Veel te zien in Zuid- Holland!

Veel te zien in ZuidHolland! Sophiapolder: groene oase tussen asfalt en industrie

4 | 2014

www.zhl.nl

Boeren, terreinbeheerders en vrijwilligers: samen sterk voor weidevogels Beleef de Hollandse winter in Archeon

IK GENIET VAN ZUID-HOLLAND

‘Fietsend door Zuid-Hollandse polders

maak ik foto’s van interessante plekjes. In mijn atelier creëer ik een nieuw landschap met verschillende kleuren verdunde acrylverf. Soms ga ik met mijn ezel op stap. Dan krijg ik vaak opmerkingen als ‘de kleuren kloppen niet’. Niks van waar natuurlijk. Geïnspireerd door de natuur vertrouw ik een landschap aan het doek toe dat zich in mijn hoofd en hart vormt. Die nieuwe werkelijkheid klopt altijd.

’

tekst en foto: Idde Lammers

Gerart Kamphuis (61, Zoetermeer) is Beschermer van het Zuid-Hollands Landschap. Hier schildert hij bij Stompwijk, op de brug over de Ringsloot in de Zoetermeerse Meerpolder.

2

Zuid-Hollands Landschap • 4 • 2014

SOCIAL MEDIA

Vind ons op Facebook, Twitter en YouTube INHOUDSOPGAVE

4 6 6 8

Samen op de bres voor weidevogels Veldnieuws Flora: de kardinaalsmuts

0 1 2 1 13 14

Activiteiten voor iedereen

www.zhl.nl/volg-ons

Dunea

16

Sponsornieuws

Sophiapolder

KIJK op Zuid-Holland:

PASsende opknapbeurt voor de duinen

Extra

Vrijwilligers zijn onmisbaar

in Nieuw Leeuwenhorst

Winterwandelen

VOORWOORD

Terug naar de natuur Erfgoedhuis Zuid-Holland. De top vier van favoriete onderwerpen vanuit de lezers van het Zuid-Hollands Landschap en van onze partner blijkt bijna hetzelfde te zijn; alleen de volgorde verschilt! Uiteraard gaan we er volgend jaar een vervolg aan geven, naast de vertrouwde onderwerpen over natuur en vrijwilligers. Juist in deze tijd hechten mensen meer aan fundamentele waarden: gezin, religie en hun directe omgeving met mooie natuur dichtbij. In Zuid-Holland valt dat laatste niet mee: er is nog maar zes procent beschermde natuur. Gelukkig valt er ook veel positiefs te melden. Uw Landschap heeft het afgelopen jaar een aantal groene pareltjes weten te verwerven; we berichten er in deze editie over.

TOP 4

Het gezamenlijk tijdschrift ‘Beleef ZuidHolland’ heeft u goed gewaardeerd. Uit de enquête blijkt dat meer dan 80% van u de combinatie van natuur en erfgoed op prijs stelt. Datzelfde geldt voor de achterban van onze partner

WIN-WIN

In september hebben we ons 80-jarig bestaan afgesloten met een familiedag voor alle beschermers en relaties in het Archeon. Ruim 400 mensen waren erbij. Wij leveren Archeon als bedrijfsvriend voortaan hout en u als beschermer krijgt korting op de toegangsprijs. Een klassieke win-win situatie! Ook de Dag van de Zandmotor was een succes: cliënten van Florence en Parnassia beleefden soms sinds dertig(!) jaar weer het strand en de zee als onderdeel van ons programma Natuur en Gezondheid.

WEIDEVOGELBEHEER

Dit tijdschrift begint met een artikel over de veranderingen in het weidevogelbeheer door het nieuwe Europese Landbouwbeleid. Doel is:

Uw top 4 Natuurgebieden Wandel-/ fietsroutes Musea Monumenten meer weidevogels en minder kosten door meer samenwerking en een betere afstemming. Boeren, terreinbeheerders en vrijwilligers zullen de handen ineen moeten slaan, al is dat niet eenvoudig. Begrip en wederzijds respect ontstaan niet vanzelf en ook wij moeten daar nog een slag in maken. Terug dus naar de natuur om inspiratie op te doen, de geschiedenis te herbeleven, de zee te ruiken of de weidevogels een warm welkom te bieden. Het ZuidHollands Landschap blijft zich daar vol passie en gedrevenheid voor inzetten en gaat voor minsten nóg 80 jaar. Uw hulp blijft daarbij uiteraard onontbeerlijk! Michiel Houtzagers Directeur Zuid-Hollands Landschap [email protected] @Houtzagers

COLOFON Veel te zien in ZuidHolland!

Sophiapolder: groene oase en tussen asfalt industrie

eheerders Boeren, terreinb samen en vrijwilligers: gels sterk voor weidevo 4 | 2014

www.zhl.nl

Beleef de Hollandse winter in Archeon

UITGAVE is het kwartaaltijdschrift van Stichting Het Zuid-Hollands Landschap. Jaargang 43, 4/2014. CONTACT Oude Delft 116 | 2611 CG Delft | (010) 272 22 22 | [email protected]| www.zhl.nl | De minimale bijdrage is € 20,- per kalenderjaar of € 2,- per maand, per gezin. Wilt u de stichting steunen zonder tijdschrift of mailing, bel (010) 272 22 22. Graag bij verhuizing gebruikmaken van de PostNL verhuisservice. Opzeggen kan telefonisch of schriftelijk, voor 1 oktober. Volgende nummer verschijnt in februari 2015.

OPLAGE BESCHERMERADMINISTRATIE ANDERE GIFTEN REDACTIE REDACTIONELE BEGELEIDING REDACTIE KLANKBORD VORMGEVING EN DRUK ADVERTENTIEVERKOOP

54.000 ING Bank 307176 | IBAN NL94INGB0000307176 | BIC INGBNL2A ING Bank 66.29.75.367 | IBAN NL41INGB0662975367 | BIC INGBNL2A Marie-Louise Govers (eindredactie), Michiel Houtzagers (hoofdredactie), Tim Remmel (social media). Kees Loogman. Constance Alderlieste, Annelies Gras, Ineke Journee, Idde Lammers, Evelien Masselink, Boudewijn Swart en Dorien Wiltjer. Drukkerij Verloop | www.verloop.nl | (078) 69 128 99. A2 | [email protected] | (023) 526 04 05. Het drukproces van dit blad voldoet aan de meest strenge eisen op het gebied van milieu en gezondheid. Dit tijdschrift wordt gedrukt op FSC®gecertificeerd papier. De folie voor de verpakking van Zuid-Hollands Landschap bestaat uit de grondstoffen polyethyleen c.q. polypropyleen. Tijdens de productie, verwerking, het gebruik en de afbraak, ontstaan geen milieuonvriendelijke afvalstoffen.


