V r c h t b NR4 96 IRELAND REVISITED. 0) o. -Q E o. 01

V

r

c

h

t

b

NR4|96

IRELAND REVISITED

0) o

-Q

E

o.

01

<

Bespiegelingen over Ierlands stenen erfgoed

IRELAND REVISITED De donkere onverzettelijkheid van oeroude rotsformaties vergezichten zonder weerga, rododendrons tot in de hemel: even zovele varianten van de 'betoverende' wisselwerking tussen hemel en aarde waar Ierse reisgidsen altijd in superlatieven over schrijven. Voor de Amerikaanse bioloog Philip Callahan is Ierland altijd het voorbeeld geweest van een perfect samengaan van yin en yang, van sterke paramagnetische en diamagnetische krachten. Een essay over Ierse hagen, ronde torens, het 'aura' van de aloude Ierse cottages en het allerbeste gras van de wereld.

—*•v

—^*í-t.

*»-

.

gf

E | AUG | H P T |

H

et ROYAL HOTEL gelegen aan Main Street is een goede plek voor een overnachting. Het is een van die prettige hotelletjes aan de Ierse westkust die zich niet hebben vergooid aan overcommercie. Vanuit het raam van de eetzaal van het hotel heb je prachtig zicht op het snclsttomende riviertje Boyle waar het dorp zijn naam aan ontleent. En: op de kunsten van een klein, rusteloos, grijswit waterspreeuwtje dat steeds weer kopje onder gaat om op de bodem op zoek te gaan naar voedsel. Hoewel dit waterspreeuwtje in tegenstelling tot zccvogcls en eenden geen poten met zwemvliezen heeft, voelt het diertje zich blijkbaar in en onder water erg goed thuis. Terwijl ik vanuit het hotelraam toekijk, vraag ik me af hoe dat gevederde beestje het toch elke keer weer klaarspeelt om over de bodem van een woest stromend riviertje als de Boyle te rennen. Alsof Ierland met zijn watersprecuw naast zijn magische bouwsels ook nog een magische vogel heeft.

WILLIAM YEATS Vijftig jaar geleden was mijn kennis van de ronde torens van Ierland nog zo gering dat ik er van overtuigd was dat de Devenish Tower enig in zijn soort was. Maar tijdens de vele reizen die ik sindsdien samen met mijn vrouw langs de Ierse achterweggetjes maakte, ontdekte ik steeds weer nieuwe elegante bouwwerken. Verspreid over het Ierse platteland liggen ze: glens, kastelen, geheimzinnige ronde torens en eeuwenoude megalithischc stenen bouwsels. Enkele van die torens, zoals bij Drumcliff waar William Butler Yeats begraven ligt, zijn tegenwoordig niet meer dan korte steenstompen. Maar zo'n vijfentwintig van de vierenzestig overgebleven torens zijn intact gebleven, al meer dan 1400 jaar lang: stille wachters van Ierlands vrocg-christelijkc verleden. Ooit bracht ik een winterdag door op Devenish Island - bij de elegante ronde toren op het eiland en de overblijfselen van de twaalfdc-ccuwse priorij op een laag heuveltje achter de toren. De hoge ingang van de toren was dichtgetimmerd - daar kon ik niet in. Dus ging ik aan de voet van de toren zitten, om toren en abdij met het ernaast staande Keltische kruis te schilderen en te fotograferen. Toen de zon ver in het westen achter de groene heuvels begon te zakken, zocht ik mijn verfspuiten bij elkaar en liep terug naar de kust, op zoek naar de vissers die me op het eiland hadden afgezet. Het was ongeveer vier uur 's middags en ik realiseerde me dat ik uren onderaan de toren had doorgebracht. Uren waarin ik af en toe wegzakte in een opvallend ontspannen, haast meditatieve toestand. Terwijl mijn brein aan de andere kant toch steeds alert was geweest op de technische deuils van het schilderen en het fotograferen.

VRUCHTBARE AAROf | AUG | Sf PT | 1996 |

5

Qua intensiteit had het iets weg van klimmen. Het was een van de ervaringen die mij sterkten in de overtuiging dat er van de stenen van oude torens en kastelen een subtiele, magische kracht kan uitgaan, vergelijkbaar met wat ik als kind voelde bij het vulkanisch gesteente van Hueco Tanks. Een van de lievelingsplekken uit mijn jeugd: een merkwaardige stapel rotsen in de woestijn, vijftig kilometer ten oosten van El Paso in Texas. Maar ook een oase van groen plantcnlcvcn midden in de woestijn. Deels te begrijpen doordat de rotsen het schaarse regenwater helpen vasthouden. Maar dat verklaart de vitaliteit van de planten niet op deze oude heilige plek van de Apache en Navajo indianen * noch het gevoel van eenheid met de natuur dat praktisch iedereen die hier komt schijnt te hebben. W a t hebben rotsen planten en bomen te bieden? Een variant op de vraag waarom bomen uit eeuwenoude kastcehnuren groeien. Ik ben er van overtuigd geraakt dat het de zwakke, magnetische kracht is, die de moderne wetenschap 'paramagnetisme' noemt, die gesteenten voor plant en mens zo aantrekkelijk kan maken. De grote 19c ceuwse schrijver William Yeats, die op middelbare leeftijd zijn intrek nam in een stenen kasteel, Thoor Ballylee genaamd, dicht bij Gort, County Galway, kerfde op de muur van zijn Normandischc torenhuis:

der uiterst paramagnetische gesteente. Klimmers (zie kader: Klimcrvaringen) kennen de uitwerking van steen. Joden en Egyptcnaren begrepen en benutten de kracht - de joden tot op de dag van vandaag in de vorm van hun Klaagmuur. En er bestaat voor mij weinig twijfel dat de Kelten op de hoogte zijn geweest van datgene wat ik hier voor het gemak maar aanduidr met het woord gestccntc-cnergie

-

Christelijke Ierse monniken pasten de kennis van de kracht die besloten ligt in bepaalde soorten graniet en ander stollings- of metamorf gesteente van vulkanische oorsprong toe in de bouw van hun ronde torens. Ierland is bezaaid met plaatsnamen waarin het Ierse woord voor rots, carrick, voorkomt. Denk aan Carrickfergus. Fergus's Rock in County Antrim in de buurt van Belfast, Carrickoris in County Offaly, er zijn pagina's te vullen met alle camci-plelckcn van Ierland.

ZOMERAVOND Terwijl ik met mijn vrouw voor het raam van het aangename River Side Hotel zit te eten en ondertussen toekijk hoe de Ierse waterspreeuw telkens weer in de snel stromende rivier onderduikt, komen ook de herinneringen op aan de tijd die ik vijftig jaar geleden doorbracht aan de oevers van de bochtige Ernc. Lang voor dat

waterspreeuwcn op hun door rivierwater overspoelde rotsen, die ook hier voortdurend de almachtig lijkende kracht van de stroom trotseerden. Olive Thorne Miller heeft het in zijn Bink of America zelfs over het vermogen onder water te 'vliegen'. Ik neem aan dat het de vorm en bouw van dit kleine, anderhalf ons wegende vogeltje is en mogelijk een of ander hydrodynamisch principe in de stroom van het water" die dit vogeltje in staat stellen tegen de stromingsrichting in te rennen. Een vorm van 'fysische magie', vergelijkbaar met het vermogen van mcgalithischc volken bepaalde zwakke natuurkrachten ten eigen voordele te benutten.

STANDING STONES Door heel Ierland staan standing stones van graniet, waaraan in de Keltische tijd een genezende kracht werd toegeschreven en die verder werden gebruikt bij bevallingen. Men huldigde de opvatting dat er van deze granieten stenen een genezende kracht uitging. In de taal van deze tijd zou ik zeggen: veel rotsen zijn op te vatten als antennes voor magnetische cncrgicgolvcn. Wat Ís een antenne? Een op een bepaalde manier vormgegeven materie die gevoelig is voor bepaalde elektromagnetische frequenties. Je zou ook kunnen zeggen: die 'resoneert' met bepaalde frequenties, die

Ik, de dichter William Yeats restaureerde met oude boekbanden en zeegroene leisteen en smeedwerk uit de smidse van Gort deze toren voor mijn vrouw George En moge deze tekens overblijven Wanneer alles weer tot ruïne is vervallen. Zeegroene leisteen is, zoals ik later heb gemeten, een van de meest magische gesteenten - een van de meest paramagnctischc gesteenten die ik ooit ben tegengekomen. Sinds de Egyptische beschaving, en waarschijnlijk al veel eerder, heeft de mens mystieke en bovennatuurlijke krachten toegekend aan stenen en kristallen. De oude Egyptcnaren gebruikten twee afzonderlijke hiëroglyfen voor gesteenten: een rechthoekig blokje voor kalksteenachtig gesteente - diamagnetisch of zeer zwak paramagnetisch, zou ik nu zeggen; een tweede hiëroglief, met lijnen erdoor, voor graniet, porfier, basalt en an6

| VnuCHTBAHE AAP.DC | A U G | SEPT |

1 W

prachtige water werd ingedamd voor het opwekken van elektriciteit. Ik wandelde graag de in de rivier aangelegde stuw op. Op een kalme zomeravond boden de stenen van de stuw me een schitterend plekje om het leven boven en in de onstuimig stromende rivier gade te kunnen slaan - van de opspringende zalm en de zilveren waterjuffers tot de

'afgestemd is op' bepaalde frequenties, enzovoort, enzovoort Het woord 'antenne' is uiteraard een moderne, technische benaming. Maar het is evenzeer een magische aanduiding - omdat we niet echt weten hoe een antenne werkt. Wc weten dat een antenne energie opvangt en dat de ene vorm daarvoor meer geschikt is dan de andere, dat de

ene vorm beter resoneert dan de andere. Maar wc weten niet wat die resonantie precies inhoudt. Alles wat vorm heeft kan als antenne dienen voor een bepaald type energie. De zojuist genoemde standing stones, maar ook de grore komvormigc vorm van Ierland en de nietige uitsteeksels van planten (trichomen) en insecten [sensilla). Bomen zijn uitstekende antennes voor het langgolvigc ELF en VLF deel van het spectrum. Het menselijk lichaam is een uitstekende antenne/versterker in het radiodeel van het spectrum. Iedereen weet dat het vastpakken van de antenne van een transistorradio de ontvangst beduidend kan verbeteren. Bomen functioneren in dat opzicht zelfs nog beter. Op het Indiase platteland worden bomen soms zelfs gebruikt voor de ontvangst van radio- en tvsignalen. Mijn eigen voor dit doel ontworpen detector laat zien dat de Ierse ronde torens, megalithische bouwsels en zelfs de strooien daken van de oude Ierse cottages de langgolvige atmosferische frequenties tussen 1 en 70 Hz twee tot twintig, soms zelfs dertig maal versterken. De frequenties waarvoor de bomen gevoelig zijn variëren. Ik heb dit soort metingen in Florida, Australië en Ierland uitgevoerd. In Florida zijn de bomen gevoelig voor 20 Hz, in Australië voor 14 Hz en in Ierland voor 8 Hz. Terwijl er bij al deze bomen ook sprake is van resonantie bij 2000 Hz. Stenen, zoals ze in de natuur voorkomen, zijn meer of minder goede antennes - afhankelijk van hun vorm. Zelfs de bodem is een enorme, platte antenne - mits er voldoende vulkanisch, paramagnetisch materiaal Ín zit, die de bodem in staat stelt 'afgestemd' te zijn op, 'gevoelig te zijn voor' magnetische frequenties afkomstig van zon en kosmos. Dat is de belangrijkste reden waarom het zo ongelooflijk belangrijk is erosie te voorkomen. Met het wcgspoclen of wegwaaien van de toplaag van hun grondantenne verliezen boeren een wezenlijk aspect van de bodemvruchtbaarheid op hun bedrijf. Een van de hoofdopgaven van elk boerenbedrijf zou moeten zijn: het 'gevoelig' maken van de grond voor invloeden van zon en kosmos. Organische materie (die diamagnetisch is) is natuurlijk de andere, even noodzakelijke kracht.

PARAMAGNETISME Wat zijn deze twee zwakke, maar in mijn ogen uiterst belangrijke fysische krachten - paramagnetisme en diamagnetisme? In de negentiende eeuw stootten een aantal natural philosophers, voorop de twee vrienden, de Engelsman Michael Faraday en de [erJODO Tyndall, op dit yin en yang van de natuur - diamagnetisme en paramagnetisme. John Tyndall ontdekte dat kleine stukjes hout aan een draad gehangen

KLIMERVARINGEN

Z

oals ik sinds mijn eerste blik op de Amerikaanse zeearend in de dierentuin van Memphis van roofvogels heb gehouden, heb ik me van kinds af aan aangetrokken gevoeld tot kastelen en klippen. Het was uiteindelijk mijn liefde voor de valkerij die me tot klimmen heeft aangezet. Ik had altijd gedacht dat het bij een klimervaring behorende gevoel van 'high' zijn de gewone golf van geluk was die op het welslagen van een moeilijke onderneming volgt. Toen ik in de jaren veertig een dag doorbracht op Ireland's Eye, begon ik er anders over te denken. Ireland's Eye is een bijzonder eiland vlak bij Dublin. Aan het westeinde van het eiland staat de ronde granieten Martello-toren. Samen met een van mijn maatjes uit die tijd zwom ik de mijl die de havenmuur scheidde van de noordkust van het eiland. De zijkanten van het oude fort waren extreem ruig en verweerd. Maar met de hulp van Jims handen en schouders kon ik bij een richel komen waarvan ik verder omhoog klom tot bij een raam, zes meter hoger. 'Wat zie je daarbinnen?' schreeuwde Jim van beneden.

'Het is te donker, ik zie niets,' schreeuwde ik terug. Net op dat moment rukte de wind de pet van mijn hoofd en zwiepte 'm de duisternis van de toren in. 'Ik ga niet terug zonder hoed!' schreeuwde ik. 'Ik kijk of ik naar binnen kan om 'm te pakken.' De stenen aan de binnenkant waren net zo ongelijk als aan de buitenkant, maar binnen was nauwelijks houvast voor handen en voeten. Na een tijdje raakten mijn ogen gewend aan de duisternis en schuifelde ik centimeter voor centimeter omlaag tot op de stenen vloer van de toren. Ik vond mijn pet - maar verder viel er weinig te beleven: het was een grote, lege ruimte. Toen ik naar boven keek werd ik voor het eerst overvallen door angst - pure 'kerkerangst'. Alsof je in op de bodem van een diepe put staat. Het opkijken naar dat kleine lichtstreepje daar boven werkte verlammend. Visioenen van Victor Hugo en de beangstigende beschrijvingen van zijn gevangenschap joegen door mijn hoofd.

