•
tlB
TechniSChe Umversltett Eindhoven
Faculteit Technische Natuurkunde ~' Verslag 1990
-
.------------------~
T +J3
FACULTEIT TECHNISCHE NATUURKUNDE VERSLAG 1990
INHOUD:
1.
INLEIDING
- Algemene inleiding - De faculteit in kort bestek
2.
ALGEMEEN
- Sociaal jaarverslag 1990 - Financieel verslag 1990 en verslag beheer en dienstverlening 1990 - Financieel overzicht 1990 per vakgroep
3.
ONDERWIJS
- Onderwijsverslag 1990 - Overzicht van afgestudeerden in 1990
4.
ONDERZOEK
- Wetenschappelijk verslag 1990 - Kwantitatieve gegevens m.b.t. wetenschappelijke input/output 1990 - Produkten van wetenschappelijke aktiviteit: (publikaties e.d.) - Inventarisatie van het onderzoek in projecten. toegevoegd: - Onderzoekprogramma'S 1991
Uitgegeven door het bureau van de Faculteit Technische Natuurkunde september 1991
-3-
tli1
Algemene inleitting op "VERSLAG 1990" In deze bundel die aansluit op 'VERSLAG 1989' wordt niet aIleen gerapporteerd
over het facultair onderwijs en onderzoek gedurende 1990, maar (voor het eerst) ook over de 1990-0ntwikkelingen op het gebied van personeel- en financieel-beheer. De veslaglegging met betrekking tot 'dienstverlening' is nog beperkt. In 'VERSLAG 1989' was het Ontwikkelingsplan 1991-1994 opgenomen.
Eem nieuw ontwikkelingsplan (1993-1996) wordt najaar 1991 geschreven. Bet opnieuw aanbieden van het vigerende ontwikkelingsplan werd overbodig geacht en is daarom achterwege gebleven. Een verschil met 'VERSLAG 1989' is ook dat de gedetailleerde inventarisatie van het onderzoek in projecten een andere vorm heeft gekregen en als aparte rapport age onder 'ONDERZOEK' is opgenomen. Bet 1990-0verzicht van de afgestudeerden is onder 'ONDERWIJS' geplaatst. De mogelijkbeden waren aanwezig om ook de 'Onderzoekprogramma'8 1991' in deze bundel op te nemen. Suggesties die tot verbetering van deze jaarlijkse bundel kunnen lei den zijn ten alle tijde welkom.
september 1991 J.L.C.van Rest Medewerker Onderwijs & Onderzoek N-laag, a-01.34, tel. 040-472548
-4-
-5Dr. G.J.F.van Beljat werd met ingang van 1 augustus 1990 benoemd tot gewoon hoogleraar op het vakgebied Stromingaleer bij de vakgroep Transportfysica.
OObouw van de faculteii De volgende (vak)groepen gaven in 1990 vorm &an de faculteit Teehniache Natuurkunde: het faculteit.bureau en de -werkplaats, alsmede de bedrijfsgroep Praktica en Collegedemonstraties en de bedrijlsgroep Laboratorium-automatisering, de vakgroep Deeltjesfysica met de voorwaardelijk gefinancierde (VF) programma's: 'Plasma-, Atoom-en Molecuulfysica, PAM' en 'Kernfysische Technieken, KFT', de vakgroep Theoretische Natuurmde met een gelijbamig VF-programma, de vakgroep Transponfysica met het VF-programma 'Trasnspon van Massa, Impuls en Energie'. de vakgroep Vaste Stof met het VF-programma 'Gecondenseerde Materie', de vakgroep Systeem- en Regeltechniek, de vakgroep Fysische Informatica, de vakgroep Analyse van Fysi.che Meetmethoden, de vakgroep Didaktiek natuurkunde, de projectgroep Natuurkunde en Samen1eving. . Meer informatie over onderzoekthema's. groepsleiders en medewerlcers bledt het Wetenschappelijk Verslag 1990, aismede de TUE-iltudiegids 1991/1992 (pag 276 e.v.) Personeel De petsoneelsbezetting per 31 december 1990 (excl. vacatures) bedroeg: Boogleraren Universitaire hoofddocenten (uhd'a) Universitaire docenten (ud's) Overig wetenschappelijk personeel Alo's - 4 jaar Totaal Aio's - 2 jaar (IVO) Totaal wp Ie geldstroom
15.6 14,7
25,S 10,2
-.n.a 88,0 .J1J! 101.0
95,9
Ondersteuning en beheer: Wetensch. medewerkers 2e geldstroom Wetensch. medewerkers 3e geldstroom Totaal
28,0
-.lM 244.5
Emerjtaat/benoeming Per 1 januari 1990 werd dr. C.T.B.Foxon benoemd tot buitengewoon hoogleraar op het gebied Halfgeleiderfysica bij de vakgroep Vaste Stof. Met ingang van 1 rebruari werd dr. M.A.J.Michels benoemd tot buitengewoon hoogleraar op bet valcgebied Theoretiscbe Natuurlcunde bij de gelijknamige valcgroep.
Studenten Eind 1990 waren et 136 Ie jWII natuurkunde studenten ingeschreven; het totaal &antai ingeschreven natnurkunde stndenten bedroeg 610.
Verdere JnyantUatieve ~.: In 1990 hebben U natuill'1iJidigen hun ondenoek met een promotie algerond. Da.amaast waren er: overige wetenschappelijke pubHkaties abstracts vakpubJjlcaties vetleende octrooien algestudeerden
156 37
27
2 54
jvr
,
PI
2. ALGEMEEN
Sociaal jaarverslag 1990 Financieel jaarverslag 1990 en verslag beheer en dienstverlening 1990 Financieeloverzicht 1990 per vakgroep
1 INLEIPING
1. Personeelsbeleid fakulteit Technische Natuurkunde
In het ·navolgende treft u aan het sociaal jaarverslag van de fakulteit der Technische Natuurkunde over het jaar 1990. Een eerste aanzet tot een dergelijk verslag over 1988 is in juni 1989 verschenen. Dat dit initiatief pas twee jaar later een vervolg heeft gekregen wordt veroorzaakt door een wisseling van de personeels-adviseur. Het heeft in eerste instantie in de bedoeling gelegen een sociaal jaarverslag uit te brengen over twee achtereenvolgende jaren, te weten 1989 en 1990. Echter het (handmatig) genereren van aIle gegevens over 1989, zodat een zinvolle vergelijking met 1990 gemaakt zou kunnen worden, is niet haalbaar gebleken.
Door de verdergaande decentralisatie van bevoegdheden en verantwoord.lijkheden inzake personele, financi~le en materi~le aangelegenheden aan de dir.kteur-beheer wordt het mogelijk dat op fakulteitsnivo een specifiek personeelsbeleid ontwikkeld wordt waarbij rekening wordt gehouden met de specifieke aard en omstandigheden. 8ij de invulling hiervan dient rekening te worden gehouden met drie belangrijke voorwaarden: 1. Het prima ire doel van de fakulteit. 2. De door het ev8 algemeen gestelde kaders. 3. Het beschikbare budget.
Het sociaal jaarverslag zal uit Z8ven paragrafen bestaan: In de eerste zes zal aandacht besteed worden aan het feitelijke doel van een sociaal jaarverslag: "... op basis van verstrekte informatie verantwoording afleggen over het gevoerde personeelsbeleid- en beheer". Aandacht zal besteed worden aan de doelen en uitgangspunten van het personeelsbeleid, de wijze waarop de verschillende p-instrumenten inhoud hebben gekregen "n hoe het overleg met de Dienstcommissie heeft plaatsgevonden. Daarnaast zal cijfermatige informatie verstrekt worden m.b.t. relevante onderwerpen. 8ij de kwantificering zal zoveel mogelijk gebruik gemaakt worden van zogeheten kengetallen d.w.z. cijfermatige grootheden die inzicht geven in de effektiviteit en efficiency van het gevoerde beleid en beheer. Door deze kengetallen ieder jaar opnieuw te gebruiken, wordt in de loop van de tijd een bepaalde ontwikkeling/dynamiek zichtbaar. Tenslotte zal in de laatste paragraaf nader worden ingegaan op de beleidsvoornemens voor 1991 en de eventuele jaren daarna. Dit jaarverslag heeft haar eerste opzet gekend in deze vorm. De wijze en inhoud van de verslaglegging zijn gerealiseerd aan de ervaringen van de opsteller, opgedaan bij meerdere fakulteiten. suggesties m.b.t. (de kwaliteit van) het verslag zijn dan ook van harte welkom. Als dit verslag onderwerp van gesprek zal gaan vormen, bete~nt dit dat het "leeft". Eindhoven, 1991-09-11 A.C.J. Sens personeelsadviseur
1.1. Plaatsbepaling personeelsbeleid De fakulteit ondersteunt volledig de gedachta van het ev8 dat het personeelsbeleid een gelntegreerd en gelijkwaardig onderdeel vormt van het totale beleid. Dit houdt in dat bij het maken van beleidskeuzes op de terreinen onderzoek en onderwijs, alsmede maatschappelijke dienstverlening, de konsekwenties van die keuzes voor het personeel in hun gaheel, gelijktijdig .n gelijkwaardig moeten worden meegewogen. Personeelsbeleid dient derhalve het belang van zowel de medewerker als de organisatie. Tegen die achterqrond worden doelstellingen en -als afgeleide daarvan- aktiepunten geformuleerd. 1.2. poelstellinqen personeelsbeleid De TUE, en in navolging de fakulteit, hanteert de volgende doelstellingen: • formatie: realiseren van een kwalitatieve en kwantitatieve bezetting. optimale bi1drage medewerkers: het kre~ren van een goed arbeidsklimaat waarin medewerkers optimaal kunnen en willen funktioneren en zich kunnen ontplooien. organisatie-ontwikkelinq en taak-inrichtinq • qeli1kwaardige behandelinq 1.3. Aktiepunten personeelsbeleid. Het realiseren en konkretiseren van de doelstellingen van het personeelsbeleid geschiedt via de weg der geleidelijkheid. Ieder jaar worden door het ev8 een aantal aktiepunten geformuleerd waaraan door de fakulteiten nadere invulling gegeven dient te worden. Uiteraard staat het de fakulteit vrij meerdere aktiepunten toe te voegen. Hierover treedt de direkteur-beheer in over leg met de Dienstcommissie van de fakulteit Natuurkunde (DCN). V~~r 1990 werden door het CV8 de volgende aktiepunten vastgesteld: 1. Voltooiing invoering funktioneringsgesprekken (waar onder die voor hoogleraren). 2. Vergroting van het aantal vrouwen in WP-, technische- en hogere 08P-funkties. 3. Aanzet voor een opleidingsbeleid. De fakulteit heeft hier geen aktiepunten aan toegevoegd.
tn"
.<
! _ Het aantal deelUjd-funkties bedraagt 10\ (TUE: 18\). Het per- ~ centage vrouwen dat deeltijd werkt is 51\ en dat van de lIIannen •
2. Personeelsvoorziening
Op 31 decelllber 1990 bedroeg de bezetting 257.6 fte IS, onderverdeeld in: 183.9 le geldstroolll 28.0 2e geldstroolll 19.6 3e geldstroolll 13.0 AIO-2 (IVO) 5.6 (totaal over 1990) student-assist. (totaal over 1990) praktikanten .J...2 257.6 totaal Tabel 1: Peraoneelabazettinu naar funktiek • t .gal:: i • mannen Funktiekateqori.
full-t
Hoogleraren UND UD
pOlllt-doc/KNAN overig IfP AIO-4 OBP-tecbnilllcb OBP-adminillltratief totaal AIO-2 IfP 2e GS student-assistenten praktlkanten totaal
~
n.
2.1. Personeelsbezetting
15.0 14.0 23.0 2.0 21.0 21.0 68.0
part-tim. full-tim. 0.6 0.7 1.0 2.4 4.1 8.8
TI bI 1 2 I Gg iddg ld g 1!eftijdsoDbouw naar mannen en vrouwen I totaal vrouwen mannen full-tillle part-time full-time part-time abs. rel. abs. rel. abs. reI.
klasse
GSl
vrouw.n
B.O
172.0
an 3 a
fl.
2.2. Le.ftiid,opbouw Dersgne.l. gellliddelde leeftijd lag over 1990 op 41.3 jaar (TUB: 40.8) gesplitst naar mannen 41.8 (TUE: 41.7) en naar vrouwen 37.3 (TUE: 36.1) •
De
totaal
part-ti_
1.0
0.3
1.0 1.0
3.6
8.0
7.8
15.6 14.7 25.3 2.0 28.0 22.0 72.1 23.8
11.0
11.7
203.5 13
28 5.6 7.5 257.6
vanuit de tabel zijn een aantal opmerkinqen te plaatsen. Hierbij wordt uitgegaan van 203.5 fte's daar deze bij de fakulteit zijn aangesteld. - De 15.6 hooglerarenbezatting ward "ingavuld" door in totaal 23 hooglararen, waarvan 22 gewoon hoogleraren (15 x 1.0, 3 x 0.2 en 4 x 0.0) en 1 buitengewoon hoogleraar (0.0). - De kategorielin post-doc/KNAW, overig WP en AIO-4 zijn op basis van een tijdel1jke aansteHing in dienst. Het betreft hier 52 ftels (48\ van het totale WP-personeel). Binnen het OBP bedraagt het aantal tijdel1jke aansteHingen (welke niet zichtbaar zijn in de tabel) 6.6 ftets d.w.z. 6.9\ van het OBP-bestand. Voor het totale personeel gaat het dus over 58.6 fte's (28\). - Het aantal ftets in het kader van het leerlinqwezen was 1.6. - Het percentage vrouwen in dienst bedroeg 11.0 (TUE: 16.7). Kijkende naar het WP bedraagt dit 6\. De fakulteit heeft relatief weinig vrouwen in vaste dienst, tevens is het percentage vrouwen in hogere WP-funkties en technische oBP-funkties relat~!~gl!!"~in9 zo niet uiterst minimaal~
<=24 25 tIm 30 tIm 35 tIm 40 tllll 45 tIm 50 tIm 55 tIm >=60 totaal
29 34 39 44 49 54 59
10.0 25.0 16.0 14 .0 27.0 26.0 29.0 21.0 4.0
5.8 14.5 9.4 8.1 15.7 15.1 16.9 12.2 2.3
172.0 100\
~rel.
abs.
reI.
12.6 30.1 22.5 17.8 31.9 29.8 31.2 23.3 4.3
6.2 14.8 11.0 8.8 15.7 14.6 15.3 11.5 2.1
8.8 100\ 11.0 100\ 11.7 100\ 203.5
100\
1.6 1.9 0.3 0.9 0.9 0.7 0.2 2.0 0.3
18.1 21.4 3.6 10.3 10.3 7.8 2.3 22.6 3.6
1.0 9.1 3.0 27.3 1.0 9.1 3.0 27.3 1.0 9.1 2.0 18.1
1.0 2.2 3.2 1.9 1.0 2.1
8.5 18.8 27.4 16.2 8.5 18.0
0.3
2.6
_ De leeftijdsopbouw bij de mannen l1jkt vrij redel1jk gespreid. De "piek" in de leeftijdsklasse 25-29 jaar wo~dt bijna volledig veroorzaakt door promovendi (in tijdel1)ke dienst) • _ De redelijke spreiding ziet men over het algemeen ook terugkomen binnen de verschillende (vak)groepen m.u.v. NT en HR. Doordat hier een relatief groot aantal medewerkers ouder is dan 55 jaar, dient in een vroegtijdig stadium ingespeeld te worden op een zodanige vervanging zonder dat dit gepaard gaat met een al te groot verlies van een goede technische ondersteuning. _ Vrouwen in de leeftijdsklasse 30-34 jaar en (in mindere lIIate) 40-44 jaar, vertonen een opmerkel1jke oververtegenwoordiging. _ De leeftijdsgroep 35-39 jaar vertoont (vooral veroorzaakt door de lIIannen) een relatieve ondervertegenwoordiging. Wellicht vereist dit item nadere uitwerking. 2.3. In.troom personeel Gedurende het verslagjaar zijn 30.5 medewerk(st)ers in dienst getreden, 15.0\ van de gemiddelde bezetting (exclusief 6 AIO2) •
Hierbij is een onderscheid te lIIaken tussen: ' Aanstellingen > 6 maanden: 15.8 (7.8\), waarvan 6 promotieAIO·s. Aanstellingen < 6 maanden: 14.7 (7.2\).
Van de aanstellingen > 6 maanden is als voIgt geworven: interne werving : 4.2 via advertenties: 9.0 andere wijze : 2.6 In het verslagjaar is voor 12 vakatures een advertentie geplaatst, echter 3 daarvan zijn pas in 1991 opgevuld. De gemiddelde wervingskosten per aangestelde medewerk(st)er met een aanstelling > 6 maanden hebben 5968,- bedragen. Tabel 3. IDatroon per.oQl91 met een aan.telling > mannen funktiekat~orie
post-doe/KNAW overi." WP AIO-4 OBP-teehnbeh OBP-administratief totaal
§
aaandeD.
vrouven
full-ti.e part-time full-ti.e part-ti.e
2.2
2.0 1.0 6.0 3.6 3.2
3.2
15.8
2.0 1.0 6.0 2.0 1.0
1.6
11.0
1.6
totaa1
- Opgemerkt moet worden dat van 15.8 instroom "slechts" 3.2 is aangesteld op basis van een vaste aanstelling of uitzicht daarop. De andere aanstellingen betreffen tijdelijke funkties. - De tijdelijke aanstellingen < 6 maanden hebben voornamelijk bestaan uit wetenschappelijk onderzoekwerk ~n technische ondersteuning i.v.m. "piekwerkzaamheden". 2.3.1. Andere instroomgeqevens
Het aantal in dienst getreden research-fellows (met een korte aanstelling) heeft 3.0 bedragen.
De redenen van het ontslag zijn als voIgt onder te verdelen:
Pensioen
1.0 : 2.0 Invaliditeitspensioen: 0.5 opheffing funktie : 1.3 Onvoldoende funktion.: O.S Eigen verzoek 6.6
VUT
Be.indiging periode totaal
:~
lS.0
M.b.t. het ontslag op eigen verzoek bleek, made uit exitinterviews, dat betrokken medewerk(st)er zijn/haar positie kon verbeteren. T bel.. nit.• t r.:RmI IHtlllmtt!l 1 ml t !lID AAD...... t 11iDR> -AI •
_nDen funktiekate."orie l1IID UD
overi." WP AI0-4 OBP-teehni.eh OBP-administratief totaal
aa
I.Q
vrouven
full-time part-ti_ full-ti.e part-ti.e 2.0 2.0 6.0 2.0 1.0 1.0
I 14.0
1.1
2.0 2.5 6.0 2.0 3.4 2.1
1.1
18.0
0.5 2.4 2.9
totaal
2.5. Interne mobiliteit In 1990 werd 26.5' van de
aanstellingen > 6 maanden door interne kandidaten opgevuld, 15.S' door kandidaten vanuit de fakulteit en 10.7' van buiten de fakulteit maar van binnen de TUB.
In het verslagjaar is aan 43 personen een zageheten gastvrijheidsverklaring verstrekt waarvan aan 9 .personen uit het buitenland. Daarvan zijn 6 personen werkzaam geweest op basis van een beurs/stipendium uit totaal 3 landen: (Rusland, Roemenil en Polen).
Daarnaast, hetgeen niet zichtbaar is in de overzichten, deden er zich 4 overplaatsingen voor (gelijk aan 3.5 formatiewaarde). Zowel 1 UHD- als 1 UD-vakature werden door interne kandidaten opgevuld.
M.b.t. student-assistenten zijn er 65 mutaties verwerkt t.a.v. indiensttreding, verlenging en belindiging.
2.6. Vaste aanstellingen De tijdelijke dienstverbanden van omgezet in een vaste aanstelling tief).
In totaal zijn 21 praktikanten werkzaam geweest bij de fakulteit. 2.4. Uitstroom personeel In 1990 hebben 18.0 (S.S') personen met een aanstelling > 6 maanden de fakulteit verlaten.
2.7. Dienst- en ambtsigbilea Ambts- en dienstjubileum 25 jaar Ambtsjubileum 25 jaar Dienstjubileum 25 jaar
2
medewerk(st)ers werden en 1 OBP-administra-
(1 UO
2 medewerkers 4 medewerkers 6 medewerkers
.<: .
I'/)
IN
1 3. Arbeidsvoorwaarden Binnen dit hoofdstuk zal nader worden ingeqaan op: .. Beoordelinqs- en funktionerinqsqesprekken. - Funktiewaarderinq. .. Bezoldiqinq. Opleidinqen. at
3.1. Beogrdelinqs- en tunktioneringsqesprekken Ook in 1990 heett iedere chef een funktionerinqsqesprek met zijn/haar medewerk(st)er qevoerd. Er zijn positieve aanwijzingen dat hiermee binnen de fakulteit op een serieuze wijze mee wordt omqeqaan. De invoerinq lijkt hiermee qeslaaqd. Naarmate een funktioneringsqesprek meer qestruktureerd en zorqvuldiq qehanteerd wordt, neemt de behoette aan een formeel beoordelingsqesprek aft Het laatstqenoemde personeelsinstrument wordt dan ook noq aIleen maar qehanteerd in die qevallen dat dit wettelijk vereist is: bij aanstelling in vaste dienst, bevorderinq naar een hoqere salarisschaal en bij ontslaq. In de qevallen van ekstra per iodieken, qratifikaties en bindinqspremies blijken de reqelmatiqe funktionerinqsqesprekken voldoende basis te vormen voor een door de direkteur-beheer te nemen besluit.
Eind 1990 is binnen het fakulteitsbestuur, Dienstcommissie en overleq Bestuur Vakqroepvoorzitters (OBV) de notitie "funktionerinqsqesprekken hooqleraren" onderwerp van qesprek qeweest (zie aktiepunten personeelsbeleid evB). Na diskussie is een definitieve tekst ontstaan. Echter is aan de reqelinq tot op dit moment noq qeen uitvoering qeqeven. Een hernieuwde aktiviteit m.b.t. dit onderwerp lijkt alsnoq op zijn pluts. 3.2. FunktilWaardering
Funktiewaarderinq konform het BBRA 1984 is aIleen van toepassinq op het OBP-personeel. De funktiewaarderinq van het WP liqt verankerd in het Bezoldiqinqsbesluit Wetenschappelijk onderwijs (BBWO). In het kader van de aprilronde 1990 hebben de direkteur-beheer 10 verzoeken bereikt m.b.t. een nader funktie-onderzoek. Voor 3 funkties is een hoqere salarisschaal vastqesteld, van 4 funkties werd het oorspronkelijk waarderinqsnivo bevestiqd. De andere 3 qevallen waren op 31 december noq niet afqerond. De voornaamste reden die aan dit laatste ten qrondslaq heeft qeleqen is het qeqeven dat het hier funktie-onderzoeken voor echaal 11 betrof. V~~r OBP-funkties van schaal 11 of hoqer was in 1990 noq toestemminq van het Ministerie van 0 en W vereist. 3.3. Quderschapsverlof In 1990 is aan 3 mannen een verzoek toeqekend voor ouderechapsverlof voor een periode van 6 maanden voor 1/10 resp. 2/10 reep. 5/10 van de werktijd. Van de medewerketers maakte 1 vrouw qebruik van qenoemd verlof (4/10) •
.l 3.4. Bezoldiginq Uitqanqspunt bij de vaststellinq van de bezoldiqinq is dat de zwaarte van de funktie bepalend is. De overheid kent van oudsher een vrij strak bezoldiqinqssysteem. Echter vanaf 1989 heett zij de moqeUjkheid qekrelerd hierin eniqe flexibiliteit aan te brenqen. Hierbij zijn drie beloningsvormen te onderecheiden: - Het toekennen van ekstra periodieken. - Een verruiming bij de toekenning van gratifikaties. - Het verstrekken van een tijdelijke funktionerinqetoelaqe.
In 1989 heeft de fakulteit voor de eerste twae moqelijkheden qekozen en deze lijn is in 1990 doorqetrokken. Daarnaaet heeft in 1990 de moqelijkheid bestaan voor he~ toekennen van een premie met het ooq op arbeidsmarktknelpunten, de zoqeheten bindinqspremie. Betrof het in eerste instantie (1989) de doelqroepen automatiserinqs- en financieel-ekonomische medewerkers die hiervoor in aanmerking kwameni in 1990 is daaraan de volgende groep van medewerk(st)ers toeqevoeqd: • •••• zij die qoed funktioneren en die voor de organisatie (vakqroep) een kwetsbare positie bekleden en waarvan verwacht maq worden dat bij een eventueel vertrek het zeer moeilijk zal zijn op qrond van arbeidsmarktfaktoren de vakature opnieuw in te vullen". 3.4.1. wijziging salarisschaal In 1990 werd aan 8 personen (3.9\) een hoqere schaal toeqe-
kend: OBP-funkties : 5 (2.5\) wP-funkties : 3 (1.4\)
De voornaamste reden voor de bevordering is qeweest dat betrokken medewerk(st)ers hun ·eind-nivo· noq niet hadden bereikt. 3.4.2. Toekenning ekstra periodiekeD 60n 13 personen (6.4\) werden '6n of meerdere eketra period ieken toeqekend: oBP-funkties : 9 (4.4\) wP-funkties : 4 (2.0\) 3.4.3. TeekeDning gratitikaties Aan gratifikaties werd in totaa1 16.250,- netto uitgekeerd aan 15 medewerkers (7.4\). Het qemidde1de toeqekende bedrag per medewerker bedroeq 1083,-. 3.4.4. BiDdingspremies In 1990 werd aan 19 personen (9.3\) een bindingspremie toeqekend voor in totaal 116.001,- bruto. Het gemiddeld uit te keren bedrag was 6105,- , uit te keren
over een periode van drie jaar (op het einde van 66n jaar telkens "nderde van het bedraq). OBP-funkties 100.020,-: 18 personen (8.8\, = 5556,- bruto gemidde1d. WP-funkties 15.981,-: 1 persoon (0.5\,.
.< fIl
Ter vergelijking: in 1989 werd eveneena aan 19 peraonen een bindingapremie toegekend voor in totaal 153.972,- bruto. Toen bedroeg het gemiddeld uit te keren bedrag 8104,- bruto. Hiervoor zijn aIleen OBP-funktiea in aanmerking gekomen. Na twee jaar ervaring te hebben opgedaan met het fenomeen bindingspremie zijn wellicht de volgende opmerkingen op zijn plaats: 1. Het ia niet aangetoond kUnnen worden dat een bindingspremie een medewerk(st)er er van heeft weerhouden de fakulteit te verlaten. 2. Een aantal medewerk(at)ers die niet in aanmerking zijn gekomen hebben dit ala een onrechtvaardigheid binnen de bestaande bezoldigingsverhoudingen ervaren. 3.4.5. Scbaalgaranties Het betreft hier medewerkers die een bezoldiging genieten hager dan het maksimale bezoldigingsnivo van hun huidige funktie. Het aantal peraonen met een schaalgarantie bedraagt 24 (11.U) :
OBP-funkties: 6 (2.9') WP-funkties : 18 (8.9') Bij het WP worden de achaalgaranties volledig veroorzaakt door de negatieve konaekWentiea waarmee deze funktiekategorie te maken heeft gehad toen de salarissen in het wetenschappelijk onderwijs werden herzien (de zageheten BUWP-herindeling). Aile toenmalige wetenschappelijke hoofdmedewerkers die niet tot UHD werden benoemd, behoren tot deze funktiekategorie. Voor de OBP-medewerkers geldt dat zij in het verleden een funktie hebben vervuld waarvan de maksimale bezoldiging hoger lag dan die van hun huidige funktie.
3.6. parsOneelabudget 1990
Schaalsalarissen Socia Ie lasten Overige personeelslasten Dienstverlening personeelal.
Bllcbl~IHI..1:
12.224.300 2.789.200 446.900
15.460.400 Meer uitgegeven dan begroot
122Q llU;glven lU2 12.341.700 2.627.200 629.748 70.100
15.668.748 208.348
Opbouw overiqe personeelslaaten
b.~bl~lHI.Al: l.i2Q 1l1t!11ven lU2 Gewetensbezwaarden 60.000 78.600 Uitzendkrachten . 40.000 43.200 Detacheringen 40.000 61.900 Overwerkgelden 15.000 27.512 Opleidngskosten 25.000 37.400 Kosten woon-werkverkeer/verhuiskosten 90.000 65.300 Advertentiekosten personeel 50.000 94.300 Reis- en verblijfskosten sollicitatie 3.000 5.400 Toelagen 90.000 157.000 .Diverse kosten persoonlijke aard 10.000 17.660 AAW-gelden 7.700 Diversen: incl. looncOIIIponent, tegemoetkoming ziektekosten, maaltijdvergoed. etc. 23.900 33.776 Totaal overige personeelslasten 446.900 629.748
3.5. Opleidingen Aan opleidingen is in 1990 een bedrag van 37.400,- uitgegeven, dat is 0.23' van het totale personeelsbudget. In vergelijking met 1988 is dit een toename van 76'. Genoemd percentage is echter eksklusief dat gedeelte van het budget dienstreizen dat gebruikt wordt voor de ontwikkeling van medewerkers. Het huidige opleidingsbudget geeft dus zeker geen betrouwbaar beeld. Wellicht behoeft dit aandacht in de toekomst. De opleidingskosten zijn onder te verdelen in: - Dienatopdrachten, 100' vergoeding. - studiefaciliteiten, 50 of 75' tegemoetkoming in de kosten. Hiervan hebben 27 resp. 4 personen gebruik gemaakt. De werkwijze m.b.t. opleidingafaciliteiten is op dit moment ala voIgt: Ben medewerk(st)er doet een aanvraag, hierbij ondersteund door zijn/haar chef, bij de direkteur-beheer. Alvorens deze een besluit neemt, overlegt hij met de personeelsadviseur die op zijn beurt weer een gesprek heeft gehad met aanvrager/aanvraagster en de betrokken chef.
In
.<
1.1
4. ArbeidsOIIIstandiqheden 4.1. Ziakteyerzu!m In 1990 ward in totaal 8.1 fte varzuimd hetgeen neerkOlllt op een verzuimpercentage van 4,0\ (TUE: 5.1\). Hierbij is een onderscheid te maken tussen: WP-funkties : 3.25\ OBP-funkties : 8.60\ Dit signifikante verschil komt ook duidelijk tot uiting als we kijken naar het verzuimratio bij kort verzuim « 10 dagen). Van de in totaal 313 korte verzuimgevallen kwamen er 204 voor rekening van de OBP-funkties en 109 van de WP-funkties. Het kort-verzuimratio bedroeg 65\ VOor OBP en 55\ voor WP. Bij het lang-verzuimratio (> 10 dagen) verdween dit onderscheid, OBP 55\ en WP 45t. Het verschil tussen genoemde funktiekategorie~n is vanuit bovenstaande gegevens niet geheel verklaarbaar. Is het de wijze waarop met de verzuimregistratie wordt omgegaan, bestaan er verschil in gemiddelde gezondheid, wordt het arbeidsklimaat binnen de ene (vak)groep beter/slechter ervaren dan binnen een andere, etc.? Aannemelijk 1ijkt bijvoorbee1d dat naarmate iemand 1anger ziek is de kans ook groter wordt dat het bij de personee1sadministratie bekend is. Een goede verzuimregistratie is essentiee1. vervo1gens kan een analyse p1aatsvinden naar de oorzaken waarna passende maatregelen genomen kunnen worden zowel voor nu a1s in de toekomst. Immers voorkomen is beter dan genezen. 4.1.1. Sociaa1 CQ6rdinltie Verband In 1990 is het SCV, bestalnde uit bedrijfsarts, bedrijfsmaatschappe1ijk werker en personee1sadviseur, zeven maa1 bij elkaar geweest. Een drieta1 onderwerpen hebben hierbij c~ntraa1 gestaan: - Het bespreken van de saciaal-medische prob1ematiek van medewerkers, - Het opstarten c.q. bege1eiden van procedures m.b.t. ABPkeuringen. - Ziekteverzuimregistratie. Het is te verwachten dat er een verhoging van de aktiviteiten van het SCV za1 p1aatsvinden ge1et op de: - "Affaire" Buck - Te verwachten maatrege1en van de overheid inzake voorkomen arbeidsongeschiktheid. In het vers1agjaar heeft gevonden.
~6n
(gedeeltelijke) afkeuring p1aats-
4.2. Hulpyerleningsorqanisatie-N (HYO-N) EGn HVO is bij de fakulteit ingesteld c.q. een regeling daarvoor werd vastgesteld. Inmiddels is hieraan binnen de fakulteit reeds ruime bekendheid gegeven. Het rechtspositione1e aspekt van de betreffende HVO-leden heeft bijzondere aandacht vereist.
1.2.
Dit is tot tevredenheid opgelost met de opmerking dat als het CVB achteraf in positieve zin zal afwijken van de vigerende rege1geving binnen de fakulteit N, deze laatste de "gunstiger" rege1ing za1 overnemen. 5.
Arbeidsyerhoudinqen
5.1. DienstcoMissie N' In 1990 hebben 3 overlegvergaderingen plaatsgevonden alsmede ekstra vergadering n.a.v. het concept-faku1teitsbijdrage aan het TUE-ontwikkelingsplan 1991-1994. De belangrijkste onderwerpen die in drie over1egvergaderingen aan de orde kwamen, zijn: • Begroting 1990. • Aan- en afwezigheidsregistratie. • Punktie ca1queuse. personeelstoewijzing 1990. Bindingspremies. • Pakultair begrotingsplan 1991. • Personee1scommissie (en de relatie naar de personeelsadviseur) • • personeelssituatie FrI. FUnktioneringsgesprekken hoog1eraren. • Toegangsrege1ing gebouw N-1aag. 6~n
N.a.v. de uitslag van de verkiezingen oienstcommissie is in juni 1990 de samenstelling gewijzigd en uitgebreid met twee personen. Het eerste overleg van de direkteur-beheer met de nieuwe DCN heeft p1aatsgevonden op 13 september 1990. 5.2. Andere over1eqsituaties
De faku1teit streeft bij het maken van be1eidskeuzes naar een
zo'n breed moge1ijk draagv1ak. oit houdt in dat vooraf, naast de DCN, rege1matig samenspraak en diskussie plaatsvindt. De verschi11ende ge1edingen die hierbij betrokken worden zijn: - Pakulteitsbestuur. - Pakulteitsraad. - Overleg Bestuur vakgroepvoorzitters (OBV). - CWB en SRC. - Werkgroepleiders/chefs. oit zal in 1991 uiteraard gekontinueerd worden. 6. Eyaluatie aktiepunten personeelsbeleid 1990 6.1. Verdefs inYoering tunktionerinqsqesPrekken Eerder in dit verslag was te lezen dat het fenomeen funktioneringsgesprek was ingevoerd met uitzondering van die van hoogleraren. Dit 1aatste blijkt een algemeen TUE-probleem te zijn. Onduide1ijkheid beerst over de klassieke "chef-medewerker re1atie", gebaseerd op het gestelde in het WHO. Voor het CVB Ujkt hier dus in eerste instantie een taak weggelegd. Daarna is het aan de fakulteit hier een verdere invulling aan te geven.
. \'/I
.
0-
11. Eigen initiatief van de fakulteit lijkt aanbevelenswaardig maar het heeft weinig zin een "papieren" invoering te bewerkstelligen. Pas als een toagevoegde waarde (lees; het doel van funktioneringsgesprekken) aanwezig is, heeft invoering zin. 6.2. Positieve aktie Dit heeft in 1990 geen prioriteit gehad e.q. er is geen tendens merkbaar dat meer vrouwen in (hogere) WP- en hogere OBPfunkties zijn ingestroomd. Het ligt zelfs in de verwaehting dat het aantal vrouwelijke WP'ers zal afnellen daar de finaneiering van het MENT-projekt in de loop van 1991 zal stoppen. Al vorens de keuze te lIaken voor een toenemende instroom van vrouwen, zal een analyse verrieht lloeten worden m.b.t.: - Aanbod van vrouwelijke fysiei op de arbeidsmarkt. - Inventarisatie van toekomstige vakatures. Dan pas wordt duidelijk of een gerieht wervingsbeleid verantwoord e.q. noodzakelijk is. Immers, de kwaliteit van de bezetting blijft eentraal staan. 6.3. Aanzet tot opleidinqsbeleid Hiervoor is in 1990 niet het juiste tijdstip gebleken. Immers, het opleidingsbeleid is gebaseerd op een lange termijn-visie m.b.t. de eisen aan een toekomstige personeelsbezetting in kwantitatieve en kwalitatieve zin. Het ligt in de verwaehting dat deze diskussie in 1991 zal worden afgerond. Dan pas kan een aanvang gemaakt worden met een (strategiseh) opleidingsplan.
In 1990 is het daarentagen weI mogelijk gebleken op een positieve en stimulerende wijze met de studiefaeiliteiten/dienstopdraehten om te gaan. De fakulteit heeft 90\ van de aanvragen voor studie, kursussen e.d. ondersteund.
Afhankelijk van deze vergelijUng zal duidelijkheid ontstaan m b t de toekomstige kwantitatieve fOrllatie. De eventuele dlskrepanties tussen de huidige en gewenste situatie van de personeelsbezetting hebben dus duidelijk de aandaeht van het management. i In het verslag van 1991 zal hier nader op worden ngegaan. genoemd onderwerp zal een kontinu onderwerp van gesprek vOrllen binnen fakulteitsbestuur en raad, DC-N en OBV. 1.3. Personeelskornmi,sie
Na de zomervakantie in 1991 zal een personeelskommissie geinstalleerd worden. Deze zal als advieskommissie voor de direkteur-beheer fungeren en heeft als doel: . _ Het toetsen van een geobjektiveerde en zorgvuld~ge wijze van funktiewaarderen in relatie tot het bestaande funktiekader. _ Het toetsen van een evenwiehtige bezoldiging met als basis het BBRA/BBWO. De personeelsadviseur zal een ondersteunende en adviserende rol vervullen. De fakulteitsgemeensehap zal in het najaar van 1991 nader gelnformeerd worden.
7.4. personeelsinformatiesysteem In 1991 zal de fakulteit, in navolging van andere fakulteiten (m.u.v. fakulteit T), het zogeheten Leru-pris systeem invoe-
ren. Dit eenvoudige en gebruikers-vriendelijke systeem zal, beter dan het huidige systeem, voor de benodigde (management-)informatie kunnen zorgdragen.
7. Beleidsvoornemens 1991
Algemeen Zowel het evB als de fakulteit hebben voor 1991 geen konkrete aktiepunten geformuleerd. Het niet-formuleren van aktiepunten betekent uiteraard niet dat er geen ontwikkeling gaande is. M.b. t. de ontwikkeling van een personeelsbeleid zijn er twee items te vermelden: 1.1.
1. Personeelsbezetting 1996
2. Personeelskommissie.
1.2. Personeelsbezettinq 1996 In het voorjaar van 1991 is een diskussie gestart met betrekking tot de mogelijke fOrllatie voor 1996. Op basis van het Integraal Allokatie Model (lAM) zal een finaneiiHe ekstrapolatie plaatsvinden naar de te verwachten middelen in 1996. Vervolgens zullen de loonkosten van de huidige personeelsbezetting doorberekend worden naar de verwaehte personeelsbezetting van 1996.
.< fIl
- 2-
Financieel verslag/verslaq bestuur en beheer 1990. II.Financieel kader. Onderstaand voIgt een eerste proeve van het facultaire financiele ~erslag; tevens wordt een verantwoording vanuit bestuur en beheer gegeven. LAlqemeen. De Faculteit Technische Natuurkunde heeft als doelstelling het geven van hoogwaardig natuurkundig onderwijs en het verrichten van natuurkundig onderzoek van het hoogste niveau. De noodzakeli jke wisselwerking tussen onderwijs en onderzoek is gewaarborgd via het onderwijsprogramma, waarin veel ruimte is gereserveerd voor daadwerkelijke deelname aan het fysisch onderzoek. De onderwijs en onderzoek ondersteunende dienstverlening en het beheer kenmerken zich door een voortdurend proces van innovatie. Externe ontwikkelingen en interne prioriteitsstelling dwingen tot een regelmatige bezinning op het gehele takenpakket aan ondersteuning en beheer. zowel wat betreft de omvang en de kwali teit. als wat betreft de verde I ing tussen centrale (=TUE) versus de facultaire dienstverlening. De dienstverlening aan de prima ire taken onderwi js en onderzoek wordt binnen de faculteit gecoordineerd vanuit het faculteitsbureau. Deze dienstverlening heeft betrekking op de volgende gebieden: a) direkte ondersteuning -faculteitsbibliotheek -faculteitswerkplaats -bedrijfsgroep practica en collegedemonstraties b) algemeen verzorgende dienstverlening -huisvesting -milieu en veiligheids coOrdinatie -personele zaken -secretariale ondersteuning tbv onderzoek. onderwijs, bestuur en beheer c) rekenkundige dienstverlening -bedrijfsgroep automatisering incl.faoulteits netwerk -kantoorautomatisering -lokale coordinator faculteit/RC d) administratie en informatieverschaffing -facultaire financiele administratie -facultaire studenten administratie -facultaire onderhanden werk administratie. Oaarnaast vindt er dienstverlening binnen de vakgroepen plaats door het daar aanwezige ondersteunend en technisch personeel.
De bezuinigingen, die het Hinisterie van 0 & W in steeds grotere mate aan het WO oplegt, maken dat er niet meer voldoende middelen beschikbaar komen om de personeelscapaci tei t in overeenstemming te brengen met de taakstellingen. Aangezien het de doelstelling van de faculteit is om enerzijds goed onderwijs te geven aan zoveel mogelijk studenten en anderzi jds hoogstaand wetenschappeli jk onderzoek te verrichten. komt als gevolg van de afnemende toewijzing van middelen de omvang van het dienstverlenend apparaat steeds meer onder druk te staan. Oeze druk heeft op een aantal plaatsen tot kritische situaties geleid. De decentralisatie van de TUE dienstverlening (daar waar het zinvol en verantwoord is) kan voor wat betreft de direkte dienstverlening op de werkvloer enig soelaas bieden. In dat kader kan het wellicht nuttig zijn om de huidige centrale diensten te beschouwen als facilitaire bedrijven, die op basis van tarieven aan faculteiten hun diensten gaan aanbieden. Het apparatuurbudget alsmede het budget voor de regulaire exploitatie is structureel te laag. Gaandeweg is men hiervan ook landelijk van overtuigd geraakt. De instelling van ministerHHe beleidsruimte voor investeringen ten behoeve van de technische wetenschappen linclusief natuurkunde) zijn voorbeelden hiervan. Op dit moment zijn deze extra toewijzingen nog te bestempelen als druppels op een gloeiende plaat, maar de tendens om werkelijk iets te doen aan achterstanden is er nu. Een verheugend feit is bovendien dat het 3 TU vernieuwingsplan gestalte heeft gekregen in ter beschikking stelling van financia1e middelen.Hierdoor kan het dunne 1agen plan van de faculteit (ad 1.975 kfl aan extra investeringen) gerealiseerd worden in een tijdsbestek van J a 4 jaar. De exp10itatie van de gebouwen waarin de faculteit is gehuisvest is geoptimaliseerd. dwz.bij de a[weging van midde1enbesteding ten behoeve van huisvesting resp.ten behoeve van onderwijs en onderzoek slaat de balans in het leeuwedeel van de gevallen door naar besteding van middelen ten behoeve van de primaire doelen (0 & 0). Afhankelijk van de mate van de onderhandelingsresultaten tussen de TUE en het Ministerie van o & W kan in de nabije toekomst een meer of minder sterke aanslag op de financien tbv de facultaire huisvesting geschieden. Een punt van zorg is, dat op basis van de ministeriale normen het bestand aan m2 van de faculteit (evenals bij de meeste andere faculteiten) enkele duizenden m2 te groot is. Oit "ruim in de jas zitten" wordt door ons niet als zodanig ervaren. Mogelijke maatregelen met betrekking tot vermindering van ruimtegebruik zullen vooral in de laboratoria tot stagnatie in het onderzoek leiden. Bovendien zullen bij reallocatie van ruimte enorme financHHe offers gebracht moe ten worden. die niet door de faculteit gedragen kunnen worden.
.~
- 3 III.Decentralisatie. Het Cvb heeft het beheer in hoge mate gemandateerd naar de facult~iten. Als eerste is het personeelsbeleid gedecentraliseerd.De uitgangspunten zoals genoemd in de nota "personeelsbeleid 1986" zijn hierbij maatgevend. Deze hierin genoemde beleidsaspecten (die in het sociaal jaarverslag verder u1 tged1ept en besproken zullen worden) dienen gestalte te krijgen in een faculteit waarvan gesteld kan worden. dat er een discrepantie aanwezig is tussen 0 & 0 taakstelling en de per soneelsbezetting.De bezuinigingen, die het Ministerie van 0 & w de laatste jaren aan het WO heeft opgelegd, maken dat er geen voldoende middelen beschikbaar kOllen om deze taakstelling in overeenstemming te brengen met de personele capaciteit. TegeIi jkerti jd heeft een toenalle in de instroom van studenten plaatsgevonden en hebben zich geen wezenli jke verminderingen in de omvang van de onderzoeksprogramma's voorgedaan.
Deze ontwikkeling betekent dat er een steeds zwaardere wissel op de zittende medewerkers getrokken is. Bij ongewijzigd beleid ten aanzien van de toewijzing van middelen zal op den duur niet aan te ontkomen zijn aan aanpassing van de taakstelling. Overigens behoeft een sanering niet alleen gebaseerd te zi jn op een tekort aan f inancHHe middelen,een verandering in het landeli jke onderzoeks- en onderwi jsbeleid kan een reorganisatie op vakgroepsniveau noodzakelijk maken. IV. Informatievoorziening. De kantoorautomatisering heeft een onstuimige groei gekend. doch wordt thans geplaagd door het ontbreken van functionele ondersteuning op het uitvoerend niveau, alsmede door het feit, dat er nog geen sprake is van standaardisatie op het gebied van hard- en software. Knelpunten doen zich haast dageli jks gelden. De financiiHe informatie voorziening ten behoeve van zowel bestuur en beheer als ten behoeve van vakgroepvoorzi tters en groepleiders is voornamelijk gebaseerd op de output van een aantal geautomatiseerde systemen. t.w. MSA en PLMB. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van de informatie uit de administratie van dienstverlenende TUE eenheden als CTD. BTD. RC en magazijnen. Aangezien de huidige werkwi jze en opzet van de f inanciiHe systemen enerzijds niet meer past bij de wensen van de gebruikers van de informatie uit deze systemen en anderzijds niet meer spoort met de veranderde inzichten op vragen op het gebied van managementinformatie op facultair niveau. is een conversie van de geautomatiseerde systemen gepland per 1-11993. Een door het CvB ingestelde stuurgroep zal met een advies komen zowel ten aanzien van het te kiezen systeem als weI voorstellen doen mbt invoering van in te voeren procedures en te nemen (organisatorischel maatregelen. waardoor de kritiek op het huidige systeem ondervangen kan worden. Met bovenstaande opmerkingen moet rekening worden gehouden bij lezing van onderstaand financieel verslag.
-4-
.<
I-tI
V • FinanciiHe resultaten in het boek1aar 1990. In beknopte vorm en op vakgroepniveau is over 1990 het volgende beeld per geldstroom te geven:
N
het (
boekjaar x 1.000)
vakgroel!
lnkomsten begroot werkelijk
Uitgaven begroot werkelijk
Fac.buro
15.968,7
16.904,5
15.968.7
17.776,3
ND-late -2de/3de
2.478,2 1.286.7
2.079,8 980.7
2.478.2 1. 286,7
2.375.3 990,8
Nl-lste -2de/3de
150,0 33.0
180.3 1,2
150,0 33,0
123.7 1,2
NR-lste -2del3de
110,1 58.0
110.1 47.7
110.1 58.0
40,5 47.7
NT-lste -2de/3de
542.9 506.1
451,7 187 .2
542.9 506.1
456.8 281.1
NV-lste -2de/3de
2.078,5 5.666,6
2.174.5 2.057.9
2.078.5 5.666.6
1.302.8 1.958.1
NM-lste
23.4
30.0
23.4
23.9
NF-lste -2de/3de
75.3 17,8
53,4 11,0
75.3 17,8
81,5 11,0
NO-lste -2de/3de
140.7 1.027,8
129.3 570 1 7
140,7 1.027,8
58.1 562,3
30.163,8
25.970.0
30.163,8
26.091.1
::;-~======
==::-:::!:"=~==.
Totaal
==::=::===== ========
Noot. Binnen de administratieve van het faculteitsburo vindt de interne verrekening plaats van de door de faculteit afgenomen TUE dienstverlening,t.w. uren CTD assistentie.verbruikte uren rekentijd.etc. Voor een nadere detaillering naar kostensoorten en financieringsbronnen.alsmede een uitsplitsing naar onderwerpgroepen wordt verwezen naar de overzichten. die als bijlage zijn toegevoegd aan dit verslag. Om een indicatie te geven van de inkomsten en ui tgaven per geldstroom over de afgelopen drie jaren is de volgende grafiache weergave toegevoegd:
- 5 -
Overzicht van inkomsten en uitgaven over de 1aatste 3 jaren. 3023,5
20-
~o 23,
23,8
,-uitq8ven in de 111te ge1dlltrOOll
23,S'-inko.llten uit de 111te ge1dlltrOOll
18,0
4,0
0-
r
inkOMBten uit de 2de/3de geldBtrOOll
104,2
::=:~================~~~==============:::3=,9 ::::: 3,8 1988
~u1tq8ven 2de/3de
~
3,6
3,6
1989
qe1dlltroom
1990
De sterke toename in inkomsten en uitgaven van 1989 gere1ateerd aan 1988 kan grotendee1s verk1aard worden door de financie1e gevo1gen van de invoering van de doorberekening voor TUE dienstver1ening. drs.J.W.Noord
ri:Nm:nn. ~ ecD.1w.
1990
FACUL'l'EI."l' 'l'!DINIsat! .'I.'llJRmII: 18lad 11
!M2UGE LASmI le GUllSTR(XJf ~
IlIIschri jviDJ
Center
SAIm
BAm
BAmt
BAmt
4
6
14 - 61
lwerlltii j Itl
LASmI 7 lbeqrcotl
lbec;mlotl
WT!Jf 51 ....
tAmlf
52*· tJm!steriJx!en Pers.Lasten lwerkelijltl
lwerllelijltl
tAmlf
54/55 .... OV.Lasten
W'mI 59Dot.Fonds
lwerllelijltl lwerllelijltl
tAmlf
5·"
8 SAIm tAmlf 17-51
A+ 9 SWXI '\UI'ML
fotI
<: PQt)S ~
01~1-1991
'\UI'ML
UP.VDPL.~ ~
31-12-1990
lwerkelijltl
3401BOOl MIltuurJrunde CIIY.
855.063.82
174.331.821
929.395.64
174.331.821
1.278.443.60
5.831. 78 1.284.275.38 11.358.607.201 (429.211.561
696.115.60
TOTAAL3401
855.063.82
174.331.821 929.395.64
174.331.821
1.278.443.60
5.831.78 1.284.275.38 11.358.607.2011429.211.561
696.115.60
557.300.00 20.329.00 75.000.00 40.000.00
557.300.00 18.100.00 75.000.00 40.000.00
0.00 2.229.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00
557.300.00 18.100.00 75.000.00 40.000.00
7.863.75 149.001.59
692.629.00
690.400.00
2.229.00
690.400.00
156.865.34
17.100.00 6.229.58 2.500.00
9.500.00 5.500.00 2.500.00
7.600.00 729.58 0.00
25.829.58
17.500.00
3402DOO1 lIP " C CIlWI'deel.d 34020002 COll~. 3402D'll4 Praktica 34020006 PC prUticm 34020007 PraktiCIII m
U7.000.00
130.000.00
10.000.00 50.000.00 34.000.00
10.000.00 50,000.00
Totaal 3402D
2U.000.00
190.000.00
5.684.04
16.429.50 263.397.38 76.572.67 46.014.74 81.55 472.00 559.65
16.429.50 m.261.13 225.574.26 46.014.74 81.55 472.00 559.65
540.870.50 540.870.50 1253.161.13) 1250.932.131 1150.574.2611150.574.261 16.014.741 16.014.741 181.551 181.551 1472.001 1472.001 1559.651 1559.651
50.108.68
403.527.49
560.392.83
130.007.17 132.236.17
50.108.68
9.500.00 5.500.00 2.500.00
6.417.87 15.566.20 6.725.78 6.469.35 970.70
6.417.87 15.566.20 6.725.78 6.469.35 970.70
8.329.58
17,500.00
36.149.90
36.149.90
118.649.901 110.320.321
113.000.001 0.00 0.00 0.00 34.000.00
130.000.00 7.179.73 20.000.00
6.983.07 78.835.44 33.885.28 1.090.01
13.OU.24" 78,835.44 41.065.01 21.090.01
130.000.00 113.OU.241 168.835.441 8.934.99 121.090.011
U7.000.00 113.OU.241 168.835.441 8.934.99 12.909.99
4.799.15 12.473.52 517.26
21.000.00
190.000.00
33.207.90
12).793.80
154.001.70
35.998.30
56.998.30
17.789.93
3402fXIOl QIderzoek al.q.CIIY.
196.41
196.41
1196.411
1196.411
Totaal 3402E
196.41
196.41
1196.41)
1196.41)
3402BOO1 3402B002 34028003 3402BOO4
MIlt.alq.CIIY •
tmaau 1Ierkplaats
tfaI;/I%ijn 34028005 VoarlidltiD;J
34028006 Dorvalo 3402BOO7 bad VIllI adries
'I'otaal. 3402B J402O)01
MIlt. " .-l.erin!J
3402COO2 FysiJrawinJaal 3402C003 J.D. van dar Vaals 3402<:004 Stoor'
34OXOO5 AatrofyBica Totaal J.402C
3402mOl sti.IIstofvocxz • 3402Cm2 IIelillllVCOl'ZieniDJ
TOtaal.
3402G
6.028.17 10.000.00 50.000.00
16.417.871 16.066.201 11.225.781 13.969.351 1970.701
16.417.871 1.533.80 1496.201 13.969.351 1970.701
105.92 646.25
6.436.21
I
U> I
27.575.00 1126.900.001
27.575.00 1126.900.001
19.958.15
28.931.17 157.180.28
28.931.17 177.138.43
128.9n.17I 11.356.171 1177.138.4311306.038.431
40.452.24
199.325.001
199.325.001
19.958.15
186.lli.45
206.069.60
1206.069.6011305.394.601
40.452.24
-
.--.--~-~-
(Blad 21
Center
ClIIIcmiivim
BATI!W 4
rwerl!el.i ik)
3402IIlO1 Bedriif!llCl!:Ol!lD.Aut. 3402B002 NetwrJt l402IIlO9 Setnta:r1ut 3409FOOl Fiv m:oj.CIlV. 1btaa.l 3«)28
TOTAAL 3fD2
367.495.68
A
B
A+B
SALIX)
SALIX)
SALIX)
1OI.'AAL
BATI!W
IIA'mf
LASTII:
6
14 - 61
7
fbearoot) 280.495.68
lbearootl
87.000.00
280.495.68
LASTII:
lwerkelijk)
22.828.25 45.510.85
18.301.24 385.796.92
LASTII:
51** 52** ImesteriDaea Pers.Luten
18.301.24
lwerkeliik)
LASTII:
LASTII:
LASTII:
LASl"Df
54155**
59** l):Jt .Fads
5-
17-5)
O'1.Luten IWIrkelijk) lwerblijk)
tam Del'
01-<11-1991
1OI.'AAL lwerkelijk)
La» •VfIPL. Del'
31-12-1990
480.343.51 15.983.23 9.154.74 fZ7 .036.45)
S03.m.76 15.983.23 54.665.59 fZ7 .036.45)
1222.676.081/135.676.08) 115.983.23) 115.983.23) 154.665.591 154.665.59) ".036.45 45.337.69
49.953.80 643.00
280.495.68
105.301.24
280.495.68
68.m.l0
478.445.0'
546.784.13
1266.288.45) (160.987.21)
SO. 596.80
1. 215. 930.SO 1.178.395.68
37.534.82
1.178.395.68
m.370.49
1.225.224.08
1.503.594.57
1325.198.89) (287 .664.0'71
SO. 108.68 1l5.m.18
3t03I!OO1 DIIlt1est9s.CIlV.
1600.(0)
(600.00)
0.00
/600.(0)
16.558.97
16.558.97
117.158.97) /17.158.971
5.246.67
1btaa.l J403B
1600.(0)
(600.00'
0.00
(600.00)
16.558.97
16.558.97
/17.158.971 /17.158.97'
5.246.67
331.050.85
268.750.00
62.300.85
268.750.00
C.m.99
292.774.30 333.SO
80.200.00
416.i88.29 333.SO
/147.438.29) (85.ll7.44' 1333.S01 1333.SO'
318.6SO.05
45.278.79
331.050.85
268.750.00
62.300.85
268.750.00
C.m.99
293.10'7.80
80.200.00
416.521.79
(1C7. 771. 79) /85.470.94)
318.6SO.05
45.278.79
101.851.00
1OZ.8S1.00
2.000.00
102.851.00
20.883.03
85.826.95
2.000.00
108.709.98
/5.858.98)
(3.858.98'
49.138.38
30.277.45
101.851.00
lOZ.851.00
2.000.00
102.851.00
20.883.03
85.826.95
2.000.00
108.709.98
/5.858.98)
13.858.98)
49.138.38
30.277.45
3403DX)1 PDIJ l4OJDJ02 BI.D1eletsen
82.630.88 /8.553.39)
m. 630. 88
(30.000.00) (8.553.39)
m.63O.88
7.905.27 22.591.61
148.246.76 18.842.98)
1btaa.l 31031
74.077.49
m.63O.88
138.55J.39J
m.63O.88
30.496.88
139.403.78
256.612.93 182.208.(6)
245.477.00 (83.697.60)
U.1J5.93 1.489.54
245.477.00 (83.697 .60'
14.500.001
14.500.(0)
0.00
14.500.(0)
/2.4!IO.(0)
12.450.00'
0.00
/2.450.(0)
l4OJCD01
~ CIl'f'.
340J0X)2 JIaisaeld D.Sd:nI
'I'I:Itaa1. 3e3C l4031XlO1
A~ CIl'f'.
'I'I:Itaa1. 340JD
l4OJ!OO1 Krf awcdeeld 34031'002 Cycl. toeDaui.JIaIm l403POO3 nil: l403PCXM PUlt/Spba l403IW5 O!ameUna 3403m16 LuerlabcntcriUl 3403!'007 Cerda 340lFOO8 VerIIIDIllerCllllen. 3403!009 El.eI:tr.atelier 3403roU IlB
266.883.49 "4.633.08 25.848.20
'1I '
156.152.03 13.748.63
/43.521.15) (73.521.15) Ill.748.63) (22.302.02)
5.554.30
0.00
169.900.66
157.269.78) 195.823.17)
5.554.30
48.062.47 186.399.23 24.U7.4l 66.m.51 5.303.94 37.856.85 25.635.32 21.322.10 26.799.72 5.951.69
9.426.9'
57.489.40 453.212.72 98.750.51 92.060.71 5.303.94 37.856.85 25.635.32 21.322.10 26.799.72 5.951.69
187.987.60 199.123.53 1536.980.32) 1535.490.78) 198.750.51J '98.7SO.51J /96.560.71) '96.560.711 '5.303.94) (5.303.94' '40.306.85) /40.306.85) (25.635.32) '25.635.32' 121.322.1ot /21.322.10' /28.726.521 '28.726.52) 11.861.69) 18.861.69)
923.203.05 12.436.50
7.070.20
600.00 125.00 3.936.21 545.40
447.661.26
9.426.93
824.452.96
(674.460.36) '661.834.891
942.709.75
84.912.51
493.52 77.956.03 853.07 403.28
11.926.80) 12.910.(0)
(1.926.801 '2.910.(0)
0.00 0.00
11.926.80) '2.910.(0)
1btaa.l 340Jr
162.618.07
149.992.60
12.625.47
149.992.60
367.364.77
34030001 Bedri ifllClrCll!P Cyd.. 34OJC002 Infratrcu
506.656.00 m.ooo.oo
935.900.00 (429.244.001 275.000.00 0.00
935.900.00 m.ooo.oo
96.188.58
82.799.02 354.201.23 132.632.34
533.191.83 ll2.632.34
402.708.17 126.535.831 142.367.66 142.367.66
300.000.00 117.253.84
29.903.47 22.633.03
Totaal 340lG
781.656.00 1.210.900.00 (429.244.001 1.210.900.00
96.188.58
215.431.36 354.201.23
665.824.17
545.075.83 US.8J1.83
417.253.84
52.536.SO~
f'tt
.
\J1
(Blad 1) A SAllX)
BlTm 4
BlTm 6
BlTm 14 - 6'
WTUf I1m!st~
LASTDf 52** Pen.Lastea
(werkelijk)
(werkelijk)
51**
(wrkelijkl
WTUf
LASTDf 59** OII.LasteD Dot.Fm:Is (wrkel1jk) IwrkelijJd
54/55**
LASTDf 5-
FaIlS per
1WAAL
01-01-1991
UP. VEm'L. per
(J'\
(1IIerkelijJd
3403ROO1 stral.inQstechnieken 34OJH002 Dlterlle
1.161.45 587.50
1.161.45 587.50
11.161.45) (587.50)
(1.161.451 (587.50)
142.495.97
1btaal. 3403R
1.748.95
1.748.95
11.748.95)
11.748.95)
142.495.97
3403ZOO1 3-'I'U
ftI:'Il. plan
1btaal. 3403Z
TOTAAL3403
HI
31-12-1990::
626,186.63
633.686.63
17.500.(0)
633.686.63
150.973.81
20.685.00
171.658.81
462.027.82 454.527.82
12.971.19
626.186.63
633.686.63
17.500.(0)
633.686.63
15O.m.81
20.685.00
171.658.81
462.027.82 454.527.82
12.971.19
2.0'79.840.01 2.471.211.11 (398.m.un 2.471.211.11
709.121.06
1.220.424.07 445.831.16 2.315.376.29
102.834.82 1295.536.25) 1.727.152.02 379.273.38
3404BOO1 1.'fleor.Dltuurt.CIW'.
171.300.00
150,000.00
27.300.00
150,000.00
1.548.94
10.363.47
11.912.41
138.087.59 165.387.59
2.019.44
1btaal. J.t04B
171,300.00
150.000.00
27.300.00
150.000.00
1.548.94 .
10,363.41
11;912.41
138.087.59 165.387.59
2.019.44
14.081.16
31.869.93
45.951.09
145.951.091 145.951.091
12.985.64
14.081.16
31.869.93
45.951.09
145.951.09) 145.951.091
12.985.64
6.307.17
26,727.'70
33.034.87
133.034.871 (33.031.87)
7.373.29<:'
6.307.17
26,727.'70
33.034.87
133.034.871 (33.034.87)
7.373.29
34OIC:001 'l'bear.1d Vute Stof 1btaal. 3404C
----------------......----------------......------------......-----------------------------------------------
......
I
3.000.00
3.000.00
6.330.30
26.408.46
12.738."
(12.738.76) (29.738.76)
9.T1O.97
3.000.00
3.000.00
6.330.30
26.408.46
32.738.76
(12.738.76) (29.738.76)
9.T1O.97
28.267.57
95.369.56
123,637.13
26.362.87
56.662.87
28.472.46
28.m.46
81.62'7.54
81.627.54
3405CD01 ReIIEosystaaeft
9.732.93
9.732.93
'9.732.93)
19.732.931
61.263.81
Totaa1 J405C
9.732.93
9.732.93
(9.732.93)
19.732.93)
61.263.81
34051lOO1 PxocaIbestl.lt:':iIVJ
2.215.54
2.215.54
12.245.54J (2.245.54)
1btaal. 3405D
2.245.54
2.245.54
12.245.54) 12.245.54)
40.450.93
40.450.93
TOTAALlt04
180.300.00
150.000.00
30.300.00
150.000.00
l405BOO1 vaIIIJroep. caverd.
110.100.00
110.100.00
0.00
110.100.00
1btaal. 34058
TOTAALJ405
32.149.34 64.193.32
2.430.89
-------------------------------------------------------------------------------------------------------........ 110.100.00 110.100.00 0.00 110.100.00 28.472.46 28.m.46 11.627.54 81.627.54 64.193.32 2.430.89
110.100.00
110.100.00
0.00
110.100.00
0.00
69.649.07
69.649.07
64.193.32
63.694.70
(81ad. 4\
Center
Qasdrijvinq
Bl'l'!ll 4 lwerkeli;k)
BlTm 6
1
8
SIIUX)
SIIUX)
SIIUX)
rorAAL
BA'lm
I.M'mf
I.M'mf
14 - 6)
7
51**
fbe\m:Iot)
Ibearoot:)
LAS'l'!Jf
52** rnv.rteri.BIID Pers.Lasbm IwwkelijJC) 11IWkeli;kJ
LAS'l'!Jf
I.M'mf
LAS'l'!Jf
LAS'l'!Jf
54155**
59-
5rorAAL
17-5)
D:It.Fmds f1lWkeli;kJ lwerkelijk)
Or.Lasteo
1+8 taIlS per
UP. 'YDtPL.
01~-1991
31-12-1990
per
Iwwkeli;k)
m. 800. 00 m.800.00
477.800.00
0.00
477.800.00
18.424.57
91.609.n
110.034.21
367.765.72 367.765.72
4.400.00
m.800.00
0.00
477.800.00
18.424.57
91.609.71
110.034.28
367.765.72 367.765.72
4.400.00
12.500.00)
12.500.00)
0.00
12.500.00)
56.924.98
80.239.67
137.1".65
(139.664.65)1139.664.65)
49.632.14
3.102.25
(2.500.00)
f2.5OO.00)
0.00
(2.500.00)
56.924.98
80.239.67
137.164.65
(139.664.65)(139.664.651
49.632.14
3.102.25
Uo9.346.82' 80.00
(20.189.43)
842.61 80.00
f20,189 .43)
43.626.45
123.153.26 8.456.16 12.530.98
166.779.n 8.456.16 12.530.98
1186.969.14'(186.126.53) (8.456.16) 18.376.16' (12.530.98) (12.530.98)
52 ••• 30 31.7".13
5.943.78
119.266.82)
120,189.43)
922.61
120.189.43'
43.626.45
144.1«1.40
18'7.766.85
1207,956.28) 1207.033.67'
84.173.43
5.943.78
3406Im1 'II'lDIIeaerQie lillY. 3406!lOO Pro; .1IiDdeoIlv. (*1)
16.000.00\ 1.699.82
16.000.00' (86.068.18)
8'7,768.00
7.429.01 12.698.26
1.785.00
7.429.01 14,483.26
f7 .429.01) (13.429.01) 73.284.74 (12.783.44)
1.337.11
8'7.768.00
Totaa1 34061
14.300.18)
8'7.768.00
(92.068.18)
8'7,768.00
20.127.27
1,785.00
21.912.27
65.855.73 126,212.45'
1.337.11
451.133.00
542.8'78.57
(91.145.57)
542.8'78.57
336.117.05
1.785.00
456.8'78.05
(5.145.051
135.1G.68
3406BOO1 Transporrtfps. onv. Totaa1 3406B
3406COO1 GIIdyD./Asro
at.
Totul 3406C 34OQm1 lilt IIIII11aIturb.CIJV'.
3406DOO2 IbItIcad!els 3406JX)03
P:1:Des
Totul 3406D
TOTAALJ4Ofi
118.976.00
•• 000.52
, ,
13.446.03
~
34O"I'BOO1 Vute stof CIJV'.
20.288.45
20.288.45
0.00
20,288.45
22.005 ••
22.005.26
(1. n6.81)
(1.716.81)
Totaa1 3407B
20.288.45
20.288.45
0.00
20.288.45
22.005.26
22.005.26
(1.n6.81)
(1. n6.8!)
34O"ItOO1 1m
234.731 ••
181.111."
53.620.00
181.111••
197.501.66
181.577.52
6.000.00
385.085.1S
1203.973.69)(150.353.69'
212.255.98
82.205.91
Totul l«I7C
234.731."
181.111."
53.620.00
181.111••
197.501.66
181.577.52
6.000.00
385.085.18
(203.973.69)(150.353.69)
212.255.98
82.205.91
3407IlOO1 Oxlp. 'la'SC:llijnselen 3407Im5 Synth.d!D.e:i.Qurcb.
226.302.89
200.852.89
25.450.00
200.852.89
146.948.01 22.021.74
178.256.59 6.267.79
325••• 60 28.289.53
1124.351. n, 198.901. n) 128.289.53' 128.289.53)
63.678.00
18.211.71 2.900.00
Totul 34O'JD
226.302.89
200.852.89
25.450.00
200.852.89
168.969.75
184.524.38
353.491.13
1152.641.24' f127 .191.24)
63.678.00
21.111.77
J4O'7!D)1 lIIil.f9a1eiderfysic:a
155.680.24
220.154.53
'"."4.29)
220.154.53
7.645.78
96.851.56
104.497.34
115.657.19
51.182.90
77.174.32
".655.78
Totaa1 34O'7E
155.680.24
220.15C.53
f".474.29'
220.15C.53
7.645.78
96.851.56
104.497.34
ll5.657.D
51.182.90
77.174.32
".655.78
156.083.14
156.083.14
0.00
156.083.14
44.920.66
8'7.647.85
132.568.51
23.514.63
23.514.63
35.339.48
62.807.92
156.083.14
156.083.14
0.00
156.083.14
44.920.66
8'7.647.85
132.568.51
23.514.63
23.514.63
35.339.48
62.807.92
353.52
353.52
1353.52)
1353.521
353.52
353.52
(353.52)
1353.52)
3407f'OO1
~
tedlniell8l
Totul 3401F
34070001
l'yroaeen bedrijf
TotaIl 3407G
.<:
HI
.
""-I
(Blatt 5\
center
a.dlri jvi.rJq
BA'I"Df 4
1
B
SWX)
SWX)
SWX)
LAS"l'Df (7-5)
rorw.