3

ACTUEEL

Veldleeuwerik, foto: Michael Lane/123rf.com

SAM VOOR [WARNER REININK] [PIET BLANKEN] Het gaat goed met de natuur in Nederland. Volgens recente cijfers van het CBS worden minder diersoorten met uitsterven bedreigd. Helaas geldt dat niet voor de weidevogels in de Krimpenerwaard. Vrijwilligers, agrariërs, wetenschappers en natuurbeschermers: allemaal constateren ze dat er steeds minder grutto’s, tureluurs en andere weidevogels zijn. Tijd om de handen ineen te slaan! Hoe gaan we het samen aanpakken?

REGIOHOOFD VEENWEIDEN VAN ZUID-HOLLANDS LANDSCHAP:

VOORZITTER VAN AGRARISCHE NATUURVERENIGING WEIDEHOF:

“Zuid-Hollands Landschap verpacht aan agrariërs in de Krimpenerwaard ruim duizend hectare grond waarbij het belang van weidevogels op één staat. We hebben met hen afspraken over het maaien en bemesten. Daarnaast proberen we ook afwisseling in de stukken grond te krijgen. Reservaten voor kritische weidevogels als zomertaling en watersnip, omzoomd door agrarische percelen met afwisselend hoog en laag gras waar wat koeien grazen. In het lage gras kunnen kuikens lekker hun gang gaan, terwijl ze in het hogere gras bescherming vinden. Onze pachters in de Krimpenerwaard zijn heel belangrijk, maar we zouden nog wel meer mensen in het veld willen hebben. Mensen die opletten waar het goed gaat met de vogels en waar minder. Signalering en kennisuitwisseling zijn belangrijk.”

“Veel agrariërs proberen de weidevogels te helpen door bijvoorbeeld de maaidatum uit te stellen. En met nestbescherming en vluchtheuvelbeheer. Dat betekent dat als er kuikens in een weiland lopen, het veld ernaast niet wordt gemaaid. Zo hebben jonge vogels genoeg voedsel én bescherming tegen roofvogels. We kijken nu steeds meer naar het vliegvlug zijn van de vogels en niet alleen naar een nest. Agrariërs zien veel tijdens hun werk, maar de hulp van vrijwilligers kunnen ze goed gebruiken. Met verrekijkers kunnen die naar plekken zoeken waar weidevogels en hun kuikens zitten. Dat is hard nodig om meer resultaat te boeken dan in het verleden. We zijn er voor om straks de hele Krimpenerwaard aan te wijzen als kerngebied voor weidevogels. Daarna kijken we gezamenlijk - vrijwilligers, Zuid-Hollands Landschap en agrariërs - waar de vogels de meeste kansen hebben.”

Warners favoriete weidevogel...

tekst: Roza van der Veer

HULP GEZOCHT

en zijn het U leest het, de deskundig nodig bij rd eens: vrijwilligers zijn ha vogels. ide het beschermen van we jwilligers vri Onderzoekgegevens van om te ard wa zijn bijvoorbeeld goud len ege atr ma meten of de genomen via n lde me helpen. U kunt zich aan dzh.nl/ www.landschaperfgoe degroenemotor

4


“Lastig, ze hebben allemaal hun charme. De kievit met zijn acrobatiek, de veldleeuwerik met zijn zang, de grutto met zijn elegantie.

...en favoriete plek

“Die kan ik wél noemen! In polder Den Hoek, ten westen van Bergambacht, vind je alle soorten weidevogels.’’

De mooiste plek in de Krimpenerwaard?

“De combinatie van landbouw - en natuurgebieden maakt de hele Krimpenerwaard mooi. Kom het zelf maar ontdekken.”

Favoriete weidevogel?

“Heb ik écht niet. Juist de diversiteit van vogels is prachtig.’’

MEN R WEIDEVOGELS [DICK MELMAN]

[MAX OSSEVOORT]

[RON VAN WETTEN]

LID NATUURWETENSCHAPPELIJKE COMMISSIE VAN ZUID-HOLLANDS LANDSCHAP:

VOORZITTER NATUUREN VOGELWERKGROEP KRIMPENERWAARD:

MEDEWERKER DE GROENE MOTOR:

“Als we duurzaam weidevogels in Nederland willen houden, moet de mens ingrijpen. Nu verdwijnen de weidevogels in het boerenland door intensieve landbouw, ontwatering en oprukkende bebouwing. In reservaten worden ze juist weer bedreigd door extensief onderhoud waardoor weiland verdwijnt en bos ontstaat. We doen al jaren onderzoek naar weidevogels. Probleem bij bijvoorbeeld de grutto is te zorgen dat de jongen uit kunnen vliegen. Een gruttogezin heeft 1,5 hectare grasland nodig om elke dag voldoende eten voor de jonkies te hebben en er is 15 tot 30 centimeter hoog gras nodig als beschutting. Dat zijn gegevens uit wetenschappelijk onderzoek waar een agrariër mee kan werken. Onze kennis over de vogels krijgt een 8. Maar het omzetten van die kennis in goed werkende maatregelen, krijgt een 5. Mijn bijdrage is om dat laatste cijfer op te krikken. Daar hebben we boeren én vrijwilligers voor nodig.”

“Elk voorjaar gaan onze vrijwilligers met kaarten op pad om aan te geven waar weidevogels zitten. Digitaal wordt bijgehouden of er eieren in de nesten zitten, de eieren uitkomen en de jongen uitvliegen. Dat is heel anders dan vroeger toen we alleen de nesten markeerden met bamboestokken en soms een nestbeschermer plaatsten. Soms reed een dag na onze telling de maaimachine over het weiland en lagen de jonge vogels met ouders dood in het veld. Dat was bedroevend. Ik heb mijn hoop gevestigd op het nieuwe natuurbeleid waarbij weidevogelkerngebieden worden ingericht. Gebieden zonder bomen (daar zitten roofvogels in, te wachten op hun prooi: weidevogels) en met extensieve landbouw, zodat de vogels hun jongen kunnen grootbrengen. Met onze informatie helpen we de boeren én het Zuid-Hollands Landschap de vogels te beschermen.”

