzien zijn van een noodstroomvoorziening (accu), anders vormt de deur bij stroomuitval een groot veiligheidsrisico. • Voor de veiligheid moet de draairichting van deuren gelijk zijn aan de richting van de vluchtroute. In de praktijk is het onmogelijk om dit op álle deuren toe te passen. Zo draait bijvoorbeeld de voordeur van een huis altijd naar binnen open omdat deze niet over openbaar gebied mag draaien, vanwege het gevaar voor voorbijgangers.

Algemene eisen (vervolg deuren) î î î î î

î

Stel aan nooduitgangen dezelfde eisen qua bereikbaarheid, toegankelijkheid, bruikbaarheid en veiligheid als aan de hoofdingang van een gebouw. Zorg dat deuren op vluchtroutes opendraaien in de richting van de vluchtroute. Zorg dat nooddeuren/vluchtdeuren altijd (zónder sleutel of code) van binnenuit te openen zijn. Zorg dat deurkrukken van dicht bij elkaar geplaatste deuren niet in elkaar kunnen haken. Zorg dat de plaats van een deur zowel visueel als tactiel wordt gemarkeerd. Bijvoorbeeld door kleursignalering in de vloerbedekking, contrast tussen muur en deur en tussen deur en deurkruk, een wandreling die bij de deur ophoudt. Dit is vooral van belang bij deuren in gezamenlijke ruimtes in grotere woongebouwen. Gebruik deurdrangers, kleefmagneten of elektrische schuifdeuren zodat deuren vanzelf dichtvallen. Dit zorgt voor compartimentering en voorkomt verspreiding van rook. Dit is vooral van belang bij deuren in gezamenlijke ruimtes in grotere woongebouwen.

36

Specificaties î

È È N

Zorg dat de deur met weinig krachtsinspanning te openen is. Volgens NEN 1814 moet een krachtsinspanning van minder dan 40 Newton volstaan. Voor mensen met een functiebeperking in arm of hand blijkt dit echter vaak nog te zwaar; het advies is daarom om een maximale krachtsinspanning van 15 Newton aan te houden, conform het ‘Handboek van Toegankelijkheid’. Zorg dat bedieningselementen van deuren (deurkrukken) worden bevestigd op een hoogte van 0.90 à 1.20 m boven het vloeroppervlak. De vrije doorgang van een deur moet minimaal 0.85 m zijn. Zorg voor een kleurcontrast van minimaal 30% tussen deur, deurpost, deurkruk en muur. Laat deuren die voor het vluchten niet van belang zijn (bijvoorbeeld de deur van de meterkast of opbergkast) minder opvallen. Het contrast kunt u meten via een zwart-wit kopie van de kleurenstalen. U kunt ook een verfspecialist om advies vragen.

Aanbevelingen

î

Gebruik liever geen glazen deuren: deze kunnen kapotgaan en hierdoor ernstige verwondingen veroorzaken. Wordt toch gekozen voor glazen deuren, gebruik dan breukwerend (gehard) veiligheidsglas en/of plaats een horizontale strip op de deuren op een hoogte van 1.40 à 1.60 m boven vloerniveau. Dit maakt de deur beter zichtbaar. Een strip biedt tevens een goed punt om de deur open te duwen. Maak grote glazen ramen zichtbaar middels duidelijke markeerstrips.

5

Verlichting

î

Juiste verlichting van de vluchtroute stuurt mensen in nood de goede kant op en verkleint het risico op vallen. Noodverlichting die is aangebracht in de richting van de nooduitgang wijst bij een calamiteit vluchtende bewoners de weg. De sterkte van het licht en de lichtovergangen zijn van groot belang voor slechtzienden. Noodverlichting mag niet verblinden en moet optimaal zicht bieden. Onderstaande aanbevelingen zijn voornamelijk toe te passen bij nieuwbouw- en renovatieprojecten.

37

Algemene eisen î î

Zorg voor constante verlichting: gebruik geen lampen met tijdschakelaar. Zorg dat het daglicht geen tegenlicht kan veroorzaken. Plaats waar mogelijk ramen op het noorden of plaats zonwering voor de ramen.

