1
GEMENGD KOOR CANTAMABILE HAMME
VAN SCHONE KUNSTEN NAAR HET MAS STADSWANDELING DOOR HET CENTRUM VAN ANTWERPEN HISTORISCH CENTRUM 01
Ons vertrekpunt is het bronzen fonteinbeeld van Brabo op de Grote Markt, een meesterwerk van beeldhouwer Jef Lambeaux (1887). Het beeld vertelt de volkslegende van de reus Antigoon die de schepen een zware tol liet betalen als ze binnenvaarden. Als de schippers weigerden, werd hun hand afgehakt. De heldhaftige Romeinse kerel Brabo ging de reus te lijf, hakte zijn hand en hoofd af en wierp ze in de Schelde. Dit hand-werpen was volgens de legende de verklaring van Antwerpen. Maar meer waarschijnlijk komt de naam van ‘aenworp’, het aangeworpen land waaop de eerste nederzetting ontstond. In het Stadhuis, een renaissancegebouw uit 1565 met Italiaanse invloeden, hebben burgemeester en schepenen hun kantoor op het ‘schoon verdiep’. Op vele gildenhuizen op dit driehoekig Frankisch plein pronken nog steeds de gildesymbolen, met veel pracht en praal versierd. Door een poortje aan de Oude Koornmarkt 16 komen we in de Vlaeykensgang, één van de bekendste romantische plekjes van Antwerpen, een oase van rust te midden van het hectische stadsleven. De gang dateert uit 1591. Daarvoor maakte de plek al deel uit van de Antwerpse geschiedenis. Het gedeeltelijk overdekte straatje bevat nu een exclusief restaurant, antiekwinkeltjes en kunstgaleries. Vanwege de akoestiek is het straatje een geliefde plek voor het beluisteren van de beiaardconcerten op maandagavond. We komen uit in de Hoogstraat, tegenover de Haarstraat.
ONDERGRONDS EN VOLKS 02
Via de Suikerrui 21 kunnen we het Ruihuis instappen. Daar kunnen we een ondergrondse ruienwandeling maken van 1,6 km, uitgerust met overal en laarzen, door de onderbuik van deze stad. Gegraven als afbakening van de stad dienden de ruien als verdediging, voor het afvoeren van regenwater en voor de aanvoer van schoon water.
2 Ook konden er indertijd kleine goederenschepen op varen. Pas eeuwen later werden de ruien gebruikt als riool en nadien overwelfd om de stank tegen te gaan. Vlak naast het Ruihuis ligt achter een 19de eeuwse gevel het moderne Etnografisch museum (Suikerrui 19) waarin je vier continenten kunt ontdekken aan de hand van een collectie dagelijkse voorwerpen.
TRENDY CURIOSA We vervolgen onze route via de Grote Pieter Potstraat die de Kleine Pieter Potstraat als zijstraatje heeft en dat beter bekend is om zijn middeleeuws karakter. Eind 18de eeuw maakten de Fransen van deze omgeving een woonbuurt. Momenteel huizen er tal van leuke restaurantjes en cafés in de nauwe straatjes. 03
Richting de sfeervolle Vlasmarkt belanden we op Sint-Jansvliet, vroeger een drukke binnenhaven, nu een jeugdig bevolkt basketbalpleintje dat op zondag verandert in een vlooienmarkt. Aan de linkerkant bevindt zich de Hoogstraat met een concentratie van trendy curiosa en rechts de Oever waar we het standbeeld van Jacob Jordaens zien staan.
04
We zijn in de volksbuurt Sint-Andries. Een eeuw geleden was dit fraaie 15de eeuwse stadsdeel een centrum van sociale strijd voor beter wonen en beter werk. In de Kloosterstraat tref je brocante en modern antiquariaat. Het Mariabeeld in de SintAndrieskerk werd ‘gekleed’ door mode-ontwerpster Ann Demeulemeester. Een ommetje via de Muntstraat door de Lange Ridderstraat loont ook de moeite. Daar ontdek je achter de deur op nummer 79 in De Witte Griffoen de rust van wonen rond een mooie binnenplaats. Een van de weinige stegen die zijn overgebleven na de zware saneringen van de vorige eeuw.
