V G P ') N 0 BESTUU RSCOMMISSI E VREDESCENTRUM ONDERZOEKPROGRAMMA TECHNIEK, VREDE EN VEILIGHEID. tlb. Technische Universiteit Eindhoven

V GP ')

....

0 N0

BESTUU RSCOMMISSI E

VREDESCENTRUM

ONDERZOEKPROGRAMMA TECHNIEK, VREDE EN VEILIGHEID

tlB Technische Universiteit Eindhoven

ONDERZOEKPROGRAMMA TECHNIEK VREDE EN VEILIGHEID

1993

BE STU URSCOM MISS IE VREDESCENTRUM


0 TEN GELEIDE

BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN


TEN GELEIDE In de vijf jaren dat de Bestuurscommissie Vredescentrum TUE nu bestaat, is er op het gebied van vrede/oorlogsdreiging respectievelijk bewapening/ontwapening zeer veel in de wereld gebeurd. Naast het wonder van de plotselinge ontspanning tussen Oost en West, de tragedie van een grootschalige veldslag in het Midden Oosten. De Commissie is van mening dat er nag genoeg aanleiding is om de werkzaamheden aan vraagstukken van vrede en veiligheid voort te zetten. Daarnaast is de opvatting ontstaan dat deze problematiek verder gaat dan aileen de wapenwedloop en aanverwante zaken. Zo is oak de wereld-milieuproblematiek aan de aandachtsgebieden toegevoegd. Hoewel de TUE de inspanningen van de faculteiten t.a.v. milieuproblemen centraal coordineert en zeer veel activiteiten ontplooit die niet direct met vredesvraagstukken in verband worden gebracht, kan het m.i. geen kwaad dat oak vanuit een andere visie mede over milieu wordt nagedacht. Enkele van de actiefste leden van de Bestuurscommissie Vredescentrum hebben het plan opgevat om onderzoeksvoorstellen te formuleren, verband houdende met hun traditionele aandachtsgebied en oak met de nieuwe bredere aanpak. Deze eerste voorstellen vindt de lezer in dit rapport. Het wordt in Uw aandacht aanbevolen; wellicht is oak een eigen bijdrage in deze richting mogelijk.

prof. dr. J.H. van Lint rector magnificus Technische Universiteit Eindhoven

Dit programma toont de ernst waarmee de Bestuurscommissie Vredescentrum van de Technische Universiteit van Eindhoven haar taak opvat. Contacten worden gelegd met een veelheid van instellingen - publieke en particuliere - die zich voor de wereldveiligheid inzetten. Daarbij wordt, zeals te verwachten en te vergen is, in de eerste plaats rekening gehouden met het eigen specialisme: de wetenschappelijke grondslag van de techniek. De Universiteit is niet in haar ivoren toren gebleven, maar heeft haar maatschappelijk nut willen maximeren - een streven dat mijns inziens de beste houding voor iedere persoon en iedere installing is. Mage dit streven van het Vredescentrum van de Technische Universiteit van Eindhoven met succes beloond worden!

(-~ 1

.·. /

-:

;>

/ {."' 6 ~l.1" ....

prof. dr. J. Tinbergen emeritus - hoogleraar ontwikkelingsprogrammering Erasmus Universiteit Rotterdam



INHOUD 0. Ten Geleide lnhoud

pagina

1. lnleiding

2

2. Onderzoekprogramma Techniek, Vrede en Veiligheid

3

2. 1 Controle op en stopzetting van kernproeven prof. dr. ir. P.P.J.M. Schram {Technische Natuurkunde-N) Pro/iferatie van wapens en wapensystemen dr. ir. B. van der Sijde (Technische Natuurkunde-N)

5 6

2.2 Bouwen aan en voor de vrede -Conversie-

10

Netwerk van Vredesparken

12

prof. mag. arch. P. Schmid (Bouwkunde-8) drs. M.G. Postma (Dienst Bestuur/ijke Zaken-DBZ) 2.3 De geschiedenis van de Pugwash-beweging dr. J.L. Schippers (Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen-W&M) 3. Epiloog

14

18

APPENDICES 1. Curricula vitae indieners projecten. 2. Lijst van publicaties . 3. Overzicht van externe contacten. 4. Jaarverslag 1992. 5. Ontwikkelingsplan 1993-1996.



1 INLEIDING

BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TECHI\JISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN


2

INLEIDING OVER DE BIJDRAGE VAN DE NATUUR- EN TECHNISCHE OF INGENIEURSWETEI\JSCHAPPEN EN HUN TOEPASSINGEN VOOR HET BEVORDEREN, HET BEREIKEN EN BEWAKEN VAN VREDE EN VEILIGHEID In meer of mindere mate zijn aile menselijke acties erop gericht het Ieven op een zo aangenaam mogelijke manier gestalte te geven. Om dit doel te bereiken wordt getracht het Ieven te beschermen vanuit verschillende, qua grootte varierende groepen, zoals familia, gemeenschap, natie en zelfs de totale wereldbevolking. Bescherming kan plaats vinden door zich verdedigend/defensief op te stellen tegen aanwezige of verwachte bedreigingen. In sommige gevallen wordt zelfs de aanval als de beste verdediging beschouwd. Een andere mogelijkheid bestaat uit het ombuigen van mogelijk gevaarlijke en bedreigende factoren (in de vorm van toegeruste mensen en wapens - aan welke kant dan ook -) in veilige en vreedzame omstandigheden. Dit om de kans op geweld te verminderen en op vrede te verhogen. Hierbij is sprake van conversie. Vervolgens kan er vrede en fundamentele veiligheid ontstaan door potentiele vijanden te veranderen in bondgenoten of vrienden en wei door beraadslaging en cooperatie. Gezien de diverse wereldproblemen, zoals armoede, honger, dakloosheid, ideologische crises, gebrek aan gezondheidszorg, tegen de achtergrond van de nog immer enorme defensieuitgaven, lijkt de cooperatieve benadering op internationale schaal inmiddels voorwaardelijk voor het overleven van de mensheid. Vanuit deze geschetste situatie ontstaan nieuwe opgaven en nieuwe middelen ter veiligstelling van de menselijke samenleving op nationale en internationale schaal op politiek, economisch en eco/ogisch niveau. Onze huidige beschaving wordt in hoge mate gekenmerkt door de vooruitgang op het gebied van techniek en wetenschap. Zowel in positieve als in negatieve zin is de samenleving zonder de technische wetenschappen ondenkbaar. Zonder de op de technische wetenschappen berustende instrumenten en middelen was de vernietigingsoor/og en de wapenwed/oop niet mogelijk geweest. Maar aan de andere kant kunnen de technische wetenschappen evenzeer een belangrijke bijdrage leveren aan het tot stand brengen van een vreedzame geweldloze samen/eving. Met dit als uitgangspunt biedt de Technische Universiteit Eindhoven haar diensten aan om in het veld van de diverse disciplines bij te dragen aan veiligheid en vrede.

BESTOLIRSCOMMISSIE VREDESCENTROM TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN

01\JDERZOEKPROGRAMMA TECHI\JIEK, VREDE EN VEILIGHEID

3

2 ONDERZOEKPROGRAMMA VOORSTELLEN VOOR INNOVATIEVE ONDERZOEKPROJECTEN AANGAANDE BIJDRAGEN VAN DIVERSE FACULTEITEN VAN DE TECHNISCHE WETENSCHAPPEN AAN VREDE EN VEILIGHEID



2. 1 CONTROLE OP EN STOPZETTING VAN KERNPROEVEN

PROLI FERATI E VAN WAPENS EN WAPENSYSTEMEN PROF.DR.IR. P.P.J.M. SCHRAM DR.IR. B. VAN DER SIJDE

FACULTEIT TECHNISCHE NATUURKUNDE (N)

BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TECHNISCHE ONIVERSITEIT EINDHOVEN

4


5

CONTROLE OP EN STOPZETTING VAN KERNPROEVEN De technologische hoogstandjes van de kernbewapening zijn mogelijk gemaakt door de kernproeven. Daarom ligt de gedachte, dat de technologische vooruitgang van de kernbewapening, de zogenaamde verticale proliferatie, gestopt kan worden door beeindiging van de kernproeven, voor de hand. De mogelijkheid en wenselijkheid hiervan heeft voortdurend een rol gespeeld in het politieke debat over de kernbewapening en heeft ook geleid tot enkele concrete resultaten: - het volledige moratorium van 1958 tot 1961; - het verbod in 1963 van kernproeven in de atmosfeer en de zeeen; - de beperking in 1974 van de explosiekracht van ondergrondse kernproeven tot een maximum van 150 kiloton. In de Verenigde Staten wordt een uitvoerige discussie gevoerd over de zin van kernproeven en een eventuele stopzetting ervan. Die stopzetting zou volledig kunnen zijn (CTB: Comprehensive Testban) of in de vorm van een zeer lage drempel (LTTB: Low Threshold Testban). De voor de hand liggende reden voor wapenlaboratoria en defensiekringen om tegen een testban te zijn, is het feit dat kernproeven nodig zijn om nieuwe wapensoorten te ontwikkelen. Deze reden wordt echter in de discussie verhuld. In plaats daarvan worden de betrouwbaarheid (d.w.z. de effectiviteit) en de veiligheid van de aanwezige voorraad kernwapens als argumenten naar voren gebracht. Deze argumenten worden ondermijnd in twee op uitnodiging van het US Congress door R.E. Kidder geschreven rapporten (1987 over betrouwbaarheid, 1991 over veiligheid). De vrede lijkt gediend met een internationalisering van deze discussie en met daaraan gerelateerd onderzoek. Daarom is een projekt wenselijk, waarin de hierboven vermelde effectiviteit en veiligheid aan de orde komen, maar ook verstrekkender vragen m.b.t. de betekenis van CTB en L TTB voor de kernwapenvoorraden en de verticale proliferatie, de betrokkenheid van China, Frankrijk en VK naast VS en GOS en de relatie tussen verticale en horizontale proliferatie (nieuwe kernwapenlanden zeals India, Pakistan en Israel). prof.dr.ir. P.P.J.M. Schram Faculteit Technische Natuurkunde; Vice-voorzitter Bestuurscommissie Vredescentrum TUE