Specificaties î

N N

6

Breng in gezamenlijke ruimtes verlichting in het plafond aan die de vluchtrichting aangeeft. Bijvoorbeeld: een TL-balk in het plafond die parallel aan de looproute is geplaatst. Ook kan looplicht in een lijn naar de uitgang worden geplaatst. Looplicht moet worden aangebracht in de wand op 30 cm boven het vloerniveau. Wordt gekozen voor een langwerpige lichtbron, plaats deze dan met de lengte parallel aan de vluchtrichting. Beperk het verschil in verlichtingssterkte tussen de verschillende ruimten zo veel mogelijk. Zorg voor een verschil dat kleiner of gelijk is aan factor 3. Markeringsverlichting op het loopoppervlak moet voor slechtzienden een niveau hebben van minimaal 100 lux. Let wel op: een te hoge waarde kan verblinden.

Gangen, balkons en buitenroutering

Tijdens ontruimingen van woningen/woongebouwen blijkt telkens weer het belang van brede gangen. Opstoppingen in gangen kunnen veel slachtoffers veroorzaken door verdrukking en/of tijdverlies. Zeker voor rolstoelgebruikers is een brede doorgang van de gehele vluchtroute cruciaal. Gangen en balkons zijn bij bestaande bouw echter niet makkelijk aan te passen. Onderstaande aanbevelingen zijn dan ook voornamelijk toe te passen bij nieuwbouw- en renovatieprojecten.

Dilemma’s bij galerijen in flatgebouwen Voor veilig vluchten is het zeer belangrijk dat de bewoners een rookvrij gedeelte in het gebouw kunnen bereiken. Bestaande flats zijn veelal voorzien van verdiepte galerijen (met een afstap variërend van 10 tot 25 cm) en deuren met zware drangers. Ouderen en mensen met loophulpmiddelen zullen bij vluchten veel moeite hebben met zowel de afstap als de deuren.

38

De laatste jaren worden steeds meer flatgebouwen geschikt gemaakt voor huisvesting van senioren. Hierbij moet zeker ook de vluchtweg worden aangepast aan de fysieke beperkingen van de doelgroep bewoners. Dit betekent dat onder meer de drempels bij de galerijen moeten worden vereffend.

Algemene eisen î î î

Zorg dat vloeren slipvast zijn en dat vloerbedekking goed vast ligt. Voorkom drempels en onregelmatigheden in de vloer op de vluchtroute. Zorg dat de vluchtroutes ook buiten breed genoeg zijn. De vrije doorgang van 85 cm blijft ook buiten nodig. Wanneer balkons aangewezen worden als (onderdeel van de) vluchtroute, moeten zij dus net zo breed zijn als een gang.

39

Specificaties î

î

î î

È È N

N

Zijn de vluchtroutes bestemd voor meerdere woningen? Maak de gangen op de vluchtroutes dan minimaal 90 cm breed. Wanneer de gang/vluchtroute bij het dagelijks gebruik bedoeld is voor ‘tweerichtingverkeer’ door bewoners van meerdere woningen, is een breedte van 1.80 m nodig. Openingen in vloerroosters en spleten/gaten in het loopoppervlak mogen niet breder zijn dan 2 cm, om te voorkomen dat taststokken of schoenhakken erin vast komen te zitten. (Dit is met name van belang voor het gedeelte van de vluchtroute dat buiten ligt.) Voorkom opstapjes, drempels en trappen zo veel mogelijk. Beperk de hoogte van drempels tot 2 cm. Als in de vluchtroute een hoogteverschil van meer dan 3,5 cm voorkomt, moet een helling worden aangebracht. Bij hoogteverschillen tot 50 cm mag de helling maximaal 1:16 zijn; bij hoogteverschillen groter dan 50 cm mag de helling niet steiler zijn dan 1:25. Bij hoogteverschillen groter dan 1 meter is een helling niet meer geschikt. De benodigde draaicirkel bij woningen is: 1,5 x 1,5 meter voor binnenruimten; 2 x 2 meter voor buitenruimten en de natte cel. Voor rolstoelgebruikers mag een drempel zonder helling niet hoger zijn dan 5 mm. Onregelmatigheden in het vlakke loopoppervlak binnen mogen niet hoger zijn dan 5 mm, anders kunnen blinden en slechtzienden de onregelmatigheden verwarren met markering. Obstakels moeten zo veel mogelijk buiten de vluchtroute worden gehouden. Is dit niet mogelijk, dan moeten ze worden voorzien van een goed waarneembare kleurcontrastband. Deze moet op de wand worden aangebracht op een hoogte van 1.40 à 1.60 m vanaf de vloer; de contrastband zelf moet ten minste 10 cm breed zijn.