05
Loop je een van de vele zijstraatjes in richting Sint-Michielskaai, dan tref je op de hoek van de Goede Hoopstraat het Huis van Roosmalen aan. Dit hoekhuis van architect bOb Van Reeth zette als eerste in 1985 de toon voor een nieuwe architectuur aan de kaaien: een maritieme wereld in een zwart-wit motief. De kaaien staan bol van de maritieme verwijzingen zoals scheepsschoorstenen, masten, relingen, patrijspoorten en zelfs vuurtorens.
06
Even verderop vanaf de kaaimuur krijg je een indrukwekkend panorama van de stad en haar torens. Daar ligt ook de blauwe steen, een internationale grens voor scheepsladingen.
PERS & KUNST 07
Op de Cockerillkaai wandelen we de Timmerwerfstraat in richting Waalse Kaai. Daar bevindt zich op de hoek het Zuiderpershuis. Deze oude energiecentrale vergaarde water onder druk in de twee torens. Via een ondergronds leidingnet zette deze centrale de bruggen, sluizen en havenkranen in werking. Vandaag is de plek een cultuurcentrum dat theater, muzikale producties en andere podiumkunsten presenteert, meestal van niet-westerse culturen. De Waalse Kaai getuigt net als de Vlaamse Kaai van een volks stadsleven van Belgen en Turken met aantrekkelijke restaurants en cafés.
3
08
Even verderop bevindt zich het Museum van Hedendaagse Kunst (Leuvenstraat 32). Dit museum herbergt zijn collectie in een verbouwde graansilo (1922) en een nieuwbouw. De komst van het museum droeg bij tot de heropwaardering van de buurt.
09
Terug op de Waalse Kaai bevindt zich op het nummer 47 het Museum voor Fotografie. Via de Kasteelstraat steken we via de Waterpoort een 17de eeuwse triomfboog als eerbetoon aan de Spaanse vorst Filips IV – vermoedelijk ontworpen door Rubens – door naar de Lambermontplaats.
LE PETIT PARIS 10
Midden op de Lambermontplaats staat de monumentale beeldengroep Baron Lambermont met boot, een ode aan de sterke havenexpansie in de tweede helft van de 19de eeuw. Rond dit mooie plein, vroeger ook Le Petit Paris of de Witte Stad genoemd, staan mooie burgerhuizen. Op de zuidelijke kop van de boulevard op de Bolivarplaats staat het nieuwe gerechtshof, naar een ontwerp van de Britse architect Richard Rogers.
11
We wandelen verder richting noorden naar het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (Leopold De Waelplaats). Deze cultuurtempel is een van de meest imposante gebouwen van de stad met een rijke collectie kunstwerken vanaf de 14de eeuw met werk van grootmeesters uit de Lage Landen. Het baroktrio Rubens, Van Dijck en Jordaens is hier goed vertegenwoordigd. Aan de achterzijde van het museum ligt Het Bootje, een prachtige hoekerker als onderdeel van het gebouw De Vijf Werelddelen, naar een art nouveau ontwerp van architect Frans Smet-Verhas. Elke laatste zondag van de maanden mei tot september) is er hier een openlucht schildersmarkt. Let ook op de ‘fontein der traagheid’ vóór het museum, een kunstwerk van Cristina Iglesias. De beeldhouwster koos niet voor een spuitende fontein, wel voor een bassin waarin water langzaam opwelt als uit een bron en daarna weer wegstroomt. Het volen leeglopen duurt telkens zo'n 20 minuten. Als het bekken vol is, is het een spiegel waarin vijf minuten lang de indrukwekkende gevel van het museum weerspiegeld wordt, waarna het weer leegloopt, een simulatie van eb en vloed van de zee.
MODE TROEF 12
De Marnixplaats is een rechthoekig plein met het bombastische standbeeld Vrijmaking van de Schelde met op de top de god Neptunus.