BESTUURSCOMMISSIE VREDESCEI\JTRUM TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN


6

PROLIFERATIE VAN WAPENS EN WAPENSYSTEMEN In dit onderzoekvoorstel t.a.v. de proliferatie van wapens en wapensystemen wordt de nadruk gelegd op de rol van het bedrijfsleven. De reden daarvan is tweeerlei: Door het IKV (lnterkerkelijk Vredesberaad) wordt sinds september 1989 een studie gecoordineerd naar de proliferatie van massavernietigingswapens (kernwapens, chemische wapens, raketten en rakettechnologie). De eerste fase daarvan is afgesloten met een brochure met de titel "VERSPREIDING VAN MASSAVERNIETIGINGSWAPENS KERNPROBLEEM VAN DE NEGENTIGERJAREN" in mei 1990 en met een studiedag op het ministerie van Buitenlandse Zaken op 30 mei 1990. In 1991 is de tweede fase begonnen. Tevens zal een uitbreiding van het onderwerp nagestreefd worden door conventionele bewapening bij de studie te betrekken. Bij dit laatste onderdeel zal het zwaartepunt liggen bij Pax Christi. Het is wenselijk om het TUE-onderzoek inzake de proliferatie van wapens en wapensystemen te concentreren op de rol van het bedrijfsleven. Het zijn immers onze afgestudeerden die in bedrijven gaan werken, waar deze problemen spelen. Met name het onderscheid tussen legale, door de overheid goedgekeurde leveringen en il/egale leveringen is belangrijk. Ondermeer bij de bewapening van lrak is een keur van bedrijven, met name uit Duitsland, maar ook uit Nederland betrokken gebleken. Welke drijfveren zijn van belang bij het grot overschrijden van juridische en ethische normen die met illegale levering gepaard gaan? Maar ook in het kader van legale leveringen zijn interessante onderzoekingen te doen naar de rol van lobby's. Een belangrijke opmerking in dit kader is dat het reeds door Colijn en Ausman verrichte werk uitdrukkelijk moet worden meegenomen. Dit om overbodig werk te voorkomen. Het verdient aanbeveling om in samenwerking met (een van) beiden een pilot- of afstudeerstudie voor dit onderwerp op te zetten. Ten aanzien van de inhoud en opzet van de studie kunnen opmerkingen gemaakt worden. Het verdient de voorkeur door afstudeerprojekt van drie tot zes maanden tot een betere definiering te komen. Mogelijk moet hierbij in de eerste plaats gedacht Bedrijfskunde- of TEMA-studenten.

de volgende een pilot- of van de studie worden aan

1. lnhoud van de studie:

- kernbewapening - chemische wapens - rakettechnologie - conventionele bewapening. In een voorstudie zal ondermeer aan de orde komen of het haalbaar en dus zinvol lijkt om aile onderwerpen, dan wei een deel ervan in een verdere studie te betrekken. Van belang zal zijn of de situaties in de verschillende deelkategorieen ten aanzien van legale, danwel illegale leveringen duidelijk verschillen of niet. Ook de omvang van het materiaal zelf kan nopen tot een beperking, waarbij dan (hopelijk) de gekozen deelonderwerpen geldingskracht hebben voor de gehele problematiek. BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TECHNISCHE UNIVERSITEIT Eli'JDHOVEN


7

2. Legale versus illegale leveringen. In elke studie zal dit verschil belangrijk zijn. Het verdient dan ook sterke aanbeveling om beide aspekten mee te nemen. Bij legale leveringen zal immers meer nadruk liggen op aspekten als lobby naar de overheid, de behoefte aan expansie van het bedrijfsleven in het algemeen, het overdragen van ethische verantwoordelijkheid aan het politieke circuit, de rol van de overheid zelf in de bevordering van het bedrijfsleven, inclusief de defensieindustrie. Bij illegale leveringen spelen mee de bereidheid informatie naar de overheid te verzwijgen, danwel verkeerde informatie te leveren, de bereidheid ingewikkelde internationale konstrukties met dochterbedrijven te maken en tot geheime leveringen van goederen of technologie over te gaan. Welke aspekten spelen bij wetenschappers en technici een rol? Is het de fascinatie van de techniek, politieke onverschilligheid of de verleiding van het grote geld? Ook de rol van de overheid is in het geding. Is er sprake van voldoende inzet voor controle of van onverschilligheid en mogelijk het oogluikend toestaan van leveringen om het bedrijfsleven te sparen? Of is het wettelijk instrumentarium onvoldoende om effektief te kunnen ingrijpen? 3. Een verschil van richtlijnen in diverse (Europese) Ianden, met name na 1992. Binnen de EG is op dit moment beslist geen sprake van een gelijkgericht beleid. Met name Frankrijk is berucht liberaal in zijn wapenexporten en Duitsland heeft een naam opgebouwd op het gebied van falende controle ten aanzien van illegale leveringen. Is er bereidheid tot een aanscherping van richtlijnen, controle en strafrecht of is het meest liberale land straks maatgevend? Is er bereidheid tot een jarenlange terughoudendheid ten aanzien van conflictregio's, zoals het MiddenOosten? Dit probleemgebied heeft in feite twee aspekten: het politieke karakter van het toekomstige EG beleid en de gevolgen voor de bedrijven.

4. Gedragshouding en verantwoordelijkheidsbesef van het bedrijfsleven. Hierbij spelen een aantal samenhangende punten een rol: - inzicht bij bedrijven in de toepassingsmogelijkheden van hun eigen produkten. waarschuwingen door de overheid voor niet verwachte toepassingen van produkten. een eigen kritische houding van het bedrijfsleven bij leveringen aan bepaalde, konfliktgevoelige Ianden, met name bij de niet-specifieke defensieindustrie, bijvoorbeeld door ongevraagd overleg met de overheid. het nastreven of afgeven van een eigen verantwoordelijkheid wanneer de overheid een bepaalde levering wil sanctioneren. proberen de overheid buiten spel te zetten door geen ongevraagde informatie aan de overheid te willen verstrekken. de bereidheid om opzettelijk ingewikkelde internationale bedrijfsconstrukties met dochterondernemingen op te richten om de verantwoordelijkheid voor leveringen diffuus te maken. de bereidheid tot volstrekt illegale, criminele handelingen van bedrijven of voor zich handelende personen uit die bedrijven, zoals in het geval van lrak veelvuldig is voorgekomen en nog voorkomt. BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN


a

- de rol die (de afwezigheid van studie in) de maatschappelijke funktie van wetenschap en techniek bij de opleiding van wetenschappers en technici heeft gespeeld bij hun feitelijk gedrag. Dit laatste punt zou kunnen uitgroeien tot een van de belangrijkste aspekten van het onderzoek omdat het direkt het maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef van wetenschapper en ingenieur betreft. - zijn het vooral bedrijven die produkten en expertise leveren of bieden ook individuele personen, buiten hun bedrijf om, hun diensten aan? - zijn het de economen/juristen die de bedrijfscultuur bepalen of de wetenschappers/ingenieurs? - heeft de overheid gefaald in de controverse tussen de Ministeries van Binnenlandse en Economische Zaken? Het bedenken van welke rol(len) studenten/ingenieurs van diverse faculteiten kunnen spelen in het projekt is een centrale taak voor Bedrijfskunde!TEMA. Aanvullende studies vanuit N, T, W, E zouden een rol kunnen spelen om te onderzoeken welke specifieke problemen zich voordoen bij produkten/expertise in hun sfeer. In hoeverre zijn die eenduidig onderscheidbaar in civiele-militaire toepassingen?

dr. B. van der Sijde Faculteit Technische Natuurkunde; Plaatsvervangend lid Bestuurscommissie Vredescentrum TUE



2.2 BOUWEN AAN EN VOOR DE VREDE - CONVERSIE NETWERK VAN VREDESPARKEN PROF.MAG.ARCH. P. SCHMID DRS. M.G. POSTMA FACULTEIT BOUWKUNDE (B)

DIENST BESTUURLIJKE ZAKEN (DBZ)

BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TECHNISCHE UNIVERSITEIT EII\JDHOVEN

9


10

BOUWEN AAN EN VOOR DE VREDE - CONVERSIEIn Ieiding - Actuele gewijzigde politieke verhoudingen in de wereld beginnen op diverse terreinen consequenties voor de maatschappelijke prioriteiten te krijgen. Zander een onrealistisch idealisme nate willen streven, kunnen we constateren dat reducties van de militaire uitgaven op komst zijn of al zijn gerealiseerd. In de voormalige Oostbloklanden komen vele militaire oefenterreinen en kazernes vrij en moeten 'werkloos' geworden soldaten gehuisvest worden. Ook in het westen zijn soortgelijke transformaties te verwachten. - Daarnaast zijn er de gemeenschappelijke wereldproblemen, zoals gebrek aan gezondheidszorg, hanger en dakloosheid. Deze hebben de mondiale ecologische crisis als wellicht het grootste gemeenschappelijke gevaar tot gevolg. Redenen genoeg tot overdenking en mogelijk ook tot een verandering in de toegepaste technieken, die vaak agressief en veelal in hoge mate milieuonvriendelijk zijn. Rekening houdend met deze aspecten kunnen de volgende projecten worden voorgesteld.

