Van Potsdamer Platz via Kulturforum en Tiergartenpark naar Kurfürstendamm
9DQ TiergartenQDDU&KDUORWWHQEXUJ Tijdens deze wandeling kom je langs een groot aantal bekende plekken. We beginnen op de Potsdamer Platz met het Sony Centre en het Quartier Daimlerchrysler. Daarna doen we het Kulturforum aan met de Philharmonie, Gemäldegalerie en de Neue Nationalgalerie. Vervolgens lopen we door de ambassadewijk van West-Berlijn en door het Tiergartenpark naar de Siegessäule. Van hieruit lopen we langs het Landwehrkanal en de Berlijnse dierentuin naar Bahnhof Zoo; het vroegere centraal station van West-Berlijn. Het laatste stukje van deze wandeling gaat via de Kaiser Wilhelm Gedächtniskirche naar de Kurfürstendamm. De wandeling eindigt bij het U-Bahnhof Wittenbergplatz. De wandeling is ongeveer zes kilometer lang. De wandeling begint op de Potsdamer Platz bij de klok (A) die voor de uitgang van de S-Bahn staat.
A. Ampel am Potsdamer Platz De bewuste klok is eigenlijk een verkeerslicht. En niet zomaar een verkeerslicht, maar de eerste in zijn soort in Europa. Vanaf 1924 tot 1934 sierde het licht de drukke Potsdamer Platz. Alleen het eerste jaar regelde het ook het verkeer. Al snel werd duidelijk dat de lampen vanuit de aangrenzende straten moeilijk te zien waren. Daarom werden er andere lichten naast geplaatst. Zoals je ziet, stonden de lichten in de begintijd niet onder elkaar, maar naast elkaar. De zuil die er nu staat, is een replica van het oorspronkelijke model uit 1924. Potsdamer Platz De Potsdamer Platz is het paradepaardje van de wederopbouw van Berlijn na de Duitse eenwording. Tot het in 1961 tegen de Berlijnse muur aan kwam te liggen, was dit het kloppende hart van de stad. Daarna lag het er dertig jaar verlaten bij. Na het verdwijnen van de muur is het gebied in razend tempo volgebouwd. Waar elders in de stad vooral de traditie won, kreeg aan de Potsdamer Platz de moderne architectuur volop de ruimte. Het gebied is inmiddels helemaal bebouwd. 1. Loop vanaf de klok de Potsdamer Strasse in; tussen de glazen DB-toren en de bakstenen Kollhoff Tower door. Rechts van de weg ligt het Sony Centre; links ligt Quartier Daimlerchrysler. B. Sony Centre Het Sony Centre van architect Helmut Jahn is spectaculair. Zeven futuristische gebouwen staan rond een ovalen overdekte binnenplaats. De dakconstructie is de blikvanger van het gebouw. Een tentdak bestaande uit banen stof overspant de binnenplaats. De banen zijn met ankers aan een enorme metalen ring bevestigd die op de omringende gebouwen ligt. Je kunt door het gebouw heen lopen als over een marktplein. Onder de overkapping vind je een bioscoop, winkels, showrooms en restaurants. Pronkstuk is de originele Kaisersaal uit Hotel Esplanade die in het gebouw is geïntegreerd. De zaal is in zijn geheel van zijn oorspronkelijke plek, 75 meter verderop, op luchtkussens naar hier gebracht. In de Kaisersaal hield Keizer wilhelm II (de laatste keizer van Duitsland) begin twintigste eeuw zijn exclusieve Herenavonden.
