Mengseldag 10 april 2015 Workshop Etiketteren RWS Leefomgeving CLP Helpdesk Mohamed El-Allouchi
10 april 2015
Van indeling naar etiket
Presentatie 1. Voorschriften 2. Samenstellen van het etiket 3. Uitzonderingen 4. Verpakkingseisen 5. Relatie met transport Rijkswaterstaat
10 april 2015
1
Voorschriften etiketteren van mengsels 1. Indelen van mengsels volgens CLP vanaf 1 juni 2015 2. De leverancier van een mengsel dat als gevaarlijk is ingedeeld moet ü Voordat het gevaarlijke mengsel verpakt in de handel wordt gebracht zorgen voor het etiketteren en verpakken van het mengsel volgens de CLP. • Artikel 4, lid 4 & titels III en IV • Titel III: Voorlichting over gevaren via etiket: – H1: Inhoud van het etiket – H2: Aanbrengen van etiketten • Bijlage I, sectie 1.2 t/m 1.5 • Bijlage II, deel 1 en 2 (o.a. EUH-zinnen) Rijkswaterstaat
10 april 2015
Wat zijn de verplichte afmetingen?
Inhoud van de verpakking
Minimale afmeting etiket (mm)
Niet meer dan 3 liter:
ten minste 52 x 74
Minimale afmeting pictogram (mm) ten minste 10 x 10 indien mogelijk, ten minste 16 x 16
Meer dan 3 liter, maar niet meer dan 50 liter:
ten minste 74 x 105
ten minste 23 x 23
Meer dan 50 liter, maar niet meer dan 500 liter:
ten minste 105 x 148
ten minste 32 x 32
Meer dan 500 liter:
ten minste 148 x 210
ten minste 46 x 46
Afmeting van het etiket
Rijkswaterstaat
10 april 2015
2
Elementen van het etiket (artikel 17) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Gevarenpictogrammen Productidentificaties (o.a. naam, identificatienummer, stof identiteit) Aanvullende informatie Signaalwoorden (gevaar en waarschuwing) Gevarenaanduidingen (H-zinnen) Veiligheidsaanbevelingen (P-zinnen) Nominale hoeveelheid van stof of mengsel in aangeboden verpakking (alleen voor consumentenverpakking) 8. NAW gegevens van leverancier van stof of mengsel ü Etiket in officiële taal van het land waar mengsel in de handel wordt gebracht meerdere talen is onder voorwaarden toegestaan Rijkswaterstaat
10 april 2015
Etiketteringselementen (Bijlage I, deel 2 t/m 5)
Rijkswaterstaat
10 april 2015
3
Gevarenpictogram ü Specifieke informatie over desbetreffend gevaar ü Ruitvormig, vierkant op punt ü Rode rand ü Witte achtergrond ü Zwart symbool
q Het exacte type rood, d.w.z. het Pantone-kleurnummer, is niet gedefinieerd en de ontwerpers van de etiketten mogen dit naar eigen inzicht kiezen. q Zwart = zwart Zie ook bijlage I.2 en ECHA richtsnoer Etikettering Rijkswaterstaat
10 april 2015
Gevarenpictogram Niet toegestaan • Leeg pictogram • Balk of Kruis
Toegestaan • Zwart vlak
X Rijkswaterstaat
10 april 2015
4
Etiketteringselementen (Bijlage I, deel 2 t/m 5)
Rijkswaterstaat
10 april 2015
Signaalwoord
Gevaar
of
Waarschuwing
Het relevante signaalwoord voor elke specifieke indeling staat in de tabellen waarin de etiketteringselementen worden genoemd die vereist zijn voor elke gevarenklasse. Let op! Is een mengsel ingedeeld voor meerdere gevaren? ü het etiket mag slechts één signaalwoord bevatten. ü Het signaalwoord ‘gevaar’ heeft voorrang. Rijkswaterstaat
10 april 2015
5
Etiketteringselementen (Bijlage I, deel 2 t/m 5)
Rijkswaterstaat
10 april 2015
Gevaaraanduiding: H-zinnen Toepasselijke gevaaraanduiding overeenkomstig de indeling ü Beschrijft aard/intrinsieke gevaar eigenschap van de mengsel
Bijlage III van CLP Rijkswaterstaat
10 april 2015
6
Gevaaraanduiding: H-zinnen Voorbeelden: ü H272: Kan brand bevorderen; oxiderend ü H330: Dodelijk bij inademing ü H400: Zeer giftig voor in het water levende organismen ü EUH: Aanvullende gevareninformatie
Rijkswaterstaat
10 april 2015
Gevaaraanduiding: H-zinnen Let op! 1. Aantal gecombineerde H-zinnen 2. Voorrangsbeginselen: ü Is H410 (zeer giftig voor in het water levende organismen, met langdurige gevolgen) vereist dan is weglaten H400 (zeer giftig voor in het water levende organismen) toegestaan ü Is H314 (veroorzaakt ernstige brandwonden en oogletsel) vereist dan is weglaten H318 (veroorzaakt ernstige oogletsel) toegestaan 3. Nieuw: H413: gevaar voor de ozonlaag, categorie 1 4. Wijzigingen in Bijlage III door 2e ATP
Rijkswaterstaat
10 april 2015
7
Etiketteringselementen (Bijlage I, deel 2 t/m 5)
Rijkswaterstaat