Ruimtelijke Ordening/Pianologie - Militaire inrichtingen en voorzieningen van verschillende aard nemen vooral ruimte, deels permanent, deels tijdelijk, in beslag: op het land, te water en in de Iucht. - Veranderingen in het karakter en mogelijke verminderingen van deze veiligheids- en verdedigingsinstrumenten zijn daarom vooral een planologisch probleem en een vraagstuk van de Ruimtelijke Ordening. Ruimtelijke Ordening en Planologie kunnen: enerzijds inspelen op de reeds aanwezige tendensen in de richting van een gedeeltelijke functieverandering van het Ieger; anderzijds kunnen ook uit de middelen langetermijnplanning en ontwikkeling van de bouw hiervoor ideeen aangedragen worden.

Bouwkunde (detail-niveau) - Kazernes, opslagplaatsen voor wapens en wapensystemen, munitie, transportmiddelen en aile bouwkundige voorzieningen voor militair personeel, materiaal en materieel, en de oefenterreinen van de krijgsmacht komen in aanmerking voor functiewijziging. - Tegen de achtergrond van een (ver)nieuw(d) veiligheidsbegrip, maar ook naar aanleiding van de ecologische catastrofe, die steeds vaker gepaard gaat met domesticatieziektes of het Sick Building Syndrome, waar ook !eden van de krijgsmacht aan bloat staan, verdient tegenwoordig de conversie (transformatie) van deze inrichtingen en voorzieningen serieuze aandacht. - Behalve de transformatie van de bestaande gebouwde substantie zal



11

nieuwbouw in beperkte mate noodzakelijk zijn, indien nieuwe functies of programma's van eisen dit verlangen. - In beide gevallen - vernieuwbouw maar vooral ook nieuwbouw - is het zaak de bouwbeginselen energiezuinig, milieubewust en mensvriendelijk toe te passen, conform het Nationale Milieubeleidsplan.

Onderzoek en ontwikkeling - Kwantitatieve registratie en kwalitatieve verkenning van de direct en indirect voor militaire doeleinden gebruikte territoria met hun bouwbestand en materiaal/mate rieel. - Constructieve denkbeelden van wenselijke en mogelijke conversie/transformatie-doeleinden en functies van de veiligheidsinrichtingen.

Voorbeeldproject De (gedeeltelijke) transformatie van het oefenterrein Oirschotse Heide ten noordwesten van Eindhoven tot een ecologische modelbuurt of gewest. Ook andere, vergelijkbare terreinen en voorzieningen in den Iande kunnen onderwerp van onderzoek zijn.

Perspectieven van Conversie - Een milieupark ten behoeve van kennisoverdracht. Ecologische tuinoefenterrein tegen de grootste "vijand": de milieucrisis. - (Vreedzaam) Hergebruik van materiaal. Materieel voor civiele doeleinden. - "Vredesleger" voor catastrofes inzetbaar. Milieuherinrichting, opbouw met betrekking tot milieu, ontgiftiging. - Vredesscholen voor geweldvrije zelfopvoeding en gedrag; Vernieuwde omgang met het sociale, natuurlijke en politieke milieu. - Bouwexperimenten voor het vreedzame, milieusparende bouwen met door bedrijven hergebruikt (militair) materiaal. - Leger als vredesbedrijf/fabriek met als hoofdtaak conversie van de oorlogsindustrie naar een vervaardiging van aileen vreedzaam toe te passen goederen. prof.mag.arch. P. Schmid Faculteit Bouwkunde TUE; Voorzitter Bestuurscommissie Vredescentrum TUE drs. M.G. Postma Dienst Bestuurlijke Zaken (DBZ); Secretaris Bestuurscommissie Vredescentrum TUE



12

NETWERK VAN VREDESPARKEN in

EINDHOVEN-NEDERLAND en in

BRATISLAVA-SLOWAKIJE, BIALYSTOK-POLEN, CHINANDEGA-NICARAGUA, GEDAREF-SUDAN, MINSK-WIT-RUSLAND

In het kader van onderzoek en ontwikkeling in de wetenschap en techniek moet aan het aspect van opbouwende en creatieve cooperatie een bijzondere waarde toegekend worden, omdat hierbij per definitie geweld uitgebannen wordt. In het onderhavige project kent men aan het land en aan de samenwerking tussen steden in verschillende Ianden en continenten een eigen betekenis toe. Daarnaast hebben plaatsen van vrede en artefacten die een duidelijke relatie met het vredesaspect bezitten een geschiedenis die - gezien het streven naar vrede ge"intensiveerd gevolgd en voortgezet zou moeten worden. Te denken valt hierbij bijvoorbeeld aan pelgrimsplaatsen, vredesparken en gebouwen, waarin aan en voor de vrede gewerkt wordt. Vanuit het reeds bestaande concept van inter-stedelijke projectkoppelingen, ontstond de idee in de verschillende steden die door een projectkoppeling aan elkaar verbonden zijn, ter bekrachtiging hiervan, maar ook ten behoeve van de bevordering van de vrede een netwerk van Vredesparken (Peace Parks) aan te leggen. Bouwkundig en planologisch onderzoek moeten de concepten en plannen opleveren voor de aanleg van deze parken. De plannen gaan vergezeld van een veel- omvattende beschrijving met betrekking tot de vrede-bevorderende inrichting van deze delen van onze aarde.

prof.mag.arch. P. Schmid Faculteit Bouwkunde TUE; Voorzitter Bestuurscommissie Vredescentrum TUE drs. M.G. Postma Dienst Bestuurlijke Zaken (DBZ); Secretaris Bestuurscommissie Vredescentrum TUE

BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TECHNISCHE UNIVERSITEIT EII\IDHOVEN


2.3 DE GESCHIEDENIS VAN DE PUGWASH-BEWEGING

DR. J.L. SCHIPPERS

FACULTEIT WIJSBEGEERTE EN MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN (W&M)


13


14

DE GESCHIEDENIS VAN DE PUGWASH-BEWEGING 1. lnleiding De Pugwash-beweging werd in 1957 opgericht naar aanleiding van de publikatie van de zogeheten Russell-Einstein Verklaring van 9 juli 1955. In deze Verklaring, die wereldwijde publiciteit kreeg, spraken de twee wetenschappers hun ernstige bezorgdheid uit over de voortgaande atoombewapening in het algemeen en de introductie van de Waterstofbom in het bijzonder. Onvermijdelijk, zo betoogden Russell en Einstein, zou dit op een catastrofe voor de wereld moeten uitlopen. Zij riepen daarom de leiders van Oost en West op om de politieke spanningen te verminderen. Tevens deden zij een beroep op de wetenschappers in beide machtsblokken om zich te beraden op de ontstane gevaarlijke situatie. Naar aanleiding van deze Verklaring begon de Canadese zakenman Cyrus Eaton met het treffen van voorbereidingen om te komen tot een bijeenkomst van wetenschappers uit de beide machtsblokken en uit niet-gebonden Ianden, om de situatie op het terrein van de kernbewapening te bespreken. Juli 1957 werd in het Canadese plaatsje Pugwash in de staat Nova Scotia de eerste conferentie gehouden. Er werd aan deelgenomen door 22 onderzoekers uit 10 Ianden. Zij kwamen behalve uit Canada, de Verenigde Staten, Groot-Brittannie en Australia ondermeer uit India, Japan, Polen en de Sovjetunie. Vijftien van de aanwezigen waren natuurkundigen en verder enkele scheikundigen en filosofen. Deze eerste bijeenkomst betekende de start van de Pugwash-beweging, want de organisatoren realiseerden zich dat dit soort conferenties, die konden fungeren als een informeel communicatiekanaal tussen Oost en West, slechts resultaat konden afwerpen wanneer zij met een zekere regelmaat werden gehouden. Na Pugwash1957 volgden dan ook tientallen andere congressen van de beweging, die aanvankelijk nog vooral werden bijgewoond door natuurwetenschappers. Later nam het aantal onderzoekers uit andere disciplines, zoals scheikunde, econornie, wiskunde en rechtswetenschappen toe, maar de nadruk bleef liggen op de exacte wetenschappen. In een groot aantal Ianden werden verder aparte Pugwashwerkgroepen opgericht. Een dergelijke groep kwam in de loop van de jaren zestig ook in Nederland tot stand. Tijdens de eerste bijeenkomsten van de Pugwash-beweging hield men zich vooral bezig met thema's als de diverse mogelijkheden om de atoombewapening terug te dringen en de maatschappelijke verantwoordelijkheid van wetenschappelijke onderzoekers. Later ging men tevens aandacht besteden aan zaken als de technische ontwikkeling in de Derde Wereld en de bedreiging van het milieu door militaire activiteiten.