Dicks favoriete weidevogel... “De grutto.”

...en plek?

“Polder Achterbroek bij Berkenwoude, een open gebied waar je nog dat oergevoel krijgt.’’

Favoriete vogel: “De grutto.”

Lievelingsplek:

“Polder Den Hoek. Er broeden zwarte sterns, grutto’s, tureluurs, kieviten, zomertalingen, kuifeenden en bergeenden en daarnaast dit jaar ook de kluut en vier paartjes veldleeuwerik. Uniek.’’

“Weidevogels zorgen voor een druk voorjaar. De Groene Motor ondersteunt vrijwilligers die de polders langsgaan om weidevogels te tellen en te registreren. We organiseren een provinciale startbijeenkomst waar vergunningen worden uitgereikt en de laatste informatie wordt verstrekt. We zijn een vraagbaak en er worden cursussen gegeven. Hoog op de agenda staat het nieuwe natuurbeleid. In de Krimpenerwaard zijn de vrijwilligers vooral bezig met gedragswaarnemingen van vogels. Degenen die zich bijvoorbeeld richten op de zwarte stern voorzien we van nestvlotjes, telformulieren en lieslaarzen. In de Krimpenerwaard wordt goed samengewerkt door alle betrokken organisaties. Nu hopen op stabilisatie of wellicht groei van het aantal weidevogels!”

Rons favoriete weidevogel:

“De slobeend. Een mooie eend die broedt in grasland en zich heel goed kan verstoppen.”

Rons favoriete plek:

“Nét buiten de Krimpenerwaard, mag dat ook? Tussen Boskoop en Waddinxveen ligt de Voorofschepolder waar allerlei weidevogels zich thuisvoelen.’’


5

Tureluur , foto: Idde Lammers

anifest 2014 lm e g o v e id e W t e Lees méér in h e & teken de petiti nifest evogelma www.zhl.nl/weid

VELDNIEUWS

foto: Idde Lammers

Naar herstel van de Koeneschans Begin 2013 kocht het Zuid-Hollands Landschap de Koeneschans, een klein schiereiland in het riviertje de Vlist. Dit jaar is er archeologisch onderzoek uitgevoerd en werden onder andere fundamenten van twee stenen gebouwen gevonden. Deze resultaten kunnen als basis dienen voor een ontwerp voor het herstel van de Koeneschans. Momenteel spannen we ons in om de financiering rond te krijgen. Hopelijk realiseren we dan in 2015 het herstel van de schans.

Wij gaan door, ook in 2015!

De grutto, het Huys te Warmont, het duinlandschap Van Dixhoorndriehoek, de herfstschroeforchis en al die grote en kleine stukken natuur bij u in de buurt: ze verdienen uw bescherming! Het Zuid-Hollands Landschap gaat ook in 2015 voor natuur en we rekenen net als andere jaren weer op uw steun. Samen maken we het verschil. U doet toch ook in 2015 weer mee?

ZuidWat vond u van onze special Beleef ons Holland? Veel lezers reageerden op ties onderzoek, dank daarvoor! De reac ave uitg De tief. posi waren overwegend van ft chri van een gezamenlijk tijds werd Landschap & Erfgoed Zuid-Holland ctie op prijs gesteld. Wensen die de reda van tie loca de elijk duid opvielen: ‘Vermeld de van s focu de het onderwerp’; ‘Kijk naar elen artik artikelen.’; ‘Let op de balans in de tussen landschap en erfgoed’. sen We bekijken alle suggesties en wen oemd gen niet (ook de vele andere die hier tuele even zijn) en nemen deze mee in een volgende gezamenlijke uitgave.

FLORA

van

BISSCHOPSmijter tot... tekst: Hanneke den Held foto: Olaluna/123rf.com

KARDINAALSmuts Een beetje cultuur in dit ‘bloemstukje’ kan wel, zeker dit jaar, waarin Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis Zuid-Holland een verbintenis hebben gesloten. Daarom als vertrekpunt de kardinaalsmuts, een bescheiden struik, het meest opvallend in herfst en winter door zijn rozerode vruchten, sprekend minikardinaalsmutsjes. Wandel maar eens door de duinen. Is het u weleens opgevallen dat er heel wat rooms-katholieke plantennamen zijn? Naast kardinaalsmuts bijvoorbeeld sintjanskruid, jakobskruiskruid, lievevrouwebedstro, Mariadistel,

6


Bisschop, monnik, kardinaal, mutsen dragen ze allemaal hemelsleutel, rozenkransje, monnikskap, kapucijner... (En dan ook nog bisschopsmuts, een onaanzienlijk mosje, en mijtertje, een oranje paddenstoeltje, maar beide staan letterlijk en figuurlijk een rang lager.) Je zou bijna denken dat veel volksnamen van planten van vóór de 16de-eeuwse hervorming of reformatie stammen, en dus al heel oud zijn. Allemaal ‘bloemig’ erfgoed, waar we 5 december ook nog eens een fruitig glaasje bisschopswijn op kunnen drinken.

‘Overstroming’ geslaagd

JONG GELEERD... Voor het vijfde jaar op rij realiseerde het Zuid-Hollands Landschap maatschappelijke stages voor middelbare scholieren. In de periode september-november werkten jongeren lekker buiten in de Duinen van Oostvoorne en in Mildenburg. We doen dit in samenwerking met Nature Wise en de ANWB voor scholen in Brielle, Nieuwegein en Den Haag.