BAmf
BA'TDf
6
(4 - 6)
LAS"l'Df 7
LAS"l'Df 51**
LAS"l'Df 52**
Irm!sterinqat Pen.Lasten
(werkelijk)
Ibe!rroot)
(he!mlot)
lwerkelljk)
(werkeli:t k)
LAS"l'Df 54155"
LAS"l'Df 59-
tAST!I 5-
O'I.Lasten
~.Fmis
'ft1I'AAL (werltelijk)
(werkelljk) (werkelijk)
1+8
rna DeE'
01-01-1991
J.aI. VDPL. ~ per
•
31-12-1990?'
34071ml ESCAIAur:rer
13.908.50
13.908.50
5.41.5.50
31. 708.40
n.123.90
m.123.90) 123.215.40)
2.308.75
2.484.40
'n:Itul 34O'IR
13.908.50
13.908.50
5.415.50
31.708.40
n.123.90
(37.W.90) (23.215.40)
2.308.75
2.484 ••
31".55 1.537.94 192.733.17
(314.55) flI".55) (1.5n.94) (1.537.94) lO7 .266.83 lO7.266.83
57.004.92 57.004.92
3t07JOO1 Mit'!O"'£l. l'OG 3407J002 Mit'!O"'£l. HF 3407J003 l1li
500.000.00
500.000.00
0.00
500.000.00
72.957.58
31".55 1.537.94 119.175.59
'l\':ItUl 3«fIJ
500.000.00
500.000.00
0.00
500.000.00
72.957.58
121.628.08
194.585.66
305.41.".34 305.41.".34
J.«J7ZOO1 3-1V lWIl.plan
867.500.00
800.000.00
67.500.00
800.000.00
70.092.75
3.039.53
13.132.28
726.867.72 '194.367.72
'l\':ItUl 3407Z
867.500.00
800.000.00
67.500.00
800.000.00
70.092.75
3.039.53
73.132.28
726.867.72 '194.367 •72
2.174.C9C.n 2.018.490.50
96.00c.21
2.018."90.50
567.509.68
729.336.10
6.000.00 1.302.845.78
175.644.72 81J..648.93
27.'100.00
3.500.00
24.200.00
23.200.00
1.745.59
1.745.59
21.454.41.
45.654.41.
13.106.35
27.700.00
3.500.00
24.200.00
23.200.00
1.745.59
1.745.59
21.454.41.
45.654.41.
13.106.35
3408IlOO1 au.l:t1lC!be tedm.
2.250.00
19.950.00
117.700.00)
250.00
n.m.48
10.152.10
22.151.58
(21.901.58) (39.601.58\
836.61
'fotIal laD
2.250.00
19.950.00
(17.700.00)
250.00
n.m.48
10.152.10
22.151.58
(21.901.58) (39.601.58'
836.61
29.950.00
23.450.00
6.500.00
23.450.00
U.m.48
U.m.69
23.89'1.17
(447.1n
6.052.83
61.300.00
82.000.00
(20.700.00)
82.000.00
1.551.42
1.551.42
80.418.58
59.748.58
61.300.00
82.000.00
(20.700.00)
82.000.00
1.551.42
1.551.42
80.418.58
59.748.58
16.700.00)
58.780.80
(6.700.00)
(5.823.02)
69.79 85.473.82
69.79 79.650.80
(69.79) (69.79' (86.350.80) (27.570.00\
23.361.68
52.080.80 52.080.80
(6,700.00)
58.780.80
16.700.00)
15.823.02)
85.543.61
79.720.59
(86.420.59) (27.639.791
23.361.68
358.20
23.361.68
358.20
TOTllL3«fI
J4OIlI!OO1
~
III
'l\':ItUl 34088
TOT11L34OB
3409BOO1
m
<metdeel4
'n:Itul 3409B 3C09JD)1
3409DlO2
m arm:deeld m dienstv.
1btaal J«I9I
3409ZOO1 3-1V wm.plan
/60.000.00)
(60.000.00)
186.95
186.95
/186.95) (60.186.95'
'l\':ItUl 3409B
(60.000.00)
(60.000.00)
186.95
186.95
/186.95' (60.186.95)
87.281.98
81.458.96
(6.158.96) /28.018.161
TOTAALl409
53.380.80
75.300.00
(21.919.201
75.300.00
(5.823.02)
390.756.53 290.2'70.70
13.106.35
I
rp
836.61
358.20
-
(81ad Ii)
0IIsdlri iviM
Center
Bl1'!2f
•
lwerka1iit)
34118001 Didaktiek
TOTll('3411
"
SAUX> BAmf
BAT!lf 6
8
,
I. - 6)
!berm:Iot)
LASmf JMIm 51** 52** lmIesterinaal Pen.Luten (werkeliit) Iwerke1i it)
LASmf lbearoot)
JMIm
JMIm
54/55" OV.Luten
59**
Dot.ram
Iwerke1ijt) lwerkeli it)
LAS'I'Df 5....
"+8
SMD)
SAUX>
LAS'I'Df 17-5)
rorAAL
mms Der
rorAAL
01-01-1991
UI'.Y!m'L. DIll'
31-12-1990
lwerlteliit)
129.320.72
140.750.00
IU.429.28)
140.750.00
15.441.61
42.715.25
58.156.86
82.593.14
71.163.86
157.207.76
1.118.23
129.320.72
140.750.00
111.429.28)
140.750.00
15.441.61
42.715.25
58.156.86
82.593.14
71.163.86
157.207.76
1. l1S.23
129.320.72
140.750.00
(11.429.28)
140.750.00
15.441.61
42.715.25
58.156.86
82.593.14
71.163.86
157.207.76
loUS.D
35.359.26
7••• W.59 6.703.244.OC
ru.
In JID1ca "IIIeriielij_ baten"
*1
I.v••• sl:oi:attiDlr Je
(R" t. bet teat
~
Of
576.869.55
6.7OJ.244.OC 1.708.421.26
overldaA: 1989 ~.
"'riDIJeDerrie" (J406EI.OO) in de
('lair
5.039.986.67 502.163.19 7.250.571.12
teJa:teD qeldt:
'lair
zover er
(5C7.327.08)
29.542.47 3.293.103.88 896.422.37
qeen fcDIs:imet beeft lIlaatsQevwden.)
loop 'lID hoatjur 1990 :b dit JrOject ~ in bet 0Nl'Zidlt 18 ~ I
\0
I
LAS'I'Df a CZlm'!!IXI! CP I'JC!ll41ttI'StaVillU Natuurkunde amtrdeeld
~
1 SMm BA'lD (4 - 6)
1+8 LAS'l'!Jf 7
LAS'l'!Jf 52**
lbearoot)
PerII.Luten Iwerke1i it)
SMm 'l'Ol'AAL
UI'.VDIPL. lI8E'
31-1Z-1990
'Ibtaal hculteit 1. aeld-
stroca Pencmel.. Lasten *2
(*2)
14.833.329.30 14.864.614.00
I.v••• stoIattiDr Je oeldstloca::co:lectaD
o.a. triet
(31.284.70) 14.864.614.00
~e" 13406E101) en
14.988.322.4.8
14.988.322.4.8
"iDteractial desi.an" IJ406ElO1) in de l00D
'lID
(123.708.4.8)(154.993.12)
boek:Iur 1990 ziiD dele JrOjectaD
~
15.563.61
in bet ovez:ic:ht 1. ae1dstroa1 lzi.
NAll9698)
HI
.< .
\0
TWEEDE
CeQter
CEtDSTROOM
a.driiviDJ
80EICJAAR
M_ 4 f....b!l.i:iJd
P1_ Etdlintl !.'l'R T7 .1339 I)aopo I !.'l'R 00.2178
(Blad 7l
1990
M_ 6
A
II
SM.1X)
SM.1X)
MTf2( 14 - 6)
lbe!Iroot)
W'l'flf 7
tAsT!Jf 51*"
lbellroot)
IImIster:i.lD!!l lwerkelijk)
9.160.50 21.108.17 36.'768.81
4.603.00 28.171.00 35.249.00 80.000.00
4.SS7.50 11.062.83) 1.519.81 180.000.00)
4.603.00 28.171.00 3S.249.00 80.000.00
73.037.48
148.023.00
174.985.52'
34030010 S"I'I ElW 99.1815 J40lDOU tal ElW 99.1905 3403llO12 taI!.'l'R 80 .1425
101.994.60 223.0.>.70 2.641.96
101.994.60 271.000.00 59.000.00
'lbtaal 3403D
327.m.26
3403!D10 tall m 3403Im1 tal 88.653 Totaal J403I
W'l'flf 52** PIn.Last. (werkelijk'
fAmlf 54/55" Of.Lutat (werlelijkJ
LAS'I'f1f 5,*",
I»t.rcms
LAS'Im S1Ul'ML
f1l!!ltlelijk)
fwarielijk)
tAsT!Jf !7-S)
A+8
wm
'IOr.IIAL
lCP. YmIt. HI per
<
31-12-1990 :.
. 0
12.754.16
9.160.50 27.108.11 26.168.25
9.160.50 27.108.11 38.922.41
14.557.50) 1.062.83 13.673.41) 80.000.00
0.00 0.00 12.153.60' 0.00
1.216.40 1.481.25
148.023.00
12.754.16
62.436.92
75.l.91.08
72.831.92
(2.153.60'
2,697.65
0.00 147.959.30' 156.358.041
101.994.60 271.000.00 59.000.00
102.000.00 223.0.>.70 2.641.96
102.000.00 223.0.>.70 2.641.96
('.40) 47.959.30 56.358.04
('.40) 0,00 0.00
2.699.43
431.994.60
(104.317.341
431.994.60
325.0.>.70
2.641.96
327.682.66
104.311.94
15.40'
2.699.43
1.827.21 22.420.29
8.891.00 53.984.00
17.063.76) 131.563.71)
8.891.00 53.984.00
1.827.:U 22.431.09
1.827.:U 22.431.09
7.063.76 31.552.91
0.00 110.80)
4.491.15 10.301.01
:U.241.53
62.815.00
138.627.(1)
62.815.00
21.8.33
21.8.33
38.616.67
(10.801
14.792.16
l403I'011 m'mf88.144C 3403f013 tal !.'l'R 99 .1833
117.759.93 54.414.91
117.759.93 1235.585.091
0.00 290.000.00
20.026.50 3S.45O.21
58.128.48
290.000.00
]9.686.95 18.964.70
117.841.93 54.414.91
(117.841.931 235.585.09
182.00) 0.00
4.199.59 ~
'ltJtIa1 3403r
172.174.84
290.000.00
1117.825.161
290.000.00
55.476.71
58.128.48
58.651.65
172.256.84
117.743.16
182.00)
4.199.59
'l'O'l'llLJ4Ol
597.137.11
932.892.60
1335.755.491
932.892.60
m.271.57
58.128.48
141.988.86
599.388.91
333.503.69
12.251.80)
24.388.83
340«1)10 tal 1 vs-I 3404C01l tal ~tta trims.
76.95
4.182.00 16.465.00
14.105.051 116.465.00)
4.182.00 16.465.00
85.08
85.08
4.096.92 16.465.00
18.13) 0.00
'lbtaal 3404IC
76.95
20.641.00
120.570.051
20.641.00
85.08
85.08
20.561.92
18.13)
34040010 sa 34040011 m Iti.....
1.850.00 300.00
(1.850.001 1300.001
1.850.00 300.00
1.850.00 300.00
0.00 0.00
Totaal 340CD
2.150.00
12.150.00)
2.150.00
2.150.00
0.00
1.065.00
10.215.00
(9.150.001
10.215.00
1.065.00
1.065.00
9.150.00
0.00
Totaal 34041
1.065.00
10.215.00
19.150.001
10.215.00
1.065.00
1.065.00
9.150.00
0.00
TOTllLJ404
1.141.95
33.012.00
Ill. 870.051
33.012.00
1.150.08
1.150.08
31.861.92
18.13)
J403Cll14 J403ClllS 3403Clll6 3403Clll7
tal tal tal tal
"l'ot:aal l403C
3404!J)11
tal 1 19
0 I
---
-----------
(Diad 8l
1 SWX)
Center
Qascbri ivina
Bl'I'!K 4 /werkelijk)
Bl'I'!K 6
8 SAW>
1+8 'rorAAL
BA'I'Df
LASmf
LASmf
LASmf
LAS'l'!Jf
LASmf
LAS'l'!Jf
LAS'l'!Jf
14 - 6)
7
51** Investerinall!n
52**
54155**
59**
/7-5)
Pwrs.Luten
OIr.Luten
/werlleliik)
/werkelij k)
/werkelijk)
Dot.1mIs /werlDaliik)
5TOl'ML
!bearoot)
/~)
SAUX)
UI'.'mIPL. lie!'
31-12-1990
/werllel1jk)
3405B01..2 S'N TST. 881610
47.762.42
58.000.00
/10.237.58)
58.000.00
46.913.34
849.08
47.762.42
10.237.58
0.00
'I'otaal. 34058
47.762.42
58.000.00
/10.237.58)
58.000.00
46.913.34
849.08
47.762.42
10.231.58
0.00
TOTAAL3405
47,762.42
58.000.00
/10.237.58)
58.000.00
46.913.34
849.08
47.762.42
10.237.58
0.00
9,031.08 9.1G..58
25.693.00 64.585.00
116. 661.92} (55.443.42)
25.693.00 64.585.00
6,755.10
9.031.08 2.386.48
9.031.08 9.1G..58
16.661.92 55.443.42
0.00 0.00
900.00 49.52
18,172.66
90.278.00
(72,105.34)
90.271.00
6,755.10
U.G.7.56
18.172.66
72.105.34
0.00
949.52
3406IlO10 '1'!'16 DnIr ReducticIl
3,751.08
126.887.00
1123 .135.92)
126.887.00
3.751.08
3.751.08
123.135.92
0.00
'I'otaal. 3406D
3.751.08
126,887.00
1123,135.92)
126.887.00
3.751.08
3.751.08
123.135.92
0.00
21,923.74
217.165.00
1195.2&1.26}
217,165.00
6.755.10
15.168.64
21,923.74
195,2&1.26
0.00
24.000.00 31.535.00 101.376.00
0.00 100.000.61 /83.904.46)
24,000.00 31.535.00 101.376.00
28.550.21 74.426.34 13.389.47
24.185.05 4,082.07
28.550.21 98.6U.39 17.471.54
14.550.21) (67 .076.39) 83.904.46
14.550.21) 32.924.25 0.00
53.962.49:::::
3407<:022 D Wol.fruI CYD
24.000.00 131.535.64 17.471.54
'I'otaal. 3407C
173.007.18
156.m.OO
16.096.18
156.9U.00
102.976.55
13.389.47
28,267.12
144.633.14
12.277.86
28.374.04
53.962.49
3C7D010 'IS I E 3407OO1l. !til Dil. !I. S.C.
3».671.71 17.475.95
54.935.00 179,oa.00
134.257.29) 1161.572.05)
54.935.00 179.oa.00
7.883.80
12,793.91 17.475.95
iD.m.71 17.475.95
34.257.29 161.572.05
0.00 0.00
36.410.77
'I'otaal. 34O'7D
38,153.66
233.983.00
1195.829.34)
233.983.00
7.883.80
30.269.86
38,153.66
195.829.34
0.00
36.410.77
8.000.00
8,000.00 19,333.60 19.132.45 1.929.38 U.334.10 1.188.770.66
5.787.00 24.594.40 44.095.55 22.647.62 31.665.90 2.323.229.34
0.00 18.63».00 0.00 0.00 16.849.48 0.00 0.00 0.00 1.047.057.48
1.248,500.19
2,452.019.81
0.00 1.082.526.96
3406C013 !til 11ft 37.1274 3406aJ1.4 !til E'IW 77 .1403
Totaa1 34OI5C
'rO'rlAL3a
3407C02O SCIf 336-016 latal. 3407C021 SCIf TraIIst~
34O'7!D10
~1II1l.1H.
3407!J)U
19.333.60 Ibt Electr. TraIISp. 19.132.45 TiM of Fliqht ~. 1.929.38 !til carrier capture U.334.10 !til 1Il-E VI 1.188.770.66 !til E'IW 99.1695
15.787.00) 13.781.00 13,787.00 (24.594.40) 43.928.00 43.928.00 144.095.55) 63.228.00 63.228.00 122.647.62) 24.577.00 24.577.00 131.665.90) 43.000.00 43.000.00 3.512.000.00 12.323.229.34) 3.512.000.00
1.154.345.00
19,333.60 7,125.91 1.929.38 U,334.10 34.425.66
1,248.500.19
3,700.53».00 12,452.019.81) 3.700.520.00
1,174.351.54
74,148.65
J407m13 J407D)14 J407D)15
J407D)16
Totaal. 3407r:
8.000.00
12,006.54
949.52 I I
H-o
.<
181ad 9)
Center
0IIIdIriivina
3407f01l FaI m 77.l279 3407m.2 ~tua 'I'I:'aIwport J401POlj Iticro hlm TaIIp. "nQal
34O"IF
9 SALIX)
SALIX)
LAS'I'flf 17-5)
'l'O'I'AAL
t.U'I"Df 54155**
t..IIS'I'm 59**
LIIS'/.'Ur
51**
t.U'I"Df 52-
IIM!sterinaen lwerkelijk)
Pen.Lasten lwoerkelijt)
Of.Luten lwerkelijkl
1bt.Fc:n!s (lIII!!tblijld
TOl'AAL lwerkelijt)
M'I'tlf 4
M'I'tlf
BlTD
LAS'l'Df
LAS'l'Df
6
14 - 6)
7
(werkelijt)
1't*Jroot)
fI:Iecm)ot I
(39.167 •621 1228.689.46) 141.077.37)
79.495.00 229.500.00 47.000.00
36.576.37
5,922.63
79.495.00 229.500.00 47.000.00
47,060.55
355.995.00
1308.934.45)
355,995.00
36.5".37
40.327 .38
810.54
1+8
1 SALIX)
5-
3.751.01
40.327.38
810.54
810.54
5.922.63
UP. VDPL'H\ -per < 31-12-1990'.....
.
N
0.00 0.00 0.00
33.429.51
5,922.63
39.167.62 228.689.46 41.077.37
10.484.18
47.060.55
308,934.45
0.00
33.429.51
'l'O'l'AAL3407
1.506,721.58
4.417.409.00 12.940.687.42) 4,447,409.00
1.321.788.26
13.389.47
143.169.81
1,478.347.54
2.969.061 ••
28.374.0& 1.206.329.73
'ftmILI FACDL'I'ElT 'M2m GfUlS'I'RD
2.174.686.80
5.688.478.60 (3,513.791.80) 5.688,478.60
1.721,814.93
U8.431.19
308.326.47
2.148.572.69
3.539.905.91
26.U4.U 1.231.668.01
I .... N I
DERDE
GELDSTROOtl
BOEICJAAR
1990
fBlad 10'
A sum carter
QascbriiviM
M'l'!I'
M'l'!I'
4
6
lwerkItlijk'
3403Cl00 3403Cl01 3403Cl02 3403Cl03 3403Cl04
ltP-IC UUv.bmmen tm-Gnffiet t:raau 1 SbeU RcueD
BA'lDI 14 - 6'
(bear:ootl
IMI'Df 7 fbearcotl
40.563.52 10.246.03 1.413.33 142.500.00 30.000.00
31.000.00 36.950.00 142.500.00 30.000.00
40.563.52 (20.153.971 (29.506.67' 0.00 0.00
31.000.00 36.950.00 142.500.00 30.000.00
230. '752.88
24O.4SO.00
(9.691.12'
240.450.00
34OJI100 ltP-IC
45.383.64
24.000.00
21.383.64
Tot8IJ. 34031
45.383.64
24.000.00
99.951.09 6.124.28 818.12
Totaal 34031'
TOTAAL3«13
Ec.~lytedlD.Parit
Totaal 340X
341llP100 341llP101 l403F102 l403F103
<:.WM BY Produktie CWDe BY
IMI'Df 51** Inftster:'iMeD
IMI'Df 52** Pen.LuteD
(werkelijlr.,
lwerkelijld
51.107.55
IMI'Df
54155** Ot'.LuteIl fwerbilljk)
IMI'Df 59** D:)t.Fcnds fwerkltlijk'
IMI'Df 5-
B
A+B
SAIlX)
SAUX)
IMI'Df (7-51
1OI'AAL
ver 31-12-1990
1OI'AAL (werkelijk'
1.443.33 2.680.61 9.171.91
142.500.00 20.228.09
40.637.23 10.246.03 1.413.33 145.180.61 30.000.00
0.00
3.425.53
112.914.12
233.501.20
6.942.80
12.754.32)
24.000.00
43.865.53
1.518.11
45.383.64
(21.383.641
0.00
21.383.64
24.000.00
43.865.53
1.518.11
45.383.64
(21.383.64)
0.00
89.351.00
10.606.09 6.124.28 818.12
89.351.00
8.269.31
2M.60
31.962.12 6.124.28 818.12 5.000.00
59.431.00
99.951.09 6.124.28 818.12 5.000.00
(10.606.09' 16.124.28' (8lS.12) (5.000.00)
0.00 0.00 0.00 (5.000.00)
107.500.09
89.351.00
lS.I49.09
89.351.00
8.269.31
2M.6O
44.505.12
59.431.00
112.500.09
(23.149.09'
(5.000.00)
383.636.61
353.801.00
29.835.61
353.801.00
65.316.92
44.160.13
49.448.16
232.405.12
391.390.93
(37 .589.931
(7.754.32)
(16.410.32' 10.246.03
51.107.55
sti1lt
43.635.06 0.00
14.782. SO
43.635.06
40.000.00
43.635.06
191.969.14 SO. 292.00
(113.150.00' (SO.292.001
191.969.14 SO. 292.00
43.635.06 40.000.00
43.635.06
Totaal 3406C
83.635.06
34OI6lI102 GIIIuDie IfIlt:unl GIll 3406D103 Em LIteJ:'-DoIlp].er 3406D104 Em BIIIItlalesb
81.219.14
Totaal l406D
81.219.14
(164.042.001
245.261.14
173.71' 0.00 0.00 (2.680.611 0.00
I
13.836.71.
11.218.01
26.411.05 25.211.50
43.635.06 40.000.00
0.00 (40.000.001
0.00 0.00
14.782.SO
11.218.01
51.634.55
83.635.06
(40.000.001
0.00
62.285.58
58....64
31.500.00
166.068.93 0.00 4.078.46
28.900.21 SO. 292.00 (4.078.46'
(84.849.79' 0.00 (4.078.461
5.338.14
31.500.00
110.141.39
15.113.15
(88.928.25'
5.338.14
4.078.46 245.261.14
(40.631.23' 20.153.91 29.506.61 (2.680.611 0.00
W I
0.00 40.000.00
3406C102 SbeU ~ 3406C103 MId. Imblie JIti.i
ltP.vaPL.
13.836.71
62.285.58
62.525.10
3406E102 (II l406El03 Em :rmac:w.3S-PIIIp
".69
".69
446.69 4.995.00
".69 4.995.00
(446.691 (4.995.001
0.00 14.995.00)
Totaal l406I
446.69
446.69
5.441.69
5.441.69
(5.441.691
(4.995.001
83.134.55
259.224.14
29.612.06
(93.923.25)
5.338.14
11.m.15 39.493.36 15.820.001 (1.399.20'
0.00 16.027.85 (5.820.001 (1.399.20'
1.398.10 15.179.85
TOTAAL3406 3«J'7C107 ltP-IC EIW 88.034 l407C108 _ Int. PhemneDa 3«J'7C109 AII:zo Itatakt. Tedm. 3401ClI0 Em Scope of oasis Totaal 3407C
165.300.89
288.896.20
(123.595.311
288.896.20
13.836.71.
11.068.08
85.184.80
G.940.85 64.B18.41 25.000.00
120.168.00 88.283.92 25.000.00
m.m.151 (23.465.511 0.00
120.168.00 88.283.92 25.000.00 0.00
11.190.00
23.382.66 25.042.73
8.368.19 23.147.83 19.820.00 1.399.20
11.000.00
G.940.85 48.790.56 30.820.00 1.399.20
132.159.26
233.451.92
(100. 692.66}
233.451.92
11.190.00
53.335.22
11.000.00
123.950.61
48.425.39
109.501.31
8.808.65
.
HI 2.025.00 <:
-
.
18.603.55 w
{Blld 111
MTBf 4
0IIsc::brii.u.t
Center
hlll!lrlceli;k)
l407D101 'I'otaal
maan.
L1Sl'I.If 7 (bar:m:lot,
fbearoot,
L1Sl'I.If 51*'"
L1Sl'I.If 52**
lMI'fif
lim!steri.ftaen
Pen.LIsteD
OIT.LIsteD
(werkelijk'
(wrkeliik'
(wrkeliik)
54/55**
L1Sl'I.If 59*'" I»t.FmfI (wrkeliik'
L1Sl'I.If 51m'AAL (wrkel1:!k'
B SMro W'I'Df
1+B SMro 1m'AAL
.
,c..
0.00
19.300.00
3U.75
lU.75
18.988.25
18.988.25
19.300.00
19.300.00
0.00
19.300.00
lU.75
m.75
18.988.25
18.988.25
l'af DH.'I'I 89.107 101 !IH.TII 99.202 101 !IH.TII 89 .108
2.443.30 313.744.95 83.000.00
(217.556.80' (US.755.05) (120.000.001 0.00 (94.000.00)
230.000.00 449.500.00 120.000.00 83.000.00 94.000.00
2.443.20 12.838.76
IllAV Ifoenl:'aad ItINI Solar Cells
230.000.00 449.500.00 120.000.00 83.000.00 94.000.00
217.556.80 135.755.05 120.000.00 43.709.07 94.000.00
0.00 0.00 0.00 43.709.07 0.00
(561.3U.85'
966.500.00
(668.004.51) 1.219.251.92
36.459.97
2.830.96
2.443.20 313.7".95 0.00 39.290.93
300.906.19
36.459.97
18.112.92
355.479.08
6U.03O.92
43.709.07
312.096.19
114.885.36
71,759.89
U.ooo.OO
479.741."
739.510 ••
71.505.97
300.906.19
'I'otaal 34011
399.188.15
966,500.00
TOTA1L3407
551.217.41
1.219.251.92
U.em.54
17.790.00
(6.710.46)
11.790.00
9.814.54
1.265.00
U.em.54
6.710.46
0.00
'I'otaal 3409B
U.em.54
17.790.00
(6.710.46'
17.790.00
9.814.54
1.265.00
U.m.54
6.710.46
0.00
TOTA1L3409
U.em.54
17,790.00
(6.710.46'
17.790.00
9,814.54
1.265.00
U.m.54
6.710.46
0.00
3C09B100
zr- IerllD:l
<
31-12-1990 :...
19.300.00
II.
UP.V!2tPL...... per
(7-5)
19.300.00
Phili1lS II.
J407I)
W7IlO1 3407!102 3407!103 3407!101 3407!105
8l'ftB 6
1 SMro MT!Jf (4 - 6'
18.603.55
.....I
,c.. I
1lI!011et U17
265.385.23 21.052.55 6.395.93
1.0Z7.799.00
(457.1Z1.52) 1.0Z7.799.00
1.0Z7.799.00
(457.1Z1.52' 1.0Z7.799.00
D.r.I. 3411B111 no
830.514.00 76.855.00 34.000.00 41.430.00 55.000.00
'I'otaal 3411B
570.677.48
TOTA1L34U
570.677.48
JIeDt
S.L.O.
DIelti141m)
1.681.941.93
(391.347.07) (48.775.00) (17.000.00) 0.55 0.00
830.514.00 76.855.00 34.000.00 41.430.00 55.000.00
429.166.93 28.080.00 17.000.00 41.430.55 55.000.00
3411Bl00· 3411Bl02 3411Bl0l 3411B110
2.907.538.12 (1.225.596.19) 2.907.538.12
'lUl'ML F.ICUIlI'IlT to:rtUII.IIII 25.970.071.68 30.163.874.76 (4.193.803.08) 30.163.874.76
391.309.82
652.23
120.053.01 1.965.00 10.601.07 41.430.55 51.000.00
429.166.93 23.017.55 17.000.00 41.430.55 . 51.652.23
391.347.07 53.837.45 17.000.00 (0.55' 3.347.77
0.00 5.062.45 0.00 0.00 3.347.77
292.833.71
".380.92
225.052.63
562.267.26
• • 531.74
8.410.22
292.833.71
".380.92
225.052.63
562.267.26
465.531.74
8.410.22
498.947.28
260.588.91
552.857.30
1.703.703.31
1.203.834.81
(21.761.38.
5.608.902.05 1.055.030.49 26.091.169.60
4.072.705.16
3.821.546.01 15.605.701.05
43.728.69
23.941.69
(1Z1.097 .921 2.167.595.75
3.
ONDERWIJS
Onderwijsverslag 1990 Overzicht van afgestudeerden in 1990
tiB
-2-
FACULTEIT TECHNISCHE NATUURKUNDE De bijdrage van de facuUeit Technische Natuurkunde aan het algemeen deel van het ONDERWIJSVERSLAG 1990 van de TUE. va8tgesteld door de faculteitsraad op 27 maarl 1991
NB. Voor hoofdstuk 1 wordt verwezen naar het Algemene deel van het Instellingllverslag. De hierna volgende hoofdlltukken 2 en 3 betreffen respectievelijk bet facultair iDitieel hoger onderwija en bet facultair post-initieel hoger onderwijs, eveneens beatemd voor het algemeen dee! van het instellingsverslag. Hoofdlltuk 2. Kwantitatieve gegevens initieel hoger onderwijs (i.h.o.) 2.1 Het onderwijs in de faculteit Bet onderwijsaanbod van de faculteit bestaat uit ~ volledige studierichting, namelijk de studierichting Technische Natuurkunde. 2.2 Aantallen eerstejaars Het aantal eerstejaars natuurkundestudenten bedroeg op 1 december 1990 136; 122 mannen en 14 nouwen. Tabel II .. 2 1. Eeratejaara N per 1 december Studiej. Prot)aedeuse fase Omzwaaiefl man vr tOt 1984 94 7 101 0 1985 107 5 112 0 1986 107 10 117 0 1987 111 11 122 0 1988 124 8 132 0 1989 152 13 165 0 1990 2 122 12 134
man 528 516 493 525 531
vr 27 35 31 37 43
tot man 555 7 551 6 524 6 4 562 574 12
vr 0
tot 1
0 0 1 0
6 5 12
6
8
2.4 Numerieke rendementea NB. In het onderwijavefslag van de TUE wordt ltekozen voor bet volgen van de 'curriculum-e!mejaars' bij hun gang door de ge*OIeII studiericbting. Instroom en uitstroom in hogere cursusjaren blijft dll8 buiten beachouwiDg! Hiermee wordt uitsiuitend bet rendement van de 'boofdlltroom' 'fan Itudenten zichtbaar gemaa.kt en Diet van 'nevenstromen', 10&11 omzwaaiefl iD latere CUflusjaren e.d. Oit kan verschillen iD rendementeD tot 10% opleveren. TabelHU Propaedense rendementea van de studierichUng TechDische Natuurkunde m.b.t. de cobonen 1985/1986 tIm 1989/1990. Op de peililatum wordt ook de om'fang van bet cohon gemeten/bepaald.
man
Toehoorders nwe st/audit. man vr tot 8 1 9 19 1 20 9 0 9 18 0 18 24 0 24
Totaal man
vr
543
28 36 31 38 43
541 508 547 561
tot 571 577 539 585 610
1985 1986 1987 1988 1989
Numeriell: P-rendement in Rm!:!m~!m
Cohongrootte (&ant.stud. ) vr tot
11 7
122 132 165 136
2.3 Aantatlen ingeschrevenen TabellI.3.1. Ingeschrevenen van de laatste 5 jaar per 1 december van het aangegeven jaar.
1986 1987 1988 1989 1990
man I 3 I 11
manl 40 I 563
523
11 2
TabellI.2.2 Doorstromers naar de verkone opleiding TechDische Natuurkunde per 1 december. Dit aantal bedroeg 10 (mannen)..
Extranei
Nationaliteit van de iqesclueven studenteD per 1 december 1990 Nederland. Q!!!!&. VI tot vr tot
Generatie·
101
stijging van het aantal eerstejaars.
Stud.
aantaUen DOg met ca 2% toeDemen. In bet a1gemeen is sprue van If(lei; de 'dip' in 1988 is het gevolg van een extra grote uitstroom van afatudeercfera (116) iD verband met ingevoerde studieduur regeliDgen.
Totaal
Deze getallen duiden op een blijvend ~rote belangstelling voor de natuurkunde-opleiding. De aanmeldingen voor de cursus 1991/1992 tenderen naar stabilisering van de trend tot
Jaar
De teldatum i. 1 december van het ~ Jaar. Gebleken is dat tWlSen 1 december en 31 mei daaropvolgend (= mnde van het inschrijvingsjaar) de
108 103 111 124 152
5 10 10 7 13
na 1 jaa.r
man
vr
31 30 35 26 27
0 20 20 29 38
113 113 121 131 165
NB. Na 14 jaar waren de percentages: 85/86 60 60 60 86/87 61 50 60 87/88 60 30 58 88/89 50 57 50 89/90
na 2 jaar na 3 jaar tot man vr tot man vr tot 29 29 34
26
72 72 73 60
80 80 30 86
73 73 69 61
73 73 74
100 80 50
74 73 72
28
ad·: Generatie= een ~ studenten die in •. betzelfde studieJaar eerstejaars N waren. Dit aantal kan op de peildata kleiner zijn dan dat van tabel 11.2.1.
De cohongrootteD djn in de tabellen n 4.1 en n 4.2 voor de o'fereenkomstige jaren 88/89 en 1 gelijk. Peildatum voor de tohrcrooue is 31 mei tIm CO december vana£ cohonjaar 89 90. In het onderwijs'ferslait 1 Id als peildatum 30 september. Deze wijziging 'ferklaart de verachillen in ae get en van deze tabellen tussen bet 'ferSlag 1989 en dat over 1990. De peildatum voor het rendement na 1 jaar is 1 december; die voor na 11 jur is 1 mei; na 2 en 3 jaar: 31 augustus. Tabel n U. betreft de percentages van studenten die na I, 2 of 3 jaar met goed ge.olg binnen de eigen studierichting het propaedeutisch examen hebben afgelegd. Het P-rendement beeft een dalende tendens!
.~
-3-
-4-
Tabel II 4.2 Doctoraalrendement van de &eneraties 1982, 1983, 1984, 1985 en 1986. Generat. 1982 1983 1984 1985 1986
Cohortgrootte (aanUtudenten) man Yf tot 93 8 101 100 6 106 92 7 99 108 II 113 103 10 113
Na meer dan 6 jaar
1982: 1983:
Numeriek rendement in procenten Da 4 jaar Da 5 jaar Da 6 jaar man Yf tot man vI tol man Yf tot o 0 0 17 18 17 41 63 43 4 0 4 16 17 16 40 17 39 1 0 1 11 29 12 39 43 39 3 0 3 11 0 11
o
0
60
88 33
56
0
N
Tabel II 4.5 ReIatie tussen studieduuI p....faae en studieduur D....f'aIIe. In deze tabel wordt weergegeven welk percentage van een cohort het P-dlploma haalt na I, 1i. 2 en 3 jaar en vervolgens wordt weersegeveB ~Ike percentages van de 10 t,>epaalde subcohorten het D-diploma haalt na 4, 5, 6 of 7 Jaar (Da aanvaag van de studie).
62 55 1
De peildatum voar de oohortgrootte is 31 mei (i.p.v. 30 september) en voor het bepalen van bet rendement 31 augustus. Vandaar ook de verschillen met het aantal ingeschreveuen van tabelll.2.l. Onder doctoraalrendement wordt in tabelll.4.2. verstaan het percentage van een
poop studenten, gelijktijdig in de studierichting N voor de eerste maal
Jngellchreven, dat voor het D-examen N is geslaagd. Utt bet D-rendement80verzicht blijkt dat 6 jaar nodig lijn om een rendement van te halen.
40"
Tabel II U Bet doctoraairendement in relatie tot bet aantal P~layden. (Van een populatie P-geslaagden in het vermelde jaar wordt weer&egeven wat het percentage is dat een D-diploma haalt, ongeacht de studierichting,) Peildata voor de cohortgrootte: 1 december; voor bet rendement: 31 augustua, Cohortjaar 1983 1984 1985 1986 1987 1988
..~
Cohort- D-instroom 'ur 98 35 1984 68 1985 63 1986 68 1987 81
D-rendement van P-geslaagden per 31 augustua: 31-8 + 3' 31-8 + 4' 31-8 + 5' 31-8 + 6 'aar
In de tabel wordt de hoofdstroom gevolgd, daarmee wordt bedoeld: die studenten die het pen D-examen hebben gehaald in de studierichting N en waarvoor IS in de tabel ala P-instroom N lijn geregi8treerd. Peildatum instroom in de P-fase: 1 december. Verder gelden de peildata al8 die van tabel I1.4.1. Voar de bepalinc van de percentages van de 8ubcohorten die het D-examen behaald hebben, geldt 31 augustus. De omvang van de hieronder vermelde cohorten wijkt ar van die van tabel1.4.l., omdat het een gevolgde deelpopulatie heinert. Cohort 1982' 87 studenten Propedeuse nal~ 41• 36n DociQIaal na4 jaar naS jaar na 6 jaar > 6'aar J
(cljfers van 31-8 + > 6 jaar zijn (nog) Diet bescbikbaar)
ad· In de periode 2-12-1986 tot 1-12-1987 hebben 83 studenten hun P-Natuurkunde behaald, De met tabel II 4.3 overeenkomende tabel uie bet verslag 1989 toont andere getallen, De rueuwe getalien lijn het gevolS van het kiezen van andere peildata, Bet al dan ruet daarln bnnen betrekken van bljV, interim examenresuJaten, speelt durbij eveneens een belangrijke rol.
••
0 28 72 86
0 12 38 47
60•
••
0 23 73 90
na2~ 65n 75• 0 12 41 54
••
0 18 63 83
iiaar
:' > 75 65 0 12 41 54
••
0 18 63 83
•••0 14 47 62
percentage geslaagden voor Propedense van de totale instroom percentage geslugden voar Doctoraal van de gesl~den voor Propedaeuse percentage geslaagden voor Doctoraal van de totale IDstroom Cohort 1983' 93 studenten na 1 jaar Pro.pedeuse
~maal
Tabel n U Bet doctoraalrendement op basis van D-insltoom. (De populatie wordt bepaald door het aantal P~laagden, eventueel ook ui~ andere studierichtingen afitomstig, dat in het aangegeven Jaar met de doctoraal studie begonnen is. Weergegeven wordt welk percentage van een populatie D-instromers van bet 8tudiejaar (=jaar van eerste inschrijving) op de peildatum van 31 augustus het D-diploma heeft behaald.)
0 10 26 31
nal,~aar
52n
na 4 Jaar na 5 Jur na 6 jaar > 6 J'aar
n
%.
36
39
2 12 28 34
••
6 33 78 94
na 1,~aar
n 52
2 14 37 48
o·
56
••4 27
71
92
na2rr n o· 64 69 2 14 39 52
••3 22 61 81
na> 2Jaar
64n 2 14 39 52
"69
••3 22 61 81
•••
2 15 42 56
-6-
-5-
TabellI 4.7 Per 31 december was de omvaag vu de bezette Cormatie aan wetelUlchappelijk personeel (volgens opgave DPZ)
CohOJ1 1984: 92 studenten PrODedeuse na 1 .ur
•
**
Docsoraal
na 4 ~aar na 5 Jaar na 6 jaar > 6 jaar
Cate
3
1 10 27
29 79
1 12 37
3
**9
6
19
DoctorHi 4 jaar na 5 jur 11& 6 jaar > 6 jaar 11&
DoctgIaal na 4 jur na 5 jUt na 6 jaar > 6 jaar
11&
66
*
33
34
11
66
5
17
na 1,5 'aar n 65
** 0 0 0 0
1 12 38
17
54
1 12 38
**
***
1 17 54
1 13 41
n 80
.*
** 3
1 'aar
n
66
na 1,5 'aar * n
Cohort 1986: 98 IItudenten Pro~de!l!Kl
2 21
••1
totaal
14,7 25,0 22,0 1,8
0,0 0,0 0,5 0,0 1,0
uhd ud
15,6 14,7 25,5 22,0 2,8
aiO'1
ltd ov.::! tot
..l..D
ad
86,1
1,9
..lJ
88,0
Volgen. PMP was in het vmlagjaar in fte Ie p1dstroom un ondenrijsca.paciteit im:etbaar:
Cohort 1985: 100 studenten Propedeuse na 1 .ur
*
*.
vrouw
man IS,
*
66
3 11
4 14
3
11
na 2 'aar * n 77
**
79
**
*.*
4 14
3
11
**
80
**
***
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0 0
0 0
0 0 0
0
0 0
0 0
0 0
0
0
0
0 0 0
wp tbv andere studierichtinga (normPMP)
21,6
Boofdstuk 3.
Totaal wp tbY ondenrij. ondenrijB (norm PMP) 26,2
4,6
Kwutitatieve gegevens post-initieel boger ondenrij8 (p.i.h.o.)
3.1 De aio-opleidingen 3.1.1 De vierjarige onderzoekenopleiding pricht op de academische promotie. Het promotie-onderzoek biedt een volwaardige vorming tot zelfstandig onderzoeker. De promotietraditie is inherent &aD het vakgebieQ en gebonden aan het onderaoeksklimaat Tan de faculteit.
na > 2~aar n 78
wp tbv facultaire Btudieriehting (norm PMP)
0
Promoties 1990 Autal Ie geld8troom
3e geldltroom
4
1
7
intern 12
extern 2
(het aantal promoties bedroeg in:
00: 14, n85: 9, Tabel II 4.6. Het aantal met goed gevolg afgelegde examens in de periode 1 september 1989 tot 31 augustus 1990.
2e geldstroom
.l.DB§: 12,
1Bl: 14, 1988: 15, J.na:
11)
3.1.2 AIO~twerken De {aeulteit partieipeert Diet in landeUjke aio-netwerken. 3.2 Instiluut Vervolgopleidinfen, IVO 3,2.1 Ontwerpersopleidingen VO-TUE
(Het aantal afgestudeerdeu bedroeg in de kaIenderjaren:
~: 50,
!98l: 46,
~: 55,
19J!l: 76,
1988: 116
1989: 65)
Het programma voor de faeultaire ontwerperaopleiding 'Fysische instrumentatie tot beheersing van geladen en neutrale deeltjes' za1 naar verwaehting in de loop van 1991 worden vastgesteld, 3.2.2 Korte onderzoekeraopleidlng De raeulteit heeft Toor de 2-jarige onderzokenopleiding een .eigen programma beschikbaar, Dit programa 18 aIgemeen van opzet; d,W,I. het dlent alB kader waarin en leidraad waarmee in overleg met betrokkenen een speeifiek programma wordt opgesteld dat dUB een sterk Individueel karakter heeft.
.w
-7-
-8-
Tabel III 2.2. Korte onderzoeleraopleidingen lVo-TUE faculteit N Instroom man 1989 1990
1
7
Geslaagd in 1990 tot
man 7 13
de Didaktiek van de technilche natuurlllllde. VOO118 is met het onhrikkelde materiaal een nascholiDgllCJUtsus gestart voor BB~ocenten. 3.4.2 P08t-doctorale CUl11UlI!eII Een beperlte uitbreiding van het curriculum van de eerste lan gerealiseetd worden door middel van een aanvullend examen. De faculteit bad hiertoe reedl eerder in lamenwerking met andere faculteiten, een aantal model-pakketten ontwikkeld die 1'OOr natuurh ingenienra een unvulling geven met elementen wt het eigen of een ander vakle . De Iwaarte van bet aanvullende examen lomt overeen met 3 I. 4 munden ItUdie. In 1990 i, van deze mogelijkheid geen ~bruik gemaakt.
rase
5
De deelnemers behoren tot de TUE-populatie; in 1989 was ~ aCkomstig van de rijbuniversiteit Limburg. 3.2.3 Afatandaonderwijl De faculteit pariicipeert Diet rechtltreeks in bet Enropees programma voor 'Distance Learning'. Ook Diet via bet Inatituut Vervolgopleidingen TUE. 3.3 De lerarenopleiding
De opleiding tot de eetltegraacil onderwijsbevoegdheid natuurkunde behool1 tot bet onderwijsaanbod van de £aculteit en wordt verzorgd door de vakgroep Didaktiek Natllurkunde. Bet programma van de huidige apleiding, met een predoctoraal deel van twee maanden en een postdocotraal deel van een jaar. wordt vermeld in de bijlage van deze bijdrage aan het TUE-onderwijlVetllag, na het programma van de 4-jarige opleiding tot natuurkundig ingenieur. Bet twee-maandenprogramma In het veralagjaar hebben 7 Itudenten het gehele natuurlunde deel van de 2-maanden curaul afgerond.
De post-doctorale opleiding In de periode van 1 september 1989 (einddatum van de zg. 'oude regeling') tot 1 september 1990 hebben 3 ingenienra, waaronder een vrouw, de postdoc1oraie opleiding dootlopen en afgerond. In de loop van 1990 is ~ in~enieur aan de ~stdoctorale opleiding begomtmen. De capaciteit van de oplelding nieuwe stijl {20 plaatsen) is thans nog aanzienlijk grater dan bet aanbod. 3.4 Overig post-initieel hoger onderwijs . In samenwerking met twee ziekenhuizen en de Rijksuniversiteit Limburg wordt eeD poIt-doctorale opleiding Klinische F,sica 1'OOrbereid. De apzet daarvan verkeert in een vergevorderd stadium; een spoedige pre&entatie van bet programma wordt voorzien. 3.4.1 NascholingscUr8ussen . Binnen de vakgroep Didaktiek Natuurhnde zijn nascbolingspakketten ontwikkeld 1'OOr de biof'ysica-onderwerpen "Bet oog" en "De bloedsomloop". In het kader van bet PRINT-projekt zijn twee nascholingscUl1iussen over Fysische Informatica verzorgd voor eerategraads natuurhndeleraren. Voorts is nascbollng verzorgd over "Ruimtevaart in Nederland", "Stromin"sleer en bJoedsomloop", "De eindexamens", "De nieuwe eindexamenprogramm&'s", 'Bet projekt oovenoouw Na\uurkunde", "De rol van het prakticum" en nog enkele andere onderwerpen.
Scholing en nascholing van BBO-docenten. De vakgroep Didaktiek Natuurkunde is in 1990 in bet Centrum 1'OOr Didaktiek van de Technische Vakken (CDTV), een samenwerkingsverband tussen de TUE en de PTH gestari, waarbij ook de 1!E betrokken is. Er is scholing en naschollngsmateriaal ontwikke1d op het gebied van de Didaktiel van de technieJr: en
jn/ad
tla FACULTEIT TECHNISORE NATUURKUNDE
Hoofdstuk •. Ret oadenrijs In de Iacu.1teit Technilehe Natuurkunde '.1 Algemeen De facidteitsraad Iaeeft bij de behude1iDg van bet Ondenrijsverslag 1989 nadrukke1ijk aangegeven dat in het vervolg unsluitend nieuwe ontwikkelingen biunen het CaeuUaire ondenrijsproeea voor vermelding in het onderW'ijsverslag in aanmerking mogen kamen. Omdat de wijze waarop de Iacu.1tei!r met betrekki~ tot onderwijs, invulling geeR aan het beleid len aauien van pl'OtlleriDg, doel,telliDg en twsieUing ongewijzigd gebleven ~J wordt hiervoor verwezen naat de bijdrage aan het Onderwijsverslag 1989, hoofdltuk
4.1.1. Relatie opdenrij8aanbod/oriAatatie arbeidamarkt De beIIchrijving hiervan wijkt niet af van die nit het Onderwijllverslag 1989. Daataan kan nog worden toegevoegd: In 1990 ia de raad .an advies, die de Iacu.1leit in 1989 IDJtelde, operationeel geworden. Dese raad, beIItaande utt gekwalificeetde peraonen uit sectoren van het bedrijfsleven en (semi-}overheid waarin natuurlmndigen hun werkkring vinden, adviseert het facidleitabestuur gevraagd of ongevraagd over o.a. vorm en inhoud van het onderwijs. Daarnaw paI\ het bier ook de inatelling van de post-
4.1.2. Stages Stages zijn van gl'OO't belang om de doelsiellingen van het onderwijs te bereiken. Dit werd reeds uitvoerig ioegeliCht in het Onderwijaverslag 1989. Volgens CSA gegeveu bedroeg het aantal atages natumkunde 125, waarvan 4 bij de binnenlandse mdnl\rie en 14 in het bWlenland'. De overacbrijding van de nominale stueduur heeft zich ook nog in 1900 gemanifesteerd. Tach beIIiaat de indrui dat dch een kentering ten goede aftekeni, moge1ijk alII gevolg van de maatregelen die in het verslag 1989 werden aangekondigd. . De mogelijkheden vOOt de Uchling 1987 en later om stages te doen, zijn alB voIgt geregeld: In het 2e, 3e en
-2Jaatlijks organiseert de faeu)teit 'rOOriichtlngadagen voor de hoogllte Hassen van het VWO. Ook leraren van het VWO worden uitgenOdigd kennis te nemen van de mo~ijkheden die de studie hiedt. Daarnaut beIIteedt de faeuUeit vee! aandacht aan de werviD& van (zeker ook vrouwelijke) Itudenten door voorlichting te seven op scholen 'rOOf V.W.O. Daarnaut sijn dekontaktea van docenten van de.&kgroep DidUliek Natuuriunde met VWO-lcholen (ter begeleidiDg.an 1lospiteent. van kandidaten voor de Ie graads-onderwijsbevoegdhirld) in de aeer van Itudievoorlichting eveneens van groat nut. . Ben speciale demonstraUe-loutvangstruimte biedt groepen VWO-leerlipgen de leIegeDheid gedurende een dag iptensief kennis te maken met de natuurkunde. Verder ftttIChten Iltudenten van diverse NLO's een stage in de Iacu.1leit. 4.2.1.2. Gemiddelde VW()..einde:umencijfen Tabel IV.l Frequentie'fel'deling van het pmiddelde eindexamen.cijfer VWO van 132 nieuw ingeachreven natuurkunde-atudenten wi de pneratie 1990. Gemidde1d VW
Verde1i~
YIi
mfm:
In procenten 12,1 16,7 22,0 19,7 18,9
f&\
van het gemidde1de eindenmencijfer per Yak in procenlen. van e eeratejaara studenten, generatie 1990
Biologie Engels Economie I Recht Natuurkunde Nederlanda Scheikunde Wiskunde A Wi8kunde B Wiskunde I Wiskunde II
lDLi 6 12 16 30 0 24 74 23 0 0
BJl 74 65 66 65 62 58 22 51 75 50
~ 20
27 18 5 48 18 4 25 2S 50
~
0 1 0 0 0 0 0 2 0 0
De correIatie tussen de VWO-djfers en de atudieresultaten van de P-flllle wordt jaarlijb onderzocht.. .. De overtuiging dat atudenten die op het VWO-examen gemlddeld mmder dan een 7 voor de exacte vakken behaien, er verl\andig aan doeri Diet aan een univeraitaire atudie technische natuurkunde te begiunen, wordt met de resuJtaten van deze ondersoeken gestaafd. 4.2.1.3. Knelpunten en oplossingen De toenemende drult op medewerkera om hun onderzoekstaak met verve uit te voeren, manifesteert zich duide1ijk in de afnemende belangstelling van medewerkers om te voorzien in prakticum-begeleiding.
-3-
-4-
De facuJteit hanteen daarbij all richtlijn dat de begeleiding van het eeratejaars prakticum verzorgd wordt door tijdeli.ik wetenschappelijk personeel (aiols) en van het ouderejaarsprakticum door wetenscllappelijk medewerkers in vaste dienst. In verband hiermee is een oommissie ingesteld die lich zal beraden over aspecten van tuk, inhoud, orgaDiaatie e.d. van de praktica.
van de afstudeerperiode, op grand van de richtUjn ex arUkel 61 WWO (bewaking atudietermijnen) bedroeg overigenB 2, resp. O. .
Ook het ontbreken van een doelmatige presentatie- en ondenrijsruimte vormt een knelpunt. Gekonstateerd i8 dat de faculteit op dit gebied achterligt bij hetgeen beden ten dase voor de ontv~st van contractpannen, voor representatieve bijeenkomstenm en voordrachten, mcl. colleges en instruktiea minimaal vereist ia. Dit knelpunt brengt de (aculteit onnodig in een ongunstjge posiUej met andere woorden: Er is grote behoefte aan een gehoorzaal van enige omvang en kwaliteit. 4.2.U. Personeel De in eerdere verslasen ~elde knelpunten op personeel gebied blijven aktueel: - de onevenwichtlge leeftijdsopbouw, de nog steeds toenemende spanning van het gelijktijdig op hoog niveau moeten voldoen &an de gestelde taken op onderwijs- en onderzoek-terrein.
4.2.1.1. Bet man~ent van het onderwija Raden en commissles Op bet gebied van het ondenrijs kent de faculteit de inBtituties, zoala die in eerdere verslagen werden vermeld. Staff development Met betrelddng tot dit aspect zijn ten opzichte van het onderwijsverslas 1989 over 1990 geen nieuwe ontwikkelingen te melden.
De kwaJiteitsbeheersin8 Via commiSBies en raden vindt een continu proces van evaluatie, toetsing en beoordeling plaats. Daarnaast biedt het benuUen van centrale voorzieningen m.b.t. registratie van de studievoongang, de faculteit onderbouwing in kwantitatieve zin bij de beheersing van de kwaUteit van het onderwijs.
De (aculteit is verder betrokken bij de ontwikkeling van bet centrale instellings-ilVa~ luatiHytlteem, USE, dat eveneens kan bijdragen tot betere kwaliteitabeheersing. In de afstudeedase voIgt nog een apane, belangrijke vorm van kwaliteitsbewaking: het afstudeerwerk wordt beoordeeld door een ondervragingscommissie van vip per80nen uit meerdere vakgroepen, eventueel aangevuld met deskundigen van buiten. Daardoor wordt het Diveau van de afgestudeerde (en op termijn ook het Diveau van de opleiding) getoetst; een aktiviteit die Diet gemist nn worden a1s men een hoge kwaliteit wit handhaven. De resultaten van de onderwijsevaluatie hebben vooralsnog geen aanleiding gegeven tot specifieke curriculum aanpassingen. Eevenmin deden zich bij de gebuikelijke knelpunten in de studievoongang opvallende ontwikkelingen voor die tot handelen zouden nopea. Dit houdt ook verband met het gegeven dat de faculteit geen mogelijkheden liet het studierendement te verhogen zonder dat daarbij de kwaliteit van de opleiding in bet geding komt. Zoals eerder gemeld, vormt het te lang uitlopen van stages een belemmering voor eem melle studievoortgang. Bet aantal aanvragen vooraf ter verkrijging van verlenging van de stageduur en/of
Voorzieningen en ondentenning In dit kader zijn geen nienwe ontwikkelingen te melden. 4.2.2. Bet ondenrijsproces 4.2.2.1. De onderwijsorganiaatie AJgemeen . De inrichting van het ondenriJ8 venlagen vermeld werd.
. In 1990 met
_1..'
w~
at van hetgeen d&&tOver . . m vonge
De facuItaire bijlage 'Overzicht van de curriculum-onderdelen van de studierlchting Technische Natuurkunde' verstrekt detail-informatie over de opbouw van de studie alsmede over de studielast. De examenregelingen voor de 8tudlerlchting TechDische Natuurkunde liggen vast in de "R~elingen voor de examenl van de ardeling der Teclmische Natuurkunde", welke Zljn geformuleerd naar bet model van de commi8sie 'Slagter'. De regelingen lijn onlangs herlien. Voor de gedoceerde natuurkundevakken van het curriculum wordt driemaal ~ j~ de gelegenheid geboden een exarnenonderdeel at te leggen. De verantwoordeliJkhl!ld voor de nitvoering van de vakken is gelegd bij de diverse vakgroepen. Het keuze-onderwijs wordt geheel Iell:standig door de vakgroepea verzorgd en omvat de prestages, de 8tages en het afstudeerwerk, alsmede gespecialiseerde keu~ colleges. Ondenrijsbelasting. Vol gens de richtlijnen is hierbij het uitgangspunt de volgens PGM/PMP~egevens, bepaalde normatieve onderwijsbelasting. Deze is voor de medewerkers van de faculteit 21,6 fte, incl. 4,6 rte voor service-onderwijs. Gerelateerd aan het aantal ingeschreven natuurknnde-studenten dat 610 bedraagt, is de ratio 1 : 28. Relatie onderwijs/onderzoek . Reeds in het eerste jaar worden de studenten geconfronteerd met eenvoudige onderzoeksaspecten, narnelijk bij het doen van practicumproeven. In de doctoraalfase wordt de student bij het vakgroepsonderzoek betrokken door er (een tweetal) onderzoek8stages uit te voeren. Bet laatste jaar van zijn studie brenst hij geheel in een vakgroep door en verricht hij onderzoek in het kader van zijn alstudeeropdracht. Aansluitend ·op de ingenieunopleiding biedt de faculteit twee soonen onderloekeraopleiding. De 4-jarige opleiding Is gerlcht op promotie en de vorming tot zelfstandig onderzoeker. De 2-jarige opleiding biedt verdere verdieping en verbreding van reeds bij de Ingenieur aanwezige kennis en knnde. Het programma voor de aangekondigde ontwerpersopleiding " Fysische instrumentatie voor de beheersing van geladen en neutrale deeltjes" wordt thans voor operationalisering uitgewerkt. Ook de opzet van de 4-jarige post-doctorale opleiding "Klinische Fysica" is een goede uitwerking van de relatie onderzoek en onderwij8. Voor de aanstaande eentegraads-natllurltunde leraar is er via de vakdidaktische onderzoeks- en onderwijscomponent een mogelijkheid zich te bekwamen in het doceren van de fysica.
.~
-5Studiebegeleiding Hiervoor geldt wat ook in YOrige venl. gemeld werd: Een P~tudiebegeleider en voor elke generatie een eigen D-ttudiebegeleider, verlenen gevraagd of ongevraagd adviea waar het de studie betreft. Eeratejaarsmentoren begeleiden studenten reeds vanar de introductiedagen. D-mentoren helpen stuclenten o.a. met de aamen8telling van hun keu.zeprogramma. Studieadviaering Ook ten aanzien ftIl studie-adviaering sljn in verseJijking met 1989 geen nieuwe ontwikkelingen ie melden.
-6Aktiviteiten van studenten; de IItudieverenigill8
.
De studenten participeren met vertegenwoordigera uit de eigen geleding in verschillende bestuursorganen en college's ftIl advies, waar1'&D de Delangrijbte zijn: de f.aculteitsraad, de atudierichtingscommiaie, de keuzeprogrammacommi88ie en de commiaie voor. de wetenschapsbeoefenill8. Zie ook onder ~Management van het onderwijl'. De studieverenigill8 'J.D.van der Waals' levert indirect een stimulerende bijdrace aan de kwaliteit van het onderwijs. Met Dl.me de organisatie ftIl binnenland8e en buitenlandse exeuraies (in aIgelopen jaren IIaat de USA en Japan) en van landelijke symposia over aktuele onderwerpen, verdient in dit verband vermeldmg. Ook bevordert de 8tudievereniging de deelDame &all disputeD..
De StudiebeReleiding8eommiuie meldt in haar jongste ja.arveralag dat ftIl een OOrBpronkelijke populatie van 112 regu1iere studenten in 1988 76 studenten een poBitief advies gebegen hebben.. Daarvan hebben 74 bet P-diploma behaald. 27 hebben een negatief adviel ontftllgen, van wie 4 toeh het P-diploma behaald hebben. In totaal hebben 78 (70%) de P-I'ue met 1UCCe8 a.faerond, wauvan 15 met vertraging. 9 Studenten badden de siudie reeds v&>r de studie-aciviaering aIgebroken.
402.3. Output van het onderwijs - de aIgestudeerden pronel van de argestudeerde De omlchrijving van het profiel waaraan een natuurbndig ingenieur naar de opvattill8 van de fatulteit moo voldoen, il geformuleerd in de eindtermen van de facultet. Dele werden als bijlage 1 toegevoegd &all de f.acultaire bijdrage aan het Onderwijsyeralag 1989.
Maatschappelijke vorming Voor wat betreft de meer a1gemeen geori{!nteerde vorming van de student sljn er specifieke colleges, colloquia, stages en andere programma onderdelen, zoaIs in varige onderwijsveralagen gemeld.
Contacten met werkgevera en/of aIgestudeerden Zoals onder 4.1.1. is aangegeven worden er relatiea onderhouden met het bedrijf&leven en met de afgeltudeerden. Met name is de inbreJ18 van de Raad van Advies van de f.aculteit hierbij van wezenlijk belang. Ook via de beataande contacten, hoewel deze niet 8truktureel zijn, ontvaDgt de f.aculteit geregeld signalen die waar nodig ook tot bijstellill8 van het onderwijsprogramma aanleiding kunnen geven.
4.2.2.2. Bet verloop van het onderwijsproces Doorstroom en uitval Door middel van studiebege1eidill8 en studievoortgangsbewaking via enqu~, wordt getracht inzicht te verkrijgen in de wijze waarop de atudenten het onderwija verwerken. Daarbij ontlltaat ook een beeld van de mate van doorstroom en uihat. Voor de evaluatie van colleges mwt de f.aculteit gebruik van USE (Univeraitair S)'Sieem voor Evaluatie). Dit sJllteem wordt beheerd door de seaie Onderwijsresearch van de famlteit Wijsbegeerie en Maatschappijwetenschappen. Een centraal geleid, geautomatiseerd sJllteem voor bewaking van de studievoortgang (OWlS) kwam gereed en is in bedrijf genomen. De faculteit mwt zich op om dit sJllieem eveneens te gaan gebruiken. Selectie en advisering De wijze waarop selectie en adviserill8 plaatsvindt, Weld in het onderwijsverslag 1989 uitvoerig beschteven. .Nienwe ontwikkelingen hebben lich daarin niet voorgedaan. Studiebelasting Voor de normatieve studielast wordt .erwezen naar de overzichten in de f.aculiaire bijlage. Deze overzichten geven eveneens een beeld van de geplande studietiJd per stu diejaar. Voor de gereiliseerde studietijd (=studieduur) wordt verwezen naar de getallen m.b.t. het studierendement. De indruk bestaat dat de siudent Ijjn tiJd hard nodig heeR. Knelpunten treden op daar waar 'op eigen krachi' gewerkt moo worden, zoaIs bij het schrijven van veralagen. De N-praktica in het Ie en 2e jaar worden als 'zwaar' ervaren. Onderwijllinnovatie Voor wat betrefi 1990 zijn er geen nieuwe ontwikkelingen op het gebied van innovatie van het onderwijs te melden.
Participatie in EG-programma's Op onderwijsgebied onderhield de faculteit in 1990 via de vakgroep Fysische Informatica (prof.dr.A.J.ftIl der Wal) en de vakgroep Deeltjesfysica (prof.dr.ir.D.C.Schram) met het EG-projed Erasmus reluies met reapeciievelijk de univeraiteiten van Cork en Brunell en de Universit~ de Paris-ilud (docenten/studenten-uitwisseUng). Uitwisselill8 van atudenten Voor rover er van uitwiaeling sprake is leIch.iedt dat op ad-hoc-baais. Incidenteel vertoeven in de f.aculteii studenten van e1aers, waaronder ook uit het buitenland. Van de eigen studenten maken per jaar 30 a 40 personen gebruik van de mogelijkheld tijdelijk elders te atuderen of onderzoek te doenj daarin veelal gestimuleerd door hun arstudeerbegeleider. Internationale samenwerki118 De internationale aamenwerkill8 manifesteeri deh duidelijker op het gebied van onderzoek dan op onderwijsgebied. Zie daartoe het Wetenschappelijk Verslag. Verdere informatie biedt bet onderwijsverslag 1989. Ontwikkelingssamenwerkill8 In vergelijkiilg met het verslag 1989 sljn hierover geen nieuwe ontwikkelingen te melden. 4.5 Emancipatie Zoals onder 4.2.1.1 opgemerkt tracht de faculteit ook nadrukkelijk meisjes te interesseren voor de studie natuurkunde. In 1990 hebben lich 8 meisjea ingeschreven, in 1989 13, in voorgaande jaren varieerde het aantal inschrijvingen van meisjes tUBsen 5 en 11.
.~
tli1
-7Met betrekking tot het per80neelsbeleid lij medegedeeld dat de laculteit graag meer vrOl1wen betrokkeD zag bij de uitvoering van de processen onderwij& en onderzoek. Geconstateerd moet echter worden dat soUicitaties van vrouwen weiBig voorkomen. Overigens heeft de laculteit geen beleid ontwikkeld dat manneD en/or vrouweD bl1iten de normale competitie boudt en op grond van andere dan wetenachappelijke or functionele merites op poaities plaatat. Vanuit dit gegeven is er geen grond voor specifieke vormen van samenwerking met de emancipatiemedewerkster van de TUE.
FacuUeit der Techniache Natuurkunde
o
.co ~
.
.Jlli1w bij het lacultair Ondenrijaverslag 1990 OVERZICHT VAN DE CURRICULUM-ONDERDELEN VAN DE STUDIERlCHTING TECHNISCHE NATUURKUNDE Hierbij .~fdt gebruik gemaakt van bet schema lOIJa elit ook voor het 0!1~erwlJaver8Iag 1988 en 1989 is gebezigd. Daarbij komt de trime&ter-indeliug
jvr/ad
Bijlage: Oversicbt van de curriculum-onderdelen van de studiericbting TechniBche Natul1rkunde
mtJng, tevens wordt de studielast in urea aangegeven alBmede het aandeel van andere facultenen. (serviee-<mderwija). ' De racuheit heen examenonderdelen aan bet mnd van elk trimester met herkansingsmogelijkheden &aD bet eind vanhet daarop volgend trimester. Onderwijagevende laculteit
Curriculum-onderdelen behorende bij het P-examen
Wak &: Info Walt &: Info N N N N N N
Trimester 1 Lineaire algebra en lineaire analyse 1 Analyse 1 Mechanica 1 Electriciteit en magnetisme 1 Inleiding en Prakticum PC-gebruik Verwerking waamemingsresultaten Prakticum natuurkunde Cyelus bijzondere onderwerpen
Wsk &: Info Wsk &: Info N N N W N N
Trimester 2 Lineaire algebra en lineaire anal)'se 2 Anal)'se 2 Mechanica 2 Eledriciteit en magnetisme 1/2 Trillingen en golven WerlttuigbouwltUDde voor N Prakticum n&tl1urkunde C)'clus bijzondere onderwerpen
Walt &: Info N N E W&:MW/N N E N
Trimester 3 Analyse 3 Electriciteit en m!WIetiBme 2 Thermiscbe verschijnselen Elektronica 1 TechDiek, Welenschap en Maatschappij, WTS Prakticum natuurkunde Prakticum elektronica 1 C1c1US bijzondere onderwerpen totaal wa.anan ontvangen service-onderwijs
tot
Stuelielast in uren
120 120 80 120 80 60 48
120 120 80 80 28 80
120 80 80 80 120 120 24 1760 uur 732 uur
-2-
Onderwijsgevende faculteit
WBk k Info N E
WkMW/N
N N N
Wak k Info N N N N E N N N
Wak k Info N
T N N N N
Curriculum~nderde1en
behorende bij het D-l pakket, 2e jaar Trimester 4 Analyse 4 Golven en optica Elektronica 2 GeschiedeniB van de natuurkunde Oefeningen laboratoriumtechniek Prakticum natuurkunde 4/6 Cyclus bijzondere onderwerpen Trimester 6 Analyse 6 Quantummechanica en atoomfysica FyaiBche informatica Thermodynamica Inleiding meten 2 Prakticum e1ektronica 2 Prakticum fyaische informatica Prakticum natuurkunde 4/6 Cyclus bijzondere onderwerpen
-3-
Studielast in uren
120 120 80 40 20 96
120 120 80 120 40 24 36 48
Trimester 8 Lineaire algebra/lin. analyse 3 120 VasttHtoffysica 80 Chemi8che fysica 80 Dynamiache Bystemen 120 Fyaische tranBponver8chijnselen 1 80 Prakticum natuurkunde 4/6 96 CyclUB bijzondere onderw:-"7">7n'--_ _t -.....;;;;-= totaal 1680 uur waarvan ontvangen service-onderwijs 684 uur
WBk k Info N N
WkMW N N WkMW N
Trimester 8 Functietheorie I Quantummechanica en quantum-statiBtiek Kernfyaica Wijabegeerte en maatachappijwetenBch. Keuzevakken en Btages Trimester 9 Electromagnetiache ve1den Wijabegeerte en maatBchappijwetensch. Keuzevakken en Btages totaal waarvan (bniten evt. keusevakken 'en/of Btages) aan service-onderwija
80 160 80 80 208 120 80 2
1660 uur 320 uur
736 uur van het 3e jaar en 1700 uur van het 4e jaar kunnen naast de 1364 uur die nodig iB voor het afstudeerooderzoek, op twee manieren worden ingedeeld: a. een prestage 198 uur, eeo Btage 12M uur en 720 uur keuzevakken, of alB alternatief b. 564 uur keuzevakken en 508 uur voor 2 Btages.