2. Omschrijving van de studie Het doe/ van het onderzoek is te komen tot een beschrijving van de geschiedenis van de Pugwash-beweging. Hierbij moet worden opgemerkt dat een dergelijke geschiedschrijving voor zover bekend nog niet bestaat. Wei is door een van de betrokkenen van het eerste uur, de Britse onderzoeker Joseph Rotblat, een aantal notities over de geschiedenis van de beweging gepubliceerd. Deze waardevolle notities hebben over het BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN


15

algemeen een feitelijk en kwantitatief karakter en bevatten bijvoorbeeld gegevens over het aantal aanwezigen bij bijeenkomsten en dergelijke. Ook in een aantal publikaties over vredesbewegingen wordt aandacht besteed aan de Pugwashbeweging. Over het algemeen zijn dit echter slechts beknopte mededelingen. 3. lnhoud van de studie Bij het onderzoek naar de geschiedenis zullen ondermeer de volgende thema's aan de orde moeten komen. a. Het politieke klimaat van de Koude Oorlog, zoals dat in de jaren vijftig bestond. b. De achtergronden van de initiatiefnemers van de eerste bijeenkomst. c. De tijdens de eerste bijeenkomsten geformuleerde doelstellingen van de Pugwash-beweging. d. De manier van werken en de geleidelijke uitbouw van de organisatie. e. De Pugwash Conferences on Science and World Affairs. f. Bijeenkomsten gewijd aan bijzondere thema's. g. Pugwash en de wijzigingen in het politieke klimaat. h. Het centrale thema van het onderzoek zal moeten bestaan uit een analyse van de invloed van de Pugwash-beweging. Dit onderzoek kan waarschijnlijk het beste plaats vinden op drie niveaus. 1. Binnen de academische wereld. 2. In de vredesbeweging. 3. Op de bepaling van het beleid ten aanzien van ontwapening en buitenlandse politiek. 4. Uitvoering onderzoek Het onderzoek naar de geschiedenis van de Pugwash-beweging kan wellicht het beste op de navolgende wijze worden gerealiseerd. In de eerste plaats dient een grondige inventarisatie plaats te vinden naar het door de beweging zeit uitgegeven en/of door anderen over de Pugwash-beweging gepubliceerd materiaal. Hierbij kan worden opgemerkt dat het voormalige Polemologisch lnstituut van de Rijksuniversiteit Groningen veel materiaal van en over de beweging in haar bezit heeft. Ondermeer is daar de volledige collectie Pugwash Newsletters, die vanaf 1963 zijn verschenen, aanwezig. Ook de conferentieverslagen zijn compleet te raadplegen, evenals enkele bijzondere uitgaven door de beweging. Het Polemologisch lnstituut bezit verder een uitgebreide collectie literatuur op het gebied van de diverse vredesbewegingen. Nauwe samenwerking met dit lnstituut lijkt dan ook noodzakelijk. Gezien de vrij gecompliceerde organisatorische structuur van de Pugwash-

BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTROM TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN


16

beweging met zijn vele internationals vertakkingen, verdient het vervolgens waarschijnlijk aanbeveling een deelonderzoek te verrichten naar de Nederlandse afdeling van de beweging. Dit onderzoek dient dan wei te worden voorafgegaan door een uitgebreide inleiding over de achtergronden, doelstellingen en organisatie van de "internationals" Pugwash-beweging. Bij een op Nederland gerichte deelstudie kan dezelfde, in punt 3-h besproken, benadering van het onderzoek worden toegepast als voor de gehele organisatie. Het werken met een deelstudie heeft twee voordelen. In de eerste plaats kunnen de conclusies worden gebruikt om de uitgangspunten en doelstellingen van de gehele studie nader te onderzoeken en eventueel te wijzigen. Vervolgens is het met een deelstudie mogelijk betrekkelijk snel met resultaten te komen. Denkbaar is bijvoorbeeld dat het onderzoek naar de Nederlandse afdeling van de Pugwashbeweging wordt uitgevoerd in het kader van een afstudeerscriptie. Bij het beoordelen van de conclusies van een dergelijke pilot-study moet wei worden bedacht, dat de betrekkelijk beperkte activiteiten van Pugwash-Nederland waarschijnlijk slechts ten dele representatief waren voor die van de gehele organisatie. dr. J.L. Schippers Faculteit Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen TUE



3 EPILOOG


17


18

EPILOOG Met het hier voorgestelde Onderzoekprogramma Techniek, Vrede en Veiligheid vanuit de technische wetenschappen, wil de Bestuurscommissie Vredescentrum TUE vooral de overheid en het bedrijfsleven uitnodigen om constructief aan deze concrete plannen ter bevordering van vrede en veiligheid bij te dragen. De faculteit Technische Natuurkunde (N) biedt de controle op en stopzetting van kernproeven en proliferatie van wapens en wapensystemen aan. De faculteit Bouwkunde (B) kan helpen bij de herbestemming van planologische c.q. bouwkundige objecten en bij de bewustmaking van het vredesvraagstuk door . middel van de aanleg van Vredesparken (Peace Parks). De faculteit Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen (W&M) draagt haar steentje bij aan het onderzoek naar de geschiedenis van de Pugwash-beweging. Belangrijke mogelijkheden zijn wellicht aanwezig bij de overige faculteiten, die echter op dit moment (nog) niet in afzonderlijke projecten geformuleerd zijn. Te denken valt aan de faculteiten Technische Bedrijfskunde, Scheikundige Technologie, Werktuigbouwkunde e.d. Lange termijn-planning in een mondiale kontext kan ervoor zorgen dat het fundamentele, ontwikkelings- en toepassingsonderzoek - hoe klein misschien soms ook - toch een vitale modelmatige bijdrage kan leveren aan een politiek-, sociaal- en (humaan) ecologisch- vreedzame samenleving.



APPENDICES



APPENDIX 1

BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM

CURRICULA VITAE INDIENERS PROJECTEN - PROF.DR.IR. P.P.J.M. SCHRAM - DR.IR. B. VANDER SIJDE - PROF.MAG.ARCH. P. SCHMID - DRS. M.G. POSTMA - DR. J.L.. SCHIPPERS



PROF.DR.IR. P.P.J.M. SCHRAM Geboren in 1934 te Edegem, Belgie. Afgestudeerd in de Theoretische Natuurkunde bij Prof.dr. R.L. Kronig aan de THO in 1956. Gepromoveerd in de Theoretische Natuurkunde bij Prof.dr. N.G. van Kampen aan de RUU in 1964. Titel van het proefschrift: 'Kinetic Equations for Plasmas'. Onderzoek verricht bij de vliegtuigenfabriek Fokker (1956-1958), lnstituut voor Plasmafysica (1958-1962), lnstitut fur Plasmaphysik in Garching bei Munchen (1962-1967) en University of California at Los Angeles and at Berkeley (1965-1967). Oaarna Associate Professor of Rochester N.Y. (1967-1972) en sindsdien eerst lector en vervolgens hoogleraar aan de Technische Hogeschool (Universiteit) Eindhoven. Promotor van 12 promovendi. Relatie met bewapening, ontwapening en vrede: Engagement in de vredesbeweging sinds 1966. In Rochester co-chairman van de organisatie 'Clergy and Laity Concerned About Vietnam'. In Nederland voorzitter van de Vredesraad Eindhoven (1980-1990), secretaris van het Wetenschappelijk Bureau van de PSP (1979-1988) en sinds 1988 lid en vervolgens vice-voorzitter van de Bestuurscommissie Vredescentrum TUE . Wetenschappelijke publicaties in internationale tijdschriften op het gebied van Plasmafysica, Statistische Fysica, Kinetische Theorie en Stromingsleer. Met betrekking tot bewapening, ontwapening en vrede heeft Schram vele bijdragen geleverd aan het Eindhovens Oagblad en de vredespers. Het voorzitterschap van de Vredesraad Eindhoven en Stichting Vredescomite Eindhoven en omgeving leidde bijvoorbeeld regelmatig tot inhoudelijke artikelen in de folders voor de Vredesweken in Eindhoven. In 1990 was de titel: "Aangevochten vrede". Een op vredesonderzoek gebaseerd artikel verscheen enige jaren daarvoor in Socialistisch Perspectief No. 20, December 1983, biz. 13-24 over "De verspreiding van kernwapens". Hij is vice-voorzitter van de Bestuurscommissie Vredescentrum TUE.