Het raam, dat van de buitenkant gezien slechts zes meter boven de rotsen leek te zitten, zat voor mijn gevoel nu zestig meter boven de grond. De moed zonk me volledig in de schoenen. Het ene moment hoorde ik het gedempte gebrul van de golven buiten tegen de rotsen, het volgende moment was er weer die spookachtige stilte. Even later weer gevolgd door nieuwe golven die tegen de muur van mijn rotsige gevangenis sloegen. De gebroken stenen op de grond begonnen vormen aan te nemen en al snel verbeeldde ik me dat ik omgeven werd door skeletten. Ik kon zien dat de zon onder begon te gaan en ik raakte in paniek stel je voor dat ik er niet uit zou komen? In het donker een muur beklim3 men, is ¡ets ï heel anders • dan in het S zonlicht een | klip beklim« men. En wie « klimt er nu | midden in de " nacht naar een valkennest? Ik realiseerde me nu pas hoe vochtig en glad de stenen aan de binnenkant van de toren waren. Terugkijkend geloof ik dat ik me in de Martello-toren van Ireland's Eye voor het eerst bewust werd van de kracht van bepaalde steensoorten. Niet de rustgevende kracht van een kalmerend middel dat het lichaam verdooft, maar een kracht die je kalm en vredig stemt - met een invloed op lichaam en geest die je lange tijd bij blijft. Nog altijd bewaar ik een levendige herinnering aan die korte beklimming van de glipperige binnenkant van de Martello-toren. Zodra ik de vloer van dat donkere hol had verlaten en mijn lichaam tegen het graniet van de dikke muren drukte, nam mijn paniek af en leek ik te genezen van mijn 'kerkerangst'. Vanaf die dag ben ik er altijd van overtuigd geweest dat de vervoering die ik voelde wanneer ik mijn zwoegende lijf tijdens een beklimming op een richel had getrokken minder te maken had met de schoonheid van de wilde valk op zijn nest dan met de bezielende energie van het gesteente waar ik me tegenop had gewerkt.

(Vrij n u r S'aiun's Siieni Musû) VBUCHTBAHE AARDf | AUG J SIPT | 1996 J

7

m ~

Ierse cottage wegbewogcn van een sterke magneet (ne garievc reactie). Dit gebeurde bij alle van de ongeveer dertig boomsoorten die hij uittestte. Faraday noemde de zwak afstotende reactie die hij waarnam diamagnetisme. Anderen ontdekten dat bepaalde mineralen juist aangetrokken worden tot een sterke magneet. Ze noemden deze magnetische gevoeligheid paramagnetismc (positieve reactie). In het natuurkundig woordenboek wordt paramagnetisme technisch omschreven als 'een verzameling magnetische dipolcn met een willekeurige oriëntatie.' Een dipool heeft aan het ene uiteinde een pluspool, 5 aan de andere kant een minpool. Als een paramag- $ nctischc voorwerp in een | magnetisch veld wordt ge- ï %* bracht, hergroeperen de ¿ *" atomaire magneetjes zich o zodanig dat ze tijdelijk de- 2

8

| VKUCHTBARt A A R D f | AUG | SEPT | 1

zelfde kant op wijzen, waardoor het voorwerp als geheel tijdelijk magnetische eigenschappen krijgt en aangetrokken kan worden door de magneet

Diamagnetisme wordt gedefinieerd als 'een negatieve gevoeligheid van een substantie tot een sterke magneet.' De meeste organische substanties zijn diamagnetisch. Zuurstof daarentegen is paramagnctisch: het is een van de meest paramagnetische gassen die de de natuur kent. Het plantcnleven geeft zuurstof af en is dus over het algemeen diamagnetisch. Mens en dier ademen zuurstof in. Reden waarom bloedcellen uiterst paramagnetisch zijn en het menselijk lichaam als geheel licht paramagnetisch is. Een lichaam waar het leven uit geweken Ís, wordt diamagnetisch - analoog aan Tyndalls houten strookjes.

MARK TWAIN Mijn eerste metingen op dit terrein deed ik simpelweg door een steen aan een draad te hangen en te meten

hoc sterk deze door een magneet van Ierse voorouders bestond hieruit dat ze (links C) of regelmatig piramidaal (D). 2000 Gauss wordt aangetrokken. Op die een goedkoop en toch uiterst efficiënt onDaarentegen laren de steenkorrels die manier verkreeg ik een eerste aanwijzing derkomen wisten te creëren. Dat tegelijniet naar de magneet worden getrokken dat de Ierse ronde torens opgebouwd zijn kertijd zo was ontworpen dat ze optimaal de volgende vormen zien: verlengd drieuit uiterst paramagnetisch materiaal. profiteerden van de magische kracht die hoekig (rechts A), plat onregelmatig Hoewel paramagnetisme en diamagnetisbepaalde vormen van gesteente van natu(rechts B), Iers cottagcdak (rechts C) of me in de fysica overbekende begrippen gewelfd (rechts D). re afgeven. Deze optimaal geïsoleerde en zijn als het gaat om theoretische atoomtegen de wind beschermde huisjes wekkrachten, heb ik nergens in de wetenken de indruk dat de bouwers instinctief IERSE COTTAGES schappelijke literatuur de vraag gesteld meer begrepen van de wetten der natuur De eerste reeks vormen wordt makkelijk gezien wat deze twee tegengestelde dan wij, met al onze soms onzinnig vormnaar een sterke magneet getrokken, de krachten zouden kunnen betekenen voor gegeven en energieverspillende huizen. tweede reeks dus niet. Hoewel het matehet leven op aarde. In de meer dan vijftig Helaas is een aanzienlijk deel van de oude riaal in beide gevallen hetzelfde is. Een bodemkunde boeken die ik erop huisjes inmiddels verdwenen heb nageslagen stonden de woorof gerenoveerd. Het stro den 'diamagnetisme' en 'paramagwordt van de daken getroknetisme' zelfs niet één keer ken en de ongelijke stenen vermeld. Zoals Mark Twain ooit muren geëffend: 'Aw shure zei: 'Iedereen praat over het weer, the thatch is no good atal'. Het maar niemand doet er wat aan.' strooien dak is niet goed Voor iedereen die bereid is een meer. Tegelijk weten de aantal guldens te investeren in een Ieren in hun hart dat ze een kleine maar krachtige magneet srukje van hun ziel kwijtra(2000 Gauss), valt gemakkelijk te ken. De vreemde blik in de zien hoc deze zwakke antenneogen van de cottage-bewokrachten verschillen van gewoon ner wanneer iemand het magnetisme. In tegenstelling tot over een dergelijk woning ferromagnétisme is de mate van heeft, vertelt me dat er spraaantrekkingskracht van een parake is van een cottage-magie magnetische substantie afhankelijk die langzaam uit Ierland aan van de vorm van het aan te trekken het verdwijnen is - zoals dat voorwerp of deeltje. eerder in Engeland is geBij schroeven, paperclips, punaises beurd. en dergelijke maakt de vorm geen Tussen sommige mensen en verschil: een magneet trekt alles dingen of dieren bestaat een aan wat van metaal is. Nemen wc vorm van empathie die voor echter een hamer om daarmee een mij altijd veel weg heeft gerood kleien bloempot of een stuk had van magie. Waarom zou basalt in kleine stukjes te slaan, dan er niet sprake kunnen zijn blijft er altijd een deel van het gruis van een vergelijkbaar soort liggen. Een deel dat niet noodzakerelatie russen het typische lijkerwijs uit grotere korrels bewitgckalkte Ierse cottage en staat: het zijn niet de grootte of het de mensen die het bewoongewicht van de korrels die de doorden. slag geven, maar hun vorm. De vorm is essentieel. Een corrage, op de juisre plek Als we de overgebleven (niet magneergezet, omhult zijn benetisch reagerende) stukjes steen woners met een aura van seopnieuw met de hamer bewerken, reniteit en welzijn. Ik heb levert dat weer twee stapels op nog nooit iemand ontmoet één hoop van korrelrjes die de bewoner of niet-bcwoner magneet naar zich toetrekt en een die zo'n rypisch Iers huisje hoop van korreltjes waar de magniet bijzonder elegant heeft oe neet geen vat op heeft. Op deze gevonden. Dichters dromen manier kunnen we oneindig dooraantrekkingskracht van paramagnetisch gesteente tot een magneet en schrijven erover, en toegaan. Bekijken we de korreltjes in risten vergapen zich aan hun wordt mede bepaald door de vorm van de steenkorreltjes. beide stapeltjes wat nauwkeuriger Links: vormen die goed worden aangetrokken. aanblik. Kan een huis een auRechts: vormen waar een magneet weinig vat op heeft. onder een sterk vergrootglas, dan valt de ra hebben? Ik zou zeggen: enorme variatie op in de vorm van de natuurlijk kan dat. En bij het Ierse cottage klein stukje steen met een cottage-achtige verschillende stukjes klei of basalt. is dat een van de vredigste en rustgevendvorm is evenwel niet minder paramagneTen tweede dat de vormen van de stukjes ste aura's die ik ooit bij een door tisch dan een konisch gevormd stukje steen in beide stapels duidelijk verschilmensenhand vervaardigde woning ben testeen. De kracht wordt zeer waarschijnlijk len. Over het algemeen is het zo dat de gengekomen. naar binnen gericht en niet naar buiten, deeltjes die door de magneet worden aanzoals bij de Stonehenge- en piramidc-achgetrokken konisch of plat konisch (zie tetige vormen. KLOOSTERTUINEN kening: links A) van vorm zijn. Of een Waar de hele cncrgctiscrcndc paramagWat betekent dat in een traditionele, vorm hebben die je zou kunnen aanduinetische kracht van de cottages naar binIerse cottage van paramagnetische steen den (links B) als platte grafsteen nen was gericht, was die bij de ronde veel van de energetische, paramagnetische (Stonchcngc), of onregelmatig piramidaal torens naar buiten gericht. De oude Ierse kracht gericht is op de menselijke bewomonniken, verantwoordelijk voor de tuiners van die huisjes. Her geniale van onze VRUCHTRARE AARDE | A U G | SEPT | 1996 |

9

nen binnen de ommuring (waar ook de kloosterlijke, ronde toren stond) stonden bekend als de beste tuiniers van het land. Proeven met kleine modeltorcns van paramagnetism materiaal (geplaatst in het

midden van een bloempot) laten goed zien hoezeer de plantjes rond de basis van de toren gestimuleerd worden in hun groei. Ook een dwarsdoorsnede van een van de typische Ierse hagen is een prachtig voorbeeld van de intersectie van paramagnetischc gesteentckracht met de diamagnetischc kracht van water en organische materiaal - tussen de stenen groeien de wortels altijd krachtiger en talrijker.

*

De wortels van de meidoorn (paramagnetische)

groeien steen.

richting

Burran kalksteen: 'Een van de weinige gesteenten die ik in Ierland tegengekomen die volkomen diamagnetisch zijn. Planten groeien nauwelijks op diamagnetisch gesteente. "

10

I VPUCHTBARl AARDE | AUG | StPT | 1996

ben

Op een wandeling langs de westkust van Ierland passeerde ik eens een haag waar net een hek werd geplaatst Ik boog me voorover en bestudeerde de anatomie van de normaalgesproken aangcaarde, maar nu blootvallendc stapel stenen. De wortels van de meidoorn bleken naar het paramagnetisch gesteente toe te groeien bijna horizontaal tussen de opeengestapelde stenen door. Het was precies zoals ik ooit op een tekening in een boek had gezien, waar de meidoorn wortels ook van de greppel af groeiden. Wat het schoonmaken en onderhoud van de greppels natuurlijk zeer vergemakkelijkt Door heel Ierland zijn de aangeaarde stenen richcls langs wegen en greppels bedekt met haagplantcn. Zelfs daar waar geen struikgewas is. zijn de meeste stenen verhogingen tenminste met klimop bedekt maar niet de stenen omheiningen van Galway, van de Aran Eilanden en andere delen van Con nema ra. Diamagnetisch plantenleven groeit niet op diamagnetisch gesteente. De rotsmuurtjes van Connemara zijn meestal onbegroeid omdat ze zijn gebouwd van diamagnetische kalksteen. Ierland vertoont een ring van uiterst paramagnetism., vulkanisch gesteente rond een kom van diamagnetischc kalksteen, bedekt met een dikke laag geërodeerde

vulkanische paramagnetischc grond. Het in centraal Ierland onder de oppervlakte liggende kalksteen is hoogst waarschijnlijk diamagnetisch. Door de ecuwen heen is het evenwel volkomen bedekt geraakt met een dikke laag geërodeerd gesteente - paramagnetische grond - afkomstig van de rode, hard zandstenen bergkammen om de kom heen. Burran gesteente (County Clare) is een van de weinige gesteenten die ik in Ierland aan de oppervlakte ben tegengekomen die volkomen diamagnetisch zijn. De Bunan is onbegroeid kalksteen gesteente, door de tijd gescheurd en geërodeerd. Er groeit heel weinig. Een heel bijzonder kustgebied.

YIN EN YANG Goede grond is uiteraard niet alleen paramagnetisch; het moet ook diamagnetische kwaliteit hebben. In Ierland Iaat de natuur zowel die sterke yang-pool als een sterke yin-kant zien: de basis voor een gezonde plantengroei. De verklaring ook in een groot deel van Ierland - voor het allerbeste gras ter wereld. En gezond vee. Hoc zit het met het effect van deze tegengestelde krachten op de bevolking? Het groorste deel van Noord-Ierland ligt direct op hoogst vulkanisch basalt. Het is interessant om te zien dat de bevolking KJIO »fSJGWf GWOÍS XñlAHO. 1 9 « . UttG CAMBIUM "(rWHOSEN

Diamagnetische stenen muurtjes Aran eilanden.

op de

van Belfast vaak als energieker wordt omschreven dan die van Dublin, waar de mensen wonen op een kalkstenen ondergrond. Een zelfde verschil valt aan te wijzen tussen het op een ondergrond van graniet gebouwde New York en Florida (waar ik zelf woon) met zijn kalkstenen ondergrond. Let wel: ik zeg niet dat Dublincrs of mijn streekgenoten lui zouden zijn of dat ze minder hard zouden werken - alleen dat er een subtiel achterliggend aura aanwijsbaar is in de bevolking van een op kalksteen gebouwde stad. En dat exact het tegenovergestelde evident is op plekken als Belfast en New York City. Ik kan me echter wel voorstellen dat in bijzonder param agn e tisch gebieden - Belfast, New York. Libanon, bepaalde berggebieden,

LUCAS REIJNDERS

íitmim

Geurterreur Dublin: gebouwd op een diamagnetische ondergrond; Belfast is gebouwd op een paramagnetische ondergrondzoals Noord-Vietnam (niet ZuidVietnam, dat kalksteen als ondergrond heeft) bij bijvoorbeeld massale, gedwongen werkeloosheid de vlam eerder in de pan slaat dan in diamagnetische gebieden. Maar het blijven veronderstellingen. Onderzoek zal uitsluitsel moeten geven. Als sociologen zich meer bewust zouden zijn van de invloed van dit soort natuurlijke low energies op de mens, zou dat de weg openen naar een compleet nieuw studieterrein: socio-fysica. Wetenschap is de kunst van het in vakjes stoppen en ordenen van gegevens. De grootste vergissing die de moderne wetenschap maakt is dat ze dingen uit elkaar haalt om ze beter te kunnen bestuderen, maar ze vervolgens zelden weer in elkaar zet om erachter te komen hoe het systeem als geheel werkt. Door het benoemen en het classificeren van de ingrediënten van het leven vernietigen we op de een of andere manier het wezen van wat leven werkelijk is. Dit zijn mijn beschrijvingen en classificaties van Ierland en zijn bewoners. Gedachten ontstaan tijdens mijn omzwervingen door Ierland. Ik blijf me ervan bewust dat de Ierse dichter Francis Ledwidge in enkele van zijn korte gedichten meer inzicht biedt in het mysterie van het leven, vooral dat van het Ierse leven, dan enig bock vermag. Philip C\//ta/tan Hel bovenstaande artikel is een vrije bewerking van delen van Philip Callahans bock Nature's Silent Mmií. 1992, Acres U S A . ISBN 0-911311-33-5. Ook te bestellen rechtstreeks bij de uitgever, het makkelijkst met een creditcardnummer. Fax: 00 1 504 889 2777 (vanuir Nederland). Telefonisch: 00 1 504 889 2100. • Zie ook het artikel 'WatervrienAelijke Rivieren in VA 4/94.