1
C. Quartier Daimlerchrysler Wat je links van je ziet, is eigenlijk maar een klein deel van het Quartier Daimlercrysler. Het totale complex van architect Renzo Piano bestaat uit meerdere gebouwen en toont hoe het eenentwintigsteeeuws stadscentrum eruit ziet. Opvallende gebouwen geven de omgeving flair en beschermen de voetganger in de straat zodat die zich geborgen voelt. Ondanks de massa baksteen wordt het nooit beklemmend. Het Quartier herbergt naast restaurans, cafés, hotels en discotheken ook een overdekt winkelcentrum, een casino en een musicaltheater. Vanaf de Kollhoff Tower, hoek Potdamer Platz, heb je voor 3,50 euro een prachtig uitzicht over de stad. 2. Volg de Potsdamer Strasse tussen Quartier Daimlerchrysler en Sony Centre. Steek bij het volgende verkeerslicht de Entlastungsstrasse over en vervolg de Potsdamer Strasse die hier naar links draait. Voor je ligt het Kulturforum. Kulturforum Het concept van het Kulturforum is een stadslandschap te creëren, bestaande uit gebouwen die allemaal een culturele functie hebben; vandaar Kulturforum (Cultuurplein). Het forum is een van de belangrijkste bouwensembles van na de tweede wereldoorlog in Berlijn. De gebouwen zijn zonder uitzondering bijzonder; zowel qua architectuur als qua verzameling of uitvoering. Het eerst vallen de Philharmonie en de Kammermusiksaal op; de okerkleurige gebouwen die als grote en kleine broer bij elkaar staan. Rechtsachter de Philhamonie staat nog het Musikinstrumentenmuseum. Linksachter de Kammermusiksaal ligt het Kunstgewerbemuseum. Links daarnaast staat de Gemäldegalerie en daarvoor de Sankt Matthäuskirche. Daar weer links van vind je de Neue Nationalgalerie. Helemaal links, aan deze kant van de Potsdamer Strasse staat, in dezelfde stijl als de Philharmonie, de Neue Staatsbibliothek. D. Philharmonie en Kammermusiksaal De Philharmonie (1963) is een schoolvoorbeeld van het organische bouwen. Uitgangspunt is dat het gebouw zich vanuit zijn functie (het binnenste) naar buiten toe ontwikkelt. Architect Hans Scharoun zag de Philharmonie als een oord van musiceren en gezamenlijk beleven van de muziek. Uitgangspunt voor het gebouw is de grote zaal. Middenin die zaal, onderin, zit het orkest. Vanuit dat podium lopen de blokvormige tribunes als plateaus in een wijngaard omhoog tot vlak onder het tentachtige doorhangende dak. De zaal krijgt daardoor een vijfhoekige vorm; de vorm die ook aan de buitenkant te zien is. De Kammermuziksaal is ook ontworpen door Hans Sharoun, maar pas na diens dood (1972) in 1987 gebouwd. E. Kunstgewerbemuseum Het Kunstgewerbemuseum verzamelt Europees kunsthandwerk van na de antieke tijd. Het museum toont goud- en zilversmeedwerk, gebruiksvoorwerpen van glas, email en porselein, meubels en kleren. De spullen komen uit nalatenschappen van koninklijke families en adelen. F. Gemäldegalerie De collectie van de Gemäldegalerie bestaat uit Europese schilderkunst van de dertiende tot de achttiende eeuw. Het zwaartepunt van de verzameling ligt bij de Duitse en Italiaanse schilderkunst uit de dertiende tot de zestiende eeuw (o.a. Dürer, Grien, Cranach, Canaletto en Caravaggio). Ook de Nederlandse en Vlaamse schilderkunst is goed vertegenwoordigd met werken van o.a. Rembrandt, Rubens, Vermeer en Bruegel. Vooral de Rembrandtverzameling van het museum is wereldberoemd. G. Sankt Matthäuskirche De Matthäuskirche wordt gezien als een van de mooiste kerken die gebouwd is door kerkenarchitect August Stüler. De kerk uit 1846 is veel ouder dan de omliggende gebouwen, maar past daar met zijn strakke lijnen toch god tussen. Stüler grijpt in zijn ontwerp terug op vroegchristelijke bouwvormen als rondbogen, de vierkante toren en de rood-gele bakstenen band. H. Neue Nationalgalerie Het parool van architect Mies van der Rohe is: ‘Minder is meer’. De Neue Nationalgalerie (1968) laat zien wat hij daarmee bedoelde. Hij heeft op een granietterras van 105 bij 110 meter een vierkanten stalen paviljoen neergezet. De buitenkant van het gebouw wordt gedomineerd door het dak dat door stalen zuilen wordt gedragen. De glazen wanden zijn aan alle kanten zeven meter teruggezet. Daardoor lijken ze weg te vallen.