Bij het maaien en afvoeren van bramenstruiken en biezen vingen terreinbeheerders in de Westduinen te Ouddorp verschillende Noordse woelmuizen. Uiteraard werden de muizen op een veilige plaats weer teruggezet in de duinen.

icop, een erzoekers gesignaleerd in Over Boe Het papegaaizwammetje is door ond dt. wor eerd lands Landschap beh natuurgebied dat door het Zuid-Hol psittacina, is een soort die juist op be “Het papegaaizwammetje, Hygrocy steeds komt. Dergelijke terreinen worden voedselarme gras- en hooilanden voor worden selarm te houden moet regelmatig zeldzamer in ons land. Om grond voed ’). Maar heer gsbe alin schr t worden afgevoerd (‘ver gemaaid, waarna het maaisel moe kort dan gras het gebieden te begrazen. Hoewel steeds vaker wordt vee ingezet om niet en dier mest achtergelaten en als het aantal blijft, wordt door het grazende vee kent extreem laag gehouden wordt, bete g ijkin verr dit dus toch een langzame etje van de grond. Het papegaaizwamm staat dan ook op de Rode Lijst”, aldus de Mycologische Vereniging. wen Paddenstoeldeskundigen beschou Het dit zwammetje dus als bijzonder. voor is daarom een groot compliment ken in plek e twe op onze beheerders dat etje in mm izwa Over Boeicop het papegaa groepjes gevonden is.

foto: Sonja van Baren

Bijzonder zwammetje

foto: Henkjan Kievit

“Na zo’n 100 jaar ziet de 6e molen weer water in de boezem”, twitterde Warner Reinink op 25 augustus 2014. Er was veel belangstelling voor de (geslaagde) test om water te bergen in De Hooge Boezem. Naar verwachting zal het eens in de vijf jaar nodig zijn dit gebied te gebruiken als berging bij extreem hoge waterstanden. In geval van nood kan er zo’n 70.000 kubieke meter water tijdelijk opgeslagen worden, waardoor het peil op de Hollandse IJssel lager komt te staan en wateroverlast voorkomen wordt. Wilt u de boezem nogmaals vol zien stromen? Kijk op www.zhl.nl/waterberging

Doe mee! Workshops natuuren landschapsfotografie Na het succes van de workshops natuuren landschapsfotografie in 2014 organiseren we in 2015 méér workshops. Elke workshop start met theorie: een professionele natuurfotograaf geeft uitleg. Daarna gaat u onder begeleiding het veld in om te oefenen nóg mooiere foto’s te maken. Ook organiseren we nu op verzoek avondcursussen waarin u alles leert over archiveren en het nabewerken van uw foto’s. Data workshops: · 31 januari, Oostvoorne · 21 maart, de Zandmotor · 15 april, avondcursus · 22 mei , Vijfheerenlanden · 13 juni, Eendenkooi Bakkerswaal · 10 oktober, Ockenburgh · 20 november, Stolwijkse Boezem · 30 september, avondcursus Speciale prijs voor Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap: € 80,per workshop (niet- Beschermers: € 95,-. Avondcursus: resp. € 39,- en € 47,50. Met deze bijdrage steunt u het werk van het Zuid-Hollands Landschap.

Kijk voor meer informatie op

www.VanellusVanellus.com/workshop


7

O Ontdek

ACTIEF

Deze activiteiten zijn mede mogelijk gemaakt door de Nationale Postcode Loterij

Het Zuid-Hollands Landschap laat iedereen, jong en oud, graag de natuur

in de buurt beleven. Op deze pagina’s: een overzicht van enkele van onze

activiteiten. Én een winterse vooruitblik op een nieuwe ontdekkingstocht in de (pre)historische buitenwijken van Alphen aan den Rijn...

Voor senioren

Dag van de Zandmotor foto: Nelleke den Boom

De unieke waterbouwkundige zandbank voor de kust bij Monster was op 20 september een heerlijke uitwaaiplek voor ouderen en zorgbehoevenden. “Mensen die slecht ter been zijn kunnen zonder hulp moeilijk van het strand genieten”, aldus Maarten Laming van het Zuid-Hollands Landschap. “Op de Dag van de Zandmotor zorgden wij voor helpende handen.” Cliënten van de zorginstellingen Florence en Parnassia uit Den Haag en omgeving maakten met huifkarren en een strandrups ritjes over het strand. Een gebakken visje erbij, en voor velen kon de dag niet meer stuk.

Voor de kids

We vinden het belangrijk dat kinderen in contact komen met de natuur. Zij zijn immers de natuurbeschermers van de toekomst. Eind augustus tijdens de Leidse Hooidagen in de Oostvlietpolder waren kinderen, en hun minstens zo enthousiaste (groot)ouders, druk in de weer met broodbakken bij een kampvuur, kanoën, vogels kijken, pijl-en-boog maken, vruchtensappen persen en de herder helpen zijn schapen te hoeden. Vrijwilligers en medewerkers van het Zuid-Hollands Landschap gaven de kinderen alle kans zich buiten lekker uit te leven.

8


foto: Idde Lammers

Tekst: Idde Lammers

Leidse Hooidagen

Voor het hele gezin

80 jaar jong foto: Idde Lammers

k

Zuid-Holland in zomer & winter!

Na de zonovergoten feestdag van 27 september, kunt u met het ZuidHollands Landschap ook van de winter genieten. Beleef de winter van vroeger, van héél vroeger in Archeon met 50% korting! Archeon wordt omgetoverd tot een bijzonder winterwonderland. Zo beleeft u de Hollandse, historische winterwereld met knapperende haardvuurtjes, hartverwarmende activiteiten en bijna vergeten winterse gerechten. U kunt schaatsen en in de middeleeuwse huisjes wordt bij het vuur hard gewerkt om de ijskoude periode die nadert goed door te komen.

In het themapark Archeon waren eind september Beschermers, vrijwilligers, en vrienden van het ZuidHollands Landschap te gast. Zij vierden het 80-jarig bestaan van het Zuid-Hollands Landschap en de nieuwe samenwerking met het Archeon. “Mijn vader is boswachter bij het landschap, maar vandaag is-ie vrij”, glundert Jasper. Met zijn broertje, moeder én vader neemt hij een duik in het verleden. “Hé, daar staat Pierre Wind met een berenvel om een zwijn te braden!”

Vier de winter in Archeon

U bent welkom op 13 en 14 december en van 20 december t/m 4 januari 2015. Het park is geopend van 11.00 uur tot 17.00 uur.

rs en relaties van het Beschermers, vrijwillige p krijgen ook nu weer Zuid-Hollands Landscha . chts € 8,75! sle k oo n da is ijs De toegangspr tis.) (Kinderen tot 4 jaar: gra line via on ect Bestel uw kaarten dir on he arc nl/ www.zhl.