Aanbevelingen î

Gebruik op hoge verdiepingen geen transparante vloeren en open balustrades op de vluchtroutes (bijvoorbeeld de gezamenlijke gangen naar meerdere woningen). Dergelijke zaken kunnen voor veel verwarring en ongelukken zorgen als grote groepen mensen moeten vluchten.

40

7

Trappen

Veel ongelukken kunnen voorkomen worden door een juiste vormgeving van de trap, zowel in de eigen woning als in gemeenschappelijke ruimten. Een brede trap in het gemeenschappelijke trappenhuis maakt dat mensen elkaar gemakkelijker kunnen helpen bij het verlaten van de woning/het woongebouw. Dit voorkomt het ontstaan van een blokkade voor de rest van de bewoners. De trapconstructie is bij bestaande bouw niet zo makkelijk aan te passen. Onderstaande aanbevelingen zijn dan ook voornamelijk toe te passen bij nieuwbouw- en renovatieprojecten.

Dilemma’s bij trappen Voor veel ouderen en mensen met een functiebeperking houdt de vluchtweg letterlijk op bij de trap. Tegelijkertijd is het in Nederland niet haalbaar om voor iedereen een huis zonder hoogteverschil te bouwen. Het is belangrijk om voldoende ruimte voor de trap vrij te houden: voor de breedte én de draaicirkel. Zo is een breedte van 1.30 m nodig om een persoon door anderen de trap af te laten tillen. Een bestaande trap in een gezamenlijke ruimte in een woongebouw is vaak nog wel te verbreden naar minimaal 1.30 m. In woonhuizen is dit echter meestal niet haalbaar. Dan kunnen brandvertragende maatregelen of compartimentering een goed alternatief zijn.

Algemene eisen î î î

î N

Gebruik rechte steektrappen. (Smalle) wenteltrappen veroorzaken vaker problemen. Zorg bij het ontwerp van woningen voor zo breed mogelijke trappen. Zorg ervoor dat de trappen in hoofdtrappenhuizen van muur tot muur strekken. Dit voorkomt dat mensen bekneld raken tussen de muur en de trap. Gebruik in het trappenhuis een antislipvloer, ook op de traptreden. Gebruik een markering op de trap om blinden en slechtzienden te waarschuwen. Vooral een waarschuwing bij de eerste en de laatste trede is belangrijk (zie specificaties).

41

Specificaties î

î

î

î î È

N

Bij een trap die als vluchtvoorziening dienst doet, is een minimale breedte van 1.30 m tussen de leuningen nodig (om een persoon de trap af te kunnen dragen). Dit geldt zeker voor trappen waarvan meerdere huishoudens gebruikmaken. Zorg voor contrastmarkering op de onderste en bovenste trede. Breng deze over de volle lengte aan op de verticale optrede en horizontale aantrede, tot aan ten minste 30 cm van de wand. Gebruik lichte kleuren voor de overige traptreden. Bij rookwikkeling wordt het gezichtsvermogen sterk verminderd; het contrast wordt veel minder. Hierdoor kunnen veel mensen (en zeker slechtzienden) moeilijker inschatten waar de traptreden zijn. Hoe donkerder de kleur van de traptreden, hoe eerder dit probleem zich voordoet. Overigens moeten ook afwisselende kleuren per traptrede worden vermeden: ook dit maakt het moeilijker om de diepte van de trede in te schatten. Let erop dat de trap niet te steil is (risico: met de voet blijven haken) of niet steil genoeg is (risico: struikelen). Het ‘Handboek voor Toegankelijkheid’ geeft als richtlijn: 2 optreden + 1 aantrede = 56 tot 60 cm. Zorg voor een bordes van minimaal 1.10 x 1.10 m na elk hoogteverschil van 1.80 m. Zorg voor stevige, goed omvatbare leuningen aan beide kanten van de trap. Geef de leuningen een kleur die minimaal 30% contrasteert met de muur. Geef de opstelruimtes boven- en onderaan trappen die als vluchtvoorziening dienst doen, minimaal een oppervlakte van 1.80 x 1.80 m. Dan kunnen onder andere evacuatiestoelen worden gebruikt en kan een traplift worden geplaatst. Zorg ook bij een bocht in de trap voor voldoende opstelruimte. Zorg voor tactiele waarschuwingsmarkeringen aan het begin en einde van elke trap. Dit kunnen bijvoorbeeld met de voet voelbare ribbelstrips in het loopoppervlak zijn. De breedte van de markeringen moet gelijk zijn aan de trapbreedte; de lengte van de markeringen moet minimaal 60 cm zijn.