H

et Okura Hotel in Amsterdam is niet alleen opvallend omdat het met kop en schouders boven de buurt uitsteekt. Ook in het houden van dure bijeenkomsten mag het er zijn. Wie het fietspad tussen Zuideramstelkanaal en Okura Hotel befietst kan dan ook bij noordwestenwind regelmatig de uitlaatgassen van de bijbehorende chique auto's opsnuiven. En wie voor het Okura Hotel langs fietst, maakt een gered« kans door een afslaande bolide te worden geschept. Eén van de Oku ra-evenementen was dit jaar een bijeenkomst van Senta Aromatic Marketing. Daar ging het om geuren als marketing instrument. Het maartnummer van het glossy Elan (met de mij aansprekende titel Ondernemen in de 21ste eeuw) heb ik laten liggen omdat het stonk. En toen ik hoorde dat de firma Lovers haar beoogde treinlijn Amsterdam-IJmuiden wilde voorzien van zeegeur werd ik licht onpasselijk. Deze opstelling bleek in het Okura Hotel echter hopeloos ouderwets. Volgens Mignon Tierie, hoofdredactrice van het damesblad Nouveau, die daar sprak, moet aan tijdschriften een totaal nieuwe dimensie worden toegevoegd: gebakluchtaan de culinaire pagina's, linnengeur op de interieurpagina's, parfum aan de parfumadvertenties, enzovoort. Ik weet niet wat de hoofdredacteur van dit eerbiedwaardige blad ervan vindt, maar als eenvoudig columnist hoop ik dat het niet zover komt. Zulks zodat ik de vrijheid houd om af en t o e een column te schrijven, waarin een beerput wordt opengelegd.

Op dezelfde bijeenkomst werd veel aandacht besteed aan geuren van produkten. Dat geuren van produkten belangrijk zijn is al lang bekend. Chloor in Glorix en bleekwater dankt er in belangrijke mate zijn succes aan. Mensen die chloor gebruiken om wc, gootsteen of stoep te ontsmetten weten door de geur dat ze iets groots hebben verricht. Dat kinderen astmatisch van chloor kunnen worden of dat het milieu van chloor hoofdpijn krijgt, vormt daartegen onvoldoende tegenwicht. Dergelijke bevindingen worden al geruime tijd en op ruime schaal toegepast in de vorm van kunstgeurtoevoegingen aan producten. Onaangenaam ruikende kunststoffen worden vaak van hun minder geschikte geur ontdaan door er neutraliserende geu-

ren aan te hangen. Dat is de hedendaagse geurorakels echter niet genoeg. Desire Struijk van Senta Aromatic Marketing vertelde in het Okura Hotel dat de geurtoepassing in producten drastisch moet worden vergroot. Zo moet volgens haar bijvoorbeeld een sterke lijm een penetrante geur krijgen, vanwege de associatie die de consument maakt met de krachtige werking, ik zie het al helemaal voor me. Touw moet worden bespoten met een penetrante geur, want anders geloof je niet dat dat sterk is. Tsjakka. Niet alleen producten moeten geuriger worden ook winkels moeten zich meer in geur hullen. Ik kan me nog vaag een Kerstmis herinneren toen V&D meende de verkoop te moeten bevorderen door Glühweinbouquet te verspreiden. Dat was een misser, want Glühweinbouquet rook voor de meeste mensen naar niets en deze en gene kreeg er hoofdpijn van. Maar de techniek staat niet stil en er is nu een f l i n ke hoeveelheid themageuren o p de markt. Met de komende Sinterklaas kunnen we er in ieder geval op rekenen dat menige winkel speculaasbouquet in de luchtcirculatie gooit. De kruidigheid draagt namelijk bij aan een 'stemmingsvolle winteraankleding' rond 5 december, aldus de geurorakels in het Okura Hotel.

Als we terugkijken in de menselijke evolutie, is het aannemelijk dat onze reukzin een belangrijke rol heeft gespeeld bij het mijden van gevaar. Stoffen die van nature onfris ruiken zijn vaak riskant voor de mens. Van nature lekker ruikende stoffen zijn vaak goed voor ons gebleken. Met het groeiende kunstgeurmanagement wordt de geur in toenemende mate losgekoppeld van wat goed en slecht voor ons is. Bovendien is er een met muzak vergelijkbare tendens te zien. Op steeds meer plaatsen wordt een ieder ongevraagd kunstgeur opgedrongen. Het is dan ook niet zo zeer tijd voor meer geurmarketing alswel voor een bevrijdingsfront tegen de kunstgeurterreur.

Lmas ReijnJers VRUCHTBARE AAPDF | AUG | SïPT | 199« |

1 1

De weg van het midden W

at is beter? Een voor een ploeg gespannen muilezel of een tractor? Een tractor, meent Philip Callahan. W c leven ten slotte niet meer in het Stenen Tijdperk. Hoewel er voor superioriteitsgevoelens ten opzichte van dat Stenen Tijdperk in zijn ogen bitter weinig grond is. De muilezel van onze verre voorouders is ten slotte weer te preferen boven de moderne vijftig ton zware landbouwkolos waarmee we de bodem in elkaar pletten voor de nodige korte-termijn-winst. Callahan: "Wc denken ten onrechte dat alles wat groter is ook beter is en 'dat alles aangesloten moet zijn op een 220 Volt stopcontact. Maar zo werkt de natuur niet." Vooruitgang is historisch gezien geen lineaire ontwikkeling gebleken: ontwikkeling op het ene terrein is keer op keer gepaard gegaan met verï lies op het andere: verhes aan meester- < schap bijvoorbeeld 5 à over de subtielere krachten in de natuur, f In een van zijn boe- 5 ken stelt Callahan de >" vraag: "Wat is beter? j 5 De low energy landbouw en geneeskunde van onze verre voorouders of onze high energy landbouw en geneeskunde?" Geen van beide en allebei samen, luidt zijn conclusie. "Wat wc nodig hebben is een huwelijk tussen beide benaderingen: het beste van beide systemen." Philip Callahan Ís een typische man van het midden. Hij kan de moderne landbouw kapittelen omdat ze een totale verstikking van de verschillende vormen van low energy teweegbrengt, zoals hij in 1984 deed in een interview met het Amerikaanse blad 'Acres USA'. "Wc overzien de omvang van de schade niet die het gebruik van stikstofkunstmest toebrengt aan de bodemvruchtbaarheid. Het is een drug, een stimulerend middel, waarmee we om zeep helpen wat we eigenlijk willen opbouwen." Maar ook biologen, natuurbeschermers, biologische boeren en beoefenaars van de verschillende vormen van alternatieve geneeskunde kunnen een veeg uit de pan krijgen. Ze houden zich in zijn ogen vaak 1 2

| VRUCHTBARE AARDE | AUG | SEPT | 1996

te veel van de domme als het om de raakvlakken van hun terrein met de natuurwetenschap gaat. "Waarom is elektromagnetisme zo'n vies woord?" In hetzelfde interview uit 1984 noemt hij de homeopathie een schitterend voorbeeld van solid statefysica?De verbaasde verslaggever legt hij uit dat moleculen die verder uit elkaar liggen meer ruimte hebben om te vibreren. "Twee vioolsnarcn die te dicht tegen elkaar aan liggen, krijgen ook

voor het Amerikaanse ministerie van Landbouw.

niet de kans om goed te vibreren." In zijn in 1992 verschenen Natures Silent Musk speelt hij het klaar een overtuigend klinkende (natuurkundige) verklaring te vinden voor een van de wonderlijke behandelingen waarmee de Ierse genezeres Biddy Early begin 19c eeuw succes boekte. In een van zijn andere boeken, A Walk in the Sun (een oud. wat minder geslaagd reisboek) legt hij uit waarom een fenomeen als telepathie fysisch gezien helemaal niet onvoorstelbaar is. De grote kracht (en tegelijkertijd de zwakte) van Callahans aanpak: die voortdurende mengeling van wetenschap en ervaringen, van observaties en inzichten.

De dringende boodschap in veel van zijn boeken is dat wc meer werk zouden moeten maken van onderzoek naar het langgolvigc deel van het elektromagnetisch spectrum. Radiogolven, zegt Callahan bij wijze van voorbeeld, dringen bijzonder makkelijk de bodem binnen - in tegenstelling tot de meer kortgolvige straling - maar juist daarnaar doen wc geen onderzoek. In 2ijn boek Exploring the Spectrum wijst Callahan zijn lezers erop dat langgolvigc radio-frequenties niet alleen de wortelgroci van planten controleren en bevorderen, maar ook aan de basis liggen van het immuunsysteem van planten en dieren. Aan de basis van al het leven. "Maar behalve op het terrein van de neurofysiologie (zcnuwpulsen, hartslag c.d.) is mij geen onderzoek bekend naar de biologische betekenis van radiogolven." Hij beschrijft vervolgens in detail hoc een Australische ondernemer er min of meer bij toeval in is geslaagd het onkruid op

Een tijd waarin hij zich voornamelijk bezighield met de vraag waar de voorkeur van een bepaald plaaginsect vandaan komt voor een bepaald gewas? In zijn meest recente boek Paramagnetism zegt hij: "Het was mijn taak erachter te komen waarom sommige maüsoorten resistent waren tegen een bepaald soort plaaginsect. Ik kwam er spoedig achter dat de maïs op arme grond veel meer van deze insecten aantrok dan de maïs op goed doorluchte, vruchtbare grond. Met andere woorden: gezonde planten groeien op een gezonde bodem. Maar waarom? Het heeft me veertig jaar gekost om die vraag te kunnen bcanrwoorden. 1 Iccl simpel gesteld: omdat ongezonde planten op ongezonde grond lichtelijk verhoogde infrarood-signalcn afgeven in vergelijking tot gezonde planten." Want het plaaginsectjc maakt gebruik van maar liefst vier belangrijke delen van het elektromagnetisch spectrum - ultraviolet en licht, maar ook infrarood en radio.

RADIOGOLVEN

PLAAGINSECTEN Verbazingwekkend zijn zijn beschrijvingen van de analogieën tussen door mensen gemaakte antennes en de miniscule antennes op het lijf van insecten: zijn eigen onderzoeksterrein bij uitstek in dejaren dat hij als entomoloog werkzaam was

PRAKTISCHE TOEPASSINGEN

PHILIP CALLAHAN Traditioneel of modern? Regulier o f alternatief? Literair o f wetenschappelijk? De Amerikaanse entomoloog Philip Callahan is moeilijk in dit soort kwalificaties te vangen. Het is bij hem zelden "dit" of 'dat'. Vrijwel altijd: 'dit' en 'dat'. Zijn boeken bijvoorbeeld vormen een wonderlijke mengeling van reisverslag, novelle en wetenschappelijke verhandeling. Jaren achtereen werkte hij als onderzoeker binnen het Amerikaanse ministerie van Landbouw, maar zijn respect voor de agrarische kennis van de Keften is er niet minder om geworden. Op deze pagina's een kennismaking met zijn werk (links) en een telefonisch interview.

zijn bedrijf onder de duim te houden met een door hem versleutelde cultivator. Callahan reisde af naar Australië en vond uit dat de tanden van dit landbouwwerktuig op een dusdanige afstand van elkaar stonden dat er radiogolven werden opgewekt van 720 Hz. Een frequentie die het ontkiemen van de aanwezige onkruidzaden blijkbaar tegenhield, maar die van het gewas niet. Een voorbeeld dat enigszins laat zien wat de mogelijkheden zouden kunnen zijn van onderzoek naar de biologische betekenis van langgolvige straling voor plant, dier en mens. Want niet alleen in de landbouw, maar ook in de geneeskunde zou volgens hem grote vooruitgang te boeken zijn. Waarom doen wc het met? Twee redenen, meent hij: "We denken dat we problemen sneller kunnen aanpakken door organismen een klap op de kop te geven dan te zoeken naar sturingsmogelijkheden op het gebied van de zwakkere stralingsfrequentics." Ten tweede Ís het infrarode domein volgens hem altijd het privcdomcin geweest van Defensie. "Onderzoekers die voor Defensie werkzaam zijn, zijn wel Ín de gelegenheid naar mijn infraroodondcrzock te kijken, terwijl ik in de veertigjaar dat ik op dat terrein onderzoek heb gedaan geen toegang had tot hun research." Deze zomer was hij weer in Ierland. Toch liggen zijn huidige prioriteiten even ergens anders: Acres U.S.A, staat op het punt een tweetal artikelen van hem te publiceren over het onderwerp 'tijd'. Tijd? Voor de goede verstaander ligt de kiem van die nieuwe belangstelling misschien al verborgen in Nature's Silent Music: "Als bepaalde vormen in staat zijn encrgiegolven te versterken," schrijft hij daarin, "mogen sommige vormen ook in staat worden geacht om de tijd te versnellen tot op het punt dat energie overgaat ín massa en er sprake is van een fenomeen dat bekend staat als matérialisa tie."