50% korting


9

Openingstijden De Tapuit, bezoekerscentrum Dunea April t/m oktober: • dinsdag t/m zaterdag 10.00 tot 16.00 uur • zondag 10.00 tot 17.00 uur maandag gesloten November t/m maart: • dinsdag t/m vrijdag 10.00 tot 16.00 uur • zaterdag 12.00 tot 16.00 uur • zondag 10.00 tot 17.00 uur Tijdens schoolvakanties op maandag open.

Passe-partout, speciaal voor onze pareltjes Dunea levert lekker en zuiver drinkwater aan circa 1,3 miljoen klanten in ZuidHolland. Én wij beheren prachtige natuur. Wat natuurgebieden betreft noemen we Kijfhoek, Bierlap en Solleveld met trots onze ‘pareltjes’. Pashouders mogen die gebieden exclusief bezoeken. Heeft u wél, of nog géén pas voor deze gebieden? Er is nieuws te melden!

Kijfhoek en Bierlap Het is niet anders: de kosten voor natuurbeheer lopen erg op. Daarom hebben we voor 2015 besloten, voor het eerst na jaren, de prijs van de pas voor Kijfhoek en Bierlap iets te verhogen. • De Kijfhoek/Bierlap pas kost nu € 10,80 per jaar • Geldig voor 2 volwassenen en 3 kinderen • Alleen geldig in combinatie met een lidmaatschap van het Zuid-Hollands Landschap.

Solleveld Al lange tijd zien Dunea en het Zuid-Hollands Landschap de wachtlijst voor een

Solleveld passe-partout groeien. Maar wij mogen van de provincie Zuid-Holland niet meer dan 2.400 passen uitgeven. Uit een enquête blijkt dat redelijk wat pashouders maar een enkele keer naar Solleveld komen. Jammer want ondertussen blijven anderen op de wachtlijst staan... Met het verhogen van de prijs willen wij voorzien in de kosten voor het natuurbeheer, maar ook hopen wij ruimte te maken voor mensen die gráág naar Solleveld willen, maar nu nog steeds op de wachtlijst staan. Overweegt u uw passe-partout Solleveld op te zeggen, maar wilt u toch zo nu en dan naar Solleveld? Schrijf u dan

Meer info op www.dunea.nl. Volg ons op twitter: @detapuit. Tefefoon: (088) 347 48 49 of e-mail: [email protected] Adres: Meijendelseweg 40, Wassenaar

in voor een van onze exclusieve excursies, welke wij via de site aanbieden! • De Solleveld pas kost nu € 12,50 per jaar • Geldig voor 2 volwassenen en 3 kinderen • Alleen geldig in combinatie met een lidmaatschap van het Zuid-Hollands Landschap.

Steun de natuur Uiteraard proberen we iedereen van een pas te voorzien. Mocht u onverhoopt toch nog op de wachtlijst staan, dan kunt u natuurlijk wél Beschermer van het Zuid-Hollands Landschap worden. Daarmee steunt u alle natuur in heel Zuid-Holland. Bovendien komen per 2015 alleen Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap in aanmerking voor een Solleveld passe-partout.

Beleef Solleveld exclusief Staat u tot op heden op de wachtlijst voor een Solleveld pas? Dan krijgt u van ons binnenkort een uitnodiging op uw huisadres. Voor een ontvangst en exclusieve rondwandeling op Solleveld. Meer informatie over Dunea en de duingebieden Meijendel, Solleveld en Berkheide vindt u op de website van Dunea. Of neem contact op met Dunea via telefoonnummer 088 347 48 49 of e-mail [email protected]. Voor vragen over de administratie en de acceptgiro’s kunt u contact opnemen met het Zuid-Hollands Landschap via 010 272 22 22

10

Dunea • 4 • 2014

Interactieve tentoonstelling in De Tapuit

Woning gezocht! De Tapuit in Meijendel is inmiddels ruim twee jaar geopend. Met zo’n 100.000 bezoekers per jaar is het een groot succes. En nu is er weer een reden bijgekomen om eens langs te komen met het hele gezin. Tot en met 11 januari 2015 is de nieuwe interactieve tentoonstelling ‘Woning gezocht!’ te bekijken en te beleven voor jong en oud. In de tentoonstelling ‘Woning gezocht ‘ word je meegenomen langs een aantal dieren die je in Nederland kunt tegenkomen. Er wordt stilgestaan bij de manier waarop de dieren ‘gehuisvest’ zijn. Bijna elk dier heeft wel een plek waar hij kan schuilen of waar de jongen geboren kunnen worden. Verwonder je over de soms verrassende en slimme woonvormen van deze dieren.

Zelf doen In de tentoonstelling zitten twee filmpjes over de woningen van dieren, in het vossenhol zit een leuke doe-activiteit en het elektrospel ‘wie hoort bij welke woning?’ maakt de tentoonstelling erg interactief. Er is ook een speurtocht bij en de antwoorden kunnen kinderen vinden in de tentoonstelling. Sleutelwoorden zijn ‘beleving’, ‘verwondering’, ‘interactie’ en ‘plezier’. Het bezoek aan de tentoonstelling is eventueel te combineren met een buitenspeurtocht of lekker spelen en hutten bouwen in het Monkeybos. Zo bouwt ieder zijn eigen woning. U kunt natuurlijk ook met een schoolklas of kinderfeestje langskomen om de kinderen te laten zien hoe de dieren leven, bouwen en wonen. Dit horen we graag even van tevoren. U kunt het doorgeven via [email protected]. ‘Woning gezocht’ is tot en met 11 januari 2015 te bezoeken in De Tapuit, het bezoekerscentrum van Dunea.