Aanbevelingen È È

Denk aan het gebruik van een hellingbaan, plateaulift of traplift. Bij het gebruik van een plateau- of traplift is een aparte stroomvoorziening (accu) aan te bevelen. Dan blijft de lift bij stroomuitval nog een tijd bruikbaar.

42

8

Liften

Zeker voor mensen met een slechte mobiliteit kan een lift tijdens calamiteiten van levensbelang zijn. Een ‘gewone’ lift kan tijdens brand nog lange tijd worden gebruikt mits hij door compartimenten gescheiden is van de brandhaard. Zorg daarom voor een goede compartimentering rondom de lift. Nog beter is het om – zeker in grote gebouwen - twee liften te maken die zich elk in een ander compartiment bevinden, inclusief aparte vluchtroutes ernaartoe. Zo kunnen de bewoners altijd ‘traploos’ vluchten.

Algemene eisen N

Zorg voor reliëftekens op of bij de liftknoppen. Voorkom dat bij ‘tactiel lezen’ van de informatie de knoppen direct reageren. Plaats brailletekens náást de liftknoppen. Zorg dat de knoppen zelf ook voelbaar zijn.

Specificaties È È È È È N

Zorg ervoor dat de liftdeuren een minimale vrije doorgang hebben van 85 cm breed. Maak voor de liftdeuren een vrije opstelruimte van 2 x 2 meter. Maak het grondoppervlak in de lift minimaal 1.05 m breed bij 2.05 m diep; dit is nodig voor brancards. Plaats de bedieningsknoppen op 0.90 à 1.20 m boven het vloerniveau. Plaats de aanduidingen van de lifttoegang (om de wachtenden te waarschuwen dat de lift er aankomt) op 0.90 à 1.50 m boven het vloerniveau. Geef de liftbedieningsknoppen een kleur die minimaal 30% contrasteert met de wand.

Aanbevelingen î

N

Zorg bij hoge gebouwen (vanaf 30 meter) voor een noodlift. Zo’n lift is berekend op calamiteiten (sturing, noodvoeding, brandwerendheid en rookportalen). Zorg voor een etageaanduiding met voldoende contrast. Het veel toegepaste paneel boven de deur met rode cijfers op een zwarte ondergrond is niet duidelijk voor kleurenblinden en slechtzienden.

43

9

Bedieningselementen

Het is van groot belang dat iedereen bedieningselementen zoals deurknoppen, lichtschakelaars en meldknoppen zelfstandig kan gebruiken. Ook de bereikbaarheid van blus- en evacuatiehulpmiddelen is cruciaal: als mensen kleine calamiteiten zelfstandig kunnen oplossen, kunnen grote rampen worden voorkomen.

Algemene eisen î

î

î î

Plaats individuele voorzieningen en elektrische systemen (hoofdschakelaars) in woningen. Deze zorgen ervoor dat functies zoals telefoneren langer in stand blijven. Pas bedieningselementen toe die qua afmetingen goed passen bij het menselijke formaat. Selecteer in eerste instantie vooral op functionaliteit, daarna pas op vormgeving. Zorg voor aangepaste ontsluiting van bedieningselementen als deurhendels, lichtschakelaars en meldknoppen. Pas drukknoppen toe bij elektrische deuren zodat zij (ook) op afstand kunnen worden bediend.

Specificaties È

È

Zorg ervoor dat hoofdschakelaars en hoofdkranen maximaal 1.10 m à 1.40 m boven het vloerniveau worden geplaatst. Wanneer de hoofdschakelaars en -kranen worden weggewerkt in een (inloop)kast, zorg dan dat de ruimte tussen schakelaars en deuropening niet meer dan 35 cm bedraagt. Hang brandblussers en brandmelders op een hoogte van 1.10 m à 1.40 m boven het vloerniveau.