G

ezonde gewassen groeien alleen op een paramagnetische bodem, luidt een van Callahans intrigerende conclusies. Er zijn verschillende manieren om die paramagnetischc kwaliteit (terug) in de bodem te brengen. Het inbrengen van gcstccntcmeel is er een van. Het zaaien van grocnbcmcstcrs een tweede ("Onkruiden zijn groene opslagplaatsen van paramagnetischc mineralen"). Het werken met nagebouwde torentjes een derde. Zelfs plastic pijpen met (lucht)gatcn en gecoat met een paramagnetische substantie voldoen. "In Australië zit een boer die goede resulaten zegt te boeken met cen serie op elkaar gestapelde (kleien) bloem- en tuinpottcn: ondersteboven gezet, beginnend met de kleinste, steeds een grotere erop." Zeven vragen aan Callahan over de praktische aspecten van zijn werk.

Philip Callahan

eigenschappen van het materiaal ALLEEN niet voldoende zijn en dat de juiste vorm van gesteente en toren essentieel is? T e n eerste: graniet is een gesteente waar 1. Een Nederlandse gymnasiaste heeft uw expe- je nooit zeker van kunt zijn: de ene keer is het bijzonder paramagnetisch, de volrimenten met kleine modeltorentjes en radijsgende keer beduidend minder. Wat de zaad herhaald (Zie: het artikel Torens in de Tuin). Hoe verklaart u de gevonden verschillen? vorm betreft: holle torens werken het alDe positieve invloed van basalt en kalksteen; de lerbest De echte Ierse torens zijn ook hol negatieve invloed van de houten toren gecoat meten hebben ramen en deuren waar de lucht doorheen kan blazen. Zuurstofbasaltpoeder. De granieten steal deed niets. vooral bewegend - is uiterst paramagnc"Zonder de CGS-waarde (") te meten tisch. met waarden van meer dan 3000 weetje nooit zeker hoe paramagnctisch CGS. Als je op de bovenste verdieping een gesteente is. Ik heb basalt gehad van van een Ierse toren staat hoor je de lucht75 tot 4000 CGS. Graniet van 30 tot stroom 'zingen': een geluid als een voort2800 CGS. De waarden van kalksteen ligdurend 'hmmmm'. Alsof de wind een gen veel lager en variëren doorgaans van pijporgel bespeelt. Zelfs een diamagncti- 2 (diamagnetisch) tot 150 (paramagneschc toren waar de wind doorheen kan tisch), afhankelijk van de hardheid van spelen heeft om die reden waarschijnlijk het gesteente. De Nederlandse scholiere al een gunstige werking. De plaatsing van maakte waarschijnlijk gebruik van hoog de ramen - op de bovenste verdieping paramagnetischc kalksteen (150 CGS) en naar alle vier de windrichtingen - en laag graniet (onder de 100 CGS). Dat is vooral van de ramen en deur daaronder is zonder metingen nooit te zeggen. ook intrigerend. Ik heb de indruk dat ze "Belangrijk is het gesteentcmeel niet te gebouwd zijn aan de kant waar de wind fijn te malen. Er zal in dit opzicht nog meestal vandaan komt. Alweer: je zou er veel onderzoek gedaan moeten worden, onderzoek naar moeten doen - met een maar mijn ervaring is tot op heden dat windmeter. Hoewel ook cen toren van niet te fijn gruis beter werkt dan poeder. massief basalt naar mijn ervaring al heel Op de een of andere manier gaat de kwagoed werkt - aU de CGS maar boven de liteit bij de fijnere substanties verloren. In 200 komt." het experiment van de Hollandse scholiere zou ik zeggen dat de param agn e tische invloed van het (paramagnetischc) gc3. Uw stelling is dat paramagnetische gesteenten stccntcmeel teniet werd gedaan door het werken ab antennes/versterkers voor langgolvige (diamagnetische) massieve hour. Holle stralingsfrequenties uit de atmosfeer. Zou het houten torens gecoat met gestcentemcel kunnen zijn dat de betekenis van de Ierse torens met een hoge CGS werken naar alle waarin de tijd dat zegeboutvd zijn sterker was? schijnlijkheid wel." Kan het zijn dat de elektromagnetische vervui2. De invloed van het graniet was niet zo duidelijk Betekent dit dat de paramagnetischc

ling van onze tijd verstoraxd werkt? "Ik vermoed dat radar en hoogspanningsteidingen de anrenncwerking van oude VRUCHTBARE AAROE | AUG | SEPT | 199« |

1 3

stenen structuren aanzienlijk hebben gewijzigd. Maar harde feiten heb ik niet. Zoals we ook nog veel te weinig weten van de directe invloed van elektromagnetische velden op levende systemen. Ook hier is de invloed in mijn ogen veel groter dan wc denken. "Een ander punt is de verzwakking van het aardmagnetisch veld in de loop der eeuwen. Sommige geofysici denken dat er 3 à 4.000 jaar geleden sprake is geweest van een waarde van 4 Gauss. Anderen spreken over 1,5 Gauss. We mogen er vanuit gaan dat het aard magnetisch veld in de Keltische tijd minstens twee maal zo sterk is geweest als nu, aangezien het nu een halve Gauss is, Dat betekent dat geen enkele steenstructuur meer zo goed zal werken als hij vroeger werkte." 4. Hoe ver reikt de invloed van de torens? Honderd meter, een kilometer, tien kilometer? "Mijn vermoeden is dat een toren van achttien meter een bereik heeft van zo'n twee- tot driehonderd meter. Qua oppervlakte dus een flink aantal hectares. Een kleinere uitvoering (van een kleine twee meter) zou genoeg moeten zijn voor een gemiddelde moestuin."

ramagnctische kracht vormen ze een lege huls. Ik denk niet dat ze zonder deze kracht op de juiste wijze worden opgenomen. Stop dezelfde mineralen in een meipa ram agne tische bodem en er gebeurt

- . ._;... rJ&È

n> .,.-•r • i ,*— - ï

^=^

IERS DAGBOEK In de buurt van het Ierse Clonmacnoise schaart Rogier Schulte zich met een boerenechtpaar en bijbehorende oma van honderd jaar rond de turfgestookte potkachel. Verbijsterd luistert de familie toe. Is de Wageningse student helemaal uit Holland gekomen om de invloed van de even verderop staande ronde toren te onderzoeken? Voorlopig valt de uitstekende grasgroei rond de Ierse torens nog prima te verklaren uit de ladingen klei die er in het verleden is gestort. Dagboek van de eerste dagen van een half jaar durend onderzoek.

Vrijdag, 2 augustus 5. Is het gebruik van een gesteentemeel een goed alternatief? "Voor boeren met een behoorlijk stuk grond is het denk ik praktischer om met gesteentemeel aan de gang te gaan. In het laatste nummer van het Amerikaanse blad 'Acres USA' heeft daar een artikel over gestaan. De oppcrvlakre van veel boerenbedrijven is vaak te groot om torens te gaan bouwen, lïasaltkorrels zijn prima. Ze maken van de bodem cen soort gigantische platte antenne! Hier in Amerika zit een boer die enige tonnen hoogwaardig gesteen te materiaal uit een oude mijn heeft opgekocht en dat met een cultivator heeft ondergewerkt. Hij bericht me dat Inj nauwelijks meer ziekteproblemen heeft, dar de kleur van het graan groener is, dat de afrijping eerder inzet en dat zijn opbrengst omhoog is gegaan. "Op wat kleinere schaal is het wellicht praktischer om juist wel met torens aan de slag te gaan. Dat kan al met lange plastic pijpen van een kleine twee meter. Met luchtgaten voor de zuurstofcircularie en gecoat met een laag vermalen basalt of klei (meestal paramagnetisch). Ook hier geldt weer dat korrels beter zijn dan poeder. En: dat de paramagnetischc kwaliteit van klei of basalt gemeten zou moeten worden." 6. /5 het mogelijk dat de positieve invloed van nagebouwde paramagnetische torentjes mede ontstaat door de afgifte van mineralen aan de bodem? "Ik denk niet dat mineralen alleen voor het effect zouden kunnen zorgen. Mineralen zijn natuurlijk heel belangrijk voor de plantengroei. Maar zonder de pa1 4

| VRUCHTBARE AAROE | AUG | SERT | 1996

CGS- meter, die de gevoeligheid van een paramagnetische substantie meet voor een magnetisch veld

De ronde toren van Kilmacduagh (co. Galway) onderscheidt zich van de ronde niet veel. Als het alleen om de mineralen torens die ik tijdens mijn vakanties in gaat, zou fijngemalen gesteentemeel het Ierland heb bezichtigd door de voortdurende belangstelling van toeristen. Niet beste werken: de mineralen zijn zo het makkelijkst bereikbaar. Mijn ervaring Ís verwonderlijk, want deze hoogste toren precies omgekeerd: de wat grotere korrels van Ierland (34,28 meter) is al van veraf werken aanzienlijk beter dan het fijnere te bewonderen tegen de achtergrond van meel. Wat dat meel mist, is juist die gede donkere en rotsigc heuvels van Clare. wenste kracht." Terwijl rondom de toren kathedralen en kloosters gebouwd werden en weer tot ruïnes vervielen, wijst dit bouwwerk al 7. In uw boeken noemt u iowel het belang van de paramagnetische kwaliteit van de Ierse torens meer dan negen eeuwen ongestoord als een vinger naar de hemel. De toren van als hun ontvangende kwaliteiten ah antennes voor lange golven uit de kosmos. Wat is de rela- Kilmacduagh is de eerste die ik voor de vakgroep Ecologische Landbouw tie tussen de twee? (Landbouw Universiteit Wagcningcn) "Mijn vermoeden is dat de paramagnetii.s.m de University College Galway besche kracht werkt als het wisselende magzoek voor mijn onderzoek naar de innetisch veld in een televisietoestel: het vloed van de Ierse wund towers op de versterkt en richt de stralingsbundel. Een omringende vegetatie. paramagnetischc toren is putting energy into Het idee voor dit onderzoek onstond dit long waves. I Iet versterkt en rieht de langvoorjaar naar aanleiding van de artikelen golvige srralingsfrequcnties langs zijn opin de Vruchtbare Aarde nr 1. 1996, over pervlak." de ideeën van de Amerikaanse onderzoeker Philip Callahan over deze towers. * COS is een mut voor de mate van aantrekking** Callahan stelde hierin kort gezegd dat de kracht van cen paramagnetischc substantie tol cen torens door hun vorm en hun paramagnemagneet. De meter die Callahan voor dii doel liet tischc bouwstenen fungeren als antennes maken geeft waarden aan van 0 tot 2000 (10-6) voor langgolvige straling uit de ruimte, en CGS. Bodems met een CGS van 100 bestempelt hij als arm; 100>300 ab goed; 300 - 800 als zeer dat de uitstraling hiervan cen positieve ingoed; 800 - 1200 aU uitstekend. vloed heeft op de plantengroei in de omgeving. De Ierse boeren zouden zich De theoretische onderbouwing van de betekenis hiervan bewust zijn en hun vee bij voorvan paramagnctismc kan zelfs Ín een artikelen sekeur bij de torens laten grazen. rie als deze maar zeer ten dele aan bod komen. Bovendien zijn de torens volgens de Geïnteresseerde lezers worden verwesen naar Callaban* laatste bock Paramagnetism. En ook naar deAmerikaan zodanig ten opzichte van elmomenteel uitverkochte boeken 'Anàent mpiaies' kaar geplaatst, dat ze op de kaan van en 'Tuning in to Natwt (research m.b.t. insecten). fOTO-l U i l M J U M 4 G M H M « . UTOJ A C M * U.S.A.

Ierland een nauwkeurige afspiegcÜng van de sterrenbeelden aan de Noordelijke sterrenhemel vormen (zie Vruchtbare Aarde nr 1, 1996), Boeiende theorieën, die echter ook de nodige vragen oproepen: hoe komt bijvoorbeeld het positieve effect van de torens op de omliggende vegetatie (meestal grasland) tot uiting? Is de opbrengst van die percelen hoger, Ís de zode beter gesloten, of groeien er hoogwaardiger grassoorten? En als de opbrengst of de kwaliteit van de percelen inderdaad hoger is, zijn hiervoor dan niet meer potentiële oorzaken aan te wijzen? Veel van de ronde torens bevinden zich op zeer oude begraafplaatsen, of waren het middelpunt van menselijke activiteiten. Mogelijk bevindt zich rondom de toren hierdoor zoveel organisch materiaal, dat de vlinderbloemigen hier floreren, die op hun beurt weer de grasgroci zouden stimuleren. Paramagnetische straling of historische verrijking? Vragen die minstens een halfjaar onderzoek garanderen. De toren van Kilmacduagh is de eerste van Ierlands meest intacte torens die ik, gewapend met zowel determinatietabellen en statistiekboeken als met een pendel en gezond verstand, een kort bezoek breng om uiteindelijk vijf torens te selecteren die geschikt zijn voor vegetatie- en bodemonderzoek. De velden rondom deze toren zijn van boer Finncgan, tevens eigenaar van de Tower View Villa. Ik schat de hartelijke en eenogige man op zeventig jaar, alhoewel zijn verrassende scherpzinnigheid hem minstens dertig jaar jonger maakt. De beste velden liggen inderdaad rondom de toren, vertelr Finncgan. Ze hebben een hoge opbrengst en cen goede gesloten zode, en hij weet ook waarom: om de bouw van een toren van meer dan dertig meter hoogte te bouwen in een tijd zonder steigers, werd er rondom het bouwwerk cen enorme heuvel van klei opgeworpen, die tijdens de bouw steeds werd opgehoogd. Toen de toren klaar was, werd de klei weer afgegraven, en over de omringende velden uitgespreid, waar het gras nog steeds de vruchten van plukt. Op zijn minst een interessant idee. Helaas gebruikt boer Finncgan kunstmest op zijn grasland, en zaait hij zíjn velden iedere vijfjaar opnieuw in, waardoor eventuele subtiele fosfaat- of paramagnetische crTecteti gemaskeerd kunnen worden. I ).it maakt deze toren minder geschikt voor onderzoek. Desondanks wordt ik uitgenodigd om morgen van een Irish breakfast te komen genieten.

