2013.06.01 Naastenliefde /Naast de liefde
Toelichting werd gehouden door Egbert Rooze.
Vanavond hebben we het over de kern van ons geloof: de naastenliefde.
Heb u naaste lief, die is aan u gelijk, is de letterlijke vertaling.
Hoezo? Aan u gelijk?
Dat komt eigenlijk van het gebod uit Lev. 19:
Heb de vreemdeling lief, die is aan u gelijk, want zegt de tekst, ‘Gij zijt zelf ook vreemdeling geweest in Egypte. Dus het vergelijkingspunt is: die vreemdeling die bij u woont, heb hem/haar lief, want je kent zelf ook die situatie van vreemdeling zijn: niet geacht, misbruikt, zet ze aan het vuilste en minst betaalde werk, dank ze af als het u beter uitkomt, u hoeft ze niet met respect, laat staan met liefde te behandelen. Over dat ‘respect’: hebt u dat verhaal ook gelezen van die Senegalese vrouw die naar een arbeidsbureau ging voor werk? Zij kwam bij de loketbediende, en …ja hoor, reageerde ze vrij snel, die had wel een werk voor haar als poetsvrouw. Zij vroeg toen echter: mag ik ook mijn diploma’s laten zien? En ze legde verschillende universitaire diploma’s voor! En daar ‘zat’ die loketbediende!
En van Bruno mijn zoon, die afgelopen seizoen al tweemaal aan een dancing geweigerd is toen hij samen was met 6 vrienden: gij, bruine, gij komt er hier niet in! De 6 vrienden waren blank en gingen ‘uiteraard’ naar binnen, hij als zevende niet. Over respect gesproken!
Die vreemdeling die niet ‘van ons’, van hier is, die je niet moet liefhebben zoals wij, is van alle tijden en plaatsen!
1/9
2013.06.01 Naastenliefde /Naast de liefde
Dààrom begint de bijbel erover, als tegenverhaal: hij hoort er wél bij!
Heb hem lief, want die is nu wat jij geweest ben toen. Zijn situatie nu moet jij verstaan vanuit jullie situatie vroeger. Dat is de essentie van de naastenliefde. Die houdt rekening met de context waarin die persoon verkeerde – en die begint met de minste. En als je die context zelf vergeten bent, wordt het gevaarlijk. Dan denk je ‘nu zijn wij er bovenop’, en vaak begint dan het discrimineren van ‘bovenop’ naar de anderen toe!
Dus als dat gebod nu uitgebreid wordt tot: heb uw naaste lief, die is als jij, dan moet je dat eerdere gebod over die vreemdeling als achtergrond zien.
Die naaste leeft ook in een bepaalde context. Het gaat erom dat ook te begrijpen, die context en daarin handelen.
Dus het gaat er niet om, om bepaalde gevoelens te moeten ontwikkelen voor die naaste, - Oh, ik moet die meer liefhebben.
Jawel, wél in de zin van goed luisteren naar die persoon, situatie leren verstaan en daarin nabij zijn en handelen.
2/9
2013.06.01 Naastenliefde /Naast de liefde
Dit is het antwoord dat Jezus aangeeft in zijn laatste parabel in Mt.: ‘Wat jij aan de minste van de mensen hebt gedaan, hebt ge aan Mij gedaan!
Dus, dit gebod gaat ook niet over eigenliefde: hebt uw naaste lief, zoals je jezelf liefhebt. Dat staat er ook niet. Ja, maar zeggen we dan, hoe kunnen we nu een ander liefhebben als je jezelf niet liefhebt? Ge moet toch eerst uzelf liefhebben?
Buiten dat het er niet staat en ook nooit zo bedoeld is, is het ook vreemd in de bijbel. De prioriteit in de bijbel ligt bij die persoon die aan de kant van de weg ligt, uitgekleed, mishandeld: wie is mijn naaste? vraagt een wetgeleerde aan Jezus en Hij antwoordt in die zin: die aan de kant van de weg liggen, en waar velen met een grote boog omheen lopen!
En wiens hart kan niet opengaan voor zo een situatie? Daar begint dan toch naastenliefde? Nog sterker: in de bijbel gaat het dan niet alleen, om die ene persoon, maar om structureel ‘armgemaakte’ mensen, zij die geen aandacht krijgen. Daarom is bevrijding uit Egypte ook een structurele daad: haal ze weg onder het regime van de macht van de onmenselijkheid. Dan kan je er pas echt beginnen aan te bouwen, structureel.
Want wat ge niét aan de minsten hebt gedaan, hebt ge ook aan Mij niet gedaan!
En dan: die tweede tekst, hebt uw vijanden lief?
Ik wou u eerst iets anders zeggen: als er in de bijbel staat ‘Indien iemand deze kleinen tot zonde verleidt, het ware beter dat een molensteen om zijn hals was gehangen en dat hij verzwolg in de diepte der zee! staat niet in het Oude Testament, maar is een uitspraak van Jezus in de drie evangeliën. Hoe verhoudt zich dat t.o.v. liefde tot de vijand?
