Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Valincidenten bij ouderen: Valt het mee? Michiel Hijwegen, geriatrie fysiotherapeut TSz Huub Maas, geriater TSz
Waarom zijn valincidenten relevant? • Uiting van kwetsbaarheid/negatieve gezondheidsuitkomsten • Final common path als uiting van ziekte bij ouderen • Probleem voor patient • Oorzaak van letsel
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
1
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Klinisch relevant onderscheid
Wegraking (syncope)
Ja/Nee
Val anderzins
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
2
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Spraakhygiene • wegraking= “self-limiting” kortdurend bewustzijnsverlies • syncope= kortdurend, “self-limiting” bewustzijnsverlies met vallen als gevolg en met volledig herstel. Bewustzijnsverlies ontstaat door afname cerebrale circulatie
Wegraking: oorzaken
• Stoornis “systemische” circulatie →syncope • Stoornis “cerebrale” circulatie →syncope • Epilepsie • Metabool (hypoglycemie, hypoxie, intoxicatie) • Psychogeen
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
3
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Syncope
orthostatische hypotensie
gestoorde vaattonus regulatie reflexsyncope
stoornis arteriële bloeddruk
afname hartminuutvolume
stoornis cerebrale circulatie
•medicatie •diab mellitus •parkinsonsy
•vasovagaal •hoesten, slikken •sinus caroticus overgevoeligheid •postprandiale hypotensie
•orthostase bij dehydratie •hartafw (ritmest, klepafw) •longembolie •“persen”
vb stealsyndromen, TIA’s??
Vallen bij ouderen.........
- geen syncope dan - ofwel signaal acute ziekte/intoxicatie - ofwel mobiliteitsstoornis balans, beweging, coordinatie, sarcopenie oordeelsvermogen, sensore stoornis etc
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
4
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Identificatie van patienten in 1e lijn: 20% valincidenten bij huisarts bekend 50% van valincidenten met letsel bij huisartsen bekend
Identificatie zinvol mits effectieve interventies voorhanden zijn detectie onderliggend behandelbaar lijden secundaire preventie tertiaire preventie
Wie blijft vallen? Hoe kunt u deze patienten identificeren?
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
5
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Wie blijft vallen?
• ≥ 2 valincidenten in laatste jaar • Valangst ? • Loophulpmiddel (nodig?)
Valbeslisboom – detectie van herhaalde vallers Peeters et al, H&W 2011
Evaluatie vallen Anamnese vallen/ mobiliteit
•Vallen: omstandigheden, aantal valincidenten voorbije jaar, letsel, wegraking
•Vallen uiting van algemeen ziek zijn?
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
6
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Evaluatie vallen Anamnese vallen/ mobiliteit • Gestoorde mobiliteit • Balansprobleem • Pijn spieren en gewrichten • Spierzwakte • Duizeligheid.................
• Alcohol en medicatie: m.n. psychofarmaca, cardiaca • Functionele beperking • Risicofactoren voor osteoporose
Onderzoek • Cardiovasculair: polsirregulariteit, RR liggend en staand na > 1 minuut, souffle cor (aortaklepstenose) • Visus • Dyspnoe • Get-up-and-go test! • Posturale sway, trendelenburg, stapsymmetrie • Transfer probleem, observatie draaibeweging • Spierkracht • Inspectie voeten, sensibiliteit • Oordeel psychisch functioneren • Valrisico woning
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
7
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Effectieve interventies • • • • • • •
aanpassen woonomgeving? aanpassen schoeisel/loophulpmiddel? aanpassen medicatie? aanpak valangst? verbeteren gezichtsvermogen? cardiovasculaire maatregelen? oefenprogramma’s?
Effectieve interventies • • • • • • •
aanpassen woonomgeving? aanpassen schoeisel/loophulpmiddel? aanpassen medicatie? aanpak valangst? Doen iets of niets verbeteren gezichtsvermogen? cardiovasculaire maatregelen? oefenprogramma’s?
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
8
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Effectieve interventies Multifactoriële programma’s gericht op: medicatie, hartritme, orthostase, visus, gehoor, mobiliteit en balans (BPPD, oefenprogramma’s) omgevingsgevaar, schoeisel, hulpmiddelgebruik Programma’s zijn Effectief vooral bij patienten die SEH-bezochten Ineffectief bij cognitief gestoorde patienten (MMSE<21)
Effectieve interventies (tertiair) • heupprotector • valangst • anti-osteoporose behandeling vitamine D deficiëntie
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
9
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Meeneem informatie (deel 1)
• Syncope: meer dan alleen ritmestoornis van belang • Val: Uiting van acute ziekte of mobiliteitsprobleem • Identificatie nuttig? Vallers zinvol in huisartspraktijk? SEH-bezoek
• Multifactoriele programma’s superieur (behalve bij MMSE < 21)
Duizeligheid
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
10
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Tinetti test; Performance-Oriented Mobility Assessment (POMA) Op basis van Tinetti M. : “Performance oriented assessment of mobility problems in elderly patients.”Journal of the American Geriatrics Society 34: 119-126, 1986. Auteur Tinetti Mary Onderwerp: Beoordeling van het risico op vallen Populatie: Volwassenen, ouderen Aantal items 13 items voor de beoordeling van het evenwicht en 9 parameters voor het beoordelen van het gaan/lopen Voordeel is dat de test snel af te nemen is Interpretatie: Een score lager dan 26 wijst gewoonlijk op een probleem; hoe lager de score, hoe groter het probleem. Een score lager dan 19 wijst op een vijfvoudig risico op vallen.
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
11
Valincidenten bij ouderen
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
29-10-2013
12
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Draaiduizeligheid bij ouderen BPPD: onderkend, makkelijk te behandelen
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
13
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Wat is BPPD? Benigne Paroxysmale Positie Duizeligheid
Theorieën •Cupulolithiasis theorie; Otolieten (gehoorsteentjes) zetten zich af op de cupula deze wordt gevoelig voor de zwaartekracht •Canalithiasis theorie Meest aangehangen theorie. Otolieten ‘klonteren’ samen in het endolymfe. O.i.v. de zwaartekracht en acceleraties verandert de endolymfatische druk, hierdoor wordt de vestibulaire zenuw geprikkeld
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
14
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
BPPD Symptomen: • “Acute” kortdurende (30-60 seconden) draaiduizeligheid • Nystagmus • Houdingsafhankelijk; in bed gaan liggen, omdraaien in bed naar de kant van het aangedane evenwichtsorgaan
BPPD • Meest frequent voorkomende vorm van draaiduizeligheid • Prevalentie neemt toe bij het ouder worden • Piekincidentie ligt tussen het 50e en 70e levensjaar • BPPD komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen • Leeftijd heeft geen invloed op de symptomen
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
15
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
BPPD en de oudere patiënt • De oudere patiënt heeft vaak meer comorbiditeit waardoor de klachten niet als zodanig worden herkend • Negatieve consequenties voor de ADL • Vergroot valrisico • Lagere ‘quality of life’ • Verhoogde kans op depressie • Minder spontaan herstel
Test en behandeling van BPPD • Diagnose stellen: Positieve Dix-Hallpike-test • Behandelen: Bevrijdingsmanoeuvre van Epley • Preventie: Brandt-Daroff oefeningen
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
16
Valincidenten bij ouderen
29-10-2013
Tot slot: Sinds 2011 is er het Geriatrie Fysiotherapie Netwerk Tilburg e.o. 47 praktijken aangesloten Voor meer informatie zie ook: www.gfn-tilburg.nl
Symp Kwetsbare Ouderen 29-10-13
17