10 april 2015
Veiligheidsaanbevelingen: P-zinnen Toepasselijke (selectie van) de veiligheidsaanbeveling overeenkomstig de indeling ü Schrijft de aanbevolen veiligheidsmaatregelen voor om nadelige effecten te voorkomen/minimaliseren
Bijlage IV van CLP Rijkswaterstaat
10 april 2015
8
Veiligheidsaanbevelingen: P-zinnen Voorbeelden: ü ü ü ü ü
P102: P273: P301: P410: P501:
Buiten het bereik van kinderen houden Voorkom lozing in het milieu Na inslikken:…. Tegen zonlicht beschermen Inhoud/verpakking afvoeren naar…
Rijkswaterstaat
10 april 2015
Veiligheidsaanbevelingen: P-zinnen U maakt een keuze uit de relevante P-zinnen Criteria om P-zin te kiezen; ü Voorwaarden: relatie met H-zin én het beoogde of geïdentificeerde gebruik ü Deel 2: te gebruiken veiligheidsaanbevelingen ü combinatiezinnen zijn toegestaan, wel duidelijk en begrijpelijk opnemen ü Niet meer dan zes veiligheidsaanbevelingen tenzij noodzakelijk vanwege aard en ernst van gevaren Bijlage IV, deel 1 & 2
Rijkswaterstaat
10 april 2015
9
Productidentificaties (artikel 18) De gegevens aan hand waarvan mengsel kan worden geïdentificeerd. ü Handelsnaam en benaming mengsel ü Identiteit van alle stoffen die bijdragen tot indeling van het mengsel voor acute toxiciteit, huidcorrosie of ernstig oogletsel, CMR, sensibiliserend, STOT, aspiratiegevaar o Bij groot aantal chemische namen, vier namen toegestaan: belangrijkste gezondheidsgevaren waarop indeling is gebaseerd o Tenzij, meer namen nodig zijn om aard en ernst van gevaren aan te geven Rijkswaterstaat
10 april 2015
Ad. Productidentificatie & Veiligheidsinformatieblad
Let op! ü Productidentificatie van het mengsel op het etiket moet gelijk zijn aan de Productidentificatie van het mengsel in het Veiligheidsinformatieblad (VIB) artikel 31 REACH, rubriek 1.1
Rijkswaterstaat
10 april 2015
10
Aanvullende informatie op etiket Speciale voorschriften etikettering (artikel 25) ü EUH zinnen voor ingedeelde stoffen/mengsels materiele eigenschappen, gezondheids-, milieugevaren Bijlage II deel 1. ü EUH zinnen voor mengsels (bijv. loodhoudende en cementmengsels) Bijlage II deel 2. ü Aanvullende gevarenaanduidingen: Mengsels met een gevaarlijk ingedeelde stof uit Bijlage VI, deel 3 ü Speciaal voorschrift etikettering van gewasbestrijdingsmiddelen ü Vermeldingen als “niet toxisch”, “onschadelijk”, “milieuvriendelijk” of vergelijkbaar zijn niet toegestaan Bijlage II, deel 1 en 2 (o.a. EUH-zinnen) Rijkswaterstaat
10 april 2015
Plaats van informatie op etiket
Bij elkaar: ü Gevarenpictogrammen ü Signaalwoorden ü Gevaaraanduidingen ü veiligheidsaanbevelingen Per taal gegroepeerd: ü (Groepen) gevaaraanduidingen en veiligheidsaanbevelingen
Rijkswaterstaat
10 april 2015
11
1. Gevarenpictogram 2. Productidentificatie (*handelsnaam en benaming mengsel) 3. Ingrediënten & Verplichte aanvullende informatie 4. Productidentificatie* 5. Signaalwoord 6. Gevaarsaanduiding (H-zinnen) 7. Veiligheidsaanbeveling (P-zinnen) 8. Identiteit van de leverancier 9. Nominale hoeveelheid Rijkswaterstaat
10 april 2015
Aanbrengen van etiketten ü Duurzaam bevestigd ü Leesbaarheid (afsteken kleur, lettergrootte, spatiering) ü Vorm, kleur, grootte gevarenpictogram conform Bijlage 1.2.1
Rijkswaterstaat
10 april 2015
12
Verpakkingseisen mengsels ü Ontwerp voorkomt verlies van de inhoud en beschadiging verpakking ü Materiaal en sluiting van de verpakking niet beschadigd door inhoud ü Goed functioneren herbruikbare sluiting ü Ontwerp voor grote publiek (bijv. interesse wekkend kinderen) Een verpakking dat voldoet aan vervoerseisen voldoet aan eisen CLP
Speciale verpakkingsvoorschriften
indien (ook) bestemd voor het grote publiek: ü Kinderveilige sluitingen ü Tastbare gevarenaanduidingen Rijkswaterstaat
10 april 2015
Uitzonderingen 1. Een vreemde vorm of te klein ü Etiket met één taal past niet op minimale afmeting en pictogram Informatie vermelden op q Uitvouwbaar etiket q Hangkaartje of q Een buitenverpakking ü Op het etiket van een binnenverpakking staan ten minste de gevarenpictogrammen, de in artikel 18 bedoelde productidentificatie als mede de naam en het telefoonnummer van de leverancier van de stof of het mengsel vermeld.