LerarenODleidinc Bet predoctorale dee! beataat nit: 2 maanden ingevuld volgens onderstaand Bchema, gespreid over de 3 trimesters van het laatBte Btudiejaar: Onderwijsgevende faculteit WkMW WkMW N N
WkMW N WkMW
Onderdeel AJgemene onderwijBkunde 1 Algemene onderwij8kunde 2 Didaktiek Natuurkunde 1 Didaktiek Natuurkunde 2 WerkcoUege alg. onderwijBkunde WerkcoUege didaktiek Natuurkunde WerkcoUege praktiache didaktiek
Studielast 36 36 36 36 36 36
uur uur uur uur uur uur
288 uur
Onderwijsgevende faculteit
Wsk k Info N N N
Overige verplichte cnrricolumonderde1en behorende bij het lH!xamenj 3e jaar Trimester 7 Inleiding in numerieke methoden Mathemat.fysica en theoret.mechanica FysiBche transponverBchijnselen 2 Keuzevakken en stages
Studielast in uren
120 120 80 200
en het poBtdoctoraie dee!: Onderwijsgevende faculteit WkMW WkMW WkMW WkMW N N N N
Ooderdeel Trimester 13
Ooderwijsori~tatie
Didaktische aspeitten van het lesgeven Psychologische aspecten van het leren en onderwijzen Prakticum algemene didaktiek Didaktiek van de natuurkunde Prakticum didaktiek van de natuurkund Schoolnatuurkunde Bet experiment in de natuurkunde
Studielast
20 uur 50 uur
SOuur 50 uur 50 uur 30 uur 50 uur 20 uur
.~
-4N N N
WkMW WkMW
N N N N N
jn/ad
I
Vernieuwingsprojekten Schoolprakticum Caputcollege
Trimester 14 Sociaa.l-p8ycholopsche aspecten in de beroep81litoefening Prakticum algemene didaktiek Didaktisch aeminarium Schoolprakticum Caputcollege Trimester 15 Prakticum didaktiek v.d. Natuutkunde 2 Didaktisch aeminarium Schoolprakticum Caputcollege Eindwerkstuk
40 uur 160 uur 40 uur 360 uur
50 uur 40 uur 20 nur 410 uur 40 uur 560 uur 30 uur 20 uur 270 uur 40 uur 200 uut 5 uur
.a:: 0 0
IN 1990 AFCBSTUDBBRDB NATUURKUNDB STUDENTEN EN DB TITBLS VAN DE AFSTUDEBRVERSLACEN
Oelhell, J.L.
The effect of epace charge end
frlngle flelde on the focuslng of electron blanche. ln a 2S MeV Racetrack mlerotron.
rE81WARI 1990 Prine, M.A.
NY
Wolter
Janeeen, r.H.L. Mw Llneeen, D.J.G.
Stoffele, N.M.J.
Stevene, M.J.H. Mw.
NY
NI Verhaar NY 0. Jonge
NY
De Jonge Dljck, L.A.J. van
Aeelnk, H.P.
.ebere, C.A.
lID
Hagedoorn
Will.e, W.P.M.
NT Van Dongan NY
Wolter
Bepallng van traneportpar_ters ln ean Sl-mosfet ult Shubnlkov-de Haas oscl11atles m.b.v. gatespannlngemodulatie. Theoretlsch-numerleke aspecten blj botelngen tussen Ne·., He of Ne atoman. Krlatalgroal en karakterleatle van IV-VI groep verdunde _gnethche halfgelelders. rerrom&gnetlsche resonantle metlngen aan coPd, CoAg en CoSr multilagen. Condensatle en druppelgroei ln ean adlabatlsch expanderend etlkstof waterdamp meng .. l. Onderlloak aan electronen tranaport ln _n twee-dlmenslonaal electronen gas bij hoge _gn_tvelden en tlllllpBraturen.
BAlISS apparatus and applLcatlon •• JUlII 1,,0
Beaouw, M.P.M. van
NY
Clj_n
Dlrkx. M.L.P.
HD
Beljerlnck Swoll,
c.r.p.
van
Bake, M.J.A.
NY
Brongers.a
Mole, R.r.X.A.M.
kruijf, W.J.M. de
NY
De Jonqe
Berelding en karakterlsatie van polykrietallijne Bi-Ca-SR-CU-a hogetemperatuur aupergeleLdera.
NY
wolter Mulder, B.M.P.
HD
Beljerlnck
rljnetructuur-afhankelljkheld van KrBr excLmeervormlng blj botelngen van Kr*flpo,2' atamen met Br-donorIIOleeulen. 1CIIl'TBR, ean experiment 'WOOr de
st.ulatle van pla..a-et.en. Some phyeleal aspects of la..r lithotripsy. lenvoudlg analytLseh model 'WOOr ean pulsbuis-koelmaehine. Invangst van ladingdragere in quantumputten. OntwlkkelLng van een crx radLcaal bron t.b.v. eteonderllcek.
aUGUSTUS 122Q
Drukfluctuaties In de strominq van ~e-'He mengeele en de vlecosltelt van de . . mengaele.
High resolution low-energy electron diffraction on the CBAs(OOl) aurface
NY
Clj_n
HD
Beijer1nck
BxcLtatie-overdracht 'WOOr de ay.tamen Ar.,3 PO 2" Kr.(3PO + N2, fLjnstruetuur .fhankelLjkheid en rotatieaUg_nt.
Z,
D. Schram
Thomson scattering and lLne lnteneity experimente on a magnetLlled expanding cascaded arc Argon plae.a.
Kwaka, V.A.M.
IIIr v.d. Wa1
Real-time data-acquisitie en besturinq van ean motorproafstand.
Lahaye, R.J .M.
NT Vossers
Analyee van d_ltjesdLameter. door middel van Yoorwaartse lLehtveretrooHng.
z.-ne, L.W.
!PO/NI Sluijter
NoLse dependent frequency control for car audLo.
1990
Spall, M.P. van
RM
Hagedoorn
Zhou 01ng MEl
lID
Beljerlnck
Rooijakkere, W.J.M. verbru(jgen, M.H •••
Magneet_ldberekenlngen en 1.0chronlebeeehouwLngen Ln een a-.ector Mgneet. ten behoeve van ean 25 MeV race track mLcrotron. Law energy ion .pactroscopy* The
W/NT Inetatlonalre etromlng ln ean 3-D Janeeen/voaeere model van de haleelagadervertakklng. Wolter
Sandere, J.P.H.
Beechrljvlng ven metlngen aan CaAe heteroetructuren en aan ean delta gedotearde CaAe hetero-etructuur en Beechrijvlng van 'Meaeur1ng UrST Program V 2.00' VOQr data acquhltle en -verwerklng.
HD
o
.
~
Willemaen, M.F.e.
Ill)
De Voiqt
Geurtan, S.H.M.
JW
P.rticle induced X-r.y . .i •• ion v.n lichte elementen.
Scheer, M.P.
Ill)
8eijerinck
leeldwerkin9 bij digit.le kopi. .r.ppar.ten.
_/RK Geluidoverdr.chteigen.ch.ppen van Verheij/H.gedoorn . .n kokervormi9 vr.chtw.9encha•• i ••
Miniband. in .uperlattiea••
Wolter
RK Ma••en
COu_l ..ra, G.C.A. Looijmana, k.N.H.
1ft
Voaaera
Nucleatie en conden..tie in hindre _ng..18 _t .lkonen.
Aanaet tot _!multane _tin9 van _9ft&ti.che .uaceptibiliteit en elektri.che geleidbaarheid .at SQOIDgr.diomete~telling.
"tera, P.J.M.
Gil., M•.1. v.n
NY
Oij_ IQ'
v.d. W.l caelen, B.J. v.n der
NY
Oij_ Bienert, J.A.M.
!IV
De Jonge
Jooaten, G.J.P.
Ill)
8eijerinck
La.gveld _gneto _ratand_tingen •• n elaetronen-op-helium _t . .n nievw gebouwde meetop.telling.
proee..
D••• en,
A.O.K.
The migr.tion f.cility for dyn.-1c lo.d b.lancing in the MPSOJO multiproceaaor .y.t. .
Lingera, I.A.G.
Pul.bui.koelmachinet koelvermogenametingen en optimali••tie.
Werkhoven, G.H.e. v.n
kernapinre.onantie experimenten &an cob.lt-koper en cob.lt-palladium multil.gen.
Peeter., A.G.
ltar.kteri.ering en ach.ling van proaf_rten en in.tabiliteiten bij micro-.ateri•• l~rking met &en gepulate Nd:YAG la.er.
IQI
ltagedoorn WD
. 8eijerinck HI Sluijter !IV
CljllllUln
NY
Wolter 1ft
Pr.a.d
Broeleman., M.L.
!IV
Ilectroet.ti.che potenti •• l verdeling in . .n QU.-AIGU. haterojunctie onder Quantum H.U conditiea.
Muitjena, M.J.E.H.
NT Voaaera
Qu.dr.nt an.lyaia of turbulent boundary l.yera over .mooth riblet .urf.ce••
Hel_d, P.T.J.
NY
Wolter Brug, I.H. van
Ill)
H.gedoorn
.longe WD
HOmogene en heteragene conden••tie in . .n adiab.ti.ch exp.nderend g•• /damp _ng.el.
T.rtwijk, G.H.M. v.n
Gubbela, R.I'. Kuppen., S.J.M.
NT V.n Dongen
Turbulente toeatand in enperfluide hellum. St.tiatiache en n_rieke
Moog
Ma9ft&tiache ordeningaver.chijn.elen v.n IV-VI groep verdunde magnetiache h.UgeIeidere. 8epaling v.n de .amen.telling en ionendichtheid v.n pl.a•• 'a die geproduceerd ai'n in . .n k.ekadeboog.
.nd
OKTQBIR 1990 Roa.tte, J.P.H. de 1.
Theory of neoel ••aical traneport in an axi.ymmetric Tokamak pl .....
DICEMBIR 1990
De
Hoogateen, R.
ltarakteriaering van &en CPx-radi. .lbron, _rkelgenach.ppen en bundel ._n.telling.
benadedng •
De
kleinen, J.A.p.e.
Aft analy.1e of the performance of • thermal conductivity detector.
Golfvoortplanting en dempingemech.niemen in partieel vera.digde poreuaa _dia.
Gunter, P.L.J.
Crenaen &an de toepa.b •• rheid van 'tOP' . .tingen a.n n-gedoteerde OU./AIGU. hetero.tructuren.
Haren, R.J.F. v.n
IfI Len.tr.
NT
De aichtba.rheid van' vloein.den bij
V.n Dongan
.puitgietprodukten.
NI Verh••r
Bot.ingagedr.g van koude natriumatomen in . .n . .gnati.che trap.
!IV
Brongerna !IV
WOlter
Injectia- en extr.ctieatudie. voor het eynchrotron luterpe. H.verkorn-v.Rij.ewijk,K
COherent . .gneto-tunneling in double barrier .tructurea, the. perpendicul.r to J configur.tion.
!IV
Wolter
len onderaoek met HR-LIID naar de IIIOrfologia v.n QU. (OOl) oppervlakken
Metingen en an.ly.e van elektronen mobiliteit in ..n QU. AIQaA. hetero.tructuur ,bij hoog elektri.che valden. Hall mobiliteit en theoreti.che aanpa.. ingen.
....
N
4. ONDERZOEK
Wetenschappelijk ve!Slag 1990
Kwantitatieve gegevens met betrekking tot de weteoschappelijke input/output in 1990 Produkten van wetenschappelijke aktiviteit in 1990
(publikaties e.d.)
Inventarisatie van het onderzoek in projecten Onderzoekprogramma" 1991
tli.1 Bijdrage van de £aeulteit Technische Natuurkunde aa.n het WETENSCHAPPELIJK VERSLAG 1990, vastgesteld door de raculteitsraad op 27 maart 1991
S O. BIlZONDERHEDEN IN HET VERSLAGlAAR Met be\rekkiog tot 1990 verdienen de navolgende punten vermelding: In de januari-Yergadering Mlde de faculteitsraad de faculteitsbijdrage aan het TUE-Ontwikkelingsplan 1991-1994 vast. Met illgang van 1 januari 1990 is dr.C.T.B.Foxon, wetenschappelijk medewerker bij het Philips Research Laboratorium in Redhill (GB}, benoemd tot buiteogewoon hoogleraar (deeltijd) op het vakgebied Halfgeleiderf}"8ica (Moleculair Beam Epitaxy) bil de vakgroep Vaste Stor. Met logang van 1 rebruari Is dr.M.A.l.Michels, research fysicus bij het KoninklijkejSheU Laboratorium te Amsterdam, benoemd tot buiteDgewoon hoogleraar (~eeltijd) op het vakgebied 'Theoretische Natuurkunde in relatie tot de industrie' blj de vakgroep Theoretische Natuurkunde. In rebruari hechtte de raculteitsraad haar goedkeuriog aan vijr programma's die met terugwerkende kracht vana! 1 januari 1990 ter voorwaardelijke financieriog werden voorgedragen. Het betreCt de programma's: Gecondenseerde materie, rysica en technologiei Plasmafysica, atoom- en molecuulrysica; Kernfysische techniekenj Theoretische natuurkunde; Transport van mass&, impuls en energie. Prof.dr.F.W.Sluijter aanvaardde op uitnodigiq het lidmaatschap van de Commissie Natuurkunde van het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek van Belgie. Het College van Bestuur ste1de uit het Stimuleringafonds KO. 275,- beschikbaar voor het Race Track MicrotronproJect van het programma Kerneysische Technieken KFT, van de vakgroep DeeltjesfY8lca. ' ~s vermeld in het verslag 1989 heeft de £aeulteitsraad een mad van advies Ingesteld. Delle raad heeft tot doel: gevraagd en ongevraagd van advies te dienen ov~ o,;,d.erwijs, signaturen van leerstoelen en over vernieuwing, continueriq or beeindJglng van onderzoekprogramma's. De leden van de raad zljn alkomstig uit die ~oren van het bedrijfsleven waar veel natuurkundig iqenienrs een werkkring Vlnden. . In 1990 werden bereid gevanden in de raad Zi\tin~ te Demeo: Dr.P.K!amer - voorziUer (cx.>k voorzitter RAWB ,ir.l.van den Burgh, directeur .KSPL, Jr.l.Delcuur, hoord..:.rutecteur hoordgroep NO-Industrie, dr.ir.A.Huijser Chief technology-omcer Philips Consumer Electronics, en dr.ir.A.H.M.Habets ' adj. directeur research Oc~ van der Grinten. ' De raad heeft zich in 1990, tijdens een twee-G&a88 werkbezoek, op de hoogte gesteld van het onderwijsprogramma en van het in de raculteit verrichte onderzoek.
Aan dr.ir.R.Miesen van de vakgroep Theoretische Natuurkunde werd een 'URSI-scholarship for young scientists' toegekend.
-2Dr.G.l.F.van Heijst werd met ingaq van 1 augustus benoemd tot gewoon hoogleraar op het vakgebied Stromingsleeer bij de'vakgroep Transportfysica. Prof.dr.ir.B.L.Bagedoom (vakgroep Deeltjesf71lica) is door de afdeliog Natuurkunde van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen benoemd tot lid van de eontactcommissie in CERN-aangelegenheden. Prof.dr.F.W.Sluijter (vakgroep Theoretische Natuurkunde) werd met i~ang van 1 oktober benoema tot 'Chairman or the Board or the Pluma PhJ8ics DiVIsion of the European Ph71lical Societ,. Daarnaast werd prof.Sluijter door de General Assembl, or the International Union or Pure and Applied Ph71licl, IUP AP, gekozen tot 'Officer or the Union' voor de periode 1990-1993, en tot lid van de CommilSion on Plasma ph71licz. . Prof.dr.ir.G.Vosaers (em.) weld benoemd tot ere-lid van het Koninklijk mstituut
van Ingenieun vanwege zijn seer bijJOndere verdien8ten op wetenachappelijk en
bestuurlijk terrein en vanwege de behartiging van de belangen van de i~enieura- en aanverwante wetenschappen, zoals die Ujdens zljn gehele loopbaan tot ruting mjn gekomen. Dr.B.C.W.Beyerinck (vak«roep Deeltjesfysica) i8 per 1 oktober voor een periode van 5 jaar benoemd tot deeltija (0,2) hoogleraar op bet vakgebied Atoom- en Grenslaagfysica aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Prof.dr.R.S.Reneman, buitengewoon hoogleraar in de vakgroep Transportr,sica, werd benoemd tot lid van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. Met iogang van 1 december 1990 is dr.H.W.M.Hoeijmakers benoemd tot bijzonder hoogteraar Computational Physics (Computational Fluid Dynamics) bij de vakgroep Transportfysica. De stichting Physica heeft deze leerstoel mgesteld. Eind 1990 onhiog de groep COOperatleve verschijnselen (pro£.drJr.W.l.M.de longe) het bericht dat de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen gunltig beschikt had op de aanbeveling dr.ir.H.l.M.Swagten in aanmerkiog te doen komen voor een aanstelling als Academie-onderzoeker. Dr.ir.Swagten krijgt met ingang van 1 april 1991 voor de duur van 3 jaar een aanstelliog bij de groep COOperatieve verschijnselen van de vakgroep Vaste Stor. S 1. BESCHRllVING VAN HET GEVOERDE ONDERZOEKBELEID OP FACULTEITSNIVEAU S 1.1 Algemeen De algemene doelstellill! van het onderzoeksbeleid is onyeranderd gebleven: het doen yan wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de technische natuurkunde. pit o~derzoek is \evens gericht op brede vormiq van de aanstaand natuurkundig IqenJeur. Door zich te richten op fundzmenteel, technologisch en toegepast onderzoek levert de faculteit een bijdrage aa.n de verdere ontwikkeliq nn cfe natuurkunde. Er bestaat binnen de raeulteit een brede bereidheid het onderzoekprogramma (en het onderwijs) te laten beinvloeden door signalen vanuit de samenleving.
o
.
1\1
-3Om adequaat te reageren op de sn~lIe ontwikkelin~ die. ~~erken.d zijn ,:oor het vakgebied VIUI de natuurkunde, stlmuleert de faculteit inttlatteVen dIe tot nleuw en veelbelovend onderzoek kunnen lei den. Daarbij wordt inefficiente overlap zoveel mogelijk tegengegaan door met zusterfaculteiten afspraken te maken met betrekking tot afbakening VIUI onderzoekprogramma's. Een voorbeeld hiervlUl is het dunne lagen onderzoek in het Kader VIUI het '3-TU-mnieuwingspllUl' . Bet is voor de nitvoering VIUI dit beleid van doorslaggevend bellUlg om een 8lagvaardig wetenschappelijk corps te beschikken. Mede daarom wordt het aantrellen van wetenschappelljk personeel op basis VIUI Ujdelijke kontrakten bevorderd. Ais resultut vlUl dit beleid geniet een aantal onderzoekprogramma's nationaal en internationaal aanzien en erienning en neemt de faculteit zeker op landeUjk niveau een vooraanstaande pluta in. Nieuwe programma's in dit Kader te noemen, zijn: het onderzoek aan m-v halfgeleiders en opto-electronica, aangewezen als llUldelijk zwaartepunt binnen het 'Micro-eleetronica pllUl', het onderzoekprojekt 'Plasmadepositie' binnen bet concentratiegebied Plasma-onderzoek en Plasma-technologie, en de ontwikkeling en konstruktie VIllI een oPBlagriDS VIllI 400 MeV elektronen voor de produktie VIUI synchrotronstraling VIUI het programma Kerufysi8cbe technieken. Reeds eerder gaf de honorering VIUI het '3TU-veruieowingspllUl' (Technologie VIUI dunne lagen) en VIUI het programma 'Boge-Tc supergeleiders' extra stimulansen aan het betreflende onderzoek. Behalve de geschetste poeitieversterking VIllI de faculteit vonden ook andere ontwikkelingen plaats, die hieronder worden samengevat:.
De pluta VIUI het vakdidaktiseh onderzoek in de Caculteit is uitvoerig hesproken in de faculteitbeleidscommissie, de commissie voor de wetenschapsbeoe£ening en in de faculteitsraad. Verwacht wordt dat de Caculteit begin 11191 haar stand punt bepaalt. De konstatering dat het niet mogelijk bleek om de drie vakgroepen Systeem- en Regeltechniek, Analyse VIllI Fysische Meetmethoden, en Fysische Informatica te integreren in ~ programma Fysisch Technische Informatieverwerking, FTI, alsmede het ~geven dat in 1991 twee leerstoelen binnen dit (concentratie)gebied onbeset zijn, maakte bet nodig bet gebied FTI opnieuw in heschouwing te nernen. Mede naar auleiding VIUI het TUE-verkenningsrapport 'Meten en Regelen' wortH eruaar gestreefd de vacant komende leerstoel Meten en Regelen (vakgroep Systeem- en Regeltechniek) te doen berbezeUen. Onderzocht wordt of een dubbelbenoeming met de faculteit Werktuigbouwkunde dienaugaude mogelijkheden biedt. Met de benoeming van dr.G.J.F.van Heijat tot hoogleraar in de vakgroep TrlUlsportfysica heeft het concentratiegebied Transport VIUI Massa-, Impulsen Energie een nieowe stoot tot ontplOOing gekregen. Deze benoeming en de afronding van het samenwerkingsverband VIUI de vakgroep Transportfysica met de UT en het ingenieursbureau DBV op het gebied van windenergie, a1smede de afronding VIUI het BoutkacheJprojekt, biedt de vakgroep mimte voor nieuwe ontwikkelingen. De diskussiel om de eerder aangekoudigde 2e fase opleiding Klinische Fysica hebben geresulteerd in een voorstel ter definiering VIllI het vakgebied Klinische Fysica. De strudurering daarvan en de inbedding daarin van de 2e fase-opleiding tot kJinisch fysicus was onderwerp van hespreking tnssen onder
-4IUIdere de faculteit, twee plaatselijke ziekenhuizen (bet St.Joseph- en het Catharina-t;iekenbuis) en de rijksuniversiteit Limburg. De emte verkenningen bebben geleid tot de instelJing van een lignatuurcommissie Klinische Fysica.
De faculteit heeft kennis genomen VIUI de departementale voorstellen tot het stichten van onderzoekscholen. Een en ander gar FOM en de dekanen NatuurkDDde auleiding voor te stellen tot ~ landelijke onderzoekschool, de 'Universitu Neerlandica pro Physica, UNP', te komen. Oit de aanbevelingen van het rapport 'Vorming in vorsen' bJijkt dat een ruimer kader dan ~ school ~d wordt. De faculteit wacbt de verdere ontwikkelingen met interesse af, maar onderkent wei mogeJijkheden voor een onderzoebchool op bet gebied VIllI plasmafysica en stralingstechnolog1e, laag dimensionale structuren en opto-mechanica. Bij de uitvoering van haar beleid Itnit de faculteit op de bekende melpunten, zoals de onevenwichtig uw van het wetenschappelijk personeel in vaste dienst, de onaantrekk 'ering die het aanbod van boog gekwalificeerde 80llicitanten rernt, de te beperkte mogeJijkheden om bestaude apparatuur te veruieuwen of te vervlUlgen, cq geavanceerde apparatuur au te 8chaffen. Daarua.ast blijkt dat vee) onderzoek-tijd wordt ingezet voor het voeren van overleg in de sfeer van organisatie, hestuur en beheer. Door versterking van centrale beleids-voorbereiding en -
De hiervoor reeds aangegeven vereiste slagvaardi~eid wordt ook bevorderd door een flexibel beleid met betrekking tot de inzet van mlddelen te veeren. Deze flexibiliteit wordt mkregen door starre organisatiestrukturen te eJimineren (zodat er ruimte ontltaat voor meer effektieve aanpak), door te streven naar een voldoend 6foot aantal aio-plaat&en, door atimulering VIllI deelname &an de Korte (2-jarige) onderzoekersopleiding, door bet onderzoek IIOveel mogeJijk in projektvorm nit te vceren en te verantwoorden, door uitbreiding van bet aantal2e en 3e geldstroomcontracten, door bij werving niet aileen aandacht te schenken &an wetenschappeJijke kwaliteit en leeftijd VIllI de sollicitlUlten, maar ook &an sociale en onderwijskundige vaardigbeden.
.o N
. N
-5-
-6-
In het najaar is in de facuUei18raad een diskusie ges1aJ1 over de upekten van deeUijdse en bijzondere 0,0 leersroelen. Vooralsnog overheerst de mening om van deze m~lijkheid slechts spu.rzaam gebruik te maken. Waar lO'n aanste1ling een belangriJke atimuians en/of uitbreiding van de mogelijkbeden voor het onderzoek kan betekenen verdient lij eft'ectuering. Daamaast lijn er meerdere overwegingen geJnventariseerd die bij de beoordeling van situatie en budidaten een rot behOren te spelen.
Met betrekkiDg tot het upect internationallsering kan gesteld worden dat. de beoefening van een mondiale wetenschap als de natuurJ[unde aaweiding geert. tot vele int.ernationale kontakten. Regelmatig vindt uitwiaseling pluta van weteD8chappelijke kennil en kunde. Verdere internationalisering is echter ~. Deze bu, coals aangegeven in het Ontwikkelingsplan, hereikt worden door intensivering van de kont.akten met. de industrie, omdat deze meer mogelijkbedeD heeR programma's te lormuleren die iIlEG-verband uitgevoerd kunnen worden. De mogeUjkheid van deeltijdaleerstoelen bieden daartoe betere kansenj aa.obeveJ.iDsen van de raad van advies lijn daarbij voor de t'aculteit van poot belang. Doordat het. onderzoek mede gericht 18 op een mogeliJk brede vorming 'Van de aanstaand ingenieur, is er een nauwe relatie 'V&D ondenoek met. ondenrija.Reeds ill het tweede jaar van de Rudie neemt de student dee) aan het experimenteel en theoretiach onderr.oek In de vakgroepen. De atndle wordt afgerond met. enkele onderr.oekatages en een alatudeelonderzoek. Aanaluitend op de IngeuieursopleidlDl bledt. de lacuIteit twee ioort.en onderr.oekersopleiding. De 4-jarige opleiding gericht. op promotie en de 2-jarige gericht op de vorming tot zelf.standig onderzoeJ[er. Bet. programma voor de aangekondigde ontwerpersopleiding 'F,.&ische instrumentatie tot beheerslng van geladen en ongeladen deelt)es' is in ontWikkelill6. Ook de opzet. van de eerder gemelde 4-jange post-doc&orale Opleiding KUnische Fyaica ondersteunt. de relatie onderr.oek en onderwija, evenals de mogeliJkbeid voor de aanRaand eerste lP"&ads-natuurkundeteraar lich te betrwamen ill het. doc:eren van de fyaica via de vakdidaktische onderr.oeb- en ondenrijaoomponent.
S 1.2 Relatie van het t'acultaire ondmoekbeleld met het instellingsbeleid De relatie van het onderr.oebbeleid met het Onhrikkelingsplan 1989-1992 werd reeds uitvoerig beschreven in de bijdrale van de f.acnlteit aan het wetenschappelijk verslag 1989. Omdat merin geen veranCleriDg is opgetreden, onnen de betrefi'ende punten in kon bestek gememoreerd worden. De faculteii geeft &an aat lij nust een breed opleidingsprogramma ook mogeUjkbeden bied' om accenten te leggen in grensverleggend onderr.oek, IIOWel op fundamenteeJ ala op toepassingsgericht gebied. Ala ~lg van ontvangen externe impulsen was er sprake van versterking van &oepuslngsgerichi cq technologisch onderr.oek. In samenspraak met de IUlterfacuJteiten belint de t'aculteit. lich over afbakening van onderzoekgebieden. Met bet.reldting t.o\ de uit.werking daarvan werd reeda genoemd het 3-TU veruienwingsptan. Intern wU de t'aculteit. versnippering tegen gaan door bevordering van een meer projektmatige aanpak. .
De onderr.oebvelden die bet profiel van de faculteit vormen lijn gevat. in sea ooncentratiegebieden: Plasma-, Aioom- en Molecuult1sica, Kemyaische Technieken, Theoretische Nat.uurkunde Transport. van Massa, Impuls en energie Fyaica en Technologie van de Vast.e St.;;?' Fymsch Technische Informat.ieverwerking. Deze gebieden komen overeen met. de tot 1990 voorwaardelijk gefinancierde programma's. Bierboven werd reeds melding semaakt van de probtemen bij formeren van bet. concentrat.iegebied Fysisch-Technische Informaiieverwerking. Bet st.reven blijft. erop gericht. dU int.eressante gebied diepgaander te exploreren. De vakgroep Didakt.iek Nat.uurkunde geeft mede invuUing aan het. profiel van de faculteit. Bet. onderzoek van de va_roep is niet bij de voorwaardelijke financieting bet.roUen. De facult.eit. bestudeert. de vraag of en hoe bet eigen vakdidaktisch onderr.oek, en met name de Ie gruds lerarenopleidin,. het meest efficient kan worden voortgezet., lulb mede in verband met de hUldige geringe belangst.elling voor het leraarsambt en de beperkte ministemie 6nanciBe kaders. Er Iljn nog geen overeenkomsten tot stand gekomen ten aanlien van samenwerking met het Instiluut voor Perceptieonderr.oek,fPO, hoewel de faculteit meer onderzoek
in de vorm van samenwerkingsverbanden wenst. De bezet\ing van enkele deeliijdsleerstoelen is daar een voorbeeJd van, evenals de wijze waarop getracht wordt de vacant komende leerstoel Meten en RegeIen te doen herbeletten. Vooralsnog hecht de {atulteit meet waarde aan aamenwerkingsverbanden die stoelen op (informele) gemeenschappelijke wetenschappelijke belangstelling, dan op de aeatie van formele instituten.
I 1.3 Bevordering en beheersing 'V&D de onderzoebkwaliteit
De baliteit. van het onderzoek wordt nadruk1:elijk bevorderd door de aktlviteiten van een drietal organen van advies. Deze drie lijn; De eerder genoemde, in 1989 inge&t.elde, raad'Van advies, die het. facuheitabestuur gevraagd en ongevraagd over inhoudelijke aspelr:t.en 'V&D ondenrija en onderr.oek adviseert.; De faculteitabeleidscommisaie, FBC, bestaande uit boogleraren uit verscmllende v.-roepen. Deze bestuurscommisaie heeti tot taak voorsteUen en adviezen te ontwii:kelen met betrekking tot het faculiaire wetenschapsbeleid op tangere termijn, alsmede over het daaraan gerelateerde onderwijaprogrammaj Ala derde de wett.elijk voorgeschreven adviescommissie van de facu1teitaraad, de Commisaie voor de Wetenschapsbeoefening, CWB, die ten aanzien van het. facult.aire onderr.oek van advies dient.
-
Uit de Interaktie van de CWB met de 'Vakgroepen en met de faculteituaad atl zij van advies dient over de onderzoekBplannen voor het komende jaar, en bij de 2-jaarlijkse toetaing van het onderzoek door de CWB, voigt ala resultante een vorm van beheersing van de kwaliteit van het onderr.oek. Bij de lU18tgenoende aktiviteit Deemt de commissie kennis van de meest recente publlkaties van een groep, atsmede van het betreffende onderzoebprogramma. Ook kwantiiatieve gegevens, zoals de wetenschappelijke output in relatie tot de input, worden daarbij betrokken. Venoigens bespreekt CWB het onderzoek, en opvallende aspecten daarin, met een deJegatie van de betreffende groep, waama de commissle lich beraadt. over het op te stellen eind-kommentaar. Dit wordt de faculteiisraad toegezonden, waaraa het onderzoek in de faculteitsraad besproken wordt. Uit.eraard wordt de groep in kennis gesteld van kommentaar en bevindingen, en de gelegenheid geboden te reageren. . Daarnaast publiceert de facutteit Jaartijb een jaarverslag roor intern gebruik, waarin opgenomen lijn: het onderwijsverslag, het wetensi:bappeliJk verslag, het
.o . N
W
-1-
-8-
vigerend ontwikkeUlIgBplan, een OtftZicht per p P van de wetenschappelijke input en output, alsmede een opgave (samenvatingenj van alle onderlOeken/onderzoe!lprojektea. . Deze vorm van presentatie van de ondenoekrelultaten au de Iaculteit blijkt bij de toetsilll van het onderzoek van (lOOt nut te lija. Van groat beI&IIIzijn ook de kontakten met vakgenoten van elden, ea de weging van het onderzoek bij de aanmelding voor de voorwaardelijke financiering en bij het aanwagen van 2e geldstroom-middelen. De kontakten met de industne, en die met betrekltilll tot de werving van 3e geldstroommiddelen, zijn eveneena bevorderlijlt voor de Itwaliteit. Zeer stimulerend is de ervarilll pubUbties geptutet te lien in wetenschappelijke tijdschriften van intemationaal aanzlen. Teneinde de betrokkenheid van de medewerken blj het onderlOek van de eigen faculteit te vergroten, is op advies van de CWB in het jaarprogramma van de facuiteitlcolloquia meer pluts ingeruimd voor voordrachten over het eigen onderlOek. De Itwaliteit van het ondenoek bli,ikt o.a. uit de Itwaliteit van de tijdschriften waarin publikaties van de faculteit verschijnen, alsmede het aantal pubIiltaties daarin, de mate waarin de facul\eit erin slaagt 2e geldstroommiddelen te verwerven, het aantal promovendi en het aantal irIgestudeerden gemeten over meerdere
Bij de 2e geldstroom ligt het accent op FOM/STW. Getraeht wordt het 2e en 3e geldstroom onderzoelt IOveel mogelijk te laten samenvallen met het onderzoeltprogramma van de vakgroepen. In enkele gevallen is er sprake van een eigen identiteit. echter altijd aanshlitend op de vakgroepBthema's. Voorbeelden hiervan lijn: Meisjes en Technielt,MENT, bij de vakgroep Didaktiek Natuurlutnde, Onderzoelt llaar de efficienc)' van houtltaehels en het Windenergie-onderzoek, beide bij de vakgroep Trauport:£yaica.. en lsotopenprodulttie, in samenwerlting met CYGNE bv, ten alttiviteit die uuluit op het programma Kermysisehe Technielten. 8et aspect maatschappelijlte dien8tverlenilllltomt in een aantal projekten tot uiting. De facuUeit voert in dee geen akUef beleid, maar van oudsher beataat er grate bereidheid in te gaan op wagen met een f)'Bisch accent vanuit de maatscbappiJ. Voorbeelden, zoals ook in het verslag 1989 genoemd, de werkgroep Natuurltunde en Samen1evilll. projekten in het natuurhnde praltticum, de Fysica.winltel, de begeleidilll van afstudeerders en .tagiairs van 8BO en MTS. het beschikbaar stellen van {aciliteiten ter vervaardiging van tpeCifielte produkten, in dit verband il te noemen de matie met CYGNE BV, het ontwiltltelen van oplossingen van problemen in ontlriklteliJllslanden. (houtltachels, windmolens, waterpompen).
~::'nstatering dat Eindhovense natuurhndig ingenieurs in het algemeen snel
• 1.6 Verantwoording van de onderzoeltinput Ten opzichte van het wetenlchappelijlt verslag 1989 i. de inventarisatie met betrekking tot de input gewijzigd! De medewerlters is gevraagd over 1990 op te seven het percentage van 1 Ite dat men aan onderzoelt beateed heeftj voorheen werd de inzet bereltend aan de hand van het aantal aan onderzoelt bestede urea. Kernpunt bled dat de cijfers met betrekkiug tot de tijdbesteding via enquMering verltregen zijn en niet bereltend lijn aan de hand van normen.
een werkltring vinden, veelal in research en ontwikltelingslaooratoria, het aantal landelijke en mternationale kon\aktea, de uitnodigingen voar bijdragen aan comerenties en voor gastdocentschappen. Bovenataande wordt geillustreerd met de tabellen die &an dit verslag lijn toegevoegd, alsmede met het duma volgende oversicht van de wetenschappelijlte output.
Er is gee11 direkte relaUe te leggen tU88eD Itwaliteitsbeoordeling en middelentoewijzilll in de lin van 'belonen of kor\el1'. De middelentoewijling vindt plaat8 op grand van het bel&lll van een vakgebied en/of van een projekt; ook de omV&JII van een groep is hierbij van belang. Waar een groep eventueellOu achterblijven bij ae verwachtingen, zal eerder getracht worden met gebruilt van argumenten en in overleg een groep te enthousiasmeren naar een grotere produlttiviteit toe te weraen, dan bet afstra.fJingsmiddel 'ltorting' te banteren. Overigeus worden veelbeIovende, nieuwe projekten, waar mogeJijlt, nadrukltelijlt door de raeulteit gesteund. • 1.4 IuteUingsbeleidsruimte In het verslagjaar is hiervan seen gebruik gemaakt. • 1.5 Beleid ten aanllen van tweede en derde geldstroom
Ten oplichte van voorgaande jaren is dit beleid onveranderd gebleven: Initiatievell van vakgroepen om miadelen uit de 2e en 3e geldstroom te werven, worden door het faculteitsbestuur bevorderd en gesteund, vooral ooIt, omdat succes hierbij een stimulau vannt voor het onder'zoek en bet een in8pirerende uitwerlting heeft op het onderzoeltklimaat. Ter bescherming van bet eigen uDiversitaire onderzoelt, is het zaU Diet al te leer van derde geldstromen alhankeJijlt te worden. Overigenl behorea 3e geld8tromprojekten te pas8en in het lopend eigen onderzoelt.
De nienwe vorm van enqu!tering kan in vergelijking met vorige jaren tot andere input-getallen leiden! De vermelde input betre£( de tijd die ingezet i. voor he1 doen van onderzoelt, voor de wervilll van onderzoeltsprojekten en voor de begeleidi~ van promovendi. (Begeleiding van afstudeerders wordt gerekend tot ondennjstijd)
Met betreltking tot de 2e en/of 3e geldstroom-getallen sij opgemerkt dat daarbij uitsluitend gereltend is met de inzet van medewerlters die ten laste van 2e of 3e geldstroom gesalarieerd worden. De input van Ie geldstroommedewerlters die een deel van hun tijd besteden aan 2e of 3e geldstroom-onderzoelten il tot Ie geldstroom input gereltend. De financiering8bron van de aanstelling is dus uitgang8punt. Deze opmerking is niet van belang ontbloot, omdat gebleken is dat elders andere benaderingen plaatsvinden, waarbij de 8ublidie-bron van bet projeltt uitgangBpunt is. In de tabellen zijn de aantallen Ite's (Ie, 2e en 3e geldstroom) vermeld .oall deze op de hierboveu aangegeven wijze verltregen zijn.
.o N
.
~
-10-
-9De totale f&cultaire onderzoeiBinspanning in Ite-wp was in 1990 volgens tabel nI-3: 52,78 Ie geldstroom WPi 21,15 2e geldstroom-wPi l.l.JB 3e geldstroom wp. 85,11 Ite WP totaal . NB. Om een YefKelijking van de input die de instellingen opgeven mogelijk te maken, is bet nodIg dat er landelijke overeenstemming komt met betrekking tot de wijze (meting of normering) en benadering (&aDstelling of projekt), zoals ook gebeurd is ten aansien van de wetenschappe)ijke output. RDlJd de jaarwi8leling 1990/1991 was (eigen bran) de
bezet. ling en de toegestane tormatie:
bezeUiDc 15,6 14,7 35,7
...n.L 88,0
hqleraren; universitaire boofddocenten, nbd'si universitaire docenten, ud's en overig WPi ai0-4jaar totaal wP
mrmatie 15,6 15,2 31,3
.aD..!! 92,1
Du.m.aast waren in 1990 13 aio'&-2 jaar (IVO) doende de korte onderzoek:ersopleiding te volgen; 23 2e geldstroom aiO'8 en 2 3e geldstroom aio's bereidden zicb in 1990 voor op een promotie.
Er waren 92,8 leden behorend tot bet ondersteunend en beheerspersoneel. Eveneens 'Yaps label m-3 betiroeg de wetenschappelijke output: 14 dissertabesi 156 wetenscbappelijke publikatiesi 37 abstractsi 27 vaItpublikatiesi 2 verleende ortrooien; 313 overige produkten van wetenlchappelijke aktiviteit pius: 54 a£gestudeerden.
DERDE GELDSTROOMPROJEKTEN: van de vakgroep Didaktiek Natuurkunde -MENT-projekt (O&W) - Finaneiering P.B.N. (Sticht. Leerplan OntwiUeliq, SLO) - Landelijke co6rdinatie emancipatieprojekt MTO (O&W) - Subsidie aanstelling Groenendaal (SLO) -Instituut voor Onderzoek van bet Ondetwijl (SVO) van de vakgroep DeeltjesfJ'llea: -Ionilatie van Yefschijnselen in Itromend plasma (UCN) - ICP (Philips-Aken) . - lOP IC Ontwikkeling UV-bron (FOM) - Cascaded Area for Plasma NeutraliJers (FOM/Euratom) - ERASMUS-studiebezoeken (EEG~ -IOP-IC Etsreacties met radialen FOM) - Faciliteitenovereenkomst excl. cy otranuren (Cygne BV) - Faciliteitenovereenkomst (cyclotronuren) (Cy~ BV) - Investigation of plasmadeposited Carbon tECN) - Cascades (L'EcOle Polyie<::bnique Paris) - Cascades (SHELL Rouen)
rum
van de vakgroep Transportfysiea: - Condens&tie en kernvorming (SbeU) - Work on relaxing turbulent Oows in cin:ular pipes (Gasuuie) - Intercomparison of laser doppler anemometry (EEG) - Windenergie ontwikkelinglanden (CWD) - Handpompenprojekt (Interaction besign)
U.7 Samenwerkingen
van de vakgroep Vaste Stof: - lonenverstrooiing &aD katalyaatoren (KSLA) - Multiple technique surface analyse (Oce) - Onderzoek oppervlakte-brakteriseringstechnieken (AKZO) - IOP-IC Analyse reactieproces W-CVD (FOM) - Interface phenomena (EEG) - Metallische m~etiSCbe multilagen (Philips) - Electro Optics FOM) - &aDstelUng aca mieonderzoeker (KNAW) - Solar ceUs based on III-V compound semiconductors (NOVEM) - Magnetic Metallic Multilayers (EEG)
In algemene zin werden reeds samenwerldngsverbanden genoemd. Een meet gedetailleerd OYefzicbt voigt bieronder.
van de vakgroep Fysische Informatica: - ERASMU5-Ierland (Nuffic)
In FOM/SON/STW-verband (2e geldstroom) de werkgroepen: Atoomfyaiea en Quantumelectraniea (Beijerintk, Verhaar) Statistische (yaiea (Gijsman) Vaste Stof (De Jonge, Brongersm&, Van Haeringen) Halfgeleiders (Wolter) Technische fyaica (D. Schram , Sluijter, De Hoog) Tecbnische fyaica (Prasad) Stroming en Warmte (P.!fchram, Prasad, Van Heijst, Rademaker)
S 2.0 BESCHRIJVING VAN HET ONDERZOEK OP PROGRAMMA-/ VAKGROEP5-NIVEAU; ingedeeld naar:
.o . N
VI
-11A. VOORWAARDELIJK GEFINANCIERD ONDERZOEK B. NIET-VOORW AARDELIJK GEFINANCIERD ONDERZOEK ad A. VOORWAARDELIJK GEFINANCIERD ONDERZOEK: 1. Pluma- Atoom- en Molecuulfysica, PAM; 2. Kernfyaiache Technieken t KFTi 3. Theoreliache Natuuriunde; 4. Tranapol1 van Muaa, Impuls en EDergie; 5. GeC'Ondeneeerde Materie: Fysica en Tech.aologie ad B. NIET-VOORWAARDELIJK GEFINANCIERD ONDERZOEK 6. Systeem- en Regeltechniei, 7. Fys.ische Informatica, 8. Analyse van Fysische Meetmethoden; 9. DidaiUelt Natuurltunde; 10. Natuuriunde en Samenleving; 11. Bedrijfsgroep Automatisering VOORWAARDELIJK GEFINANCIERD ONDERZOEK ToeIichliDc OR de Drommma', PAM en KIT. De programma's Plasma-, Atoom- en Molecuulfnlca,P AM, en Kemfysische Tecbnieken,KFT, worden binnen een vakgroep, de vakgroep Dee\tjesfysica, nitgevoerd. Bet onderzoelt van deze vakgroep is gericht op de interactie van dee1tjes op atomaire en subatomaire schaal. Behalve de financiering uit de eerste geldstroom, &ijn de tweede geldstroom (FOM en STW) en de derde geldstroom (w.o. IOP-IC en CYGNE bv) be1an6rijlte bronnen van onderzoeltsgelden. Zonder deze additionale middelen zou het DIet mogeliji zijn om de infrastructuur van de vaigroep VOOt het doen van onderzoelt dat intematiouaal aanzlen geniet, te handhavemn. De wetTing van de eneme fondsen heet't een onevenredig grote inspanning van de wetenschappeiijie staf gevraagd. Zij beet't tot gevolg gehad dat de continuiteit is gewaarborgd, zeiter voor het toegepute deel van bet onderzoek. • 2.1. VF-PROGRAMMA: TUE NAT 201.90.32 PLASMA-, ATOOM- EN MOLECUULFYSICA (PAM) van de vakgroep DeeUjesfysica, ND
-12Bet is georganiseerd in drie werkeenheden/onderwerpgroepen: - evenwichtsmodellen en transport in pluma's (ETP); - elementaire processen in gasonUadingen (EPG); - atomaire en optische wisselweriingen (AOW). Bet onderwijs en onderzoei betreft fysica van pluma's, van geioniseerde media en van wisselweriingen tuasen deeltjes en fotonen. Bet is gebaseerd op tradUies van guonUading80nderzoei, thermonucleaire en thermo-atomaire plumafysic&, botsingsfysica en quantumelelttronica. De plumafysica all zelfstandige discipline ian globaal worden onderverdeeld in een thermonucleair en een niet-tbermonucleair, thermo-atomair, dee!. Bet thermonucleaire dee1 vindt &ijn wetenschappelijie grondslag in de probleemsteJling die vool1iomt nit het streven naar de opweklcing van thermonucleaire energie via fusie. De utrofyaia ~_ nauw au dit gebied' Middels een bijlOndere leerstoel en een adviseurschap blj het FOM-Instituut voor Plumafysica besteedt de vaigroep aandacM au de thermonucleaire plasmafysica. Boofdthema van onderzoelt en onderwij8 i8 de tbermo-atomaire plasmafysica met de daarvoor relevante atoom- en molecuUlfysica. Bet eerste doel daarbij is het vergroten van de iennis van de plasmatoestand van de materie en van fundamenleJe intetacties tussen deeltjes en fotonen. Oit wordt bereiit door het opstellen en experimenteel toetsen van fysische modellen van niteenlopende urd, sowel in termen van macroscopische processen (plasmatransport, plasma~wichten), &Is van microscopische processen (wisselwerlting van dee1tjes onderlins en tussen deeltjes en fotonen. In de onderwerpSroep Plasma- en Atoomfysica (ETP, EPG) wordt bewust een evenwicMig bestnjien van het pan.metergebied van niet-thermonucleaire plasma'S nagestreet'd: van seer lage elektronendichtheid (WI/ml) tot seer hoge (UP Im l ). Dit wordt bereiit door fundamentele en toegepaste studies als etsen en depositie in een breed parametergebied te iiezen. Er is ontwiiieJing naar een grotere chernische component in bet onderzoek, in relatie met toepusingen. De interacUe tussen wand en plasma (systeem: gecondeneeerde materie en pluma) Itrijgt ooi toenemende audacht. Er zijn middels gezamenlijie programmadelen goede contacten met de beide FOM-Instituten.
Ret onderzoelt in de werieenheid AOW heen een dnidelijlte relatie met de boven omschreven studies. Een voorbeeld hiervan is het onderzoei nur reactie- en botsingsmechanismen au het oppervlak bij insttaling van deeltjes en (otonen . Daarnaast is er ooi de directe motivering vannit de atoomfysische discipline, hetgeen van groot belang is voor de contacten binnen en bniten de facuUeit; met name dienen hier genoemd te worden de contacten met de atoomfysica in Nederland (FOM-QA).
Programmaleiding: Prof.ddr. D.C. Schram Prof.dr. F.J. de Roog Prof.dr. L.T.M. Ornstein Prof.dr. R.C.W. Beijerinclt
De beide delen van de vakgroep DeeUjesfysica, PAM en KFT (Kernfysische Technieien) bebben feitelijlte samenweriingen ten aanzien van bronnen, analyse van dunne fagen en diagnostische methoden in plasma's.
Codering: ISN 2204, 2206, 2209 NWO P240, P230, P250, T2OO, T150, T140 NABS N.OSO, N.059
Ten auzien van dunne lagen onderzoei i8 er een groeiende interactie met de vakgroep Vaste Stof. De stromingsproblematiei en de chemie bieden aultnopingspunten voor toeiomstige interactie met de vakgroep Warmte en Stroming en de faculteit der Scheiiundige Technologie.
prwammabeschriivins Bet programma van dit deel van de vakgroep Dee\tjesfysica richt zich op het doen van onderzoei en seven van onderwijs op het gebied van de plasma-, atoom- en molecuulfysica.
Ret plasmafysiscb en gasontladingsonderzoelt is ingebed in een groter (interfacultair) programma met andere vaigroepen en faculteiten, de InterlacuUaire werigroep Plasma-onderzoei en Plasmatechnologie. In Nederland is dit het enige universitaire programma van omvang op dit gebied. De groep Plasma- en Atoomfysica blijltt hierbij een centrale functie te vervullen. .
o
. N
-13-
Haul de gerichtheid van het ODderr.oek op de fundamentele aapecten van geioniaeerde media, wordl er steeds meer ee&1 lweede kader lIIichlbaar waarbinDen 6et. onderzoek lIIich ontwikkelt. Dit bder wordt gevormd door de technologie van plasma's. Gedaeht. mod worden aa.n bet gebruik van plasma'. als bran 'Yan licht (O.L lasers), van geioniseerde deelt.jes (versnellers, ionenbrannen, kopieermachines), van chemisch aet.ieve deelljes (plasmaehemie, oppervlaktemodificaf.ie), als drager van energie (plasmavlam, last.ech.niek, en~etechniek) of als al dan Diet. gewenal seIeidende medium (hoogspanningst.echniek). In de teChniek wordt nu vult op empiriache wijze met plasma's gewerkt; voor ee&1 verdere ontwikkeling ill er de noodlIIaak van een wetenschappelijke benadering. Daarvoor iI de wedeRijdse belnvloeding van de plasmafysica en de at.oom- en molecuul&sica onODf.heerlijk, maar ook vele andere fysische disciplines leveren ee&1 euenli61e bijdrage tot het nl:gebied. Ook op dit gebled heeft de TUE landelijk ee&1 sterke poIitie. FOM en STW stennen het onderzoek op de gebieden plasma-i!tsen en plasmadepositie in toenemende mate, terwijl door der.elf'de inlltuties steun werd gegeven voor het werk au corona's, inductiel' gekoppe1de plasma's en werk au OOtsingsprocessen met ge&eiteerde atomen. Via het programma 10P-IC is subsidie verk~ voor een autal deelupecten van het ets- en depositieonderr.oek. Rierb.j wordt door de beide onderwerpgroepen van het VF-programma PAM nauw samengewerkt. Met 8teun van STWIFOM ~ van het 3TU-¥ernieuwinpplan (dunne lagen) is steun veri:regen voor de melle deposit.ie van &mod silicium. Er is via contraet.fesearch em daadwerkeUjke be1angstelling voor depositie bij O.L Shell. Ook voortsett.ing van het onderr.oek op het gebied van etsen van oppervlillen, in samenwerking met het FOM-Instituut voor PlasmaffSica, is door STWIFOM, dunne Iagen-pla.n en JESSI gewaarborgd. In samenwerking met en stenn van AMOLF is ee&1 programma gest.art voor het genereren van intense waterst.ofbundels. Daarbij ill t.evens steun van Shell-Rouen verkregen.
De groep Alomaire en Oplische Wiaelwerldngen opereert eveneeu met mime sleun
Wt. de tweede geldstroom ten hehoove van het werk au atomaire botsingsproceuen met hehulp van bundeltechnieken. Rierbij wordt vooral audacht besteed au ine1utische en reactieve OOtsingen van elektronisch ge&citeerde edelgasatomen met atamen en ee&1'fOudige moleculen als botsingspartner. De hierbij onderlllOcht.e Pf!)CeI&en lIIijn intramultiplet mixing, excit.atieoverdraeht, ionisatie en ex<:uneer..onning bij botsingen met halogeen houdende donormoleculen. Bij OOtsingen met atomen speIen allee&1 de elekt.ronische vrijheidsgraden em rol; voor moleculen wordt ook gekeken na.ar excitatie van rotaUe- en vibratievrijheidsgraden. De experimenleel verkrE!&eD resultaten worden gein1erpreteerd in termen van van 'fOlIedig quantummechanillche, semikJassieke ofklassieke modellen, waarbij wordt. ui van empjrische of berekende potentialen en overgangsmatrixelementen. jed hestaat er ee&1 intensieve en vruchtbare samenwerking met de va roep Theoretillche Natuurknnde. len nienw FOM-beJeidsmilllteproject, behelzend de manipuiatie van bundels met geexciteeerde atomen met hehulp van luers, is inmiddels van start ge&aa.n. Biermee is het ondersoek op het gebied van de quantumelektronica aa.nzienlijk versterkt. Met de derde geldstroom (IOP-IC) is in de afgelopen vier jaar een nieuwe lijn van bundel-oppervJakte onderZoek gestart nur de rol van vrije radicalen bjj etsreaet.ies op halkeleider oppervlaUen. Dit onderlllOek heeft. geleid tot em samenwerkins met de IBM laboratorm in de Verenigde Staten van Amerik&. In de af'gelopen jaren is in de vaQroep een Diet. ODaa.nzienlijke investering gepleegd op het gebied van numerieke mooellen en van de duaverwerking en de
-14experimenthesturing. In de lOekomst wordt bet dOOfllletten van deze ontwikkeling verwacht. . In de kamende tijd HI veel aandacht gegeven moeteD worden au de vernien1f'iDg van verouderde en snel verondereade appartuur (vaeulimapparatuur, voedingen,
lasers).
.
Voodcanc Ian het onderzoek
.
Ret onderlIOOk van de groep ETP 'gel100nt ee&1 grote coherentie, maar ka.n Diettemin naar drie facetten onderscheiden worden: transport. van deeltjes, impula en energie, iIlduief mogelijke turbulente verschijn8elen, schokfronten in uitstramencle media, extra
magneet.veldgeneratie bestudering van OOtsinp- en Ilralingn:erschijll.lelen ill ge&Oteerde s,.lemen, leidend tot een vergelijting van experlmenteel ge..ondeD en modelmatig berekende dicht.heden VUl aangeslagen Divens onderr.oek naar bronnen van deettjes en Ilralingen in het kader van toepusingen zoala depositie (80ms ook etsen) van dune lagen en het produceren vaa atomaire en JODenbundels. Blj het verge1ijken van de heschri~:ean de verschillende deelproject.eu in dit . rea dat in em project vuk 2 of 3 facetten overzicht ill het van belang lIIich Ie au de orde bnnen zijn. In de groep wordt gest.reefd nut de ontwikkeling van een a1gemeen toepasbaar tranlportmodel, waarbij de specificaties van em bepaald plasma als invoergegevens bnnen dienea. Ret HI een code wordenvoot Itromende pluma's, omdat zowel de beide depositie-opstellingen, de deeltjesbron. het expa.nderend plasma van de cascadeboog alsmede de ICP aile daartoe behoren. De grondslag voar dit model is seIegd door Milojevic, een gulmedewerm wt Joeg081avilL De projecten hiermee gemoeid zijn: Plasmadepositie-l, Eiementenanaly8e met ICP, Excitatiemodellen voor expanderende plasma's, Plasmadepositie-2, de cucadeboog als plasma-neutralisator en Cucadeboog als ionenbron. Onder dit. onderdeel vallen oak het ondenoek naar turbulentie van de hoDe bthodeboog, een studie die experimenteel reeds in 1985 is .altooid en het magneet.veldgeneratie-ondenoek dat inmiddels i. afgerond. Bestudering van botsings- stralingsmodellen en nabij evenwichtssituaties Itau al jarenlang op bet programma. De meest opmerkelijke resultaten van het afgelopen jaar lIIijn de in het projekt BotsingsstralingsmodeUen-en-fl.uorescentie genoemde afsnijprocedure voor modellen, bet onderr.oek naar UV fotonen afkomstig van een hoge dmk, hoge stroom caacadeboog van het projekt Thermische plasma's, de extra inzichten die verkregen lIIijn door bet pulseren van het vennogen van de ICP (Elementenanalyse met ICP~ de verfijnde meet.metboden bij het expa.nderend plasma van ee&1 cascadeboog (Escilatiemoddellen voor expanderende plasma's). Voorts werd ten behoeve van UCN ee&1 model voor uranium best.udeerd dat in hoge mate bostingsgedomineerd bleek te lijn (Botsing&8tralingamodellen van uranium). Ook bet werk met betrekkins tot het projekt Electron-waterstof wis8elwerking valt in deze categorie. Bet derde aspec\, bronnen 'fOOt depositie en bunde1s ill voornamelijk gefinaneierd uit tweede en derde seIdst.room en hehoort, leker wat betreft belangstelling van de industrie tot de meest lIucces'fOlIe onderdelen van bet programma. De eerste twee aspecten (transport en b.l. modellen), alsmede een keur van diagn08tiache methoden, .armen de wetenschappelljke mggegraat. van dil succes. Momenteellllijn we in staat om IOWel amode, Pol1JDere, grafiet- en diamantlagen van koolstof te maken door wijllliging van parameters van de Depo I opslelling. De groeisnelheden lIIijn zeer groot. De belangstelli!'f van de kant van de industrie voor betaald gebruik en sezamenlijke projecten il (bljna) overstelpend groot (Plasmadeposit.ie-l ).
.o
~
-18-
-15-
Met de Plumadepositie-2 opstelling t:ijn de emte benedigende lllen v&D amone gehydrogeneerde siliclum en waterstofarme Jagen met vrij goede groeisnelheid geproduceerd. VeiligheidsmuiregeJeu vormeu bier een inherent onderdeel. Bij beide onderzoeken, a1smede tiij het reeds afgelsoteu NET project (CUcadeboog aIs pluma-neutralisator), als bij het ioneubronproject (Cucade~ als ionenbron) speelt de cucadeboog een hoofdrol ala bron. Bij dit lutste project zljn vorderingen te melden in het inziCht naar de rot van moleculaire processen en bleek 80ndemetingeu een goede bruikbaJ:e techDiek te zijn. In de poop EPG is in 1990 voor het onderzoek van de RF~ntladiq in CF4 in het kader van het FOM/STW-project "BaY)' part.icle kinetics in an RJ discharge for pluma enhanced etcbiag" met g'UDBtig resuJiut de binneu de groep ontYikkeide Fourier-1lpectrometer ingezet. Veel interessante resultaten zijn behaald. Daaronder is ook de meting van CF,-radicalen in 8itu, een van de doolsteUingen van het promotieonderzoek van Ilaverlag. Met behulp van de gegeveus verkregen uit de infrarood-ab80rptiemetingeu en de e1ektroneudichihedea gemetetl met de microgol£metode en de negatieve-iondichtheden gemeieu met de £ot~thechtingstechniek, is een uit~ebreid kinetisch model opgesteld. De hiervoor geuoemde foto-onthechtmgsmethode is door Kono en Baverlag en de iDlet van apparatuur verkregeu uit het STW-programma voor beiere apparatuur verder ontwlkkeld. De lokale afhankelijkheid van de ionenelichtheid is zowel in een actieve ontlading als in de afterglow onderzocht. De apparatuur voor de meting van de 8amenstelliag van de ionen8troom eu de euergie van de Ionen op het substraat is in 1990 operationeel geworden. De eerste resultaien .ijn veelbelovend. Bet verkrijgen van meer gegevens en de interpretaUe van de spectra aal DOg eDige tijd vergen. Bet pro~ "BaY)' particle kinetics in an RF discharge £or pluma enhanced etching is in JUDi 1990 met twee jaar verlengd. In het jaar 1990 is door het verblijf van Kroesen in de USA (mM, Yorktown Beights) de start van het FOM/STW-project "In situ spectroscopic Fourier transform ellipsometry" uitgesteld tot oktober 1990. Inmiddels is alle apparatuur binnen en een promovendus benoemd. De numerieke simulaiie van het transport in pluma'. waarin ook negatieve ionen voorkomen, is uitgebreid met een tijdsperiodieke RF beschrijring. In de groep AOW zijn er voor het jaar 1990 drie "highlidIts" te onderscheiden. Ten eerste .ijn de eer&te metingen aan sponiaan en Ion-geinauceerd eisen voor het Si XeF,7Ar' 8ysteem verricht met de nieuw gebouwde UBV bundei-et80psteUing. is gedetailleerde informatie over de reactielaag vrijgekomeu, die erop Yijlt dat hi ioneubombardement zowel de dikte van de reactielaag afneemt als de samenstelling ervan verandert. Ten tweede zijn de eersie experimentele resuttaten bij het in 1989 gestarte beleidsruimteproject insake luerkoeling behuld. Naast het ontwerp van een oplltelling voor de produkiie van intense Ne" bundels door transversale kooling i8 er fudamenteel onderzoek pdaan aan Magnetically Induced Luer Cooling, waarbij bundelprofie1en gemeteu ziJn met breedtes die overeenkomen met slechts enkele malen de fotonimpull: een een-dimenslonale temperatuur lager dan 10 ,0<.. Tevens zijn dit de eer&te luerkoelingsexperimenteu in Nederland. Op de derde ptws begint de tijdsinvestering in de ontwikkeling van diodeluers tot spectroscopische inltrumenten sljn reudement op te breugen. Bij metingeu aan excitatie-overdracht van metastabiel Ar", Kr· naar N, is de methode van iranlveraaal optisch pompeu succesvol toegeput om de fijn8truduur-afhankelijkheid van elit proces te onderzoeken. De interpretatie van de resultaten in termen van het beschikbare botsingsmodel il Diet direct mogeJijk en
'lVijst op extra (.pinafhankelijke) termen die moeten worden meegenomeu. De ontwikkelingen bij de andere projecten zijn naar wens verlopeu, waarmee de _is is gelegd voor nieuw onderzoek in 1991. Bet vertrek van vier AIO's (3 AIO-4, 1 AI0-2) in het verslagjaar heefi ge.orgd voor een pte activiteit inIake publicaUes, die lijn weerslag in de publicatielijst van 1991 aal vinden. SamanrerkinC . Samenwerking vindt pluts via de interfaculteltscommi88ie Pluma-ondenoek en Plasmateclmologie, met het FOM-InsUtuut voor Plumaf)'lica, met AMOLF, Shell Research Amsterdam (KSLA), SheD-Rouen, in het kader van IOP-IC-Technologie, ECN Petten, UCN, de vakgroepen Theoretische Natuurkunde en Vute Stof, Broker Spekirospin, Bijksuniverliteit Gent, Ecole Pol;rtechnique, Rijauniversiteit Utrecht, Philips Nat.Lab. a1smede met USA-IBM-Iaboratoria. K..an'itatieye~l· Zie tabell-l;mectebet overzicht van wetetl8chappelijke output
12.2. VF-PROGRAMMA: TUE NAT 203.90.32 KERNFYSISCBE TECHNIEKEN (KFT) van de vakgroep Deeltjesfysica, ND Programmaleiding: Prof.dr.ir. B.L.Bagedoom ProC.dr. M.J.A.de VOi$1 Prof.dr.ir. J.J.de GoeiJ Codering: ISN: 3320, 2305, 3311, 3314 NWO: P2OO, P210, P220, P250, P290, P330, B14O, TI60 NABS: N.042, N.040 Prouammabeschri ivine Bet onderzook heett zich verder ontwikkeld op het gebied van kemfysische technieken. Bet scala van onderzoek is zeer breed en varleert van fundamenteel tot iechnische toegeput. Stenn 'fOOr het onderzoek komt uit de eerste geldstroom waarbij een op het Diveau van O&'W geoormerkte bijdrage voor de instandhouding van het cyclotron -, nog in geringe mate uit de tweede geldstroom en uit de foncisen die gevoed worden door bet onderzoek 'fOOr derden (derde geldsiroom). Bet cyclotron wordt hiertoe gedurende een overeengekomen aantal ureu per week verhuurd aan het bedrijf CYGNE by, waarbij radionucliden voor medische toepassingen worden ontwikkeld en geproduceerd. Door deze sienn il het mogelijk geworden de bedrijfszekerheid van het cyclotron hoog op ie vooren Bet programma betre£t vier aandachtsgebieden: 1. Versnellertechnologie 2. Elementenanalyse 3 Radionuclidenonderzoek 4. LuertoepUsingen voortpnf van het opderzoek De bWlde zaal is ingrijpend verbouwd en vernieuwd. Bet ILEC cyclotron beeg zijn definitieve pluts en een extra bunker is gecreeerd voor een nienwe opsieJling voor channeling experimenten. Er is ruimte vrijgemwt om de komende EUTERPE ring te iustalleren. De eerste afschermende muur om de ring is geplaatst evenals een bunker daarbinnen met een 5 MeV lineaire vmneller VOOr bestraling van plastics.
.o . N
00
-17-
1. VersnellertechnologJe Aan de nu bet.rouwbare en 1'ePl'Odueeerbare interne ILEC bUllde1 werden vee! bundelstroommetinp' verticAl. DU resuUeerde O.a. in Iset vaslslellen van het vetloop van de venlca1e oscillatiefrequenlie als lunaie van de slraal, dat overeenkomt met de waarden in 1987 verkregen uil het gemeten magneUsche veld, en in het totaal aantal omlopen (34) bij aeschikle versnelspanning. Voor de te bouwen opslagring EUTtRPE lijn gelamineerde ijzeren blokken besleld die bij de CTD seusembleerd nJlen worden tot vohraardige magnetisch elementen inc1usieC Ollderstellen en nitrichUnpvoorzieningen. De lineaire elektroaenversnellers IIjn dee1s geinstalleerd en controle- en bedieningBSJSlemen lijn ontworpen alsmede een besiralingsopstellin$ onder andere ~plasliCi. Met een nienw pbouwde magneetveldmeetmachine, die eent bUigelementen van het FELIX project RijnlJnizen moest leslen, werden de ontwerpkarakterislieken bevesUgd van de 180' magneten voor de microlronversneUers. BUll foc1J8eringseiS,enac:h&ppen lijn oitgebreid theoretisch ondermcht, leidend toi welbepaalde en vnj definitieve vooniellen voor de magneiische struauur. Bet ontwerp voor de versnelcavHy is aesiat1. De lij-'t'acuilmkamers lijn gereed gekomen. 2. Elemenianal,. Tijdens de verbouwiog lijn PIXE-opstelling, microbunde1opste1ling en versirooiingakamer met TOF-lijn ingrijpend vernieuwd. Resultaten bet.reffen de lokalisatie van eil-plaiina in lumoren lijn gepublieeerd. PlXE-metingen aan preparaten van been uit konijnembryo's, gevoed met Sr dieet, hebben inlicht vetscbari over de groeidynamiek. Ondersoek is gestat1 naar de mineralisaUe van de aona-wand en van organen bij proefkonijnen door cholesterol. Aangetoond is dat met de CERDA-TOF opstelling een diepte-scheidend vermogen van 15 um hereikl kan wordenj daat10e is bet. bundeltranspon- systeem aangepast, een multiparametenysteem met plaatgevoelige detectoren ontworpen en de liming van PIPS detecroren verbet.erd. Bet ontwerpen van een germanium cluster detector met Compton onderdrukking is gestart. (STW-project) 3. Radionucliden produkiie Synthese en rldiojoderin$ met jodium-l23 van enkele radioCarmaceniisch actieve verbindingen. Ontwikkehng van de produktie van zink-62 en constructie van een prototype link-62/koper-62 generator. 4. Lasert ingen Ben opst voor absolute dichtheidsmetingen van rubidium damp werd in gebruik genomen, beproefd en op groad van de resultaten aangepast. Een methode voor de caJibratie van AuRb legeringen ten behoeve van de produktie van seer lage dieMheden rubidium damp werd ontwikkeld op basis van Knudsen effusie en kwantitatieve PlXE analyse. De dubbelreBOnantie opstelling werd geautomaUseerd en leer veel ca1ibratie- en testmetingen werden uitgevoerd. Samenwerkinf Vennellet1eC nologie - FA J ulich, Duilsland - Univeniteit Twente, groep QE, rae. N. - INFN Genua, Itali@
-18ElementanalYBe - K.V.I., Groaingen - Antoni van Leeuwenhoekhuia, Amsterdam - Jagellonian University, Krakow Poland - Canberra Semiconductors, Olen, Belgif iPSD, PIPS en Ge-cl1ll&er detec:toren) - Quarz-Sllice Bolland B.V., De Meern (Ge-cl1llter detector) - Elker1iek ziekenhuis, Belmond (Tl201 di!utie) . - TUDelft en AZU (Utrecht): link deficientie . RadionucUden produktie - CYGNE (radiofannaceuliscls adieYe verbindiup, ''ZnJ 2Cu ~era\or) - Vakgroep TOe, rae. ST (rldiofarmaceutisch actieYe verbindingen).
KwaptUatm.... . Zie tabel 1-2, alsmede ~et omdchi van weieDlehappe1ijke output. • 2.3 VF-programma: TUE NAT 207.90.32 TBEORETISCBE NATUURKUNDE van de vakgroep Theoretische Natuurlnmde Programmaleiding: Prof. dr. W. van Baerlngen, Prof. dr. F.W. Sluijier, Prof. dr. B.J. Verhaar Codering; ISN: 2212, 2202, 2204,2206,2211,3306,3312,3325 ZWI: PlOO, 120, 140, 190, 210, 240, 250, TlOO NABS: N025, 053, 076, 010, 015, 016, 0434, 0651, 0652. Programmabesehrijvin$: Onderzoek van theorellsch f1sisehe methoden en klepassing daarvan op problemen die meestal een herkenb&re tecbnologische component hebben. De thema's van onden:oei: bet.retJen: Klassieke mechanica en mathematische fysica: onderzoek naar de koppeling t1llBeD elektromagnetische theorie en stromende vloeistofi'en. Biet10e dient een BO volledig mogelijke covarianle theorie te worden opgeset. nit moet gebaseerd zijn op een reiativistische stromingsleer. Mathematische fysica van goHvoonplanting = t op golven in inhomogene plasma's i.h.b. de lineaire en niel-lineaire Itop 'ng tUSBeD elektromagnetische-en plasmagolven in een relativistisch magnetoplasma wordt onderzocbt. Mathematische fysica van golfvoonplantiDJ toegepast op akoestische zwaat1egolven: i.h.b. de niet-lineaUe theorie van deze golven krijgt de aandacht. Vaste-stofi'ysica toegepast op h&lfaeleiders, helerojunaies, superroosters. Er wordt BOwel in hel kader van bet. clichtheidsfunaionaal-formalisme gewerkt als in een Greense-fUllctie metbodiek ter bepaling van de kenmerken van ae&c:iteerde toestanden. Er wordt getraebt de theorie dusdanig nit te breiden «lat bet.rouwbare informaUe wordt verkregen over de gapstructuur in een halfgeleidenysteem. Tevens wordt onderZoel gedaan naar de toepasbaarheid van het envelope-funaie formalisme bij de beschrijving van heierojunclies. VastHiOffysica gericht op de theorie van elektrische geleiding in sy8iemen . gekenmerkt door coherente verstrooiing van de elektronen. Enerzijds is het doel meer inzicht ie verwerven in elektrische eigenschappen van specifiek laagdimensionale 8y8temen; anderzijds wordt nagesireefd ODS begrip van elektrisch transport en elektroadynamica in bet. atgerneen te vergroten.
o
N
.