13
Via de Nationalestraat, honderd jaar geleden een flaneerstraat, wandel je de ModeNatie binnen, waar de befaamde Modeacademie, het Modemuseum en het Flanders Fashion Institute hun vaste stek hebben. In Antwerpen bruist de mode volop sinds de legendarische Zes van Antwerpen, allen ex-studenten van de mode-afdeling van de Koninklijke Academie, wereldfaam verkregen: Walter Van Beirendonck, Ann De Meulemeester, Marian Yee, Dirk Van Saene, Dries Van Noten en Dirk Bikkembergs.
4 14
Het nieuwe MoMu, ModeMuseum op de hoek van de Nationalestraat en de Drukkerijstraat, is een museum voor mode, kleding en textiel met een uiterst gevarieerde verzameling van zowel historische als hedendaagse stukken en een eigenzinnig tentoonstellingsbeleid. In de Sint-Antoniusstraat 12 tref je in een voormalige garage de witte winkel Walter aan, een realisatie van Walter Van Beirendonck en Dirk Van Saene.
KOFFIE EN THEATER 15
Aan de Boogkeers kan je het knappe gedicht ‘Een minimum’ van de stadsdichter van 2005, Ramsey Nasr, in alle rust lezen.
16
Vlakbij ligt ’t Elzenveld (Lange Gasthuisstraat 45), een cultuur- en congrescentrum dat de oude gebouwen van het middeleeuwse Sint-Elisabethziekenhuis betrekt, met o.a. zijn 15de eeuwse kapel. Je wandelt er doorheen. Een leuk koffiezaakje bevindt zich in de vroegere hovenierswoning van de Botanische Tuin (Leopoldstraat) die is aangelegd om planten te kweken voor de school voor geneeskunde, chemie en plantkunde, die naast het ziekenhuis was gevestigd. Wandel je verder, dan beland je vanzelf op het Theaterplein met de betonnen Stadsschouwburg op de voorgrond. Ook de Bourlaschouwburg (Komedieplaats) is een gebouw met een bijzondere grandeur uit 1830 gebouwd voor de bourgeoisie. Momenteel is hier het toneelgezelschap Het Toneelhuis gevestigd. Het foyer baadt in een decor van burgerlijke elegantie. Dit wordt het Quartier Latin van Antwerpen genoemd.
HET RUBENSHUIS 18
Via Hopland, waarde Hortareconstructie pronkt en de elegante Schuttershofstraat, waar zich tal van art decohuizen en trendy speciaalzaken hebben gevestigd, belanden we aan het hoogtepunt van het Antwerpse rijke verleden: het Rubenshuis.
19
Deze kunstenaarswoning met paleisallures vindt nergens zijn weerga. Het leven van de grote barokschilder ontrolt zich hier voor je ogen en laat je zo zijn veelzijdig talent ontdekken: schilder, architect en diplomaat, verzamelaar en geleerde, echtgenoot en vader. Maar bovenal ontdek je er Rubens als de prins van de barok in Europa. Even verder op de hoek kan je even in het ‘Koninklijk Paleis op de Meir’, althans tot op de binnenkoer. Keer daarna terug naar het plein. De winkels van de Meir vind je in elke grote stad.
DE WILDE ZEE 20
Via de Schuttershofstraat nemen we een stukje van de Huidevettersstraat mee, die lang een van de duurste straten van Antwerpen was. In de verkeersvrije winkelstraten achter de Huidevettersstraat bevindt zich de Wilde Zee met vijf gezellige wandelstraatjes.
21
De politietoren op de Oudaan, het Administratief Centrum van de stad Antwerpen, wordt op architecturaal vlak nog niet naar waarde geschat.
22
De Kammenstraat is een verzamelpunt van skaters, boarderss en hippe jeugd. Het is een straat barstensvol megastores in dienst van de straatcultuur. Er zit ook opnieuw
5 muziek in de kerk op de Kammenstraat 81. De gevel van de voormalige SintAugustinuskerk, een kloosterkerk voor de Augustijnen, is een van de belangrijkste monumenten van de vroegbarok in de Nederlanden. Vandaag is het gebouw bekend als Amuz, het Augustinus Muziekcentrum.