2
De collectie van het museum bestaat uit Europese schilderkunst en beeldhouwwerken van 1900 tot 1970; van de klassieke modernen tot de kunst uit de jaren ’60. Het zwaartepunt van de collectie ligt bij stijlen als kubisme (Picasso, Gris, Leger en Laurens), expressionisme/die Brücke (Kirchner, SchmidtRottluff und Heckel), Bauhaus (Klee en Kandinsky), surrealisme (Ernst, Dali en Miro) en nieuwe zakelijkheid (Dix en Grosz). I. Neue Staatsbibliothek Net als met de Philharmonie heeft architect Sharoun met de Staatsbibliothek Haus 2 (Haus 1 is de Alte Bibliothek aan Unter den Linden) geprobeerd een gebouw te maken dat op zichzelf staat en dat wars is van elke traditie. De vorm is ondergeschikt aan de functie van het gebouw. Sharoun probeerde hiermee de menselijke maat terug te brengen in de architectuur. Dit als reactie op de nazi-architectuur van Albert Speer waarin geen enkele menselijke maat meer was te ontdekken. De chaotische buitenkant van het gebouw weerspiegelt de veelzijdige binnenkant. Het gebouw bestaat uit allemaal bouwdelen die binnenin de voordrachtszalen, foyer, kantoorruimten en het Spaans-Amerikaans instituut vormen. Ten tijde van de bouw stond de bibliotheek helemaal los van zijn omgeving. Na de val van de muur is het gebouw door de bebouwing van de Potsdamer Platz meer ingebouwd geraakt. Haus 2 van de staatsbibliotheek beheert vooral de moderne literatuur. 3. Volg de Potsdamer Strasse richting Neue Nationalgalerie. Ga voor het museum rechtsaf de Sigismundstrasse in. Loop tot het einde. Je bent nu in de Stauffenbergstrasse. Hier begint de ambassadewijk van West-Berlijn. We gaan zometeen naar rechts, maar voor we dat doen, kun je links aan de overkant naar de Gedankstätte Deutscher Wiederstand. Hier wordt het verhaal verteld over het binnenlandse Duitse verzet tegen de nationaal socialisten. Ambassadewijk De ambassadewijk in Tiergarten is ontstaan na de eerste wereldoorlog. Het kreeg echter pas een officiële status als Botschaftsviertel (ambassadewijk) in de jaren dertig van de vorige eeuw. Rijksarchitect Albert Speer ontwikkelde met Hitler plannen om Berlijn om te vormen tot Germania; de hoofdstad van de wereld. Al begin jaren veertig moesten ze hun plannen in de ijskast zetten omdat de oorlog niet verliep zoals ze hadden verwacht. Intussen sloten de ambassades een voor een hun deuren. Na de tweede wereldoorlog raakte de wijk in verval. Ambassades trokken naar de nieuwe hoofdstad Bonn en de oude, meest kapotgebombardeerde gebouwen bleven verwaarloosd achter. Sinds 1997 is de wijk aan een nieuw diplomatiek leven begonnen. Tussen de Stauffenbergstrasse en de meer naar het westen liggende Zoölogischer Garten vind je onder andere ambassades van Oostenrijk (Stauffenbergstrasse 1), India (Tiergartenstrasse 17) en het gezamenlijke bouwwerk voor de Scandinavische landen (Rauchstrasse 1). 4. Loop de Stauffenbergstrasse uit en steek aan het eind de Tiergartenstrasse over. Loop via het grote pad (Grosser Weg) het Tiergartenpark in. Grosser Tiergartenpark De wijk Tiergarten wordt gedomineerd door het Tiergartenpark. Het park werd in de zestiende eeuw aangelegd als jachtgebied voor de vorsten die heersten over Berlijn. Vanaf de achttiende eeuw werd het omgebouwd tot park voor iedereen. Na de tweede wereldoorlog werd het park bijna kaal gehakt door Berlijners die op zoek waren naar brandhout; van de 200.000 bomen waren er aan het eind nog maar 700 over. Vanaf 1949 werd het park opnieuw opgebouwd. Veel Berlijners gebruiken het park om te wandelen, te picknicken, te sporten of om homo-contacten op te doen. Het gebied omvat stukken bos, lommerrijke paden, ligweiden en watervlakten. Wie de Siegessäule (zie verder) beklimt, kan zien hoe groen dit deel van Berlijn is. 5. Blijf de Grosser Weg volgen tot je op de kruising komt met een andere grote loopweg: de Grosser Sternallee. Ga hier rechtsaf. Voor je zie je de Siegessäule. Loop in de richting van toren. Op de hoek met de Grosser Stern gaat onze wandeling zometeen naar links. J. Siegessäule De Siegessäule is in 1873 gebouwd als herinnering aan de door Pruisen gewonnen veldslagen tegen Denemarken, Oostenrijk en Frankrijk. De toren stond eerst op de Königsplatz, voor de Rijksdag. Ruim zestig jaar later stond de toren daar in de weg voor de plannen van Hitlers bouwmeester Alfred Speer. Op gezag van hem werd het bouwwerk verplaatst naar de huidige plek. Wie de 285 treden van de toren beklimt, komt op een platform dat een mooi overzicht geeft van Berlijn. Onder de toren strekt het Tiergartenpark zich als een groene deken uit. Naar het oosten zijn de