Rijkswaterstaat
10 april 2015
13
Uitzonderingen Bevestiging uitvouw etiket of hangkaartje: ü Stevig aan de verpakking. Blijft zitten tijdens normaal gebruik ü Ontwerp: dat deel etiket als een zelfstandig boekje is te verwijderen Moet volgende CLP informatie achterblijven: gevarenpictogrammen, de productidentificatie en de naam en het telefoonnummer van de leverancier van het mengsel.
Rijkswaterstaat
10 april 2015
Uitzonderingen 1. Klein verpakkingen Verpakking met inhoud maximaal 125 ml q H-zinnen en P-zinnen voor bepaalde gevaren mogen worden weggelaten 2. Oplosbare verpakking ü Bij oplosbare verpakkingen of verpakking voor eenmalig gebruik maximaal 25 ml q Vrijstelling alle etikettering elementen op oplosbare verpakking q Let op: buitenverpakking moet wel voldoen aan artikel 17
art. 29, lid 1 en bijlage 1, sectie 1.5.2, 4e ATP Rijkswaterstaat
10 april 2015
14
Algemene eisen Uitvouwbare etiketten of hangkaartjes ü De inhoud veegvast en gemakkelijk te lezen ü Afsteken tegen de achtergrond. ü Let op! 4e ATP vult uitzonderingen aan voor klein verpakkingen met inhoud ten hoogste 10 ml en bestemd voor R&D en lab doeleinden – Etiketteringselementen van artikel 17 hoeven niet op binnen verpakking – Buitenverpakking moet wel voldoen aan artikel 17
Rijkswaterstaat
10 april 2015
• Relatie met transportwetgeving
Rijkswaterstaat
10 april 2015
15
Relatie met transportwetgeving • Fysisch-chemische gevaren: – Zelfde criteria, andere etiketten/pictogrammen • Gezondheidsgevaren (voor zover opgenomen) – Zelfde criteria, andere etiketten/pictogrammen • Niet opgenomen: – toxisch cat.4, – irriterend, – CMR – aquatische toxiciteit (acuut cat 2 en 3 alleen voor tankschepen) – aquatische toxiciteit (chronisch) Rijkswaterstaat
10 april 2015
Specifieke voorschriften voor verpakking (Art. 33) Enkelvoudige verpakking
Nee
EU-GHS etiket verplicht
Transportetiket verplicht?
Ja
Transport etiket en EU-GHS etiket Gevarenpictogrammen afgedekt door transportpictogram niet verplicht Rijkswaterstaat
10 april 2015
16
Specifieke voorschriften voor verpakking (Art. 33) Gecombineerde verpakking
Nee
Nee
EU-GHS etiket op binnen-, tussen en buitenverpakking verplicht
Buitenverpakking transparant?
Transportetiket verplicht?
Ja
Ja
EU-GHS etiket op binnen- en tussenverpakking verplicht EU-GHS etiket op buitenverpakking niet verplicht
Transport etiket op buitenverpakking, EU-GHS etiket op binnen- en tussenverpakking Gevarenpictogrammen additionele gevaren EU-GHS op buitenverpakking Gevarenpictogrammen afgedekt door transportpictogram niet verplicht
Rijkswaterstaat
10 april 2015
Voorbeeld etikettering als voor vervoer ongevaarlijk
Rijkswaterstaat
10 april 2015
17
Enkelvoudige verpakking
Rijkswaterstaat
10 april 2015
CLP en de gevolgen voor het VIB • De – – –
geleidelijke invoering van CLP heeft gevolgen voor VIB’s: stoffen mengsels die na 1 juni 2015 in de handel worden gebracht mengsels die voor 1 juni 2015 reeds in de handel zijn.