Zaterdag 5 augustus Een Iers onrbijt bestaat kort gezegd uit een vierpersoons-omclct met dikke plakken ham, grorc worsten, kleine worsrjes en leverworst, dit alles gegarneerd met een sneetje brood. Niet verkeerd dus. Finncgan vertelt dat het record torenzitten op naam staat van een van de abten van Kilmacduagh uit vroeger eeuwen: op de bovenste verdieping van de round tower bracht deze maar liefst veertig jaren door in diepe meditatie. Maar, zo denkt de boer, dat zullen wel niet meer dan veertig dagen zijn geweest, en "story telling made it fort)' years". Tenslotte drukt hij me op het hart dat ik vooral zijn toren moet onderzoeken, want dat is "without any doubt the finest tower ofall Irelandr Met een volle maag neem ik afscheid en reis ik naar Kilrush aan de monding van de Shannon, Ierlands grootste rivier, beroemd om zijn zalm en forel. In de rivier ligt Scattery Island, cen klein en sinds twintig jaar onbewoond eiland, waarop een van Ierlands oudste ronde torens staat. De folder van de Tourist Information

verzekert me bovendien dat niet de toren van Kilmacduagh, maar van Scattery Island de hoogste van het land is. Het eiland is alleen bij hoog water te bereiken, dus de toeristen-ferry vertrekt pas om zes uur 's avonds. Geen probleem, want in de haven van Kilru&h is het goed toeven met een pint Guinness. Het afmattende studentenleven, zullen wc maar zeggen. Een van de weinige boeken die ik uit Nederland heb meegenomen is "The Round Towers of Ireland" van George

Lennox Barrow. Deze roren-cncyclopcdic blijkt alle ander bocken over het onderwerp overbodig te maken. Tot in de kleinste details worden van iedere round tower de plaats, de historie, de afmetingen, de plaatsing van de deuren en ramen en eventuele bijzonderheden beschreven. Barrow vertelt dat de round towers zijn gebouwd volgens Romeinse technieken: de torens bestaan uit een gemetselde binnencn buitenmuur, waartussen beton werd gestort. Deze bouwstijl moet in die rijd, de 6' of 7' eeuw, een revolutie voor de Ieren zijn geweest: tot die tijd bestonden alle gebouwen uit hout of uit los gestapelde stenen, waardoor er niet hoger dan twaalf meter gebouwd kon worden. De ronde torens, waarvan de meeste boven de 25 meter reiken, moeten dan ook bijna bovennatuurlijke wolkenkrabbers zijn geweest voor de eerste Ierse christenen. Volgens Barrow lijkt dat ook de eerste functie van de ronde torens te zijn: een indrukwekkend hemclreikcnd wonder ten teken van de kracht en macht van de christelijke kerk. KJoostermanuscripten vermelden dat in de torens in rijden van gevaar bovendien de kloosterbezittingen werden opgeslagen. Als de ontoegankelijk hoge deur en de ramen werden afgesloren waren de kostbaarheden veilig voor de wapens en de brandende pijlen van de aanvallers. Plunderen was in die eeuwen I immers een populairdere sport dan veroveren. Daarnaast is het waarschijnlijk dat er vanaf de toren dagelijks een bel werd geluid: geen grote klok, want die waren destijds nog onbekend in Europa, zoals Callahan terecht stelt, maar de handbel van de heilige die het klooster had gesticht, het kostbaarste bezit van de geestelijken. De KcltischIerse wet stelde dat de invloed van een klooster zover reikte als het geluid van haar bel: een goede reden voor de monniken om de torens zo hoog mogelijk te bouwen. Het Keltische woord voor ronde toren, cloig-theach, wat "huis van de bel" betekent, lijkt dit verhaal te bevestigen. De meeste van Ierlands ronde torens zijn, evenals de bijbehorende kloosters en kerken, in de loop der eeuwen tot ruïnes vervallen. De best bewaarde torens zijn aan het einde van de vorige eeuw gerestaureerd, en enkele, waaronder de torens van Dcvcnish Island, Kilmacduagh en Glcndalough, zijn herkroond met het oorspronkelijke puntdak. Tot zover Barrow. De stuurman van de ferry vertelt de bezoekers dat we niet langer dan een uur op Scattery Island mogen VRUCHTBARE AAROC | A U G | S t P t | 199« |

1 5

vertoeven, en dat iedereen mee terug moet naar Kilrush. Het gehele eiland is namelijk bezit van de Office of Public Works, een soort Ierse monumentenclub, die geen feestende kampeerders op het eiland wenst. Ik leg hem uit dat ik graag onderzoek aan de toren en de vegetatie wil doen, maar daarvoor blijk ik toch echt schriftelijke toestemming van OPW nodig te hebben. Een uur is erg kort, te kort om de toren en de velden te tekenen. Tekenen h cen hulpmiddel datje, veel meer dan het maken van een foto, dwingt het landschap, de kleuren, de sfeer en de vormen aandachtig in je op te nemen, Ik moet me nu dus beperken tot een zeer korte inventarisatie van het bouwwerk en de lokale flora. De toren van Scattery Island is Ierlands enige toren waarvan de deur zich gewoon op grondniveau bevindt, en die dus eenvoudig betreden kan worden. De muren blijken cen kleine meter dik te zijn, en de binnenruimte daarom verrassend nauw. De houten vloeren zijn verdwenen, waardoor de top zichtbaar is, en Ík moet toegeven, het is een indrukwekkende en zeer krachtige ervaring. Noch om de toren, noch om de kloostcrruïne zijn enige graven zichtbaar. Wellicht worden deze verborgen door de ruige vegetatie van biezen, adclaarsvarens en distels. De grasvelden worden zichtbaar gemillimeterd door een overmaat aan konijnen. Hier floreren zilverschoon, jacobskruiskruid en plaatselijk veel witte klaver. Het eiland lijkt redelijk geschikt voor onderzoek: er is geen kunstmest gebruikt, en er graast geen vee dat zich aan

Vanaf mijn kampccrplaats in Kilrush krijg ik een prachtig uitzicht over het eiland, en alsnog de kans om het, weliswaar van veraf, te tekenen. Zondag, 4 augustus Scattery Island is een klein eiland, maar nog juist groot genoeg voor een eventueel onderzoek. Bij de vijf torens die ik zal onderzoeken zal ik op verschillende afstanden van de toren onder meer de vegetatie, de chemische bodemcigenschappen (als het fosfaatgehalte) en de mate van paramagnerismc in de bodem bestuderen. Uit verschillende bronnen maak ik op dat het positieve effect van een round tower op de velden tot minstens 500 meter van de toren reikt. Op Scattery Island zal cen eventueel verloop in de kwaliteit van de velden nog juist meetbaar zijn, maar mijn detailkaarten van Ierland laten zien dat de eilandjes waarop de torens van Devenish en Iniscealtra (Holy Island) staan, hiervoor te klein zullen zijn. Deze rwcc kandidaten worden dus voorlopig op de reservelijst geplaatst. Daarom reis ik naar Clonmacnoise in county Offaly, in vroeger tijden cen van de belangrijkste religieuze centra, en dus in moderne tijden een van de belangrijkste toeristencentra. Hier staan, wederom tussen indrukwekkende ruïnes en grafkruizen, maar liefst twee ronde torens aan de oever van de Shannon: cen groot exemplaar van 1930 meter, zonder kap, en zijn puntgave broertje van 16,76 meter. Deze kleine roren maakte volgens het bock van Barrow ooit deel uit van cen

".

tf

**

.

5

Tekening: R. Schulte

mijn procfvlakken te goed zou kunnen doen. Wel zal ik mijn veldjes moeten beschermen tegen de konijnen. De tijd vliegt voorbij en de boot is al vol als ik als laatste passagier kom aanrennen. 16

| vnUCMTBARE AARDC | AUG | SEPT | 19»6

Maandag, 5 augustus De ruïnes en de twee torens van Clonmacnoise zijn, net als Scattery Island, eigendom van de Office of Public Works, en wanneer ik, half schuilend onder wat ooit een poort was, een poging waag de omgeving te tekenen, krijg ik van de medewerkers een grote paraplu, koffie, cake en koek aangeboden, en later op de dag nog meer koffie, thee en een boekje over de geschiedenis van het kloostercomplex. Was gastvrijheid cen sport geweest, dan hadden de Ieren zonder meer de gouden plak behaald. In de namiddag vertelt Tom Morris, eige* naar van het land, dat ook hier de velden rondom de historische plek van goede ' kwaliteit zijn. "Maar dat is ook logisch, want de eerste christenen bouwden hun kloosters altijd op vruchtbare plekken, om voldoende voedsel te kunnen verbouwen." Op zichzelf geen onaannemelijke visie. In vroeger eeuwen bestond Ierland voornamelijk uit veen en bos, en goede, bewerkbare grond was schaars. Helaas gebruikt ook boer Morris kunstmest, zaait hij zijn land regelmatig opnieuw in, en gebruikt hij soms herbiciden tegen het onkruid. Dat is jammer, want in alle andere opzichten lijkt Clonmacnoise zich uitstekend voor onderzoek te lenen.

tí*****

y *

velden rondom het complex zijn opmerkelijk groen. Als ik bij de boerderij naast de ruïnes ga informeren, stap ik de 19* eeuw binnen. Het boerencchtpaar zit samen met oma, die ik op een ruime honderd jaar schat, rondom de turfgestookte potkachel in de keuken. Verbaasd hoort het drietal mijn plannen aan, tot ik na een half uur ontdek dat de velden rondom de toren niet aan hen toebehoren. "Maar op ons land staat ook een ruïne, wil je die niet onderzoeken?", vraagt de boerin, en terstond wordt ik naar hun oude kerkrestant geleid. Het kost me enige moeite om uit te leggen dat die ruïne wel heel interessant is, maar toch echt niet het doel van mijn onderzoek. De eigenaar van de toren blijkt Tom te heten, maar die is naar de Hurlingwedstrijd in Dublin. Aangezien Galway verloren heeft, kan ik hem maar beter niet voor morgenmiddag aanspreken, want vanavond zal hij "drunk and disappointed" zijn. "77ie best farming is organic farming", krijg ik nog als advies mee als ik afscheid neem.

kerk, en komt daarom helaas niet in aanmerking voor de titel "orthodoxe, vrijstaande, ronde toren". Blijkbaar doer dit weinig af aan het effect van de torens en de steenhopen op de omgeving, want de

Dinsdag, 6 augustus Ik su vroeg op en reis naar Turlough, waar mijn vierde toren staat te wachten, met nieuwe velden, nieuwe mensen, en nieuwe verhalen. Verhalen die ik de lezer zal besparen, maar waarvan ik zelf zeker nog zal genieten. Rogier Schuhe

Een BD-boer over Ierland, magie en landbouw

LIEFDE VOOR STEEN De Betuwse biologisch-dynamische boer Harry Jeuken is een van die mensen die zich van kindsbeen af aangetrokken heeft gevoeld tot Ierland. Begin jaren tachtig nog eens gevoed door de ontdekkingen van Philip Callahan over de ronde torens en de vergeten agrarische kennisvan de Kelten. Een lang gesprek over Ierland over politiek en bodemvruchtbaarheid, over Noord-Iers gras, bd-landbouw en basalt.

H

et gesprekje in de rijwielshop van het Betuwse treinstation van Zaltbommel lijkt achteraf een voorafschaduwing te zijn geweest van het latere gesprek aan de Hccrcwaardensc keukentafel. Een goede busverbinding naar het Maas-en-Waal-bedrijf van Harry en Maria Jeuken is er niet. Maar een fiets lijkt gauw gehuurd. Het is mei. Een uurtje fietsen over kronkelende dijken met het zicht op bloesemcndc fruitbomen lokt zelfs op een winderige dag nog wel aan. Maar de tocht duurt langer dan gedacht. Aan de strafexpeditie langs kaarsrechte provinciale wegen ("Er is een fietspad naast") lijkt zelfs geen einde te komen. "Eerste links, bij de rotonde naar rechts en dan alsmaar rechtuit," had de baas van de Rijwielshop gezegd. En de dijkweggctjes dan? "Och, daar zijn ze mee bezig hè, de dijkverzwaring. Dat zal niet gaan. Het is daar ¿ín grote modderpoel." Ik haal weer adem in het bomcnlaantje van het rustieke herendorp Rossum, om op de terugweg toch maar voor de 'modderpoel' te kiezen en er al gauw achter te komen dat de modderpoel niet meer is dan een achttal meters zand op achttal kilometers landschappelijk schoon. Les één

voor de fietser: vraag nooit de weg aan een automobilist, ook al handelt die in rijwielen. En omgekeerd geldt natuurlijk hetzelfde: wat de ene weggebruiker zoekt, probeert de andere juist te vermijden. Het zijn twee verschillende werelden. Twee werelden. Ook Ierland, vertelt Harry Jeuken, is na 1974 behoorlijk op de schop gegaan. Veel van de oude cottages zijn nog wel blijven staan (uit respect voor de voorouders die er ooit in hebben geleefd) maar veel houtwallen, stenen muurtjes en bomen zijn wel weggehaald om grotere akkers te verkrijgen of de grond op andere manier beter ten nutte te maken. "Het magische wat Ierland had is wat aan het verdwijnen," aldus Jeuken. Ierland is lid geworden van de EG: "Dat heeft de landbouw een enorme push gegeven. Maar ook het denken in materiële zin. Het idee datje materie moet aanbrengen om groei te krijgen. Het magische, wat een vogel in zich heeft, de meer subtiele kant van de plantengroei, dat soort dingen lijken weinig meer te maken te hebben met productiviteit." Hij vertelt over zijn ervaringen in Spanje en Portugal. "Als je in sommige delen van

Portugal een stuk land wilt kopen en een oude boer om advies vraagt, krijg je nog te horen datje op zoek moet gaan naar land met veel stenen erin. De ervaring heeft hun geleerd dat juist die akkers gezonde gewassen opleveren. Vertel dat eens aan een Hollandse boer. Die gaat als eerste kijken of de stenen er wel uit zijn." Jeuken: "Dat heeft me altijd beziggehouden: die tegenstelling. De moderne gewoonte om de stenen er zo snel mogelijk uit te halen tegenover de primitieve gewoonte om te kijken of het niet lukt om met die stenen boer te zijn." DUURZAAMHEID Als ik na veel hccn-cn-wecr gefiets eindelijk de boerderij van de Jcukcns binnenval, vind ik de boer en de boerin in de keuken. Harr)' gebogen over stapels ingebondenjaargangen Aars USA', het tijdschrift waar Philip Callahan vanaf 1983 zijn ontdekkingen in publiceerde over de waarde van paramagnetischc steen. Overal zitten briefjes tussen. W c praten over Callahans ontdekking dat de ronde Ierse torens en zelfs de daken van de oude Ierse cottages de zwakke langgolvige straling uit de kosmos verstcrV1UC HTBARI AAftOC | A U G | SEPT | 1996 |