3
Reichstag, de Fernsehturm en de Potsdamer Platz te zien. In westelijke richting loopt de oost-west-as via de Bismarckstrasse en de Kaiserdamm naar de Funkturm. De Siegessäule wordt vanwege het gouden Victoria-beeld er bovenop in de volksmond ’Goldelse’ genoemd. De toren geniet vooral bekendheid als symbool van de homoscene en middelpunt van de Loveparade. 6. Ga vanuit de Grosser Sternallee naar links en loop meteen weer linksaf de Hoflager Allee in. Verderop kruis je de Grosser Weg die door het Tiergartenpark loopt. Wie de verzameling 19de eeuwse gaslantaarns wil zien, met even hier rechts het pad inlopen. Wij gaan een paar meter verder rechtsaf de Stüllerstrasse in. De eerste dwarsstraat is de Rauchstrasse. Naar links op nr. 1 staat het opvallende gebouw van de Scandinavische ambassades. Wij gaan naar rechts. K. Rauchstrasse Het opvallende gebouwencomplex links (nr. 21) is een overblijfsel van de Internationale Bauausstellung van 1984. De gebouwen zijn door verschillende architecten ontworpen. Onder hen Aldo Rossi die ook het Bonnefantenmuseum in Maastricht ontwierp en Rob Krier, bekend van de LLoyd-pier in Rotterdam. Een ander bijzonder gebouw is de voormalige Joegoslavische ambassade verderop links op de hoek (nr. 17/18). Het gebouw werd in 1938 in opdracht van rijksarchitect Albert Speer ontworpen door architect Werner March. Hij ontwierp onder de nazi’s ook het Olympiastadion in Charlottenburg. Beide bouwwerken zijn ontworpen om te imponeren. Het huis aan de Rauchstrasse is niet heel groot, maar imponeert door zijn strengheid. De ambassade van het koninkrijk Joegoslavië zat overigens maar zes maanden in het gebouw. In 1941 viel Duitsland Joegoslavië binnen. Dat betekende het einde van het koninkrijk. Dus ook het einde van de ambassade. De Rauchstrasse heeft ook nog een Nederlands tintje. In 1920 opende aan de overkant op nr. 11 de eerste Nederlandse Gezantschap in Berlijn. Ook die sloot in 1941 toen Duitsland Nederland binnenviel. 7. Loop de Rauchstrasse uit en ga linksaf de Drakestrasse in. Neem bij de bocht het voetpad naar rechts. Je loopt nu langs het Landwehrkanal. Landwehrkanal Het Landwehrkanal werd tussen 1845 en 1850 gegraven om de Spree te ontlasten. Het kanaal is ongeveer 10 kilometer lang en 1,75 meter diep. Het stroomt van de oostelijke punt van Kreuzberg naar Charlottenburg. 8. Volg het voetpad tot je bij de voetgangersbrug komt. Loop rechts naar boven en ga het kanaal over. Links naast je zie je nog een brug. Die maakt deel uit van de Zoölogischer Garten (dierentuin) die voor je ligt. Volg aan de overkant het pad naar rechts. Links kun je zonder betalen genieten van lama’s, wolven en hyena’s. Voor wie de dierentuin wil bezoeken: we komen straks bij de ingang. L. Zoölogischer Garten De dierentuin van Berlijn is er een van wereldformaat. Er leven 1400 verschillende diersoorten. De dierentuin werd in 1844 geopend. Tot aan de tweede wereldoorlog ontstond er een park met brede wandelwegen, onder architectuur gebouwde dierenverblijven en paviljoens waar je kon eten en drinken. Daar was na de oorlog niets meer van over. Slechts 91 van de 3700 dieren overleefden en het park lag in puin. Inmiddels is de dierentuin weer opgebouwd. Blikvangers zijn nog steeds de oude verblijven. Ze zijn ontworpen in de stijl van het land waar de dieren vandaan komen. Daarnaast is er een groot aquarium. Op drie verdiepingen leven vissen, reptielen en amfibieën.
4
9. Loop door tot aan de sluis. Hier vind je restaurant en biergarten ‘Schleusenkrug’. Het is in de zomer een heerlijke plek om op het terras te zitten. Neem vanaf hier het voetpad dat langs het spoor naar het zuiden loopt; van het kanaal weg. Aan het einde van het pad zie je links de ingang van de Zoölogischer Garten. Wij lopen naar rechts, onder het spoor door. Aan de andere kant van het spoor gaan we meteen links de Jebensstrasse in. Rechts op nr. 2 is het Museum für Fotografie gevestigd.