1.0
-20-
-19-
Tweedimensionale quant.umsystemen. Onderzoek vao quasi-tweedimensionale quaot.umgassen (H en IRe) aan het oppervlak vao 8uperfluide fHe. Relaxatieen reoombinatieprocessen. Twee dimensionale verstrooiingllengt.e, ook voor geladen deeltjes. Cryogene H-maser. Magnet.i8ch opgesloten atomair deuterium. Quaotumbotsinpproblemen in ueongas. Ondersoek vao verschijnseJen die optreden bij botsingen tussen met.ast.abiele neonatomen en aodere edelgasatomen, wanneer in het. botlingsgebied een laserveld werbaam il. Theone vao de quaotummechaoiache meting: Toepassing vao het formalisme van de quaotummechanica op het. meetproces. Ouderzoek vao fundament.ele en prilii8che coDJequen\ies vao het. verkregen gegeneraliseerde formalisme. Behalve een Ie1fat.andige doeJst.elling heeR de vakgroep ook een "Ieide doeJs\elling voonkomende nit het. werk vao de experimentele groepen vao de afdeling. Ret. werk op het gebied va.o de plasmafysica, de thoorie vao de vaste stof en de Diet-geeondenaeerde materie moet ten dele in de lutate categorie worden geplutst. Daamaaat vindt werk pluts dat zijn rechtvaardiging vindt in eigen wet.enlChappelijke verdienste. Die verdienst.e wordt get.oet.8t door publicatie in de internationale UjdlChrijften met. een referetHJ,)'Iteem. De maatlCbappelijke betekenis is in eerste iustaotie va.o cult.ure1e aard t.enrijllich op de meeat onverwachte momenten resultaten met. technologische implicaUes voordoen. De ~egelde plutaing vao bijdrage in bovenbedoelde tijdschriften bepaalt de poeltie die het. werk intemationaal inneemt.
Samenwerkin&i . De onderzoekers werken allen in grotere verbanden dan het kader van de vakgroep alIeen. Samenwerking bestaat dan ook met de Univerlit.eit van Amsterdam, het KNMI, de Radi08terrewacht, de TU Delft, de UDiversit.eit Nijmegen, het. Philips Nat.Lab., Philips Briarcliff U.S.A., de Rijbuaiversit.eit Leiden, de UDiverBiteit van Antwerpen, de RijbuDiversiteit Gent, de UDiversit6 Libre Bmlsel, en de afdelingen der Wishnde en der Elektroteclmiek va.o de elgen uDivemteit en met. andere vakgroepen van de eigen faculteit. Kuntitatieveafseceven' Zie tabell-"'3; mede het. overzicht va.o wet.enschappelijke output.
S 2.4.VF-PROGRAMMA TUE NAT 202.00.32 TRANSPORT VAN MASSA, IMPULS EN ENERGIE van de vakgroep Transportfysica, NT Programmaleiding: Prof.dr.ir. P.P.J.M.Schram Prof.dr.ir. G.J.F.van Reijst Prof.dr. A.K.Chesters Dr.ir. M.E.B.van Dongen Codering: ISN
Yoof"c van bet onderlOek et mathematisch formalisme ter beschrijving vao golfvoortplanting in een gemagnetiseerd, inhomogeen, reiativisU8ch plasma i8 verder ontwikkeld. - De kanoDieke vergelijkingen voor Diet.-lineaire akoestilCbe zwaartegolven in de atm08feer zijn qelei.d. De invloed vao eIektrische gelei.dbaarheid op de dispersie va.o akoestilCbe naart.egolven is geanalyeeerd. Plasma di8persie relaties in Si zijn berekend met. behulp vao een methode waariD gebruik gemaakt wordt vao aoalyti8che voonzettingsmet.hoden, toegepast op de polarisatiefunctie vao het. bet.reffende medium. Er i8 een verstrooiingsmatrixmet.hode ontwikteld die kao worden toegepast op electronverstrooiing aan interfaces in een halfgeleidende heterostructuur. De inzichten in de aoalogie tU8sen trao8port vao elektronen enerzijds en vao licht aoderzijds, hebben zich aanzieuJijk verdiept. Ret. magneto-oscillatiespectrum vao een resouant.e tunnelstmctuur i8 ReaD&lyseerd met behulp van een coherent-tunneling model. Twee fnndamentele perioden werden gevonden die geassocieerd blijken met de respectievelijke ruimteladingen in de accumu)atielaag en in de quantumput. De 8u~kelvin waterstof maser is de meest stabiele bestaande atoomklok met een haalbare frequentie 8tabilitei.t Awlw vao 10'" voor een waamemingsUjd van 1 uur. Ret. i8 in het afgelopen jaar: op theoretilCbe ~ronden gebleken dat een dergelijke maser niet ver van normale bedrijfsom8tandJgheden een Diet-harmoni8ch, gepulst gedrag venoont. Dit pulserende gedrag za1 belangrijke informatie hnnen geven over de dynamica vao de maser werking. Via een eenvoudig~ model hebbCn wij insicht verkregen in een bestaande controvene bet.relIende de refiectie van ultrakoude atamen legen een oppervlak in de limiet van T - O. In oue JlOOP is het. verval van de dichtheid van eeu gas vao koude UNa atomen In een magnetische trap onder invloed van exchange en dipolaire botsingen onderzocht.
NWO NABS
2204,2205,3399 P240, THO, T140, T210 N.016, N.034, N.043, N.OM
ProgammabeschrUvinc In de vakgroep wordt voomamelijk onderzoek gepleegd op het gebied van stromiDgsleer en warmtetransport. Rierbij worden drie wetenschappelijke themata onderscheiden. Daarnaast wordt nog gewerlct aan enkele aodere onderwerpen. 1. Turbulentie en weryeldynamica Turbulente stromingen en wervels komen lOwe) in techniache aitaaties al8 in de natuur veelvuldig voor, op lengteschalen die varieren van 1 mm tot enkele duizenden km. Men denke hierbij bijv. aan stromingen in menselijke bloedvaten, muziekinstrumenten, gasleldingsystemen, turbines, orMtroming van vliegtuigvleugels en rotorbladen, oceaaowervels, en de Grote Rode Vlek van Jupiter. Bet onderzoek binnen de vakgroep Tr&ll8portfysica richt zich op een aantal facetten van dit uitgebreide onderwerp. Een belangrijke plaats wordt ingenomen door het experiment.ele onderzoek aan het fundamentele ltarakter van de turbulente grenslaag, en het optreden van coherente structuren durin. Gepoogd wordt de coherente structuren t.e analyseren met. behulp van methoden ontleend aan de Diet.-lineaire dynamica met een beperkt aantal vrijheidsgraden (chaos-theorie). De weeratandsvermindering samenhangend met longitudinale micro-groeven in de wand is een onderwerp dat mede in dit kader wordt bestudeerd. Over aDisotrope turbulentie, zoals voorkomend in draaiende pijpstromingen, gestratificeerde en rot.erende vloeistoffen il nog weiDig bekend, en via experiment.ele, analytische en numerieke weg wordt get.racht meer inzicht in deze verschijnselen te krijgen. Turbulentie in roterende vloeistoffen wordt gekenmerkt door het optreden van coherente wervels (monopolen, dipolen, tripolen), welke ook worden aanget.roffen in goofysische atromingssituaties. Voorts wordt binnen dit thema gewerkt aan aero-a.koestiek, d.w.l. de geluidsproduktie door periodieke afschudding van wervels in een 8tromend medium.
.o N
.o
-22-
-21Dit lOOn venchijueJeo wordt bestudeerd met het oog op een aantal verschillende toepusingen resp. problemen uit de technische sfeer: compressorlawaa.i, kunstmatige sprw! pUllatie- en resonantievenchijnselen in guleidiDgen, en musiekakoestiek. Wervell en turbulentie spelen ook een belaDfrijJie roJ in de rotorahodynamica, die Tan belang is in het onderJOek betreffende Wlndenergie. Bet turbulentie- en werveJonderzoek is deeJs numeriek en analytilch van karakter, doch anderlijcls neemt de experimentele component een bijzonder beJangrijke plaats in. Stromingsrisualisatie, beeldverwerldng, Laser-Doppler anemometrie, data-ecquisitie met real-time vet'Wft'king lijn technjeken die specifiek yoor dit onderzoek zijn ontwikkeJd en worden toegepu&. 2. Gasd;ynamiea
In de gudynamica or de leer van de compressibele Itromende media lijn de wetten
behoud van mana en impuls nauw verbonden met energiebehoud. Bet gevolg is dat de thermodynamische eigenschappen van het stromende medium van grote invloed djn op de venchijnselen. Bet niet-lineaire karakter van de gasdynamica leidt tot bijvoorbeeld compres.ieschokken in lich min of meer ideaal gedragende media, tot condensatiediscoutinutteiten en de opsptitsing van golven in g~p mengaels en tot expansieschokken in gassen met gecompliceerde moleculen. Bet OIlderzoek gebeurt door toepUling van IChok/expansie buizen in verschiUende uihoeriDJllvormen. Bet voordeel daarvan is dat l!endimensiODale instationaire beschrijvlDg mogelijk iI. De uitkomsten knnnen worden vertaald naar de situatie van meer ~pliceerde atromingen. In de komende jaren zaI het niet-evenwichts c:ondensatlegedrag van gu-damp mengsels bij hoge druk worden ondersocht, waarbij niet-ideaal gasgedrag en retrograde condensatie van belang lijn. De verdere toepassing en OIltwikkeling van optische methoden voor de kara.kterisering van een nevel mjn onderdeel van bet programma.
belang voor colloid-chemici en, wat de hiatallen betreft. voor yute stofflllici; tweel'uenstromingen vereisen de inbreng van colJoid- en grenllvlak-chemie en vormen een voor werktuighouwkundige uiterst interessant gebiedj het. onderzoek betreffende porenze media ralkt het gebied van bodemmechanica en geoflllica. 4. Naast de drie hoofdthemab dienen drie andere yelden Jan onderzoek te worden vermeld a) Theorie van niet ideale plasma's Dit onderzoek maakl dee1 oit van het programma van bet TUE-centrum voor Plasma-onderzoek en -tech:nologie. Voor pluma-s met weiDig deeJtjes in een Debye-bol gaat de gebruikelijke kinetische theorie Diet op. Bet OIlderzoek betteR de inYloed van eindige plasma-parameter op t~nprocessen.
YaD
3. Microhydrodynamica en heterogene media Media lijn in de regel, IOwel in de natuur als de techniek, heterogeen. Niet alleen heterogeen in de lin van niet-uniform, maar vaak ook wat samenstelling betreft. Suepensies bestaan uU een (continue) vloeistof en kleine vaste deeUjesj ,oreuze media uit vute dee1tjes en met vloeistof en/of gas gevulde porieen. Meerfasenstromingen djn atromingen met bellen en druppels, waarbij vute begrenzingen een essentitlle rol kunnen spelen. In het geval van suapensies en ,orenze media is een mesoscopilCh niveau te onderkennen. De strominsen mjn op dit niveau microhydrodvnamiseb. MacroscopilChe eigenschappen djn gerelateerd aan statistische gemiddelden. In de vakgroep NT rindt onderzoek plaats naar de microhydrodynamica van snspensies en Brownse beweging daarin, dispersierelaties van golven in colloidale kristallen en golven in ,oreuze media gevuld met vloeistof en gu. Liebtverstrooiing aan deeitjes en lotOll-correlatie-teclniieken typeren de experimenten met suspensies en kristallen. In de theorie ligt het accent op de invloed van hydrodynamische interacUes tussen deeltjes en retardatie-effecten. De golven in ,orens materiaal worden veroorzaakt door drukstoten. De invloed van slechts een geringe hoeveelheid gu blijkt oiterst belangrijk te zijn. Wat de meerlasenstroming betreR, richt deb de aandacht onder meet op de dynamica van bewegende contactiijnen tussen twee Ouida en een vaste begrenzing en de dynamica van vrije oppervlakken. De genoemde onderzoeken zijn experimenteel van aard, maar vereisen ook theoretisch werk en de inzet van computers. Toepa&Iingen zijn talrijk in de sfeet van materietrans,ort door builen, procesindustrie en golfvoortplanting door de aardbodem. Ook zijn de aanrakingsvlakken met andere terreinen van fysica, chemie en technologie talrijk. De statistische fysica speeJt een belangrijke rol ala fundament; de suspensies en de colloidale kristalfen zijn van
b) Toepusing trans,onfysica t.b.v, problemen in ontwikkelingslll!!den Vanuit de overtuiging dat westene instituten middels onderzoek blj kmmen dragen aan het genereren van kennis en bet ontwikkelen van technologie t.b.v. ontwikkelinplanden, heeR de vakgroep steedS een dee1 van haar profesaionaliteit hlervoor ingezet. Op het moment mjn er twee hoofdOllderwerpen van onderzoek: verbranding8teclniOlogie Yin biomasaa, i.h,b. hODt en petrolenm, 2 windenergie. hydrodynamische upekten van ,om~ en rotor airodynamica. toepusingsgebieden .loiten aan bij diverse deelgebieden YaD onderzoek in de vakgroep.
~
c) Bio-fltromingsleer In een samenwerkingsverband tuuen de faculteiten Werktuigbouwkunde (Janssen, Van Campen), Teclniische Natuurkunde (R.eneman. Van Dongen) en de RijkBuniversiteit Limburg ~Reneman) vindt biofysisch st1'C?ming80nderzoek pl&a:t.s.. Het project "atheroscierose heen tot doe) om door stromlDgsanalyse de vroegtlJdlge detectie van atheroscierotische aandoeningen in de carotis mogeiijk te maken en om inzicht te vefWerven in de vraag waarom de carotis interna een voorkeursplaats is voor het ontstaan van deze aandoeningen. Het project "hartklepprotbesen" heeft tot doel een vUesklepprothese te ontwikkelen. Daar\oe worden numerieke modellen ontwikkeld en experimentee1 getoetst. Het Iwaartepunt van het biofysisch Itromingsonderzoek ligt bij de faeulteit w. VQOrtgang Van het onderzoek 1. Turbulentie en weryeldynamica In 1990 kwam een data-acquisitiesysteem gereed waarmee coherente structuren in de turbulente grenslaag kOllden worden aangetoond. De omyangrijke hoeveelbeid data beeft reeds geleid tot nieuwe inzichten wat betreft de 8tatistiek van deze structuur. Het onderzoek aan coherente strukturen in roterende en gestratificeerde vloeistoffen beeft tal van interessante resultaten opgeieverd die ter publikatie lijn aangeboden aan enkele wetenschappelijke tijdscbriften. Tevens vond op 5 november &an de RUU de promotie van R.C. KlOO8terziel plaats, die als oio 4 jaar &an dit projekt heelt gewerkt. Het spin-up onderzoek is voortgezet, en leidde tot enkele publikaties. Voorta is er gewerkt aan de Yerdere ontwikkeling van de beeldverwerkingstechniek t.b.v. de anelheidsmetingen. Het onderzoek naar laagfrequent pulsatiegedrag van gastransponsystemen heeft lich geconcentreerd op de beschrijving van instationaire wervelalschudding en het meten van akoestische impedanties. Het onderzoek aan atromingsupekten van blaasinstrumenten heeft veel belangstelling gewekt en is gedeeltelijk afgerond.
.o N
-23-
-24-
Interes8ante resultaten op het gebied van pulserende koelmacbines zijn in 8amenwerking met Crlogene technieken verkregen. De samenwerking op het gebied van kunstmatige 8pruk met IPO is verder f:eeORtinueerd. In 1990 is het pijpencircuit en de infrastructuur voor het project betreffende turbulente vemoringen (gasunie-projeet) f:Oeddeels gereed gekomen. Tevens is een begin gemaakt met het project over synthetisehe f:teUlagen. . Ten behoeve van het project Itromingsweemand reductie Jijn vele IerieIlangdurige LDA metingen uitgevoerd en geanalyileerd. Dit heeft bijgedragen tot verder illZicht in turbulente verschijnselen als "burst" en "8treak". Tevens is hlerbij een mathematiseh model voor golfanal,..e opge8et. De beeldverwerkingstechDiek i8 verder mtgewerkt.
datum werden vooral %&ken van teehnisehe aard afgerond. De nkgroep heen praktisch "om niet" aile testf.aciliteiten kunnen overoemen. Na 1 juli heeft een herorientatie pluts gehad t.LV. het onderzoek. Bet a&odynamisch oDderzoek aan rotoren. waarover in 1990 werd gepubliceerd, is en wordt voortgezet. Bet onderzoek betrelfende diverse h,drodynamische aspekten van pompen is gelntensiveerd. Biercner is een lopende samenwerking voor het verrichten van veldproeven met een pattij in Sri Lania. . Teveu is op dit gebied een samenwerkingsvoorstel met de University of Reading. U.K. en de Universidad de Los Andes, COlombia ingediend bij de EEG. TeDllotte is onderzoek geetart in samenwerking met de TU-Delft naar ftutterver8chijnselen a&Il vaDen.
2. Gv4:rumiq Belangrijke voortgang i8 bereikt met bet ondersoek naar niet-tineaire eompressieen expansiegolven in waterdamp-ttibtof mengsell met condensaiie en verdamping. Door een tijd opgeloste meting van druk, gasdichtheid. modale druppeldiameter en druppelconeentratie wordt een volledig beeld gekregen van het golfverschljnsel. Dit beeld blijkt seer goed overeen te stemmen met een numerieke analyse op basis van bet droppelgroeimodel van Gyarmathl. Bet asymptotisehe gedrag van een diepe erp&Dsiegolf is onderzocht. De vrijkomende condensaUewarmte veroorzaalrt een comptelsiesehok die de expa.nsiegolf inhaalt en het condensatieproces plaatselijk kan doen ophouden. Bet proces herhaalt zieh totdat niteindelijk een opsplit&ing van de expansiegolf ontstaat. Bomogene en heterogene nucleaiie in pentaan, nonaan en deeaan, met N" At en CB, al8 draaggas is bestudeerd in een Wil80n-expansiekamer
Boutkaehelgroep: • Bet onderzoek naar schone verbranding dat in '88/' 89 is gestart door Dr. Basan Khan is voortgeset en omvatte theoretische beschrijviDgen en experimenteel werk op het gebied van "tum-down ratios" en 8ehoorsteentrek variaties. Een 8amenwerkingsprojekt tussen het "Institute for Fuel Research and Development" in Bangladesh en WSG &an de TUE is voorbereid. Het VOOtltel i6 in beraad bij de EG. Dit projekt geeft O.L theoretische en experimentele invalshoeken VOOr de binnenhuis luchtkwaliteit. Bet tweede gedeelte van de WSG a1diviteiten in het betrokken jaar is het onderzoek van petrolenm kooktoestellen uitgevoerd door Mr. Manuel Soli8 van ESPOL. Ecuador. Bierover is een rapport verschenen en een Dieuw onderzoek nur de 8troming van petrolenm in een pit is gestart.
3. Migohydrodvnamiea en he\erogene media Bet is mogelijk gebleken de dispersierelaties van loqitudinale en transversale golven in collOldale kristallen nauwkeurig te meten. 1:r zijn afwijldngen geeonstateerd van de theorie, die verband houden met de dynamica van ionen en met de aanwezigheid van wanden. In de theoretisehe behandeling van suspensies is vooruitgang geOOekt met een formalisme gebaseerd op hydrodynamische basisfuncties. Pode-achtige benaderingen leiden tot sneDe convergentie van (onder meer) dilfusie-a:M!fficienten. Bij golfvoortplantins in porenze media, waarvan de pori!n slechts ledeeltelijk met vloeistof zijn verzadigd, veroor%&ken de gashellen een freQuentie-alhanielijke compressibiliteit. Vastgesteld is wat de invloed is van de beldynamica in een porens materiaal op de dispersierelaties met een continuilmtheorie. Experimenteel is gevonden dat een aangeboden drukstap leidt tot een zith snel in het porenze materiaal voortplantende drukgolf, waarvan de £requentie-inhoud i8 terog te voeren op de aanwezigheid van bellen.
4c. BHtrominalm De beweging van een twee-dimensionale vliesklep in een instationaire stroming is zowel numeriek als experimenteel beschreven. Met een gecombineerd analytiseh/numeriek model kan de invloed van de Oexibiliteit van de wand op bet 8tromingsveld rond de halsslagadervenakldng worden voorspeld. Ben begin is gemwt met een analyse van grootschalige stromingsinstabiliteiten in de carotis, en .an de invloed van het lokale stromingsveld op het dilfusie transport.
4&. Theorie DI1 Diet. ideale plasma"
Bet werk aan de "stopping power" van in een plasma ingesehoten deeltjes werd verrieht in samenwerking met Prof. Kraeft. e.L van de EMA-Universitit te Greifawald en afgerond met twee publikaties. In 8amenwerking met de groep PAM (Van de Sanden) werd een correctie op de Saha-vergelijking afgeleid. In 8&menwerking met het Instituut voor Boge Temperaturen-Fysica te MOIlkou (Prof. Trigger) werd een begin ,emaakt met de idleiding van een Iineaire kinetiscbe vergelijting bij willekeunge plasma-parameters. 4b. ToepasllinC transpotlfniq t.b.v. Problemen in ODtwikkelinalanden Bet handpompenprojekt is voorlopig afgerond met een uitgebreide pUblikatie. Bet windenergie projekt in het kader van het 8amenwerldngsverband CWD (UT, DHV, TUE, ILRI) is per 1 juli stopgezet en de Stichting CWD is in Iiquidatie. Tot die
Samenwerkinc P.P.J.M. Schram: Ernst-Moritz-Arndt-UDiversitit in Greifswald (voormalige DDR). i.h.b. Prof. Kraeft en Prof. Leven. In8tituut voor Boge Temperaturen Frsica te Moskou, i.h.b. Prof. Trigger, Dr. Kalikmanov. Staatsuniversiteit Moskou, i.h.b. Prof. Klimontovich. TUE-centrom Plasma-onderzoek en plasmateehnologie, i.h.b. de groep PAM van de vakgroep ND. FOM-iDltituut voor Plasmafysica in Nieuwegein. RWTB Aachen: Prof. Felderhof. G.J.F. van Beijst: Prof. B.J.S. Fernando, Arizona State University (USA). Dr. P.A. Davies, University of Dundee (UK). Prof. P. Orlaudi, University of Rome (Italy). Dr. L.R.M. Mw, NIOZ, Texel. Dr. B.E. de Swart, Rijksuniversiteit Utrecht. Dr. B.I. Andersson, University of Trondheim, (Norway). Dr. G.F. Carnevale/Dr. R.C. Kloosterziel, Scripps InstItution of Oceanography, San Diego (USA).
.o
I'l
-26-
-25-
M.E.H. van Dongen: Prof.dr.ir. F.B.J. Barendl, Delft Ciriele Teclmiek, G.M. Delft. Dr.if. N.F. Zorn, Grondmechanica Delft. Dr. A. van Bergen, K.S.E.P.L. Rijswijk. Dr.ir. C.J. Peters, T.U. Delft. Ir. P. Derks, Guunie Research. A. EngelJman, NA.Mt Auen. Prof.dr. W. Merskircll, Universltlt EueD.. Dr. F. Peters, Universitl.t Essen. DipJ. ing. A. Miller, Universitl.t Karlsruhe. Ir. A. Schout, Philips CFT. Prof.dr.ir. D. van Campen, faculteit W., TUB. Prof.dr.ir. J.D. JIW8eD, faculteit W., TUE. Pro£.dr.ir. A.A. van Steenhoven, faculteit W., TUE. A. Hirschberg:
-
Pro£. Boutsma. IPO. pror. Gijsman, TUE (Cryogene teclmieken). Dr. S. Rienstra, TUE (Wiskunde yoor de indUltrie). Dr. J. Kergonard, Universit~ du Maine, Le Mans (France). Dr. M. Castellengo, Universit~ Paris VI, Paris (France). Dr. A. d' Allessendro, Univenit~ Paris XI, Paris (France). Dr. P. Badin, INPG, Grenoble (France). Dr. J. Smith) Next. CO{Stan£ord University, Paoo Alto (CA, US). Prof. J. Keete, University or Washington, Seattle (WashIDgton, US). Prof. R. Schumacher, University of Pensilvania, PIttsburgh (US). Dr. a. Caune, IRCAM, Paris (France). N.V. Nederlandse Gasunie; Ir. 'J. Gorter. VEG/Gasinstituut; Ir. W. van Beugten. TNO/TPDj Dr.ir. J.C. Bruggeman. Philips (Drachten); Ir. M. Schallig.
K. Krishna Prasad: Prof. F.T.M. Nieuwstadt, TU Delft (Dragredudion project van FOM/STW). 10 verschillende laooratoria in de Europese Gemeenschap (Intercom pari IOn of flow computatioUl and measurements in pipe flows sponsored by the Community Bureau of Reference, EC). Dr. M. Eusuf &; Dr. A.M.B.a. Khan, Institute for Fuel Research &; Development, Bangladesh (houtkachels). Prof. Alfredo Barrega, ESPOL, Ecuador (Jtoutkacbels). Dr.ir. P. BUlsmann, Biomass Technology Group, Universiteit Twente (houtkacbels ). A.K. Cbesters: Abo Research Laboratories, Amhem. Unilever Research Laooratorlum, Vlaatdingen. ICI Chemicals &; Polymers Ltd., Process Technology Group (UK). Imperial College of Science &; Technology, London. Instilut de Meeanique des Fluides; Institut de Genie Chimique: Instilut National Poly technique de Toulouse.
W.M. Sluijter: Dr. B. Bos, TUD. Dr. C. W.M. van der Geld, faculteit W. (WOC), TUE. P.T. Smulders: . ECN, PetteD (meerdere sta.fleden). TUD (staf Wind Inltitllut). . Dr. J. Burtou, University Of Reading U.K. Dr. A. Pinilla, UNiANDES, Colombia. K.S. Fernando M.Sc., Sri Lanka. Universily of Zambia (Via Cica, W&;M). Ir. J. Besselink,lAD, Arnhem. Prof.dr. A. Crespo, Universit, of Madrid, (Spanje). Ir. N. Pieterse, BA$KONING, Nijmegen. Dr. W. Ryssenbeek, ETC, Amersfoort. Kwantitatim~
Zie label 1-4, alsmede het ovemcht van weteDlchappelijke output • 2.5 VF-PROGRAMMA: TUE NAT 205.D0.32 GECONDENSEERDE MATERIE; eerder: Fysica en Technologie van de Vale Stor van de vakgroep Vute Stof, NV . Programmaleiding: Prof. dr. B.B.Brongersma Prof.dr. B.M.Gijsman Prof.dr.ir. W.J.M.de Jonge Prof dr. J.B.Wolter Prof. dr. J.T.Devreese Prof dr. C.T.Foxon Codering: ISN 2211, 2212,2213,2307, 3312 NWO P2SO, P260, T1SO NABS N.On Binnen het brede scala van de fysica en \ecbnologie van de vute stof is het onderzoek gegroepeerd rond bet centrale thema:'Fysica en materiaalonderzoek van laagdimensionale en eindige &),stemen'. De vakgroep bestaat nit 4 groepen (Fysica van Oppervlakken en Grenslagen, Co6peratieve Verschijnseien. Lage 'l'emperaturen en Balfgeleider1y1lica), die alle worden geleid door een hoogleraar. Verder is ter theoretische ondersteuning van deze groepen een deeltijds hoogleraar in de vakgroep werkzaam en VOOI de onderstel1ning van de balfgeleider£y8ica eveneens een deeltijds hoogleraar. De hoofdlijn van het onderr.oekpr~amma varmt bet onderzoek &an laagdimensionale 8y8temen. BierbiJ spelen artificiale struktl1ren met submicron-afmetingen een belangrijke rol; zoals vloeibaat belium films en epitac~ische en wanor~elijke films en multilagen van metalen, magnetische materlalen en halfgelelders. Bet onderzoek bevat IOwel fundamenteel fysische al8 toegepaste onderdelen.
....o .w N
-28-
-27De volgende oomponentfm lijn in bet onderzoeiprogramma unwezig: prepa.ratie. karaiteriaatie en onderzoek nur de fyaische verschijn5elen die zith afspelen un oppervlaiien en in gren81agen, in dunne films en sub-micronstructuren en manOltructuren van zowel metallische, hal.lgeleidende als isolerende systemen. Er worden (elektrische) transporteigenschappen, optische eigenschappen en magneUache eigenschappen beetudeerd. Als se1ectie van iaralderisUeie thema's Iljn te noemen: dimensie- en quantisatieverschijnselen in twee dimension ale electronengusen, vortexdynamiea en quantisatie effecten in ieramische supergeleiders, het onderzoei naar de topologie en siructuur van zowel metul/In-V interfaces ala interfaces in magnetische multilagen, de R1'Oei en karaiierisatie van epitaxiaJe GaAs/AJGaAs lagen en segregatie en reIaxatie aan oppervlaiien. Voor dii onderzoei beechiit de vt.igroep over een goede infruirutuur die danbij extra stimulering door de ministers van Oaderwijs en WeienSchappen en van Eooaomiache Zaien aanzienlijk ioa worden uitgebouwd. 1.0 heeft hiertoe bijvoorbeeld bijRt!dragen het 'Micro Eleitroniea Plan" waarbij de TUE werd aan~ ala fandeliji zwaanepunt op bet gebied van het oaderzoei aan In/V halfgeleiders en de opt
a.
vI I Het in deze werieenheid ri t zich op de samensteIling en 8tructuur van deze oppervlaiken en grenslagen in relaile tot de fysische eigenschappen ervan. Het belang van oppervlailten en grenslagen in het vaste Itof oaderzoei neemt toe door de steeds iletner wordende afmetingen in diverse 8ystemen enerzijds en door het steeds meer toepallSen van specifielte, van de bulk afwijkende, eigenschappen van het oppervlai of de grenslaag anderzijds. Voorbeelden zijn: de IC-technologie. zonnecellen, gJasfibers en oppervlakte-veredeling van metalen, kunststoffen en ieramieken. Bet onderzoek bevat fundamenteie, instrumentele en OIl toepasaing gerichte delen. welie voor een deel in samenwerlting met verschillende industriei!n uitgevoerd worden. Bet fundamentele onderzoei richt zich op de oppervlaite Itruktnur van III-V verbindingen, de groei en atomaire strutuor van metaal/halfgeleider grenslagen en processen a1s oppervlaite segregatie en 2~imensionale ordening. Ten behoeve van het onderzoek werd een nienw soort ionenverstrooiingsapparut ontwiiieid dat unielte mogelijltheden biedt. Voor onderzoei un lange-al'standsordening zijn nienwe electron difIractie technieien in gebruilt genomen. Zo is het nu met "Spot-Profiel Analyse Lase Energie EleitfOnen DifIractie (SP A-LEED) mogeliji om iwalitatief het vooriomen van stappen en de afmetingen van tmassen en eilanden te bepalen. Voor de beetudering van de groeiiinetiek van zeer dunne M-As legeringen op GaAs, is momenteel een UBV systeem met brounen, een snelle spectrOloopische ellipsometer en ReOectie Boge Energie Elektronen-DifIractie in ontwiiieling. Bet vergelijien van meetresuItaten met gesimuleerde spectra wordt steeds belangrijker. De materialen die onderzocht worden zijn divers:
samengestelde halfgeteiders oppervlaiie lagen op ,i1icium. o.a. (zonnecellen) (egeringen, oxiden en potymeren.
Yoor
. rotovoltal8che energie-omeetting
worden
Siads enige jaren in de groep modeJsystemen YOOt de heterogene katalyse onderzocht. Een belangrijie oatwiikeling i, clat bet nu 001£ Koed mogelijk ill om metuldispersies op drager te be8tuderen. Dit aoort onderzoel: aal in de toekomst verder versterld worden door de parUcipatie van de groep FOG met groepen van de faculteit T in het Schoit Katalyse Instituut. De infrUtructuur van de groep ill de lutste jaren uitgebouwd en aangepast danbij lteun van de Ministeries 0 & W en EZ in het iader van het Slimuleringsplan micro@lektronica. Daamaut ia de lteun van de f.aculteit, FOM, SON, STW en het IOP-IC technologle van pool belang
geweest.
b. Co§peraiieve ymc;hijnselen ~MQ) Bet doel van het onderzoei ineze werkeenheid (FOM groep 'COOperalieve Phenomena') kan kortweg geformuleerd worden Iils: Bet verkrijgen van iDZicht in het ooOperatlef gedrag van eindige zowel ale oneindige I)'Stemen onder inloed van een wisseiwerking ala functle van ruimtelijke dimensie, aard van de interldie or externe parameters. De relatie tUSSeD fundamentele. materiaalltundige en technologische aspecten speelt hierbij een belangrijke rol. COOperatieve systemen, waarop de aandacht is gericht, zijn o.a. eupergeleiders en magnetische sy.lemen. Bet gedrag van eindige systemen, zoals dunne lagen en BuperslruetureD ligt binnen het aandachtsveld. De ~oofdaccenten van bet oadmoek zijn thans geconcentreerd in de volgende proJecten: laag-dimensionale systemenl waarbij de fundamentele eisensehappen en excitaties worden bestudeera in a.fhankelijkheid van de dimensie. magnetiBche multilagen en dunne filmB. waarbij het onderzoek specifiek gericht iB op manipulatie van magnetiBche eigenachappen als aniaotropie ordeningstemperaturen en magnetische structUreD oadermeer met het oog op toepasbaarheid als informatiedrager (in aamenweriing met Philips). verdunde magnetische ~eleidersl '!aarbij met name de anom&le magnetische, magneto-optlSChe en .rwfgeleider eigenschappen van deze Jlieuwe legeringen worden beetudeerd. oxidische (ieramische) supergeleiders, wurbij de aandacht voor&l Sericht is op de Ouxdynamiea die van groat techaoJogisch belang is voor toepasslDg in het elektrisch transport. Bij het onderzoek bestut een lterke wil8elwerking tussen preparatuur, experiment en theoretisch model. Een en ander is mogelijk doOr de beeehiibaarheid enerzijds van experimentele faciliteiten 10&18 caloriemetrie, warmtetransport, spectroscopie (ieruspinresonantie, elektron-spin-resoaantie, ver-infrarood). magnetisatie en rontgen en nentronenverstrooiing (ECN), al8mede van de vereiste technieien op het gebied van iristalgroei, atruetuuronderzoek~X-stralen difIractie, mieroscopie) en oppervla'Ue analyse (ESCA, Auger en SIMS. Vele technieien worden toegepast in velden tot 100 kOe en temper&turen vanaf mK. een en ander in nauwe relatie met andere groepen ZOaiB Halfgeleiderfysica en Lage Temperaturen. c. Balre;JeiderfySica (DF) De halgeleiderfysica bevindt lich in een nienwe groeiraae. Dit iomt vooral door de indrukwekiende vooruitgang in de iristalgroeitechnieien alB MOCVD en MBE. die bet mogeJiji maien om experimentee) onderzoei te doen un materialen en Btruituren die in de jaren zesUg uitsluitend theoretisch ionden worden bestudeerd.
.o N
.
~
-29-
-30-
Bovendien werden nieuwe in\ere8Sanie fysische verschijnselen onidekt en concepien ontwiUeld met implicaties voor nienwe devices. Voorbeelden hiervan lijn balfgeleider quantum-weUs, IUperroosters. beterojucUes en delta.-gedoteerde Itrukturen.
Er wordt onderzoek verricht &an de Dienwe boge-Tc lupergeleidersj i.b.b. worden conta.cteigenschappen bestudeerd. . De groep bescbikt over faciliteiten voor bet doen van experimenten tot 5 mK en in ma.gnetische velden tot 8 T. Deze laciliteit wordt o.m. gebtui" om te zarDen met de groepen HF en M0 experimenten te doen op het gebied van de v88ie-stofrYIIca..
In bet onderzoeltsprogra.mma van de groep HF Ita.a.t centra.al bet fyaisch onderzoek
&an dunne epita.xiale l1alfgeIeiderlagen. Aanda.cht wordt geschonken &an dimensieen qua.ntisatieverschijnaelen. Er worden optische en transporteigenscba.ppen van beterojuncties, quantum wen. en 8Uperrooaters onderlOcht. !en belangrijk .tuk van bet programma. is geba.seerd op samenwerking met de industrie. Het onderzoek bent rowel runda.mentele a.ls toegepaste delen. Het fundamentele onderwek richt sich 0 .... op de studie van bet twee-dimensiona.le elektronengas &an ba.lfgeleidergrensla.gen. Hierbij sijn de onderwerpen bet quantum-Ha.ll effekt en bete elektronen in twee dimensies. Verder wordt fundamenteel onderzoek verticht &an de dynamica van la.din$8dragers in quantumpuUen. Het meer toegepute werk been betrekking op de "high electron mobility transiator" en de "quantum wellluer". Voor bet nieuwe onderzoekprogramma van de groep wordt gebrnik gemaakt van de in het verleden opgebouwde faiiliteiten. De intra.atructuur is gedurende de Ia.a.tste jaren nitgebouwd en a.a.ngepast. Door de stenn van bet ministerie van OkW en EZ van binnen bet stimuleringsplan mieroelectronica. de fa.culieit, de FOM en STW il bet mogelijk geweest de meest noodzakelijke investeringen te doen. De groep beschi" over een MBE-matalla.t.ie voor de groei van mJv ha.lfgeleiders en over een stofa.rme ruimte met la.k- en etutra.a.t ten behoeve van ae preparatie van ha.lfgeleiders. De groep beschikt over combina.tie van boge magneetveIden en la.ge temperaturen in bet mK-gebied ten behoeve van het onderzoek van ma.gnetotransponeigeuscba.ppen. Verder mjn gea.vanceerde optiscbe tecbnieken opgebouwd, wa.a.rmee met een t.ijdsl't!8Olutie in het femt.oaecondegebied kan worden gerneten. !en nienw onderzoekgebied wa.a.rmee in 1988 begonnen werd beireft de ~ va.n Ga.As-AIGa.As met behulp van MBE. In 1991 wordt een Bienwe CBE (Chemica.l Beam Epitaxy) ma.chine geinBtalleerd, wa.a.rmee in eerst.e insta.ntie de epita.ctische groei van rostorhoudende quaternaire ru/V verbindingen za.I worden onderzoeM. Biuen het 3 TU-vernieuwingsplan wordt ondersoek ged&an &an meta.a.J-balfgeleider overgangen. d. Lace Temperaturen (tT) De &anda.cht van de werkeenbeid richt lich op bet gebied van de la.ge tempera.turen met een accent op het gebied beneden 500 mK. Het onderzoek heefi sowel technische als fundamentele upect.eD. De technische aspecten komen tot niUng in de ontwiUeting en bouw van mengkoelers en de analyse van bet hieraan ten grondslag liggende koelproees alsmede in de onhriUeling van kryogene instrumentatie in bet. algemeen. In 1990 is in samenwerking met het Kamerlingh Onnes Ia.bora.t.orium een project gest.a.rt nur een koelmethode d.m. v. adiabatische expansie van 'He in tHe. Ten behoeve van onderzoek in de va.kgroep wordt momenieel een micro-ca.lorimeter onhrikkeld voor seer lage temperaturen. VoortB wordt er onderzoek geda.a.n nur de produktie van koude in kleine koelen voor temperaturen beneden 100 K. De meer fundamentele aspecten betreff'en ondersoek bij op niteenlopend gebied. Een belangrijlte pla.a.ts wordt ingenomen door de bestndering van de thermodynamica en hydrodynamica. van quantumvloeistoffen; met name wordt &anda.cht besteed aa.n de stromingseigenscha.ppen va.n 'He in .uperOuide tHe, qua.ntumturbulentie in IHe-tHe-mengsels en &an de intera.ktie tussen 'He en tHe in deze mengaels. Oak wordt onderzoek geda.a.n &an een tweedimensionaal elektronengas gebonden &an een oppervla.k van 8uperOuide helium.
De produktie van de kryogene vloeistoften en de daarmede aa.menballgende serviceverlening voor de va.kgroep. voor a.ndere groepen biDDen de faculteit en voor andere facuUeiten, ligt in banden van bet Kf"/ItJ,e". Bemi/.
Voort,gal van het ondmoek 1m FOG: Het optimaliseren en a.fregelen van EARlSS lukt lteeds beter. Wei zijn er Dog regelma.Ug ern&tige problemen met de electroDica. en signaalverwerldDl. Da.nbij EARlSS is bet nu gelu" om sta.tisch (&onder merkba.re schade) ionenverstrooiing aan oppervla.kken uit te voeren. De mogelijkheden van de door on. ontwiUelde DISC (= Dual llOtope for Surface Composition) metbode zijn verner onderlOCht. De metllode ma.a..kt het gebruik van referentie prepara.ten voor de quantificering van de oppervla.kte samensteUing overbodig. Het il inderda.a.d gelukt om met DISC de samenstelling va.n een multicomponent lIysteem te bepa.len. In &amenwerking met de univertliteit Antwerpen il bet theoreti.ch onderzoek aa.n neutraiiBatie/reioniaa.tie processen voongezet. Het bleelt. door hun grote rea.ctiviteit lutig om &an ti en &an CoAl legeriDlen te meten. De &anda.cht werd da.arom gericht op legeringeD aIs Pb/Sn wav, tegen de verwa.chting in, solute segrega.tie wordt wurgenomen. !en begin is gema.a.kt met onderwek a.a.n de segrega.tie in si1icides. Het onderzoelt a.a.n de llI/V verloopt voorspoedig. Enerzijds ligt de bouw va.n de groeikamer ter bestudering van de groeitechniek van M/ As verbindingen op GaAI Jniddels lpectr08copillche ellipsometrie goed op Ichema., anderzijds beeR het SPAtEED werk to verruaende resultaten t.a..v. sputterell'ecten en oppervlalrte teCOnlltructies van Ga.As geleid. Het werk dat de a.fgelopen jaren in bet kader van de kaialyae aa.n ,...AI,O .. !I verticht, been tot een geheel veruieuwd inzicht va.n dit oppervlalt geleid. Middela dit vernieuwde inzicht ill bet mogelijk gebleken de posities van tal Vall metaalatomen op dit oppervla.k te verklaren. Belangrijke voongang is geboekt bij de systemen Mo/,...AI,O" V,O./,...AI,O, en MoO,/SiO t • Middels AES in combina.tie met factor analyse lijn er goode resultaten geboekt bij de studie van de reductie van een transparante geleider door ioedoen van <de depositie van een a-5i:H la.ag. Een dunne SiO la.ag alII een remedie tegen de reductie is voorgeateld en onderwerp van studie. Uit het W~epositie-
MO: Voor &lIe projecten is relevante voortgang te melden die aanleiding heeft gegeven tot vele publilta.ties. Met name li:unnen genoemd worden: de gedetailleerde beschrijving van de topologie va.n grenslagen op a.tomaire schaal en de spanningen in Co/Cu multila.gen, mogelijll: gema.a.kt door de t.oepa.ssing van NMR op dese systemenj bet experimentele onderzoek met behulp van ESR aa.n de interlaag interacties in meta.lliscbe magnetische multilagen; de ontdeUing van een tot dusver speculatief geachte, door ladingsdragers geioduceerde ferromagnetischHpinglu overgang in verdunde magnetische ba.lfgeleidersj en de fabricage van hoogwa.a.rdige eennistlllien van de hoge Tc keramische supergeleiders BiCa.SrCuO en de
.o . N
I.rt
-31beachrijvin~ va.n de vortex d;roamica durin. Over de niet-linea.ire dynamica van ~-dimenslonele systemen en het magnetiscb gedrag van Diluted Magnetic
Semiconducter& werden review artikelen geschreven. HF: Da.nbij de MBE-maelalne era de daarmede opgebouwde expertise ba de grOep nu dunne epita.xiale halfgeleiderlagen "naar wens" Foeien. Vooral de GaA8/AlIlGal~l!AII heter08trukturera en de delta~oteerde GaAs 8truturen lijn van hoge kwaliteit: seer boge elektronenbeweeglijltbeid respectievelijk zeer dunne doteringslagen. Door de beachikbaarbeid van deze lagen kan nu ook het centrale tbema van het onderr.oekprogramma van de groep in zijn roDe om"&11& hewerltt wordea. Bet afgelopen jur i8 voor alle projectera dan oolt een seer produlttief jur geweest. Em drietal deelprojecten zijn met di88el1aties aCgerond. LT: Bel onderr.oek nur de kritische verschijnselen in 'He- 4Be-mengaeI8 is op experimeateel gebied voorlopig afgerond; een proe£schrift met de resUltaten van dit onderr.oek is gereed. Bet numeriek simulatie-onderr.oelt op dit gebied wordt voortgezet. Door Prof. Devreese wordt eveneen8 een theoretische bijdrage aan dit oDderzoek geleverd. Aan het onden:oek van een twee-dimensionaal elektronengas op een vloeiburbe6umoppervlalt werd door FOM uit de beleidsruimte een promovendu8 toegewezeD. De micro-calorimeter werd verder ontwikkeld; de resultaten worden thans bewerkt tot een proefschrift. Em opatelliDg 'fOOr adiabatiache expansie van 'Be in 4Be is in een vergerorderd stadium. Ook dit project wordt vanuit de FOM -beleidsruimte gesteund. Bet onderr.oelt aan de hoge-Tc supergeleiders heeft geleid tot een samenwerking met de v&kgroep Theoretische Natuurltunde (Lenstra). Bet onilersOek aan de pulsbuis, waarmede op een interessante manier temperaturen rond 60 K kunnen worden opgewekt, is voortgezet. SamenwerkinC Micro-elektronica: Fae. E + OkW + EZ,lnnov. geweltt onden:oek (IOP-Et): lac. E + TUn + KUN; Philips Nat-Lab.; Philips Res, Lab, Redhi1l; Barwell Lab, UK; IMEC Leuven, SOM, STW-IC-tecbnologie, ECN-Petten. Kwantitatieye .egmns . Zie tabell-5, alSmede het overlicbt van wetenschappelijke output B. N1ET-VOORWAARDELIJK GEFINANCIERD ONDERZOEK • 2.6. VAKGROEP SYSTEEM- EN REGELTECHNIEK, NR programmaleiding': Prof.ir. O.Rademiker Codering: ISN 2203, 3310 NWO P170, T140 NABS N,072 Pl'OJI'ammabeBchrijyin&
De Valtgroep Systeem- en Regeltechnielt richt zich specifiek op
technisch/industriele toepassingen, met in het bijzonder aandacht 'fOOr systeemwerltwijzen in; bedrijfsverkenningen, theoretisclte en experimentele
-32tnodelvorming, Investerillgsbeleid en Oexibele alltomatiache beheersin8 van wl.l'mtetechniache- en prodnktieprocessen. Enkele van de belangrijkste methoden lijn modelidentificatie, simulatie en on-line regelaarontwetp, alsmede statische, momentane en dynamiache optimallserin,g. Onder de benamin8 'PRODUKTIEBEHEERSING' worden .... belaqrijbte aCUvUeitsgebieden gelien: . . 84.10 Methodotogie experimentele modelbepaling 84.40 Flexibele aulomatiBering in de proc:esindnstrle 84.50 Warmtetechnische systemen Voorts wordt op grond VaD specifieke en-aring aandacht geschonken &all: 8·UO Diverse sy&teem- 'en regeltedmiscbe onderwex pen
YoortpnC Van het onderzoek Methodologie experimentele modelbepa.1ing: De alttiviteiten op elit gebied hebben onder andere geresulteerd In de diasenatie van R.J.P. van dec Linden, getiteld: "Design and a!flication of PRIMAL: a Package (or Experimental Modelling of Industrial Processes Het PRiMAL-paltltet ia verder nitgebreid en het aantal toepusingen op Industriae locaties is toegenomen. Flexibele automatisering in de procesinduatrie: Met het STWjlroject "Computer onderstetmende reteptuurverbetering in de procesindustrie dat samen met UT /CT en ITP TUE-TNO wordt uitgevoerd, is in de vaJtgroep een nieuwe atart gemaaltt, Bet NR~nderr.oek concentreert. zich op methoden 'fOOr "Evolutionary Operation" van ladingsgewijze processen, die optimaliserend en/of modelvormend lijn ell hun toepassing in de ontwikkeling van flexibele recepten. Warmtetechnische tlystemen: Bet experimentele onderzoek aan de klimaatkamer is aCgerond. Dynamisch~ptimaal investeringsbeleid: Dit onderr.oelt onder leiding van Professor van der Grinten, in samenwerking met de Rijksuniversiteit Limburg en de Katholieke Universiteit Brabant, maaltt goede voortgang.
Nagenoeg het geltele onderzoek van de VaJtnoep ligt binnen het aandachtsgebied FYSISCB-TECHNISCBE INFORMATIEVERW£RKING (FTI) van de Faculteit en maakt het industrieel/techniscb gerichte deel daarvan nit. Het college Capita Selecta nit de FTI, weld voor het laatat verzorgd. De vakgroep heeft lich dit jaar op verscheidene wijzen nur buiten $C!Presenteerd. Beltalve lezin~en, cursuasen, demonstraties in bedrijven en publikatles, moet het TUE ColloqUIum Meten en Regelen genoemd worden, dat nog steeds een buiten~ewoon verheugend grote belangstelling uit den lande genoot. In de loop van het naJ&I.l' werd de zorg voor dit colloquium overgenomen door bet gemeenschappelijlte Regeltechnische Dispuut Hendrik W. Bode van de studieverenigingen Elelttrotechniek, Werktuigbouwknnde en Tecbnische Natuurltunde,
.o N
-33-
SamenwerJdn,
-34-
Zowel het vakgebied all de manier waarop het bed1'e1'ell wordt is voor de industrie interessant. Dit moge enerzijds blijken uit de samenwerkinflsverbanden met en de steun van met name STW, het mstituut ITP TUE-TNO, DSM, Philips en EXXON, en anderzijds ail de grote vraag vanuit het bedrijfsleven naar oue afiltudeerdera. Kennelijk slaat de manier waarop wij informatica bedrijven met een Ir.nipoog naar de regeltechDiek (of is het Dlisschien juist omgekeerd?) gOed &an.
Sinds 1989 iI de va1:groep FlIische Informatica verder gereduceerd qua per&Onee}sformatie. Ondanb deze situatie wordt getrdt het belangrijke flebied der nenrale netwerken op te bouwen. Een gevolg hiervan is dat een aantal oudere a1:tiviteiten getemporisee:rd moet worden. Het onderJOek naar neurale netwerken is medio 1989 van start gegaan en vindt plaats door middel van simula.ties omda.t door de peraonele opbouw van de va.kgroep daadwerkelijke implementa.ties in hardwate momenteel niet haalbaar worden geacht.
Konklvie Boewel de va1:groep a.lscheid heeft genomen van Ir. G. Dekker en Ir. A.M.M. Dottram, en de beide hooglera.ren in 1991 de TUE-dienst zullen verlaten, zijn er aanwijzingen dat de rontinuiteit van de va1:groep en het adequaat lunnen bemannen van de diverse ondenoebgebieden op Dliddellange en langere termijn Diet emstig in gevaar zijn.
Sa.menwerkig KUBj Universitit Aupburxi Suptenum GmbH; BBC, Cork; Brunei Univeraitri Universi~ Joseph Fourier, Grenoble; KSEPL, Rijswijk Kuntitatie!e cegevent Zie tabel n, alBmede he( O'ferZicht van wetenschappelijke output.
S 2. T. VAKGROEP FYSISCHE INFORMATICA, NF programma.leiding: Prof.dr. A.J.van der Wal Coderinfl: ISN 2203, 3311 NWO PI TO, PIT5, PlIO NABS N.DT6 rrocrammabeschrijvi~
Het programma Fysisee Informatica omvat het ondenoek waarbij de toepassing van informatica in een CfSische om~ng centraal staat. Vannit de historische ontwikkeling concentreren de a.ktivlteiten van de vak~ NF zich rond de volgende thema's: real-time da.ta. a.cquisitie en bestunng van experimenten, multiproces8Ol1lfStemen en neurale netwerken. Bij het onhrikkelen van sfStema.tische methoden om snene en gerompliceerde experimenten te automatiseren gaat bet vooral om die experimenten, bij welke het gebruik van computers essentieel iI voor de uitvoerins van de meting, bijvoorbeeld vanwege de gewenste precisie, meetsnelheid, complex1teit of noodzakelijke on-line analyse (triggering, preprocessing). Vanuil deze doelstelling neemt de behoefte aan multiprocessor architecturen toe, bijvoorbeeld in het geval van extreme realtime etsen bij data-acquisitie, als ook bij rekenintensieve online verwerking. Bet blijkt eehter ook dat Diet alle problemen adequut m.b.v. kla.ssieke multiprocessor architecturen lunnen worden Opgel08t. Altematieve multiprocessor a.rchitecturen, bijvoorbeeld neurale netwerken, doen dan hun intrede. Vooral met betrekking tot patroonherkenning, snelle anaIoge processing, niet algorithmische modelvorming, associatief geheusen, blijken neurale netwerken een veel betere performance te hebben dan digitale lmulti-processor) sfStemen. Bij de implementa.tie van dergelijke schakelingen stuit men onvermijdelijk op de problematiek van de verbindingstopologie. Optical computing ka.n misschien een antwoord zijn op de hierbij optredende problemen. Dovendien biedt optical computing een intrinsiek 100 maal grotere processing snelheid en een mogelijkheid tot hoge integra.tie dichtheden.
12.8. VAKGROEP ANALYSE VAN FYSISCHE MEETMETBODEN, NM
Programmaleiding: Dr.ir.C.B.Massen Codering: ISN: 2203, 3311, NWO: P18D, P260, T115 NABS: N.043, N.D8l
progammabeschriivi, Van ondsher wordt ontmoek in samenwerking met andere groepen, binDen en buiten de TUE, op informele wijze begonnen en pas naderhand geformaliseerd iadien de financiering dat SIOdig ma.ak\. De laatste ja.ren heeft een concentratie plaatsgevonden op het gebied van biomedische techniek en bouwfrsisch ondermek. De groep richt zijn onderJOek op de analyse van meetmethoden. Zowel de mogelijke toepassingsf:ebieden als de beperkingen van de methoden worden onderzocht. Daarbij blijkt meestal dat de toepassingen de beperkingen bepalen. Veel aandacht krijgt daarbij de vraag of die beperkingen van fundamentele aard (bv. Nyquist-ruis) zijn of het gevolg zijn van Duktuaties in omgeviDgsinvloeden (bv. temperatuurvaria.ties). De toepa.ssingen komen soma uit eigen werk naar voren, maar zijn ook va.ak een rea.ldie op een vraag van buiten de groep. Vee} van het biomnedisch onderzoek in de groep is op deze wijze tot stand gekomen, alsmede bet werk op akoestisch gebied. Een bela.ngrijk punt da.a.rbij is dat aan de interesse van de studenten voor dit soon ondemoek kan worden &egemoet gekomen. Bovendien speeJt de groep hiermee in op de maatschappelijke behoefte aan toepassingen van de na.tuurkunde op deze gebieden. Bij de verwerking van meetreBultaten, welke een essentieel onderdeel van de analyse van meetmethoden vormt, speelt de rekenmachine een grote rol. Bet i8 van belang ervoor te sorgen dat deze ral niet overheersend wordt en da.t de ondetJOeker inzicht en kritische beoordeling van de reswataten behoudt. Op deze wijze kan Diet-relevant rekenwerk worden voorkomen. VOOnlW Van bet ondeu;oek. Mede door de gerinf:e omva.ng va.n de vakgroep weld in 1990 een aanta! onderzoeken afgerond.
o
. . N
"-J
-36-
-35Samenwerkinc Er is samenwerkin& met diverse onderzoekgroepen biDnen en buiten de univemteit KDlrtitaUm cemw Zie tabel 11, allmede het O'I'fDitht van wetenechappelijke output 12.9. VAkGR.OEP DlDAkTIEk NATUUR.KUNDE. NO Programmaleidm3: Dr. G.Verkerk Codering:
ISN NWO NABS
5803 S280 N.OSl
Binnen het MENT-projekt loopt een ondeuoek naar de invloed van natuurkundeleraren op de keuze van meisjes in mavo-2 om een exact pakket te Idezen. Er is na literatuumudie een model ontwikkeld, er ia een ateekproef' aamengesteld en er sijn vragenlijsten voor leraren en leerlingen gemaaltt. Ook is een onderzOek geaiart naar de keuze van meiajes in mavo-( voor het MTO. Verder zijn de emancip&tieprojekten op de MTS'en voortdurend ~alueerd. De in 1989 onhrikkelde 8cltakelcunu&aell sijn ~ueerd en verlleterd. Met betrekldag tot MIB is bet ieedi ontwikkelde lespakket "bloed80ml~" bijgeateld en door de SLO uitge&even. Bet lesp&kket "informatie uit litht is op een untal scholen beproefd en da.Iriia bijgesteld en aa.ngevuld. Er hebben rapponagea in het kader van PBN plaatagevonden sodat projekt 87.1 ala beeindigd beachouwd kan worden. Na een vooronderzoek aaar "probleemoplollen in bet natuurknnde-oudenrij8 in de bovenbouw van het VWO" en op buis van een literatuuratudie ia een onderzoek80pzet voor "probleemoplosBell in bet natuurkunde-ouderwijs" pmaakt die door SVO gehonoreerd iI. Er is gestart met instrumentontwikkeliag, de eerate We in het projektplan.
De v iek Natuurkunde't'erricht vakdidaktilch onderzoek op het gebied van on ennj8 in de natuurkunde. Bet belangrijbte doel van het vakdidakti8ch onderzoek is een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de prakiijk van het naiuurkunde-ouderwijl. Een tweede doel ilatudenten in de natuurkunde, apeciaal de unstaande leraren, mogelijkheden te bieden vakdidaktisch onderzoek te doen tijdens hun opleiding waardoor zij later bij de uitoef'eniag van hun beroep beter kunnen functioneren. Een gedeelle van het oadenoek is erop gericht het experimentele werk in de bovenbouw BA VO en VWO meer inhoud te geven dan nu het geval is. Er wordt ~kt aan een uitlebalanceerd praclicumcuniculum voor de bovenbouw ingedeeld In blokken (modules). Er worden praclicum-en demonatratieproeven ontwikkeld waarbij de computer wel or aiet gebruikt kan worden en er i8 aandach.t voor de ioetsing van practicum en voor de zgn. zelfstandige onderzoek80pdracht. Verder wordt onderzoek verricht met al8 doel: de vermindering van de achteratand van meiljes voor wat betreft de leuze van natuurkunde in het pakket en de deelname un techni8che en natuurwelenachappelijke opleidingen. In het MENT-project en in het Project Bovenbouw Natuurkunde, Meisjes In de Bovenbouw wordt hieraan gewerkt. Bet onderzoek van de vakgroep i8 er VOOri8 op gericht het natuurkund!H>nderwijs context-rijk te makeD, waarbij vooral gezocht wordt naar modeme technische t0epa88ingen van de natuurkunde. TeDsloUe wordt emaar gestreefd meer inzicht te krijgen in de begrip80ntwikkeling bij leerlingen met betrekkiag tot abstracte uatuurkundige begrippen en in de wijze waarop leerliagen problemen oplossen. Bet doel hiervan is te 10men tot een &anpak waarbij leerliagen lich optimaal kunnen voorbereiden op een vervolgstudie in het hoger onderwija.
Samenwerkju . Er is een contract met het MiniBterie van Onderwijs en Wetenschappen voor het MENT-projekt. PBN is een samenwerkiagaverband onder auspicien van de SLO waarin 8ameagewerkt wordt met het CITO en met de didakliekgroepen van verschillende universiteiten, in 0n8 geval vooral met die van de KUN en de UvA.In het projekt over probleemoplossen, bekostigd door het Iutituut voor Ondeuoek van het Onderwijs (SVO), wordt aa.meagewerkt met de faculteit W It M. Verder ia er samenwerldag met scholen. leraren op acholen en diverse instituten voor Boger Onderwija.
Voort':3 DD h' onderpk In het k er vanet experimentele werk ia een eeme blok (module) practicumproeven ontwikkeld. Er heel't een vooronderzoek plaatllgevonden om te komen tot een beReleide invoering op de scholen. Er zijn Icholen geselecteerd en er is gestart met evatuatie-ouderzoek op de proef'scholen door middel van observaties, interviews, vragenlijsten en toetsen. Verder is een demonstratieproef over magneetkaanen ontwiUeld.
Codering: ISN 6301 (physical ZWO PIOO, TlOO, N260 NABS N.055, N.035
KWantitatieve Bmeu Zie tabel n, alsmede het overzitht van wetenachappelijke output. 12.10 Projectgroep NATUURKUNDE EN SAMENLEVlNG, NitS (Intrafacultaire werkgroep)
De groep geeft onderwijs en voert onderzoek uit naar de belnvloeding van de maatschappij door de (18ica, alamede uaar de invloed van de maatschappij op de beoefeniag van natuurkundil onderzoek. Programmaleidiag: ProUr. W. van Haeriagen, DrJr. B.J. van der Sijde Dr.P.J.van Ball
Procrammabeachriivin& Door deel te nemen un gtoepsgewijs verrichte onderzoeken verwerven studenteD kenaia en inzicht in de rol die de wetenschap en de wetenschapsbeoefening apelen in de samenleving. Zij ontwikkelen vaardilheden om de maatBchappelijke problemen te analyseren en om aktier deel te nemen &an het politieke en sociale leven.
.o N
.
Ol
-37-
Ook versorgt de groep speciale collqes op bet sebied van energieproblematiek. laaertoepusinsen en de 101 van de natuurkundig ingeDieur in de samenelving. vooR5anl N het OIderzoek De onerzoekaktiviteiten van de werkgroep NkS hebben sich in 1990 voornamelijk afgespeeld in het kader van de promotievoorbereiding N De Ruiter. Een eerste verBie van sijn proefachrilt il voltooid. Een groot deel ervan is reedl besproken met de beide promotoren en de co-promotor. De inhoud van het proet'scbrift handelt over de maatschappelijke modellering van ondersoek en technologie &an de hand N de laser. In het 81othoofdstuk lullen de iddeeb N Babemay geintegreerd worden in een door De Ruiter opge8telde uitgebreide modellering. In het kader van scriptiea N 8tudenteD is ook een be8cheiden bijdrage geleverd &an kennisverrijking over het verloop van SDI tot 1989, energievoorraden in de wereld, energieontwikkeling in Denemarken. het debat rond de koude {uBie en de ontwikkeling van de compact disc. Samenwerkinc Met de RUU, met de facu]teit Wij8begeerte en Maatscbappijweiellschappen van de TUE en met Studium Generale.
-382.
Strategiee. VOOJ: real-time data-acquisitie en reductie Binnen het kader N de ontwerpersopleiding Technische Informatica (WSK&:I), waarun Nuit de Werkgroep wordt deelgenomen, is een 010-2 fJetrokken bij de integrale opzet van de automatisering van de experimenten binnen het cyclotron. .. . .. Een sa.menwerkingsovereenkomst met FOM-RiJnhu1leD beocId gesamenliJk ondersoek op dlt gebiedj hierbij ligt het &eceDt vooral ~ 8nelTe acquisitie van grote hoeveelheden data en event- cq. patroonherkenmng. Bet project PINO (Ph)'liologisch Informatiesysteem voor Neonatologiscb Onderzoek) is een samenwerking t1188f!ll de afdelingen Klinische F18ica en Neonatologie van het St. Jo.ephziekenhuis en de Werkgroep Laboratorium......utomati~. Binnen (tit kader is O.a. een ondersoek gestart naar de m~elijkheden Tan Digitale Signaal Proces8ing (AIO-2). Samenwerkinl8verbanden met de va.kgro:ep B.K.O. (rae. B) en de personeelseenheid Venoerstechnol~,
Knntitatieve cecmDl Zie tabel II, alsmede het oversicht van weten8chappelijke output. • 2.11. Bedrijfsgroep Laboratorium-automatiR.rinl (BL) Werkgroep Laboratorium-automatisering (WL) Wejdin De BeJjfsgroep Laboratorium......utomatisering vormt een aparte dienatverlenende eenheid die op facu1teit8niveau opereert. Om goed te kunnen {unctioneren is een directe communicatie van de Bedrijfsgroep met l18ische experimentatoren noodzakelijk; immers: de Bedrijfsgroep kan daardoor tijdig inapelen op de wensen op het gebied van laboratorium-automatisering de medewerm binnen de W:ulteit kunnen innauw overleg met ter sake deskundigen hun automatiaeringaprojecten opzetten Ter verzekering van een solide inbedding van de Bedrijfsgroep in het weteDschappeiijk onderzoek is de -thans nog informele- Werkgroep Laboratorium-automatisering (WL) opgericht. In deze Werkgroep sijn alle grote experimentele v~pen vertegenwoordigd. Bet dageUjks overJeg met de hoofd van de Bedrijfsgroep vmdt vanuit de werkgroep pluts. QncSerzoeklsamenwerkjnc Bet onderzoek binnen de werkgroep is nauw verweven met ondersoekprojecteD binnen de experimenteie vakgroepen van de laculteit. Daarnaut heeft het multidisciplinaire karakter N de laooratorium-automatisering geleid tot verschillende samenwerkingsverbaaden met derden binnen en buiten de TUE. Ais hoofdthema's VaD onderzoek kunnen worden onderacheiden: 1. Multiprocessor-llystemen In 8amenwerking met de Vakgroep Informatica van de {aculteit WSK&:I wordt onderzoek verricht naar lOWe! de hard- als software aspecten van de communicatie binnen multiproceasor-ilystem~. o.a. binnen het Kader van het promotie-onderzoek van Ir. G.J.W .... Dijk.
.o N
.
\0
oz.20. TABItI. I-A ETP: Evenwiehtamode11en EPG: E1ementalr. mode11.n Titel VF-pro9ramma ldentifieati.nummer • Onderwerponta1uitln9 ISH Onderwerponta1uitin9 NWO Onderwerponta1uitln9 NABS.
PLASMA-, ATQOM- EN MOLECUULFYSICA, PAM, .an de .ak9roep Dee1tj •• fyaiea, NO TUE NAT 201.90.32 2204, 2206, 2209 P240, P230, P250, T200, T150, T140 N.050, N.059
Onderzoeklnapannln9 (in Mj.wp) Ie ge1d- 2. ge1d- 3e ge1d- totaa! atroom at room 1+2+3 at room
(Vak-' q ro.p
di. •••rt.ti•• III I II
ETP Sch
4,3
2,5
1,3
8,1
1
PG dM
2,5
0,4
0,5
3,4
- -
4,0
0,8
0.7
5,5
10,8
3,7
2,5
17,0
"OW
Student.n Weten.ehappelijke output _t. afge atuab.tr. " ...kpu- OCtrooi 0..ri.9· .tabl1e. prod. 9iaira d_rden Publie
Bezettin9 wp per 31/12 3 1 2
35
14
1
6,6
4
0
11
1
1
6
1
-
11
7
5
12
7
4
2
0,8]
35
26
51
27
9
7
1,81
21
19
3
2 3
2
2
16,6
1
-2 60
'TABEL I-B Tit.1 VF-proqramma I Identificatlenummer onderwerpontaluitin9 ISH onderwerponta1uitin9 NWO Onderwerpontaluitin9 NABS.
(Vak-, groep
kERNFYSISCHE TECHNIEkEH, ~ ....n d• •ak9roep Dealtj.afyaica, NO TUE NAT 203.90.32 3320, 2305, 3311, 3314 P200, P210, P220, P250, P290, p330, 8140, T160 N.042, N.040
Onderzoeklnapann1n9 (1n mj'WPI Ie geld- 2e geld- 3. 981d- totaa1 atroolll at room atroom 1+2+3
A19·
2,1
0,9
IInalye.
1,9
Stral.
Stud.nt.n Net.nachappe1ijk. output afgeatuwet. abatr. • ... kpu- octrool OVari9a ataglalra d_rden III Public bac. prod.
diaaertatiea. I
II
8ezettin9 per 31/12 3 1 2 lip
-
0,1
3,1
4
2
-
-
1,9
3,5
-
0,1
-
0,9
1,0
0,1
T rac.r
0,9
-
-
0,9
1
Veranel
3,3
0,3
-
3,6
4,2
1
-
T at.
8,3
1,2
1,-
10,5
12,8
3
4
17
9
-
-
29
9
4
-
4
-
..! 13
TABEL I-e Titel VF-proqramma • THEORBTISCHE NATUURXUNDE .an de .akgroep Theoretiache Natuurkunde, .1 ldentificatlenummer • TUB NAT 207.90.32 onderwerpontaluitin9 ISH. 2212, 2202, 2204, 2206, 2211, 3306, 3312, 3325 ·Onderwerpontaluitln9 NWO I PI00, P120, P140, P190, P210, P240, P250, TIOO Onderwerpontaluitln9 NABSI •• 025, N.053, H.076, •• 010, N.015, •• 016, N.0434, •• 0651, •• 0652
(Valt-, roap
Onderzoekinapanning lin mj.wp) Ie 981d- 2e geld- 3e 9eld- totaal at room atroom at room 1+2+3
v .Stot
1,8
1,0
Plaama
2,0
1,5
ant.