DR.IR. B. VANDER SIJDE Geboren in 1938 te Soest. Studeerde natuurkunde aan de TU Delft 1956-1962. Vanaf 1969 in dienst van de TUE. In 1971 promoveerde hij op "Een onderzoek naar de spektra van een argon-boogontlading met holle kathoden". Vanaf 1986 hoofddocent plasmafysica aan de faculteit Technische Natuurkunde, TUE. In het begin van de jaren tachtig is uitgebreide ervaring opgedaan met het militaire nucleaire vraagstuk in het kader van een co-auteurschap van het boek "De Nucleaire Erfenis" dat in december 1985 is verschenen. De hoofdstukken betreffende de verticale en horizontale proliferatie zijn van zijn hand. Nadien is vooral aandacht besteed aan SDI. Op een conferentie in april 1986 in Utrecht over SDI is hieraan een bijdrage geleverd en er is ook uitvoerig aandacht besteed aan het rapport van de American Physical Society over laserwapens in het kader van SDI. Dit heeft onder andere geleid tot een artikel in lntermediair. In het seizoen 1989/1990 is in het kader van zijn lidmaatschap van de non-proliferatie werkgroep van het IKV het probleem van de proliferatie van met name kernwapens weer opgepakt. In die hoedanigheid heeft hij een bijdrage geleverd aan de brochure "Proliferatie van massavernietigingswapens, kernprobleem van de jaren negentig" (eindredacteur). Sinds het najaar van 1991 is deze studie weer nieuw Ieven ingeblazen. In de loop van 1992 zal het totale nucleaire vraagstuk in kaart gebracht moeten worden. Is verder beraadslid van het IKV en lid van de commissie Publiciteit van het IKV. Is secretaris van het Nederlandse Pugwash Komitee en lid van de commissie van advies van INSTEAD (lnter-Universitair Netwerk voor Studies naar de Technologische Aspecten van Defensie). Hij is plaatsvervangend lid van de Bestuurscommissie Vredescentrum TUE.



PROF.MAG.ARCH. P. SCHMID

Geboren in 1935 te Rome, ltalie. Prof. Schmid heeft de Oostenrijkse nationaliteit, is hoofdzakelijk werkzaam en woonachtig in Eindhoven, Nederland. Sinds 1972 gewoon hoogleraar Afbouwtechniek/Milieu-lntegratie (AM) aan de Technische Universiteit Eindhoven (TUE), faculteit Bouwkunde, tegenwoordig vakgroep Produktie en Uitvoering (BPU). Afgestudeerd aan de Hohere Technische Bundeslehr- und Versuchsanstalt en aan de Akademie der Bildende Ki.inste te Wenen. Peter Schmid is auteur van talrijke artikelen en spreker op vele (inter)nationale conferenties, over het thema 'gezond en milieuvriendelijk bouwen' en 'bouwen aan en voor de vrede'. Verder onderhoudt hij internationale contacten met vele instituten die zich bezig houden met het milieuvriendelijk bouwen. Hij is voorzitter van de VIBA, de Vereniging Jntegrale Bio-logische Architectuur te 's-Hertogenbosch en bestuurslid van de Stichting Milieubewustzijn te Hilversum. Vanwege zijn betrokkenheid bij vraagstukken over vrede en veiligheid heeft hij ook een groot aantal (inter)nationale publikaties over dit thema op zijn naam staan. Prof. Schmid was beschermheer van de actie Global Cooperation for a Better World in Oostenrijk en de vroegere Bondsrepubliek Duitsland en is lid van het permanente World Spiritual Peace Congress - New Delhi, India. Hij is voorzitter van de Bestuurscommissie Vredescentrum TUE.

BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEI'J


DRS. M.G. POSTMA Geboren in 1948 te Wembley (Londen), Verenigd Koninkrijk. Studeerde sociale geografie (kandidaats) en planologie (doctoraal) aan de KU Nijmegen (19691976). Van 1978-1980 werkzaam als technisch-wetenschappelijk vertaler Engels bij lnterlingua Translations Ltd, East Grinstead, Engeland. Voorzitter van Amnesty International Eindhoven van 1984-1989 en is thans actief lid. Van 1986-1990 lid van de Gemeenteraad van Eindhoven. Sedert 1989 voorzitter van de Stichting Projectkoppeling Eindhoven-Gedaref (Sudan). Vanaf 1 mei 1990 plaatsvervangend secretaris van de Bestuurscommissie Vredescentrum TUE. Sedert 1 april 1992 secretaris van deze Bestuurscommissie.



DR. J.L. SCHIPPERS

Geboren in 1946 te Schiedam. Studeerde van 1968 tot 1974 sociale wetenschappen aan de KUB te Tilburg. Verbleef hierbij van juli 1973 tot januari 1974 in Israel voor het doen van sociaal-historisch onderzoek. Was hierna ondermeer werkzaam als produktiemedewerker, leraar geschiedenis en onderzoekmedewerker bij de KUB en het Samenwerkingsorgaan TUE-KUB. Promoveerde in 1986 bij prof. dr. J. Bank aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op een proefschrift over de rechts-radicale organisaties Zwart en Nationaal Front. Is vanaf 1987 voor drie dagen per week werkzaam als historicus bij de sectie techniekgeschiedenis van de faculteit W&M van de TUE. Publiceerde daarnaast een twaalftal artikelen over het lsraelisch-Palestijnse conflict. De voornaamste hiervan zijn: De Mapam, links-socialisme in Israel, in: lnternationale Spectator, januari 1985, biz. 38-43. De Sovjetunie en Israel, een gecompliceerde relatie, in: lnternationale Spectator, mei 1986, biz. 325333. Moskou en de Palestijnen, in: lnternationale Spectator, mei 1987, biz. 234-241. Dertig jaar 'New Outlook', in: De Gids, juli 1987, biz. 515-522. Israel en de Palestijnen, de gedeelde onwil, in: lntermediair 20 mei 1988, biz. 67-71. Het lsraelisch-Palestijnse conflict en het einde van de Koude Oorlog, in: Spiegel Historiael, juli/augustus 1991, biz. 332-339. De Russische exodus naar Israel, in: lnternationale Spectator, oktober 1991, biz. 598-604. De Russische exodus, in: Blanes, joods kritisch kwartaalblad, nr. 2, april 1992; biz. 21-32, (Geactualiseerde versie van het artikel in de lnternationale Spectator van oktober 1991 ). Werkte in oktober 1990 verder mee aan een door het Nederlands lnstituut voor lnternationale Betrekkingen 'Ciingendael' georganiseerd seminar over het lsraelisch-Palestijnse conflict.



APPENDIX 2


LIJST VAN PUBLICATIES



LIJST VAN PUBLICATIES

"Cp weg naar een Vredescentrum van de Technische Universiteit Eindhoven", 31 maart 1987 Verslag symposium "Tijd voor de Vrede", 23 september 1987 Reader Universitaire Vredesdag 1988 "Star Wars - Computers - Peace", 24 maart 1988 Verslag symposium "Wetenschap en Defensie", 14 oktober 1988 Reader trimesterbijeenkomst "Chemische wapens de wereld uit?", 27 januari 1989 Verslag symposium "Chemische wapens de wereld uit?", 27 januari 1989 Jaarverslag 1988 Bestuurscommissie Vredescentrum TUE, januari 1989 Reader Universitaire Vredesdag 1989, "Kansen voor Vrede in het Midden-Costen", 22 maart 1989 Verslag Zomerberaad Bestuurscommissie Vredescentrum TUE, augustus 1989 Reader keuzecollege Techniek, Vrede en Veiligheid 1989-1990, september 1989 Reader trimesterbijeenkomst "Denk-tank TUE: Wapenfabriek of Vredescentrum", 31 oktober 1989 Verslag trimesterbijeenkomst "Denk-tank TUE: Wapenfabriek of Vredescentrum", 31 oktober 1989 Reader trimesterbijeenkomst "De rol van de techniek in de bewapeningswedloop", 24 januari 1990 Verslag trimesterbijeenkomst "De rol van de techniek in de bewapeningswedloop", 24 januari 1990 Cntwikkelingsplan Bestuurscommissie Vredescentrum TUE 1991-1994, januari 1990 Jaarverslag 1989 Bestuurscommissie Vredescentrum TUE, januari 1990 Programmaboekje Universitaire Vredesdag 1990, "Wat doen we met Cost-Europa" - Perspectieven voor Gemeentelijk Vredesbeleid, 16 maart 1990 Verslag Universitaire Vredesdag 1990, "Wat doen we met Cost-Europa"- Perspectieven voor Gemeentelijk Vredesbeleid, 16 maart 1990 Programmaboekje trimesterbijeenkomst "Het hager onderwijs in Eindhoven, brug naar Cost-Europa?", 24 september 1990