1 7

•••

•

Harry Jeuken

ken - over de paramagnetischc eigenschappen van sommige gesteenten, waarvoor Callahan eindjaren tachtig een goedkoop meetapparaat heeft ontwikkeld en wat hier nu ook bij de Jcukcns op de keukentafel staar. Hij zegt: "Ik heb het grootste ontzag gekregen voor de manier waarop die oude boerderijen gebouwd zijn. Elke keer weer als ik daar kom in Ierland, maar ook hier in Nederland stootje op dat vakmanschap: zo kundig, zo doordacht Ook de wijze waarop rekening werd gehouden met de krachten van de wind en met rcgeninslag. Zonder cement of baksteen. Tegelijk zo afgestemd op allerlei subtiele, tegenwoordig vergeten krachten. Als je daar vanuit de 20c eeuw naar kijkt, kun je je alleen maar verbazen." Waarom boeit het je zo? "Om het alternatief dat erin besloten ligt. W c wonen met z o n kolossale hoeveelheid mensen op aarde, waarbij vooral de westerse mens zich een levensstijl heeft aangemeten datje bij wijze van spreken op de bijbehorende energiecrisis kunt wachten. Zo kunnen wc niet doorgaan. De ronde torens verwijzen naar een alternatief waarbij er met heel weinig fossiele energie heel veel vruchtbaarheid werd gecreëerd. Een vroege vorm van duurzaamheid. Op cen intrigerende manier waren ze toen in staat heel veel mensen te voeden. "Dat is voor mij het interessante aan de ontdekkingen van Callahan. Dat niet alleen de matcrialcnkcus van de Kelten, maar ook de vorm van hun bouwsels belangrijk was voor de mate waarin ze er in slaagden de gewenste hoeveelheid energie naar de aarde toe te halen en te gebruiken ten behoeve van plant, dier en mens. Alsof de Kelten in de zesde, zevende eeuw na Christus al cen soort biologisch-dynamische landbouw hadden ontwikkeld,"

18

| VRUCHTBARE A A R D i | A U G | SfPT | 1996

Als Ierland tegenwoordig ergens door opvalt, is het door zijn kaalheid. "Het hele land is overdekt geweest met bossen. Het heeft ?.o'n gigantische rijkdom aan planrengroci gekend. Tot in de 12e en 13e eeuw is Ierland de graanschuur van Europa geweest. Ierland was een agrarisch exporterend land. Maar het is ook leeggeroofd. Eerst door de Noormannen, later door de Engelsen. Door de eeuwen heen heeft het eiland blijkbaar cen aantrekkingskracht uitgeoefend op andere volken. Hout is weggehaald om Londen mee op te bouwen. Engelse industriëlen kwamen naar Noord-Ierland vanwege de rijkdom aan bodemertsen: grondstoffen voor de Britse industrie."

volk. Mensen met respect voor de schepping - van natuur tot sterrenhemel aan toe. "Opmerkelijk vind ik ook dat Ierland, in tegenstelling tot de meeste andere WestEuropese landen, nooit de drang heeft gehad koloniën te stichten. Zoals het ook geen gastarbeiders heeft binnengehaald om het vieze werk op te knappen. Het is helemaal geen land geweest datje op enigerlei wijze met roofbouw of kolonialisme kunt associëren. De neiging van de Fransen, de Duitsers iets minder, de Belgen, Portugezen, Spanjaarden, Italianen, Engelsen en de Nederlanders om zich via andere volken te verrijken of mensen te gebruiken, dat is het Ierse volk vreemd."

VOCHTIG EN DAMPIG Veel van het materiaal waaruit de ronde torens zijn opgebouwd komt ook uit Noord-Ierland? "Noord-Ierland is een heel oude vulkanische hoek. Vulkanisch gesteente is zeer paramagnetisch. Ook als landbouwgrond is het bijzonder vruchtbaar. Na een vulkaanuitbarsting zijn de bewoners er vaak zo snel mogelijk weer terug om er gewassen op te verbouwen. Het levert fantastisch mooie producten op." Vulkanische grond zit ook vol met mineralen, "Misschien zijn het wel twee kanten van dezelfde medaille. In het gesteente zitten veel mineralen en tcgclijkerrijd is het cen materiaal dat goed resoneert met de energie uit de kosmos."

Een ander beeld van Ierland: de vochtigheid en de dampigheid. Toch geen ideaal milieu voor de ¡andbouw. "Halverwege de vorige eeuw is het land getroffen door de bekende Ierse hongersnood: mislukte aardappeloogsten, aardappels die allemaal wegrotten. Dat heeft dat beeld enorm versterkt. Alsof ziekten op het land in zo'n dampig milieu alleen met de grootste moeite in bedwang te houden zijn. Maar dezelfde aardappclrot had je ook in Duitsland, België, Nederland en Engeland. Ook in Engeland dreigde de aardappeloogst verloren te gaan. En zelfs hier in de Bommelerwaard is ín 1847 de hele aardappeloogst vernield, heb ik in een boekje gelezen.

"Waarom leidde die ziekte in Ierland dan wel en elders niet tot hongersnood? Het Er blijft weinig over van het beeld dat Ierland antwoord is dat al die landen graan imbevolkt zou zijn geweest door een achterlijk stel porteerden om de klap op te vangen. Er barbaren - laatst nog vertolkt in een artikel in de werden enorme hoeveelheden graan uit Zuid-Amcrika gehaald. Maar de schepen Engelse Guardian. die bestemd waren voor Ierland werden "Als zou het cen volk van vechtersbazen, de Engelse havens in gedwongen. Er rovers en oorlogvoerende lieden zijn gekwam nooit graan in Ierland aan. De weest - van moordenaars en roofbouw graanschepen konden er niet komen. Dat plegende mensen. Dat ís inderdaad watje is de reden dat de aardappel ziekte de wel leest. Ver bezijden de waarheid: ik Ieren fataal is geworden." geloof er niets van. Naruurlijk, de Kelten hebben in Ierland en Schotland opnieuw cen bestaansmogelijkheid moeten creëJe sympathiseert in de Noord-Ierse kwestie met ren, nadat ze als volk waren verdreven uit ' deleren? het Middcllandsc-Zcegebied. "Ik sympathiseer met het gegeven dat het "Via Frankrijk en Bretagne zijn ze de nooit een geloofskwestie is geweest. Het is Noordzee ingejaagd om uiteindelijk in een sociale strijd. Het feit dat de Ieren in Schotland en Ierland terecht te komen. In veel gevallen katholiek waren en de die uithoeken van Europa hebben ze geEngelsen prorestants, betekent nog niet dat probeerd een nieuw bestaan op te bouhet cen geloofsstrijd is. Er spelen zoveel wen. Daar moetje iets van een vechter belangen doorheen. Prestige vooral. Als je voor hebben, zou je kunnen zeggen: boeken leest met voorspellingen over de vechten om je te kunnen nestelen. Anders ontwikkelingen in de volgende eeuw, stoot krijg je niets van de grond. Maar dat je wat dit betreft steeds op dat presrigepromaakr ze nog niet tot vechters-pur-sang. bleem dat Engeland in de weg zit. "Als je tot je door laat dringen hoe de "Uiteindelijk zullen de Engelsen het Kelten het land daar in Ierland tot vruchtnoorden terug moeten geven. Engeland zal baarheid hebben gebracht, hoe het Ierse er niet omheen kunnen: Ierland moet weer oude christendom heel erg te maken cen land op zich worden - met Noordheeft met de Keltische visie op het goddeIerland erbij. Het is een prestigezaak om lijke, dan past daar eerder het beeld bij het nu niet terug te geven; het was cen van een gedisciplineerd, godsvruchtig geldzaak om het desrijds in te pikken."

BARBAREN

De toetreding tot de EC"Ik werkte destijds in Killkcnny op een veehouderijbedrijf- een gemengd landbouwbedrijf. Het voelde toen zo duidelijk aan als een héél belangrijk moment voor Ierland - een omslagpunt, die toetreding. Een opening voor Ierland om een beetje op Europees leefniveau mee te kunnen. Er kon opeens geproduceerd gaan worden. De grenzen gingen open. "Tot die tijd waren vlees, graan, hout en turf altijd voor een habbekrats naar de Engelsen gegaan. Nu kregen de Ieren opeens EG-prijzcn betaald: afgesproken prijzen. De hele landbouw kreeg een push. Een belangrijk moment, juist omdat het grootste gedeelte van het volk nog zijn bestaansrecht vond in de landbouw. "Daar staat tegenover dat die push, net als

vruchtbaar land. Al dat geërodeerde materiaal dat de grorc rivieren hebben aangevoerd uit de Alpen en de Ardennen. Voor de komst van de kunstmest zag je hier Ín de Betuwe bijvoorbeeld toch ook al veel rijkdom. Je ziet het aan de boerderijen. Ook aan die in het Waddengebied in Groningen. En in Zeeland dank zij het slib vanuit de zeeën. "In de Ardennen zitten een aantal gesteenten die bijzonder paramagnetisch Hoe wordt er tegenwoordig tegen de ronde torenszijn. De uiterwaarden van de Maas, daar zit dus redehjk wat paramagnetisch mateaangekeken? riaal tussen. Maar je zou het moeten on"De mensen hebben er altijd wel respect derzoeken." voor gehad; alle begraafplaatsen lagen bij

"Het unieke van Ierland was dat kleinschalige. Overal die stenen muurtjes rond percelen. Overblijfselen uit die tijd toen Ierland de graanschuur van Europa was. Met bedrijven nissen de zes of acht hectare. Een have met gewassen als haver, gerst en tarwe, een stuk of drie koeien, wat geiten, wat schapen en aardappelen, bieten en allerlei groenten. Duurzame eenheden. Maar met een zeer hoge productiviteit"

die torens. Men ging er ergens toch van uit dat er iets speciaals mec aan de hand was. In de zin van: er zit cen bijzondere energie op die plek. Wat de mensen van

I basaltblokk

overal elders, neerkwam op productiviteit, kunstmest en dier-onvricndclijkc systemen. De landbouw werd moderner. De graanteclt bijvoorbeeld ging grotendeels de chemische kant op. "Aan de andere kant kwam er ook weer geld beschikbaar om het culturele erfgoed van het land Ín stand te houden. Boeren kregen geld om de muurtjes rond hun akkers te laten staan en bouwwerken of ruïnes intact te laten. Watje de laatste jaren toch meer ziet is een groeiend bewustzijn om de overblijfselen uit de oudheid overeind te houden. De modernisatie mag niet meer tot in het oneindige doorgaan.

Zou het zin hebben die torens in deze tijd in Nederland en België na te bouwen? " H e t eerste wat belangrijk is, is het besef

de Giant's Cause-Way \

vroeger nog wel wisten en wat de dieren waarschijnlijk nog voelen. Er bleef iets behouden. Dat idee kom je nu nog steeds tegen. Je ziet bij begrafenissen dat mensen toch weer bij de torens begraven willen worden. Zoals men vroeger kloosters bouwde in de buurt van die torens - en kerken en scholen."

dat er meer krachten zijn dan alleen het fysieke. Pas dan kun je verder. Voor de rest is het een kwestie van proberen. Met een aantal boeren zou je eens een aantal torens moeten neerzetten en dan kijken of dat bij de gewassen in de omgeving een positief effect heeft."

Hoe maalt je zo'n toren} "Je begint met een platform, een fundaParamagnetisme is volgens Philip Callahan de ment. Daarop gaje dan bouwen bijvoorsleutelfactor als het gaat om eat gezond gewas. beeld met basaltblokken. Je zou moeten Hoe staat het in Nederland met de paramagne- kijken of er een vocgmiddel tussen mag. Misschien moetje de stenen allemaal wel tisilte kwaliteit van de bodem? zo beitelen dat ze mooi vastliggen. En "Holland is natuurlijk van zich uit cen

ARDENNEN

VRUCHTBARE A A R D * | AUG | SEPT | 1996 |

19

daar gaat dan een dak op van leisteen. Ik denk dat het goed te doen is. Het gesteente is er. Er zijn ook in Holland genoeg plekken waar gehandeld wordt in natuursteen. Uiterst waardevolle gesteenten. Heel vaak zie je ook grafstenen gemaakt van heel paramagnetisch gesteente. Basaltblokken gebruiken ze hier in de buurt om de rivieroevers mee te versterken. Maar je hebt ook speciaal gesneden basaltplaten. Misschien weten sommige ontwerpers van tuinen daar wel meer vanaf." Het basaltmeel dat jullie hier op het landgebruiken, waar koop jij dat?

"Dat komt uit Duitsland, uit het Zeven gebergte, wat heel vroeger een vul-

zetten. De consequentie is datje stieren moet opsluiten. Hollandse bd-stieren worden dan ook binnen afgemest Aan de andere kant kun je zeggen dat het heel belangrijk is dat dieren buiten kunnen zijn. Dat valt met ossen makkelijk te realiseren. Hoewel het castreren van het beest een hele moeilijke afweging blijft. Je moet daar met veehouders onderling over praten. De vraag is steeds of je die ingreep mag doen of dat je concessies doet op het punt van de huisvesting."

meer smaak. Hoewel je dat natuurlijk gedeeltelijk kunt ondervangen met zoutblokkcn en mineralen, zoals de boeren hier gewoon zijn te doen. "Een derde punt is dat in Ierland geen stieren maar ossen worden gemest Gecastreerde stieren. Een os groeit langzamer dan een stier. En een dier dat langzamer groeit is vaak smakelijker. De malsheid wordt vervolgens behouden doordat men het vee buiten houdt en niet afmest met maïs en ander krachtvoer. Daar komt bij dat ze in Ierland weten dat je een geslacht dier meer dan cen weck moet laten besterven. Het vlees moet rijpen, (n Holland doen wc dat om een aantal redenen niet meer. W e laten de dieren

PREPARATEN Terug naar de torens. Je zei eerder datje de Keltische landbouw als een vroege vorm van biologisch-dynamische landbouw zag...

: ! : : : kanisch gebied is geweest... daar schijnt heel erg goede basaltstecn vandaan te komen. Lavamccl is naar mijn ervaring nog beter. Het scoort ook het allerhoogst in de meringen. Waar het vandaan komt, weet ik niet, maar het is cen gewoon product uit de handel. Mijn eigen ervaring is dat de conditie en de wol van de schapen duidelijk beter zijn geworden. Heel opvallend. Dat is ook het type resultaat dat je meer hoort: de dieren gaan er beter uit zien. Minder parasieten ook. Minder ziekten in het gewas."

NOORD-IERLAND Hoe zit het verder met de invloed van paramagnetisch gesteente(meel) op de kwaliteit?Je hebt al eens veneld over de voorkeur van koeien voor gras rond stenen. Ligt daar ook een reden voor de veronderstelde, bijzondere kwaliteit van het Naord-Ierse vlees?

"Er spelen een aantal dingen in mee. In Noord-Ierland wordt het vee nog niet zo intensief gehouden, runderen worden niet zo afgemest als bijvoorbeeld in Holland. Verder is de Noord-Icrsc grond ontstaan uit vulkanische activiteit, het is een bergachtige streek - eigenlijk een heel pa ram a gne tisch gebied. Er zitten ook veel mineralen in de grond, dat geeft vlees 2 0

| VRUCHTBARI AARDE | A U G | SEPT | 1996

een of twee dagen hangen, wat de smaak natuurlijk niet ten goede komt." Ondanks het feit dat de Ierse landbouw gemoderniseerd is?