1,9
0,7
19·
0,1 5,8
-
dia.artatie. I II III
2,8 3,5
Studenten Wet.nachappelijke output afgeatuwet. abatr. "akpu- OCtrooi OV.rig. atagiaira d_rd.n bl1c. prod. Public 19
1
2,7
1
11
9
2
4
1
8
6
2
3
1
5
10,7
3
7 1
1
2,6
Bezettin9 per 31/12 1 :3 2 lip
2
0,1 3,2
9,0
1
1
2
26
34
-i 39
i
?
oz.21. TABEI. I-D Titel Vl"-programma I Identif1cat1enummer I onderwerpont8lu1t1ng ISM I onderwerpont8luiting NWO I onderwerpont81u1ting HABS:
V ak-,
9 roep
TRANSPORT VAN MASSA, IMPUI.S 'III DIBROII, van de vakgroep Traneportfydca, IT TUB NAT 202.90.32 2204, 2205, 3399 D240, TI10, T140, T210 M.016, H.034, H.043, N.054
onderzoekinepanning (1n mj.wp) le geld- 2e geld- 3e geld- totaa! at room 8troom 1+2+3 atroom
Studenten Wetenachappel1jke output _to afqeatuabatr. vakpu- Oetrooi O¥er1ge atagiaira deerden b11c. prod. 111 Public
dieaertatiee 1
11
1
1*
T urbul.
4,9
1,6
2,1
8,6
G aadyn.
2,2
1,6
0,1
3,9
3
Over.
0,6
-
0,2
0,8
6
7,7
3,2
2,4
13,3
1
9
1 2
18
1*
34
2
1
Bezetting wp per 31/12 3 2 1
12
1
6,4
1
2,8
14
6
4
3
2
-
-
12,4
4
20
3
54
29
..I
, 1
2,8
62
• Ie promotor faculteit W
TABEI. I-I Tite1 Vr-programma
I
GEOOMDINSEERDE MATERIEl FYSICA IN TBCHHOLOGII van de vakgroep Vaate Stof, MY
Ident1ficat1enummer
1
TUI NAT 205.90.32
onderwerponte1uiting ISN
2211, 2212, 2213, 2307, 3312
onderwerpontelulting NWO • P250, P260, TIS0 onderwerponte1uiting HABSI N.072
V ak-)
9 roep
onderzoekinepanning (1n mj.wp) 1e ge1d- 2e ge1d- 3e geld- totaa! etroom etroorn etroom 1+2+3
cUeeertatie. I III 11
Studenten Wetenechappe1ijke output ~, afg.etuabetI'. vakpu- Oetrooi OVerlge etaprod, giaira deerden Public b11c.
Bezetting wp per 31/12 2 3 1
19,
0,1
-
-
0,1
OG
4,0
1,4
-
S,4
2
8
18
16
3+2*
7
It0
3,6
1,6
0,2
5,4
2
18
20
19
5
8,5
2
1
Hf'
4,7
4,2
-
8,9
3
16
32
9
9
1,2
3
-
-
12
15
5
4,8
3
-
7
82
59
~2
27,8 10
1
T
3,8
1,8
-
5.6
16,2
9,0
0,2
25.4
0,3
-
52
-
-
-
...n 104
ad*: +2Iafgeetud~rd.n vaj anderi etujierilhtiftj
2
"
10
-
- -
oz.22. IIID VOORWMRJ)ZLI.nt GltPIIIAlfCIPD QllDltRZOltJt TII.BEL II
Tit.l programma
r IIR r Vakgroep Syeteem- en Rege1teehnlek liP vakgroep Fyeieche Informatica NM Vakgroep Analye. yan Fyeieehe M. .t . .thod.n NO r Vakqroep Dldaktl.k Natuurkund. N&Sr Projektgroep Natuurkund. en Samen1-.in; BLA. 8edrijfeqroep Laboratoriumautomatieering
Identificatienummer onderwerponUluiUng ISN DI 2203, Il' 2203. 3311, Dr 2203. 3311, 12' 5803, Wr 6307 onderwerponteluitinq NWO r DI P170. T120. T140, Ilr P170. P175. TI10. T120, IHI P180. P260. Tl15, I!2r 5280, !ill PI00 onderwerponteluiting NABS. D: 11072, III "076, IHI "043, 11081, I!2I "081, W, 11055
(Vak-, 9roep
onder&oekinepanninq (in .j.wp) 1. g.ld- 2. q.ld- 3. q.ld- tot .. l atroom etroom etroom 1+2+3
-
IIR
1,0·
0,8·
NF'
2,1
-
11M
0,3
flO
0,9
-
fI&S
0,1
-
aLA
-
-
-
4,4
0,8
5,2
5.2
Student.n Wetenachappeliike output afgeetu_to abetr. Yakpu- Octrooi over1qe ataqiaire d. .rden prod. bUc. III Public
cSiesertatiee I
II
-
4
16
2
1
26
1,8
1
2,1
-
0,3
-
'I
6,1
-
6
0,1
-
19
4,5
0
2,4
1
10
2
2
- -
4
4
1
26
12
0
2,4
14
3
0
0,5
-
-
~
9,3
1
10,0
10,4
Be..etting wp per 31/12 3 2 1
-
5,5
13
1
82
24
8+'1
42
...i 88
Ad·,
TABEL 111-1
(Vak-, roep
ec~atting
~wantitatief
overzicht voorwaardelijke q.finanei.rd onder ..oek, qerubrice.rd naar Yakgroep
onderzoekin8panning (in mj.wp, 1e qeld-12. geld- 3. qald- totaa1 at room :8troom etroom 1+2+3
die8ertatiea III I II
Stud.nten Wetenechappelijke output _to afqeatuabatr. Yakpu- Octrooi OVerig. ataq1aire deerd.n Public blic. prod.
[)
19,1
4,9
3,5
27,S
3
MI
5,8
3,2
-
9,0
1
1
26
11 T
7,7
3,2
2,4
13,3
1
1·
18
v
16,2
9
0,2
25,4
7
48,8
20,3
6,1
75,2
12
52
60
56
13
29,4
10
5,8
2
34
'I
5
10,7
3
-
1
54
29
8
12,4
4
2,8
82
59
22
27,8
10
1
230
144
48
80,3
27
9,6
2
35
2
S2 2
148
37
Bez.tUnq wp per 31/12 2 1 3
2
3
...tJ 278
• Ie promotor fac. W TABEL II%-2
Rwantitati.f overzieht C2nform tabel II!
TABltL 111-3
~wantitatief
(Vak-, roep T ota41
~
oyerzicht TOTAAL facu1t.it T.chniaeh. lIatuurkund.,
onderzoekln8panning (in mj.wp, 1. qeld- 2e qa1d- 3e geld- tota&1 etroom etrOOl'll atroom 1+2+3 53,2
21,1
voorwaard.lijk qefinanci.rd onder..oek g.rubriceerd near yakgroepl
11,3
85,6
Student.n wetenaehappel1jke output _to afg.etudi .. ertati8e abatr. vakpu- OCtrooi ov.rige etaprod. giaira cS. .rden I III Public blic. II 13
2
156
37
27
2
312
186
54
J.! .....- - - - - - ' 366
Bezetting wp per 31/12 2 1 3 89,6
28
19,6
oz.23. Tabel IV: specificatie onderzoeklnspamlng tweede geldstroOlll in lDj/wp Vakgroep
WP2 In dienst van TUE
WP2 tn di enst van 1lo1O,STII, etc
NO
NI NT NY
NR NF NN Totaal
Totaal W112
Omvang onderloekinspaming WP2
10,0 3,0 4,0 10,0 1,0
10,0 3,0 4,0 10,0 1,0
4,9 3,2 3,2 9,0 0,8
28,0
28,0
21,1
Tabel V-l: Derde geldstroOlll (globale indicatie) Globale indicatie van 'derdeh'(contractpartners, resp. instanties aan wie maatschappeliJke diensten werden verleend. "Derden"
ledrag in k.f
Ministerie van Economische Zaken(IOP) Ministerie van Onderwljs en lIetenschappen Ministerie van IuZa Universiteiten Particuliere non-profit organisaties ledrijfsleven Europese Gemeenschap Anderen (diversen)
447 498 133 123 204 1103 20 20
TOTAAL
2548
IDle obp ten laste van derden percentage personele kosten van tQtate kosten aantal contracten
68
1,4
Tabel v-2: Specifiecatie onderloekinspanning derde geldstroOlll in mj/wp Vakgroep
1IP3 in dienst van de TUE
IIP3 in dienst Totaal WP3 van derden
ND NI NT . NV NR NF NN NO Totaal
Omvang onderloek inspaming 1IP3
5,8
5,8
3,5
2,8 1,0
2,8 1,0
2,4 0,2
5,5
5,5
5,2
15,1
15,1
11,3
Tabel VI: TiJdelijk wetenschappelijk personeel (LTD/AIO); peildatum 31-12-1989 Vakgroep Totaat
Totaal aantal plaatsen
30,0
bezette plaatsen LTD AIO
7,0
22,0
vacatures inclusief lopende sollicitatie procedures 1,0
Produkten van wetenschappelijke aktiviLeit in 1990 (weten,chappelijke publikatie, e.d.)
tLa FACULTEIT TECHNISGHE NATUURKUNDE
-21991/03/13
OVERZICBT ONDERZOEKRESULTATEN 1990 ingedee\d nur: A. VOORWAARDELIJK GEFINANCIERD ONDERZOEK; B. NIET-VOORWAARDELIJK GEFINANCIERD ONDERZOEK. ad 1. 2. 3. 4. 5.
A. VOORWAARDELIJK GEFINANCIEERD ONDERZOEK: Pluma-, Atoom- en Molecuulfysicaj Kernfyaiache Techniekenj Theoretiache Natuurkunde; Transport van Massa, Impula en Eenergie; Gecondenaeerde materie; fysica en techDologie.
ad B. NIET-VOORWAARDELIJK GEFINANCIERD ONDERZOEK: 6. Vakgroep Syateem- en Rqeltechniek; 7. Vakgroep Fysiache Informatica; 8. Vakgroep Analyse van Fysiache Meetmethodellj 9. Vakgroep Didaktiek natuurkundej 10. Projedgroep Natuurkunde en SamenleriDg; 11. Bedrijfsgroep Laboratoriumautomatiaering A. VOORWAARDELlJK GEFINANCIERD ONDERZOEK
11. VF-programma: TUE NAT 201.90.32
PLASMA-, ATOOM- EN MOLECUULFYSlCA (PAM) van de vakgroep Deeltjesfyaica
I La Evenwichymodellen en transport in plasma's, ~ DlSSERT ATIES BugenhoUz, C.A.J.: Microwave interferometer and refledometer techniques for thermonuclear plasmas. Promotoren: prof.dr. L.Th.M. Ornstein, prof.dr. F.W. Sluijter. TUE, 1990, pp. 144.
Benlens, J.J.; Crouzen, P.C.N.; Kroesen, G.M.W.; Vumel, B.; Beijer. C.B.; Schram. D.C.; Schuurmans, H.J.A.; Timmermans. C.J.; Werner. J.: Fast Deposition of pluma polymer layers. J. of Appl. Polymer Science. H. 1990, 527-640. Benlens, J.J.; Wit. M.S. de; Creyghton, V.L.M.; Kroesen, G.M.W.; Timmermans, C.J.; Schram, D.C.: a-C:H films produced by an expandin& arc plasma studied by spectroscopic ellipsometry. Surface Modification Technologies m, 1990, 17-25. Gielen, H.J.G.; Schram, D.C.: Unipolar arc model. IEEE Transactions on Pluma Science. 1. 1990. 127-133. Kroesen. G.M.W.; Schram. D.C.; Baas, J.C.M. de: Description of a Oowill8 ca.acade arc plasma. Plasma Chem. and Pluma Proc., .t, 1990, 531-551. Kroesen., G.M,W'j Schram, D.C.; Sande. M.J.F. van de: Fast deposition 01 amorphous hydrogenated carbon 61ma Ulill8 a supersonically exp&nding arc plasma. Plasma Chem. and Pluma Proc.,lQ, 1990, .g....e9. Kroeseu, G.M.W.; Schram. D.C.; Timmermans, C.J.; Baas, J.C. de: The energy balance of a plasma in partial local thermodynamic eqw1ibrium. IEEE Trans. on Plasma Sc., 6, 1990, 985-991. Mullen. J.A.M. van der: Excitation equilibria in plasmas; a classi6cation. Phys. Reports. ill, no. 2/3, 1990, 109-220. Mullen, J.A.M. van der: On the atomic state distribution function in inductively coupled plumuII. The stage of local thermal equilibrium and its validity region. Spedrochimica Acta, im, 1990, 1-13.
VERLEENDE OCTROOIEN
Mullen, J.A.M. van der; Schram, D.C.: On the atomic state distribution (unction in inductively coupled plumasIII. Rate coefficients and properties of atomic states. Spedrochimica Acta, im. 1990.233-247.
Schram, D.C.; Kroesen, G.M.W.: Method of treating surfaces of substrates with the aid of a plasma. US Patent 4.871.580, 3 oktober 1989
Sanden, M.C.M. van de; Schram, P.P.J.M.; Mullen, J.A.M. van deri Schram, D.C.: Reply to "Saba equation for a tw~emperature pluma". Phys. 1teY. i, 1990,2461-2462.
Australian Patent 596 935, 17 mei 1990.
Schram, D.C.; Kroesen, G.M.W.; Beulen., J.J.: The physics of plasma polymer deposition. J. or Appl. Polymer Science, !,6, 1990, 1-16.
WETENSCBAPPELlJKE PUBLIKATIES Bachmann, P.K.; Lydtin, B.; Wiechert, D.U.; Beulens, J.J.; Kroesen, G.M.W.; Schram, D.C.: Diamond deposition from a cascaded arc DC plasma. Surface Modification Technologies 111,1990,69-87.
Sijde, B. van der; Mullen, J.A.M. van der: Temperature determination in non-lte plumas. J. Quant. Spectrosc. Radiat. Transfer, 1. 1990,39-46.
-4-
-3Wilhers, A.T.M.; Kroesen, G.M,W'j TimmermanB, C.J.; Schram, D.C.: Cha.tacterisUc quantities of a caseane are used as a light lOurce for spectroscopic techniques. Meas. Sci. Techno., I. 1990, 1326-1332.
Beulens, J.J.; Craar, M.J. de; Kroesen, G.M.W.; Schram, D.C.: Axiale temperaturen en electronendichtheden in een stromend cucadeboog pluma, 012, P.15.
European Congress on Thermal Plasma Process and Material Behaviour at Bigh Temperature, Odeillo, Frankrijk:
Be,ulens, J.J.; Bachmann, P.K.; Kroesen, G.M.W.; LydUn, B.; Schram, D.C.; Wiechert, D.U.: Diamant depositie met een DC cucadebOOa pluma, P. 17, .,ag.25.
Bealen8. J.J.; Buuron, A.J.M.; Bi88Chop8. L.A.; Biuchops, T.B.J.; Blsken. A.B.M.; Kroesen, G.M.W.; Meeusen, G.J.; Timmermau, C.J.; Wilber., A.T.M.; Schram, D.C.: Fut plasma depoaition of carbon and silicon laYerl. Colloque de Physique, Colloque C5, supplement au no 18, Tome Il, 1990, 361-367. Graaf. M.J. de; Dahiya, R.P.; Jauberteau, J.L.; Boog, F.J. de; Sande, M.J.F. van de; Schram, D.C.: Thermal plasma IOUrce of hydrollten atoms and ions. Colloque de Physique, Colloque 'Cs, supplement au no 18, Tome Il, 1990, 387-392. Koulidiati, J.; Czemichowski, A.; Beulens, J.J.; Schram, D.C.: Evaluation des temperatures de rotation et de vibration to partir du spectre d'emission A2A-x2n de la molkule CB. Colloque de Physique, Colloque CS, supplement au no 18, Tome fil, 1990, 297-303. Benlens, J.J.; Graar, M.J. de; Kroesen, G.M.W.; Schram, D.C.: Axial temperatures and electron densities on a flowing cascaded arc plasma. Proc. MRS, Spring Meeting, San Francitco, VS, Plasma Processes and Synthese of Materials, april 1990, Vol. 190, 1990, pp. 6. Mullen, J.A.M. van der; Stoffels, W.W.; Fey, F.B.A.G.; Schram, D.C.: Excitation equilibria in inductively coupled plasmas. Proc. 8th Symp. on Elementary processes and chemical reactions in low temperature plasma, part I, 28 mei-l juni 1990, Stara Resna, TSjechoslowakije, 1990,17-35. Schram, D.C.; Beulens, J.J.; Buuron, A.J.M.; Kroesen, G.M.W.; Meeusen, G.J.; Withers, A.T.M.; Milojevic, D.; Vallinga, P.M.: The physics of plasma jets used for fast atomic deposition. Proc. International Workshop Plasma Jets in the Development of New Materials Technology, Frunze, Sovjet-Unie, september 1990,627-238. Vallinga, P.; Schram, D.C.; Hopman, B.J.: Plasma neutralizers. Proc. Int. Symp. Negative Ion Beams, Brookhaven, VS, 1990, pp. 9. ABSTRACTS Symposium seetie Plasma- en gasontJadingen, NNV, Lunteren, 2-3 april 1990: Benoy, D.A.; Mullen, J.A.M. van der; Sijde, B. van der: Numerieke botsings-stralingsmodellen, 0 S, P. 12. Benoy, D.A.; Fey, F.B.A.G.; Mullen, JAM. van der: De energie-inkoppeling in ICP's, P. 14, pag. 23.
Fey, F.B.A.G.; Stoffels, W.W.; Lindeu, P. 'f&D der; Otter, W. den; Mullen, J.A.M. van der; Schram, D.C.: Meting van re1axatie in een mductle( gekoppeld pIuma, P. 13, pag. 23. Meeusen, G.J.; Withers, A.T.M.; Timmerman., C.J.; Bi.schops, L.A.; Btlsken, A.B.M.; Schram, D.C.: . Plasmadepositie van a:Si-B met behulp 'f&D een superIIOOIl expanderend Ar-SiH, plasma, P. 18, pag. 25. Mullen, J.A.M. van der: Verstoring van excitatie evenwichten in een inductief gekoppe1d pluma, B2, p. 8. Sanden, M.C.M. van de; Qing, Z. Meyerink, L.; Kriesels, P.; Sijde, B. van der; Schram, D.C.: Thomaon- en Raleigh verstrooiing &an een gemapetiseerd expanderend cascadeboogplasma, P. 30, pag. 31. Sijde, B. van der; Benoy, D.A.:
Een botsings~tralingsmodel voor uranium,
P. 12, pag. 22.
Wilhm, A.T.M.; Kroesen, G.M.W.; Timmermans, C.J.; Schram, D.C.: De continuum emissie van eeD cascade boog plasma, P. 11, pag. 22. Qiag, Z.; Sanden, M.C.M. van de; Schmidt, A.; Smit, C.; Sijde, B. van der; Schram, D.C.: Line intensity measurements in a magnetbsed expanding cascaded are plasma, P. 31, pag.32. 17th EPS Conference on Controlled Fusion and Plasma Beating, Amsterdam, 25-29 JUDi 1990: Schram, D.C.; Vallinga, P.M.; Bopman, B.J.; Baag, F.J. de; Dahiya, R.P.; Graaf, M.J. de; Beulens, J.J.: Cascade arc hydrogen source for plasma nentralizers. Europhysies Conference Abstracts. Contributed Papers Part III, Vol. 14-B, 983-986. Tenth European Sectional Conference on the Atomic and Molecular Physics of Ionised Gases, Orleans, Frankrijk, 28-31 augustus 1900: Beulens, J.J.; Milojevic, D.; Vallinga, P.M.; Schram, D.C.: A two dimensional model for a flowing cascaded are pluma, 282-283. Fey, F.B.A.G.; Stoffels, W.W.; Mullen, J.A.M. van der; Schram, D.C.: On the response of cbarge transfer sensitive levels to the pulsations of a plasma generator, 304-305.
..
'tI
to.,)
-5-
Fey, F.B.A.G.; Mullen, J.A.M. vu der; Schram, D.C.:
Bealing of argon induclively coupled plasma after a period of recom binalion, 219-220. Fey, F.B.A.G.; Stoffels, W.W.; Linden, P. vu der; Mullen, J.A.M. vu der: On the response of anaI71es in a pulsed argon inductively coupled plasma, 302-303. SaDden, M.C.M. vu de; JUIleD, G.M.; Zhou Qing, Sijde, B. Y&D der: Thomson-ud Rayleigh scaUering on a magnetized elCpaDding cascaded arc plasma, 339-340.
-8Withers, A.T.M.; Meeueen, Gol.; BaYetlag, M.; KroeIen, G.; Schram, D.C.: a-Si:B film. produced byu expuding argon~ilue plasma investigaled with spectroscopic infrared ellipsomelry. Symposium halfgeleiden 10P/IC, Veldhoven, 28-29 november 1990. Schram, D.C.; V~linp., P.M.; Bopmaa, B.J.; Boog, F.J. de; Dahira, R.P.; Graaf, M.J. de; Beu1ena, J.J.: . Cascaded arc hydrogen source for plasma nentralisers. Conference on controlled fnsion ud plasma healing, Am81erdam, 25-29 j1mi 1990.
VOOJdrachten
Fim. European CoDlerence on Diamond ud Diamond-like Coatings, Crus-Montana, Zwilaerlud, 17-19 seplember 1990:
Denor, D.A.: Numerieke bostings-ltralingamodellen. Symposium Lonteren, 2,-3 april 1990.
Beulens, J.J.; Buuron, A.J.M.; Schram, D.C.: Carbon deposition from u expuding cascaded arc DC plasma, p.l0.1.
Beu1ens, J.J.: Fast a-C:B (and a-Si:B) deposilion with u expuding cascade arc plasma. InllUul fUr Solar Energie Fonchong, Bannover, 25 januan 1990.
OVEBIGE PRODUKTEN VAN WETENSCBAPPELUKE AKTIVITEIT
a-C:B deposilion wilh u expanding cascade arc. Universileil KieI, 26 januari 1990.
Rapporteni
Benoy, D.A.: Numeriek botliugs.tralingamodel mel em anal71ische afsnijprocedure VDF/NT 90-34. Buuron, A.J.M.: Investigation of plasma-de~ited carbon films as possible means of divertor repair NET-report 9O-237j VDF/NT 90-28.
Buuren, A.J.M.: Emissiespectroscopie KSLA Shell-report; VDF/NT 90-29.
Y&D
Diamond deposition from u elCpaDding cascaded ar DC plasma. MRS, Su Francisco, 18 april 1990. Axial temperatures and electron densities in a Bowing cascaded arc plasma. MRS, San Francisco, 19 april 1990. Fast deposition of plasma polymers. ACS, Polymeric Material Science and Engineering, Boslon, 23 april 1990
Kroeaen, G.M.W.; Withers, A.T.M., Sude, M:J.F. Y&D de; Schram, D.C.; Bisschops, L.A.; Timmermus, C.J.; Beller, B.J.; Bisken, A.B.M: The implementation of a cascaded arc. VDF /NT 90-06. Sijde, B. van der: Bel botsingHlralingsmodei VDF/NT 90-30.
Axiale temperaturen en elektronendichtheden in em .tromend cascade boogpluma. Lonteren, 3 apri11990.
uruium
Pouerbijdr_: Dahiya, R.P.; Graaf, M.J. de; Boog, F.J. de; Sande, Mol.F. vu de; Schram, D.C.: Thermal plasma source of hydrogen atoms and iODS. European Congress on thermal plasma process and material behaviour at high temperatures, Odeillo, 12-14 seplember 1900. Wilhers, A.T.M.; Meeueen, G.J.; Schram, D.C.: Analysis of a-Si:B layers produced by supersonic expansion of an argon/silane mixture with infrared spectroscopic ellipsometry. Gordon research conference on plasma chemistry, Tilton, 13 -17 augustus 1990.
Fey, F.B.A.G.: Relaxation experiments in an induclively coupled plasma. Universileit Dusseldorf, 12 JUDi 1900. Relaxation experiments in an ICP. Phnips Axen, 4 mei 1990. Methodes voor hetmelen Y&D relaxatie in een ICP. TUE, 8 lebman 1990. Fey, F.B.A.G.; Stoffels, W.W.: Studie voor balansen en kinetiek in een ICP. TUE, 29 november 1990. Mullen, J.A.M. van der: Experimenten aan em gepulR ICP. TUE, 8 febmari 1900. (Ver8loring van) excitatie-evenwichten in em indudief gekoppeld plasma. ~ymposium Lunteren, 2-3 april 1990.
. .w
"d
-7Excitation equilibria in an ICP. Philips Aken, 4 mei. 1990. Excitation equilibria in an ICP. 8th Symposium EPChRLP, Stari Leani, 29 mei 1990. Excitation equilibria in an ICP. FOM-Rijnhui.zen, 1 november 1990. Het ICP un de TUE. TUE, 29 november 1990. Sanden, M.C.M van de: Thomson- and Rayleigh acattering on an expanding cascaded arc pluma. Universiteit D8sseldorf, 12 juni 1990. Schram, D.C.: Plumachemie en plumlOppervlaktemodificatie. DSM-Re8earch, Geleen, 7 februari 1990. PhysiCl of a new line in pluma deposition. AFB Laboratoriea, Albuquerque, USA, 17 april 1990. PhyaiCl of a new line in pluma deposition. A'f Laboratoriea, Dayton, Ohio, 1 mei 1990. Thick carbon deposition by wcaded arCl. KFA, J8lich, 18 mei 1990. Expanding cucade art partitle sources used {or pluma deposition and ion sources. Technische Universitlt Miinchen, 13 juli 1990. Physitl of {ut atomic deposition. MIT Pluma Fusion Center. Mwachusettea, 20 augustus 1990. Introduction on needs {or data banb in plasma reaearch. Escampig, Orleans, 30 augustus 1990. Fut deposition o{ pluma polymen ICI, Middleaborough, UK, 8 november 1990. De {ysica van plumadepositie. TU Eindhoven, 15 november 1990.
CommJuiel e,d, Schram D,C. Lid Algemeen Bestuur STW Lid Beleids Adviea Commlssie AMOLF Adviseur FOM-Instituut voor Plumaf,sica Lid IUPAC subcommittee on Plasma Chemistry Lid Club EDF Lid Local Organizing Committee, 17th EPS Conference on Controlled Fusion and Pluma Heating, Amsterdam, 25-29 juDi 1990 Lid Scientific Committee, 1st European Congreas on Thermal Plasma PrOCell and
-8Materials Behaviour at High Temperature, Odeino, 12-14 september 1990 Lid Scientific Committee, International Workshop High Temperature Pluma Jets in the Pr0ceB8e8 o{ Treatment o{ Materials, Frunse, 3-7 september 1990 Lid Editorial Board, Pluma Chemistry Lid Editorial Board, Contributiona to Pluma PhllliCl Lid commiuie ERASMUS-beurs Sijde, B, van der: VoorziUer settie Plasma- en guonUadlngen NNV. Mede-organisatie tweed. . NNV aymposium Pluma- en gasontladiD.gafyaic:a, Lunteren, 2 en 3 april 1990 Associate-editor JQRST A{Uudeerymlyen Zhou Qing: Thomson scattering and line intensity experiments on a magnetized expanding cucaded art Argon pluma. • 1.b Elementaire proceuen in wontlat:lin.&en. ErG
WETENSCHAPPELIJKE PUBLIKATIES Kersten, H.; Kroeaen, G,M.W.: The thermal balance of substratea during plasma protel8ing. Contr. Pluma Phys. Jl1, 1990, 725-732. Jauberteau J,L.; Meensen, G.J.; Haverlal, M.; Kroeseu, G.M. W.; Hoog, F.J. de: Photodetachment o{ nesalive ions in an IlF etching pluma. Tenth European Sectional Conference on the Atomic and Molecular Physitl of Ionised Guea (ESCAMPIG), Orleans, Frankrijk, 28-31 augustus 1990. Eur. Conf. Abstr. m,1990, 96. Snijkers, R.J.M.M.; Glanzer, A.O.; Dahiya, R.P.; HooS, F.J. de: Time and space resolved light emission meuurements In a low frequency argon RF plasma. Tenth European Sectional Conference on t.he Atomic and Molecular Physics o{ Ionised Guea (ESCAMPIG), Orleans, FraDkrijk, 28-31 august.us 1990. Eur. Con{. Abstr. .lj£, 1990,260. OVERlGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELIJKE AKTIVITEIT Tolsma, L.D.; Hoog, F.J. de: Theorie van de positieve kolom in elekt.ronesatieve gassen. Abstracts conl. sectie Plum&- en gaaontladings{ysica NNV, Lunteren, 2 en 3 april 1990. Haverlag, M.; Haagl F.J. de: In sit.u meting van ae vibrationele excitatie van CF. in een RF CF.-pluma met infrarood absorptie spect.roscopie. Abst.racts con!. settie Pluma-en gaaonUading8{ysica NNV, Lunteren, 2 en 3 april 1990. Haverlag, M.; Haag, F.J. de: Meting van elelttronendichtheden in 13.56 MHz RF pluma's in CF. CtF ten CHF. met. microgolfintederomet.rie. Abstracts con{. settie Pluma- en gasontladingsi)sica NNV, Lunteren, 2 en 3 april 1990.
..
'C
.t-
-9Boog, F.J. de: Optogalvanic efl'ects in Townsend discbargea. Abstracu 2nd International Symposium on Optogalvanic Spectroscopy, G1ugow, V.K., 2-3 augustus 1990. Boog, F.J. de; Jauberteau, J.L'i Meeusen, G.J.; Ba-.erlag, M.; Kroesen, G.M.W.: Determination of negative ion aensitiea in a CF 4 RF pluma. Abstracts 43rd Annual Gaseous Electronics Conference, Urbana, USA, 16-190ktober 1990. Boog, F.J. de: Plumadiagn08UeIt van RF~sonUadingen. Voordracht jaarvergadering Ned. Natuurlmndige Vereniging, Utrecht, 12 april 1990. Boog, F.J. de: Optogalvanic efl'ects in Townsend disc:hargea. Invited lecture 2nd International Symposium on Optogalvanic Spectroscopy, G1ugow, 2 augustus 1990. Kroeaen, G.M.W.; Oehrlein, G.S; Freaart, E. de: In situ ellipsometry: a multipurpose diagnostic for pluma processing. Presentation Gordon Conference on Pluma Chemistry, Tilton, USA, 13-17 augustus 1990. Baveriag, M.; Kono, Ai Kroeaen, G.M.W.; Boog, F.J. de: In situ measurements of negative ion densities in a 13.56 Mhz RF pluma in CF 4, C,F It CBF, and CsFt. Presentation Gordon Conference on Pluma Chemistry, Tilton, USA, 13-17 augustus 1990. Boog, F.J. de: Determination of negative ion densities in a CF4 RF pluma. Voordracht 43rd Annual Gaseous Electronics Conference, Urbana, USA, 18 oktober 1990. Baverlag, M.: Plasma etching using radiofrequency plumas. Voordracht Shell KSEPL Research Workshop, llijswijk, 13-14 december 1990.
Afstudeern:rstacen
Swelsen, B.P.J.: Bepaling van de samen8telling en ionendiehlheid van pluma's die geproduceerd lijn in een kukadeboog. 'I.c Atomaire en Optisehe Wiuelmking. AOW DISSERTATIES Senhorst, B.A.J.: Etching studies in a multiple-beam surface experiment. Promotoren: prof. dr. B.C.W. Beijerinck, prof.dr.ir. D.C. Schram TUE, 14 december 1990, p. 1-208. Vtedenbregt, E.J.D.: Inelutic and reactive collisions of Ar·, Kr·, Xe· atoms with molecules. Promotoren: prof.dr.ir. D.C. Schram, copromotor: prof.dr. B.C.W. Beijerinck. TUE, 1990. pp. 164.
-10WETENSCBAPPELUKE PUBLIKATIES Driessen, J.P.J.; Weijer, F.J.M. van de; Zonneveld, M.J.; Somers, t.M.T.; Janssens, M.F.M.; Beijerinck, B.C.W.; Verhaar, B.1.: Erratum to: Polarization efI'ects in the ionization eros. section for collisions of Ne··{(2,)'(3p);1=3} with Ar: a sensitive probe for "locking" phenomena. Ph,... Rev. Leit . .6i, 1990, 2106. . Driessen, J.P.J.j Weijer, F.1.M. van de; Zon.neveId, M.J.; Somers, L.M.T.; Janssen8, M.F.M.; Beijerintk, B.C.W.; Verhaat, B.J.: Polarization effects in the ionization Cf088leCtion of Ar, Kr, and Xe bylaaer~cited Ne··(2p)I(3p);/=3,Ml atoms. Ph;ys. Rev. A ii, 1990, 4058-4076. >
Beijerinck, B.C.W.; Verhaar, B.J.: Preface Special Issue Chern. Ph;ys.: DlIIamics of inelastic col1iBions of electronically excited atoms. Chem. Ph;ys. m, 1990, 7 p. Vredenbregt, E.J.D.j Boom, W.; GerweD t R.J.F. van; Beijerinck. B.C.W.: Excitation transfer collisions of metastable Ar*. Kr" and Xeo atoms with N.,(X, t.t=0): col1iBion energy d~dence of excitation croB8 sections and product 1990. 267-291. vibrational distribution of N,(C'n.,fI'=O,I.2.3). Chern. Phys.
m.
Driessen, J.P.J.; Megens, B.J.L.; Zonneveld, M.J.; Senhom, B.A.J.; Beijerinck. B.C.W.; Verhaar, B.J.: Pure state Ne-(·'II I.M>)-preparation in a magnetic field: polarization efl'ects in ionizing collisions. Chem. Ph;ys. ill, 1990,447-465. Hoogerland, M.D.; WijDaDds. M.N.J.B.; Senhorst. B.A.J.; Beijerinck. B.C.W.; LeeUwen, K.A.B. van: . Photon statisties in resonance fluorescence: results from an atomic-beam deflection experiment. Ph;ys. Rev. Lett. §i, 1990. 1559-1562. Boogerland, M.D.; Wijnands, M.N.J.B.; Senhorst, B.A.J.; Beijerinck, B.C.W.; LeeUwen. K.A.B. van: Photon stat.istics in resonance fluorescence: results from an atomic beam deflection experiment. cone. Proc. LIKE workshop, Elba, Itali~, mei 1990. Beijerinck, B.C.W.: DlIIamics of inelutic collisions of electronically excited rare gas atoms. AlP Conf. Proc.lOI, 1990.317-324.
Boom, W.; Sanders. J.P.B.; Beijerinck. B.C.W.; Verhaar. B.J.: Recent develO{)ments in collision induced intramultiplet mixing with Neoo{(2p)1(3pJ} atoms. Proc. 12th International Coul. on Atomic Physics, Ann Arbor, usA, 29 juli-3 augustns 1990, abstract X-I. Boogerland, M.D.; Wijnands. lI.N.J.B.; Senhorst. B.A.J.; Beijerinck. B.C.W.; Leeuwen, K.A.B. van: Photon statistics in resonance fluorescence: results from an atomic beam deflection experiment. Proc. 12th International Coul. on Atomic Physics. Ann Arbor, USA, 29 juli-3 augustus 1990. abstract IV-6.
.
lTt
-11Beijerinck, H.C.W.; Boom, W.j Manders. M.P.I; Verhw, B.J.: Intra-multiplet mixing for Ne**{(2p)'(3p)}-rare gas atoms: experiment and theory. Book of Abstracts, 8th European Coni. on Dynamics of Molecular Collisions, Bernkastel, Ouit.land, 16-14 september 1990, 11-12. ABSTRACTS Joosten, G.J.P.; Beek, F.M. vanj Dokter. a; BeijeriJlck, H.C.W.: Karakterisering en schaling van groef-tOOJ1en en instabiliteiten bij micro-materiaalbewerking met !!len gepulste Nd;YAG laser. Abstracts Con!. Sectie Plasma- en Guontladinglfysica NNV, Lunteren, 2 en 3 april 1900, p.28.
Senhorat, B.A.J.; Mulder, B.M.P.; Li~, E.A.G.; Beijerinck, B.C.W.: Een bron voor CF, radicalen. Abstracts Conf. Sedie Plasma- en GuontJadingsfysica NNV. LUnteren, 2 en 3 april 1990, p.l". Dirb, M.L.P.; Sparla, J.C.A.; Senhorat, B.A.J., Beijerinck, B.C.W.: Scepter, een experiment voor de simulatie van plasma-etsen. Abstracts coni. sectie Plasma- en Gasontladingsfyaica NNV, Lunteren, 2 en 3 april 1990, p.28. Vredenbrest, E.J.D.; Rooijakkers, W.; Burk, P.J. van den; Beijerinck, B.C.W.: Rotatie-abpment en fijDatrnduur-a.fhankelijkheid van excitatie-overdracht bij At*). Jr*('P.,IP,) + Nt botsingen. Abstracts najaaravergadering sectie Atoomfysica en \oIuantumelettronica NNV, Lunteren, 8 en 9 november 1990, p.S1. Senhorst. B.A.J.; Joosten, G.P.J.; Beijerinck, B.C.W.: Spontaan en ion-geusisteerd etsen van Si door XeF,. Abstracts najaarsvergadering sectie Atoomfysica en Quantumelektronica NNV, Lunteren, 8 en 9 november 1990, p.SO.
Boogerland, M.D.; SenhOtBt, B.A.J.; Wijnands, M.N.J.B.; Leenwen, K.A.B. vani Beijerinck, B.C.W.: SI1b-Poisson !otonstatistiek van resonant Ouorisentieliebt: een bundel deOectie experiment. Abstracts na,iaarsvergadering sectie Atoomf1Bica en Quantumelektronica NNV, Lunteren, 8 en 9 november 1900, p.SI.
-12Hurk, P.J. van den; Vredenbregt, E.J.D.; Kemper, A.B.; Leeuwen, K.A.H. vanj Beijerinck, B.C.W.: . Tunable diode laser light with high stabitity and lJDall bandwidth for use in atomic beam experiments, Annual APS meeting of the divisio,n of atomic, molecular and optical physics (DAMOB), Monterey, USA, 21-23 met 1900. . Beijerinck, B.C.W.: Intra-muUiplet mixing for Ne**{(2p)f(3p)}-rue gas atoms: experiment and theory. Invited lecture, 8th European Con!. on I>J'Damics of Molecular ColliaiOlll, Bernkastel. DuUsland, 10 september 1900. Beijerinck, H.C.W.: Groepsleider A XII (FOM-werkgemeenschap voor Atoomfyaica). Groepsleider QE-E (FOM-adviescommi88ie Quantumelekronica). Lid internationaal comit~ van de European Study Conference on Atomic and Molecular Collisions in Ionised Gases. Guest editor topical issue Chemical Physics. Deel\ijds hoogleraar Rijksuniversiteit Utrecht. Leeuwen K.A.B. van: Bestuuniid sectie Atomaire Botsingsfysica en Spedro8copie van de NNV. Afstudeeryerslacen Besouw, M.P.M. Fijnstrnctuur-a.fhankelijkheid van KrBr ettimeervorming bij botsingen van Kr*(IP0,2) atomen met Br-donor-moleculen. Dirb, M.L.P. SCEPTER, een experiment voor de simulatie van pluma-etsen. Mulder, B.M.P. . Ontwikkeling van een CFx radicaal bron t.b.v. etlOnderroek. Rooijakkers. W.J.M. Excitatie-o'Verdracht voor de Iy8temen Ar*('P.,,), Kr*('P•• ,) + N2; fijnstrnctuur a1ha.nkelijkheid en rotatie-alignment.
Boogerland, M.D.; Megens, B.J.L.; Leenwen, K.A.H. van; Beijerintk, B.C.W.: Ontwerp van een opstelling voor atomaire bundelcompressie door mid del van luerkoeling. Abstracts najaarsvergadering Beetie Atoomfysica en Quantumelektronica NNV, Lunteren,8 en 9 november 1900, p.S2.
Joosten, G.J.P. Karakterisering en schaling van proefsoorten en instabiliteiten bij micro-materiaalbewerking met een gepulste Nd:YAG laser.
OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCBAPPELIJKE AKTIVITEIT
Scheer, M.P. Beeldwerking bij digitale kopieerapparaten.
Sc!nhorst, B.A.J.: Een bron voor CF. radicalen. Voordracht Con!. Sectie Plasma-en Gasontladingsfysica NNV, LunteteD, 3 april 1900.
Lingers, E.A.G. Karaltterisering van CFx-radiaalbron; werkeigenschappen en bundel samenstelling
Leeuwen, K.A.B. van: Experiments on photon statistics in resonance Ouorescence. Voordracht Quantumelektronicadag, TU Eindhoven, 11 mei 1900.
-13 -
-14-
WETEN5CBAPPELIJKE PUBLIKATIES
Bobeldijk, M., Verhoeff, N.P.L.G., Vekemans, J.A.J.M., Buck, B.M., Doremalen, P.A.P.M. van, Boof, J.J. van, Janssen, A.G.M. . A simple and hiJt!l~ld synthesis or (S}-BZM, (R}-BZM and (S}-IBZM lor the preparation or (Sl-""I-IBZM J. Labelled Compounds and Radiopharma.c:eutica18 28, 1990, 1248-1258.
Voigt, M.J.A. de, KlICI&I'OW'8ki, R., Riezebos, B.J, Noorman, R.F., Bacelar, J.C., Deleplanque, M.A., Diamond, R.M., Stephens, F.S. Rotational bands in IllPt Nucl. Phya. A507, 1990,447-471
Jans8eD, A.G.M., Goeij, J.J.N. de, Witsenboer, A.J., Broek, J.F.C.M. van den Improved version or the wetted-paper rubidium-81/b7Pto~lm generator, influence or porous capi1&r1 spreading and diffusion on the performance Int. J. AppJ. Rad. Appllutrum., Part A, Appl. Radiat. IlIOtop., 41,1990,847-855.
Voigti M.J.A. de, KlICI&I'OW'8ki, R., Riezebos, R.J, Noorman, R.F., Bacelar, J.C., Delep anque, M.A., Diamond, R.M., Stephens, F.S. Collective and quasiparticle excitations in IllPt Nucl. Phya. A507, 1990,472-496
Costa, D.C., VerhoefI, N.P.L.G., Cullum, I.D., Ell, P.J., S1ed, S.M.S., Barret, J., Palazidou, E., Toone, B., Vaa Jlo.yeD, E.A.t!:~jlt, M. In vivo characterisation or 3-iodo-methoxJ .de u'l in h1lDl&lll Em. J. Nucl. Med. 16,1990,813-816.
Mutsaert, P.R.A., Los, G., Klein, 5.5., Folter, L.C. de, Voigt, M.J.A. de
Botmail, J.I.M., Ragedoorn, R.L., Weber&, G.A., DeIhez, J.L., Ernst, G.J., Witteman, W.J., Base1hoff, E.B., Verschum, J.W.J. Update on the Micro-FEL-TEUFEL project Eur. Part. Acc. Conr. EP AC 90, Ed. P. Marin, P. Mandrillon, Edition Frontieres, Gif~r-Yvette, France, 1990,588-588.
• 2 VF-programma: TUE NAT 203.90.38 KERNFY5ISCBE TECBNIEKEN (KFT) van de vakgroep Deeltjesfyaie&.
The microprobe at the Eindhoven Universit1ofTechnologJ Nucl. Insu. Meth. in Phys. Res. 845, 1990, 557-560.
Botman, J.I.M., Mutsaers, P.R.A., R~, B.L. and Voigt, M.J.A. de Euterpe, a mall electron storage ring lOr XRF Nucl. Instr. Meth. in Phys. Res. B49, 1990, 89-'3. Emat! G.J., Witteman, W.J., Raselhoff, E.B., Botman, J.I.M., Delhez, J.L., BagedoorD, B.L. Status or the Dutch "TEUFEL" project Nuc!. lnstr. Meth. in Phya. Res. A296, 1990,304-307. Mutsaers, P.B.A., Voigt, M.J.A. de, Los, G. Applications of a microprobe in cancer chemotherap1: platinUM distributions in tumors Proceedings 2nd International Workshop on XRF and PIXE applications in Life science, Capri, Italy, 29-30 June 1989, 1990,313-319.
Los, G., Mutsaers, P.R.A., Lenglet, W.J.M., Baldew, G.S., McVie, J.G.
Platinum distribution in intraperitoneal tumors arter intraperitoneal c1Bplatin treatment Cancer Chem. Pharmacal. 25, 1990, 389-394.
Los, G., Mutsaers, P.B.A., Reuvekamp, M., McVie, J.G. The u&e or Oxaliplatin versus cisplatin in intraperitoneal chemotherapy in caneera restricted to the peritoneal cavity in the rat Cancer Letters 51,1990, 109-117. Klein, 5.5., MutsaerB, P.B.A., Fischer, B.E. Mus &election and depth profiling by coincident recoil detection ror nuclei in the middle mass region Nucl. Instr. Meth. in Phya. Res. 850,1990,150-153. Zant, B.S.J. van der, Rijken, B.A., Mooij, J.E. The Superconducting Transition or 2-D J08ephson-Junction Arraya in a Small Perpendicular Magnetic Field J. Low Temp. Phys. 79, 1990,289-310.
Weber&, G.A., Delhes, J.L., Batman, JJ.M., Ragedoorn, R.L., Ernst, G.J., Witteman, W.J., Rase1hoff, E.R. Field considerations ror non homogeneolll bending magnets in a racetrack microtron Em. Part. Acc. Conr. EPAC 90, Ed. P. Marin, P. Mandrillon, Edition Frontieres, Gir-tlUf-Yvette, France, 1990, 1145-1147. Delhes, J.L., Webers, G.A., Botman, J.I.M., Ragedoorn, R.L., Emst, G.J., BaselhofI, E.B., Witteman, W.J. Longitudinal stabilit1 or a racetrack microtron Eur. Part. Acc. Conr. EPAC 90, Ed. P. Marin, P. Mandril1on, Edition Frontieres, Gir-tlur-Yvette, France, 1990, 1685-1687. Kroesen, G.M.W., Schram, D.C., Timmermansl C.J., Baas, J.C.M. de, The energJ balance or a plasma in Partial Local Thermodynamic Equilibrium IEEE Transactions on Plasma Science 18, 1990, 985-991. Beulens, J.J., Bunron, A.J.M., Bisschops, L.A., Bisschops, T.B.J., Busken, A.B.M. Kroesen, G.M.W., Meeusen, G.J., Timmermans, C.J., Wilber&, A.T.M. and ' Schram, D.C. Fast plasma deposition or carbon and silicon laJer& 1st European Congress on Thermal Plasma Processes and Materials behaviour at high temperatures, Odeillo, France Colloque de Physique, CoDoque C5, no. 18, September 15, 1990,361-367. Wilber&, A.T.M., Kroeaen, G.M.W., Timmermans, C.J., Schram, D.C. Characteristic Quantities or a cascade are used as a light source for spectroscopic techniques Meas. Sci. Techno!. I, 1990, 1326-1332. Yusheng ho, Youhao Xi and Boling Xi The nonlaminar flow characteristics or Cs+ in an intense Ca+ gun Rev. Sci. Instr. 61 (I), 1990,639-640.
......
-16 -
-15 ABSTRACTS Rijken, B.A., Klein, S.S., Voigt, M.J.A. de T~ming with PIPS detectors: possible use of fully depleted CCDs in an ion IDIcroscope Workshop "PIXEL detectoren", Leuven (B), 19-21 JUDi 1990. Botman, J.I.M. The NIKHEF /Eindhoven Phi-£actory project Workshop proceedings of the Meeting on Phi-Factory Design,lnstitute for Nucl. Physics, Univ. of Mainz, February 23, 1990. Rijken, B.A., Klein, 5.5., Voigt, M.J.A. de Subnanoaecond timing with semiconductor position sensitive detectors Conferentie PSDs in Londen, 4-7 september 1990. Dt:lhes, J.t., Botman, J.I.M., Heide, J.A. van der, Webers, G.A., Ernst, G.J., WItteman, W.J., Haselhoff, E.H. Een microtron voor een Vrije Elektronen Laser Abstr. no. 20 in "Programma en Abstracts", NNV Voorjaarsvergadering Utrecht 12 april 1990, 25. ' , Emst, G.J., Verschuur, J.W.J., Witteman, W.J., HaseThoff, E.J., Botman, J.I.M., DeThes, J.t., Hagedoorn, H.L. Progress Report on the' TEUFEL" project FEL 90 Paris, 1990, 59. Bolman, J.I.M., Delhez, J.L., Webers, G.A., Hagedoorn, H.L., Ernst, G.J., Verschuur, J.W.J., Witteman, W.J., Haselhoff, E.H. A microtron Accelerator for a Free Electron Laser FEL 90 Paris, 1990, 178. Hagedoorn, H.L., Botman, J.I.M., Goeij, J.J.M. de, Heide, J.A. van der ' Timmermans1 C.J., Voi~, M.J.A. de Accelerators lor Industnal Applications (invited paper/lecture) Eur. Phys. Soc. EPS-8 Trends in Physics, Book of Abstracts, 1990, S2B-2. Yusheng, Rao, Youlao Xi and Boling Xi, The computer simulation of an intense Cso beam source for a colliding beam polarized negative ion source Abstract no. WEP12L in EPAP Abstracts, Hice (France), 1990, 36. Verh~,
N.P.L.G., Bobeldijk, M., Van Royen, E.A., Boer, G.J., Feenstra, M.G.P., Erdtsleck-Ernste, E. In v:itro Binding of Dopamine D2-receptors with 12I[1]lodobenzamide in Human BraID Proceedings of the 31th Dutch Federation Meeting of the Federation of Medical Scientific Societies, Leiden, 18-19 april 1990, 229.
Verhoeff, N.P.L.G., Bobeldijk, M., Van Royen, E.A., Feenstra, M.G.P., Boer, G.J., Van Doremalen, P.A.P.M., Erdtsieck-Ernste, E. In Vitro and In Vivo Binding of Dopamine D2-Receptors with I23I-lodobenzamide in Rat and Human Brain Eur. J. Pharm. 183, 1990, 1414.
Verhoe~,
H.P.L.G., Costa, D.C., Ell, P.J., Toone, B., Palasidou, E., Cullum,I.D., BobeldlJk, M., Syed, G.M.S., Van Royen, E.A. . Assessment of Dopamine D2 Receptor Density and Occupancy in Patients with Schizophrenia with and without Neuroleptics using 1-1231BZM SPET. Eur. J. Nucl. Med. 16, 1990,561.
V~~hoeff,
N.P.L.G., Costa, D.C., Miller, R., En, P.J., CuUum,I.D., Bobeldijk, M., WIJnhoven, G., Van Royen, E.A. . Assessment of Dopamine D2 Receptor Density and Occupancy in Patients with AIDS using 1-123 IBZM SPET. Eur. J. Nucl. Med. 16, 1990, 561. OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELIJKE AKTIVITEIT Voordrachten Rijken, H.A., Klein, S.S., Voigt, M.J.A. de CERDA-TOF: a method for material analysis, studying timing properties of detectors and fundamental aspects like energy straggling and multipole scattering NNV-najaarsvergadering, sectie Kernfysica, Petten, 9 november 1990. Botman, J.I.M. Accelerator Physics Education in Dutch Universities Eur. Part. Ace. Conf., Nice (France), June 14, 1990. Hagedoorn, H.L., Kleeven, W.J.G.M. Introduction into cyclotrons CERN Accelerator School, September 1990. ~ebers, G.A., Delhez, J.L., Botman, J.I.M., Hagedoorn, H.L., Kleeven, W.G.J.M., Tlmmermans, C.J., Heide, J.A. van der Racetrack microtrons for an electron storage ring and for a free electron laser Najaarsvergadering NNV, sektie K, Petten, 9 november 1990.
Botman, J.I.M. The FEL microtron project, talk at the FOM FEL-<06rdinatie bijeenkomst Rijnhuizen, 22 november 1990. Voigt, M.J.A., de Nuclear Techniques at Eindhoven University of Technology Moskow: May 28, Leningrad: June, Kiev: June, 1990 Eur. Phys. Soc. EPS conference, Amsterdam, September, 1990. Voigt, M.J.A., de The photo-diode-BGO part of a compact detector Eur. Phys. Soc. EPS conference, Amsterdam, September 10-13, 1990.
f2nm
Munnik, F.~., Mutsaers, P.!I.A. Rokita, E. and Voigt, M.J.A. de PIXE and mlcro-PIXE studIes ;;r exogenons element distributions in animal organs European EDXRF Workshop, Antwerp, June 20-22, 1990.
'tj
.
00
-17-
-18-
Dotman, J.I.M .• Delhez, J.t., Duijneveldt", W. van, Bagedoor,n, B.L., Heide, J.A. van der, Kleeven, W.O.J.M., ReI', R.J.L.". de, Sweep, A., Tlmmermans, C.J., Webers G.A., Gudden, W.A.M., Magendans, P. Accele~r Technology and Beam DynamiCS at EUT Eighth Eur. Phfl. Soc. coni. Amsterdam, 4-8 september 1990.
Botman, J.I.M., Mlitlaerl, P.B.A., Bagedoom, B.L., Voigt, M.J.A. de EUTERPE. a small electroD riDg NWO SynchrotroDstraliD& GebridkenbijeentomBt, WCW, Amsterdam, 26 september 1990.
Afatudmmdgen
Webers, G.A. . .. ~..... •• MapeetveldberekeniDgeD en is~ie-besehouwingen m een .....".,...or magnee••en behoeve van een 25 MeV racetrack mlcrotron RapPOrt VDFtNK ~.
Delhs, J.t.of Space Charge and Fringe Fields on the FocnslDg . 0f EI-.... "",.ron Bunehes The Effect in a 25 MeV Racetrack Microtron Rapport VDFtNK 90-10.
Joosten,B.P.; Notebom,B.J.M.F. and Lenstra,D.: . Numerical Study of Coherent Tunneling in a Double Barrier Structme, Thin Solid Films, 184 ,1990, 199-206. Sehericoven,B.J.vanj Lenstra.D and Waele,A.Th.A.M.de: Aspects of Tunneling in Bigh-Tc; Superconductors: WKB revisited, Ph,.ica B 165 &: 166, 1990, 1623-1624.. Lenstra,D. and Cohea,3.S,: Spectr81 Anal,.is for the Collereace CoDapeed Diode Laser, In: Coherence and quantum optics VI, Eds. J.B. Eberlyet al, Plenum, New York, 1990,659-663. Sehericoven,B.J.van; teIlstra,D.j Waele, A.Th.A.M.de: Characteristics of Point Contacts with Bigh-Tc; Material, Cryogenics 30, 1990. 856-861 Notebom,B.J.M.F.; JOOslen,B.P. and Lenstra,D: Selfcoll8istent Study of Coherent Tunneling thro1J8h a Double Barrier Strudme, Phflica Scripta T33, 1990, 219-226. VAKPUBLIKATIES
Willemsen, M.
Particle induced X-ray emission van lichte elementen Rapport VDFtNK 90-17.
Lenstra,D.: Over Golven en DeeltJes, Botsbrief 30, 1990, 2-6.
Brus. E.B. van
Lenstra,D.: Readie op Bijdrage yan Nienhuis, Botsbrief 31, 1990, 45.
UT RPE E
Inject~ en extractiestudies voor het synchrotron E
Rapport VDFtNK 90-21. • 3. VF""1'rogramma: TUE NAT 207.90.32 TBEORETISCBENATUURKUNDE van de vakgroep Theoretische Natuurkunde I 3.• Theorie van de Yaste Slof WETENSCBAPPELUKE PUBLIKATlES B~, W.van and Leutra D.: (Eds.)
. Analogtes in Optics and Micro-electronics, Kluwer AcademiC, 1990, pp 272
Leutra D. and Baeringen W.van: . On the analogy between electroll8 and light, Coherence and Quantum OptiCS VI, Edited by J.B. Eberley et al., Plenum Press, New York, 1990. Lenstra D. and Baeringen W.van: Playing with electrons and photoll8 in rings, in "Analogy in Optics and . Micro-electronics". Kluwer Academic Publishers, edited by W. van Baermgen and D. Lenstra, 1990, 3-19 Lenstr. D.; Baeringen W.yan and Smokers aT.M.: . . Carrier dynamics in a ring, Landauer resistance and localization in a periodiC system, Physica A162, 1990, 405-413.
OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCBAPPELIJKE AKTlVlTEIT Notebom,B.J.M.F.j Lenstra,D. and Baeringen, W.van: Modelberekeningen aan resonant tunnelen in halfgeleidentrudu:ren met twee barrieres. Mondelinge presentatie VeldhoveD 18-19 december 1990 PoUerpresentat.ie Daling,a and Haeringen, W.van: On the theory of envelope functions in lattice matched heterostruct0re8, 10th Conference of t.he Condensed Matter Division of the E.P.S., Lissabon, 9-12 april 1990. Daling,a and Haeringen, W.van: A new approach to the calculation of the die!lectric mat.rix of a semiconductor 10th Conference oBhe Condensed Matter Division of the E.P.S., Lissabon, 9-12 april 1990, Cuijpers.J: Scattering of electrons at a OaAst AlAs interface, FOM dagen vaat.e stof, Veldhoven, 18-19 december 1990 Invited talkS Lenstra: Coherentie collapse in halfge1eider lasers, Colloquium Ehrenfesti, RUL (31 jan. 1990).
. .
'C \0
-20-
-19-
Coherence collapse in a semiconductor laser, Georgia Institute of Technology, Atla.nta, USA, (30 maart 1990).
Aiiltudeeryenlyen Tartwijk, G.H.M. van Coherent magneto-tnnnellug in double barrier structures; the.B perpendicular to J configuration.
De a.nalogie tulleD AndreeT reflecties en optische fase conjugatie;
Alg. Natuurkunde Colloquium, KUN, (24 april 1990). Analogies In optics a.nd micrCH!lectronics, Lab. for Semiconductor Physics, NOVOSibirsk, USSR, (6 juni 1990). Noise, chaos and coherence collapse in a semiconductor laser, Alg. Colloquium Natuurkunde, VU Amsterdam, (17 sept. 1990). Coherence collapse in a semiconductor laser, Radio Science Institute, University of Kiev, USSR, (20kt. 1990).
• 3 b. Theorie Ian de pluma"
en auantummechanica
DISSERTATIES Miesen, R.H.M.: Internal solitary wavell ill compressible fluids. Promotoren: prof.dr. F.W. Sluijter, pmf.dr. M.P.H. Weeniak. TUE, 1990, pp 124.
Analogies in optiCS and micrCH!lectronics, Radio Science Institute, University of Kiev, USSR, (3 okt. 1990).
VelthoveD, P .F.J. va.n: Medium scale irregularities in the ionospheric electron content. Promotoren: prof.dr. W.N. Bronw, prof.dr. F.W. Sluijter. TUE, 1990, pp 230.
Analogieen tUSBen licht en e1ektronen, Philips Natuurk. Lab., (14 nov. 1990).
WETENSCHAPPELUKE PUBLIKATIES
Conferentie Lenstra,D. and Cohen,J.S.: Critical rate of optical feedback for coherence collapse in semiconductor lasers Integrated Photonics Research; March 26-28, 1990, Hilton Head (SC), USA. '
Kamp, L.P.J.: The Behavior of Magneto-Acoustic Gravity Wavell Near the Cusp Resonance in a Lossless, Compressible, Isothermal, Stratrified, Electrically Conducting and Uniformly Magnetized Atmosphere H: The Valve Effect GeophySical and Astrophysical Fluid Dynamics 53, 1990, 251-271.
Lenstra,D. and Cohen,J.S.: Coherence collapse in semiconductor lasers with optical feedback, X International Vavilov Conference on Nonlinear Optics, May 31-June 4, 1990 Novosibirsk, USSR. '
Miesen, R.H.M.; Kamp, L.P.J. and Sluijter, F.W.: Solitary wavell in compressible deep fluids PhysiCS or Fluids, A 2, 1990, 1404-1411.
Lenstra,D. a.nd Cohen,J.S. Feedback noise in single-mode semiconductor lasers, OPTCON '90, Nov. 4-9, Boston (MA), USA..
Miesen, R.B.M., Kamp, L.P.J. a.nd Sluijter, F.W.: Long solitary wavell in compressible ,hallow fluids PhysiCS or Fluids, A 2, 1990, 359-310.
Lenstra,D.: Statistical theory of the muUistable external cavity laser, 1990 OSA Annual Meeting, Nov. 4-9, Boston (MA), USA.
Kamp, L.P.J., Miesen, R.H.M.: Loug solitary inertia-gavity "morning glory" waves in compressible, stratified, deep fluids American Meteorological Society, D (VT) 600,1990, extended abstracts.
Lenstra,D.: Wave-particle analogy in optics and micro-electronics, International Huygens Symposium, Nov. 19-22,1990. Scheveningen (NL). Roer,T.G. va.n de; JOO8ten,H.; Notebom,B.J.M.F. and Lenstra,D: Influence of the injecting and collecting regions on the behavior of double barrier resona.nt tunneling diodes, MRS 1990 FaJI Meeting, Nov. 26-29, 1990, Boston (MA), USA. Noteoom,B.J.M.F.; Tarlwijk,G.B.M. va.nj Lenstra,D. and Roer,T.G. van de Magnet()-{)8Cillations in coherent double barrier resonant tunneling. Adv. Heterostructures, Dec. 3-8, 1990, Hawaii.
Jagher, P.C. de: An instability of aCOllStic waves cansed by radiation a.nd the influence of chemical reaction on it. Jrn. or Geophysical Research, 95, 1990, 10.011-10.022. Martens, H.; MUYBck,W. de: Nonideal qua.ntum measurements Foundations of Physics 20, 1990, 255-281. Martens, H.; Muynck W.M. de: The inaccuracy principle Foulldations of Physics 20, 1990, 351-480.
.-o
-21Muynek. W.M.de; Baere W.de: Quantum nonlocality without COUlltenaetUal definiteness? Foundation. or Phyeics LeUers 3. 1990.325-342. Muynek.W.M.de en MarteDI.H.: Neutron interferometry and the joint me&l1llelDent of incompatible oheerYables Phyeical Review. A42. 1990.5079-5085. Muynek, W.lf. de; MarteDI, H.: Optical experiment. iUutratinA the .ipificance of the Bell inequalities, in: Coherence and Quantum OptiCI VI, eds. J.H. Eberly, L. Mandel. and E. WoH. Plenum Press. New York and LaDdon, 1990,221-225. MUYnek, W.M.de; M&11eIlI. H.: Nonideal quanCum measutemenh. simultaneous measurement or incompatible obiervables. and the Bell inequalities Proceedings 3rd International Symposium on the Foundations of Quantum Mechanics in the Light of New Technology. ed&. S. Kobayuhi. H. Ezawa, Y. Murayama, and S. Nomura, Tokyo. 1990. 171-176.
-22Martens. H.i Muynclt. W.M.de: . The uncertainty principle in a QND meuutement or photon number Worbhop on Quantum Aspects of Optical Comm1l.ll.ication. Paris, 26-28 Noy., 1990. Muynek, W.M.de: Quantummechanica. en8meta)fJlica. . Voordracht Seminairie rondsl&&en ftIl de Natuurbnde, Amsterdam. 29 noy. 1990. Muynek, W.M.de: Deelname au forum "De arrogantie ftIl de fyeiCU-.l febr. 1990. Atuudeeryersluen • Lemmens, L. W. Noise dependent freqUeDC)' control for car audio. Werlthoven. G.H.C. van Theory of neoclassical tranaport in an uiI)'DlJIletrie Toltamak Pluma.
OVERlGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELIJKE AKTMTElT
S 3.c Quantumtheorle
Muynekl W.M.de: Nonide&1 measutements and joint meaeurementl in quantum optics and quantum mechanics Voordracht Zentralinstitut fIir Optik und Spektroskopie der Akademie der WissenschaCten der DDR, Berlin. 9 febr. 1990.
WETENSCHAPPELUKE PUBLIKATIES Mau A.C.; StooC H.T.C. en Verhaar B.J.: Cryogenic H masers in a strong B field Phye. Rev.• MI. 1990. 2614-2620.
Muynek. W.M.de: Nonideal meuutements in quantum mechanics Voordracht Kolloquium der Phyeikalischen GesellschaCt. Berlin. 7 febr. 1990.
Mau. A.C.; Tiesinga, E.; Stoof H.T.C. en Verhaar B.J.: The degenerate-internal-ttates approximation for cold collisions Phyeica B 165&:177, 1990, 17-18.
Muynek, W.M.de: Nonideal measuremenh in quantum mechanics Worbhop on Joint measurements in quantum theory, Institute of Physics. University of Belgrado. 19-23 rebr .• 1990.
Mau, A.C.; StooCH.T.C. en Verhaar B.J.: Unstable oscillations of the cryogenic H maser Phyeica B 165&:166, 1990.21-22.
MUfUDek, W.M.de: • What can we learn from the Bell inequalities? Worbhop on Joint measurements in quantum theory. Institute of PhYSics. University of Belgrado. 19-23 febr. 1990. Martens. H.: The uncertainty principle Workshop on Joint meuuremenh in quantum thOOf)'. Institute of Physics, University of Belgrado. 19-23 £ebr. 1990. Martens, H.; Muynclt, W.M.de The uncertainty principle in a non-ciestructive measurement of photon numbers Poster Najaarsvergadering Sectie Atoomfyeica en Quantumelectronica (abstract no. P73). Lunteren. 8~ nov. 1990.
Tiesiuga, E.; stooC, H.T.C. en Verhaar B.J.: Spin~change frequency lhift of the cryogenic deuterium maser Phyeica B 165&:166, 1990. 19-20 Mau. A.C.; StooC H.T.C.; Verhaar B.J.; Mandel P.: Stability limit of the cryogenic: hydrogen maser Phys. Rev. Lett. 64, 1990. 2630-2632 &: 65, 1990. 2319-2319. Mau. A.C.; stooC H.T.C.; Verhaar B.J.; Mandel P.: Pulsed oscillation of the cold hydrogen maser Bull. Am. Phys. Soc. 35,1990,1142-1142. Mau, A.C.; Stoor H.T.C.; Verhaar B.J.; Mandel P.: Unstable oscillation of the cry~enic H maser, in "Technical Digest on Nonlinear Dynamics in Optical Systems" lOptical Society of America. 1990) 157-159. Maan. A.C.; Tal. A.; Stoof B.T.C. en Verhaar B.J.: Synchronization and chaos in the hydrogen maser Bull. Am. Phys. Soc. 35, 1990, 1225-1225.
.
't:I
-23-
-24-
Driessen. J.P.J.; Weijer; F.J.M.• an de; Zonne.eld. M.J.; Somers, L.M.T.; Janssens. M.F.M.; Beijerind. H.C.W.; Verhaar 8.J.: Erratum to: Polarisation effects in the ionization cross section for collisions of Ne"{(2p)1(3p);J=3} with Ar: a sensitive probe for "Jocking" phenomena Ph,... ReV. LeU. 64. 1990,2106.
Driessen, J.P.J.; Weijer, F.J.M. van de; Zonne.eld, M.J.; Somers, L.M.T.; Janssens, M.F.M.; Beijerinck, H.C.W.; Verhaar B.J.: Polarization effects i. the ionization cross section of Ar, Kr, and Xe b,luer-excited Ne**(2p)'(ap);J=3,Ml atoms Ph,... Rev. A7, 1990, 4058-4076. Driessen, J.P.J.; Megena, H.J.L.; Zonneveld, M.J.; SenhorBt, H.A.J.; Beijeri.d, H.C.W.; Verhaar B.3.: Pure state Ne· l ·) (I J,M> }-preparation in a magnetic field: Polarization effects in ionizing collisions Chem. Phys. 145, 1990, 447-465. Beijerind, H.C.W.; Verhaar, B.J.: Preface Special Issue Chem. Ph,... : Dynamics of inelut.lc collisiou of electronically excited atoma. Chem. Ph,... 145. 1990, 7 p. Beijerinck, H.C.W.; Boom, W., Manders; M.P.I.; Verhaar B.J.: Intra-multiplet mixing for Ne··((2p)I(3p)}-t'are gas atoma: experiment and theory, Book of Abstracts, 8th European OD Dynamics of Molecular Collisions, Bernkastel, Duitsiand, 16-14 september 1990, 11-12.
com.
OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELIJKE
AKTIVlT~IT
Maan, A.C.: Voordracht Vergadering van Werkgroepleiders van SON-Werkgemeenschap Quantum~heoretiache Chemie, Eindhoven, 23 ol1. 1990. AfBtudeerymlgep . Sanders, J.P.H. Theoretisch-Dumerieke upeden bij botslngeD t - . Ne··, He of Ne atomen. Kuppena, S.J.M. Botsingsgedrag .an koode natriumatomen in eealDlpetiache trap.
14 VF-programma: TUE NAT 202.90.32' TRANSPORT VAN MASSA, EN ERGlE EN OOULS van de .akgroep Trauportt1sica gerubriceerd .aar deelprojekten: a. Werreldynamica en turbulentie b. GlIIidynamica c. Microhydrodynamica en heterogene media d. Andere velden .an onderzoek: - Theorie .an niet-ideale plasma's - Toepusin~ trauportt1sica t.b.v. problema in ontwikkelingslanden - Bio-tltroDllngsleer
1 4 a. WerveJdnamica en turbulentie WETENSCHAPPELIJKE PUBLIKATIES
Boom, W.; Sanders, J.P.H.; Beijerinck, H.C.W.; Verhaar, B.J.: Recent derelofments in collision induced intramultiplet mixing with Ne**r(2p),(3, } atoms 12th tntemational Conf. on Atomic Physics, Ann Arbor, USA, 29 juli-3 augUJItUJI 1990.
Heijst, G.J.F. van; Davies, P.A.; Dam, aG.: Spin-np in a rectangular container. Ph,... Fluids A 2. 11}90, 150-159.
Verhaar. B.J.:
Heljat. G.J.F. van; Smith, S.H.: On asymmetry in Stewartson layers. J. Engng Maths 24,1990. 81-14.