Nu verkrijgbaar in De Tapuit: activiteitenfolder november tot en met april. Haal hem op in De Tapuit Zondag 30 november

Zaterdag 21 februari

Gezins GPS tocht Start: 10.00 uur bij De Tapuit in Meijendel Eind: 13 uur Prijs: € 15,00 per apparaat Aanmelden: [email protected]

Winterwandeling met appeltaart Start: 09.30 uur bij De Tapuit, bezoekerscentrum Dunea in Meijendel

Zaterdag 13 december Natuurfotoworkshop met Joost en Joost Met koffie en koek! Start: 09.30 bij De Tapuit in Meijendel Eind: 12.30 uur

Donderdag 25 december IVN Frisse Neuzenwandeling Start: 13.30 uur bij het Informatiebord tegenover de paardenbak in Meijendel

Zaterdag 10 januari Winterwandeling met erwtensoep Start: 09.30 uur bij De Tapuit, bezoekerscentrum Dunea in Meijendel

Vrijdag 27 februari Kinderen beleven Meijendel (6-10 jaar) Start: 14.00 uur bij De Tapuit, bezoekerscentrum Dunea in Meijendel

Zaterdag 7 maart, 21 maart en 4 april Speuren naar reeën in Meijendel Start: 08.00 uur bij De Tapuit, bezoekerscentrum Dunea in Meijendel

Vliegeren boven Meijendel Met behulp van luchtfoto’s, die gemaakt worden met een camera onder de vlieger, wordt het effect van jarenlang natuurherstel in de duinen tussen Katwijk en Monster gemeten. Waar is de dynamiek, het spel van zand, wind en water, het grootst geworden? Om de natuurwaarden van het duingebied tenminste te handhaven is Dunea ertoe overgegaan de vegetatie op een aantal plekken te verwijderen. De uitkomst van deze ingreep is dat het stuivende duin weer terugkeert in het landschap. Dunea paste in Meijendel verschillende methoden toe om de vegetatie te verwijderen en vervolgens de grond te bewerken om te zien welke methode het duingebied het langst laat stuiven. De verschillende methoden moeten met elkaar vergeleken worden: waar stuift het zand het meest? Dit kan onderzocht worden door een hele reeks van paaltjes met een maatverdeling in de duinen te plaatsen en die dan voor en na de herfst en winter af te lezen. In deze periode van het jaar komen immers de meeste stormen voor. Een groot nadeel is dat het slaan van paaltjes en het meten van het niveau van het zand tijdrovend is. Bovendien geeft dat slechts een benadering van het zandtransport in een complex geheel van hoge duinen en diepe valleien. Een nauwkeuriger manier is om digitale terreinmodellen te maken voor, en na het stormseizoen. Met behulp van luchtfoto’s, die met grote precisie gerefereerd zijn aan geografische posities en hoogtes in het veld kan zo’n model gemaakt worden. Door de modellen van elkaar af te trekken kan dan een nauwkeurige balans van het zandtransport opgesteld worden. In september en oktober zijn een aantal gebieden in Meijendel voor het eerst gefotografeerd vanuit de lucht door een camera onder een vlieger te hangen. Voordat de vlieger de lucht in ging, zijn referentiepunten met een Differentiaal GPS (DGPS) ingemeten. De referentiepunten bestonden uit markeringsvlakken die in het veld werden uitgezet.

Zaterdag 11 april Op verkenning door Solleveld Start: 09.30 uur bij de Watertoren van Monster in Solleveld

Colofon Deze spread is een uitgave van Dunea. Tekst: Sandra Zittersteijn (eindredactie) Foto’s en illustraties: Dunea Beeldbank, Marijke Koopman, Monique Klein. Vormgeving: T2 Ontwerp, Katwijk. Dunea, Postbus 756, 2700 AT Zoetermeer www.dunea.nl, (088) 347 47 47

Dunea • 4 • 2014

11

foto: Idde Lammers

SPONSORNIEUWS Beschermervoordeel Groen & Fit Speciaal voor onze Beschermers heeft De Friesland Zorgverzekeraar een exclusief voordeel in het Groen & Fit Collectief. Profiteer van dit beschermervoordeel en lees de flyer bij dit magazine of kijk op www.zhl.nl/groenenfit Uit verschillende onderzoeken blijkt dat bewegen in de buitenlucht gezondheids klachten helpt voorkomen. Vanuit die wetenschap is de samenwerking met De Friesland Zorgverzekeraar ontstaan. Samen streven we naar een gezonde en vitale samenleving. En wat is nu leuker dan op avontuur gaan in de ZuidHollandse natuur?

Samen met bedrijven en partners zijn we nog slagvaardiger in wat ons verbindt: de natuur! Neem contact op met Sandra te Morsche, [email protected], (010) 272 22 22 of kijk op www.zhl.nl/vriend

VRIENDEN EN PARTNERS

12

Archeon AKZO Nobel BP Raffinaderij Rotterdam Collectieve Zonnepanelen De Friesland Zorgverzekeraar dS+V Gemeente Rotterdam Europe Container Terminals (ECT) Gemeente Noordwijk HD Projectrealisatie Nationale Postcode Loterij Rietdekkersbedrijf C. van Vliet V.O.F. Shell Thuiszorgorganisatie Florein


Chris van der Oord kijkt vanuit zijn huiskamer uit over het natuurgebied Polders Poelgeest in Oegstgeest. “We hebben de mooiste achtertuin die ik me kan wensen”, vertelt Chris enthousiast. “Vanochtend zag ik nog een paar lepelaars door het ondiepe water waden.” Onlangs heeft het Zuid-Hollands Landschap Polders Poelgeest kunnen uitbreiden door het verwerven van het grootste deel van de aangrenzende polder. Chris: “Tijdens een wandeling zag ik dat het perceel te koop werd aangeboden. Vervolgens las ik in dit tijdschrift over de actie van het ZuidHollands Landschap om de polder te kopen. Ik heb meteen een gift gedaan. Het was goed om te zien hoe de actie in de wijk leefde. Er wordt nu onderzocht of het mogelijk is een wandelpad richting het centrum van Warmond aan te leggen. Ik hoop dat het lukt.” Inmiddels lopen er gesprekken met de gemeente om de planning en de beschikbare budgetten op elkaar af te stemmen. Het gaat daardoor misschien wat langer duren, maar er wordt wel meer mogelijk. Naast het wandelpad is het de bedoeling om door de polders ook een recreatief fietspad aan te leggen.

‘De mooiste achtertuin die ik me kan wensen!’

In 2014 doneerde het Zuid-Hollands Landschap hout aan het Archeon. Daarmee kon een oud ambacht weer nieuw leven ingeblazen worden: houtskool maken. De vernieuwde samenwerking werd op 27 september vastgelegd in kleisteen door directeur Archeon Jack Veldman, voorzitter Vrienden van het Archeon Leo van Sister, gedeputeerde Han Weber en directeur Zuid-Hollands Landschap Michiel Houtzagers.