Aanbevelingen î

Denk aan plaatsing van comfortsloten (ook wel seniorensloten genoemd). Deze sloten zorgen ervoor dat deuren van buitenaf eenvoudig met een sleutel te openen zijn, zowel door de bewoner als door derden (buren met sleutel, hulpverleners).

44

î

N

Vervang inbraakwerende knippen op de deur door een ‘meerpuntssluiting’ (ter hoogte van de deurkruk). Bij een meerpuntssluiting worden in één beweging zowel het slot als de ‘knippen’ open- of dichtgedraaid. Zo is de vluchtweg sneller te ontsluiten. Geef brandblussers en ander noodmaterieel een vaste plaats op de gang. Hang alles in een nis om te voorkomen dat blinden en slechtzienden erdoor geblesseerd raken.

45

Bronnen / Aanbevolen literatuur Aedes-Arcares, Kenniscentrum Wonen-Zorg, P. Jansen Brandveiligheid in woonzorgcomplexen, juni 2004. Te downloaden via www.kcwz.nl Bartiméus, M. van den Wildenberg e.a. Bewust Bouwen, Bewust Bouwen voor mensen met een visuele en verstandelijke beperking, 2002. ISBN 90-71534-43-X Bartiméus, L. Nijs e.a. Supplement bij Bewust Bouwen, Aanbevelingen voor architect en bouwkundige, 2002. ISBN 90-71534-43-X Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) Brandweerstatistiek 2003, 2004. ISBN 90-35725-49-2 CROW, kenniscentrum voor verkeer, vervoer en infrastructuur, R. de Groot e.a.. Richtlijn integrale toegankelijkheid openbare ruimte (publicatie 177), oktober 2002. ISBN 90-6628-378-5 Elsevier bedrijfsinformatie bv, M. Wijk e.a. Handboek voor Toegankelijkheid, 2004. ISBN 90-5439-059-x Elsevier bedrijfsinformatie bv, M. Wijk e.a. Toegankelijkheid, Consumentenuitgave, 1998. ISBN 90-5439-066-2 Viziris, J. van Rosmalen Troep van de stoep, december 2004. Te downloaden via www.viziris.nl.

46

Viziris, L. Janssen Een goede binnenkomer, september 2002. Te downloaden via www.viziris.nl. Ministerie van Binnenlandse Zaken Brandbeveiligingsconcept, Logiesgebouwen en bijzondere woongebouwen, februari 1996 ISBN 90-5414-047-X / CIP Ministerie van Binnenlandse Zaken Brandbeveiligingsconcept, Gezondheidszorggebouwen, december 1994. Ministerie van VROM Het Bouwbesluit 2003, op weg naar verdere harmonisering en deregulering, april 2005. Te downloaden via www.vrom.nl. Ministerie van VROM Met zorg gekozen? Woonvoorkeuren en woningmarktgedrag van ouderen en mensen met lichamelijke beperkingen, september 2004. Te downloaden via www.vrom.nl Ministerie van VROM Vluchten bij brand, Handreiking voor gebruiksvergunningen, augustus 2004. Ministerie van VROM Investeren voor de Toekomst, de kwantitatieve opgave voor wonen, zorg en welzijn, september 2003. Te downloaden via www.vrom.nl. Ministerie van VROM / PRC Bouwcentrum Risicoanalyse veiligheid gas- en elektra-installaties in de woning, januari 2003. Te downloaden via www.vrom.nl. Ministerie van VROM / Architectengroep Rijnboutt Ruijssenaars Hendriks van Gameren Mastenbroek, ir. N. de Vreeze Levensloopbestendige woningen, Een onderzoek naar de sociale effecten van gemengd bouwen, november 1999.