"Ja, maar ook in Engeland laat men runderen minstens tien dagen besterven. In Amerika heeft men ontdekt datje ze eigenlijk drie weken zou moeten laten hangen; hoe langer, hoe beter, hoc meer het vlees de kans krijgt om te rijpen, hoc meer er kleine omzettingen kunnen plaatsvinden die de smaak ten goede komen. De Grieken bakten hun vlees al ín ossenvet. En als je teruggaat naar de vrocg-christclijkc tijd, vind je naast de ezel en het schaap ook al de os in de stal staan. De os is feitelijk cen heel oud fenomeen." Green b'ield-vlees is ook ossenvlees-

"Het verhaal stond in de krant toen Albert Heijn moest uitleggen waarom men het vlees voortaan uit Ierland haalde." Maar hoe kijkje eigeitlijk als biologisch-dpiamische veehouder aan tegen het castreren van stieren?

"Moeilijk punt... het is toch een ingreep. Maar als je het niet doet betekent dat in Holland datje stieren niet zomaar naast de koeien van de buurman in de wei kunt

"Wat Steiner met zijn preparaten heeft ontwikkeld, wijst in dezefde richting als waar Callahan op doelt met betrekking tot de ronde torens. Met zijn preparaten ging Rudolf Steiner in feite uit van hetzelfde idee van low-level energie: het dynamiseren van gemalen kiezel bijvoorbeeld. Kiezel is een uiterst paramagnetischc substantie, die een uur wordt geroerd in een vat met water en door dat roeren als het ware wakker wordt gemaakt voor de opname van low-level energieën uit de kosmos - waarna het 's ochtends vroeg wordt verneveld over de velden. Dat soort ervaringen van mysterie liggen heel dicht bij wat ik ook in Ierland wel heb gevoeld: alsof er even een brug wordt geslagen tussen aarde en kosmos. "Callahan verwijst ook meermaals naar de biologisch-dynamische landbouw. Je hebt het in beide gevallen over werkingen die niet voelbaar zijn voor mensen. Hele lage doses van encrgiegolvcn of magnetisme, maar die de plant blijkbaar wel ten goede komen en deze in staat stelt beter te groeien en minder vatbaar te zijn voor ziektes. Energieën die er zijn voor de plant om te gebruiken. " Heb je de biologisch-dynamische landbouw ook beter begrepen doorje studie van Callahan?

"Steiner zegt: een goede compostbemesting hoefje niet ieder jaar te geven. Maar je moet de plant wel ontvankelijk maken voor de opname van kosmische energie... er zit nogal wat overlap tussen de aanwijzingen van Steiner met zijn preparaten en de dingen die Callahan ontdekt heeft over de Keltische landbouw met zijn torens". En: "Als je op dit soort manieren met landbouw bezig bent, zit daar zoveel diepgang in, biedt het zoveel aanknopingspunten, is het zo weids, dat ik het een voorrecht vind om boer te mogen zijn. Je hebt met wezenlijke dingen te maken die aan de basis liggen van ons bestaan. Alsof het een heel groot veld is dat openligt waar ik een klein beetje mee kan spelen." Barr Hommersen

Torens in de tuin Noreen Rikmans zit in de vijfde klas van het Haarlems gymnasium. Voor het vak 'biologie' zou ze de eitjes gaan tellen van verschillende soorten fruitvliegjes... tot haar moeder aankwam met het lerse-ronde-toren-verhaal. Noreen wilde wel eens zien wat de invloed van kleine, nagebouwde torentjes zou zijn op de groei van radijsplantjes. De resultaten van haar experimenten noemt ze verbluffend.

C'A •."--JrmfÊti-

:4

.

V

oorjaar 1996 zou iedereen een eigen onderzoek moeten doen - Noreen en de andere leerlingen van de vijfde klas gymnasium van het Stedelijk Gymnasium in Haarlem: "Mijn leraar had wat voorbeelden gegeven en ik zou de vruchtbaarheid van verschillende soorten fruitvliegjes gaan onderzoeken. Maar toen mijn moeder mij het rondc-torcn-vcrhaal liet lezen, was ik verkocht. Ik vond het onderwerp zo interessant dat ik besloot om een proef te doen. Ik wilde voor mezelf kunnen zien of de ronde torens en de verschillende steensoorten echt het beoogde effect teweegbrengen. En deels ook om als enige een geheel ander werkstuk dan de anderen in te leveren." Een werkstuk met een onderwerp waarvan niemand, zelfs haar biologieleraar niet, de

Het voorbereidend werk uitkomst zou kunnen voorspellen. Maar haar leraar blies het project in eerste instantie af. "Hij vond het te riskant" Het type onderwerp noemde hij niet interessant Norccn stond perplex. Maar ze vertikte het om iets anders te doen en wist het uiteindelijk toch voor elkaar te krijgen. In het voorwoord van haar werkstuk

schrijft ze: "Ik begrijp dat u dit onderwerp erg riskant vond, maar wat is er leuker dan iets riskants te doen?" Hebben torens van paramagnetisch gesteente inderdaad invloed op de plantengroei? Dat was de vraag die Norccn zich stelde. Als je er met je logisch verstand over nadenkt zegt ze, zijn er genoeg argumenten te vinden die tegen de stelling pleiten. Misschien waren de weersomstandigheden in de proeven van de Amerikaan Philip Callahan niet voor alle plantjes optimaal En misschien was een verschil in de samenstelling van de grond de reden voor het behaalde resultaat Daarom zegt zij er in haar eigen proef voor gezorgd te hebben de omstandigheden van alle potten zoveel mogelijk gelijk te houden.

BASALTZUILTJES

De torentjes van schuurpapier (rechts) en de granietstenen (links).

Maar waar haalde ze de torentjes vandaan? "Van de door Philip Callahan genoemde steensoorten lukte het me basaltzuiltjes te vinden bij cen natuurstecnhandcl. Men was zo vriendelijk hier punten aan te slijpen. Verder werkte ik met zelfgemaakte torentjes van hout en schuurpapier." In feite waren her twee soorten schuurpapier: schuurpapier met een papieren ondergrond en schuurpapier met een linnen ondergrond. Ze begon die middag met het zaaiklaar maken van de achttien plastic bloempotVKUCH1BARE AARDE | AUG | SEPT | 1996 |

2 1

voorafgaande aan de proef. "Ik denk dat de granietstcnen weinig effect zullen hebben, omdat ze geen echte torenvorm hebben." Ook vermoedt ze dat de houten torens ingesmeerd met lijm en gerold door basaltpoeder weinig zullen uithalen. "Omdat er niets bekend Ís over het feit dat hout energie aantrekt. En omdat de werking van het poeder waarschijnlijk niet sterk genoeg is." Een paar weken na de kieming van de plantjes was er in ieder geval nog geen enkel verschil te zien. "De plantjes gingen allemaal gelijk op. Ik was al bang dat mijn proef mislukt zou zijn." Jammer, zegt ze, omdat ik met deze proef wilde bewijzen dat er wel degelijk meer op aarde is dan wat wij zien. De uiteindelijke opstelling. Achteraan een basaltzuiltje en de kalksteen. Vooraan de torens van schuurpapier.

Na drieënhalve week geen verschillen te zien. Hier de torens van schuurpapier. ten: elke pot kreeg dezelfde zaaiaarde, gekocht bij cen tuincentrum in Heemstede. Net als Callahan zou Norccn gebruik maken van radijszaad. "Omdat dit in de proef van Callahan ook gebruikt wordt en omdat ze snel kiemen en snel volwassen planten opleveren. " Vervolgens rolde ze vier stukken schuurpapier (alleen voor de juiste vorm) om een houten staaf- doorsnede ongeveer vijf centimeter. De uiteinden werden afgeknipt en de randen aan elkaar gelijmd. Daar bovenop zette ze een 'hoedje' van een stukje rond schuurpapier. En de toren (hoogte 25 cm) was klaar. De houten torentjes werden ingesmeerd met lijm en vervolgens door een bakje met basalt- of slijppocder gerold. Dit vanwege het veronderstelde paramagnetischc effect van het slijpscl. Verder maakte ze nog gebruik van cen torentje van witte kalksteen en van drie brokken granietsteen: geen torens maar stenen met met een "enigszins spitse vorm". Daarna werd elke toren en elke steen 2 2

| VRUCHTBARE AARDE | A U G | SEP1 | 1996

midden in een pot geplaatst. Kleine torens in kleinere potten; grotere torens in bredere potten. En in twee of drie kringen erom heen - afhankelijk van de grootte van de pot - zaaide Noreen radijszaad uit. Daarna gingen de potten de min in: vijftien porten met toren of steen en vijf controlcpotten zonder toren of steen. Over de opstelling zegt ze: "De potten heb ik midden in de min neergezet, min of meer per soort bij elkaar. Waarbij ik erop lette de potten en dan vooral de controlepotten ver genoeg uit elkaar te plaatsen opdat ze elkaar niet zouden beïnvloeden en toch allemaal evenveel zonlicht zouden krijgen. Over alle porten heen spande ik een net zodat katten en vogels er niet bij konden." In totaal kostte de voorbereiding haar een halve dag. "Verder kon ik niet meer doen dan afwachten totdat de plantjes zouden gaan groeien."

ROME "Ik kan moeilijk zeggen wat ik verwacht van dit experiment," schrijft Noreen

Maar toen vertrok Norecn met de andere vijfdcklassers naar Rome. "De plantjes waren nog niet helemaal uitgegroeid, mede door het koude weer van die dagen, dus besloten mijn moeder en ik de plantjes gewoon te laten staan. Ze waren inmiddels drieënhalve week oud." Een weck larcr was ze terug. Het resultaat vond ze op dat moment al verbluffend. Vooral bij de torenrjes van basalt waren de verschillen duidelijk: "Zo significant dat ik het eerst nier geloofde." De groei van de overige plantjes bleef duidelijk achter bij die van de basaltplantjes. Eu het verschil werd vervolgens steeds groter. "De planrjes groeiden steeds uitbundiger, zelfs de kleur van de blaadjes was anders veel groener en frisser." De op cen na sterkste groeiers bleken de radijsplantjes rond de kalk stee ntoren te zijn. "Ook deze waren aanzienlijk groter dan de controlcplanrjes in de buurt." Op de derde plaats kwamen de plantjes rond de torens van schuurpapier met linnen ondergrond. Terwijl de torens gemaakt van papieren schuurpapier geen speciaal effect leken te hebben. Hetzelfde gold voor de granietstenen. De plantjes in deze potten weken niet af van die in de verschillende controlcpotten. Opvallend genoeg waren de plantjes in de porten met de drie houten torens (gerold door basaltmcel of schuurpoeder) zelfs kleiner dan de controleplanten.

SCHUURPAPIER Conclusie: Bepaalde paramagnetisch geachte stenen oefenen wel degelijk een positieve invloed uit op het gewas. "Er waren voldoende controlepotten waarin de planten onderling niet van elkaar verschilden. Bovendien konden de groeivcrschillcn in de meeste gevallen in tweevoud worden aangetoond." Wat de basalttorens betreft sterkten de proeven haar in de mening dat de torens energie aantrekken uit de omgeving en deze doorgeven aan de omliggende grond. Bij de basalttorens, denkt ze, waarschijnlijk nog ondersteund door het feit dat het basalt niet helemaal massief was: "Het was

Hef resultaat na ± zeven weken. Links de bloempotten met de basalttorentjes, rechtsboven de toren van kalksteen, rechtsonder de controlepot.

een broosachrig soort steen, overal zaten putjes van een paar millimeter, alsof de hele steen vol luchtbellet) es zat" En het torentje van kalksteen? "Heeft ook goed zijn best gedaan, want de verschillen zijn duidelijk waarneembaar. Ook dit torentje is niet helemaal massief." Frappant vindt ze het verschil tussen de torens van schuurpapier - een positief effect bij de torens met Hnncn ondergrond en geen effect bij de torens met papieren ondergrond. Een mogelijke verklaring hiervoor zou volgens haar kunnen zijn dat hout en papier de energicbaan remmen of zelfs helemaal belemmeren. De planten rond de houten torens waren opvallend genoeg het kleinst van allemaal. De granictstcnen leken niets te doen. Ze vermoedt dat de vorm de werking in de weg zat "Het waren namelijk geen torentjes, maar gewoon stenen met een enigszins spitse vorm. Bovendien waren ze massief." Maar ook de herkomst van de stenen kan een rol hebben gespeeld. Norccn: "De ene steen kan uit een bijzonder energierijk gebied komen en de energie daardoor misschien beter doorgeven. Misschien, veronderstelt ze, was juist de basalt die zij gebruikte afkomstig uit een bijzonder energierijk gebied (zie ook hier: het interview met Callahan).

moeilijk onderwerp. Het onderzoek naar de invloed van de ronde torens op de plantengroei zal voorlopig nog wel geen concrete bewijzen opleveren, verwacht ze. Een eerste vraag die ze vooral zichzelf heeft gesteld: Stonden de potten in haar onderzoek toch niet te dicht bij elkaar? Hebben de torens elkaar wellicht toch beïnvloed? Het is mogelijk, zegt ze. Maar ze kan het zich toch eigenlijk niet echt

voorstellen: "Omdat ik geprobeerd heb om de potten op de redelijk kleine oppervlakte die ik tot mijn beschikking had zo ver mogelijk uit elkaar te zertcn. De torens waren ook niet echt groot te noemen, dus ik neem aan dat het bereik ook niet zo ver was." De tweede vraag die ze aan zichzelf stelt: Waren de radijszaadjes in alle potten wel even dicht gezaaid? Haar commentaar: "Ook hierbij heb ik geprobeerd alles zo gelijk mogelijk te laten verlopen." Vraag drie: Was het niet beter om ook nog met andere planten te experimenteren? Noreen: "Ja, dit was inderdaad beter, maar daar bad ik de ruimte niet voor, bovendien betrof mijn experiment de plantengroei in het algemeen." Vervolg-onderzoek? Norcen heeft ideeën genoeg. Onderzoek naar de betekenis van het herkomstgebied van de verschillende soorten steen bijvoorbeeld. Of onderzoek naar de betekenis van de vorm en grootte van de torens; onderzoek naar de betekenis van de holheid van de gebruikte torentjes. Nieuw onderzoek naar het negatieve effect dat zij vond bij hout en papier. En onderzoek naar het bereik van de verschillende torens. De experimenten zelf vielen haar overigens heel erg mee. 'Probeer het maar eens.' houdt ze alle potentieel geïnteresseerden voor, 'het is ten slotte niet meer dan een middagje werk.' Alleen het schrijven van het verslag viel haar tegen. "Ik heb dik een week elke dag minstens een middag of een avond zitten typen fouten zitten verbeteren, dingen overnieuw zitten schrijven en dingen zitten toevoegen." Norccn kreeg uiteindelijk voor haar verslag een zeven.