Ø De verschillen komen met name tot uiting in de inhoud van de rubrieken: 2. gevaren van de stof of het mengsel en de passende waarschuwingen voor die gevaren 3. Samenstelling en informatie over de bestanddelen (chemische identiteit van het (de) ingrediënt(en) van de stof of het mengsel) 16. Overige informatie Rijkswaterstaat
10 april 2015
18
Overgangsperiode CLP in relatie tot VIB’s Voor stoffen
Tot 1 juni 2015
Vanaf 1 juni 2015
Etiket
CLP
CLP
VIB
Rubriek 2.1: CLP- en DSD-indeling
Rubriek 2.1: CLP-indeling
Rubriek 2.2: alleen CLP etiketteringselementen
Rubriek 2.2: CLP etiketteringselementen
Voor 1 juni 2015 inde handel gebracht
Na 1 juni 2015 in de handel gebracht
Voor mengsels
Optie 1
Optie 2
Etiket
DPD
CLP
VIB
Rubriek 2.1: DPD-indeling
Rubriek 2.1: CLP- en DPD-
Rubriek 2.1: CLP-indeling
Rubriek 2.2: DPD
indeling
Rubriek 2.2: CLP etiketteringselementen
etiketteringselementen
Rubriek 2.2: alleen CLP
Rubriek 3.2: CLP-indeling bestanddelen
Rubriek 3.2:DSD-indeling
etiketteringselementen
bestanddelen, CLP-indeling, indien
Rubriek 3.2:CLP- en DSD-
verstrekt door leverancier
indeling bestanddelen
CLP
Rubriek 16 (facultatief): CLP-indeling van mengsel
Rijkswaterstaat
Overgangstermijnen Importeur
Mengsel VOOR 1 juni 2015 geïmporteerd:
Mengsel NA 1 juni 2015 geïmporteerd:
Indelen en etiketteren Leveren tot 1 juni 2017 en verpakken volgens met DPD-etiket CLP Formuleerder
Mengsel VOOR 1 juni 2015 contractueel verkocht:
Mengsel NA 1 juni 2015 in de handel gebracht:
Indelen en etiketteren Leveren tot 1 juni 2017 en verpakken volgens met DPD-etiket1 CLP Distributeur,inclusief rebrander en detailhandelaren
Mengsel reeds in de Mengsel reeds in de handel met DPD etiket: handel met CLP etiket: Doorleveren tot 1 juni 2017 met DPD-etiket
Downstreamgebruiker (Herverpakker)
Doorleveren met CLPetiket
10 april 2015
1 Als de mengsels door de formuleerder VOOR 1 juni 2015 contractueel verkocht zijn dan geldt dit als in de handel gebracht en mogen de mengsels tot 1 juni 2017 met een DPD- etiket geleverd worden. Hierbij is niet van belang dat ze nog in het magazijn van de formuleerder staan. 2 In gevallen waar een mengsel NA 1 juni 2015 ergens in de toeleveringsketen wordt herverpakt in een andere verpakking en de respectievelijke leverancier (herverpakker) de verpakking zo aanpast dat andere etiketteringselementen noodzakelijk worden, moet hij het etiket aanpassen aan de CLP-eisen. Hij mag de DPDetikettering niet meer gebruiken, voor zover de relevante CLP-indelingen aan hem beschikbaar zijn gesteld, bijvoorbeeld via een veiligheidsinformatieblad.
Mengsel reeds in de Mengsel reeds in de handel met DPD etiket: handel met CLP etiket: Doorleveren tot 1 juni 2017 met DPD-etiket2
Doorleveren met CLPetiket Rijkswaterstaat
10 april 2015
19
Tot en met 1 juni 2017
Rijkswaterstaat
10 april 2015
Meer informatie Veelgestelde vragen • FAQ ECHA: http://echa.europa.eu/nl/support/qas-support/qas • FAQ Nederlandse CLP Helpdesk: http://stoffen-info.nl/websitesonderwerpen/helpdesk-clp-eu-ghs/veelgestelde-vragen-0/ Richtsnoeren • ECHA Richtsnoer voor etikettering en verpakking: http://echa.europa.eu/web/guest/guidance-documents/guidance-onclp • Webpagina’s ECHA: http://echa.europa.eu/web/guest/regulations/clp/labelling • Webpagina’s Nederlandse CLP Helpdesk: http://stoffeninfo.nl/websites-onderwerpen/helpdesk-clp-eu-ghs/etiketteren-0/ Rijkswaterstaat
10 april 2015
20
Rijkswaterstaat
10 april 2015
21