De su~Kelvin walerBtof maser, recente ontwikkelingen Colloquium Natuurkunde TUE. 11 okt. 1990.
Maan, A.C.; Stool H.T.C.; Verhaar B.J. en Mandel P.: Pulsed oscillation • the cold hydrogen maser Poster EPS-8, Trens in Physics, 4-8 Sept. 1990. Tiesinga, E.; Stool H.T.C.; Verhaar B.J.; Crampton S.B.: Spin-exchange frequency shift of the cryogenic deuterium maser Poster EPS-8, Trends in PhYSiCS, 4-8 Sept. 1990.
Maan, A.C.: The Cr10genic H maser Colloquium Vakgroep Optique Nonlineaire Th&>rique van de Universite Libre de Bruxelles, Brussel, 26 april 1990.
. .
't:I
De watersrof maser
Heijst, G.J.F. van; Fl6r, J.B.: La daue des tourbillou. La Recherche.n. 1990,224-227. HeijR, G.J.F. van; Fl6r, J.B.: La danza de los torbellinos. Mundo Cientifico 1m. (lO), 1990,382-385. Kloostmiel, R.C.; Heijst, G.J.F. van: An experimental Btudy of unstable barotropic vor.ices in a rotating fluid. J. Fluid Mech. 1090,1-24.
m.
KIOO8terliet, R.C.: BarotropiC vortices in a rotating fluid. PhD thesis, Utrecht, 1990.
N
-25Kloosterziel, R.C.: On the large-time asymptotic. of the diffusion equation on infinite domaiJ1ll. J. Engng. Maths~, 1990,213-236 Heljst, G.J.F. ~an; Fl6r, J.B.: Collidillg dipolar 'f'Ortices in a stratified Duid. Ph,... Fluids Al, 1990, 1526. Hirlchberg, A.; Laar, R.W.A. ~.d.; Marrou Maurieres, J.P.j Wijnands, A.P.J.; Dane, H.J.; Kruijswijk, S.G. and Houtsma, A.J.M.: A quasi-eiationary model of air Dow in the reed channel of a IingttHeed wooodwind iustrument. Acustica, Vol. 70 ,1990, 146-151. Zon, J. van; Hirschberg, A.; GObert, J. and Wijaands, A.P.J.: Flow through the reed channel of a single reed music iJ1IItrument. Colloque de physique, Vol. 5.1, Sup. Journal de Physique, 1990, pp. C,-821-824. Baks, M.J.A.; Hirschberg, A.; Ceelen, B.S. van de and Gijsman, H.M.: Experimental verification of an analytital model for orifice pulse tube refrigeration. Cryogenia, Vol. 30, 1990, 947-951. Hirschberg, A.; Some Duid dynamic aspects of speech. Paper presented at the fourth Colloquium Signaalanalyse en Spraak (Colas), 1990. IPO rapport no. 765,1990, Eindhoven. VOIiamp, 3.B.; Wal, A.J. ~an der.: A database approach for the interactive control of iechnital processes. Computer ApplicaUons in Chemital Engineering. Ed. B.Th. Bussemaker and P.D. Iedema, Elsevier, 1990. ABSTRACTS Hirschberg, A.; Boutsm., A.J.M.; Wijnands, A.P.J.; Dane, B.J. and Gilbert, J.: Flow through the reed channel of a single-reed wind instrument. Invited paper no. 8MU2. l20th Meeting Acous\ical Society of America. J. Atouat. Soc. Am. Suppl. I, Vol. 88, 1990, S162. ~ijnands,
A.P.J.; Birschberg, A.; Steenbergen, A. vani Vries, J.J. de; Fabre, B. and Gilbert, J.: An experimental &tudy of the oscillations in a Due organ pipe. Paper no. 9Mu3. 120th Meeting Acoustical Society of America, J. Atoust. Soc. Am., SuppJ. I, Vol. 88, 1990, p. S186. OVERlGE PRODUKTEN VAN WETENSCBAPPELIJKE AKT1VITEIT Emck, J.B.; V08kamp, J.B.; Wal, A.J. van der.: EPEP: an operating system designed for experiment~ntrol.
-26PuUes, C.J.A.; Krishna Prasad, K.; Niftawstadt, F_T.M.: Simultaneous Dow visualization and LDA studies over longitudinal micro-grooved surfaces. In the Proceedings of the 4t1a Europeaa Draa Reduction Working Meeting, Ed. E. Coustols, Kluwet, 1990. Schwarz-Van Manen, A.D.; Thije-. J:.H.H.; Nieuwvelt, C. and Krishna Prasad, K.: The bunting process over drag redudq IfOOVed emaces in structure of turbulence and drag reduction. Ed. by A. Gyr, Springer-Verlag 1990. Kloosterziel, R.C. It Beljst, G.J.F. VIE • The e'f'Olution of stable barotropic 'f'01'tioes in a rotating free-lurface Daid. Submitted to J. Fluid Md. Beijst, G.J.F. van; KlOO8terziel, R.C.j Williama, C.W.M.: Laboratory experiments on the tripolar 'f'Ortex in a rotating Daid. Accepted for publication in J. Fluid Md. Carnevale, G.F.; KlOO8tersiel, R.C.; Reijst, G.J.F. ~an: Propaption of barotropic vortices 0ftI' topography in a rotating tank. Accepted for publication in J. Fluid Md. Fernando, B.J.S.; Beljst, GJ.F. ~an.; Fonseka, S.V.: . On the time-dependent behamur of. _bulent region in a linearly stratified Daid. Submitted to J. Fluid Md. Orlandi, P.j Beljsi, G.J.r. van: Numerical simulation of tripolar 'f'Ortias in 2D Dow. Submitted to Fluid Dyn. Res. Schwarz-Van Manen, A.D.j Boogsteen, R.j Stouthart, J.C.; Krishna Prasad, K.; Nieuwstadt, F.T.M.: Coherent Strudures over drag reductio!. surfaces, presented at Twelfth Symposium on Turbulence, University of Missourri-Rolla, U.S.A., Sept. 1990. Krish1la Prasad, K. and Schwarz-Van Kanen, A.D.: Quadrant Analysis technique and coher!llt strudures over drag reducing surfaces, Fifth European Drag reduction Wor~ Meeting, London, Nov. 1990. Blokland, R. and Krishna Pruad, K.: A persistent Wave Triad Model for Wa:I Turbulence, Boundary-Layer structure Workshop, NASA Langley Research Cmler, Bampton, U.S.A., Aug. 1990. Voordrachten Heijst, G.J.r. van: Coherente wenelstrukturen in ReOfysi6::!ae stromingen Colloquium NIOZ, Texel, 23 feliruari. Beljst, G.J.r. van: Twee-dimensionale hydrodynamica: w..e uit chaos. Voordracht Symposium "Chaos in de ~ca", Univ. Twente, Enschede, 4 meL
.
't:I
.w
-27-
-28-
. .
'0
Heijst, G.J.F. van; Carnevale, G.F.; Kloosterziel, R.C.: Propagation of barotropic vortices over topography in a rotating tank, Fifth Colloquium "Modelling of oceanic vortices", Dartmonth College, U.S.A., 21-23 mei.
Zon, \'an, J.; Hirschberg, A.; Gilbert, J. and WijDuds, A.P.J.: Flow through the reed channel of a single reed m1llic instrument. First French Conference on Acoustics. I.C.P.I. Lyon, France, Aprill~13, 1990.
Heijst, G.J.F. van; KIOOIterziel, R.C.: AJJ. experimental study of unstable barotropic vortices in a rotating fluid, Fifth Colloquium "Modelling of oceanic vortices", Dartmonth College, U.S.A., 21-23 mei.
Wijnands, A.P.J.; Hirschberg, A.; Fabre, B. and Gilbert, J.: Jet drive and edge tone drive in a flue organ pipe. . Invited paper presented at the "Colloque sur les modeles physiques dansl'analyae, la production a la creation IOnore", ACROE at Societ~ Francai8e d'Aco1lltique, Grenoble, France, Sept. 19-21,1990.
Heijat, G.J.F. van: Laboratory experiments on the tripolar vortex in a rotating fluid, Fifth Colloquium "Modelling of oceanic vortices", Dartmonth College, U.S.A., 21-23 mei.
.$:'-
Hirschberg, A.: Some fluid dynamics aspects of speech, invited paper presented at the fourth Colloqui1llD Signaal analyse en Spraak (Colas), 22-23 oktober 1990, IPO, . Eindhoven.
Heijst, G.J.F. van: Laboratory experiments on coherent vortices in a rotating fluid. International workshop" Anisotropy of fluid flows in external forces fields and geophysical, technological and ecological applications", Jurmala, U.S.S.R., 11 september.
Hirschberg, A., Houtsma, A.J.M., Wijnands, A.P.J.; Dane, A.J. at Gilbert, J.: Flow through the reed channel of a sinde-reed wiDd instrument. Invited paper presented at the 12mh Meeting oftbe Aco1lltical Society of America, San Diego, CA, 26-30 november 1990.
Heijst, G.J.F. van; F16r, J.B.: Experiments on dipolar vortices in a stratified fluid, International workshop "Anisotropy of fluid flows in external forces fields and geophysical, technological and ecological applications", Jurmala, U.S.S.R., 11 september.
Wijnands, A.P.J.; ffirschberg, A.; Steenbergen, A.ftI1j, Vries, J.J. de; Fabre, B. Gilbert, J.: An experimental study of the oscillations in a flue organ pipe. Paper presented at the 120th Meeting of the AC01U&ical Society of America, San Diego, CA, 26-30 november 1990.
Heijst, G.J.F.van: Coherent vortices in 2D turbulence. Ohio State University, Ohio, U.S.A., 14 oktober.
ffirschberg, A: Some fluid dynamic aspects of reed music instrumats. Voordracht gehouden bij de CCRMA, Music Dept. Stanford University, Stanford, CA, 20 november 1990.
Heijst, G.J.F. van; F16r, J.B.: Dipolar vortices in a stratified fluid, APS Conference, Fluid Dynamics Division, Cornell University, Ithaca, U.S.A., 18 november - 20 november.
Krishna Prasad, K.: A wave triad model for wall turbulence. Indian Institute of Science, Jan. 1990.
Heijst, G.J.F. van; Lichter, S.; F16r, J.B.: The separation of coasted currents and eddy formation, APS Conference, Fluid Dynamics Division, Cornell University, Ithaca, U.S.A., 18 november - 20 november.
Parchen, R.R.: Prediction of turbulent flow in pipes, contractions and diffusers. PHOENICS gebruikersdag, TNO Apeldoorn, 15 maart 1990.
at
Heijst, G.J.F. van; Kloosterziel, R.C.; Williams, C.W.M.: Tripole formation in a rotating fluid, APS Conference, Fluid Dynamics Division, Cornell University, Ithaca, U.S.A., 18 november - 20 november.
Special RePort Casho, I.P.; Goulas, A.; Krishna Prasad, K.: Turbulent pipe flow with disturbing elements: Intercomparisons of flow computations, Community Bureau Of Reference or the Commission of the European Communities, July 1990.
Heijst, G.J.F. van: Coherent vortices in rotating and stratified fluids. Voordracht Institute of AtmospheriC Physics, Roma (It.), 19 december.
Limited circulation reoon Schwarz-Van Manen, A.D. It Stouthart, J.C.: Beschrijving van de LDA-opneIling van het waterbnaal, mei 1990.
Heijst, G.J.F. van: Experiments on the tripolar vortex. Voordracbt Universiteit "La Sapienza", Roma (It.), 20 december.
Afstudeerverslagen Hoogsteen, R. Quadrant analysis of turbulent boundary layers ~ smooth and ribla surfaces.
-29-
-30-
S .. b. Gasdynamica
OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCBAPPELIJKE AKTIVITEIT
WETENSCBAPPELIlKE PUBLIKATIES
Boender, W., Chesters, A.K.; Zanden, Aol.l. 'fill der: The hydrodynamics of mo...ma contact Jines: an analytical approximation for the advancing Jiquid-gas case. Submitted to Int. l. Multiplwe Flow.
M0rgeD8tern, M.P.: Bomogeneous and hetel'OP';leo1lS nucleation in a WiJlIOn cloud chamber, TUE, IVO, 1990. aio-2 etndverslq Smolders, B.l.; Willems, l.F.B.; Lange, B.C. de; Dongen, M.E.B. van: Wave induced growth and evaporation of droplets in a vapour-gas mixture. A.J.P. ConI. Pmc. 208, 17lh ISSWST, Bethlehem, USA, Ed. Y.W. Kim, 1989, p 802. Smolders, B.l.; Nlessen, E.M.l.; Dongen, M.E.B. van: On the similarity character of an un8teady rarefaction wave in a gas-vapour mixt.ure with condensation, Adiabatic Waves in Liquid-Vapor Systems. IUTAM Symposium Gottingen, Ed8. G.E.A. Meier, P.A. Thompson, Springer, Berlin, 1989, p 197. AfstudemersJacen
Dijd, L.A.l. van
Condensatie en druppelgroei in een adiabaUsch expanderend stibtof waterdamp mengseJ. Lahaye, R.l.M. Analyse van deeltjesdiameters door middel van voorwaartse lichtverstrooiing. Looijmans, K.N .B. Nueleatie en condensatie in binaire mengsels met a1konen. Muitjens, M.l.E.B. Bomogene en heterogene condensatie in een adiabatisch expand~d gas/damp mengsel. Rosette, l.P.M. de la . Golfvoortplanting en dempingsmechanismen in partieel verzadigde poreuze media. Gubbels, R.A. De zichtbaarheid van vloeinaden bij spuitgietprodukten. • .. c. Microhydrodynamica en heterosene media DISSERT ATIES Brouwen, B.l.B.B.: Film models for transport phenomena with fog formation. Promotoren: prof. dr. A.K. Chesters, prof.dr. J. Bergmans. TUE, 1990, pp 260.
Chesten, A.K. It Zanden, 'fill der, Aol.J.: The hydrodynamics of mo...ma contact lines: the receding Iiquid-gas case. Submitted to Int. l. MultiplWe Flow. Chesten, A.K.: A model of the drainqe and rupture of partially mobile rums during coalescence in Jiquid-Uquid dispersions, Submitted to Int. l. MulUplwe Flow. Brouwen, B.l.B. It Chesters, A.K.: Film models lor transport phenomena with fog bmation. Part 1: The classical film model. Submitted to Int. l. Beat MaBII Transfer. Boree, J.; Nuglisch, Bol.; Chesters, A.K.; Charuay, G.: Etude thoorique et experlmentale d'un jet compresse. Accepted for presentation at Euromech 272. Sluijter, W.M., Sioaten, p.e., Copray. C.A. and Cheaters, A.K.: The departure sise of pool-bolling bubbles from artificial cavities at moderate and bigh pressures. Submitted to Int. J. Multiplwe Flow. Voordrachten Smeulders, D.Mol.: Wave proPasatlon, damping and reOection in IUvated porous media, Euromech 264, Poznan, Polen, 28-31 augustus 1990. Dongen, M.E.B. van: Golven in porenze media, TUE, Facultelt N, 6 december 1990. Schram, P.P.l.M.: Faculteltscolloquium over "Brownse beweging ell hydrodynamica", april 1990. Zanden, A.J.J.: Bet hydrodynamisch probleem verbondea met bewregende CODtactlijnen. Symposium Kontaktgroep TweefasenstromingfKIVI. Dec. 1990. Cbesters, A.K.: Key note lecture: First-order modelling of aggr~ation processes. Unilever Colloid-Chemical Symposium, June IV#). Cheaters, A.K.: l-week course: Introduction to Multiphase FI()1I', ICI Chemicals &: Polymers Ltd, UK.
.
\.rI
-31• 4 d. Andere velden van onderzoei Theorie van aiet-ideale pluma" WETENSCHAPPELIJKE PUBLIKATIES Brouwer, H.H.; Kraeft, W.D.; Luft, M.; Meyer, T.; Schram, P.P.J.M.; Strege, 8.: Stopping Power of Charged Partic::les I, Contr. Plasma Phya.11l, 1990,263-212.
-32Windenergiegroep WETENSCHAPPELIJKE PUBLIKATIES Smutden, P.T.: De koppeling van 'centrifugaalpompen en windrotoren. Nat. Wind Energie Conf., 1nnteren, febr., 1990, 451-455.
Luft, M.; Meyer, T.; Kraeft, w.D. · Brouwer, B.B.; Schram, P.P.J.M.; Strege, 8.: Stopping Power of Charged PartieIes II, Contr. Plasma Phys.11l, 1990, 369-383).
Rijs, ap.R.; Smulden, P.T.: Blad element berekeaiDpD aulangzaamlopende rotoren. Nat. Wind Energie Conf., Lnnteren, febr., 1990,62-79.
Sanden, M.C.M. van de; Sc:hram, P.P.J.M.; Mullen, J.A.M. van der; Schram, D.C.: Reply to "Sua equation for a two-temperature plasma". Phys. Rev. A 42, 1990, p.2461.
Rijs, ap.R.; SmuJden, P.T.: , Blade element theory for performance analysis of slow running wind turbinet. Wind Engng., ll, 1990, 62-79. VAKPUBLIKATIE
Toepassing van transportfyBica t.b.v. problemen in ontwikkelingslanden Boutkachelgroep
Besselink, J.; Grupa, J.; Smulden, P.T.: Behaviour of deepwell handpumps with PVC rising mains. APP b.v. Elleoom, Netherlands, 1990, pp. DO.
OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCBAPPELIJKE AKTIVITEIT
OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCBAPPELIJKE AKTIVITEIT
Khan, A.M.B.a; Schutte, E.; Verhaart, P.; Krishna Prasad, K.: Application of downdraft oombllltion to woodbuming devices. Proc. of Ninth International Beat Transfer Conference, Ed. G. Betsroni, 1990.
Smulders, P.T.: Bet techDilch erfsoed van CWD. Nat. Wind Energte Conf., Lunteren, febr., 1990, pp. 167-112.
Joeeph, S., Krishna Prasad, K. and Zau, van der, B.B.: Bringing Stoves to The People: An assessment or compact. Foundation for Woodstove Dissemination and Acts, Press, Nairobi 1990.
Diverse ontwerp- en testrapporten van waterpompende wiDdmolens, zlligerpompen en bijbehorende Manuals.
Yoonkachien
Grupa, J.: Fysilche eigenshappen van PVC. Intern rapport, R-I041-D, jan. 19DO.
Krilhna Prasad K.: Downdraft combustion for Woodbuming devices. Inman Institute of Science, Jan. 1990. Krishna Prasad, K.: Woodbuming Stove Development. International Course on rural energy planning and environment, University of Twente, May 1990. ' Krishna Prasad, K.: International course on urban housing development. Institute for hOUSing, Rotterdam, Oct. 1990. Limited circuJaUon reoort Schutte, E., Krishna Prasad, K. and Nieuwvelt, C.: Experiments on a woodfired bakery oven. WSG/TUE report, July 1990.
BiHtromingsleer DISSERTATIE Bonten, J.B.A.M.: , On the analysis of moving heart valves. Promotoren: prof.dr.ir. D.B. van Campen, prof.drJr. G. Vosser•. TUE, 1990, pp...... Afstooeeryersla.cen Janssen, Y.H.L. Mw. Instaiionaire stromingen in een 3-D model van de halsslagadervertakking.
-33-
-34-
15 VF-programma TUE NAT 205.90.32: GECONDENSEERDE MATERlEi FYSICA EN TECHNO LOGIE van de vakgroep Vute Stor
Verbist, G.i Devreese, J.T.; Brongersma, H.H.: A neutraJization model for ion scaUering. Surf. Sci. 2D, 19901 323-332.
gerubriceerd naar werkeenheid: a Fysica van oppe"lakken en Jl"enslagen, FOG b CoOJ>eratieve venchijnselen/magnetische ordeniDglveJ'8Chijuelen, MO c HaJ(geleiderfysica, HF d Lage temperaturen, LT
Ackermans, P.A.J.; Creuwela, M.A.P.; Brougersma, H.H.; ScanJou, P.J.: Quantification ot surface compositiou by low-aergy ion scattering. Proc:. Symp. Surface Science, La Plagne, 1990, 157-160.
I 5 L Fpica 1M oppmlyken en mnsla&en. FOG DISSERTATIES Ackermans, P.A.J., Surface anaJysis by low-aergie ion scattering; Promotor(en): Prof.Dr. H.H. Brongersma, Prot.Dr.Ir. H.L. Hagedoomj Technische Univeniteit. Eindhoven, 25 september 1990; pp. 107.
Rooeenbrand, A.G., High resolution low-aergy electron diffraction; Promolor(en): Prof.Dr. H.H. Brongersma, Prof.Dr. M. Henzler; Technische Universiteit Eindhoven, 16 november 1990i pp. 130.
OVERlGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELIJKE ACTMTEIT yoordraclden
Brougersma, H.H.: Advanced St.udy Institute, NATO .ummer adlool AIicante, 2-14 Sept. 1990.
Ackermans, P.A.J.: Symp. on Surface Science, La Plague, 11-27 maan 1990. Roosenbrand, A.G.: Frfihjalmtagnng der Deutschen Physikaliechen Gesellschaft, Regensburg 26-30 maart 1990. Roosenbrand, A.G.: FOM najaarsvergadering, Veldhoven, 28 november 1990.
OVERlGE WETENSCHAPPELIJKE PUBLIKATIES
Rooaenbrand, A.G.: Workshop on Surface Defects, Hannover, 10 mei 1990.
Roosenbrand, A.G.; Beckhoven, M.W.C. vani Brongersma, H.H.: Surface topog~aphy of pyrolytic graphite. Appl. Surf. SCI. !i, 1990, 121-125.
Brongersma, H.H.: NEVAC,21 november 1990.
Leerdam, G.C. vani Lens8eD, K.-M.B.; Brongersma, H.H.: Charge exchange processes in low-energy He t ion scattering froui Si and Pd 2Si surfaces. Nud. In&lr. Meth.ll4I, 1990, 390-393. Scanlon, P.l.; Ridgway, M.C.; Brongersma, H.H.: Detection of surfaCe accumulation of dopants in rapid-thermaJly-annealed, shaJlowimplant silicon. Nud.lutr. Meth.ll4I, 1990,615-617. Ackermau, P.A.J.; Krut.IeD, G.C.R.; Brongesma, H.H.: The use of a calibration in low-energy ion scattering; preferential sputtering and S segregation in CuPd aJloys. Nud. Instr. Meth.ll4I, 1990, 384-389. Leerdam, G.C.; Brongersma, H.B.: Shielding effects in oxides studied by low-energy ion scattering. Proc:. Symp. Surface Science, La Plagne, 1990, 161-163. Ackermans, P.A.J.i Creuwels, M.A.P.; Brongersma, B.B.i Scanlon, P.J.: PreferentiaJ sputtering of B studied by low-energy ion scattering using the duaJisotope surface composition (DISC) method. Surf. Sci. m, 1990, 361-368.
Brongerl1lla, H.H.: SON kataJyse, januari 1990. Severiju, C.A.: Workshop on Surface Defects, Hannover, 10 mei 1990.
lsmD
Jacobs, J.-P.: ASI NATO summer school, Alicante, Sept. 1990.
Verbist, G.: ASI NATO summer school, Aliean'e, Sept. 1990. Roosenbrand, A.G.: FOM Najaarsvergadering, Veldhoven, 28 november 1990. Nijs, J.M.M. de: FOM Najaarsvergadering, Veldhoven, 28 november 1990. Verbruggen, M.H.W.: FOM Najaarsvergadering, Veldhoven, 28 november 1990. Groenen, P.A.C.: IOP-dagen, Veldhoven, 28 november 1990.
c
-35Leerdam, G.C.: SON Katalyse, Lunteten, januarl 1990. Leerdam, G.C.: Rolduc-Confetentie Katalyse, juDi 1990.
-36Emmen. J.B.P.M.; Brabers, V.A.M.; Steen, C. v.d.; Dalderop, J.B.J.; Lenczowski. S.K.J.; Jonge, W.J.M. de: . Inter and intragranular properties of Bi,CaSr,Cu,O, superconductors. Physica CU!2-164, 1989, 1613-1614.
Leerdam, G.C.: KNCV Katalyse, Zeist, november 1990.
Swagten, B.J.M.; Gerrits, C.E.P.; Twardowski, A.; Jonge, W.J.M. de: Magnetization steps in iron based DMS: theoretical predictions. Phys. Rev.1M1, 1990, 7330.
Leerdam, G.G.: KNCV Katalyse Symposium, mei 1990.
Bloemen, P.J.B.; Srist.e. C.B.W.; Pood'. A.J.M.; B9Ving, W.o Broeder F.J.A. den: Temperature dependence of tbe magnetisation or CoIPt multnayers. J. Appl. Pbys. §I, 1990, 4470.
Afstudeeryerslyea Spall, M.P. van High resolution low-aergy electron diffraction on the GaAs(OOI) surlace. Willems, W.P.M. Low energy ion spectroscopy: The EARISS apparatDII and applicatioJJ1l. Gunter, P. L.J. Een onderzoek met BR-LEED nw de morfologie van GaAs (001) oppervlakken. • 5 b. Co6peratieye Mschlinse1ealmape\ische ordenil!Jsver8chijnselen. MO DISSERTATIES Broemme, A.D.D., PhysiCIH:bemical investigations on Co-Mn-oxide spinels; Promotor(en): Prof.Dr. F. v.d. Maesen, Prof.Dr.Ir. W.J.M. de Jonge; TecbDische Universiteit Eindhoven, 5 juni 1990; pp. 141 Swagten, B.J.M. Tbe magnetic bebavior of diluted magnetic semiconductors; Promotor: Prof.Dr.Ir. W.J.M. de Jonge; . Technische Universiteit Eindboven, 20 november 1990; pp. OVERIGE WETENSCBAPPELIJKE PUBLIKATIES (onderstaande 1989 - publibties waren nog Diet eerder vermeld en geteld) Claeasen, L.M.; Wittlin, A.; Twardowski, A.; Ortenberg, M. v.; Jonge, W.J.M. de; Wyder, P.: FIR laser spectroscopy oC Fe based semimagnetic semiconductors. Solid State Comm. 72, 1989, 253-257. Stollman, G.M.; Dam, B.; Emmen, J.B.P.M.; Planken, J.: Some problems concerning tbe use of a squid magneto-meter. Physica.Q!ll, 1989,444. Stollman, G.M.; Dam, B.; Emmen, J.B.P.M.; Plankert, J.: Tbermally activated flux motion in higb Te superconductors. Physica ~162-164, 1989, 1191.
Twardowski, A.: ' Magnetic properties oC Fe based diluted magnetic eemiconductors. J. Appi. Phys. §I. 1990, 5108-6113. Twardowski, A.; Swagt.en, B.J.M.; Jonge. W.J.M.; Demianiuk, M.: Specific heat of ZnCoSe spinmagnetic semiconductor. Acta Physica Polonica A11. 1990. 167-170. Jonge, W.J.M. de; Swagten, B.J.M.; Gerrits, C.E.P.; Twardowski, A.: Specific heat oC Fe-based narrow and wide gap diluted magnetic semiconductors . J. of Semiconductor Science and Technol. 1,1990,276-273. Jonge, W.J.M. de; Swagten, B.J.Mj Emu", S.E.A.; Stoffels, N.M.J.: Carrier concentration dependence 01 tbe magnetic interactions in Sn(Mn)Te. J. of Semiconductor Science and Technol. 1,1990, 131-133. Kopinga., K.; Deliea, T.; Lescbke, B.: Static properties of ferromagnetic qn&ntlllD chains, nlllDerical results and experimental data on two S = 'systems. J. Applied Phys. §I, 1990, 559H603. Lemmens, L.F.; Jonge, W.J.M. de; Kopinga, K.: Classical aspects oC quantum spin chains. J. Appl. Phys. §I, 1990, 5618. Merabet, K.E.; Burriel, R.; Carlin, R.L.; Bitchcock, P.B.; Seddon, K.R.; Zora, J.A.; Chen, G.; Kopinga, K.: ' Magnetic susceptibility, specific heat and structure of four S = 3 dimensional antiCerromagnets. Phys. Rev. lW., 1990, 665-674.
t
Emmen, J.B.P.M.; KruyC, WJ.M. de; Brabers, V.A.M.; Jonge, W.J.M. de: Thermal dilation of (BiPb)CaSrCuO. Pbysica .c!i§, 1990, 293-297. Simsa, Z.; Kolocek, J.; Stichhauer8, L.; Zounava, F.; Kawai. Y.; Brabers, V.A.M.: Low frequency magnetic losses in iron rich single crystal ferrites. Trans. on Magnetics IEEE 2§, 1990, 2232. Emmen, J.B.P.M.; Stollman, G.M.; Jonge, W.J.M. de: Field and frequency dependence of T lrr in an YBCO film. Progress in Higb Temp. Superc. ~, 1990, 245-249.
.
'd
.
(')0
-37-
Emmen, J.B.P.M.; Stoltman, G.M.; Jonse, W.J.M. de: Frequen(!16;d field dependence 01 the irreversibility line in YBCO. Physica , 1990, 418-424. Jouge, W.J.M. de; Swagten! B.J.M.; Twardowski, A.: Magnetization study of Fe-oued DMS. Mat. Res. Soc. Symp. ill, 1990, 485-491. Twardowski, A.; Swagten, B.J.M.; Jonge, W.J.M. de: Low-temperature 8pecific heat 01 the diluted magnetic semicondudor BgCdFeSe. Phya. Rev. S, 1990, 2455-2464. OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCBAPPELIJKE AKTlVITEIT voortkachten Jouge, W.J.M. de: Diluted magnetic semiconductors. 2 lectures NATO Advanced Study Institute on nanostradured materials, Crete, Jane 1990.
-38-
Vennix, C.W.B.M.; Frikkee, E.; Swagten, B.J.M.; Kopinga, K.; Jonge, W.J.M. de: Neutron diffraction on the Diluted magnetic semiconductor SnMnTe. MMM Conference, San Diego, oktober 1990. Story, T.; Swagten, B.J.M.; Swtste, C.B.W.; Jonge, W.J.M. de: ESR in IV-VI DMS. MMM Conferences, San Di•• obober 1990. Swagten, B.J.M.; Twardowski, A.; Jonge, W.l.M. de; Gaj, J.A.: Low temperature specific heat 01 Fe-bued DMS. ICPS, Theasalouiki, augu8tus 1990. Gronckel, a.A.M.; Kopi.ap, K.; PaniISod,P.; Breeder, '.l.A. den; loDge, W.J.M. de: NanOBtruda.re of Co/Cli Multilayen. roM Vute StoI, Vetdhoven, december 1990. Bloemen, P.; Broeder, F.J.A. denj Jonge, W.J.M. de: Magnetisatle en anisotrople in magnetiache multilagen. FOM Vute Stol, Veldhoven, december 1990.
Jonge, W.J.M. de: Verdande magnetische halfgeleiders. Colloquium TUE, oktober 1990.
Bloemen, P.; Broeder, F.l.A. den; Jonge, W.l.M. de: Observation of interlayer exchange by FMR. FOM Vute Stof, Veldboven, december 1990.
Jonge, W.J.M. de: Carrier induced phase transition. MMM Conference, San Diego, oktober 1990.
Emmen, J.j Lenezowski, S.; Dalderop, B.; Jonge, W.l.M. de; Braber8, V.A.M.: Floating lOne crystal growth 01 Bi2CaSr2Cu20 .... FOM Vute StoI, Veldhoven, december 1990.
Kopinga, K.: Neutron scattering on SnMnTe. Colloquium, Bahn Meitner Inst. Berlin, lebruari 1990.
Emmen, J.; Steen, C. v.d.; Jonge, W.J.M. de; Brabers, V.A.M.: Flu dynamics in Bi~CaSr2Ca20.t6 8ingle crystals. FOM Vute Stol, Veldhoven, december 1990.
Kopinga, K.:
Swagten, B.J.M.; Story, T.; Eggenkamp, P.; Jonge, W.J.M. de: Camer induced phase transitions and interactions in IV-VI alloys. FOM Vute StoI, Veldhoven, december 1990.
Low dimensional systems.
. Physikalisches Coli. Bannover, september 1990.
S~en,
a.J.M.: Carrier induced transitions in DSM. FOM Vute Stof, Veldhoven, december 1990.
Rijks, Th.·; Folkerts, W.; Bakkens, F.j Coene, W. (tTUE): Magneto resistance in perpendicular Au/Co multilayers. FOM Vute Stol, Veldhoven, december 1990.
Swagten, B.J.M.: DSM research in Eindhoven. Colloquium Institute of Physics, Warsaw, september 1990.
Vennix, C.W.B.M.·; Frikkee\ E.·; Swagten, B.J.M.·, Kopinga, K.·t, Jonge, W.J.M. det t (tECN, t·TUE,: Neutron diffraction study on the diluted magnetic semiconductor Snl.aMna Te
Gronckel, B.A.M. de: NMR on multilaIers. EMRS meeting, Straatsburg, mei 1990.
Afnudeerymlam Stoffels, N.M.J. Kristalgroei en karakterisatie van lV-VI groep Yerdunde magnetische halfgeleiders.
Conlerentiebijdragen Emmen, J.B.P.M.; Brabers, V.A.M.; Jonge, W.J.M. de: Flux dynamics in YBCo films. European material research society, Straatsburg, April 1990.
Stevens, M.J.B. Mw. Feromagnetische reBOnantie metingen &an CoPd, CoAg en CoSr multilagen. Kruijl, W.J.M. de Bereiding en karakterisatie van polykristallijne Bi-Ca-SR-Cu-O hoge-temperatuur supergeleiders.
.
"d
.
ID
-39-
Bienert, J.A.M. Kernapinresonantie experimenten aan cobalt-koper en cobalt-palladium multilagen. Broekmans, M.L. Magnetische ordeningsverschijnselen van IV-VI groep verdunde magnetische halfgeleidera. • 6 c. Dalfceteiderfysica. HF
DISSERTATIES Fontein, P.F.: The potential diatribution in the Quantiled Ball effect. Promotor: Prof. Dr. J.B. Wolter Eindhoven 5 oktober 1990, pp.71. Bendrib, P.: Transport of hot electrons in GaAs/ AlGaAa heterostmctures Promotor: Prof.Dr. J.B. Wolter Eindhoven 14 december 1990, pp.91. Koenraad, P.M.: The influence of ionized impurities on the transport properties of a two-dimensional electron gas. Promotor: Prof.Dr. J.B. Wolter Eindhoven 16 febmari 1990, pp.121. OVERIGE WETENSCBAPPELIJKE PUBLIKATIES Fontein, P.F.; Bendriks, P.; Wolter, J.B.: Contactless measurement of the spatial potential distribution in the quantum Ball effect. EP2DS8 Grenoble 4-8 sept. 1989. Surface Sc. 229, 1990, 47-49. Fontein, P.F.; Bendriks, P.; Woiter, J.B.; Kucemak, A.; Peat, R.; Williams, D.E.: Differential measurements of the lateral photoeffect in GaAs/ AlzGaJ.zAs heter08tructures. Engineering Optics, febr. 1990, &3-56. Fontein, P.F.; Kleinen, J.A.; Bendriks, P.; Blom, F.A.P.; Wolter, J.D.; Lochs, B.G.M.; Driessen, F.A.J.M.; Gilling, L.J.: The apatial potential diatribution of GaAs/ AlzGal"zAs heterostructures under quantum Hall conditions studied with the linear e ectro-optic effect. Springer series of Solid State Sciences vol. 97, 162-167 Localization and Confinement of Electrons in Semiconductors. Springer Verlag (Berlin),Beidelberg 1990; ed. F. Kuchar; H.Heinrich; G.Bauer
-40Koenraad, P.M.; Blom, F.A.P.; CuypeI'S, J.P.; Foxon, C.T.; Perenboom, J.A.A.J.j Spermon, S.J.R.M., Wolter, J.D.: . Different Behaviour of Integral and Fractional Quantum-Ball Plateaus in GaAs-AI1G!-I.zAs Beterostructures Under Back-Gating and illumination. Sprin~ ~es in Solid-State Sciences. Vo1.87 Bigh Magnetic Fields in Semiconductor Physics II, ed. G. Landwehr Spri~er-Verlag Berlin, Beidelberg 1989. Blom, F.A.P.; Fontein, P.F.; Wolter, J.D.; Peeters, F.M.; Devreese, J.T.: Temperature dependence of the amplitude of the ShuhnikO\'-de Baas OIclllations in a two-dimensional electron gas in low magnetic fielda. Surface Science 229, 1990, NOB. 1-3, 70-72.
.
Koenraad, P.M.; Voncken, A.P.J.; Singleton, J.; Blom, F.A.P.; Langerak, C.J.G.M.; Leijs, M.R.; Perenboom, J.A.A.J.; Spermon, S.J.R.M.; VIeuten, W.C. van; Wolter, J.B.: Characterization or silicon k-doped GaAs grown bij MBE at various temperatures. Surf.Sci. 228, 1990, 538-641. Blom, F.A.P.; Fontein, P.F.; Woiler, J.B.; Peeters, F.M.; Wu, X.;Geerinckx, F.; Devreese, J.T.: Temperature dependence or the amplitude or the ShubnikO\'-de Baas oscinations in a two-dimenaional electron gas. Surf. Sci. 229, 1990, 70-72. Fontein, P.F.; Kleinen, J.A.; Bendriks, P.; Blom, F.A.P.; Woiler, J.B.; Lochs, B.G.M.; Driessen} F.A.J.M.; Oiling, L.J.; Beenakker, C.W.J.: Spatially resolvea potential measurements under quantum Ball conditions by application of the linear e1ectro-optic effect. Proceedings of the 20th Int.Conf. on the Physics of SemiconductOR, Thesaaloniki, Greece, August 6-10 1990, YOI. 2, 833-836. Koenraad, P.M.; Blom, F.A.P.; Lan~, C.J.G.M.; Leija, M.R.; Perenboom, J.A.A.J.; Singleton, J.; Spermon, S.l.R.M.; Vleuten, W.C. v8.l\ der; Wolter, J.B.: Observation Of High Mobility and Cyclotron Resonance in 20 A Silicon 6-doped GaAa grown bij MBE at 480 .C. Semicond.Sci.Teclmol. 6, 1990,861-866. Koenraad, P.M.; Lange, W. de; Blom, F.A.P.; Leija, M.R.; Perenboom, J.A.A.J.; Singleton, J.; Vleuten W.C. van der; Woiter, J.B.: DX~ters in Silicon 6-Doped GaAs and AlzGa •• As? 4-f.h Int. Conf. on Shallow Impurities, London, 31 july - 2 Auguat, Materials Science Forum, YO). 65 &; 66, 1990,461-466 Benning, J.C.M.; Kessener, Y.A.R.R.; Koenraad, P.M.; Leijs, M.R.; Voncken, A.P.J.; Vleuten, W.C. van der; Wolter, J.B.: Photoluminescence and Excitation Study of Delta Doped GaAs. 44h Int. Conf. on Shallow Impurities, London, 31 July - 2 August, Materials Science Forum, YOI. 65 &; 66, 1990, 73-78 Weeps, L.M.; Baverkon, J.E.M.; Leija, M.R.; Wolter, J.D.: Camer-induced Blue Shift of Luminescence Spectra from a 2-dimensional Electron Gas. Proceedingsof the 20th Int. Conf. on the Physics of Semiconductors, Thessaloniki, Greece, August 6-10, 1990, vol. 2, 1561-1564.
.
'ti N
o
----
-----.~
-41-
-42-
Weesel., t.M.; Haverkort, J.E.M.; Leij8, M.R.; Wolter, J.H.: Optically Induced Gate Voltage SpedlOllooPY in a GaA8/ AIGaAs Heterostructure. 5-th Int. Conf. on the Phy8ics of Electro-Optic Microstructures and Microdevices. ICPEOM '90, Heraklion. Superlatticea and Microstructures, 7 no.4 ,1990, 315-318
Bendriks, P.; Zwaal, E.A.; Haverkort, J.E.M.; Wolter, J.B.: Modulation doping and delta doping of ill-V compound semiconductors SPIE', Intern. Conf. on physical concepts of materials for novel optoeiect.1'OIlic device applications, 28 Oct-2 Nov 1990, Eurorongresa Aachen. To be published.
Blom, P.W.M.; Mol., R.F.; Baverkort, J.E.M.; Leijs, M.R.; Wolter, J.H.: Measurements of the Ambipolar Carrier Caplure Time in a GaAs/ AIlIGal_lIAs Separate Confinement Beterostructure Quantum Wen. 5th International Conference on the Physics of Electr-Optic Microstructures and Microdevicea Heraklion, Crete, Greece, July 30 - August 3, 1990. Superlatticea and Microstructures 7 no.4, 1990, 319-321
Fontein P.F.: The Quantum Hall Eft'ect. At the visit of the 10FFE Institute from Leningrad and the General Physics Institute from Moscow, Eindhoven, 6 maart, 1990.
Ball, P .J.Y&D; Rooij R. de; Wolter, J.H.: Low Field Monte-Carlo Calculations in Beterojunctions and Quantum Wells. 5th International Conference on the PhySics of E1ectr-Optic Microstructures and Microdevices Heraklion, Crete Greece, July 30 - Aupst 3,1990. Superlauicea and Microstructures 8, no. 3, 1990, 309-312. Hall, P.J.Y&D; Wolter, J.B.: The Use of Imaginary Potential in DBRT-Diodes. 5th International Conference on the Physics of Electr-Optic Microstructures and Microdevicea Bera.klion, Cme, Greece, July 30 - August 3, 1990. Superlatticea and Microstructures 8, no. 3, 1990,305-308. OVERIGE PRODUKTEN VAN WE1'ENSCBAPPELUKE AKTIVITEIT W~els,
L.M.; Haverk~ryJ J.E.M.; Leijs, M.R.; Wolter, J.B.: Carner-Induced Blue Sllilt of Luminescence Spectra from a 2-Dimensional Electron Gu. 5-th Int. Conf. on Superlatticea and Microstru~ures. ICSM '90, Berlin. Albrektsen, 0.; Koenraad, P.; Salemink, B.: TUDDeling spectroscopy at nanometer scale in MBE-grown (Al}GaA8 multilayers. Preprint: Invited publication, Proc. SPIE International Conference "Physical Concepts of Materials for Novel Optoelectronic Device Applications". Aachen, Germany, Oct. 27 - Nov. 2, 1990. Fontein, P.F.; Kleinen, J.A.; Bendriks, P.; Blom, F.A.P.; Wolter, J.H.; Lochs, B.G.M.; Driessen, F.A.J.M.; Gilling, L.J.: The spatial potential dislribution in GaAs/ AlllGal_lIAs heterostructUfe& under qnantum Ball conditions studied with the iinear electro-optic effect. Submitted to Phys.Rev.B rap.comm. dd.22-12-89. Zwaal, E.A.E.; Hendriks, P.; van Belmond, P.T.J.; Haverkort, J.E.M.; Wolter, J.B.: Origin of current Insatbilities in GaAs/ AIGaA, Heterostructufe&: Avalanche Ionization in the AlGaAs Layer. Submitted to J.Appl.Phys.
Voordrach\en
Leijs, M.R.j Wolter, J.H.: MBE-groei. . Eindhoven, MBE-&ebruikersdag 1990. Koenraad, P.M.; Wolter, J.H.: Magnetotransport in tS-doteringen. Eindhoven, MBE-&ebruikersdag 1990. Hendriks, P.; Wolter, J.B.: Contactering. Eindhoven, MBE-&ebmikendag 1990. Weegels, L.M.; Baverkort, J.j Wolter, J.H.: Fotoluminescentie van een 2DEG. Eindhoven, MBE-&ebrulkendag 1990. Blom, P.W.M.; Baverkort, J.; Wolter, J.H.: TijdaUhankelijke fotoluminescentie in QW....tructuren. Eindhoven, MBE-&ebruikendag 1990. . Fontein, P.F.: The spatial potential distribution in GaA8/ AlGaAs heterOlltructures under Quantum Ball conditions. Halfgeleiderdag Nijmegen, 8 juDi, 1990. Hendriks, P.: Hot Electrons in GaAs/AIGaAs HeterOlltructures. 20th Int. Conr. on PhySiCS of Semiconducting, Thessaloniki (1990). Haverkort, J.E.M.: Picosecond earrier capture by a separate confinement luer strudure. Accepted at ECOC '90. Wolter, J.H.: Modulation doping and delta doping of Ill-V compound semiconductors SPIE'. Intern. Con(. on physical concepts of materials for novel optoelectronic device applications, 28 Oct-2 Nov 1990, Eurorongresa Aachen. Wolter, J.H.: Colloquium Technj,che Universiteit Braunschweig, 20 januari 1990.
.
'0
-44-
-43Wolter, J.B.: Bot electron transport in GaAa/AIGaAs BEMT-deviees. Engineering Foundation, Intern. Con!. on Heterostructure Transiston, Hawai 1990. ~
Blom, P.W.M.; Mols, R.F.; Haverltort, J.E.M.; Leijs, M.R.; Wolter, J.B.: Picosecond Carrier Capture by a Separate Confinement Beterostructure Quantum Well. Nijmegen, Halfgeleiderdag 1990.
Fontein, P.F.j Kleinen, J.A.; Beadrib, P.; Blom, F.A.P.; Wolter, J.H.; Lochs, H.G.M.; Driessen, F.A.J.M.; Giling, L.J.; Beeaaltlter, C..J.: The Spatial Potential Di.tribution onder Quantum Hall Conditions. Nijmegen, Balfgeleiderdag 1990. Hall, P.J. van; Wolter, J.B.: The Uee of an Imaginary Potential in DBRT-Diodell. Nijmegen, Balfgeleiderdag 1990. Ball, P.J. van; Roo, R. de; Wolter. J.H.: Low-Field Monte-Carlo Calculations for Quantum Wells and Beterojunction8. Nijmegen, Bal£geleiderdag 1990. HendriltsJ. P.; Zwaal, E.A.E.; Dubois, J.G.A.; Blom, F.A.P.; Wolter, J.B.: Electric J!"ield Induced Parallel Conduction in GaAs/AIGaAa Beterostructures. Nijmegen, Balfgeleiderdag 1990. Koenraad, P.M.; Lange W. de; Blom, F.A.P.; WoIter, J.B.; Singleton, J.j Perenboom, J.A.A.J.: DX-Centen in Si-6-Doped GaAa and AIGaAs. Nijmegen, Balfgeleiderdag 1990. Lange, W. de; Koenraad, P.M.; Blom, F.A.P.; Wolter, J.B.; Singleton, J.; Perenboom, J.A.A.J.: Si-6-Doped GaAs under Bydrostatic Pressure. Nijmegen, Balfgeleiderdag 1990. ' Leij., M.R.; Es C. van; Kuppena, B.; Pol, J.B.G. van; Nouwens, P.A.M.; Vleuten, W. van der; Wolter, J.B.: I-V and C-V Measurements on Metal-Semiconductor Structures. Nijmegen, Balfgeleiderdag 1990. Leijs, M.R.; Vleuten, W. van der; Ell, C. van; Nouwens, P.A.M.; Wolter, J.B.: MBE-Growih and Characterization of Beterostructures, Quantum Wells and 6-Doped Layen. Nijmegen, Balfgeleiderdag 1990. Wfle(Iela, L.M.; Baverltort, J.E.M.; Leijs, M.R.; Wolter, J.B.: Carner-Induced Blue-Shift of Luminescence Spectra from a 2-Dimensional Electron Gas. Nijmegen, Balfgeleiderdag 1990. Zwaal, E.A.E.; Belmond. P.T.J. van; Baverkort, J.E.M.; Woiter, J.H.: Time-of-Flight Experiments on GaAs/ AIGaAs Beterostructures. Nijmegen, Balfgeleiderdag 1990.
Blom, P.W.M.: . Poster presentation at the 5th International Conference of the Phyaica of Eledro--Optic Microstructures and Microdevices. Beraldion, Crete, Greece, July 30- August 3, 1990. Weegela, L.M.: Optically Induced Gate Volil8e Spectro8copy in a GaAa/AIGaAII Beterostructure. 5th International Conference Of the Phyaica of Electro-Optic Microstructures and microdevices. Beraklion, Crete, Greece, July 30- Augu.st 3, 1990. W~s,L.M.:
Camer-induced blue shift of luminescence spedra from a 2-dimensional electron
~:;:h In\eruational Con!~ence on the Phyaica of Semiconductors. Thessalollilti, Greece, August 6-10, 1990.
Baverkort, J.E.M.: Carrier-induced blue shift of luminescence 'pedra from a 2-dimensional electron gas. Fifth International Conference on Superlattiees and Microstructures. ICSM '90 Berlin. Afstudeeryenluen Prina, M.A. Beschrijving van metingen &an GaAa heterostructuren en &an een delta gedoteerde GaAI hetero-etructuur en Beechrijving van 'Measuring ASYST Program V 2.00' Voot data acqnisitie en -verwerlting. Linssen, Dol.G. Bepaling van transportparameten in eea Si-mOllfet nit Shubniltov-de Baas 08cillaties m.b.v. gatespanllingsmodulatie. Anink, B.P. Onderzoelt &an electronen transport in een twee-dimensionaal e1ectronen gu bij hoge magneetvelden en temperaturen. Mols, R.F.X.A.M. Invangst van ladingdragen in quantumpuuen. Geurten, S.B.M. Minibands in auperlauices. Kleinen, J.A.P.C. ElectrostaU.che potenUaal verdeling in eea GaAs-AIGaAs hetetojundie onder Quantum Ball condities. Belmond, P. T.J. Grenzen &an de toepasbaarheid van TOF metingen &an J1-Iedoteerde GaAs/ AIGaAs heterostructuren.
-45-
-48Haren, R.l.F. van Me\ingen en analyse van elekttoDen mobiliteit in eel! GaAs AIGaAs heterostruetuur bij hoog elektri6che velden. Ha.-erkom-v.Rij8wijk, K. Hall mobiliteit en theoretilche IaDpassingen.
Merabet, K.E.; ~urriel, R; Carlin, aL.; Bitchcock,·P.B.; Seddon, K.a; Zora, l.A.; Chen Gang; Koplnga, K.: Mapetic susceptibilities, specific heat, and crystal structure of £Our S = 3/2 threedimensional antiferromapetl. ' Ph)'8. Rev. B. 42, 1990,665-674.
I 5 d. Lue temperaturen. LT
OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELIJKE AKTIVITEIT
WETENSCHAPPELIJKE PUBLICATIES
Zeegen, l.; Waele, A.T.A.M. de; GV:8D1an, H.M.: Dru\Ductuaties bij de 8tromiDg van He door 8uperfiuide eHe: een indicatie '9001' superDuide turbulentie1 Bijdrage FOM-Werkgemeeuchap Stat. F)sica, Lunteren, Jan. 1990.
Janseen, A.M.L.: Magnetotransport in the two-dimensional electtoD gas on liquid helium. November 1990. Eindverslag 2 jarige ondenoekersopleiding
Zeegen, l.; Aarts, R.G.K.M.; Waele, A.T.A.M. de; Verbruggen, M.H.W.; Gijsman, H.M.: Fluctuation Phenomena in 'He-eHe-h,.drodynamics. Proc. Int. Conf. on Macroscopic Quantum Phenomena, Smolenice, (CS). Ed. M. Kolac 1989, 228. Chen Gang; Heijden, R.W. van der; Waele, A.T.A.M. de; Gijsman, H.M.; Tielen, F.P.B.: Electrical Transport in As ion-implanted Si in the Metal-Insulator Transition Range. Physica B 165&:166,1990,303-304. Chen GaDI; Heijden, R.W. van der; Waele, A.T.A.M. de; GijlD1an, H.M.; Ea, C.M. van: Arsenic ion-impianted silicon thermometer. Advances in Cl10genic Engineering (Plenum Press, New York) 35, 1990, 1551-1556. lanssen, A.M.L.; Heijden, R.W. van der; Waele, A.T.A.M. de; Gijsman, H.M; Peeters, F.M.: Negative low-field Magnetoresi&tance of Electrons on liquid Helium. Surface Science 229, 1990,36&-367. Schevicoven, H.J. van; Lenstra, D.; Waele, A.T.A.M. de: Aspects of Tunneling in high-Tc: Superconductors: WKB revisited. Physica B 165&:166, 1990, 1623-1624. Schevicoven, H.l. van; Lenstra, D.; Waele, A.T.A.M. de: Tunneling Characteristics or Point contact with high-Tc: Material. Cryogeuics 30, 1990, 855-861. rucha.rdson, R.N.; Baka, M.l.A.: Optimising the Pulse tube refrigerator. Proc. Low Temp. Engineering and Cl10genics ConI., Southampton (UK) 17-19 juli 1990. Baks, M.l.A.; Hirschberg, A.; Ceelen, B.l. van der; Gijsman, H.M.: Experimental Verification of an analytical model for orifice pulse tube refrigeration. Cryogenics 30, 1990. 947-951.
Aarts, R.G.K.M.; Zeegers, l.j Waele, A.T.A.M. de; Gijsman, H.M.: Numerieke 8imulaties laD een superfiulde wervelkluwen. Bijdrage FOM-Werkgemeenschap Stat. F)'8ica, Lunteren, jan. 1990. Chen Gang; Heijden, R.W. van der; Waele, A.T.A.M. de; Gijsman, H.M.; Tielen, F.P.B.: Electrical Transport in As ion-implanted Si in the Metal-lnsulator Transition Range. Bijdrage 19th Int. ConI. on low4emperature Ph)'8ics, Brighton 15-22 aug. 1990. Schevicoven, H.l. van; Lenstra, D.; Waele, A.T.A.M. de: A8pectS of Tunneling in high-Te Superconductors: WKB revisited. Bijdrage 19th Int. Conf. on Iow-t.emperature Physics, Brighton 15-22 aug. 1990. Waele, A.T.A.M.: Bijdragen Ultra-Lage TemperatureD ConCerentie, Lancaster (UK), 23-26 aug. 1990, met O.a. voouiUer 8essie oyer Technieken. Schevicoveu, H.l. van; Lenstra, D.; Waele, A.T.A.M. de: Aspects of Tunneling in high-Te Superconductors: WKB revisited. Bijdrage FOM Vaste-Stofdagen, Veldhoven, 18-19 dec. 1990. Chen Gang; Heijden, R.W. van der; Waele, A.T.A.M. de; Gijsman, H.M.; Tielen, F.P.B.: Simple activated transport in ion-implanted Si:As at temperatures below 0.5 K. Bijdrage FOM Vaste-Stofdagen, Veldhoven, 18-19 dec. 1990. Voordrachten Chen Gang; Heijden, a W. van der: Thermometers in het milli-ltelvingebied. Voordracht Gebruikersdag MBE, Techn. Univ. Eindhoven, 8 maart 1990 Heijden, R. W. van der: Het t"ee--dimensionale elektronengas op vloeibaar helium. Colloquium Van der Waals-lab./Natuurkundig Lab. Amsterdam, 15 nov. 1990 Heijden, R. W. van der: Het t"ee--dimensionale elebronengas op yloeibaar helium. Seminarium Vaste Stof, Techn. Univ. Delft, 21 november 1990.
. .
't:I
N W
-41Heijden, R.W. van der: Het twee-dimensionale elektronengu op vloeibaar belium. Werkbespreking Royal Holloway and Bedford New College UDiversity of London 30-31 oktober 1990. "
-48Emck, J.B~ V08kamp, J.B. ell Wal, A.J. van der: Operating :)yltems Review, ACM 23, 1990,33-« . OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCBAPPELlJKE AmVITEIT
Aart8, RG.K.M.; Peeters, A.j Waele, A.T.A.M. de: De beweging van gequanti8eerde wervel8 in superOulde belium Bijdrage SARA-flupercomputer-gebruikersdag Am8terdam, 7 dec. 1990. Afgudeervers~
Verbi'liggellJM.:W. Drukfluctuaties in de 8troming van 'Be-4Be mengsels en de vi8C08iteit van deze mengsels. Baks, M.J.A. Eenvoudig analytiscb model .,oor een pullbuiHoelmacbine. Peters, P.J.M. Laagveld magneto weerstandsmetingen aan electronen-op-belium met een Dieuw gebOuwde meetopstelling. Ceelen, B.J. van der Pulsbuiskoelmacbine: koelvermogensmetingen en optimaUsatie. Peeters, A.G. Turbulente toestand in superOuide belium. Stati8ti8cbe ell numerieke benadering.
B. NIET VOORWAARDELIJK GEFINANCIERD ONDERZOEK S 6. Wetenachappelijke output van het programma van de vakgroep SYSTEEM- EN REGELTECHNIEK, NR DISSERTATIES
Wal, AJ. van der, boekbe&preking: Fox,G.O.; lolmIon.M.A.; Lysenga,G.A.j Otto,5.W.j Salmon,J.K.; and Walker,D.W.: Solvin& problema on conClU'rellt processon Mededelingen van het Wiskandig Genootachap, 1990, ..... Walt A.J. van der. boekbe&preJring: Beermann,D.W.: Computer simulation Methods in theoretical phyaics , MededeUngen van bet Wiskandig Genootacbap, 1990....... Dijk, G.J. W. van, en Wal, A.J. van der: Partial Ordering of SyncbroniAtion Events of Distributed DebuWng in Tigbtly~upled Multiproceasor Systems, accepted for publication in the Proceedinp of the 2nd European Distributed Memory Computing Conference (MUnchen, April 1991) Dijk, G.J.W. van, en Wall A.J. van der: MPS030: an architecture ror a diatributed homogeneous multiprocessor 8ystem, 8ubmitted to Microcomputers and MiCl'OlJltems Duif, A.M., en Wal, A.J ...... der: Enhanced Pattern Recognition Performance of the Bopfield NearaJ. Network by orthogonalization of the learning patterns, nbmitted to Fifth IDlernational Parallel Processing Symposium (L.A., April 1991) Wal, A.J. van der: Dala-.cquisition and control of an engine test bank: A cue study ill syatems integration, submitted to the Fifth International Parallel Proceuing Symposium (L.A., April 1991)
Linden, R.J.P. van der: pesign .and application of PRIMEL: a package for experimental modelling of mdustnal pr0ce&se8. Promoto rof.ir. O. Rademaker, prof.dr.if. P. EykOOff. TUE, 1990, 138.
Kwaks, V.A.M., en Wal, A.J. van der: Data-.cquiaition of an engine test bank, accepted for publication in Proceedings of the EAEC (European Automobile Engineers Cooperation) Corderence (Strassbourg, June 1991) .
Nagekomen bijdrageu van NR: lie PU 56 e. v,
McDonnel, L, en Wall A.J. van der: Brite Euram Proposal: NDE of the surfaces. subBur£aces and iuterf'aces of surface-modified components of complex lhape (1990)
S 7. Wetenschappelijke output van het programma van de vakgroep FYSISCHE INFORMATICA, NF
VoordracbteD Wal, A.J. van der:
WETENSCHAPPELIJKE PUBLICATIES
The architecture of tbe Eindhoven Multiprocessor, TU Twent.e, 15 januari 1990
Wal, A.J. van der, en Dijk, G.J.W. van: IEEE Proc. on Future ~ren~s i~ Dis~ributed Computing Systems, Efficient In\erprocessor CommuDlcatlon IB a tightly coupled homogeneous multiprocessor system, 1990,362-368
Online dau.analylis witb PhyDAS, Nijmegen, Vakgroep MediY..he Fysica, 2 februari 1990 A phycisilt's view on Neural Networks, colloquium Wiskunde I.: Informatica, Eindhoven, 23 april 1990
-49IndustriBe automatisering: de noodzaak tot integratie van multiprocessorsystemen in bestaande architecutren, Ormas, Bouten, 2 mei 1990 Neurale Netwerken en Spingluen, FacwteitscoUoquium, TN, 17 mei 1990 EUNITE: A concerted effort of European universities to educate and train automation and instrumentation skills, Erasmus meeting Cork, 29 mei 1990 Neural Networks: potential and possibilities for AI, University of Stratclyde, Physics seminar, Glasgow, 31 mei 1990 Dijk, G.J.W. van: Efficient interproce88OI communication in a tightly-coupled homogeneons multiprocessor system, Cairo, 1 oktober 1990 Interne rlPJ!011eA Gils, M.J. van: Magneto-encephalografiemetingen met gebruik van een PhyDAS systeem, FI/FIV 90-01, januari 1990 Nieuwenhuisen, J.C.: Automatisering en dataverwerking van een motorproefstand, FI/FIV 90-64, oktober 1990 Wessels, 8..: Neurale Netwerken: Bopfield netwerk met orthogonaliserende preprocessor, FI/FIV 90-05, .september 1990
-50• 8. Weten8chappelijke output van het programma van de valgroep ANALYSE VAN FYSISCBE MEETMETHODEN OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCBAPPELIJKE AKTIVITEIT Voordrachten Ma.ssen, C.H. ElTaringen met het verzorgen van ondemjs. Faeulteitscolloquium 1 november 1990. Afstudeerym1am Swall, C.F.P. van Some physical aspects or laser lithotripsy •
Couweleers, G.C.A. . ~ tot ~u1tane meting van magDetiiche sUlceptibiUteit til eIektriscbe geleldbaarheJd met SQUID-gradiometeropstellias. Teunissen, S.P.V. GeluidoverdrachteigenschappeJI van een kokervormig vrachtwacenchassis.
Da.sseu, A.G.M. All analysis or the performance of a thetmal conductivity detedor.
Steeghs, L.A.M.: Development of a radiation monitor for SLD using large area photOdiodes, FI/FIV 90-06, oktober 1990
• 9. Wetenschappelijke output van het programma van de vUpoep DIDAKTIEK NATUURKUNDE, NO
Vries, J.J. de: Structure growth and resistance or evaporated and diode sputtered Au/Pd coatingll used in electron microscopy, FI/FIV 90-07, november 1990
WETENSCBAPPELUKE PUBLIKATIES
Gerritsen] B.J.: TI Bestimmung, Tangens-Delta Messungen und Litteraturstudie von DurCllschlagspannungen, FI/FIV 90-08, november 1990 Gielen, J.: The gamma-ray and neutron Dux emitted by the 2IfCf-tlOurce FI/FIV 9(H)9, december 1990 Naraine, T.: Research Project into the Visualisation of LPG in the inlet manifold of an engine, FI/FIV 90-10, september 1990 Cooper, A.: Calibration of an LPG test ray FI/FIV 90-n, september 1990 Knops, R.: Patroonherkenning met behwp van het Bopfield neurale netwerk FI/FIV 90-12, december 1990 Afstudeeryerslacen Kwaks, V.A.M.: Real-time data-acquisitie en besturing van een motorproefstand Gils, M.J. van: The process migration facility for dynamic load balancing in the MPS030 multiprocessor system
Alling, A., Payens, E. Physics Teachers: Do they male a difference , In: Contributions GASAT Jonk6ping, Swedm 1-11, 1990 Alling, A., Pelgrum, W.J. The SISS in the Netherlands: descriptives and gender differences Studies in Educational Evaluation, 16, 1990, 421-444 Alling, A.; Udo, S. De houding van MT5-docenten tegenover vrouweli.J'ie leerlingen Tijdschrift voor OnderwijswetenschappeJI 20, 1990, 185-196. Feiner-Valkier, S., Teeuwen, L.J.B.G.W. ell Verkerk G Wiskunde -A en -B op bet VWO: betekenis voor nat~urkunde NVON-maandblad 15, 1990,366-368 Verkerk, G. De opzet van een optica-amiculum BegripBOntwiil:keling in het val natuur- en scheikunde in de basisvormias ISBN 90 329 0898 7, SLO, Enschede, 1990, 127-149 ' Verkerk, G. Ondmoek naar criteria voor meisjesvriendelijk lesmateriaai ~~~roject Bovenbouw Natuurhnde, ISBN 90 329 0901 0, SLO, Ensehede, 1990,
. .
't:t
N VI
-51-
-52-
VAKPUBLICATIES
Brand, M. e.". Emancipatieprojecten in bet MTO 1988-89, Yeldiepiag, nitwisseling eD vera.nkerins, Uitgave MENT-project 9D-02, 1990
Altiug, A. Samenvattiag en be8prekiug van Alison Kelly: Science for girla MoMENTopname IS, maa11 1990, 44-50
Kattenberg, M. Bloedsomloop, een les8en8erie voor 5 VWO ISBN 90 329 0903 7, SLO, Enschede 1~
Altiag, A. GASAT J6nk6ping: Ontwikkelingen in het natuurkunde-onderwija MoMENTopname HI, november 1990,14-23
KatteDber~, M. Ontwillehng van het le&'P&llet "Bloedaomloop" Bet Project Bovenbouw Natuurkunde, ISBN 90 329 09010, SLO, Enachede 1990,
AlUag, A., Man In 't Veld, M. Conferl!Dtievenlag GASAT-I990 Tijdsehrift voor Didactiek der /l-wetenschappen 8, 1990, 271-278 Bouwens, R.E.A. Bet rendement van een dyDamo NVON-maandblad, IS, 1990, 200-201 Bouwens, R.E.A. Ontwilleling van het lespakket "InformaUe uit Licht" Bet Project Bovenbouw Natuurkunde, ISBN 90 329 0901 0, SLO, Enachede 1990,
!KI-4n
Roelofs, L. Schakeleuraus 1990 MoMENTopname IS, maart 1990, 11-19 Roelofs, L. e.a. SchakeleurausN atuurkunde Uitgave: MENT-project aa.men met de VMTS, me 1990
92-94
Roelofs, L. Summer physics 001II8e ror girls in the Netherlands In: Report Book GASAT Jonk6piag, Sweden 15G-152, 1990
Bouwens, R.E.A. De uitzeUingameter NVON-maandblad,15,1990,278-279
Tacoms, R. e.". Nascholingspakket Bio£ysica: De bloed80mlOOP Uitgave TUE 1990
Bouwens, R.E.A., Verhoef, B.A.W., Verkerk, G. Nieuwe toepassingeD van de optica NVON-maandblad IS, 1990, 192-194
OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCRAPPELlJKE AKTIVITEIT
Bouwens, R.E.A. Tacoms, R., e.a. Nascholiugspakket Biofysica: Bet oog Uitgave TUE 1990
Alting, A. Natuurkunde, wat doe je ermee ! MoMENTopname 16, november 1990, 30-32
Brand, M. Meisjes en de MTS MoMENTopname 15 maa11 1990, 4-10
Ahing, A. (Bouwens, R.E.A) Me Clintock in de klas: atroomsterkte en spanning spelenderwijl Werkgroep Woudschoten-conferentie (2x) voor ca. 40 leraren d.d. 14 en 15 december 1990
Brand, M. Techniek geven aan meisjes: Paarlen voor de zwijnen ? MoMENTopname 15 maart 1990, 22-31
AIUng, A., Verkerk, G. Didaktiek is meer dan lesgeveD Voordracht "Colloquium Faculteit Nil "oor ca. SO leden laculleit dd 29 maa11 1990
Brand, M. e.a. Voortgangsrapportages Emancipatieprojecten in het MTO 1988-1989 Uitgave MENT-project 90.03,1990
Bouwens, R.E.A., e.a. Praktikumhandleiding Blok I, uitgave TUE in kader van PBN
Brand, M. e.a. Emancipatieprojecten in het MTO 1987-88, orientatie en uitwisseling Uitgave MENT-project 90-01, 1990
Bouwens, R.E.A., Claassen P.J. Onderzoeksvaardigheden/practieumeurrieulum Werkgroep op PBN~on!erentie voor ea. 15 deelnemera
. .
'tJ
N 0-
-53-
-54-
Bouwens, R.E.A.] Claassen P.J. Kunnen we onze leerlingen stapsgewijs opleiden tot een open onderzoek 1 Werkgroep Woudachoten-mnferentle (2:.:) voor ea. 50 leraren d.d. 14 en 15 december 1990
Verkerk, G. Project PBN . Voordracht nstudiedag In\erlcbolaire Vabectie Natuurkunde van OM on voor ca. 150 natuurkundeJeraren dd. 27 september 1990
Brand, M. GASAT-J6nk6ping: Problemen van derde wereldlanden en het beeld van Teclrnische beroepen in Europa MoMENTopnarne 16. november 1990, 7-13
Verkerk, G. Reader en Cunusboek nDidactiek van de Tech:niek n Uitgave Centrum voor Didactiek van de Technisehe Vakken, juni 1990
Brand, M. Jaarveralag MENT 1989
Verkerk, G. PBN D& 1 januan 1990 Voordracht voor 30 bingvooniUers NVON 21 februari 1990
Feiner-Vallier, S. De biofysica van het 001, voordradlt voor ea. 30 Natuurkundeleraren aan de TUE dd. 27 september 1990
Verkerk, G. Didaktiek voor de Tech:nische Vakken Voordracht Studiemiddag CDTV voor ca. 20 dee1nemers dd. 12 april 1990
Feiner-Valkier, S. Onderzoeksvaardigheden/probleemopl08sen Voordracht PBN-conferentie voor ca. 40 deelnemera d.d. 7 december 1990
Verkerk, G. Conferentie van de ASE MoMENTopnarne 15, maan 1990, 32-33
KaUenberg, M. De Bloedsomloop, voordradlten voor ea. 30 Natuurkundeleraren aan de KUN dd 15 maaR 1990, voor ea. 10 Natuurkundeleraren aan de VUA dd. 13 september 1990 en voor ea. 15 Natuurkundeleraren aan de TUE dd. 27 september 1990
Verkerk, G. De rol van het practicum Voordracht Woudschoten-conferentie voor ea. 150leraren d.d. 14 december 1990
Kattenberg, M., Tacoms, R. Didaktiek Technische Natuurkunde-I, Reader en modulewerkboek, Uitgave Centrum voor Didactiek van de Technische Vakken, september 1990 KaUenberg, M., Taconis, R. Didaktiek Techniache Natuurkunde-n Reader en modulewerkboek, Uitgave Centrum voor Didactiek van de Techmsche Vakken, september 1990 . Roelofs, L. Over grenzen: congres 7 jum 1990 MoMENTopnarne 16, november 1990, 24-26 Roelofs, L., e.&. Meisjes, MTS: goed idee ! herziene brochure, ultgave MENT 9D-08, 1990 Tacoms, R. De problematiek rond het begrip energie in het natuurkunde-onderwija Voordracht 26-1-1990 voor ca. 15 didactici Tacoma, R. Onderzoek naar aansluiting tUBBeD vwo en vervolgonderwijs Voordracht PBN-conferentie voor ca. 40 deelnemers d.d. 8 december 1990 Tacom8, R. Aandacht voor het oplossen van vraagstukken in de bovenbouw 1 Werkgroep Woudschoten-conferentie (2,X) voor ca. 20leraren
Waveren, C. van Terug naar de DOnnenschool1 MoMENTopnarne 15, maan 1990, 53-56 Waveren, C. van Meiajes: een wereJd apart. boekbespreking MoMENTopnarne 16, november 1990, ~ S 10. Projektgroep NATUURKUNDE .\ SAMENLEVlNG, N.\S OVERlGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPEL1JKE AKTMTEIT Sijde, B.J.van der: Massavernietigingtlwapens, kernprobleem van de negen\iger jaren IKV brochure 1990 (eindredaktie De bestrijding van proliferatie van kernwapena IKV-brochure, 1990, 10-15
Milieu en enrgie, nooddictaat coUegecyclus, eindredaktie Non-proliferatie in de jaren uegentig, VN-iorum, jaarg. 3, 1990,' 4-9 Proliferatie in de jaren negentlg SISWo-IBV martdagboek, 1990, 67-69 Paal en perk aan escapades van het bedrijfsleven Kernblad IKV, juli/aug. 1990, 4....s
.