BEDRIJVEN VRIENDENNETWERK

De gift van Chris

GIFTEN EN DONATIES We ontvangen veel giften of spontane verhogingen van de jaarlijks bijdrage. U kunt bijvoorbeeld bij een verjaardag of jubileum aan de gasten een donatie vragen voor het Zuid-Hollands Landschap. Dit kwartaal geven we aandacht aan de volgende giften: € 50,- Dhr. R.A. Makkink, t.g.v. 50ste verjaardag I. Keijzer € 95,- vA-Natuurproducties, uit verkoop DVD Streekparels € 155,- Dhr. Van den Elzen, i.p.v. bloemen begrafenis € 250,- Dhr. R.W. van der Meer en Mw. I. van der Meer-Noort, voor aankoop land € 750,- Fam. Stafleu, t.g.v. verjaardag € 3.000,- The Hague Roadrunners n.a.v. 30-jarig bestaan DE ZUID-HOLLANDSE NATUUR HEEFT UW GIFTEN, GROOT EN KLEIN, ECHT NODIG. ALLE GULLE GEVERS HARTELIJK BEDANKT!

Winterwandeling in Poelgeest

Zaterdag 6 december, 10.30 - 12.00 uur begeleidt de boswachter speciaal voor Beschermers een winterwandeling naar de nieuwe aankoop van Polders Poelgeest. U hoort van hem alles over de toekomstige inrichting van het aangekochte weiland. Ga mee en geef u op via www.zhl.nl/natuuragenda De Stichting Het Zuid-Hollands Landschap besteedt giften verantwoord. Schenkingen, giften en nalatenschappen zijn voor u fiscaal aftrekbaar en de stichting hoeft over het binnengekomen bedrag geen belasting te betalen. Kijk op www.belastingdienst.nl/giften of www.cbf.nl

NATUURBEHEER

PAS IN ‘T KORT

De PAS (Programmatische Aanpak Stikstof) heeft betrekking op zo’n 130 natuurgebieden in ons land. Dat zijn die gebieden, waar de natuur last heeft van te veel stikstof. Via de PAS worden twee doelen tegelijk bereikt. De biodiversiteit in die gebieden wordt hersteld. Er komt weer ruimte voor nieuwe economische activiteiten ondanks stikstofuitstoot. Die ruimte was er nauwelijks meer, want uitbreiding was bijna altijd in strijd met Europese richtlijnen ten aanzien van stikstofuitstoot en natuur. Zie ook http://pas.natura2000.nl

1

Opknap beurt Soms brengt narigheid ook mooie dingen. Zoals in Voornes duingebied. Stikstof deed daar de duinen dichtgroeien, maar de opknapbeurt die nu volgt geeft behalve prachtige ‘nieuwe’ duinen, ook een bijzondere samenwerking tussen Natuurmonumenten en

tekst: Monica Wesseling

het Zuid-Hollands Landschap. Natuurbeheerders en overheid zijn overal in het land druk bezig met de PAS, de Progammatische Aanpak Stikstof. Door uitstoot van industrie, verkeer en landbouw zijn veel natuurgebieden overbemest geraakt met stikstof. Gevolg: een enorme groei van grassen en andere ‘gewone’ planten. Wat minder veel voorkomende planten en dieren zitten daardoor in de knel. Zo vinden bijvoorbeeld de blauwvleugelsprinkhaan en zandhagedis in de duinen geen open zand meer om hun eieren in af te zetten en wordt een tere plant als de vleugeltjesbloem overwoekerd.

OPKNAPBEURT

“Omdat de Europese Commissie ook

Nederland verplicht om goed voor zijn natuurgebieden te zorgen, is er nu de PAS”, vertelt Hans Visser regiohoofd Eilanden bij het ZuidHollands Landschap. “Het houdt onder andere in dat sommige natuurgebieden een echte opknapbeurt krijgen.” Door het weghalen van de overbemeste bovenste laag grond (plaggen) en van heel veel grassen en struiken worden de natuurgebieden ontdaan van een berg stikstof. Visser: “Hier op Voorne bijvoorbeeld maaien en plaggen we dichtgegroeide duinvalleien, trekken we struiken, laten we extra begrazen, verwijderen we slibrijke bodems uit poelen en gaan we de Tenellaplas bij het bezoekerscentrum uitbaggeren.”

2

3 dagen per maand in!” Martin Mos* van Natuurmonumenten vult zijn tijdelijke collega aan: “De samenwerking verloopt prima. Het ZuidHollands Landschap kan deze klus nu op tijd klaren, ze profiteren van de ervaring die wij al eerder opgedaan hebben. Wat ik zelf een groot voordeel vind is dat beide organisaties op deze manier eens in elkaars keuken kijken. Daar leert iedereen van.” * Bij Natuurmonumenten is Martin Mos beheerteammedewerker West-Brabant.

ERVARING INHUREN

Al met al is de aanpak van stikstof een enorme klus, zeker voor een vrij kleine werkorganisatie als het Zuid-Hollands Landschap. Ingewikkeld bovendien door veel Europese regels. Visser: “Bij ons is er nog weinig ervaring met dit werk en daarom hebben we twee mensen van Natuurmonumenten gevraagd ons te helpen. We huren de collega’s tijdelijk en voor enkele

1 De blauwvleugelsprinkhaan lijkt saai.

Tot hij zijn vleugels ontvouwt! Het is een kwetsbare soort die op de Rode Lijst van sprinkhanen en krekels staat en een voorkeur heeft voor onbegroeide duinen. foto: Marie-Louise Govers, ill: Didier Descouens

2 Vleugeltjesbloem foto: Hans Visser

3 Zandhagedissen hebben kaal zand nodig om hun eieren in af te zetten.

foto: Annete/123rf.com


13

foto: Corrie van Ettinger

VRIJWILLIGERS

‘JAAP WEET MEER OVER VLINDERS DAN IK’ Voor de kust van Hoek van Holland ligt de Van tekst: Nadine Mussert

Dixhoorndriehoek. Boswachter Fred Spreen schakelt graag de hulp van vrijwilliger Jaap Tromp in om het publiek te laten genieten van dit bijzondere natuurgebied.