M. Museum für Fotografie De in 2004 gestorven fotograaf Helmut Newton werd in 1920 geboren in Berlijn. Hij werd vooral bekend om zijn zeer gestileerde erotische (mode)foto’s. Daarnaast maakte hij sterk geënsceneerde portretten van beroemde mensen. De Helmut Newton Stichting beheert zijn werk en stelt daaruit exposities samen die worden getoond in het Museum für Fotografie. Daarnaast toont het museum werk van andere fotografen die in de lijn van Newton werken. Het museum is gevestigd in een voormalig Wehrmacht-casino. Het gebouw werd in 1909 door keizer Wilhelm II geopend. Het bestond uit speelzalen, feestzalen, hotelkamers en een restaurant. Pronkstuk van het gebouw is de Kaisersaal op de tweede verdieping. Het loont de moeite om even naar binnen te lopen; ook als je nu geen zin hebt in een museum. In de hal doemen voor je, boven de trap, ‘larger than life’ foto’s op van naakte vrouwen die cool de ruimte in kijken. Het is een bijzonder gezicht. Zeker als je weet dat hier vroeger aan diezelfde muur al even grote afbeeldingen van vooraanstaande militairen hingen. 10. Loop verder de Jebensstrasse in. De gebouwen links behoren tot het beroemde Bahnhof Zoölogischer Garten (Bahnhof Zoo). Hier aan de achterkant pikte Christianne F haar klanten op. Neem een van de ingangen en loop door het station heen naar de voorkant. Bahnhof Zoölogischer Garten Tot het Hauptbahnhof in 2006 in gebruik werd genomen was Bahnhof Zoo het centraal station van Berlijn. Die status had het meegenomen vanuit de gedeelde stad. Tijdens die deling was het station een van de belangrijkste toegangspoorten tot West-Berlijn. Eigenlijk al vanaf de opening in 1882 speelde het een grote rol in het vervoer van en naar Berlijn. Momenteel moet Bahnhof Zoo genoegen nemen met een bijrol. Alleen nog de U-bahn en de regionale treinen doen het station aan. 11. Loop het station aan de voorkant (Hardenbergplatz) uit en ga naar rechts. Loop tot de hoek en steek daar naar links over. Voor je zie je de Kaiser-Wilhelm-Gedächtnisskirche. Volg de Hardenbergerstrasse tot die overgaat in Budapester Strasse. Steek over naar de Gedächtniskirche toe.
5
N. Kaiser-Wilhelm-Gedächtnisskirche De Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche is hèt symbool van de verwoestingen die Berlijn troffen in de tweede wereldoorlog. Van deze kerk uit 1895 bleef in 1943 na luchtaanvallen alleen nog de kapotgeschoten toren over. Het werd het herkenningsteken van West-Berlijn. Behalve de toren met de originele kerkingang is er niets overgebleven van de oorspronkelijke kerk. Om de oude toren heen bouwde architect Egon Eiermann een ensemble van vier moderne gebouwen die voor een groot deel uit glas zijn opgetrokken. Als de zon fel schijnt, geeft dat binnen mooie lichteffecten. 12. Loop om de kerk heen naar de andere kant. Voor je ligt de Kurfürstendamm; ooit de duurste winkelstraat van (West-) Berlijn. Nog steeds vind je er winkels van dure merken en bekende ontwerpers. Maar ook H&M, Zara, C&A en al die anderen hebben er een filiaal. De Kurfürstendamm begint hier en loopt naar rechts. Wij gaan naar links en komen op de Tauentzienstrasse. Steek de straat over en volg de Tauentzienstrasse verder aan de overkant. Het derde bouwblok, op de hoek met de Passauer Strasse, is het Kaufhaus des Westens (kadewe); de Harrods van Berlijn. O. Kaufhaus des Westens Dit enorme warenhuis heeft zijn plek in de Berlijnse geschiedenis verdient. De opening in 1907 gaf een belangrijke impuls aan de buurt. Steeds meer handelaren openden er winkels en steeds meer Berlijners kwamen naar hier om inkopen te doen. In de tweede wereldoorlog boorde een Amerikaans vliegtuig zich in het warenhuis. Het brandde volledig uit. De heropening in 1950 werd als een volksfeest gevierd. Het was een mijlpaal in de wederopbouw. Het huidige kadewe is een tempel van luxe. Dat begint met grote make-upreclames en blinkende sierraden als je binnenkomt en gaat door tot de rijkelijk uitgestalde eetwaren op de bovenste etage. Wie wil zien wat overvloed is, mag de bovenste etage niet overslaan. Voorbij het kadewe zie je U-bahnstation Wittenbergplatz. Hier eindigt de wandeling. Peter van der Laak voor berlijninfo.nl ©2012 Stichting Kavelpraet Nijmegen Bron kaarten: GoogleMaps
6