3/9
2013.06.01 Naastenliefde /Naast de liefde
Eerst moeten we zeggen: Jezus is ongehoord fel als de waarden en de rechten van de minste geschonden worden. Dat kan niet. Dat zijn vijanden van het rijk Gods, vijanden die je moet bestrijden.
Dus, als u nu leest ‘heb uw vijanden lief’ moet er misschien iets anders achter zitten. Eén ding moeten we goed verstaan, de context waarin Mattheus schrijft is deze van Romeinse bezetting en verdrukking. Dat is de vijand in de 1 e plaats en daarbij nog de collaborateurs. In de Joodse Oorlog werd er bloedbad na bloedbad aangericht; wel meer dan 100.000 doden, vermoord, kapotgemaakt.
En je weet als gelovige niet meer wat je moet doen? Ook het verzet – bv de Zeloten – is nauwelijks vol te houden. Maar je wordt voortdurend gekleineerd, gedemoraliseerd, vernederd, gedood: hou het maar eens vol.
Wel, dan komt misschien een manier van reageren dichterbij als liefde tot de vijand – alle andere wegen zijn afgesloten, het geweld van Rome en de zijnen toont zich oppermachtig, dan is ‘liefde tot de vijand’ misschien een strategische weg, een methode om overeind te blijven.
Want er zit een ondertoon van subversief gedrag in. Dat die vijand wordt liefgehad, dat er voor hem wordt gebeden, daarop had die vijand niet gerekend. Hij heeft jou als vijand nodig om zijn vijandrol te kunnen blijven vervullen: die Joden, die Messianisten die buitenlanders, die slechteriken… dat moeten ‘vijanden’ blijven.
Als je in de wereld bekijkt, zo werkt het ? Je hebt een vijand nodig, een vijandbeeld creëren, hoewel je zelf misschien erg verdrukkend bezig bent. Maar dan heb je redenen om te blijven bewapenen. En zwaar!
4/9
2013.06.01 Naastenliefde /Naast de liefde
Maar de christen, de messianist, wil dat niet. En door zo’n gedrag frustreer je die vijand misschien. In ieder geval: de verdrukte ontworstelt zich hopelijk innerlijk aan de verdrukker. Innerlijk, want iets anders, heeft hij niet meer. Maar als je het innerlijk opgeeft, geef je alles op en zeg je: het heeft toch geen enkele zin, de sterkste wint het toch altijd. Nee, zegt de bergrede, dat hoeft niet. Hou je innerlijk sterk. Die verdrukker heeft deze strijd bedacht en voelt die niet. Jij wil niet de tegenstander meer zijn. je wil zelfs voor hem bidden, hij wordt geliefd.
Want door welke machten is hij zelf niet in de ban. Hoeveel mensen – soldaten - worden niet meegesleurd? Misschien kan je ommekeer bewerken?
‘Vijanden liefhebben’ is geen gemakkelijke weg, misschien een minimale weg. Maar wellicht toch de uitweg uit de totale vernietiging, uit de verharding waar niemand iets mee wint! Als je deze weg niet gelooft, kan je een verschrikkelijke verharding krijgen, ook bij de vijand. Zit daar niet het geheim van de messianisten in?
Dat is de weg die Jezus ook voorstelt als een strategische keuze
En zo eindigt dit stuk uit de Bergrede: Gij dan zult volmaakt zijn –eigenlijk staat er: op één doel gericht, op het doel om die vijandschap te overwinnen, om het Rijk Gods te doen komen! Wel, zo bezig zijn, op dit doel gericht, zul je een gezegend mens, zoals Jezus Christus, die alle vijandschap overwonnen heeft.
Amen.
5/9
2013.06.01 Naastenliefde /Naast de liefde
GEBED
God,
Vaak zijn wij verbijsterd over wat in de wereld gebeurt:
Bij zoveel moorden op mensen
zoveel vergoten bloed van kinderen en vrouwen
zulk misdadig onrecht aan mensen zonder wapens, zonder naam:
6/9
2013.06.01 Naastenliefde /Naast de liefde
verdrijf uit uw wereld het kwaad dat verdeelt en heerst.
Wordt het geen tijd dat Uw Naam méér gaat gelden
vurig wordt bepleit
Uw Naam die is: liefde, bevrijding
Die naam die ons oproept: heb elkander lief!
Heer, leer ons steeds te denken en te handelen
vanuit de minste, die het meest Uw beeld is
Leer ons ook strategisch te denken en te handelen
dat niet de hardheid en de dood ons weer te pakken krijgen
maar vergeving en openheid.
7/9
2013.06.01 Naastenliefde /Naast de liefde
Daarom durven wij te bidden om vreugde voor uw mensen,
dat zalige leven vol bonte pracht
wat zovelen ontzegd is en uit het hoofd gepraat:
“Het kan toch niet”, ’t is voor ons niet weggelegd!”
Maar de leliën van het veld en de vogelen van de hemel
hebben voor hen de droom staande en gaande gehouden
dat een vorstelijk bestaan mogelijk is!
Kom met uw geest, verwarm ons
oefen ons in naastenliefde
8/9
2013.06.01 Naastenliefde /Naast de liefde
in naam van uw Zoon, Jezus Christus
die dit tot het laatste gedaan heeft.
AMEN
9/9