"d
-56-
-55-
Technologische ontwikkeling, vooruitgang of noodlot? Oss 27-3-1990
Nagekomen bijdragen van de vakgroep SYSTEEM- EN REGELTECHNIEK, NR
De Golfcrisis, Aarle-Ri:del, MOV-groep, 29-9-1990
VAKPUBLIKA TIES
Kerk en bewapening, kerkelijke pmeente Ween, 9-11-1990
Bottram, A.M.M. Metenswaardigheden van sensoren (6) Maandblad Aandrijftechniek 1/90 (januari 1990) (nitgave van de Groep Techniek en Transport, Uitgeversmij. C. Misset B.V. te Doetinchem), 1990, 54 tfm 57.
Nucleaire en convc:enUone1e bewapening, Soest, IKV-kern 29-11-1990
Lessen wereldoriantatie Toerueting/gemeente-opbouw, Eindhoven, okl./DOv. 1990 Organisatie coUegeeyclns Milieu en energie, 3-5-1990 ProUferatie van kemwapen., college in cyclus Techniek, Vrede en Veiligheid, 25-9-1990 30ste Pugwuh conferentie on Worl Aff'aim, Egham, GB, 18/21-9-1990
• 11. Bedrijfsgroep LABORATORIUM-AUTOMATlSERlNG OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELIJKE AKTIVITEIT Wal,A.J.van der, Dijk,G.J.W.van Efficient Interprocessor Communication in a TighUy-coupled Homogeneous Multiprocessor S18tem", Proceedings of the 2nd IEEE Workshop on Future Trends of Distributed Computing Systems, Cairo, Egypte, oktober 1990. Dijk,G.J.W.van, Wal,A.J.van der Partial Ordering of Srnchronization Event. for Distributed Debugging in TighUy-coupled Multiprocessor System Proceedings of the 2nd European Distributed Memory Computing Conference, Miinchen, april 1991. Dijk,G.J.van, Nijmweegen,F.C.vu Performance Evaluation and Improvement of the Protocol for Interproeess Communication in the EMPS Multiproeessor S18tem submitted to the 1Uh International Conference on Distributed Computing S18tems, 20 - 24 mei 1991, Arlington, USA. ,Dijk,G.J.W.van, Wal,A.J.van der EMPS: An Architecture for a Distributed Homogeneous Multiprocessor System submitted to Microprocessor and MiclOSystems. Dijk,G.J.W.van, Wal,A.J.van der Efficient Process Migration in the EMPS Multiprocessor S18tem to be published. Conferep\iebjjdra.gen: 11 Efficient Interprocessor Communication in a TighUy-coupled Homogeneons Multiprocessor S18tem 2nd IEEE Workshop on Future Trends of Distributed Computing S18tems, 2 oktober 1990, Cairo, Egypte.
BoUram, A.M.M. Boeken. Boekbespreking onder de Ute!: "Handboek sensoren en o.lIl2le&terc:omponenten" ,van het hoek van: Prof. Dr. A. Lacroix, "Handbuch der Informationstechnik und Elektrotechnik Band 8: Sensoren und Wandlerbaueiemente. Maandblad Aandrijftechniek 3/90 (maart 1990) (uitl{ave van de Groep Techniek en Transport, Uitgeversmij. Misset B.V. te Doetincheni). 1990, p 55 BoUram, A.M.M. Metenswaardigheden van sensoren (7) Maandblad Aandrijftechniek 4/90 (april 1990) (uitgave van de G~ Teehniek en Transport, Uitgeversmij. C. Missel B.V. te Doetinchem), 1990,68 tIm 71. Bottram, A.M.M. Metenswaardigheden van sensoren (8) Maandblad Aandrijftechniek 5/90 (mei 1990) (uUgave van de Groep Techniek en Transport, Uitgeversmij. C. Misset B.V. te DOetinchem), 1990,62 tIm 65. OVERIGE PRODUKTEN VAN WETENSCHAPPELlJKE AKTIVITEIT Linden, JtJ.P. van der Voordracht op TNO symposium "Simulation", over procesbeheersing met PRIMAL. Apeldoom, 18-01-1990 Linden, R.J.P. van der In ontvangst nemen van de Kon. Shell/Studiereis-prijs Billiton Research Laboratorium Amhem, 16-02-1990 Grinten, P .M.E.M. van der Voordrachtenreeks au de Universite Libre de Bruxelles titel"Conduite Automatique des procedees chimiques" Bmssel, Belgie periode van 20 febmari - 24 april 1990 Grinten, P.M.E.M. van der Voordracht voor management instituut Semafor mel: "Ondernemen in een eindige wereld". St. Michielsgestel. 29-03-1990
. .co
't:I N
-57-
-58-
Rademaker, 0 Coordinator Special Interest Group (EG-DGXDI) "CIM Cor Environmental-friendly Production" maa.rt/november 1990
Linden, R.J.P. van der Voordracht voor de voedinpmiddelenindustrie over proeesregeling. TNO-CIVO Zedt,30-11-1990
Rademaker, O. Deelname a.an Worbhop om CIM Brusse1, Be1gie, 26 en 27~4-1990
Linden, R.J.P. "an der Voordracht over modelvo.rming van gluproduktieproceuen voor de glasindottie. Eindhoven, 04-12-1990
Grinten, P.M.E.M. Yan der Voordracht Voor Internationaal Management Instituut RVB Ute!: "Strategische Plamring". DSM Beerlen. 1J9-.05-1990.
GlinteD, P.M.E.M. "an der Lezin voor rujbuniveraiteH Limbars titel: fiOnderzoebcbolen". AldenbieBe (Be1gie), 1990-12-05.
Rademaker, O. bijdragen a.an de definitie yan ESPRlT-projeet't'OOrllte!"SCAMMUP" (Integrated System Cor retrofit and production Control Aid of Multiproduct/MUltipurpose Plants in batcb and semioontinuODS operation) juli/december 1990 Rademaker, O. Spreker op Bendrik W. Bode Colloquium iiiel: "Ontwerp en exploitatie in de proces industrie. Kansen voor bet (be )grijpen. RkD plannen voor de komende jAren". TUE, 199O-{)9-14 Rademaker, O. Lezing (openingarede) ter gele«enheid van de officiele opening van AKZO SYSTEMS Nederland ltV. "Een opening naar de toekomst door a!zeUen tegen het verleden". Ede, 1990-09-21 Grinten, P .M.E.M. van der Medewerking aan bet totstandkomen van het ei.ndrapport van de Verkenningscommissie Meten en Regelen. TUE, september 1990 Linden, R.J.P. van der Voordracht op bet CAP-GEMINI-PANDATA symposium over de mogelijkbeden van procesbebeersing in meng-en-roerproce8sen. Bouten, 22-11-1990 Grinten, P .M.E.M. Yan der Lezin, voor congres van Maastrichtse Economen Vereniging titel: Strategieen voor 2000". Maastricht, 1990-11-27 Glinten, P.M.E.M. van der Lezjn~ voor management-tymrmum titel: Door de Golf naAl' 2000 . Amsterdam, 1990-11-28
Inventarisatie van het onderzoek in projecten
---------------
-2FACULTEIT TECHNlSCBE NATUURKUNDE 3C-81.1
BotsiDpatraJiapmode1leR ell fIaoresc:aitie (Benoy, Van der Mullen, Van der Sijde, Schram) SamenWtIDC Met behulp van botsi1l8Htraiingsmodellen van gehciteerde atomaire .ystemea worden niveaudichtheden berekend op grond van de overgangsprocessen tussen deze niveaus. Deze worden vervolgena vergeleken met gemeten dichtheden om de betrouwbaarheid te toetsen. Hienlit wordt inzicht verkregen in de relevute excttat~, ioni.at~ en recombinatieproceuen. Er wordt hierbij een afanijpmdedure gebanteerd. Deze procedure maakt het mogeUjk het aantal niveaus dat nodig il voor een ~e numerieke berekeaing, sterk te rednceren. De modellen vinden hun toepusmgen bij lichtbrounen (o.a. luera) en ala diagDoltische methode.
INVENTARISATIE VAN BET ONDERZOEK Bet onderzoek gedurende 1990 van de facu1teit TechDische Natulllkunde onderverdeeld in projekten. Voor de nummering van de ptOjekten it gebruik rmaakt van MSA-cijfer en letter van een werkeenheid, gevolgd door het aanv&ngllJaartal en votgnllmmer llIL 1. 7.
11. 15.
L
21.
28. 29. 30. 31. 32.
Pmcummaiiakgoep: P1a8ma- Atoom- en Molecuulfysica, K~sische Technieken TheoreUsche Natunrkunde, Transportfysica, Gecondenseerde "'Merie Vakgroep Systeem- en Regeltechniek, Vakgroep Fysische Informatica, Vakgroep Analyse van Fysische Meetmethoden, Vakgroep DidakUek Natuurkunde, Pmjektgroep Natunrknnde en Samentevmg
3C-81.2 Tller:milche pJaiuDa'l (IOP-lC) (Wilberl, Schram)
i:'enWtlDg ef project beoogi de opbonw en spectmscopische inrichting van een gemodificeerde cascadetloo& als breedbandiAe fotonenbron voor het onderzoek in plasmaetsen en -depoaitie en chemitche oppervlaktebehandelingen. Daarbij it aandacht besteed &an het vergelijken van intenBititeitsmetingen van 100 nm tot 10 I.&Dl (UV tot IR) met een bestaand model. Hierbij zijn drukken tot 10 bar en Btmmen tot 70 A gebruikt. JC..M.I
Projekten van bet programma: PLASMA- ATOOM- EN MOLECUULFYSICA. PAM van de vakgroep Deeltjesfysica; verme1d naar werkeenheid: 3C Evenwichtsmode1len en transport in plasma's 3D Elementaire processen in guontladingen 3E Atomaire en optische wissetwerking
Samenv~
Bet ond i. gericht op de beschrijving van de manier waarop e1ektmmagnetische velden in expanderende plasma's gegenereerd worden en hoe deze velden de iransportverschijJlllelen beinvloeden. In deze analyse wordt op basis van de gegener~rde wet v~ Ohm.gekeken hoe in expanderende plasma's e1ektrische, magnetlsche en stroomdlchtbe.dsvelden gegenereerd worden. Experimenteel is met behulp van Zeemansplitsing bet zeIf-gegenereerde magneetve1d in een plasma, dat expandeert vannit een cascadeboog, bepaald. Daarnaast geven deze metingen waarden voor het rotatieprofiel, de ionentemperatunr en de elektronendichtheid. Reaultaten worden gepnbticeerd, waarna dit project opgaat in 03c-i7.1.
3C Evenwichtsmodeilen en transport in plasma's 30-75.2
Elekt~ wiuelwerkinB
(Van de Ree) SameovattlDg ~~t berekenen van differentiB~.botsingsdoorsneden en excitatiewaarschijnlijkheden blJ electron-waterstof verstroollng onder invloed van superintense laservelden. De thoorie is niet-perturbatief in de intensiteit, maar wei in toenemende orde van l/w de frequentie. In de berekening is de gestoorde potentiaal beurtelings van het ' Yu~awa-ty~, de zuivere Coulomb potentiaal, en de vervormde (waterstof-) atomaue potentlaal. De numerielre antwoorden verschitlen aanzienlijk van de Rutherford verstrooiing en vmonen interferentie effecten. Tnrbulelltie en tra.tllpOr\ ia eel! ~e HKB ontlading (Van de Mortel, Schram, Van deSanden, Van der Sijde) Samenyattmg Stroomgedreven gemagnetiseerde plasma'. kenmerken zith door de aanwaigheid van mtatie en filamentatie. De verstoringen ziJn waargenomen met collectieve vers~rooiin~ en met optische correlatiemethoden (2 kanaalstomografie). Een goede sl.mul.atle ka~ worden verkregen m~.een beschrijving waarin roterende .troomverdlchtlngen zlJn aang~.omen. VergehJkbare effecten zjjn waargenomen in Tokamaks en v~rmen vermoedehJ~ de bron van anomaal transport. Publikaties worden voorbereld; daarna wordt dli programma opgenomen in een nieuw te starten project in
3e-8U PlumIdepoIitie I (Beulenli, Bunroo, Schram)
Samenvattln~
Bet onderzoe in de plasmadepositiesector it geconcentreerd op een nieuwe methode van plasmadepositie. Bij deze methodiek worden de drie functies die te onderscheiden zijn bij plasmadepositie, namelijk dissociatie en ionisatie, transport en depositie van het materiaal, ruimtelijk gescheiden en apart geoptimaliseerd. Het thermische plasma van een cascadeboog wordt gebruikt als dissociatief en ioniserend medium' in dit. plasma wordt methaan of acetyleen geinjecteerd. De geproduceerde reacti~e deeltJeB worden door een lUper80ne expansie in vacuim, die overgaat in een subsone plasmabundel, op een efficient.e wijze naar het IUbstraat getr&nsporteerd. Daar wordt dan een amorfe, gehy~e koolstoDaag ~edeponeerd. Andere vormen van depositie zijn kristallijne lagen (diamant) en gratiet.
3C-80.1
1991.
Mapeeheldperatie ia plalma'l (Gielen, Van de Sanden, Schram)
.
. 3C-85.1 E1ementeaau.1Jlle met ICP (JD.dacthely Coupled Plumu) (Fey, Benoy, Van der Mullen, Van der Sijde. Schram)
SamenDt~ Het onder is gericht op bet beschrijven van een ICP en het ontwikkelen van
......
-3modelatelli.n die tot verdere optimalisatie moeten leiden. Ondertoek met hehttlp van ttitgebrelde en geoptimaliseerde optilehe metboden ter bepaling van de pia&maparameters is een integraal onderdeel. Er worden O.a. gegeveDB over de plasmaeigenschappen Yerkregen door het komtondjg ttitscha.kelen van de energiebron. Ret onderzoek was in 1990 vooral gerich& op de studie van de deeJtjeabalanaen. Btroming in het plasma door mid del van bet pulleD van de energietoevoet en de modellering van het plasma. Kleine dichtheidsveranderingen van ge&citeerde atomen en ionen hnnen op microseconde-echaal waargenomen worden. Gebruikma.kend van looptijdmetingen van de ventoMgen ten gevo)ae van het pulsen, mnnen we de stroomsnelbeid bepalen. Voor de modellering van iet plasma wordt een c:omputerpro~ramma ontwikkeld, gebueerd op eindige difl'erentiemethode. Bet berekent dichthelds-, stromingB-, en temperatuttrlprOfielen.
30-81.1 E:a:itatiem.odeDea . . apaadenmde plasma" (Van de Sanden, Van der Sijde, Schram)
Samermulnl
Bet onderroe isgericht op de beschrijYing van de m.a.nier waarop het transport in de excitaUeruimte en het tranJpOrt in de fyaische mimte in een plasma elkaar heinvloeden. Tot nu toe zijn deze fenomenen gescheiden onderzoch.t en behandeld. Biertoe cal een analyse van de deeltjea- en impttlabalansen gemaakt worden. Experimenteel beltau de analysetecb.nieken wt een Dieuwe Thom80nverstrooiing, - een lijninteusiteiten - en een lijnprofiel diagD08tiek. Verder wordt een numeriek model opgezet. De experimentele reaultaten zullen wteindelijk vergeleken worden met dit numerieke model.
3C-88.1 PlaamadepoilitiHI
(Meensen, Wilhers, Van de Sanden, Erchov-Pavlov, Schram) Samegvatt~ Bet onderzoe is gericht op het YerV&&rdi«en van &mode gehydrogeneerde device qualitysilicium films en ondertoek naar de mechanismen die Yerantwoordelijk zijn voor de depositie van deze film. De niettwe depositiemethode, die in de groep ill ontwikkeld, pat wt van de dissociatie- en transporteigenschappen van een naar vacuum expanderend thermisch argon/watentof plasma. Bet proces ~eeft aanleiding tot een hoge depositieanelheid. In Yerband met de industriae toepuslngen (LCD-panelen, zonnecellen) sal I1&&IIt het plasmafysisch onderzoek ook onderzoek naar halfgeleidereigen8chappen een helangrijke rol spelen in het onderzoek. 3C-88.2 De c:ucadeboog all pluma-aeutnlilator (NET-project) (Vallinga, Schram)
SamermUmc
In juli 1988 is een samenwerkiJlPCODtrad tussen NET (Next European Torus) en de onderwerpgroep atoom- en plasinafysiea .Ioten. Bet doel van deze samenwerkin~ is de beatudering van een alternaUeve methode om negatieve ionenbundels (D-/B-) te neutraliseren, teneinde neutraie bundel8 met een vermogen van 50 MW Ie injecteren in de toekom8tige NET fusiereaetor. Deze altematieve methode ia gebueerd op een expanderend eascadebooltDlasma, momenteel in gebrwk voor de deposiUe van amone silieium- en koolstofIagen. Bet opstellen van {ysische modellen en numerieke simulatiea van een niet-.tationair watentof/deuterium plasma staat cenlraal. Gasdynamische effecten, 10&18 8upersone ex:pansle en bet optreden van schokgolven, alsmede chemische aspee\en komen hierbij aan de orde. Dit project is afgesloten.
-430-89.1
Caacadeboog all ioneabron . (Dahiy&, De Graaf, Van de Sanden, Schram,)
Sa.mennu1nf
In Bamenwer ing met AMOLF (Am8terdam) wordt ondertoek verricht naar het gebruik van een caseadeboog al8 bron van watentooonen ten behoeve van oppervlakteproduktie van B-. Een en ander geschiedt in het kader van een omvangrijk EURA TOM-programma. Nadruk ligt op de analyse van moleeulaire verliesproeessen van ionen, met al8 doe! de effieientie van de bron Ie Yerh~. Een 8pin-off van bet ondertoek is voort8 de prodttctie van atomair waterstof. Blj de experimentele installatie i8 zorg beateed au het veilig werken met watersWI'. Er zijn m&88&8~ metrische bepalingen gedaan van de verschiUende ionen. Bet bUjkt dat de ionenfluxen afnemen met hosere yuldruk in het expansievat, het~ herleidbaar is tot moleculaire ionvorming door ladingsoverdracht en dissoeiatleve reeombinatie. Metingen zijn gedaan ~ BI , At en N, en mengsel8. In bet plasma zijn elektroneDdichtheden en -temperaturen gemeten met hehulp van sondes. Deze bleken goed tot redelijk O\fereen te stemmen met Thomzonverstr00iing8metingen onder vergelijkbare omstandigheden. 3C-89.2 ~,.u~ea van1ll&lliam (Van der Sijde, ~hram)
Samenvalhnt
Ret onderzoe heeR ten doe! om in opdracht van UCN en in overleg met NLR te komen tot een globaal botsinga-ttralingsmodel voor uranium voor door UCN /NLR op Ie geven parameters van temperatuur en dichtheid. De conclllBies zijn dat een gebrek au elementaire atomaire gegeven8 over uranium precieze voorspe11ingen oumoge1ijk mwt. Anderzijds i8 de atomaire opbonw van uranium zodanig dat met grote waarschijnlijkheid geeoncludeerd kan worden dat de proeesBen in een uraniumplasma in hose mate botsingB gedomineerd zijn. Vit is als zodanig Diet gunstig voor een hoge geweuste bezetting van de grondtoeatand. Bet werk is inmiddels aIgesloteu. 3D: Elementaire orocesBen in psoatJadincen Plasma-et1leD (Raverlag, Snijkers, Kono, Kroesen) Samenvattmc Zowel bet toevoegen van materiaal (deponeren), al8 het weghalen van materiaal (etsen) &an oppervlakken is met chemisch actieve plasma's in moleeulaire gaaBen mogehjk. Van de plasma'8 die gebruikt worden bij deze technieken is in het algemeen weiDig bekend, hoewel ze van ~ helang zijn voor versehillende belangrijke technologieen IO&Is de lC-technoIOgJe. De doelstelling van het onderzoek i8 om meer plasmafysische kennis Ie vergaren over etsende plasma's en Ie komen tot antwoorden op de vragen: welke deeltjea hepalen het proees, hoe ontstaan ze, welk type guontlading is het meest geschikt. 3D-82.1
3D-8U Nnmerieke Simulatie van Guondadingsplasma'. (Tolsma) SamenvaUIDC In plasma'8 van guontladingen met leer lage ladingsdichlheden diffnnderen de gel aden deeJtjes vrij omdat het veld ten gevolge van de ruimtelading verwaarloosbaar is. Bij hoge ladingsdichtheden Ial het ruimteladingsveld verzadigen en aanleiding geven tot ambipolaire diffusie: een combinatie van diffusie- en heweeglijkheidsstromen. De overgang tussen heide limieten wordt theoretisch onderzocht door numerieke simulatie van plasma's hestaande uit elektronen, positieve en negatieve
..........,
-5iODell, waarbij ionisatie door e1eklronimpaet, aU&ehmenl en recombinatie een rol spelen. 3D-89.1 Optopl'lUlic:a (Scheer, Frenld) S&meny&ttJ1\I Met behulp van een afslembare dye laser wordl resonanl 'lraling in een onUading pabsorbeerd. Dit beinvloedt de slroom en de spanning van de onUading. Bel doe! van het ondenoek is om -'e komen lot een vo11edige beschrijring van deze effecten. QuanmaUeve analyse is elgen1ijk aileen goed mogelijk un relatier eenvoudige onlladingen. In de analyse komen problemen un de orde ala (al de versloring van ~citatie-ioni8atie-nenwichten door absorplie van lasernwing, (b) de relatie tussen enerne parameter, ala ,lroom en apannins enerzijds en het plasmlH!VeDwicht in de buis anderzijds, (c) hanspon van resonanllesiraling.
3»-89.2 InfrHoocl tecIulieba (Baverlag, FrenD, Kroesen)
Samenvau~
Voor bet on ensoet naar plasmachemische loepassingen van onUadiDgen worden optische lechnieken, IOwel in het normale als het nabije infra-rode gebied ontwikkeld. Infra.rood absorpliespectra seven directe, chemische informaUe omdal e1ke (chemische) binding een goed herkenbaar spectrum beeR dal seer gevoeJig is voor de overige actlriteit van de paniciperende alamen (b.v. hybridiBalie).In plasma's wordt gezocht naar de aanwezi~d van bepa.alde moleculen en radica1en en wordl gebruik gemwt van een speciale fourier interferometer. Voor het optogalvanische werk hebben afstembare diodelasers In het nabije infrarode gebied van het spectrum een untal voordelen t.O.V. de continu afstembare lasers in bet zichtbare gebied. De ontwikkeling (in vakgroepsverband) is gericht op lasers met een vermogen van plm. 500 mW. p~
in ontJadiD&ea (Snijkers, Kroesen) SamenvaUIDC In verband met de toepassing van RF-onUadingen voor de modificatie van oppervlakken wordt de plasma-wandlaag voor elektrode en/of substraat nader besludeerd. De doelstelling is Om modellen te ontwerpen die het transpon van elektronen en ionen in de wandlaag beschrijven O.a. in unwezigheld van negatieve ionen. Er wordt lamengewerkt met de vakgroep TheoretiBche Natuurkunde en de groep Computational Physics van het FOM-instituut voor Plasmafysica. Bet experimentele werk omvat meting en analyse van de ionenenergie!n van lonen die op het aubetraat arriveren. ,Daarnaast wordt Ujdopgeloate spectroscopie gebruikt om de excitatie en ionisatiedynamiek in laag en plasma te onderzoeken. 3D-IMU
30-91.1 EUipeometrie (den Boer, Freriks, Kroesen) SamennUinc Voor de bestudering van de invloed van het plasma op een substraat blj etsen en deponeren wordt gebruik gemaakt van ellipsometrie. Recent is er een spectroacopiache IR ellipsometer operationeel geworden. Naaat het werk un de vervolmaking van dU instrument, wordt een spectroacopische ellipsometer ontwikkeld die een factor 200 sneUer is. Rimoe .aI gebruik gemaakt worden van het multiplexprincipe van een Fourier-tpectrometer.
-63E: A_aire en 0RUsche Wisselmkjy 3E-7'2." Computer (Van Leeuwen, Vredenbregt, Boom) SamenvaUlDl Doel is het rea1iseieD van software en hardware hulpmiddelen voor een doelmatig ~putergebruik bij de experimenten, gebaseerd op de door FIV en BA ontwikkeIde lnfrastructUur (M68000 meetcomputers met interfacel, Phylan netwerk, Microvax hoal), met un de "experimenkijde" PC'. voor dataverwerking en een IBM-RS worldtation voor theoretische berekeningen. 3E-75.1 PIumabroa (Vredenbregt, Beljeriock) , Samen!'JttlDI Intense bronnen van metilltahiele alamen met een breed energiegebied sljn van bel~ voor bundel~perimenten un inelastische en readieve hotsingen. Fundamenteel onderzoek naar de werking van deze bronnen i. noochakeJjjk om de experimentele grenzen ,teeds te verleggen. Voor bet thermische gebied is de basiaconfiguratie een supersone ~pansie waarbij door de noule openiD& een onUading wordt getrokken. In het superthermische gebied (0.5-10 eV) wordt een hoUe kathodeboog gebruikt. Optische, atoombundel- en laserteclinieken worden gebruikt om zowel in de ontlading ala in de bundel de bron te karakteriseren. 3E-78.1
0ptiIJcJa pompea (Roogerland, Van de Burk, Vredenbregt, Van Leeuwen, Beijerinck) I
Een
ailleerd iuieht in de wil8e1werking van mje atomen met coherente strall~g8velden blijkt essentieel te sijn voor een correcte iDterpretatie van hotsing&~menten met laserge&cileerde alamen. De lacilitelten zijn een lingle mode, £requente gestabiliseerde klenrstoflaser (600-680 nm, passend bij Ne" overgangen) en sinds 1987 diodelasen (760-810 nm]. nabije infrarood, pa.ssend bij Ar". Kr". Xe" overgangen). Vooral de diOdeiaser heel' een grote be10fte voor toepassingen bij botsingsexperimenten, door de combinatie van prij., Oexibiliteit, verstembaarheid en £requentiestabi1iteit (N 1 Mlb). PeDJliIIK ioaiIaUe met eIebtoaitdt &ebdteenle atomea (Beijerinck) Samenvat&IUI Bolsingen van ge&citeerde alamen (metastabiel ofkortlevend) met een atoom of molec~ul ~s ~oelwit ~~en resulte~ in ionisatie ala de ~ci~tie-energie groter is alB de lomsatJ.e-energle In het doelWJt. Ala voorbeeld kunnen W1j denten &aD Penning ionisatie voor het sys\eem Ne"(ol + Ar ... He + Ar' + e'. Metingen van werkiame doorsnedes voor deze prOOO81len in een breed energiegebied 0.05-10 eV leveren informatie over de overgangsmechanismen en de potentiaaloppervlakken. Vanwege het niet-isotrope karakter van het ge&eiteerde alamen, vertonen deze processen polarisatie-effecten. 3E-80.1
3E-82.1 Readieve ell iJaeIastiIche bo&eingeIl van metaaabiele edeJ&uatomen met molecalell (Vredenbregt, Van Leeuwen, Beijerinck) Sa,menvattmc De gebrnikte techniek voor het onderzoek Yan de gevormde produkten is spectrale analyse van de verval88traling met filters en/of een monochromator voor 170 S ..\ S 800 DID. Dit onderzoek rindt plaats in de bundelopstelling Kist II alsmede in een minibundeiopstelJing. Bet gebied van tranalatie-energiei!n is
.w.... .
-1-
-8-
......
0.05 S E(eV) ~ 10. Voor reactie¥e houiagen is hd oadmoek gericht op de vorming van edelgas-halogeen excimeren. Voor de iaelutische OOtlingea is de aandacht voorlopig gericht op de systemen Ar·,Kr· ,xe"+CO,N1, waarbij de elelttronische, vibrationele en rotatitionele excitatie ondenocht wordt.
3F Traeerteehnielten
3&-84..1 Iaelutilche ,eI.bottiiDs van ko.rtleteade Ne"·«2p}I(3p}} a&omeIl (Boom, Beijerinclt, Verhaar)
Bij de bestr ing van een bnton-gutarget met protonen ...an 26,4 MeV worden diverse Rb-i80tOpen gevoruld in een krypton (pluma) omgering. Doel ...an het onderzoelt is meer iDsicht te 'feI'lrrijgen in de produlttle en he\ ~r&g van de Rb-isotopen en ...an het geyormde Itryptonpluma, allmede in ie wederzijdse inter-
Samenyattlnc In samenwerltiag mn de"groep Verllaar van de ...aItgroep Theoretische Natuurl:unde wordt onderzoO gedaan naar overgangen tussen Itortlevende (r =20 us) elebronilch geb:citeerde Ne··(3p)-westanden, geiuduceerd door botsingen met atomen/moleeulen in de groncJtoeatand. Ret project voorziet in meting ...an totale botsingsdoorsnedes (0.01-10 A2) O'fel' een breed energiegebied (0.05-10 eV), met inbegrip van toestandaelectie en polarisatie-effeetea en de theoretische interpretatie met semildu5ielte en quantummeehanische berelteningen in termea ...an koppeUagspotentialen. 3E-8U
~ met nije ndicalea
(Senhorst, Joosten, Beijerinct) SameuyaUsn, Met het afnemen van de afmetingen van halfgeleiderschaltelingen « 1 pm) is wicht in de dynamica van de et5- en depoBitieproceuen vereist. De etsreactie ...an de radicalen F/CF. Of SiO,/Si wordt onderzocht in een UBV oplltel1ing (werkdrult < 1O-ID Torr), waarbij hd oppervlalt beachoten wordt met bundels van vrije radicalen, lonen, u..... fotonea en neutrale gusen. Op deze Manier wordt een plumaetsreactor gesimuleerd. met een maxiJDaal te verwachten etssnelheid ...an ~n monolaag per seeonde. De geloniseerde of neutrale produkten worden geanalyseerd met een MUsupeetrometer, waarbij ook SIMS en TOS gebruikt worden. 3E-88.1 Muipalatie van hudell me&utabiele edeJgu--aomea met I811erIich.t (Boogerland, Van Leeuwen, Beijerinct)
SamenyaUIDI Manipulatie ...an atoombundels met bellulp van de kinetische effeetea van (luett .traling (koeling, a.fbuiging etc.) heen grote toepassingsmogelijltheden voor botllng&experimenten. Bet producerea ...an zeer intense gecollimeerde bundels (twee-dimenaionaal koelen) zal experimenten mogelijlt malten die tot dusver door te kleine signalen onuit...oerbaar zijn, bijvoorbeeld experimenten aan botsingen tUlsen twee geexciteerde atomen. Bet ...ertr8$en van atomen (longitudinaal koelen) maaltt de 5tudie ...an extreem laag-energetlsche botSingen mogelijk. Pro,leltten ...an bd programma: KERNFYSISCRE TECHNIEKEN, KFT van de ...akgroep Deeltjesfysicaj ...erme1d naar werkeenheid 3F 3F 3F 3F 3G
Tracertechuielten Element-analysemethoden Versnellerteehnologie en bundeldynamica Strali;a,:=:,nieken/l80topeuproduktie CYGNE BV Bedrij Cyclotron
3F-81.1
.c:--
Kr-R.b-crm11!l1lie
(...an der Spelt, Steenhuijsen)
SamenyaUi~
adie.
3F E1emenHnalysemethoden 3F-11.1
Miaobundelle. eJemeaWaal;reea
(Mutsaen, Loll, Pierik, de Voigt)
Samev~umc
.
(Spoorlementanalyse van materlalen kan O.a. uitgevoerd worden door een tmplaat van het materiaal te beschietea met door hd cyclotron vennelde ionen en hierbij het energiespeetrum ...an de vrijkomende Btraling of deeltjes Of te meten. Rierbij djn de deteetielimiet en het plaatselijk acheidend ...ermogen van de aanwezige protonen-microbundel ...an belang. 3F-85.1
M'uea-aalyae ea conceatratiepro.6elea (Klein, Mutsaers)
Samenmtlnc Uit bet energieverlies van geladen deeltjes_ bn de diepte waarop een procea (verBtrooiiag, reactie) plaat8vond worden a.1geleid. mits men de mUla's ...an de aan het proces deelnemende deeltjes kent. Voor een preparaat met onbekende samenstelling is het nodig de MUsa's ...an de gedeteeteerde deeltjes te bepalen. Biervoor bestaan vele methoden, die altijd een combinatie van 2 of meer metingen ...ereisen. Door bepalen van diepteprofielen md een microbundel (project 77.1) ltunnen drledimensionale conceatratieprofielen worden verkregea. 3F-31.1
loneamicroecoop (Klein, Mutsaers)
Samenvattmg Toepassing van de microbundel (project 1U) bij de techniek van concentratieprofilering (project 85.1) maaltt in pnncipe 3-diDienllionale analyse ...an een dun target mogeliJk. Aan het nadeel van de geringe telmelheid wordt tegemoet gekomen door de 'scanning microprobe' te vervangen door een loneamict05coop samen met een plaatsgevoelige detector, d.w.z. hetze1fde ionen-optische probleem maar geavanceerde detectietechniek. 3F-89.1
WaterBtofstandaarden (Rijken, Klein, de Voigt) Samen...aUms Voor het bepalen ...an waterstofconceatraties ala fundre ...an de diepte in preparaten bestaat veel belangstelling. Met de alhier beschikbare cyc1otronbundels kan o...er een naar ...erhouding groat dieptebereik een relatief concentratieprofiel bepaald worden. Om tot een absolute bepaling te komen moot men doorgaans vergelijlten met een preparaat waarin de hoe...eelheid B bekend is. Bij andere laboratoria wordt meestal een geimplanteerde waterstolstandaard gebruikt. De H-conceatratie hierin is beperkt, de diepte waarop het B zlch bevindt gering. Er wordt gezocht naar een standaard met een 8tabiele, hoge homogene B-conceatratie.
-93F~9.2
Tijdl~
DId Y8Itedofdetedorea (Rijken, Klein, Munnik, de Voigt) SamenyMtlnC Door verstrooiing van alra's &aD dunne folies worden coincidente deeltjes aan twee V&8te-ttofdetectoren aangeboden. Bun tijdstippen van aankomst moeten zo nauwkeurig mogelijk vutgesteld worden. Bij ladingsverzameling en elektronische verwerking van de informatie liggen de tijdstippen van detectie later. Die "delay" per gedetecteerd deeltje varieen door verschillen in: de dichtheid van het ionisatiespoor, de plaataafhankelijke transpontijd voor de verkregen informatie, pulshoogte-a.fhankelijke verwerkingstijd, en door de ruis. Pogingen worden gedaan om de vrij guDstige fundamentele ruislimiet te benaderen. 3F~U
Ratherfordtenttooiiq m colDcidmtie&ec1miekell (Munnik, Rijken, Klein, de Voigt) Samenva.ttlnc De energie van aan een homogeen mOnlter verstrooide deeltjes geef\ inzicht in de musa's van de keruen daarin met analytische nauwkeurigheid. Bij niethomogene monsters van onbekende samenstelling wordt bovendien de musa van het terugstootdeeltje bepaald door combinatie van b.v. energie en looptijd, uit de energie van beide deeltjes of uit de beide detectiehoeken, en daana uit de energie de diepte van herkomst (hoge eiaen aan preparatietechniek).
-10als experimentele simulatiemodellen. Er ill nauwe eamenwerking met liekenhuis Elkerliek, Belmond. . 3F StralingstechniekenlRadioiso\OI!eDwoeJUtie CYGNE BY
Radiofarmaca (de Goeij) . In samenwerking met medewerkers van CYGNE: - Verdere ontwikkeling van de produktie van Ouor-18 door bestraliag van iIotopisch verrijkt water met protonen uit het cyclotron. - Ontwikkeling van een verbeterde versie van de rubidium 81/krypton 81m generator. - Synthese en radiojoderiq van enkele radiofarmaceatisch actieve verbindingen (samen ook met medewerken van de vakgroep TOC, faculteit ST). 3F-7U
3F YersneJlertechnologie !!!l bundeldypMdca 3F~2.1
(Rijken, Mutsaerl, Munnik, Klein, de Folter, de Voigt) SamenvattlDC De analysetechnieken kunnen gecombineerd worden met channeling om kristallijne staffen te onderzoeken op defecten, roosterveranderingen of verontreinigingen. Bierbij worden de snelle bundeldeeltje& gekanaliseerd tussen de atoomrijen door en de reactieopbrengst gemeten als functie van de hoek tussen een hoofdas van het kristal en de bundel.
MiDiCJClotron ILEC (Van der Beide, De Regt, Gudden) Samenvattlng Bet minicyclotron project aEC (Isochronous Low Energy Cyclotron) behelst de realisatie van een machine die geschikt is voor het versnellen van protonen tot 3 MeV (niet variabel). De doelstellingen van het project lijn het besch.ikken over van eeu faciliteit wa.armee de processen van bundelvorming in cyclotrons kunneu worden bestudeerd en geoptimaliseerd, en het verkrijgeu van een apparaat dat een ionenbundel met goede optische eigenschappen, m.n. een zeer geringe energiespreiding kan leveren. Zo'n bundel lal voor bet realiseren van een proton microprobe worden gebruikt (lie project 77.1).
3F-89.5
3F-88.1
3F~9.4
Cluumeliq
Datlr-KqUiaitie
(Munnik, Verseijden, Muts&erl, Klein, de Voigt) Samenvatttn& Bij sommige metingen komt de informatie bij elke gebeurtenis ('event ,) op een vrij groot aantal plaatsen als pulshoogte ter beschikking, zoals energie en pluts bij een PSD, energie en looptijd in een looptijdspectrometer, en combinaties van deze grootheden bij gelijktijdige detectie van meedere deeltjes. Door de gegevens in digitale vorm op te slaan kan men Ie per event combineren en verwerken, en Ie daarna nog varieren (replay). 3F~9.8
~ van llinkdefici&tie (Brands, Bruil, de Voigt, de Goeij) Sarnenvattm& Aan het model van een onderarm lijn inleidende metingen verricht als voorstudie om de opname van link in het lichaam te meten. Zink deficientie komt veel voor bij patienten. Bij toediening van "Zn (13,8 h) moet onderscheiden naar bot en spierweerael de opname van het link gemeten worden. Er is samenwerking met de TUD en het AZU.
3F~0.1
DiapoIe met BITI cIiIutiecurves (Vink, Bruil, de Voigt, Olthof) Samenvattlnf Kunnen 20lT dilutiecurves informatie geven over de doorbloeding van weefaels in hart en elders? Deze vra.ag wordt gepoogd te beantwoorden met zowel theoretische
EUTERPE (Batman, Bagedoom, Timmermans, Xi) Samenvattmf Het projectUTERPE (Eindhoven University of TEchnology Ring for Protons and Electrons) betreft de bouw van een 81 MeV protonen en 400 MeV elektronen opslagring, gevoed door reap. het minicyclotron ILEC (project 82.1) of door een 70 MeV microtron (project 87.1). Doelstelling is het realisereD van een synchrotronstralingsbron, het bestuderen van atomaire processen met behulp van beide IOOnen bundels, het doen van versnellertechnische experimenten en het bestuderen van bundeldynamische upeden. 3F~7.1
Microtron/FEL-poject (Botman, Van der Heide, Bagedooru, Timmermans, Kleeveu) Samen vattm & Het microtronproject is een s&lJlenwerkingsproject met de groep Quantum Electronica van de Universiteit Twente en de UCN. Het betreft o.a. de bouw van racetrack microtrons en de bestudering van hun bundeldynamische aspecten. Bet ene microtron, 25 MeV, zal dienen ala elektronenbron voor een vrije- elektronen laser TUEFEL. Bet andere, 70 MeV, lal injecteren in EUTERPE (project 86.1).
3F-88.1
Phi-Fadory (Botman, Bagedoom) Samenvattmg De Phi-Factory is een door NIKBEF Amsterdam beoogde elektron-positron collider
..... . 1.11
-11-
-12-
y... hoge luminositeit voor zwaartepunte-energieen t011dom 1 GeV, die van de MEA~neller gebmik kan maken. Oit project, de voorstudie in samenwerking met NlKBEF KID van de techDische en wetenschappelijke haalbaarbeid, is be6indigd.
gemaak\ van een Greense fuDdiemethode om de kenmerken van gebclteerde toeBtanden te bepalen. Het doel is om ecreening&effeden 10 gedetailleerd te begrijpen dat lOWel elektron-bandBlmduren ala plumonbandltmcturen -indieD mogeUjk met levenaduren van de excitatie&-IO correc\ moselijk kUDDen worden bepa.ald.
3F-OO.l
4C-81.2
LiDac'I
~Ei!lnd~19~8~9
Duijneveldt, Sweep, Timmerman., Botman, Hagedoom) yanuit liekenhuisen twee lineaire versne1len van 5 eD 10 MeV Vet-
kregen. De'; MeV versneller wordt In het kader van een AIQ-2 opdracbt gemodificeerd om 1) ervaring op te doen met lineaire versne1lers aIs elektronenbt011 voor het Microtron Eilldhoven RTME (project 87.1) en 2) pluties met snelle elektronen te bestralen, in samenwerking met Fac. ST. De 10 MeV versneUer wordt gewijligd om te kunnen dienen als elektronen injector voor het Microtron Eindhoven. 3G: Becirijfacroev Cydott011 3G-89.1
~ ell IuhDdhoadins qdotma
3G-IU
R.uim.~teem
3G-89.1
B- huadelprojed.
3G-89.8
IIewakiD& CJdotroa
30-89.5
OpbreDpt budeIItmom
Ombo... hudel....
·3G-89.10
VenaieawiDs bedienhtppaneeI CJdotroa
30-90.1
Samenvattiuc . Het sterk verouderd bedieningspaneel van het cyclotron wordt vervangen door een Dieuw bedieningspaneel op een andere pluts, sodat het cyclotronbedrijf ongestoord dootgang vandt.
Pro)ekten van het programma THEORETISCBE NATUURKUNDE, vermeld naar werkeenheid: 4C Theone van de vute stof 4D Theorie van de plasma's en quantummechanica 4E Quantumtherie 4C Theorie Van de vute aloC 4C-87.1
Quantumtheorle van JaaI&eleiclersJltemen (van Haeringen, Lenltra, baling)
Samenvatt1D~
Het onderzoe richt lich voornamelijk op de lundamentele kenmerkeJl van de elektronisch geexciteetde toestanden in haIfgeleiders. Daarbij wordt uitvoerig gebtnik
Hetero.fuDetiei ea r.et eatelope-ludie-bmalieme (van Haeringen, Lenstra, Cu;ypers)
Samenyathn, In de beschriJviDl$ van de elektronische eigenachappen yan hat&eleidersystemen soals heterojuDctles wordt met wi8selend Sllcce8 gebmik gemwt van het eDvelope lundie formalisme (ook wei efJectieve massa formalisme genoemd). De theoretische onderbouwing is verre van voldoende, gezien de moeilijkbeden die optredeD bij bet aanslniteD van eDvelope golffunetie8 in bet overJangsgebied tussen de twee lameDBlelleDde hallgeleiders. Doel van het O11dersoek IS om &an te geven or lO'a onderbou~ wing bn worden gegeven en 10 nee om een altematieve procedure te oatwillelen voor een eenvoudige bescbrij'riug van een heterojundie. 40-87.3
Qaantumtlleorie van elektrilclle p1eiding (Lenltra, van Haeringen. Joosten, Notebora) .
Samenvattln~
We ontwikk en theorieen over elektrische geleiding en PUSeD deze toe op Itmeturen van eenv011dige geometrie. De nadmk ligt op het berekenen van stroom-tlpanningskarakteristieken waarbij vooralsuog is uitgegaan van een beschrijving ia termen van volledi~ coherente golven. Hierbij spelen fenomeDen als Bloch oscillaties, Ou.xperiodiciteit, localisatie en resonant tuunelen een rol. Ook komeD fUD- d~ amentele vragen aan de orde met betrekking tot irrevenibiliteit en dissipaiie. 4C-81.4 TIIeorie van de tiber-opt.iIche I'iDpaoDator {Lenltra, van Haeringen)
SameaDumf,
v
Dit project Oeit voort uit een door FOM gesubsidieerd samenwerkingsverband tusen RUL en TUE met als titel "Sagnac bandstmdure of fiber-optic ring resonator". De vakgroep verleent bieraan theoretiscbe stenn. Onse interesse gaat vooral nit naar analogieen tUI8eD interferenUeverscbijnselen in optica en micro-elektronica. Er is bier sprake van vmcbtbare kmisbestuiving die tot Dieuwe inzichten voor IOwel de optica als de vaste-tltoffysica kuunen leiden. De te bestuderen onderwerpen hebben betrekkiDg op golf-transportverschijnseleJl in optische vezels in het al~e meen en op de tbeoretiscbe analyse van bet mode-tlpectrum van een fiber-optlscbe nngresonator in het bijlOnder. Het onderr.oek ia theoretiscb van aard: de werkwijze . gemengd analytilcb en numeriek.
4C-88.1 AIlalogieen ill optiea eD mic:ro-electroaic (van Haeringen, Lenstra) SamenvaUinc Het project hehelst onder meer de voorbereiding van een internationale conferentie op 1-3 mei 1991 over dit thema. Deze CODferentie bouwt voort op een in het vOOtjur 1990 en boek door Klnwer Academic Publishers, waarvan wij all editors optraden. COD£erence proceedings lullen bij Elsevier verscbijnen, waarbij wij wederom als editors lullen optreden. 4D: Theorie van
de plasma's en guantummechanica
4D-7S.2 FudameDtele problemen ill de qautummechanica (de Muynck, de Baere-RU-Gent, Martens)
..... 0o
-14-
-13SamenyaUinl Onderzocht wordt in welke sin de qllantummechaDica kan worden opJ.evat als een theorie van stochastisc:he processen. Speciale aandacht gaat daarbij Ult naar het probleem van lokalitei.t en ca.uaaliteit ill quantummec:hanita en qualllumveldentheorie. Versclrlllende interpretaties worden onderzocht.
41>-85.2 Theone ftIl de qaIIlbmmech&JIilclae metiq (de Muynck, Martens) SamenvaUiDC Onderzoek van een uitbteidiag van het quantummecahnilc:he formalisme waarbij observabelen worden gereprelellteerd door positieve operatorwaardige maten. De theorie is in een lOdanig ~rgevorderd stadium dat bet mogelijk is om deze toe te p&88e1l op nieuwe types Tan quantummechaniac:he meetproCedures in O.a. neutroneninterferentie en quantumoptica. Van belang daarbij iI de kwaliteit van de door de meting Tt!tUe&en informatie. Nieuw projek\. 4D-88.1
MaOaemaiildte fJ*a ftIl de soJItoortplutiag, ba het bijlODder in bahoJDOFDe media
(Kamp, Miesea, Kerkhof en SluiJter) SamenyaUmc
Er wordt ~trac:ht lange analytilc:he en{of numerieke weg de voortplanting van golven in Inhomogene media te besc:hriJven. Vooralsnog ligt daarbij de nadruk op de Eg. graTito-akoestisc:he golven in een inhomogene atmosfeer en elektromagnetilche galven in een inhomogeen gemagnetiseerd p1uma.
4D-4JO.1 B.e1ati'tiIUach meettlaeorie (Kroes, (W&MW), de Muynck, Sluijter) SamenVlttin.c We bestuderen eenvoudige modellen van relatiTiltiac:he klokken en meetlatten tenei.nde een dynamisc:he onderhouwiDg te Terkrijgen van de relativistisc:he kinematica. Bet is de bedoeliq om, DW anaIogie van de quantnmmec:hanita, te komen tot een theorie van Diet-ideale relatiTiltiBche metiagen, en ~oIgens 11& te gaan in hoeverre realistisc;he meet procedures afwijken Tan het kinema\isc:he ideaalbeeld. 4E: Quantumtheorie
4E-8S.3 Ibpetilc:he. optiIc1Ie eA microplf trapI (Stool, Verhaar, TiesiDga) SamenyattlDC Recente experimenten hebben de mogeJijkheid Tan bet opsluiten en afkoeleu van neutrale atomen aangetoond. I{ierdoor is een geheel nieuw fysisch regiem ont810ten, dat de mogelijkheid biedt tot het waarnemen van m.aaosoopisc:he quantumTerschijnseien en het uitvoeren van zeer 11&uwkeurige (spectroscopische) metingen. Belangrijke v!'flen bij dit allea zijn: wat is de stablliteit Tan dergelijke systemen en hoe kan zo effic.ent mogelijk gekoeld worden. Collectiete effette.a ba ftlrdude guIC!Il, WWODder de ~ B-muer (Stool, Verhaar, Maan, lamenwerking met Crampton, WilliamscoU,MA, trSA, Mandel, UDiversit~ Libre, Brussel, Belgill, Silvera, Harvard University, MA, USA). . SameDvaUin.c Met de in experimenteel stadium Terkerende ayogene waterstofmaser hoopt men uiteindelijk te komen tot een {requentieatandaard die orden van grooUe stabieler is dan de kamertemperatuur H-maser, de tot DOg toe meest stabiele Uequentiestandaard. Deze hoop il ondermeer gebaseerd op de veronderstelling dat in de 4E-M.2
B+B-botsingsbeschrijTiDg aileen de centrale (exchange) wisselwerkiagen meegenomen behoeven te worden. Bet ODderzoek richt zic:h op het bepalen Tan de instabiliteit Tan de B-maser ten gevolge van de hyperfijnwisselwerking aedureade de hobiBgen en het bestuderen van strategie om-deze te Terminderen. 'tevens is bet onderzoek gericht op het bestuderen van mogelijkheden om de B-mue.r te gebrDiken als uite.rat nauwkeurig meetiDatrument TOOl collectieve effecten in ftlrdude guaen in het a1gemeen.
04E-80.2 Qaaat1lJlrferlChijuelea ill atomair watentorps (Stool, Verhaar) SamenDttml Naut de conventiODele methode (eompreasie Tan SllperflDide heliumbellen) bestaat er momenteel een grote belaagBtelling TOOr een nieuwe e.xperimentele opzet om eveneens bij relatief comlortabele temperaturen (T:: 100-500 mK) en dic:htheden (n ~ 10"-10It em''') de BOIe-EiDatein gecondenseerde lase van s epolariseerd wate.ratof te ~lijken. In het laatste JreDl TiDdl de eomp an het gas plaats in een klein gedeeUe Tan het touJe TOfume door gebruik le maken Tan de sterk iDhomogene Telden van een magnetische of e1ectrische naald. Vanwege de hovengenoemde hoge dichtheden .aI ook mer de .labilitei.l Tan bet p i begfenld worden door drie-deeltjes reeombinatie B+B+B .. B,+B. Een ~ begrip van deze reactie i8 dua Tan belaag om ODder andere de haalbaalhei.d van ideeen na te gaan.
oeze
tME-82.1 EIectronische 0Ye.rpDgen door bottiagen (Verhaar, Boom, Driessen) SamennttlDC Bestudeerd worden overg~en tUBBen de kortlevende (!! 20 DB) loeslanden van het e1ectrODisch $eexdteerde Ne ·{(2p)S(3P} multiplet, teweeggebracht door botliagen met atomen \molec:ulen) in de grondtoestand. Dit gebeurl in samenwerking met de groep Atom&lre en Optische Wisselwerking van de v~ DeeltjeafYlica. De belangstelling gaat met name uit DW de systemen Ne ·-He en Ne··-Ne. Bij de theoretische bepaling Tan Ne··-Be overgaagswaa.rsc:hijDlijkheden worden quantummechaDisc:he gekoppelde-hnalen berekeningen gebruikt, uilgaande Tan modelpotenlialen die goed blijken te voldoen. Een weJkome aaanvullint\ daarop 'IOI'Dlen &emiklusieke berekeniagen, die direct inzic:ht in hotsingsdynamlta en interactiemechaDismen bieden. .fE..OO.Ol KODde alomen m mapetiIche eA optiIdle trappea (Stool, Tiesmga, Verhaar) 5amenvattinc Recente experimenten hebben de mogelijkheid van het opsluiten en alkoelen T&11 neutrale atomen aangetoond. Bierdoor is een gehee! nieuw fysisch regiem onuloten, dat de mogelijkheid biedt tot het waarnemen van maer08OOpisc:he quantumTersc;hijnselen en het mhoeren van zeer 11&uwkeurige (spektrosoopilche) • Een voorbeeld van dit laabte il de ontwikkeling door de groepen van Chu ( rd Uni~iteit) en Cohen-Tannoudji (Parija)-van een C......toomklok, gebueerd op het atomaire fontein-effect., met een sterk verbeterde precisie. Belangrijke Tragen bij dit alles zijn: wat is de stabilitei.t van systemen van opgealoten atomen en hoe groat il de T, en de frequentie ~uiviag Tan de CHijn door de onderlbage botlingen Tan deatomen.
4&-00.02 StatiODaire en ,.epuJate 0IdIIatie ftIl de IUb-blTiD B-muer (Maan, Stoof, Verhaar) SamennttlDC De sub-kelvin waterstof maser is de meest .tabiele bestaande atoomklok met een
..... . -...J
-18-
-15-
haalbare frequenUe stablliteit l:t.w/w van 10-" TOOr een waarnemingstijd van 1 uur. Het onderwerp van onderzoek is het niet:...JlarmoDische gepulste gedrag dat een dergelijke maser Diet ver van normale bedrijIBomltandigheden venoont. nit pulserende geeinl za.l belangrijke informatie hnnen seven over de dynamica van de maser werking en wordt belchreven door de complexe Lorenz vergelijkingen waarmee de gekoppelde veld-materie dynamica kan worden be8chreven.. De invloed. van de thermillche ms op de gepulste 08cillatie wordt onderzocht. 4&-80.03
Sapedlalde·~
aIIl)Jie&eI war koade atomeD.
(Stoof, Tieainga,Verhaar) SamenyaUIDI Er beltaat momentee1 grote interesse in botaiBgen tUll8en atamen en InperOntde
helium bij llle temperaturen, omdat het er naar nitziet dat een 4He--oppervlalt '\'OOl T-O de atomen volledig reOecteen en dus als spiegel fuctioneert. nit IOU "optica met atomen" en ideale opslll van atamen mogeIijk malten, waannee ulta-precieze metrologie kan worden bedrnen. De theorieeD die tot dusverre op een dergelijk spi til wijzen gaan nit van een ontwikkeling in machten van de inelasti8che ussen oppenlak en atamen. Omdat via werk van Platzman c.s. hierover gerezen is, ontwikkelen wij een nienwe aanpalt die het molelijk maakt iets over de reOectie te leggen en Diet gebaseerd is op eerder genoemae ontwikkeling. 4&-8O.OC Drie-deelt,iel 'bohiIJ&ea ialpiqepolariaeer atomair watemof pi (Maan, Stoof,Verhaar) Samenmhn& Naast de conventionele methode (compressie Y&n water&tofbellen in snperOulde helium) beltaat er momenteel grote belangstelling voor een nieuwe experimentele opzet om eveneens bij relatief comfonabele temperaturen (T !! l00-s00 mK) en hoge dichtheden (n !! 10·'-10"cm-l ) de Bo~Einstein gecondenseerde fase van spin-gepolariseerd waterstot' te verwezen1ijken. Hierbij vindt de compreasie van het gas pluta in een klein gedeelte van het totale volume door gebruik te malten van de sterk inhomogene velden van een magnetische of elektrische naald. Vanwege de bovengenoemae hoge dichtheden zal ook bier de stabiliteit van het gas begrensd worden door drie--deeltjes recombinatie: H+H+H - H,+H. Onderzocht wordt dit drie-deeltjea botaingsprocea. 4&-80.05 Polarilatie-el'l'edea bij elektrcmildle in a.angealagea ede1gu&tamen door botlingen met poadtoe::..~en , (Beijerinck, Boom, Verbaar) $amenyAUlnc Dit samenwerkingsproject met de experimentele groep Atomaire en Optische Wiaaelwerkingen betreR onderzoek &an ineiaatiache en reacUeve botsingen van elektroniach I$eexciteerde edelgas atbmen met Grondtoe&tand atomen als nero De hlerbij onderzochte processen zijn lDtramultiplet mixing en P 'satie. Onderwerp van onderzoek is met name de terugwerking van bet flux door de ionisaUe op de baangoHfuctie in het nentrale kanaal.
Projekten van het programma: TRANSPORT VAN MASSA, IMPULS EN ENERGIE nn de vakgroep Transpon£ysica, NT. vermeld nw werkeenheid: 6e Gasdynamica 6D Werveldynamica en turbulentie 6D Micro hydrodynamica en heterogene media 6D Andere velden van onderzoelc 6E Windenergie
1.
Gaadynatpica
Golf\renc:JDjDIeIeIa en reluatieproceae.a in eea pa-dmppeJ ~ (Van Dongen, Smolders, Hirschberg) SamenDttlDI Bij golfvoonplanting in een nevel zijn overdrachtsprocessen van impuls, warmte en massa van grote invlOed. Door het opwekken van een schokgolf in een nevel wordt spronglgewijs een niet-evenwichtstoe&tand gevormd. Door het volgen van de relaxa~ tie nur een nienw evenwicht worden de genoemde elementaire overdracbtsproceasen beltudeerd.
80-79.1
8C-88.J DpaamiJehe danpaatHDetiapa ill aardpa (Van Dongen, Hirschberg, Morgenstern) SamennUm& . Het project beoogi 11& te gaan of condensatie all gevolg van een adiabatische expansie van een gas-d8.mp mellPel, gestimuleerd door "vreemde" condensatiekernen, een moge1ijkheid biedt tot bet vastatellen van het dauwput. De methode zau een mogelijk a1ternatief kuDllen zijn voor thans op aardgas toegepaste quui-stationaire methoden.
L
Werve1dynamica en twbuientie
81>-81.2 Wa.adwrij~ door Y&n JIIic.rop)e.ea tOOaieIIe.....top..
r:h~praaad,
VOlkamp) Samenvauu'cf Gebleken is at de geornetrie en almetingen van de microgroeven de Ichui&p&llJliDg in een turbulente grensJaag kunen beinvloeden. Onderzocht zal worden welke goometrieen van microgroeven een maximaal elJect 8Oneren. Het onderzoek vindt pluts in een walerlcanaal. De metingen worden verricht met bebulp van een LaserDoppler snelheidsmeter, een schuifspanningsbalans en met water&tofbellenvisualisa~ tie. Het project wordt nu 1'OOr een tweede periode van • jaar, vanal sept. '88, voongezet door S.T.W. en F.O.M. in aamenwerking met het Laboratmum TOOr Aero- en Hydrodynamica van de T.U.D. 81>-85.1
KwaDt~ ..... c:.haotisch
61>-87.1
AertHakoestiek ..... blauiDltrumeDten
pdrll (van de Wetertng, van de Water, P. Schram) SamenvaUml De studie van turbulentie is het hoofddoel van het onderzoek. In de eetste pluts betreft dit schalingseigenschappen van de Itruannr van turbulentie in de gewone ruimte, in het bijzonder naar de toepassing .an de tbootie van multiuactals. In de tweede plws wordt de relatie tUlsen turbulentie en chaos (complex gedrag van niet-lineaire systemen met weiDig vrijbeidsgraden) onderzodlt. Naast experimenten wordt sewer"t &an numerieke simulaties om ilWcht te krijgen in meet bare aspecten van chaotiscbe systemen.
(Hirschberg, Wijnands, Van Dongen) SamenDtUnc . De optimili&atie van blaasillltrumenten (orgel, blokOuit, klarinet, s8.Xofoon ... ) is onderwerp van veel onderzoek. Het ontwikkelen van modellen voor muziekinstrumenten is ook van groot techniach belang i.v.m. kunstmatige spraak. Wij concentreren ons op de 8tromingsaapecten van rietinstrumenten, labiaal orgelpijp en blokOuit.
..... . Q)
-18-
-176D-87.2 ReIu:atie van ~ ia tubaieDte piJpltlOllliDs (ParcheD, S~bergeD, Prasad, VOIIkamp) (was 87.1, lie pag. 53, "Venlag 1989") SamenDU1nC· Er beIItaat eeD toenemende behoefte un verhoogde nauwkeurigheid bij lid meteu van gas- eD vlooistofdebieteu. De ventoriDgeD die optredeu als gevolg van de opbouw van het pijpst:f1lteem beiDvloedeu de meetnauwkeurigheid. Er belltaat eeu behoefte &an meer fundameDteeJ ondenoek naar: Bet soon eu de mate van ventoriDg veroorzaakt door de pijpconfiguratie. b De relaxatie van deze YelltOJing in eeD rechte pij • et onderzoek dat binneu de TUE Wordt verricht eu tancieel gesteund wordt door de Gutmie beataat uit: de ontwilleliug van een computermodel dat de relaxatie van goed gedefineerde ~toringeu in een turbuleute stroming beIIchrijft de verific:atie van het model via experimenteel onderzoek.
~
~ pulIatiel ia guleidiDgeD (Birschberg, van Dongen, Peters, Wijnands) Samenvattm& StromingBgelnduceerde pullaties all gerolg van werveiaIschudding in gasleidingeu kunneu aanzienlijke schade en Jeluid80verlast veroorzaken. Doel van het onderzoek is het ontwikkeleu van eeDvondige theoretische modeUeu voor de werve1a!schudding bij pijpeindeu, fleuen, dempers, afgesloteu zijtakkeu... Deze model leu mooteD leideu tot nieuw ontwerpregels of voorspellingeD met behulp van numerieke simulatie.
8D-88.2
6D-89.2 N'Jet-lineaire puamelriache IeIIOIWlties (W. van de Water, P. Schram) SameuvaUmg Bet doel van het onderzoek is lid ,erwer'eD van keuuis over niet-lineaire hydrodfllamische Btabiliteitstheorie van eeu eeuvoudig systeem. We onderzoeken de stabiIiteit eu mode- iateractie van parametrisch aangedreven capillaire golveu aan het vrije oppervlak van eeu vloeistor. Cobe.reate Smac:taaa in een synthe&iache tubaleute greuiaIK (Prasad, VOIIkamp, Van de Water) . SamenvaUinc Via het onderzoek van levenacycli eD interacties van cohereute structuren wordt gehoopt meer inzicht te verkrijgeu in bet gedrag van turbulenlie. In bet algemeen is het probleem dat de "vingerafdrnk" van eeD bepaalde Btrnctuur moeilijk exact te bepaleD is omdat de strnctuur self BOg met good geuoeg bekend is. Gezieu dit probleem willeu we uitgaan van bei idee, oorspronkelijk afkomltig van Colea eu Savas (1985), om een kunBtmaiige (syntbetische) grenalaag te ~ren. In deze grensJaag bnneu dan e1emeutaire structureu (turbulente spots, vortex strndureu) kunstmatig wordeu opgewekt. Het Jijkt het best om hierbij de wind tunnel te gaan gebruikeu. Eeu beJangrijk upect van het werk wordt gevormd door de problemeu rond de data-e.cquisitie, de data verwerkiDg en de data-interpretatie. VOOI deze laatBte upecteu ligt het in de bedOOli5 eeD sameuwerking aan te gaan IDet de werkgroep "Laboratorium Automatisering (LA). Vanuit de kant van de Fysische Informatica Dn de vraag gesteld worden wat de gewenate computer configuratie (inclusief software) is om de n~ steeds gehanteerde 8trategie "eerst meten eu opslaan eu daarna pas verwerken I te doorbrekeu. Er is eeu nauwe relatie met het overige turbulentie onderzoek en contacten met project 85.1 (V.d. Water) zijn noodzakelijk. 6D-eO.l
6»-00.2 Barotrope wem!Is ill een mtereDde yloeiltof (Van Beijst, KlOOllterziel, Velasco) . Samenva~
Dit onde rich' sic' op de dynamica van dabiele wervels, instabiliteit, alsmede de effekten van bodemtopografie. De dynamic:a van stablele wervels wordt bepaald door een gecompliceerde combinatie van laierale diffusie van vorticiteit, vervorming van het vrije oppervlak, eD circulatiestromingeu gedmen door de Ekman-greD8laIK. Insiablele wenels bli 'keu op te brekeu ill dipOleu, or vertoneu eeD overgang naar eeD siabiele tripolabe ( de) struktuur. Deze verschijnsel.en sijn iIIteuief beatudeetd, en Inmid eelJ begrepen. Bet onderzoek richt lich thans op de relaUe bodemtopogra.fie-ttabiliteit. Dipool-weryela ia een ~ YIoeiatof (FI6r, Van BeiJlt) SamenDUtnl Dipolaire wervels werdeu in eeD lineair~tratific:eerde zoutoplossing gegenereerd door gepulaeerde, horlzontale injecUe van eeD klein volume vloeistof. Bet onderzoek richt lich op de overgang 3D .. 2D turbuieDtie, de dfllamic:a van de dipool, eD Iljn Btabi1iteit (decay, interaciie-eigenschappen). Naast eeD theoretiBChe componeDt bezit het werlt ook een Iterk experimeDtele componeut (visuaiisaUe, lnelheidsmeting via beeldverwerking). 6D-90.3
6»-00.4 SpiD-Gp van Yloei8tofI'ea (Van Beijlt, Williams) Samenvattlnf Dit onderzoo aprojeci il gericht op de vloeistofstroming ill eeu aiet.....nsymmetriBche container die vanuit stilBtand inBtantaan op rotatie wordt gebracht. Onder bepaalde omstandighedeu zal de resultereude relaUeve stroming lich organiaeren in een aantal cellen. De aanwezigheid van bodemtopografie kan deze self-organiaatie van de Itroming in hoge mate belnvloedeu. Un en ander heeft consequeuUes voor de mengingseigenai:happen van eeD dergelijk s:f1lteem.
t.
Microhydrodynamica en heterocene media
Deeltjes bllt • (Derksen, Vanro:Ta'ter (exp.), Clertx, P. Schram (thear.» SamenvaU1nl Bet betreft onderzoek &an het mesoscopische gedrag Dn suspeD8ies. Omdat daarin de hydrodynamische interactie goed te btakterisereu is, worden oplossingen van mlcroscopisch kleine bolletjea ondenocht. Bet experimeutele gedeel\e Dn het onderzoek conC8Utreen lith op lichtveratrooiings (fotoncorrelaUe) techniekeu. Deze methode werd essentieel uitgebreid om de experimentele Btudie van Brownse beweging in Itromeude oplOllsingen mogelijlt te maken. Bet theoretisch deeJ van bet onderzoek betreft het aedrag van correlatiefunctie6 eu diffusiecoefficienten van Brownie deeltjes onder inV10ed van 8nelheidsgradienten eu bydrodynamische interacties. Vee) aandacbt wordt daarbij beateed &an de tijdafbankelijkheid. 6D-8U
8D-87.5 Dpamic:a DD 3-fueu kontaktlijnea (V.d. Zanden, Sluijter, Chesters) . (was 87.1, lie pag. 51 "Verslag 1989")
,....
.
\0
-20-
-19-
Samenvattin~
6~79.1
He' onderzoe beoog' he\ verifi&en en nitbreiden van thooreUBche modellen (waaronder dat van Chesters) voor de dynamica van bewegende kontakUijnen tUBBen twee fluida en een vaste begrenzing. De thoore\ische uitbreidingen betreffen terugtrekking van de vloeiBtof in een vloeistof/gu/vut systeem, verplaatBing van de kontakUijn in een vloeistof/vloeistof vut sYBteem en de aanwezigheid van BunadantB. De me'ingen betretren meniscus helling tot seer dichtbij de bewegende Jijn.
KiDetilche lheorie nil truaportproceaen in Diet-idea1e pluma" (P. Schram) . SamenvaUlns Voor pluma's met weiDig deeUjes in een Debye-bol gaat de gebruike1ijke kinetische thoorie nie\ op. Be\ ondenoelt betIeft de invloed van eindige pluma-parameter op tranBportprocessen en (partieel) tbermiscb evenwicht. De bienoe gebruikte methaden zijn generaliaaties van de Itubo-theorie, be\ KJimontovich-formaiisme en bet Zubarev..:formaliBme.