&&*

BEWIJSBAARHEID Noreen is de eerste om toe te geven dat haar onderzoek wellicht niet volmaakt is geweest Het blijft sowieso natuurlijk een

Bij deze houten torens is goed te zien dat de plantjes in de controlepot groter zijn. VRUCHTBARE A A R D I | AUG | SEPT | 1996 |

2 3

Een aantal sterk uiteenlopende reacties op het ronde-toren-verhaal zoals we dat in VA 1/96 publiceerden. Een Wageningse graslandkundige, een natuurgeneeskundige, een fysicus en een importeur van geneeskrachtige aarde over paramagnetisme en plantengroei.

PARAMAGNETISMS GEEN KRACHT ' O n z i n , ' zegt hij zonder omhaal van woorden. Dr. A.J. van Duyneveldt is wetenschappelijk medewerker aan het Leidse Kamerlingh Ormes Laboratorium, waar ook de hoogleraar CJ. Gorter tot in de jaren zeventig werkzaam was: de fysicus aan wie Philip Callahan in het voorwoord van zijn laatste boek Paramagnetism een forse dankbetuiging wijdt. Maar Gorter leeft al lang niet meer. Van Duyneveldt is een van de laatste van Gorters promovendi op de Leidse universiteit. De vraag was wat Van Duyneveldt van het ronde-torenverhaal vindt. "Ik ben niet onder de indruk," zal hij later in het gesprek iets omzichtiger zeggen. "Ik kan me een dergelijk effect nauwelijks voorstellen." Zijn kritiek lijkt vooral gericht o p Callahans woordgebruik. Of is het fundamenteler? "Een paramagnetische kracht bestaat niet," zegt de fysicus met nadruk. "Er bestaan ten slotte slechts vier fundamentele krachten in deze w e reld: de gravitatiekracht, de zwakke en de sterke kernkracht en de elektromagnetische kracht. Meer bestaat er niet." We zouden dus volgens Van Duyneveldt moeten spreken over een magnetische kracht? Dat ligt inderdaad dichter bij de waarheid, zegt hij. Ware het niet dat er helemaal geen sprake is van een kracht maar van een gevoeligheid voor een magnetisch veld. "Een paramagnetisch stuk rots is als materiaal namelijk niet magnetisch. Alleen op atomair niveau is er sprake van magnetisme." Waarom de steen niet magnetisch is? Omdat aldus Van Duyneveldt, de atomaire magneetjes kris kras door elkaar liggen, 'Daarom voelt de steen ook niet magnetisch aan. Een paramagnetische substantie gedraagt zich pas magnetisch als de atomaire magneetjes in dezelfde richting wijzen." En dat gebeurt pas weer als je de steen plaatst in een magnetisch veld. Hetzelfde geldt natuurlijk voor een schroevendraaier. Maar de schroevendraaier blijft (I) magnetisch als de magneet wordt weggehaald, terwijl het paramagnetische materiaal juist géén magnetisch geheugen heeft: de atomaire magneetjes staan even 2 4

| VRUCHTBARE AARDE | AUG | SEPT | 1996

later weer alle kanten op. En het gesteente is zijn magnetisme kwijt. Daarom is paramagnetisme volgens Van Duyneveldt geen 'kracht'. Maar in natuurkundige terminologie: "Een toestand die zich kenmerkt door een gevoeligheid voor een extern magneetveld." In de trein terug lees ik Callahans boek er nog eens op na. Zo oneens zijn beiden het toch niet. Ook Callahan hanteert Van Duyneveldts definitie van paramagnetisme. En toch spreekt Callahan consequent over 'kracht'. Bedoelt Callahan nou inderdaad een 'kracht' of toch een 'gevoeligheid'? Ik bel Van Duyneveldt nog eens op. Zou het kunnen zijn dat het (zwakke) magnetische veld van de aarde er een 'kracht' van helpt t e maken? Want zegt Callahan niet dat de atomaire magneetjes door het aardmagnetisch veld nooit helemaal terugvallen in hun oorspronkelijke chaotische, ongerichte stand. Van Duyneveldt kan zich ook hier weinig bij voorstellen. "Het biologisch effect van paramagnetische steen blijf ik een vage hypothese vinden. En als er al een effect zou bestaan, zou ik toch eerst willen weten welk element in de plant op dat magnetisme reageert. Want er moet dan iets in de plantencel zitten wat zelf magnetisch is. Anders kan een plant geen magnetisme voelen. Als de invloed van sterke magnetische invloeden, zoals je z e g t inderdaad zijn aangetoond, zou ik mijn onderzoek daar laten beginnen. Het werkingsmechanisme ¡s bij sterke velden natuurlijk veel makkelijker na te gaan dan bij zwakke velden."

Naschrift: Callahan is het niet met de kritiek eens. "Als er sprake is van cen gcs'ocligheid (voor iets), is er ook sprake van een kracht. liet is niet vol te houden dat iets (cen paramagnetischc steen) 'gevoelig is voor' als er op die plek 'mets' is. Waar het bij cen paramagnetisch materiaal om gaat » de antenncwerking: It's putting energy in long u-aiw* (zie verder: Ph. Callahan; 'Paramagnetism' en 'Ancient Mysteries, Modem Visum/).

VOORZICHTIG NIEUWSGIERIG Hij is voorzichtig, allesbehalve overtuigd. Maar dr. J.H. Neuteboom, wetenschappelijk medewerker Graslandkunde van de Wageningse Vakgroep Agronomie, w i l de deur ook niet op slot doen. Een gunstig effect van paramagnetisch gesteente op de plantengroei? "Ik weet het niet. De proefjes van Philip Callahan zien er op het eerste gezicht wel aardig uit, maar ik zou de oorspronkelijke publicaties willen zien. Heeft hij werkelijk sluitende bewijzen? Of verder onderzoek de moeite waard is? Het heeft naar mijn gevoel raakvlakken met de biologische landbouw. Wellicht zou de Wageningse Vakgroep Ekologische Landbouw er iets voor voelen. Gezien de nog steeds grote publieke belangstelling voor dit soort onderwerpen zou het best leuk zijn als iemand er nog eens kritisch naar zou kijken. Als bij Graslandkunde een student beslist een onderzoek naar paramagnetische effecten zou willen doen. dan zou ik hem niet tegenhouden, al ben ik niet de enige die daarover beslist. Persoonlijk kom ik er niet aan toe. Er zijn ook andere belangrijke zaken. Daarbij komt dat ik ook geen enkel idee heb hoe paramagnetisme zou kunnen werken en enig idee zou je toch op zijn minst moeten hebben. Waar ik me nog iets bij zou kunnen voorstellen is dat het bijvoorbeeld op het ionentransport langs celmembranen werkt. Maar hoe dan? Callahan komt uit de wereld van de entomologie en de ornithologie. Wellicht kunnen vogels gevoelig reageren op magnetische velden. Maar bij planten heb je toch met heel andere mechanismen te maken. •Rogier Schulte zit nu in Ierland (zie: 1er* Dagboek- red). Hij onderzoekt of de Ierse torens invloed hebben op de opbrengst van de vegetatie eromheen. Ook een criterium dat Callahan hanteert. Hoewel ik juist daarvan niet zoveel verwacht Callahan zegt zelf dat het gaat om zwakke

effecten en daarom lijkt me dat verhaal over die 8000 dollar hogere katoen- en soja opbrengsten door paramâgnetisme ook wat sterk. Ik denk dat juist een aspect als opbrengst door heel andere factoren wordt gedomineerd. Als er al enig meetbaar effect zou zijn, dan zou ik het eerder zoeken in het aanpassingsvermogen van planten aan ongunstige groeiomstandigheden. We noemen dat persistentie. Voor productie zijn vooral fotosynthese, water en minerale voeding belangrijk. Paramâgnetisme een aspect van die voeding? Dat zou ik me alleen kunnen voorstellen als paramâgnetisme de mineralenopname of mineralenbenutting zou vergroten. Het zou me wel nieuwsgierig maken."

VULKANISCHE AARDE Hij weet dat het bij veel psoriasispatiënten werkt, maar aan het hoe of wat waagt hij zich liever niet. De Amsterdamse importeur van de Mirak-aarde afkomstig uit het Spaanse, vulkanische eiland Puerteventura. Frank Zwiers, verwijst liever door naar de dermatologen van het Nijmeegse Radboud Ziekenhuis, die onlangs met hem mee zijn gegaan naar het wingebied op het eiland. De Spaanse aarde is een van de kleiproducten die op de markt worden gebracht voor huidproblemen. Een hele bekende is natuurlijk de Luvosklei. waar bijvoorbeeld de Amsterdamse natuurgeneeskundige Danielle Crijns hoog van op geeft bij klachten als verbrandingen, eczeem, gordelroos. psoriasis, luieruitslag, borstontsteking en aambeien. De werking van dit Zuid-Limburgse kleiproduct, vertelt ze. w o r d t meestal in verband gebracht met het hoge mineralengehalte. Zoals van de Spaanse Mirak-aarde ook verondersteld wordt dat de genezende werking van de mineralen, en dan vooral van de zwavel, uitgaat. Frank Zwiers - zelf al twintig jaar psoriasispatiënt - raakte enthousiast toen hij bij zichzelf de eerste resulaten zag. "De eilanders zelf kennen de uitwerking al lang, maar zijn er evenzeer verbaasd over dat het werkt. " Zoals Zwiers weer verbaasd was over de verbazingwekkende plantengroei op sommige plekken op het eiland. "Miljoenen keiharde stenen waar je tientallen vetachtige plantjes in ziet groeien. Het regent tweemaal per jaar op Fuerteventura, maar het eiland staat bekend om zijn topkwaliteit tomaten en uien." Een paar van die stenen staan inmiddels in zijn vensterbank. "De plantjes blijven groeien." Paramâgnetisme en/of mineralen? Zwiers en Crijns houden het voorlopig op mineralen. Binnenkort wordt op het Spaanse eiland de eerste kliniek voor psoriasispatiënten geopend.

A A N DE R E D A C T I E

ORDENINGSINFORMATIE Gaarne wil ik U deelgenoot maken van enkele beelden, welke naar aanleiding van het artikel over de ronde torens in Ierland (VA 1/96) in mij opkwamen. Afgezien van de opstelling van de torens in relatie tot de sterrenbeelden aan de hemel, wordt in het artikel de nadruk gelegd op: 1. De invloed van ronde torens, samengesteld uit paramagnetisch materiaal, op de groei van omliggende planten, in relatie tot de polen en draairichting van de aarde. 2. De positieve invloed van paramagnetisch gesteente in de bodem in algemene zin op de plantengroei. 5. De negatieve invloed van scherpe uitsteeksels, hoeken of randen op de nabije plantengroei. Bij nadere beschouwing van deze drie punten komt voor mij het begrip ORDENING als centraal principe naar voren. Ik wil U uitleggen hoe ik daartoe kom. Bij ieder levend wezen zie ik twee aanzichten, een daarvan is het zijns-aspect. Het zijnsaspect bevat o.a. alle informatie omtrent de gestalte, zowel de bouw als de processen en is dus een wetend en een sturend principe. Een eenvoudig equivalent hiervan vinden we bij de computer in de vorm van programmatuur op de harde schiff. Dit weten of bewustzijn van de plant is een gegeven van ordening en een vermogen tot onderscheid. Waar chaos heerst, vinden we geen identiteit, bewustzijn of onderscheid. Ordening is nodig voor de instandhouding, groei en voortplanting. Iedere levende cel is voorzien van het daarvoor noodzakelijke aandeel van het ordeningsprincipe van de plant, opdat het geheel als eenheid kan zijn en functioneren of existeren. Het gezond zijn van een plant is waarneembaar in de gestalte en de processen. Het weten zelf is voor ons ontoegankelijk daar het geen gebeuren is. Onze meetapparaten zijn bovendien procesgebonden. Al onze pogingen tot bevordering van de groei of de oogst zijn dan ook procesgericht en meestal resultaatgericht. Opdat de plant echter gezond zal zijn, mag het instandhoudingspnncipe en het daarmee verbonden afweersysteem niet te zwaar belast worden. Hiermede wordt niet bedoeld de procesmatige kant hiervan, doch het identiteit of ordeningsaspect. Wanneer we de plant namelijk belasten met chaos bevattende velden, kunnen we zelfs ziekte en vernietiging veroorzaken, daar de eigen ordening hierdoor niet meer toegankelijk is of gedeeltelijk of geheel verstoord wordt In de voorgaande zin spreek ik over velden, welke chaotische informatie bevatten en ik wil nu een poging doen dit nader toe te lichten. ín de natuurgeneeskunde is het bekend dat de ordeningsinformatie van een geneesmiddel in een glazen ampul door het glas naar buiten treedt, mits het glas transparant is voor infrarode straling Dit principe wordt toegepast in de electro-acupunctuur om de reactie van patiënten op geneesmiddelen te kunnen vaststellen zonder dat ze behoeven te worden ingenomen. De infrarode of warmtestraling van het geneesmiddel draagt in dit geval de ordeningsinformatie door het glas naar buiten en treft daar de huid van het levende wezen dat bijvoorbeeld deze ampul in de hand genomen heeft. De levende cellen van de patiënt zijn verbonden met het centrale ordeningsbewustzijn en geven de van buiten komende informatie hieraan door, waarna de eigen ordening hierop reageert. Deze reacties zijn nu o.a. meetbaar als veranderingen van de huidweerstand. Ook een magnetisch veld kan in deze zin als drager functioneren. Wanneer een veld afkomstig is uit een hoog geordend milieu, is het drager van de ordentngstnformatie omtrent deze gesteldheid en kan daarmede zeer gunstige omstandigheden aanbieden voor levende wezens welke daarin verkeren. Wat heeft dit nu te maken met paramagnetische stenen? Paramagnetische stenen hebben magnetische of ordeningseigenschappen welke gunstig uitwerken op het ordeningsmilieu van de planten. In het geval van een toren hebben we paramagnetische stenen gebruikt voor hel realiseren van een hoogwaardige vorm, namelijk de ronde Ierse toren. We combineren twee ordeningsaspecten in de toren, namelijk van vorm en van substantie. Bovendien staat deze toren zeer waarschijnlijk op een geordende plaats op de aarde en dit alles leidt tot een veld van uitwerking, zoals door de heer Callahan beschreven. Zodra een imitatie toren scherpe randen of uitstekende punten bezit, zijn dit storingen in de ordening van de vorm, welke dus ook door de planten, gezien hun reactie, als storend worden ervaren. Het lijkt me interessant te onderzoeken of ook wij als mens deze ordeningsinvloeden gelijk de planten of anderszins ervaren. Het beproeven daarvan kan geschieden met behulp van bijvoorbeeld elektro-acupunctuur of de wel bekende touch-for-health-methode. Met deze benadering hoop ik een ingang te hebben gegeven tot een veelal verwaarloosde doch zeer wezenlijke zijde van het leven. H.J.van der Heide (Oud-gcluidsmedewerkcr van de NOS/iutuurgeneeskundige)

B.H. VRUCHTBARE AARDE | AUG | SEPT | 199« |

2 5