Verslag trimesterbijeenkomst "Het hoger onderwijs in Eindhoven, brug naar Oost-Europa?", 24 september 1990 Programmaboekje trimesterbijeenkomst "lrak en de lnternationale Wapenhandel", 25 januari 1991 Verslag trimesterbijeenkomst "lrak en de lnternationale Wapenhandel", 25 januari 1991 Jaarverslag 1990 Bestuurscommissie Vredescentrum TUE, januari 1991 Programmaboekje Universitaire Vr!3desdag 1991 ,"Van kanonnen naar kinderwagens"Omschakeling van de wapenindustrie in de Sovjet-Unie en Nederland, 22 maart 1991 Verslag Universitaire Vredesdag 1991, "Van kanonnen naar kinderwagens" - Omschakeling van de wapenindustrie in de Sovjet-Unie en Nederland, 22 maart 1991 Programmaboekje trimesterbijeenkomst "ledereen in dienst"- Komt er een sociale dienstplicht?, 26 september 1991 Verslag trimesterbijeenkomst "ledereen in dienst"- Komt er een sociale dienstplicht?, 26 september 1991 Nieuwsbrief Vredescentrum jaargang 1, nr. 1, september 1991 Programmaboekje trimesterbijeenkomst "Drugs" - De oorlog tegen het witte gevaar, 30 januari 1992 Verslag trimesterbijeenkomst "Drugs" - De oorlog tegen het witte gevaar, 30 januari 1992 Nieuwsbrief Vredescentrum jaargang 2, nr. 2, januari 1992 Jaarverslag 1991 Bestuurscommissie Vredescentrum TUE, januari 1992 Nieuwsbrief Vredescentrum, jaargang 2, nr. 3, maart 1992 Ontwikkelingsplan Bestuurscommissie Vredescentrum TUE 1993-1996, maart 1992 Programmaboekje Universitaire Vredesdag 1992, "Oorlog en Management" - Hoe krijgsmacht en bedrijfsleven van elkaar leren, 8 april1992 Verslag Universitaire Vredesdag 1992, "Oorlog en Management" - Hoe krijgsmacht en bedrijfsleven van elkaar leren, 8 april 1992 Nieuwsbrief Vredescentrum, jaargang 2, nr. 4, september 1992



APPENDIX 3


OVERZICHT VAN EXTERNE CONTACTEN



OVERZICHT VAN EXTERNE CONTACTEN

Ambassade van de (voormalige) USSR- 's-Gravenhage Biologen voor de Vrede - Heerenveen Brabant Pers B.V. - Best Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking Eindhoven - Eindhoven Centrum voor Verificatievraagstukken - Amsterdam OAF Special Products - Eindhoven Delft Instruments, Electro-Optics BV- Delft Dienstencentrum Onderwijs, Beroep en Arbeid - Eindhoven Directie Operatien Koninklijke Landmacht- 's-Gravenhage Economen voor de Vrede - Rotterdam Ecosave - Utrecht Eindhovens Dagblad - Eindhoven Europese Beweging Nederland- 's-Gravenhage FEL-TNO- 's-Gravenhage Gemeente Eindhoven Hogeschool Eindhoven - Eindhoven lnstituut voor de Journalistiek - Utrecht INSTEAD - Aerdenhout IKV - 's-Gravenhage lndustriebond FNV - Amsterdam Jonge Democraten - 's-Gravenhage Katholieke Universiteit Nijmegen - Nijmegen



Kerk en Vrede - Utrecht Koninklijke Bibliotheek - 's-Gravenhage Koninklijke Militaire Academie - Breda Komsomolskaya Pravda - Moskou/Rusland Kurier Podlaski - Bialystok/Polen Massachusetts Institute of TechnologyNerenigde Staten Ministerie van Defensie - 's-Gravenhage Nederlands lnstituut voor lnternationale Betrekkingen Clingendael - 's-Gravenhage Nederlands PUGWASH-comite - Groningen Nederlandse Vereniging voor Medische Polemologie - Nijmegen Nederlandse Vereniging voor de Verenigde Naties - 's-Gravenhage Omroep Brabant - Eindhoven Omroep Eindhoven - Eindhoven Pax Christi Nederland- Utrecht Pedagogen voor de Vrede - Leiden Philips Electronics - Eindhoven Platform Gemeentelijk Vredesbeleid- Delft Prins Mauritslaboratorium TNO - Rijswijk Raad van Kerken Nederland - Amersfoort Rijksuniversiteit Leiden - Leiden Rijksuniversiteit Groningen- Groningen Rijksuniversiteit Limburg - Maastricht Rijksuniversiteit Utrecht - Utrecht



Rooie Vrouwen in de Partij van de Arbeid - Amsterdam Rotterdamsche Droogdokmaatschappij BV - Rotterdam SISWO - Amsterdam Sovjet Academie van Wetenschappen - Moskou/Rusland Stichting Building for Peace - Aerdenhout Stichting Eindhoven e.o. helpt Polen - Eindhoven Stichting Maatschappelijk Werk Eindhoven - Eindhoven Stichting Mondiaal Overleg Eindhoven - Eindhoven Stichting Projectkoppeling Eindhoven - Gedaref (Sudan) - Eindhoven Stichting Stedenband Eindhoven - Chinandega (Nicaragua) - Eindhoven Stichting Vredesopbouw - Utrecht Tinbergen lnstituut - Rotterdam Tweede Kamer der Staten Generaal - 's-G ravenhage University of Colorado - BoulderNerenigde Staten University of Rajasthan - Jaipur/lndia University of MarylandNerenigde Staten University of Montreal/ Quebec, Canada Vereniging van Dienstplichtige Militairen - Utrecht Vereniging voor lntegrale Bio-logische Architectuur - 's-Hertogenbosch Vereniging van Juristen voor de Vrede -Alphen a/d Rijn VN Vredesuniversiteit Nederland Vrienden van European Peace Pilgrimage 1992 - Eindhoven Vrije Universiteit Amsterdam - Amsterdam Wayne State University - DetroiWerenigde Staten



APPENDIX 4

BE STU URSCOM MISS IE VREDESCENTRUM

JAARVERSLAG 1992



JAARVERSLAG 1992 BESTUURSCOMM!SSIE VREDESCENTRUM TUE 1. ALGEMEEN De Bestuurscommissie Vredescentrum TUE werd op 14 april 1988 ingesteld door het College van Bestuur om te waarborgen dat binnen de TUE op structurele wijze aandacht zou worden geschonken aan het vraagstuk van Vrede en Veiligheid. De officiele installatie vond plaats op 31 mei 1988.1992 was derhalve het vierde volledige werkjaar van de commissie. De Bestuurscommissie kwam in 1992 zes maal plenair bijeen om de lopende zaken te bespreken. Het Dagelijks Bestuur (DB), bestaande uit de voorzitter, vice-voorzitter en de secretaris, kwam in 1992 zeven maal bijeen.

2. SAMENSJELLING BESJUURSCOMMISSIE PER 31-12-1992 Wetenschappeliik personee! -prof.mag.arch.P.Schmid, voorzitter -plv.prof.dr.J.E.M.H.van Bronswijk -dr.ir.P.Massee -plv.prof.dr.ir.P.Eykhoff -plv.W.J.M.Lemrnens -plv.ir.H.van Leeuwen -prof.dr.ir.P.P.J.M.Schram, vice-voorzitter -plv.dr.ir.B.van der Sijde -dr.M.J.Newby -plv.dr.ir.A.J.D.Lambert -dr.ir.S.P.Lankhuijzen -plv.prof.dr.ir.G.B.M.M.Marin -dr.P.E.Lapperre

B B

E E WSK&I

w

N N BDK BDK

T T W&M

Student-leden -A.M.J. Visser -S.W.J.van Wetten

TEMA B

Adviseurs -drs.W.de Leeuw -prof.dr.A.Sarlemijn

ESK W&M

Secretaris -drs.M.G.Postma

DBZ

Mutaties in het vers!agjaar - Prof.dr.J.E.M.H.van Bronswijk (B) en prof.dr.ir.G.B.M.M.Marin (T) traden toe als plaatsvervangend lid. - Dr.P.E.Lapperre (W&M) werd lid van de Bestuurscommissie. - Dr.S.Faltas (SG) beeindigde zijn adviseurschap. Hij werd opgevolgd door prof.dr.A.Sarlemijn(W&M). -De studenten M.J.van Dorst (TEMA) en G.M.Vos (T) werden lid van de Bestuurscommissie. Zij beeindigden hun lidmaatschap in het verslagjaar. - A.M.J.Visser (TEMA) en S.W.J.van Wetten (B) traden toe als student-lid van de Bestuurscommissie. - Met ingang van 1 mei 1992 werd de tijdelijke aanstelling (0,6 fte) van de secretaris drs.M.G.Postma (DBZ) gewijzigd in een vaste aanstelling (0,8 fte).

BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TECHI\JISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN

ONDERZOEKPROGRAMMA TECHNIEK, VREDE EN VEILIGHEID 3. ONPERWIJS. ONPERZOEK EN MAATSCHAPPELIJKE PIENSIVERLENING 3.1 Trimesterbijeenkomsten De Bestuurscommissie heeft onder meer tot taak jaarlijks een drietal trimesterbijeenkomsten, waaronder de Universitaire Vredesdag (UVD), te organiseren over thema's aangaande Techniek, Vrede en Veiligheid.

a. Trimesterbijeenkomst "Drugs: De oorlog tegen het witte gevaar". Deze discussiebijeenkomst vond plaats op 30 januari 1992. De opening werd verricht door prof.mag.arch.P.Schmid. Hoofdsprekers waren mr.drs.A.R.Haakmat, voormalig vice-premier van Suriname, en C.Gomez, oudparlementslid van Columbia voor de Union Patriotica (UP). Zij belichtten resp. de drugssituatie in Suriname en Nederland en het "narcoterrorisme" in Columbia. Het forumlid prof.R.Th.J.Buve, hoogleraar Latijnsamerikaanse geschiedenis (Rijksuniversiteit Leiden), vertoonde een film waarin onder meer de precaire sociaal-economische situatie van Columbia tot uitdrukking kwam. Na de pauze vond een forumdiscussie en een discussie met de zaal plaats. De bijeenkomst stond onder Ieiding van dr.S.Faltas, hoofd Studium Generale (SG), TUE.

b. Universitaire Vredesdag 1992 "Oorlog en Management" (Hoe krijgsmacht en bedrijfs!even van elkaar !eren). De Universitaire Vredesdag (UVD) vond plaats op 8 april 1992. Het openingswoord werd verricht door ir.J.E.J. van Bergen, lid van het College van Bestuur (CvB). lnleiders waren prof.dr.H.Kuipers, docent Koninklijke Militaire Academia (KMA), luitenant-generaal b.d. W.J.Loos, oud-commandant 1e Legerkorps, Koninklijke Landmacht en L.Dietz, managing director OAF Special Products. Na de pauze vond met deze sprekers een forumdiscussie plaats en werden vragen uit de zaal beantwoord. De UVD stond onder Ieiding van prof.dr.P.M.Bagchus, hoogleraar organisatiepsychologie, Faculteit Technische Bedrijfskunde (SDK), TUE.

c. Trimesterbijeenkomst "Mondiale Ramp of lnternationa!e So!idariteit?" (Uitdaging voor een vernieuwde Verenigde Naties). Deze trimesterbijeenkomst werd gehouden op 24 september 1992, in het kader van de plaatselijke Vredesweek 1992. Hoofdinleiders waren prof.drs.W.Kakebeeke, directeur lnternationale Milieuzaken, Ministerie van VROM, en prof.dr.J. Tinbergen, emeritus-hoogleraar Ontwikkelingsprogrammering, Erasmus Universiteit Rotterdam (Nobelprijswinnaar economie, 1969). Prof.Kakebeeke belichtte de milieuproblematiek en de daaraan gekoppelde noodzaak van herstructureringen van de VN. Prof.Tinbergen gaf een uiteenzetting over het ontwikkelingsvraagstuk en de daarmee in verband staande noodzaak van herstructureringen van de VN. Na de pauze vond een forumdiscussie plaats met, naast de hoofdinleiders, als forumleden dr.J.Kaufmann, oud-Permanent Vertegenwoordiger van Nederland bij de VN in New York en Geneve en voormalig ambassadeur van Nederland in Japan, en drs.G.Ringnalda, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor de Verenigde Naties (NVVN), alsmede een discussie met de zaal. Dagvoorzitter was prof.dr.J.E.M.H. van Bronswijk, bijzonder hoogleraar "Biologische agentia in de gebouwde omgeving", Faculteit Bouwkunde (B), TUE. De trimesterbijeenkomsten werden goed bezocht (gemiddeld 50-80 geinteresseerden). Laatstgenoemde bijeenkomst trok 120 personen. Ter gelegenheid van elke bijeenkomst werd een programmaboek uitgebracht. De betreffende verslagen zijn in bewerking. In het verslagjaar werden tevens voorbereidingen getroffen voor te organiseren trimesterbijeenkosten in1993, het eerste lustrumjaar van de Bestuurscommissie.



3.2 Keuzecollege Techniek, Vrede en Veiligheid In het herfsttrimester van het collegejaar 1992-1993 werd door een aantal docenten voor de vierde achtereenvolgende maal het keuzecollege Techniek, Vrede en Veiligheid verzorgd. Ter introductie van dit college werd een brief gestuurd aan aile derde- en vierdejaarsstudenten. Veertig studenten woonden het keuzecollege bij.

Onderwerpen en docenten 1. Algemene lnleiding 2. Bewapening, economie en armoede 3. Bewapening en innovatie 4. Maatschappelijke verantwoordelijkheid van wetenschappers en technologen 5. (Non-) proliferatie in de jaren '90 6. Milieu-aspecten van oorlog en vrede 7. Chemische wapens: gebruik, verspreiding en middelen tot terugdringing 8. Een brede visie:bouwen aan en voor de vrede 9. De denkbeelden achter informatietechnologie: vreedzaam of bedreigend?

dr.S.Faltas idem idem dr.ir.W. de Ruiter

dr.ir.B.v.d.Sijde dr.ir.A.J.D.Lambert dr.ir.J.M.N. van Kasteren

prof.mag.arch.P.Schmid prof.dr.dipl.ing. D.K.Hammer

Het keuzecollege werd in 1992 uitgebreid met het avondvullende rollenspel "Politiek en Geweld". De reader werd vervangen door een collegedictaat. De studenten zijn in 1992 begonnen met het schrijven van een werkstuk. De coordinatie van het college was in handen van de secretaris. Ter voorbereiding van het keuzecollege 1993-1994 werd dr.ir.B. v.d.Sijde tot nieuwe coordinator benoemd. Hij wordt bijgestaan door een nieuw ingestelde Adviesraad keuzecollege, bestaande uit de leden van het Dagelijks Bestuur (DB) en student-lid A.M.J.Visser.

3.3 Gastsprekers De in september 1990 in het Ieven geroepen reeks maandelijkse lezingen door gastsprekers werd in 1992 gecontinueerd. De sprekers waren achtereenvolgens: in januari 1992: . drs.G.Jacobs, Vereniging Pedagogen voor de Vrede (VPV), Houten. in februari: . dr.A.Rima, Vereniging Economen voor Vrede (EVV), Rotterdam. in maart: . H.Zeldenrust, Vereniging Kerk en Vrede, Utrecht. in april: . drs.J.Gruiters, Pax Christi Nederland, Utrecht. inmei: . generaal-majoor P.Huysman, Multinational Division Central (Airmobile), Brunssum. in juni: . prof.A.M.Saperstein, professor of physics; board member Center for Peace and Conflict Studies, Wayne State University, Detroit, USA. . prof.dr.D.J. de Levita, bijzonder hoogleraar transgenerationele oorlogsgevolgen, Katholieke Universiteit Nijmegen.



injuli: . prof.dr.H.Kersten, voorzitter Tahirih lnstituut, Baha'f Nederland, 's Gravenhage. in september: . drs.G.Ringnalda, voorzitter Nederlandse Vereniging voor de Verenigde Naties (NVVI\1), 's Gravenhage . . J.Boelens, publicist, Zutphen. in oktober: . R.Heyne, voorzitter Humanistisch Vredesberaad (HVB), Utrecht. in november: . G. van Leemput, Stichting Anti-Militaristies Onderzoekskollektief (AMOK), Utrecht. De gastlezingen sluiten aan bij de wens van de Bestuurscommissie om de banden te verstevigen met instellingen die op aanverwant terrein actief zijn. Aldus ontstaat een netwerk van gelieerde organisaties.

3.4 Onderzoekprogramma Techniek, Vrede en Veiligheid In 1992 kwam het onderzoekprogramma Techniek, Vrede en Veiligheid gereed. Het programma bevat een vijftal onderzoekvoorstellen. Uitvoerbaarheid en financieringsmogelijkheden worden onderzocht.

3.5 Leerstoel Techniek, Vrede en Veiligheid Er is een advertentietekst voor een hoogleraar Techniek, Vrede en Veiligheid opgesteld. Oriemterende gesprekken zijn gevoerd met de Faculteit Wijsbeg~erte en Maatschappijwetenschappen (W&M), ter mogelijke inbedding van de leerstoel.

3.6 Nieuwsbrief Vredescentrum De Nieuwsbrief Vredescentrum verscheen in 1992 drie maal: in januari, maart en september. Besloten werd de Nieuwsbrief met ingang van januari 1993 uit te brengen op chloorvrij papier.

3.7 Diversen Adressenbestand De Bestuurscommissie heeft het geautomatiseerd adressenbestand uitgebreid tot circa 700 in- en externe adressen.

SecretariE!ie

ondersteun ing

Voor het verrichten van enkele secretariele diensten werd met ingang van 1 december 1992 mw. G.C. de Jongh-Versteegh aangetrokken.

Lustrumcommissie Ter voorbereiding van de viering van het eerste lustrum van de Bestuurscommissie in 1993 werd een lustrumcommissie ingesteld.

4. OVERLEG MET GEMEENTE EINPHOVEN EN SJICHT!NG MOVE Voortvloeiend uit de nota "Contacten Gemeente Eindhoven met Oost-Europa" (november 1991) is de werkgroep "Eindhoven-Minsk" ingesteld. De werkgroep beoogt een draagvlak in Eindhoven en Minsk (hoofdstad van Witrusland) tot stand te brengen i.v.m. de mogelijke verwezenlijking van een officieHe band tussen beide steden. Naast vertegenwoordigers van de Gemeente Eindhoven hebben daarin onder anderen vertegenwoordigers van het Eindhovens particulier initiatief zitting. De Bestuurscommissie is deelnemer aan deze werkgroep.