DE VLEGEL EN DE MODE 23
Ook het standbeeld De Vlegel of Den Deugniet, de tegenhanger van Manneken Pis, staat hier op de hoek van de Korte Gasthuisstraat en de Huidevetterssttraat te roepen om een trendy Wilde Zee-outfit. Allez, als hij tenminste niet weer gestolen is. Met zijn broek die hij laat afzakken is hij het symbool van de goedlachse Antwerpenaar. Vlakbij ligt bakkerij Goossens (Korte Gasthuisstraat 31) waar je het bekende Antwerpse Roggeverdommeke kunt kopen, een lekker roggebrood met veel rozijnen. Ook de Antwerpse Handjes, boterkoekjes uit zanddeeg of chocolaatjes met of zonder marsepein in de vorm van een handje, zijn sinds 1934 bekend en gegeerd bij menig Antwerpenaar. Op de hoek van de Lombardenvest en de Lombardenstraat ilgt een oud winkelpand dat erg belangrijk is geweest voor de ontwikkeling van de Belgische mode vanaf de jaren 80. Louis (Lombardenstraat 2) is de zaak van Marjan Eggers van wie de voorganger Geert Bruloot de Zes van Antwerpen heeft gelanceerd. Je kan er naast kleding van gloednieuwe jonge ontwerpers nog de recente stukken van de Zes kopen.
FRIETJES ONDER DE KATHEDRAAL 24
25
De Groenplaats dan. Oudere Antwerpenaren zeggen nog vaak het Groenkerkhof als ze de Groenplaats bedoelen. Een kerkhof was het hier tot de Oostenrijkse bezetters in de 18de eeuw het begraven binnen de stadsmuren afschaften. Sindsdien is dit het belangrijkste plein van de stad. Een standbeeld van Rubens domineert het plein sinds 1943. Menig toerist en Antwerpenaar peuzelt graag een frietje van Fritkot Max. Max is een van de oudste, bekende frituuruitbaters van Antwerpen. Reeds in 1862 stond hij op het Burchtplein, dat bij het rechttrekken van de Schelde verdween. Op de Groenplaats vind je ook het Frietkotmuseum, beslist het kleinste museum van België, maar waar je met friet naar binnen mag en een prachtig uitzicht op de Groenplaats hebt.
STENEN KANTWERK 26
De Onze-Lieve-Vrouwkathedraal op de Handschoenmarkt met zijn 123 meter hoge toren domineert als een stenen kantwerk de Antwerpse skyline. Het is de grootste gotische kerk van de Nederlanden waar men 169 jaar heeft aan gebouwd. Er waren twee torens gepland, maar slechts één is er gekomen. De werken aan de tweede toren werden stilgelegd toen er na een zware brand in 1475 geen geld meer was om verder te bouwen. De kerk doorstond tal van branden en plunderingen. Toch bevat ze veel belangrijke kunstwerken. Bijvoorbeeld: vier schilderijen van Rubens met wereldfaam, de kleurrijke glasramen en een subliem beeldhouwwerk.
PAUL VAN OSTAIJEN 27
Even verderop Bevindt zich het stemmige Hendrik Consciencepleintje. Dit biedt net als de Vlaeykensgang een oase van rust in het drukke stadscentrum. Voor velen is dit wat Italiaans aandoende plein, het mooiste van de stad. In de jaren 60 werd dit plein
6 als eerste in de stad autovrij, na acties en happenings van kunstenaars en buurtbewoners. Vergeet uiteraard niet een bezoek aan de Carolus-Borromeuskerk uit 1621. De weelderige aankleding van de zijkapellen geeft een beeld van hoe de kerk er binnenin moet hebben uitgezien, vóór de verwoestende brand van 1718. De Grote Goddaard maakte samen met de Minderbroedersrui deel uit van de derde stadsuitbreiding. Het niveauverschil tussen wal en gracht ervaar je nog steeds als je door de vensters van de ondiepe huizen kijkt. Hier bevindt zich het standbeeld van Paul Van Ostaijen, uitkijkend naar het AMVC Letterhuis, met handschriften, documenten en beelden van Vlaamse schrijvers. De Stadswaag is een oud handelskwartier, meer dan in andere wijken is hier het maritieme leven van vele eeuwen nog voelbaar.