47

Nederlands Instituut Fysieke veiligheid (NIBRA), I. Helsloot e.a. Zicht op rampenbestrijding, een wegwijzer voor bestuurders en leden van rampenstaven, oktober 2003. ISBN 90-5643-277-X Nederlands Instituut Fysieke veiligheid (NIBRA), ing. M. Kobes e.a. Oorzaken en gevolgen van woningbranden, maart 2001. ISBN 90-5643-217-6 Nederlands Instituut Fysieke veiligheid (NIBRA) Controlelijst brandveiligheid cafés en discotheken, 1999. Uitgave i.o.v. Stichting Nationale Brandpreventieweek. Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) NEN norm 1814, Toegankelijkheid van buitenruimten, gebouwen en woningen, november 2001. Reed Business Information, J. Drenth e.a. Handboek BuitenGewoon Wonen, Programma’s voor kleinschalig wonen met begeleiding en zorg, september 2004. SBR, hét kenniscentrum voor de bouw Veilig vluchten uit gebouwen, deel 1: Een verkenning en inventarisatie, november 2004. ISBN 90-5367-393-8 SBR, hét kenniscentrum voor de bouw Veilig vluchten uit gebouwen, deel 2: Oplossingsrichtingen in de praktijk, november 2004. ISBN 90-5367-394-6 SKW Certificatie B.V., W. Englebert Handboek WoonKeur, november 2004. ISBN 90-5239-167-X Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), M.M.Y. de Klerk Rapportage Gehandicapten 2002, juli 2002. ISBN 90-377-0104-3. Te downloaden via www.scp.nl.

48

Stichting Beheer Sonneheerdt, K.D. Dijkstra ’t Groeiboek, Beleidsnotities betreffende verlichting, contrasten en inrichting van gebouwen en terreinen voor mensen met een visuele beperking, juli 1998. Stichting Bouw Advies Toegankelijkheid (BAT), ing. J.J.M. Haug Gradaties in toegankelijkheid, Bezoekbare en aanpasbare woningen voor gebruikers van een scootmobiel (concept), 2005. Stichting Consument en Veiligheid Val niet thuis, 2003. Stichting Consument en Veiligheid Brand! Tips en een checklist, september 2001. Vilans Veilig het gebouw uit!, Uitgankelijkheid voor medewerkers, klanten en bezoekers met een functiebeperking, oktober 2004. Stichting VACpunt Wonen, H.C.M. Eggenkamp e.a. WoonKwaliteitWijzer, Integrale visie op de gebruikskwaliteit van woning en woonomgeving, november 2004. ISBN 90-72336-14-3 VNG - uitgeverij Modelbouwverordening (Gemeentelijke Bouwverordening), april 2005. ISBN 90-322-84-584

49

Nuttige adressen Voor snel en praktisch advies over (brand)veiligheid: neem contact op met uw gemeentelijke brandweercorps, afdeling preventie.

Vilans

CG-Raad

Postbus 8228 3503 RE Utrecht T (030) 789 23 00 E [email protected] I www.vilans.nl

Postbus 169 3500 AD Utrecht T (030) 291 66 00 E [email protected] I www.cg-raad.nl

Aedes, Vereniging van Woningcorporaties

Consument en Veiligheid

Postbus 611 1200 AP Hilversum T (035) 626 82 00 E [email protected] I www.aedes.nl

Postbus 75169 1070 AD Amsterdam T (020) 511 45 67 (ma-vr 9.00 - 13.00 u) E [email protected] I www.veiligheid.nl

Kenniscentrum Wonen-Zorg Stichting Cliëntenbelang Utrecht Kaap Hoorndreef 42 3563 AV Utrecht T (030) 262 80 24 E [email protected] I www.toegankelijkbouwen.info

Postbus 8258 3503 RG Utrecht T (030) 273 97 50 E [email protected] I www.kcwz.nl

50

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Schedeldoekshaven 200 2511 EZ Den Haag T (070) 426 64 26 E [email protected] I www.minbzk.nl

Ministerie van VROM Postbus 20952 2500 EZ Den Haag T (0800) 899 11 03 E [email protected] I www.vrom.nl

Stichting VACpunt Wonen (landelijk) Herculesplein 207 3584 AA Utrecht T (030) 261 04 75 E [email protected] I www.vacpuntwonen.nl

Woonbond Nieuwe Achtergracht 17 1018 XV Amsterdam T (020) 551 77 89 E [email protected] I www.wka.woonbond.nl www.toetslijstgezondwonen.nl