14


Het grootste compliment dat je Jaap Tromp kunt geven, is de reactie: ‘weer wat geleerd’. Ik zeg het spontaan wanneer hij mij meeneemt door het gebied en vertelt over de kalkrijkdom daar. “Niemand weet bijvoorbeeld”, aldus Tromp terwijl we door het zand ploegen, “het antwoord op de vraag waarom de Van Dixhoorndriehoek zo gigantisch kalkrijk is. Men bedenkt dat het door de schelpen komt. Maar langs de kust van bijvoorbeeld Schoorl komen ook schelpen voor, en daar zijn de duinen kalkarm. Weet je hoe? De kalk

Jaap op Facebook

De Van Dixhoorndriehoek ligt achter de Oude Strandboulevard van Hoek van Holland. boswachter alle kennis in huis heeft over de natuur. Maar Jaap weet bijvoorbeeld over vlinders veel meer dan ik. Vrijwilligers brengen op geheel eigen wijze hun kennis in en hebben er vaak veel plezier in.’’ De boswachter is ook erg blij met de Facebook pagina.

BIJZONDER

Jaap Tromp vertelt! komt rechtstreeks uit de bergen via de grote rivieren en de Nieuwe Waterweg in zee terecht. Het zand werd in de jaren ’70 weggehaald uit wat tegenwoordig de Europoort havens zijn en uit de Noordzee.’’

DUIN EN BOS WESTLAND

Tromp bericht ook op de Facebook pagina ‘Duin en Bos Westland’ over dit soort weetjes en de dingen die boswachter Fred Spreen en hij tegenkomen in het gebied. Spreen: “Misschien denk je dat een

Het Zuid-Hollands Landschap werkt in al haar gebieden veel met vrijwilligers samen. “In dat opzicht is de Van Dixhoorndriehoek een bijzonder gebied, qua natuur overigens ook hoor” zegt Spreen. “Naast de excursies die Jaap hier regelmatig leidt, is er veel werk voor vrijwilligers. Op verschillende ochtenden en middagen hebben we in de kuststreek groepen die in de natuur aan de slag gaan met zagen, maaien et cetera. Maar dat is niet van toepassing in de Van Dixhoorndriehoek. Nóg niet’’ En dat terwijl er wel degelijk een heleboel werk wordt verzet in het duingebied bij Hoek van Holland. Het is er in de korte tijd dat het bestaat, behoorlijk dicht begroeid geraakt.

Begin van dit jaar is het Zuid-Hollands Landschap daarom begonnen met een groot project om het open karakter van de Van Dixhoorndriehoek te herstellen en kwetsbare plantensoorten meer ruimte te geven. “Dat is zulk specialistisch werk dat het door een externe partij wordt uitgevoerd’’, verklaart Spreen. Tot 2016 zal er nog werk in uitvoering zijn in de Van Dixhoorndriehoek. “Zo worden de paden aangepast. Het is al een stuk toegankelijker geworden voor publiek. En dat is belangrijk; zij die zich betrokken voelen bij het gebied zijn immers de natuurbeschermers van de toekomst.’’

PERSOONLIJK

Ik ga met Jaap Tromp weer even de duinen in, want hij laat je het liefst persoonlijk kennismaken met de Van Dixhoorndriehoek. “Ik geef hier regelmatig excursies waarbij ik vertel over alles wat we tegenkomen’’, legt hij uit. “Over de vogels die we horen, de plantjes die er bloeien, insecten die we zien. Dat is het best over te brengen als je er zelf doorheen loopt.’’

Gaat het niet te hard vriezen, dan hebben de vogels nog lang profijt van de duindoornbessen in het duingebied.

Ook vrijwilliger worden voor het Zuid-Hollands Landschap? Er is van alles te doen! Meld u vandaag nog aan op www.zhl.nl/vrijwilligerswerk


15

foto: Jaap Tromp

foto: Jaap Tromp

Op de Facebook pagina Duin en Bos Westland bericht Jaap Tromp behalve over de Van Dixhoorndriehoek ook over andere natuurgebieden van het Zuid-Hollands Landschap: Hyacintenbos, Solleveld, Zandmotor, Spanjaardsduin, Vinetaduin, Staelduinse Bos, Zeven Gaten en Oranjeplassen. www.facebook.com/natuurwestland

Foto: © Eurosense B.V., 2012

KIJK OP ZUID-HOLLAND

Schepen varen af en aan op de rivier de Noord die zich bij het eilandje Sophiapolder in twee stromen splitst. Links de Rietbaan, ter hoogte van Hendrik-Ido-Ambacht en rechts de Pelsert, aan de kant van Papendrecht. Na het eiland komen ze weer bij elkaar. Een stukje verderop, bij Dordrecht, ligt het drukst bevaren rivierkruispunt van Europa. Sophiapolder is een natuureiland waar eb en vloed vrij spel hebben. Dat is goed te zien op de foto, bijvoorbeeld aan de kreken die zijn ontstaan. Ze zijn relatief nieuw, want niet zo lang geleden stond er nog een boerderij op het eiland. Ook de rechte lijnen van de oude landbouwpercelen zijn vanuit de lucht nog te herkennen. Het eiland ontstond in 1856, toen een Dordtse grootgrondbezitter het initiatief nam een aantal zandplaten in te polderen. Het werd genoemd naar koningin Sophie (18181877), de toenmalige echtgenote van koning Willem III. Boeren hielden er vee en hadden er hooiland. Voor akkerbouw was het niet geschikt vanwege de grote kans op overstromingen. Later, in de 20ste eeuw, woonden er ook arbeiders die werkten op de

scheepssloperijen aan de overkant. Hendrik-Ido-Ambacht stond bekend als ‘scheepskerkhof’, waar schepen gesloopt werden en het schroot werd verkocht. Tegenwoordig is het eiland, mede dankzij het beheer door het Zuid-Hollands Landschap, een groene oase midden in de bedrijvigheid van de Drechtsteden. Er zijn wandelpaden, vlonders en uitkijkpunten aangelegd. Tussen maart en oktober vaart een voetveer vanaf de Veersedijk in Hendrik-Ido-Ambacht. De overtocht wordt gratis verzorgd door enthousiaste vrijwilligers.

EEN BIJZONDER NATUUREILAND IN HET HART VAN DE DRECHTSTEDEN

Voor achtergrondinformatie, excursies en vaartijden: www.zhl.nl/sophiapolder

Met dank aan Teun de Bruijn, Regionaal Archief Dordrecht.

Sophiapolder

Natuureiland Sophiapolder wordt beheerd door het Zuid-Hollands Landschap.

Veel te zien in Zuid- Holland!

Recommend Documents