Voorts heeft de Bestuurscommissie geparticipeerd in de in september plaatsvindende en door de Gemeente Eindhoven gesubsidieerde Vredesweek 1992. Deze werd door de Adviesraad Vredesoverleg van de Stichting Mondiaal Overleg Eindhoven (Stichting MOVE) georganiseerd. De Bestuurscommissie is lid van de Adviesraad. De gemeentelijke nota "Vredesonderwijs in het kader van mondiale vorming en bewustwording" (november 1991) heeft in het verslagjaar geleid tot het instellen van het "Platform mondiale vorming en bewustwording". Deze is ondergebracht bij het Dienstencentrum Onderwijs, Beroep, Arbeid, Eindhoven e.o. De Bestuurscommissie is in het Platform vertegenwoordigd. Doelstelling van het Platform is een onderwijsaanbod te verzorgen voor het basis-, speciaal- en voortgezet onderwijs op het terrein van actuele mondiale vraagstukken. In 1992 heeft de Bestuurscommissie met de Gemeente Eindhoven gesprekken gevoerd omtrent de mogelijke verwezenlijking van een "vredespark" in Eindhoven. Een "Netwerk van Vredesparken" maakt deel uit van het onderzoekprogramma Techniek, Vrede en Veiligheid van de Bestuurscommissie. De gemeente volgt de ontwikkelingen met grate interesse en blijft nauw betrokken bij de planvorming.

5. EINANCIEN In 1992 beschikte de Bestuurscommissie over een budget van f 24.500,- voor de organisatie van activiteiten. Uit het Stimuleringsfonds CvB werd f 6.000,- beschikbaar gesteld.

6. PUBL!CATIES -"Drugs: De oorlog tegen het witte gevaar", programmaboek. - "Oorlog en Management" (Hoe krijgsmacht en bedrijfsleven van elkaar leren) - Universitaire Vredesdag 1992, programmaboek. - "Mondiale ramp of lnternationale Solidariteit?" (Milieu en Ontwikkeling: Uitdaging voor een vernieuwde Verenigde Naties), programmaboek. - "lrak en de lnternationale Wapenhandel", 25 januari 1991, verslag. - "Van Kanonnen naar Kinderwagens" (Omschakeling van de wapenindustrie in de Sovjetunie en Nederland), 22 maart 1991, Universitaire Vredesdag 1991, verslag. - "ledereen in dienst"- Komt er een sociale dienstplicht?, 26 september 1991, verslag. - Nieuwsbrief Vredescentrum, jaargang 2, nr.2, januari 1992, nr.3, maart 1992, nr.4, september 1992. - Jaarverslag 1991 Bestuurscommissie Vredescentrum TUE. - Ontwikkelingsplan Bestuurscommissie Vredescentrum TUE 1993-1996. - Collegedictaat Techniek, Vrede en Veiligheid 1992-1993.



APPENDIX 5


ONTWIKKELINGSPLAN 1993-1996



ONTWIKKELINGSPLAN BESTUURSCOMMISSIE VREDESCENTRUM TUE 1993-1996 1. Algemeen beleid en profilering Het door de Bestuurscommissie Vredescentrum nagestreefde beleid bestaat uit het bevorderen van: - onderwijs, - onderzoek, - voorlichting, en - maatschappelijke dienstverlening op het gebied van Vrede en Veiligheid in relatie tot Wetenschap en Techniek, binnen de TUE in algemene zin. Einddoel is het totstandkomen van een Multidisciplinair Centrum voor Technische Vraagstukken van Vrede en Veiligheid (Vredescentrum TUE) in de vorm van een interfacultaire werkgroep, teneinde een bijdrage te leveren aan een duurzame ontwikkeling. De Bestuurscommissie wil hiermee m.n. een bijdrage leveren aan punt 5 van de TUE-missie, "het intellectueel stimuleren van studenten en assistenten-in-opleiding, hen een kritische houding aanleren en hen maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef bijbrengen". De relaties met de faculteiten zullen daartoe versterkt moeten worden omdat daar de onderzoeks-, onderwijs- en maatschappelijke dienstverleningsaktiviteiten plaatsvinden.

2. Aktiviteitenplan Reeds in 1988 werd door de Bestuurscommissie een aktiviteitenplan opgesteld waarin een viertal aktiviteiten werden onderscheiden:

1 .lnventariseren en publiceren van resultaten van onderzoek, onderwijs en maatschappelijke dienstverlening, en coordineren en stimuleren van nieuwe aktiviteiten op deze terreinen. - De inventarisatie van aktiviteiten wordt jaarlijks herhaald. - Opname van deze gegevens vindt plaats in aparte paragrafen van het Onderwijs- en Wetenschappelijk Verslag TUE. - Er verschijnen incidentele publikaties onder de vlag van de commissie (bijv. scripties in het kader van het keuzecollege Techniek, Vrede en Veiligheid, verslagen van trimesterbijeenkomsten). - Het eigen adressen- en documentatiebestand wordt continu geactualiseerd en uitgebreid. Het adressenbestand bevat zo'n 600 in- en externe adressen. - Het keuzecollege Techniek, Vrede en Veiligheid heeft een structurele plaats ingenomen in de aktiviteiten. Het college wordt in het cursusjaar 1992-1993 voor de vierde achtereenvolgende maal verzorgd. De tot nu toe gebruikte reader wordt vervangen door een collegedictaat. Gestudeerd wordt op verdere inhoudelijke verbeteringen. - Vanuit de commissie wordt deelgenomen aan het Eindhovens Platform Vredesonderwijs, een initiatief van de Gemeente Eindhoven. Wellicht kan op basis van het keuzecollege aan het vredesonderwijs een bijdrage worden geleverd in de vorm van een cursus voor docenten van het Voortgezet Onderwijs. - Een vijftal onderzoekprojekten zijn geformuleerd. Deze zullen worden uitgevoerd in samenwerking met de faculteiten Bouwkunde, Technische Natuurkunde en Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen, mits hiertoe mogelijkheden tot financiering kunnen worden verwezenlijkt. - De viermaandelijkse Nieuwsbrief Vredescentrum zag in september 1991 voor het eerst het Iicht. De Nieuwsbrief maakt sedertdien vast onderdeel uit van de voorlichtingsaktiviteiten van de Bestuurscommissie. - De commissie is sedert 1 mei 1991 structureel vertegenwoordigd in de Adviesraad Vredesoverleg van de Stichting Mondiaal Overleg Eindhoven (Stichting MOVE). De Adviesraad Vredesoverleg is het plaatselijk platform van vredesinstellingen.



2. Het bekendmaken van TUE-aktiviteiten en mogelijkheden buiten de installing en van externe aktiviteiten en mogelijkheden binnen de TUE. -De commissie maakt haar aktiviteiten bekend via "Cursor", de plaatselijke pers, affiches, de Nieuwsbrief Vredescentrum en door middel van haar adressenlijst. - Het uitbouwen van externe contacten gebeurt op basis van de aktiviteiten ad 1. Bijzondere vermelding verdient verder dat: • De maandelijkse lezingen van gastsprekers zullen worden voortgezet. • Gestreefd wordt naar het totstandbrengen van een netwerk van aanverwante organisaties. • Het bezoek aan (inter)nationale conferenties, symposia e.d. zal worden ge'intensiveerd. - De commissie wil de interne bekendmaking van haar aktiviteiten beter structureren. Gedacht wordt o.a. aan een mededelingenbord of vitrine in het Hoofdgebouw.

3. Organisatie van trimesterbijeenkomsten, Universitaire Vredesdagen en andere aktiviteiten om de aandacht voor de vredes- en veiligheidsproblematiek te stimuleren. -In 1991 organiseerde de commissie volgens plan drie trimesterbijeenkomsten, waaronder de Universitaire Vredesdag. E.e.a. zal in de komende jaren gecontinueerd worden. - Jaarlijks wordt een bijeenkomst gezamenlijk met de Gemeente Eindhoven georganiseerd. - Bezien zal worden of oak andere aktiviteiten georganiseerd kunnen worden zoals tentoonstellingen en colloquia evt. i.s.m. derden. Dit mede in het Iicht van het eerste lustrum van de commissie, in 1993.

4 . Ten behoeve van de realisatie van de punten 1 tim 3 een organisatie opzetten en instandhouden, totdat het gewenste Multidisciplinair Centrum tot stand is gekomen. - De commissie werkt met !eden, plaatsvervangende !eden en adviseurs. - M.i.v. 1 mei 1992 voorziet de heer Postma in de strukturele secretariele ondersteuning van de commissie (0.8 fte). - Gestreefd zal worden naar een verdergaande formationele secretariele ondersteuning van de commissie.

3. Kwantitatief meerjarenperspectief De kosten op jaarbasis bedragen: - Personele kosten secretaris commissie - Overige lasten - Stimuleringsfonds CvB t.b.v. onderzoeksdoeleinden

f 43.500,-f 24.500,-/

6.000,--

Deze middelen zijn minimaal noodzakelijk om het bovenstaande daadwerkelijk uit te voeren.


V G P ') N 0 BESTUU RSCOMMISSI E VREDESCENTRUM ONDERZOEKPROGRAMMA TECHNIEK, VREDE EN VEILIGHEID. tlb. Technische Universiteit Eindhoven

Recommend Documents