51

Dankwoord KBOH (nu Vilans) is bij haar onderzoek en het schrijven van deze brochure geadviseerd door een begeleidingscommissie. Vilans wil alle commissieleden danken voor hun inzet en bijdrage: De heer W. Brama De heer J.J.M. Haug De heer J. van der Heijden De heer F. Klaver De heer W. Kort De heer E.A.H. Nolte De heer W.J. den Ouden De heer A. Polychronakis Mevrouw J. Schütten

Landelijk Netwerk Brandpreventie, Utrecht Cliëntenbelang, Utrecht Ministerie van BZK, Directie Brandweer en GHOR, Den Haag CG-Raad / Fortune, Utrecht Ministerie van Vrom, DG Wonen, Den Haag Aedes – Actiz Kenniscentrum Wonen - Zorg, Utrecht Ministerie van VWS/Directie Maatschappelijke Ondersteuning, Den Haag Gemeente Rotterdam, Wmo Provinciale VAC-Gelderland, Scherpenzeel

Wij danken tevens alle anderen die hun medewerking hebben verleend aan de totstandkoming van deze brochure: De heer H. Balder Mevrouw S. Blok De heer E. Boerrigter De heer S.M. da Costa De heer K. Dros De heer B.F.W.M. van den Eijnde De heer W. Groenewegen De heer J. de Groot De heer ir. J. Grootveld

Balder Leimuiden b.v. In 2005 werkzaam bij LBT (huidige organisatie: de Lynx Brandweer Enschede Taskforce Handicap en Samenleving, Utrecht Brandweer Woerden SCIO Consult, Deventer Woonbron, Delft Woonbron, Rotterdam Adviseur woningaanpassingen en Wmo, Vierpolders

52

Mevrouw A. van Hezik De heer H. Hoitzing De heer C.M. Hogervorst De heer G. ten Hove De heer P. Konings De heer W. Koumans Mevrouw A. Koremans De heer A. Leemans De heer T. Monné Mevrouw A. Nijman De heer O. van Rijsbergen De heer B. Roestenburg De heer J.H.M. van Rosmalen Mevrouw I. Schimmelpenningh De heer H. Stienstra De heer T. Vlug Mevrouw P. de Vroege De heer J. Weges De heer P. Wouda Mevrouw T. van Zeijp

Woonbron, Rotterdam Bartiméus, Landelijk Centrum voor Slechtzienden en Blinden, Ermelo Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam Proson/Bartiméus, Landelijk Centrum voor Slechtzienden en Blinden, Ermelo Gehandicaptenraad Venlo Sonneheerdt, Ermelo Platform Gehandicaptenbeleid Monster Gemeente Woerden Stichting Consument & Veiligheid, Amsterdam Werkgroep Signaal / Het Dovenschap, Utrecht Woonbond, Kennis- en Adviescentrum, Amsterdam Stichting Westambacht, Monster Viziris, Utrecht Ouder Worden in Eigen Huis, Nuenen DSP-groep, Amsterdam aRound Door & Window advice, Wijk bij Duurstede Amigo Safety, Zoetermeer NIBRA, Arnhem IJsselsteinse Woningbouwvereniging Dordtse Adviesraad Gehandicaptenbeleid

53

Vilans kennis die werkt in zorg Vilans ontwikkelt en verspreidt praktisch toepasbare kennis en informatie. Hiermee kunnen aanbieders in zorg, welzijn en wonen hun diensten goed afstemmen op de vraag van cliënten en de kwaliteit van hun aanbod verhogen en bewaken. Tegelijkertijd wil Vilans bereiken dat cliënten en hun naasten in staat zijn om hun vraag en behoefte duidelijk te maken, te kijken wat hun eigen mogelijkheden zijn en de weg te vinden naar het best passende aanbod. Kennis uitwisselen tussen consumenten en aanbieders is nodig om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Vilans heeft een integrale visie op zorg, wonen en welzijn en wil vanuit die visie alle betrokken partijen verbinden. Het beoogde eindresultaat is dat de kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen en mensen met een beperking of chronische ziekte verbetert en dat zij zo goed mogelijk kunnen deelnemen aan de samenleving.

Veilig de woning uit! Uitgankelijkheid voor bewoners met een functiebeperking

Auteurs: ir. A. van der Graaf M. Keizer ir. N. Blijham ir. M. Kienhuis Redactie: A. van der Venne