HET EILANDJE 29
Via de Boterhamstraat passeren we het Hessenhuis, een stapelplaats voor koopliedengoederen. Een stophalte waard is zeker ook het Internationaal Zeemanshuis. Bedoeling van dit gebouw: het verschaffen van een degelijk onderdak, verzorging en ontspanning voor alle buitenlandse en Belgische zeelui. Tussen stand en haven, omringd door dokken en Schelde ligt de oude buurt het Eilandje. Grootse pakhuizen, ingenieuze sluizen, bruggen en droogdokken bepalen hier het beeld. Binnenschippers zijn hier thuis. Trendy jongelui bevolken de loften van de pakhuizen.
30
Ook het pakuis Sint-Felix op de Godefriduskaai, (na restauratie sedert 2006 Felixarchief), uit 1860 is een stop waard. Je kan er door de binnenstraat wandelen, langsheen 23.000 vierkante meter opslagruimten.
31
Tussen het Willemdok en het Bonapartedok in verrees in 2011 het nieuwe MAS, het Museum Aan de Stroom, een levend museum waarin de collectieve geschiedenis van alle Antwerpenaren wordt verteld, het verhaal van stad, haven en scheepvaart. De spiraalvormige wandelboulevard (open van 9.30 tot 24 uur) biedt een magisch gezicht op de stad.
HELLO ON9BD 32
De Scheldestad liet het lichtschip Westhinder III grondig restaureren. Het ligt nu als museumstuk te pronken in het Bonapartedok. Eind vorige eeuw dreven er voor de Belgische kust nog verscheidene lichtschepen. Het waren een soort vuurtorens op zee, die voor anker lagen in de buurt van zandbanken, ondiepten of andere plaatsen waar ze de andere schepen moesten voor waarschuwen. We lopen verder tot aan het water en krijgen een ontzettend mooi overzicht van de haven.
33
De Main Port Antwerpen is de draaischijf van de handel voor Antwerpen en voor West-Europa.
38
Je passeert hier langs de Veemarkt. Aan de overkant van het plein bemerk je de hoofdingang van de Sint-Pauluskerk en even verder op de hoek de zij-ingang langs waar je de kerk binnen kan. Een bezoek aan deze voormalige Dominikanenkerk uit 1571, ‘barokken juweel in een gotisch schrijn’ en schitterend gerestaureerd na de hevige brand van 1968, is een must.
7
U vindt er meer dan 50 schilderijen van beroemde Antwerpse meesters zoals Rubens, Van Dyck en Jordaens, zowat 200 beeldhouwwerken, prachtige barokaltaren en gesculpteerd kerkmeubilair dat tot het mooiste ter wereld behoort. Blikvanger is een indrukwekkende 18de-eeuwse calvarie. Sedert 1805 wordt elke hoogdag gevierd met een grote mis voor koor, soli en orkest. De anderhalf tot twee uur durende plechtigheid lokt telkens meer dan duizend kerkgangers. Via de Veemarkt kom je de Vleeshouwersstraat in. Daar bouwde de rijke Beenhouwersgilde in de 16de eeuw het Vleeshuis (nrs 38 en 40). Als hoogste burgerlijk gebouw stak het ver boven de huizen uit. Nadat de dieren waren geslacht in de omliggende straten versneden de slagers het vlees en verkochten het. De hogere verdiepingen dienden als vergaderzalen en als kapel. Alle voorwerpen uit dit museum zijn overgebracht naar het MAS. 35
Kijk je richting kaaien, dan zie je daar het oudste stadsgebouw, het Steen, waarin het Nationaal Scheepvaartmuseum huist. Dit oudste stadsgebouw maakte deel uit van een vesting en deed ondermeer dienst als gevangenis. Bij de aanleg van de kaaien eind 19de eeuw was het Steen het enige gebouw dat gespaard bleef. De oudste stad met 600 huizen verdween definitief.
36
Ook de 3,5 km lange kaaien werden gebouw rond 1885. Een hekwerk sloot ze af van het publiek. Om de wandelaars te plezieren bouwde de haven twee terrassen. Zeker zeventig jaar lang keken de bezoekers gefascineerd naar de haven drukte onder zich. Nu liggen de kaaien er verlaten bij. Verderop kan je, tot slot, even verpozen voor een frisse neus aan het Zuiderterras.
8