60-87.4 VerkellDend oadenoek maar di.ene meerfale ondetwetpen (ChesterB, Sluijtet) ~wu 87.2, zie pag. 51 "VerBlag 1989")
60-8U
SamenvattlD~
In dit "parap u projed" de volgende onderwerpen: (a) Ondezoek naar de stabiliteit van een gasfilm aan de wand van een venica1e buis waardoor een vloeistof stroomt. (b') Numerieke modellering van botsingsprocessen met druppe1s en vute vlakken. () c Het modelleren van de druppelbeweging door een gat ten behoeve van het bepalen van de dooriaatfreQuenUe van een trilplaat voor metaalscheiding. Dit onderzoek wordt uitgevoerd in Bamenwerking me\ de vakgroep W.O.C., Fac. W. (d) Het mode1Ieren van coalescentie, break-up en musa-overdracht in disperse, turbulente tweefuenstromingen in Bamenwetking me\ I.C.I. (U.K.), Unilever (NL), Imperial College (Londen) in het kader van een Europees BRiTE praJed. 60-87.3 Dynamica nil mIloldale bistaUen (Derksen, van de Water, P. Schramt (wu 87.1, zie pag. 49 "VerBlag 1989 ) SamenvUttnc Oplossingen van micr08copisch kleine bolletjes (grooUe: 10-500 nm) in een vloeiBtof kunnen fase overgangen vertonen ala de interaaiepotentiaal tussen de dee1tjes verandert. De interadie tUBBen de deeUjes kan beinvloed worden door elek'riache lading aan te brengen op het oppervlak van de bolletjes. Zo kan een OplosBing uitkristalliseren waarbij de macroscopische eigenschappen (zoals de viBCOBiteit) drama tisch veranderen. De bolletjes zijn dan gevangen in een periodieke potenUaal van het kristal, maar ondergaan tegelijkertijd Brownee beweging door botsingen me\ de moleculen van de vloeiBtof. Het systeem is van belang voor de studie van veeldeeUjes hydrodynamische interacties.
N"Jet~ peine nil a&omaire IJ'Itemea (W. van de Water) ~wu 89.2, lie pag 49 "Verslag 1989") Samenvattlnc ' In 1989 werd een informele samenwerking met P.M. Kocb van de State University of New York te Stony Brook afaerond. De resultaten van dit onderzoek zijn yan belang voor he\ begrijpen 1'&11 ae manifestatie van klusieke chaos in quantum syatemen. .
~
ToepuBinC tranBJ)Ol1fnica \.b.y. problemen in onhrikkelinglanden
Rotor-abod1Jl&1llica (Van Knik, V08&er8, Smulders, Hirschberg, Schram) SamenV&Ulns Promotie-onderzoek betreflende mode1IeriDs rotor d.m.y. "actuator disk" concept is dit jaar bijna afgerond (promotie febr. 1991). Nieuw computerprogramma opgeze\ voor berekening van rotorkarakteriBtieken (afstuderen R. Rijs). Dit werk wordt voortgezet, en een mee\opste1ling is in ont werpfase. 6E-72.2
6E-75.1
Ondenoek IIAU de toepubaarheid nil windenerpe in onhrilleliDgBlaDden
(vanaf 1-7-'90, Smulders, Diepens, Rijs) SamenYMtlnc CWD iB geliquideerd pet 1 juJi 1990. Eerste half jaar Btond vooral in het teken van afwerken van be\ projekt en afvloeien personeeI. Na 1 juli is een uieuw bescbeiden onderzoekprogramma opgem me\ nadruk op bydrodynamische upekten van zuigerpompen. Samenwerking me\ University of Reading U.K., Universidad de Los Andes, Colombia (EEG aanvrage) en met ECN in Sri Lanka.
60-88.1
GolfvoortplaDting in ledeeUeJijk me\ vJoeiato( YetAdigde pomure media (Van Dongen, Smeul.aers, Hirschberg) SamenvaUing De aanwezigheid van een geringe volumefracUe lucht of gu in de porievloeistof van een poreus materiaal heeft grote invloed op voortplanting en reflecUes van drukgolven. He\ projed, dat wordt uitgevoerd in Bamenwerking met Grondmechanica Delft, en dat wordt ondersteund door FOM Technische Fysica, heeft tot doel om door middel van analyse en experiment golfvoortplanting in goed gedefinieerde gedeeUeJijk verzadigde poreuze material en te onderzoeken.
Ondenoek IIAU ltd rendement nil houtbche1J 1'OOl ontwillelinplanden (Prasad, Moerman) SamenvaUinc Het belangrijkste upekt van be\ onderzoek heeR betrekking op de Bchone verbranding in boutgestookte kooktoestellen (downdraft). Er wordt een model opgesteld waarmee gemeten CO/CO, verhoudingen hopeliJk quantitatief verklaard kunnen worden. Een ander upekt is bet onderzoek naar mUBa- en warmtetransport in de piUen van petroleum pitkachels.
1.
6E-87.1
Andere velden van onderzoek
!I Atomaire systemen &: de theorie van niet-ideale plasma's
6E-79.1
IAD-handpompenprojekt (SmUlders, Grupa)
Samenvau~
Dit onderz aard.
wetd afgesloten met een uitgebreide publikatie, vaktechniscb van
..... .o
-21-
g
BjO=6trominp1eer
81>-81.1 BiofyaiJehe "1OIIIiasea ( WII • Atlaemlc1erole·) (Reneman, Van Dongen) Sa.menyaUID,C In een samenwerkingnerband tussen de TUE, de mgroepen WFW en NT, en de Rijksuniversiteit Limbuq wortH 8tro~ndersoek verricht t.b.v. het ontwerp van banklepprothesen en t.b.v. de problematiek rond atherosclerose. Bet IIwaartepunt van de TUE ac&iviteiten ligt bij de vakgroep WFW, 'acuIteit werktuigbouwkunde. Bet onderzoek wordt Jtlkenmerkt door een combinatie Vall numerieke analyae en nauwkeurige verlficatJe in modelexperimenten.
Projekten Tan het programma: GECONDENSEERDE MATERIE 1'&n de vakgroep Vute Stor, vermeld naar werkeenheid: TC Fysica van Oppervlakken en Grenslagen, Tn CoOpt!!aUeve Versehijn8elen, TE Balfgeleiderfysica, TF Lage Temperaturen • OTC FDiC! yap OPQerVJakken en Grenslyen FOG ~ Venc:hijnlelea (Ackerm&l1ll ) SamenyaUlnl: Door segregatie kan de samenstelling &an het oppervlak van een stor sterk verschillen van me in de bulk. Anderzijds zaI de oppervlaktesamenstelling zich wijzigen gedurende het sputteren van een oppervlak als gevolg van preferentieel sputteren. In elit kader is er onderllOek verrieht naar oppervlakte &eJtreJ!atie van B en Sb in Si en nur preferentieel sputteren van het modelsysteem BI'/B'1I,
TC-81.1
Opperylal:f.e ODdenoek met ioaen,esllrooiias (Ackerm&l1ll, Van Leerdam, Severijns) Samenvattmc: Bij processen a1s elektronenemi8lie, epitaxie, hechting, btalyse en eorrosie speelt de allerbuitenste atoomlaag van de vute &tor een belangrijke roJ. Lage energie ioneDverstrooiing (LEIS) is een techniek die uitermate geschikt is om samenstelling en s\ruC\uur van delle laag te ondersoeken. Een probleem biJ dit onderzoek is de destructieve werking van lonen van enkele keY. Vandaar dat er ,eel aandacht besteed wordt &an de ontwMeling van een nienw leer gevoeUg apparaat ("EARISS" = Energy and Angle Resolved Ion Scattering Spectrometer) en de verbetering van bestaande apparaten (NODUS en Minimobia). Het begrip 1'&D de onderliggende fysica van het iODeDver8trooiingsproces is nog lang Diet voldoende, om aile informatie gelegen in de spectra ook daadwerke1ijk te iiunnen benutten. Er wordt daarom programmatuur om het veratrooiingsproces te simuleren ontwikkeld en theoretische onderzoek verrieht aan de neutralisatie- en reJonisatieprocessen. TC-81.2
'IC-82.1
WPrPJOject (Groenen, Boiseher) Samenvattmc: Doel van het WFrProject ia het befrijpen van het wolfraam CVD procea op moleculaire schaal. In het bijzonder wordt gekeken naar het reaktiemechanisme en de
-228elektiviteit. Bienoe worden met een massupektrometrie-opsteUing in situ de «aslue reaktieprodukten bestndeerd. Met oppervlakte-analyseteclmieken worden de gedeponeerde lagen verder onderzocht. '1C-35.1 Straktuar ODdenoek van bbl,..1oreIl (Van Leerdam) SamenvattiPf: In samenwering met diverse laboratori' wordt er met LEIS onderzoek venich\ ... de atomaire struauur Vall katalysatoren,
Tc-I8.2 DuDe filmIvan UDOlf of hiItalIija Iilidum (Van Daal, De Nijs) Samenn'"n&: De epitaxaie ~ van 5i of Gus op Si vereia\ ee1l seer .chOOD l1Ib1trut opelat de roosterperiodlciteit netjes wordt doorgegeven. In dit kader hebben we de elt-litu schoonmaakprocedures ouderzocht. Binnen het OASIS project wordt de reduaie van de trauparante aeleider van eeD. a-Si:B zonnecel ten gevolge van de depoaitie van het a-8i:B be8tucJeerd. Opperylakte ODdenoek ... m-v ~ (Roosenbrand, Severijns, Van Daal) SameDyattm&: In het kader van het micro-elektronica project is een onderzoek opgeze\ un de oppervlakken van DI-V verbindingen. Naast de interesse voor topologie, Itruauur en samenstelling is er belangstelling 1'OOr het metaaJ/DI-V interface. De benodigde ru-v preparaten worden door de groep BF toegeleverd. Daarnaut i8 er eeD. Dieuw UBV sy8teem in aanbouw waarin metaallagen kunnen worden gegroeid en bestudeerd met hebulp van RBEED en spectroscopische ellipaometrie. Met be\rekking tot het electronendiffracUe ondersoek worden er n&Dwe kontakten onderhouden met de UJIiversiteiten van Hannover en Antwerpen. 10-81.1
ID: CoO:peratieve verschijnse1en. MO
TD-TB.l CODItruetief tec.nft oadenoek (Kopinga, Buelm&l1ll, Van der Steen, Noijen) Samenya:ttinC: In de groep wordt gebruik gemaakt van de volgende meet.methoden en te<:b.nieken: Kernspintesonantie (0,1-1000 MHz ROntgen-difIractie Relaxatie (spin-echo) Magnetiaatie (Foner, Ougate) ESR, AFMR (9-10 GiIz) X (dynamisch) Neutronen-dilrractie (E.C.N.) Soortelijke warmte Warmtegeleiding Ver-infrarood spectroscopie Thermogravimetrie Thermokracht/geleieling/ dUatatie
AI delle teehnieken worden voortdurend &angeput aan de soma wisselende eisen,
waarbij met name de bestudering van magnetiache nanostructuren grote eisen stelt aan gevoeligheid en inCormatieverwerking. TD-TB.2 Verkennead oadenoek (gehele groep) SamenvattinC: De hoofdlijnen Vall het onderllOek dat binnen de gtoep wordt verricht, zijn weergegeven in de andere projelcten. Oit neemt Diet weg, dat in de loop der ontwikkelingen problemen worden ontmoet (of gezocht!) die nauw reletateerd zijn &an de interse8se
......
-24-
-23van de groep 01 die voldoende interes8ante mogelijkheden in lich bergen om nader ...erkend te worden. ,
TD-81.1 Semimapetillche lIa11pden (De Jonge, Kopinga. Swagten., Eggenbmp) Samep.nttw. Semimagnetiache halfgeleidera sijn Ilienwe "legeringen" van een oorepronkelijke halfge1eider en een (overganga)metaal (meeatal magnetilche ionen), waarbij de 3d elekt.ronen. van de mapetiache ionen &rotendeeia gelokaliseerd bliJ...en en de eigen8cllappen. ...an het eysteem bepaald worden door de polariaatie ...an de geleidingae1ektronen. Het onderlOek richt zich op: I. De invloed ...an magnetilche ionen op optiache en tranaporteigenachappen (ook in dODe lagen ea heterostructuren). D. De magnetisehe eigen.8cllappen. en het fysilch mechanisme achter de interacties in het systeem. Bet onderzoek wordt gestennd door FOM + KNAW. TD-82.2 ModeIQItemea (Kopinga, De Jouge)
=W~a:!n
lija oneindige eusembJes waaria de wiSleJwerking tU88en de deeltjes gemodelleerd (vereenvoodigd) ii, IOwel ruimte1ijk (ld, 2d en 3d} alB in de wiaselwerking lelve. Experimente1e realiaatie ...an dese aystemen zijn door (chemiache) manipulaUe te verkrijgen. Het doel van dit project kan au kort wordt omachreven.: I. het berekenen en experimenteel verifi&en ...an thermodynamische ~rootheden en. excitaties alamede het bepalen van de karakteriserende interactleparameterl. D. Het -in nauwe wiaaelwerking ...an theorie en experiment- bestuderen ...an de in...loed ...an Diet in het modelsysteem opgenomen "atoringen tl •
TD-8U Superrooder ell multilagea (De Jonge, Swtiate, Bloemen) SameBnttlU: MulUIagen. zi)n dUDe films (0.1 -1 pm) beataande nit een afwiaseling van ultradunne lagen (2 - 100 A) ...an verachillende materialen. Wanneer door epitaxiale groei alle kristallieten delelfde orientatie hebben en de ...erschillende materiaien op Mn mallier op elkaar groeien, spreken we ...an een supertOO8ter. Voor de magnetische eigenschappen. ia ...ooral de grote grensvlak/...olume-verhouding van belang, de kwaliteit ...an het grens...lak en de eventuele koppeling tusaen de lagen. Het onderzoek wordt verricht in nauwe samenwerking met het Philips Nat. Lab. waar de depositie-apparatuUf staat opgesteld en metingen t.b ..... de karakteriBering ...an de preparaten worden verricht. Steu wordt voorts ...erkregen. ...ia EEG. 7D-88.1 Prepara&ie &edmie'ea (Brabera, De Jonge, Emmen, Dalderop, Swagten) Samenvattmg: Voor onderzoek naar eigenschappen. van materialen is het noodlakelijk te beschikken over preparaten met bekende microstructuur, o.a. ten aanzien van kristallilliteit, bouwfouten, stoichiometrie, disorder, kunstmatige gelaagde structuren, k1eine deeltjes, etc. Bet onderzoek ...an dit project, omvat zowel de vervaardiging van eenkri8tallen ...an keramische 8uperleleidera ...an semimagnetiache halfgeleiden, metalen en. oxiden, preparatie ...an kleine deeitjes en multilagen en de daarmee sarnenhangende onderzoekingen naar fase diagrammen en karakterisering ...an de preparaten.
TD-8T.l Supergeleidhut (Emmen, Brabera, Dalderop, tencsoW8xi. De Jonge) Samenvatting: De Ilieuwe hoge.temperat.uur aupergeleidera t belt.aande uit. keraml8clle oxides, besitten o...ergangatemperaturen en kriUache moen die aanzienlijk hoger lijn dan de "klaaaieke" metalliache aupergeleidera. Voor alle toepaaaingen. iI een hoge Itritische atroomdichtheid eaaentieel. Daartoe ie een srondige kenllia ...an het OWE pinning mechanisme onontbeerlijk. Het doel van dit project kan dan ooIt kori worden omechre...en ale: I. Bet prepareren ...an lOWel polyc:rye1a11iJne materialen ale ~en waarbiJ het accent ligt op de relatie tOSlen miClOltruduur en. pinDiDgegedrag. D. De atudie ...an connectiviteit in polyc:rye1al1ijne matmalen en. mode1 ...Ol'IDing. Het onderzoek wordt ge&tennd door FOM. ' TD-8T.2 MaIeriaaloadt!rmek MIl o:IidiIche IpineUea (Brabera, Terhell) SamenvaUlng: In dit project worden de projecten. Mat. 71.4; 75.5, 75,7 en 84.1 aamengebracht.. Het doel ...an dit project. ie om de elektrolliache en Itriatalstructuur (o.a. mate ...an Itriatallografiache wanorde en. roosterfouten.) in relatie te bren.gen. met fyliache grootheden. zoala elektriache geleiding, magnetoatrictie en. anisotropie, spin-glu eigen.achappen., thennische oitzetting, eo. In l'eite zijn hierin twee deeijebieden.: - De mechanismen. ...oor de elektri8clle geleiding, waarbij localisatie van ladingsdrager8 en. metaal-halfgeleider fase O't'ergangen ...an belang lijn, De magnetiaehe eigensChappen. van de 3d-iooen, wurdoor tei:hDiache be1angrijke fYBiache grootheden als mapetOBtrictie, aIliaot.ropie, coexdtiefbacht per permeabiliteit bepaald worden. 7E: Balf&eleidednica. HF .
7E-88.1 Groei eIlltarU:teriaatie epituiale GaAslAlzG......Aa Jagea (Wolter, Leija, .... d. Vleuten., .... Es, Nouwen.s) Samenvattin,: Dit project heert tot inhoud het beatuderen. ...an het groeien ...an m/IV halfge1eiderlagen onder gecontroleerde omstandigheden. Vooralsnog wordt het materiaallysteem GaAsl. AlzGal_zAa onderlOCht. Hiervoor is reeda uitgebreide informatie beschikbaar. All 'testmateriaal" leent lich derhal ...e dit materiaal uitstekend. Voor de toekomst wordt vooral gedacht aan lagen die strain be...atten. Dit zijn bijvoorbeeld I~en van InGaAs tUSBen GaAs en AlzGal_zAI. Deze hebben interessante f18iache etgenschappen. en veelbelovende toepaasingen. Het komende jaar sullen f08forhoudende verbindingen IOalslnGaAsP worden gegroeid. Voor deze keuze van verbindingen dienen gaasen ala bronnen ...oor de moleculaire bundel epita.xie te worden gebruikt (CBE). De optimaliaatie van de groeiparameters en. procesaen dient in Dieuwe samenwerking met de reaultaten ...an de karakterisering van de gegroeide lagen te gebeuren. Voor dese ltaraltterisering worden geavaneeerde techDieken gebruikt, die ten dele topografisch zijn en hierdoor een totaal overzicht o...er de gegroeide wafer mogelijk maken. Zowel transportmetingen (Hall-effekt, C-V metingen) al8 optische metingen worden verricht (lumineaceahe, etc.). De· behaalde gegevena zijn belangrijk voor het optimaliseren. van de groei-parameten. 7E-88.2 Mapetoqunt1lDltrauport in 2DEG-c\rUtmea (Wolter, Blom, Koenraad, De Lange, .... Hall) Samenvattlng: Ben van de fundamentele probJemen m.b.t. het Quantum Hall Effekt (QHE) is de
r.
....•
...... N
-25-
-26-
potentiaalverdeling en het 8troomprofiel in en rood de Ball-plateaua. Indcht hlerin kan o.a. worden verkregen door experimenten aan .trUturen met verscbillende geometrie. Verder vormt ondenoek &aD de as;ymmetrie in de QH-plateaus en in de Shubnikov~e Baas (SdB) pieken eeu zeer belangrijk ouderdeel van dit projekt (deelgebied). Deze as;ymmetrle kan extern beivloed worden door het aanbrengeu van eeu back~ate sp&D.Dilll. door het belichten van de struktuur (persistente fotogeleiding, ppc-efJekt) en door het uitoefenen van unia.xiale druk- en trekspaDDingen. Via deze ex:perimentele technieken kan wicht verkregen worden in de vorm en aard van de interactie tussen de vrije ladingsdragers en de onzuiverheden ia het 2DEG.;ysteem. Naast deze galvanoml8netische eIIekten leveren ook metiDgen van de thermomagnetische eIIekten (thermokracht en Nerut-effekt in boog ml8neetveld) e8sentiele informatle over toe&tandsdichtheid van bet 2DEG (vorm toestandsdichtheid, gelocaliseerde en niet-geloc:aliseerde toestanden).
opgebouwd is op het gebied ftD de groei van atomair scherpe dopingprofielen (delta doterilll) zaI worden toegepast om nieuwe deviceconcepten voor IOnnecellen gebaaeerd op GaAs te onderzoeken. Dit onderzoek heeft aile kenmerken van device fysica en is goed ingebed in het verschijnselgerichte fnndamentele onderzoeksp~ma van de groep. Voor dit onderzoek zaI een post~oc worden aangetrokken die door het Ministerie van Economische Zaken 1&1 worden betaald. In dit onderzoeksprogramma saat .et met name om de toepaa8iD& van uipHiJUe&aten voor complexe IOnnecelleD met hoog reudement. In deze structUreD is bet mogelijk om de vrije ladingscirqersab80rptie beduidend Kleiner te malten dan in eonventionele structUreD.
D:rumica ..... ~ in 2D-ItrabueD ('Wolter, Baverkort,-P. Brom, Weege..) SamenvaUmc: Ten behoeve van de ontwikkelilll van halfgeleiderlaaen en snelle opt0-6ektrooische componenten is bet van belaDJ om fundamenteei f;ysisch iuzicht te verwerven in de dyuamica van ladingsdrl8ere In gelaqde bal"leiderstructuren BOals quantumputten en superrOO8tere. Danbij de recente ontwikkeiingen op het gebied van subpicoseconde optische technieken is bet thans mogelijk om deze verecbijnselen experimenteel bestuderen. In dit projekt sal de invan~an ladingsdragers in eeu quantumput'worden onderlOcht met behulp van tij 08te luminescentie-metingen. Bet doel is om de verechillende f;ysische verschijnse en die ten grondsll8 liggen aan de ladinginvanpt in quantumpuUen te ontr&relen.
1B-88.3
IOP-PJedJo-()ptia (J.E.M. Baverkort. M.ll. LqI, J,B. Wolter, C.M. yan Ea, 1'.1. Eijkemans, P.A.M. NOUweD8. J. yan llu;yveD, F. yan Setten, w.e. van der Vleuten, vacature) SamenvaUinc In het Kader van het IOP-Electro-Optics zaI het lopende werk worden gecontinueerd bij het mogelijke opvolging van fase 1 van het lOP. Oit ouderzoek is eveneens device l;ysisch van aard maar heeft daamaui oak een sterke materiaalgerichte component. De groeifaciliteiten van de MBE en CBE zullen hiervoor worden sebruikt. DU ouderzoek zal worden nitgevoerd in samenwerking met een aanial groepen (faculteit E, TUD, PTT-NL, Philips). Naar verwachtiDg zaI dit onderzoek betrekiiug hebben op nienwe eoncepten voor 'alfgeleiderlaaers, Diet lineaire opUsche verechijnselen in halfgeleiders en modulatorstructuren ten behoeve van halfgele!derlasers (quantum confined Stark efJect). De benodigde per80nele en materiele stenn sal worden verleend door bet Ministerie van Economische Zalten. 7£..01.2
E1ektriD traaIpOl1 in . . E--ftlden (Wolter, F. Blom, v. Ball, Zwaal) SamenvaUmC: Gemoduleerd gedoteerde halfgeleideretrukturen lijn zeer geschikt als uitgangsmateriaal voor snelle GaAHransistoreu (BEMT = Bid! Electron Mobilit;y TranSistor). Scbalteltijden van enkele pic:oseconden zijn reeds 6ij kamertemperatuur waargenomen. Deze hoge snelheid beeft zlja oorzaak in de ruimte1ijke scheiding tussen het geleidende waal en de ~eioni8eerde donoren. Deze transistoren worden in het algemeen bedreven bij elektnsche velden die 10 hoog djn dat de elektronen "heet" worden. Bet doel van dit project i8 om de f;YSische verschijnselen die relevant lijn voor BEMT'8 te onderzoeken en hlerbij transporteigeDSchappen van tw~imen8io nale elektronengassen bij hoge elektrische velden te bestuderen. Binnen dit Kader worden verscbillende t;ypen metingen uitgevoerd. Metilllen van I-V-karaltteristleken en magnetoweerstanden bij hoge (gepulste) elektri5che velden. • Vliegtijdmetilllen van ladingsdragers geiujecteerd d.m.v. picoseconde laaerpulsen van een N-laaer. De interpretatie van deze laatste metiagen wordt onderetennd door Monte-Carlo 8imulaties van elektroniscb tran8port in 2DEG-ctrukturen.
Bet onderzoe in de groep laat dch in bepaalde gevallen eombineren met wensen van andere groepen uit de vakgroep om samples te onderzoeken in het millikelviusebied. Waar mogelijk zal de groep Ijjn faciliteiten gaarne ter beschikking stellen.
Zonnecellen (J.E.M. Haverkort, M.ll. Le;ys, J.B. Wolter, C.M. van Ea, '1'.J. Eijkemans, P.A.M. NOUweD8, J. van Ru;yven, F. van Seuen, W.C. van der Vleuten, vacature) SamenvaUin& In 1991 zal het onderzoeksprogramma eeu nieuw facet krijgen. De expertise die
Elektrouen IWl eeII .eIiumoppentak (Petere, Van der Beijden, Gijsman) SamenvaUIBC: Elektronen &aD het oppe"lak van luperf\ulde helium vormen een niet-gedegenereerd (quasi) twee-dimensionaal elektrouengas met vrijwel ideale eigenachappen. Bet vloeibare aubstraat is atomair glad op macr08copi8che schaal, extreem zuiver en
1B-88.4
7E-91.1
01F: Lue Temperaturen. LT
7F-81.2
Kleine koelen (Gijsman) SamenyattlllC: Er is beJ.ansstelling voor kleine, betroowbare koelers voor temperatureu beneden 17 K. Er wordt onderzoek Sedaan naar de eigenschappen van een Ign. pulsbuis, d.i. een koeler waarin bij lage temperatuur geen bewegende delen dJ':!. Gelinearlseerde vergelijkingen die het proces beschrijveo, sijD opgestel; dit gescbiedt in samenwerkiD& met dr. Birschberg (vakgroep Transportfysica). De laqst behaalde temperaturen liggen momenteel rood 60 K. 7F-85.1 Samenwerkillpprojeden (De Waele)
.
Samenvat\in~
7F-87.1
....
-27-
-28-
heen geen periodieke poteDtiaal. De elebron-beweeglijkheid ill Jeer hoog en wordt tot bij de lugste temperatnren bepaald door de interactie met de elementaire excitaties vaa het vloeiswfoppervlak (ripplons). De koppeling88terkte kaa bovendien met een aangelegd elebriach veld worden gevarieefd. Bet doel vaa het onderzoek i8 de beatudering vaa de traaaportei~ppen vaa elit B,.teem en ordeningeefIecteD. met name in Jeer hoge magneetvefden.
Projekten vaa de vakgroep VAKGROEP SYSTEEM~N REGELTECHNIEK. NR
lIicroalorime&rie (Chen Gaag. \l&11 der Beijden. Gij8maa) SamenDulnf In aamenwering met de groepen MO en BF wordt een micro-calorimeter ontworpen voor het meten vaa de 800nelijke warmte vaa IIeel' kleine preparaten in het millikelvingebied. Ben convenUonaal type ill reeds beachikbaar voor tOutinematige metingen Dn de 800nelijke warmle. Gewerkt wordt aaa een nieuw type. gebaaeerd op lonengelmplaateerd Si en SI Ic..eclmologie (in 8amenwerkina met EFFIC. fac. E, TUE) of gebaaeerd op GaAa met MBlHedmologie (in aamenweriing met de poop SF). De Bienwe devices zijn poteDtieel ook interea8aat voor toepassingen a1s ca.lorimetrische deeltjeaapectrometer. De ontwikkeling van de thermometercomponent brengt, ook op zichzelf intereasant. onderloek nUl de transponeigenachappen vaa een half8eleider nabij de metaal-i80lator-overgang met Reb mee.
7F-81.2
"'-8U 1Iop-'l-mper&e1eidina (Van S~coven. de Wae1e. Gijsman) SamenyattJ,,: De ontdekking DB mpergeleiding bij circa 100 K leidde tot de ontpJoojjng vaa een grote landelijke activiteit, waarin ook de vakgroep Vaste Stof betrokken is. In aamenwerking met andere werkeenheden vaa de vakgroep IUllen in de groep LT in het bij80nder het SQUID-gedrag en pnntcontacten van de nieuwe materialen worden be8tudeerd.
Kritilche versc:IdjDeeIen in ~ 't'U. IBe- 4Be-menpell (Aans. de Wae1e, Gijsman) SamenyattlllC: Bij 8troming van IBe door 4Be mag de wederkerige wrijving tUBBen de twee componenten niet worden verwurlOO8d. Door on8 mjn empiriache relatieB opgesteld, die het stromingBgedrag boven een bepaalde kritisthe melheid P.d beschrijven. In de buun vaa de kritisebe snelheden treden intereesante tljdBafhaakelijke e£fecten op. Ook worden numerieke simulatierl van wervels in tBe uitgevoerd, teneinde meer inzichi te verkrijgen in de turbulentie in IBe-4Be-mengsels. 7F-89.1
7F-90.1
KoeJ.ing door adiabatildte expaaaie DB IRe in tBe (Voncken. de Wae1e. Gijsman)
Samenvattjnc AlB het 80U lukken IRe te verdUDDen met tBe DBwt de luperOulde toeBtaad (begintemperatuUl < 1 mK) hnnen in principe extreem lage temperaturen worden gehaald. In eerate instaaile zijn de versebijnselen die aamenhangen met de expansie hij hogere temperaturen onderwerp vaa studie.
SB ProdubiebeheminC 5B-8UO Methodol~e a:perimeIltele modelbepaling (Van der LJnden, Verwater. Weijera) Samen vatt1n Bet onderzoe gebied "Methodologie experimentele modelbepalil1l" is.priebt op de ontwikkeling vaa methoden en Btrategie@n voor de experimentele bepahng van d7Damische modellen van multivariabele produktieproceaBen en het gebruik vaa deze modellen voor ontwerpeD vaa regelBtrategie@n en/of aaapaseingen vaa de tec.hn.iIche proce&sen self. met ala doel de verbetering vaa de procesbeheeraing. Voor de modelvorming worden 80wel multivariabele black-box identificatiemethoden ala ook parameterschatiing in f,.iach4echniache modellen beaebouwd. Daaruaast worden experimentontwerp, data.....cqttiaitie. data-condiUoneriDg. .ignaalanal;yse, modelvalidatie, regelaarontwerp en validatie bij het onderzOek OOtrokken. De oniwikkelde methoden worden ondergebracht in het in de vak~roep ontwikkelde pakket PRIMAL. De strategie@nen methoden worden geteBt m produktleprocee8eD in de prakUjk.
L
5B-84.40 Fledbele automatileriJtg in de procesinduatrie
(Rademaker. Vaa der Grinten. Vaa der Linden) Samenyattmc De aandacht richt Reb thans voornamelijk op Oexibele automatisering van ladingsgewijze produktie-proce&8eD en de besturing vaa complete produkliesy.temen. d. w.z. inclusie£ opslag. toe- en aIvoer en integratie met de bedrijfBvoering; konom: de uitbreiding van proces-bestllring nur pro(lJJktie-bebeeraing. 5~1
BeheeniDc 't'U. produbies;rdemelt (Van der Grinten. Van der Linden)
Samenvatti~
v
Vaallit de groep i8 intenaie£ meegewerb aaa bet ultwerken van ESPRIT-'9'oor8tellen betre£fende generieke methoden voor Oexibele/gelntegreerde prodJJktiebeheersing in reBp. continue productie (PROFIT.., Process plaat Reliable Operations Facilitated/enhanced by Information Technolog) en ladingsgewijze productie (SCAMMUP =Integrated System for retrofit and production Control Aid of MUltiproduct/multipurpose Plaats in batch and semiconUnuous operation). die formeel ingediend zijn door het Instituut ITP TUE-TNO. Bet eerstgenoemde pro~ is toegewezen (ESPRIT 5352); het aadere is wegens budgetbeperkingen (nog) Diet in de prijzen gevallen. Aan de lopende en toekometige ESPRIT-projecten kunnen Mn of meer onderzoeken van fundamentele urd gekoppeld worden. 5B-84.50 WarmteteclrniKhe IIJIt.emeD. (Rademaker. Verwater) SamenvattJD~
Het onderzoe omvat IJSteem- en regeJtechnische Btudies van wanntetechnische systemen t.b.v. het ontwerp. het gebruik en de beataring van "lage-temperatuur" voorzieningen (20-200 IC) voor tapwater, rnimteverwanning en industrieJe of agrarische proceswarmte. Deze studies zijn z6 opgezet dat behalve zonnewarmte, ook wannie ait de omgeving en/of de grond. en rest- of afvalwarmte in aanmerking komen. Ze sluiten aaa bij de acUviteiten vaa de Faculteit der Werktuigboawkunde
.....
.
~
-29-
-30-
en bij die in bet kader van bet Nationaal Programma Energie-onderzoek en aanverwante internationale adiviteiten. Ter verificatie van tbeorie worden meestal meetresultaten van KNMI, TNO en industrie, alsmede van opstellingen in bet eigen laboratorium, lDet name ZES-dak, klimaatkamer en warmtepomp gebruikt. Trefwoorden lijn o.a.: modelvorming, modelverificatie, parameterschaUing, optimale en bijna~ptimale beaturin~strategi~n, systeemoptimaliaering, alsmede verwervin~ van inzicht in de dynamlsche aituaties die licb van dag tot dag en 01' lange termljn onnen voordoen, en in de invloed van diverse, al dan Diet (sub)optlmale beaturingaItrategi~J) .
aantal extra complicaties vergeleken met een ~proceaaoraysteem. Doel van dit onderzoek is een modulaire, systemaUsche aanpak bij bet ontwerp van multiproceasonystemen (MPS) te ontwikkelen, waarbij rowel naar "loosely", ala naar "tigbtly" coupled systemen wordt gekeken. Bet toepasaen van MPS in fysiscbe experimenten is erop gericht bet binnen de meting aanwezige paralleUisme uit te buiten, lodat extreme real-time situatiea knnnen worden opgevangen en al \ijdena de meting complexe analyses kunnen worden uitg~d.
.tec1uaiIc:he
5B-84.90 Di1'ellf! IJI&eem- ea 0IIder werpeD. (Blok, Van der GrinteD) Samenmtlnc Dit project omv&\ 1'ier ~bleden t.w. 1. We1enscbapsbeoefeni~oeIsteilinc. beleid en plunc Dit gebied betreft een systeemkundige benadering van doelatellingen, beleid en planning op bet gebied van de Systeem- en Beaturingatechnologie en bepaalde deelgebieden van de Toegepaste Informatica, lie verder bet verslag van 1982. 2. Dvnamiscb;mtimaal investeringsbeleid Voor nagenoeg alle (induatriele) investeringen geldt dat de uitgaven geruime tijd v66rlopen op de inkomsten, betgeen betekent dat de netto opbrengat van zo'n inVeltering een dynamiscbe respODsie met een I.g. tekeninversie vertoont, bijv.: eerst negatief, pas later poaitief. Bovendien il bet rendeJDent van de investeringen Diet constant omdat zowel produkUemiddelen als lDarkt bij bet voortschrijden van de levenscyclua volwasaen gaan worden. Met behulp van de metbodiek van dynamiscbe opUmaliaering is te onderzoeken welk inveateringabeleid een (bypotbetisch) bedrijf met beperkt eigen vermogen moet voeren, bijvoorbeeld om in een gegeven Ujdinterval bet gemiddeld rendement op eigen vermogen te maximaliseren,o£ om een minimaal gewenne rendement over maxilDale Ujd te waarbor~en. 3. Kennis8vtemen (Kunstmati~ Jntelligentie en Expertystemen) Dit betreft een verkenning vanetgeen in deze gebieden gaande is en van wat daarvan van potentieel belang voor de Syateem- en Regeltecbniek is. 4. Diverse onderwemen Kennis nemen van, en voeling booden met, aduele ontwikkelingen op bet gebied van modelbouw en -benuUing en regeltecbnische metboden t.b.v. niet-technische toepassingen. Metbodologie van bet analyseren van de struchur en werking van ingewikkelde, niet-Iineaire wiBkundige modellen.
Projekten van de vakgroep FYSISCHE INFORMATICA, NF Fysische Informatieverwerkjnc. FIV MuitiprocelllOl'lJlt (MPS) (Van Dijk, Van der Wall SamenuUmC In een geavanceerd fyailch experilDent is de behoefte aan bet toepassen van venchillen de, gekoppelde computers aanwezig. Enerzijds geeft bet toewijzen van verschillende meet- en analyaetaken aan venchillende processoren een modulariteit aan het meetsysteem en verlicbt de real-time constraints, anderzijds zullen met de introductie van meer dan ~n processor extra systeemproblemen optreden ten aanlien van operaUng system (distributed of niet?) en interfacing. De experimentator zal lich, als lijn meetsyateem Diet zeer zorgvuldig is ontworpen, geconfronteerd zien met een 9E-87.1
9E-8U Gedimibueerde operat' IJI&emJ (Van Dijk, Van cler SamenvaUIDC DoeI van dit projekt is bet antwerp 1'an een operating system, geschikt om in een multiproceaaor~mgeving een experiment in real-time te beaturen, zonder dat de experimentator zich expliciet om de toedeling van taken (processes) aan proceasoren boeft te bekommeren.
w!if
9E-8U
NeuaIe _werkeD (Dwf, Van der Wall SamenvaUlnc Een fundamenteel project binnen de fYSiscbe informatica wordt gevormd door bet Inel ~ende gebied van de neurale netwerken (NN). Dit gebied is van belang vanrut een groot aantal venchillende invalsboeken. Voorbeelden biervan zijn: brain research, patroonherkenning, aaaociatief geIJeugen, AI, analoge procea80ren, non-Von Neuma~ multiprocessor architecturen, niet-&igoritmiscb georienteerde computers, analogJen met spin-glas systemen. Hoewel de toepassingsmogelijkbeden van NN Dog voomamelijk beperkt zijn tot (real-time) patroonberkenning in de ruimste lin des woords, is de interesse bij dit project voornamelijlt gericht op bet niet-&igoritmiscbe karakter van "de programmering" van NN.
Projekten van de vakgroep VAKGROEP ANALYSE VAN FYSISCBE MEETMETBODEN
88-12.8 APF en Dieuwe 'tOnDeD nnleemo£ SamenvaUinc
.....
.
l.n
-31-
-32-
schillende vormen van ruis beatudeerd. Studenten willen vaak toegeput onderzoek, daarbij blijven de stafieden vooraI aandacbt seven aan de fundamentele begrenzingen van de gebruikte meetmethoden.
va:n experimenten past in het kader van het onderzoek. Er wordt gewerkt met JIllcrocomputers met een MS-DOS beaturingssysteem. Dit projekt is in de loop van 1990 opgegaan in projekt 85.1. 31~.1
8B-88.1
DootUchtiJII iDIpaDD.iD& ftD teDtlmiDeriD&. ftrJeIijkiDg oadenrijllut bij door de vakgroep gebruikte wrmen ftD &entammerea. SamepvattinC Het S1steem van tussentijdse toetsen soaIa dat door de vakgroep vee! wordt toegeput wordt vergeleken met conventionele tentamineringen waarbij de onderwijslast aIs maat wordt gehanteerd. De kosten die verbonden zijn met de verscbillende door de vakgroep gebruikte vormen van tentamineren zijn berekend.
Bet experiment iD de 1meaboaw haw ea nrc) (Bouwens,R., Claassen,P., Feiner-Valkier,S.,Verkerk,G.) . . Samepvatting Er wordt gewerkt aan een practicumcurriculum voor de bovenbouw, iD het bijzonder voor bet vwo, dat moet leiden tot een serieuse afsluiting in de wrm van een practicum scboolonderzoek of zeIfs een zelfstandige experimentele onderzoeksopdracbt. In dit curriculum passen ook computerexperimenten, praktiscbe toetaen en demonstratieproeven.
8B-88.2 ToepusiJII SQUID Samenva\\ing Met de in de vakgroep aanwezige apparatuur o.a. SQUID + gradiometer eerder in gebruik bij projekt 80.3, is een start gemaakt met bet meten van magnetiscbe velden die door gemagnetiseerd materiaal wordt veroorzaakt. De magnetisatie van het materiaal vindt plaats in een spoel, daartoe speciaal ontworpen en gebouwd.
31~T.l Projekt Ikm!nbouw Natuurbacle (PBN)\ Meisjel in de Boftnboaw
8B-11O.1 Medisc:b-, bio-, ~ ODdenoek samenvattinf Bierbij ~aat et vooral om onderzoek dat elders wordt verricht en waarbij studenten worden mgeschakeld. Contacten met diverse onderzoekinstelJingen bestaan enige tijd (soms meer dan tien jaar). Projekten van de vakgroep Didaktiek Natuurkunde
(BouWeDs,R.,· Kattenberg,M., Verkerk,G.) Samepvattmc De werkgroep Eindexamens Natuurrude introduceen nienwe leerstofgebieden voor bet eindexamen VWO. Te weinig meisjes nemen deel aan bet VWO--examen natuurkunde Doelstelling: Ontwikkelen van leamateriaal dat vooraI meisjea voor natnurkunde motiveertj MogeJijkheden onderzoeken om nienwe leerstof aan te bieden. Werkwijze: Ontwikkeling van nienw leamateriaal dat wordt gebruikt op smolen. EvaInatie biervan door middel van vragenlijsten, toetsen, observaties en interviews. Dit projekt is in de loop van 1990 beeindigd. 31~1
Projekten van de v~ DIDAKTIEK NATUURKUNDE. NO 31~1.l
MENT-projek\ (Alting,A., Brand,M .• Groenendaal,W., Kemkea,E., Roelofs,R., Verkerk,G., Wagemans,C., van Waveren Bogervorst,C.) Samenvatting Nog steeds kiezen weinig meisjea natuurkunde en techniek. Bet MENT-projekt stelt lich ten doel een bijdrage te leveren aan bet verminderen van de acbterstand die meisjea bebben in bet onderwijs in natuurkunde en tecbniek (vooraI bet MTO), door middel van onderzoek, ontwikkeJing van materiaal, (bij-)scboJing van docenten op worksbops en studiedagen en il!formatieverspreiding via een projektkrant. 31~1.2
Veldwerk (allen) SamenvaUmC R.egelmatig wordt door de vakgroep ingeapeeld op onderzoeksvragen aangedragen door bet veld, meestaI door natuurkundeleraren. Bieruit komen vaak kone onderzoeksprojekten voort; in sommige gevallen ecMer ook meer omvangrijk onderzoek. 31B-8U De micro-computer in bet natuurkunde-ondenrijl (Feiner-VaIkier,S., Verkerk,G.) SamenvaUmg Het doel van bet onderzoek is na te gaan op welke wijze de computer te gebruiken is in de natuurkundeles, in bet bijzonder op bav~ en vwo smolen. Hierbij wordt gedacht aan gebruik bij practicum- en demonstratieproeven. Maar ook simulatie
ProbleemoplOllleD iD bet natuurbade-ondenrijl (Ferguson-Hessler,M., Stevens,M., Taconis,R., Verkerk,G.) SamepvattlDg Onderzocbt wordt in boeverre probleemopl088ingsvaardigheden en welke probleemoplossingsvaardigbeden in het natuurkunde-onderwijs op bavo/vwo in de bovenbouw te weinig aandacbt krijgen gezien de eisen die het BO steIt. De vraag is vervolgens aan welke eisen leamateriaal voor havo/vwo m.b.t. probleemoplos8eD zaI moeten voldoen.
Projekten van de projektgroep . NATUURKUNDE EN SAMENLEVING De tecImolopche caltuurfDe oahrillq ftIl de luertedmologie (De Ruiter) Samenvatting Bet doel van dit promotie-oDderzoek is tweeledig. ID de eerste plaata sal er een overzicht gegeven worden van de maatschappeJijke betekenis van de laser. Dit zaI gebeuren &an de hand van een beschrijving van de verschiJIende lasertoepassingen en van ontwikkelingen op de lasermarkt. In de tweede plaats zaI een aantaI modellen van technologische ontwikkeJing worden getoetst aan de ontwikkeling van de lasertechnologie. Het gaat hierbij om het tecbnologie pushmodel van Scbumpeter e.a., het markt-trek model van Schmookler e.a., het technologisch trajectenmodel van N~.lson, Winter, DOli, e.a. en het sociaal constructivisme van Woolgar, Latour, BIJker, e.v.a. TensloUe zaI de auteur een eigen model ontwiUelen dat geinspireerd is door 'Die Theorie des kommunikatieven Handelns' van de Duitse socioloog Jiirgen Babermas.
IF-87.1
..... . 0-
-33-
Het onderzoek wordt vannit de Ca.cuJteit begeleid door dr.ir.B.van der Sijde en prof.dr. W.van Haeringen, die tevens al8 promotor zal optreden. Ais mede-promotor is de socioloog prof.dr.L.Laeyendecker bij het onderzoek betrokken.
O2C-4IO.l Con\rcmne proble.aWiel ill de luertechnoiop! (V.d.Sijde) SamenDttm, De coniroverse problemaUek is in bet vakgebied van Natuurwetenschappen en Samenleving een belaD8rijk &andachtsgebied, aangezien het zich bezi$houdt met de realties die we\eDBchappelijl4echnologisch handeJen in de samenlevlllg oproept, met name in het geval van controveraiele toepassingen. In dee 8tudie i8 gekozen voor de oontroverse problematiel van de laser. Deze keuze hangt 8amen met bet feit dat naast civiele, meestal Diet geheime en alom aanvaarde toepas8ingen. ook militaire en/of geheime t0ep&88ingen &an de orde zijn (Iaserwapens in SDI, laser-isotoopscheidlngstechniel en de wapensimulaties ill samenhang met laser plasma fuie). Bovendien sluit het werk goed &an op het promotiewerk van de Ruiter. Begin 1991 zal een begin gemaakt worden met de atudie.
jvr/ad
....
Onderzoekprogramma'8 1991
tLB FACULTEIT TECJlNISCHE NATUURKUNDE ONPERZOEKPROGBAMMA,lnl De onderzoekprogramma's 1991 van de VF;llogramma'., reap. vakgroepen zijn vermeld als voIgt: PLASMAFYSICA, ATOOM- EN MOLECUULFYSICA 2. KERNFYSISCBE TECBNIEKEN 3. TBEORETISCBE NATUURKUNDE 4. TRANSPORT VAN MASSA. IMPULS EN ENERGIE 5. GECONDENSEERDE MA TERIE (Fysica en teclmologie van de vaate ato£) 6. VAKGROEP SYSTEEM- EN REGELTECBNIEK 7. VAKGROEP FYSISCBE INFORMATICA 8. VAKGROEP ANALYSE VAN FYSISCBE MEETMETBODEN 9. VAKGROEP DIDAKTIEK NATUUltKUNDE 10 PROJECTGROEP NATUURKUNDE EN SAMENLEVING 11 WERKGROEP FYSISCB TECBNISCBE LABORATORIUM-AUTOMATISERING 1.
1.
PLASMAFYSICA, ATOOM-EN MOLECUULFYSICA, PAM (vakgroep DeeUjesfysica)
Evenwichtsmodellen en lransoort in plasma's (ETP) Bet onderzoek is in eerste instantie gericht op de a1gemene studie van transport- en excitatie-/ionisatie-verschijDJelen in plasma's. Bet is in de loop van de jaren tevens uitgebreid naar specifieke toepassingsgebieden wals depositie en modificatie van dunne lagen, de ontwikkeling van deeltjesbronnen (B+/-) en bestudering en modifi~ catie van inductief gekoppelde plasma's (ICP) voor analytisch onderzoek. Bet meer toegepaste deel van het onderzoek wordt grotendeels gefinancierd uit de tweede en voor een deel uit de derde geldstroom. De verschillende projecten passen aIle in dit kader.
-2de excitatie/ionisatie verschijDJelen &eer gedetailleerd te kunen besehrijven. Een project in dit kader (81.1) wordt met de publicatie van een geavaneeerd excitatiemodel voor argon algesloten. Ook een studie aan uranium (89.2) voor UCN is inmiddels beeindigd.
De positie en modificatie van dune lagen met behuIp van een eigen ontwerp pIa&mabron vormt sinds het begin van de jaren '80 een steeds belangrijker deel van het onderzoek. Bet eigen ontwerp is gebaaeerd op een eascadeboog ala deeltjesbron en een vrije expansieruimte tussen bron en te deponeren laag. Deze opsteIling is succesvol (voor koolstof) wat betreft depositiesnelheden en modificaties (amorfkoolstof, pet, diamant en polymeren). In het kader van het werk van Benlens (84.2) wordt nur afronding gestreefd van een aantal aspecten. Mede door de grote belanptelling van de industne (o.a. Shell, Philips Aken) zal het werk worden voortgezet (door Buuron) met de elementen: introductie van een maglleetveld, depositiemechanismen en recirculatie van deeltjes. De depositie van silicium (Meeusen 88.1) met een dergelijke opstelling is reeds gelukt. De uitdaging die nog open Jigt is het verkrijgen van een goede structuur bij een hoge depositiesneIheid. Ben soortgelijke opstelling wordt door De GraaC (89.1) gebruikt om een budel waterstofionen te produceren. In dit onderzoek wordt samengewerkt met AMOLF (Amsterdam), waar de bundel bij de oppervlakteproduktie van B- onderzoek zal worden ingezet. Bet promotiewerk van Wilbers (o.a. 81.2) over thermische plasma's is succesvol aIgesloten met een aantal publicaties betreffende de emissie-opbrengst van deze plasma'S. Met FOM Rijnhuizen is samenwerking op het gebied van tomografie. Bet belangrijltste accent van het experimentele werk Jigt nu nog in Rijnhuizen. Van de ervaringen zal worden geprofiteerd om ook bier toepassingen te introduceren. r 8 in asontladin M schikbaar gesteld uit het 3- U-vernieuwingsplan wordt een tweede et8reactor gebouwd, die in 1991 ~ moet lijn. Bet ligt in de bedoeling naast RF-werk aan broometsen, met deze reactor ook studies te verrichten aan de plasmafJSische eigenschappen van ECR-plasma's. Een belangrijk aspect van het onderzoek met de nieuwe reactor is de implement&tie van de in de groep oDtwikkelde ellip80metrische technieken. Er bestaan vergevorderde plannen een siudie te maken van het ontstaan en het gedrag van microscopisch kleine deeltjes die onder bepaalde omstandigheden in etsende en deponerende plasma'. aanwezig blijken te zijn. Voor dit project wordt samengewerkt met o.a. de Ecole Poly technique in Parijs in het kader van een Brite-Euramprogramma.
Van de Sanden (87.1) verricht momenteel fundamenteel onderzoek naar uitstromende plasma's die magnetisch zijn opgesloten en bestudeert het verband tussen transport (in de gewone ruimte) en excitatie/ionisatie. De uitbreiding van een twee-dimensionaal a1gemeen transportmodef voor stromende plasma'S wordt door Benol (91.1) uitgevoerd. Bet is gebaseerd op bestaand werk van Milojevic (gast in 1989/9(}), Beulens (84.2), Fey (85.1) en Van de Sanden (87.1). De uitbreiding 0.11.. 'foor waterstof, is mede van beiang voor het werk aan waterstofbronnen door De GraaC (89.1) en de siliciumdepositie van Meeusen (88.1).
Intussen zal het werk aan de oude etsreactor in het komendeJ'aar vooral gericht zijn op het plasma-wandlaagonderzoek van Snijkers. Aan het ein e van 1991 zal na het vertrek van Baverlag en Kono met deze opstelling een onderzoek naar eindpuntdetectie gestart worden m.b.v. absorptiespectroscopie. Dan zal ook het negatieve ionenonderzoek in een aantal andere systemen (SF,) worden voortgezet.
Bet werk aan exciterende/ioniserende alsmede aan recombinerende systemen is, wals reeds aangegeven, geconcentreerd in het werk van Van de Sanden die een cascadeboog als plasmabron gebruikt (87.1). Daarnaast is het een van de hoofddoelstellingen bij het werk aan ICP van Fey (85.1). In eerste instantie heeft het ICPonderzoek ertoe geleid dat grove misvaUingen over het plasma~enwicht in de ICP-wereld nit de weggeruimd konden worden. In het meest recente stadium vaD het onderzoek is vermogensonderbreking een zeer vruchtbare methode gebleken om
Bet meer fundamentele werk aan het optogalvanisch effect zal in 1991 profiteren van de mogeJijkheid die we in 1990 hadden om een UBV standaard ontlading80pstelling te realiseren. Dit pompstel zal in de loop van het voorjur klaarkomen. Door de komst van een AIO-2 zal dit onderzoek nu de benodigde continuiteit kunnen vertonen. De metingen van het optogalvanisch effect in neonontladingen bij zeer kleine strom en zullen worden verricht a1s functie van de gasdichtheid. Tevens zal de aandacht gericht zijn op penningmengsels. Voor de interpretatie is het noodzakelijk
-3-
om gegevens &e verkrijgen over het tran8port van resonantiestraling in neon met behUlp van Monte-Carlomethoden. Hiervoor is een samenwerkingsprogramma met de Rijbuniversiteit Gent opgezet. Tel" vergrotin~ van het indcht in bepaalde processen worden numerieke simtdaties van gasontladmgsplasma's opgezet en uitgevoerd. Atom'ire en OptiBche Wiuelwerkinc (AOW) Door het vertrek van drie promovendi (AIO-4) en ~ A10-2 in de periode januari 1990 - december 1990 is de bezetUng van de gtoep aan een Bterke verandering onderhevig, een feit dat ook dankbaar gebruikt wordt om het onderzoekprogramma bij &e stellen. Een korte beschrijving van de huidige drie lijnen van onderzoek en de hiIItorische ontwfUeling van het programma ia zinvol om een duidelijk beeld van de groep AOW te krijgen. OmIItreeb 1981 is he\ onderzoek verlegd van e1astische verstrooiing van atomen in de grondtoeatand naar inelastische en reaclim botsincen van elektronisch ~ edelpsatomen in metastabiele en kortlevende niveaU8. Door preparatie van het botsingss)'Iteem in een goed gedefinieerde begintoestand (kineUsche energie, e1ektronische toestand, pola.riaatie) en een'gedetailleerde analyse van de eindtreBtand (ionen, elektronen (energie), fotonen (elektronische en rovibrationele niveaus) worden "state-to- state" werbame dooranedea verltregen die kunnen worden vergeleken met quantummechanische en/of (semi)klassieke modelberekeningen. Op dit ebied is er een in&en8ieve wisselwerking met de groep van Verhaar (AIO-4 TUE iND, iNI), 010-4 FOM).
ceexci-
f
Sinds 1986 is het programma nitgebreid met oppervlakte--ehernisch onderzoek vP etSleaclies met de nadruk op de rol van vrije radicalen, gefinancierd vanuit het lOP IC programma. Na een opbouwfase zijn in de zomer van 1990 de eerste etsreaultaten verkregen, wat is vastgelegd in het proe£schrift van Senhorst. Per 1 september 1990 heeft een AI0-2 het werk overgenomeni de bestaande TUE-vacature voor een AIO-4 zal per zomer 1991 op dit project worden ingezet (AIO-2 IVO, vacature AIO-4 TUE). Sinds 1988 is met de toekenning van een beleidsruimteproject een onderzoek gestart naar laserkoelinc vp buruiels van metastabiele edelgasatomen, met als doel zowel fundamenteel onderzoek naar de mechanismen en haatbare limieten alB de toepassing ervan voor het verkrijgen van zeer intense enlof Jangzame atoombundels. Bierbij wordt gestreefd naar een factor 104 winst in vergeJijking met conventionele bundels. Voor het botsingswerk zullen hierdoor geheel nieuwe gebieden ontsloten worden, zoals hel onderzoek naar uitra-koude botsill8en bij temperaturen in het milliKelvingebied (AIO-4 FOM, AIO-2 IVO).
CTD, gereedkomen. Nadat hUD veld gemeten II Worden Ie gepositioneerd in de cyclotronhal, waarvoor voorbereidende werbaamheden in gang sijn. Van de thanJ aanwezige twee linea.ire elektronenversnellers zal een velder worden ingericht all algemeen bestralingsapparaat, de andere voor de injectie in het 70 MeV microtron. Nu het rninicyciotron ILEC een betrouwbare en reproduceerbare bundellevert zat de bundel gei!xtraheerd worden en r.analyseerd met de gereedstaande mapeet. All bet lOver is.zal bet "ftat-top 8ylteem geplaatlt worden en kunnen de merlies van dit zeade-harmonische versnelsylieem bepaald worden. 2. Elementanalne Na ingrijpende verbouwingen in 1990 van de bundelzaal zullen 3 analYlelijnen operationeel worden in 1991: de PlXE-, microbundel- en CERDA-opstellingen. Met de eer&te twee zullen vooral medisch-biologiache preparaten bestudeerd worden. De microbundel zal in 1991 afmetingen van enkele pm moe&en bereiken. Met de CERDA-opstelling zullen TOF-metingen, timing van halfgeleiderdetec- toren en vast~tof analyses worden nitgevoerd. Er zal een multi parameter data-e.cquisitie 8ylteem worden gelnstalleerd. Een nieuwe channeling oplltelling .cal in .amenwerking met de CTD worden opgebouwd voor analylle8 aan kristallijne stoffen.
3.Radionucli4enondmoei Verdere oniwikkeling van de zink-62/koper-62 generator (.amen met medewerkers van CYGNE). Synthese van precursors en hun radiojodering met jodium-123 tot radio- farmaceutisch actieve verbindingen (samen met medewerkers van CYGNE en medewerkers van de vakgroep TOC, Faculteit ST). 4. LaserioeD&ssincen Dit onderzoek zal worden afgealoten met een promotie.
Bet Welk aan publicaUes van de onderzoekgroep Experimente1e KemCysica wordt voortgezet.
3.
TBEORETISCHE NATUURKUNDE
Wat he\reft het onderzoek aan "Quantnmtheorie van hatfgeleidersystemen tl (van Haeringen, Daling) zat nadruk gelegd worden op de bepaling van plasmoncHspersierelaties voor hlllfgeleiders. Nagegaan zat worden of de verkregen inzichten inzake de afgescbermde COulombinteractie kunnen worden vertaatd in een snellere bepaling van de zelf-energie matrix zodat excitatie- energieen (in het GW-schema) in b.v. Si betrouwbaar hnnea worden vastgeateld. Wat betreft het onderzoek aan "Beterojunctiea en het envelope-functie-formalisme"
2.
KERNFYSISCBE TECBNlEKEN (KFT) (vakgroep Deeltjesfysica)
zat nadruk gelegd worden op het inbouwen van spin-orbit koppeling zodat in de
Bet programma betreft vier aandachtsgebieden:
verstrooiing van goIven aan interfaces be&er rekening gehouden kan worden met de van belang zjjnde bulk-bandstructuren. Een en ander mwt loopassiag mogelijk op b.v. Cd Te/ln Sb heterojunctiea. TevenB zal ee. en ander worden toegepast op een quantum-well systeem.
1. Versnellertechnolocje De onderzoeksactiviteiien richten zich op de al aanwezige en op de in aanbouw zijnde versnellers van het cyclotrongebouw. Zo lullen bundeldynamische studies worden voortgezet die de twee bij de CTD in constructie zijnde microtron- versnellers begeleiden. Hei 70 MeV microtron zal elektronen injecieren in de opslagring EUTERPE. het andere zal een 25 MeV elektronenbron voor een 10 pm FEL vormen. De magneUsche elementen van EUTERPE zullen, deels bij de
Fysica met koude atomen. Bet onderzoek van verschijnselen die zich voordoen in experimenten met atomen die via laserkoeling of andere koelingsmethoden afgekoeld zijn tot in het /tK gebied. Het betreft quantumeffecten in botsingen tussen atomen onderJing en tussen atomen en een oppervlak van superfluide helium. Deze zijn 0.&.
'd
1'i
.• N
-6van belang in het kader van de ontwikkeling van spiegels voor de "optica met atomen" en voor de verbetering van de cesium atoomklok gebruikmakend van bet atomair fontein-effect. Wat betreft bet samenwerkingsproject met de experimentele groep Atomaire en Optiscbe Wisselwerkingen wordt onderzoek gedaan aan inelastische en reactieve botsingen van elektroniscb gebciteerde edelgasatomen met grondtoestand atomen als botsingspartners. De hierbij onderzocbte processen zijn intramultiplet mixing en Penning-ionisaUe. Onderwerp van onderzoek is met name de terugwerking van het Dux-verlies door ionisatie op de atomaire baanbeweging. Magneto-akoestisclle-swaanegolven in een elektriscb geleidende atm08feer. Dit projekt behelst de analyse van akoestiscbe-rtraartegolven in een gemagnetiseerde en elektrisch geleidende atmosfeer. In bet bijzonder zal daarbij de aandacbt uitgaan naar de mathematische modellering van dissipatieve effecten zoaIs ohmse verhitting, warmtegeleiding en visceuze effecten. Eveneens in het kailer van dit projekt zaI worden ,estart met fen feasibility studie van tomografie van de ionosfeer teneinde informatle te verkrijgen omtrent baar vertikale struktuur. De praktiscbe analyse van genoemde akoestiscbe..zwaartegolven moet aldus mogelijk WOlden. Bet voomemen is om hiervoor t.z.t. bijdragen uit de tweede geldstroom aan te vragen. In het kader van bet onderzoek over de "Theorie van ~e Quantummec:hanische meting" zal de nadruk komen te Jiggen op de bestuderlDg ,:an toepasSlngen. ~ bet bi .zonder zal onderzoek worden verricht aan fasemetingen lB. de quan.tumoptlca. D~maast is het de bedoeIing om de voor de quatummechanlca ontwlkkelde methodiek ook toe te passen in de relativiteitstheorie.
4.
TRANSPORT VAN MASSA, IMPULS EN ENERGIE
In de vakgroep wordt voomamelijk onderzoek verricht op h~ gebied van stromings: leer en warmtetranspOrt. Hierbij worden drle wetenschappehJke themata onderschelden. Daarnaast wordt nog gewerkt aan enkele andere onderwerpen. 1. Turbulentie en werveldvnamica a) Roterende en gestratificeerde vlO!jistoa:~ ('Van Heijst Kloosterziel, Velasco, Flor, Wllhams) . tlet onderz~k van Van Beijst, dat van de RUU naar de TU~ IS ov~geplaatst. . concentreert zich op barotrope we~vels in een rot~ende Vloelstof, dlpool-w~vels lB een gestratificeerde vloeistof en SPID-UP van.vloelstoffen. Ret onderzoek genlet FOM-tlteun (3 o.i.o.'s) en NWO-tlteun (10.1.0.).. . Na afronding van het promotie-onderzoek van kloos~erZ1el zaI bet werk speclfiek op de instabiliteitS-6cenario's van barotrope wervels gerlcht wor~en. Naast een .I aboratoriumstudie zal een numeriek puntwervelmodel worden ontwlkkeld. N~meneke simulaties zullen worden uitgevoerd in sarnenwerking met. Prof. Orll1!ldl (~me). Tevens zal onderzoek gestart worden betreffende de chantlsche menglng5elgenschappen van de tripool-wervel. .' . . Naast het uitvoeren van experimenten aan ~rvel~nteractle. m gest~atlficeerde vloeistoffen zaI gestart worden met dichtheIdsmetmgen teneu,;de de mteme golven en de turbulente doormenging bij de 3D ... 2D overgang beter In kaart te ~rengen. In dit kader zaI de promovendus Flor 2 maanden bij Prof. Fernan~o (Ph~IX, USA) werkzaam zijn. In de loop van 1991 11.1 levens de beeldverwerklBgstechmek verbeterd en uitgebreid worden.
-8Medio 1991 zal een promovendua aa.ngetrokken worden voor het apin-up onderzoek. Aanvankelijk mien er verkennende laboratoriomexperimenten worden verricht. Vervolgens zaI de numerieke limulatie van Ipin-up met bodemtopografie worden opgezet in 8amenwerking mel Prof. Andersson (Trondheim, Noorwegen). Wellicht zaI ook een eerste begin gemaakt worden met bet experimenteel en theoretisch bestuderen van de mengingseigenscbappen van deze stromingen. b) Mro=akoestiek (Birscbberg, Van DOngen, Peters,) Bij het onderzoek naar laagfrequente atromingsgei:nduceerde pula.ties in pijpsystemen zaI de nadrnk Jiggen op wervelafschudding en golfvoortplanting. In verband met de contacten met Gasunie en Veg zal ook aandacbt besteed worden &aD de invloed van pulsaties op debiet metingen. Ret onderzoek naar het ltationaire gedrag van enkelriet musiekinstrumenten en labiaal orgelpijpen is in een afrondings£ase. Wervelafschudding en geluidsproduktie bij een startende labiaal orgelpijp zal nog verder worden onderzocbt. Ret project betreffende de optimalisatie van een pulserende koelmachine, dat in aamenwerking met de groep ayogene tecbDiek wordt uitgevoerd, zaJ worden afgerondo II Onderzoek naar het ontstaan van kleposol1aties 11.1 in 1991 aileen worden '9OOrtgezet door literatuurstudie en contacten met onder meer bet (PO. c)
Iurbulente crensl,en en Uijpstroming (Prasad, Voskamp, Schwarz-Van Maanen, Parcben, teenbenten, Van de Water, Schram) . Ret onderzoek naar de weerstantlsvermindering ten ,evolge van lo~tudinale microgroeven in een wand zaI worden '9OOrtgezet met metlngen bij verschdJende groefgeometrieen en boofdstroom&llelheden en met behulp van H,-bellen-visualisatie. Gezocht zaI worden naar de optimale combinatie van verschillende modellen. Bet (gasunie-lproject betreffende relaxatie van verlitoringen in turbulente pijpstroming zaI worden voortgezet met een uitgebreide serle metingen aan 8nelheidsprofielen en turbulente grootheden. In het bijzonder zaI de relaxatie van een "swirl" bestudeerd worden. Ook zullen verbeteringen worden aangebracbt met betrekking tot de meetsectie en de data-.erwerking. Bet numerieke model zal aangepast worden aan de meetresultaten en aan modelberekeningen. Ret recent opgestarte onderzoek betreffende coherente structuren in een synthetiscbe turbulente grenslaag zaI in 1991 tot wa8dom komen. De "probe" met bijbehorende elektronica. een computerprogrammll. voor de grafische verwerking van meetresultaten en een verstoringsmechanisme voor het opwekken van "eenvoudige" verstoringen, zullen worden ontwikkeld. Verder zullen modelberekeningen tel verificatie worden uitgevoerd en zaI de data-verwerkingsstr&tegie worden uitgewerkt. Ret verband tussen coherente structuren en cbaos zaI verder experimenteel en thooretiscb worden onderzocht. In 1991 zal het data-acquisitiesysteem worden uilgebreid. De kleinschalige structuur van turbulentie kan wellicht worden beschreven met de fenomenologiscbe tbeorie van multifr&ctal8. Om deze theorie te toetsen zijn dermate veel meetwaarden nodig (= 10'), dat de bouw van een speciale "dedicated" computer nodig was. Deze wordt in 1991 operationeeJ. De theoretische methoden van quantificatie van chaos zuJlen verder worden ontwikkeld. Tevens zal een promotie-onderzoek gestart worden over het Faraday...eJTect. Dit betreft de studie van niet-lineaire golven op een vloeistofoppervlak. 2. Gudynamica (Van Dongen, Hirschberg, Smolders, Looijmans) Ret onderzoek nll.ar de invloed van condensatie en verdarnping op de niet-Iineaire voortplanting van golven in een waterstof-6tikstof-mengsel zal worden afgerond met de di8sertatie van Smolders en met twee pubJikaties. Het projeet "Dynamische dauwpunts-metingen in aardgas" wordt afgerond met een
-7eindrappon. Ten behoeve van NAM wordt een konlopend contractonderzoek nitgevoerd. . gedr Nienw onderzoek wordt gestan naar het nuclea.tie en c:ondensatl(') ag van mengsell van koolwaterstoffen bij hoge druk (tot 100 bar). Ben nienw type expansiebuis wordt ontworpen, gebouwd en beproefd. De theorie van DilJm~n el! Meier voor de besehrijving van nuclea.tie wordt &oepasba.a.r gemaakt voor de situatie van mengeels van re/!le gassen. Optische methoden voor de karakterisering van een nevel worden verder ontwikkeld (promotie-onderzoek K. Looijmans).
!,De reeks ==:::r:::::: rv!i&nongen, Smenlders, Hirschberg) golfexperimenten aan een kolom van onderling ldixeerde zandkorrels wordt beeindigd. De theoretische beschrijving van het golfexperiment wordt verbeterd. Ben beperkte reeks experimenten za.l pIaatsvinden aan een kolom van landsteen en un een kolom van gesinterd glas. De dynamiscbe permeabiliteit van het poreuze materiaa.l wordt in een apane proefop8te11ing bepaald. b) Micmhydrodmamig van dispenjes (Van de Water, Clercx, Derksen, Schram) Onderzoek naar nienwe spectroscopische technieken voor het analyseren van stromende ondoorzicht~ diilpersies ill in voorbereiding, Hiervoor ill FOM-ondersteuDing aangevraagd. Dlt proj~ steunt op de ervaring, die ill; het kader v≪ het promotiewerk van Derksen IS opgedaa.n met foton-conelatlC~""8pectr08copte. Bet onderzoek aan de dispersie van golven in c:o!k>idale kristallen mondt oit in, ~e promoUe van Derksen en za.l durna worden gerlcht op effecten op zeer kone tlJdschalen, Deze effecten houden verband met de dyn&mlca van eJementaire colloid&le interacties, mals iouendiffusie. Bet theoretisch onderzoek za.l in 1991 bekroond worden met de promotie van Clercx. In zijn werk ligt het accent op de invloed van binaire en ternaire hydrodynamische interacties en van retardatie op de eigenschappen van suspensies. Oit werk zal worden voongezet. Tevens za.l d~ theorie van colloidale ~ristal!en ,!orden aangepakt, in het bijlOnder wat betreft de lDvloed van wanden en IOnenddfu8le. c) Meerfa&en'$romiu (Cheaters, Van de Zanden) .... folu de beschrijvlng van de dyn&mlca van bewegende c:ontactbJnen In: diverse ~~s~e men zijn voltooiing nadel1, zal er een model opgesteld worden voor de beschrlJvl.ng van de dynamica van contactlijnen indien er oppervlakte-actieve stoffen aanwezig. zijn. Verder zullen de aanwezige modellen getootst worden.aan ~e hand v~ ~pen menten, waarbij getracht zal worden de vo~ v~ een meniscus In een ~~dlaJr te bepalen met nadruk op de meniscusvonn dlchtblJ de bewegende c:ontacthJn. Bet onderzoek betreffende enkele andere meerfase onderwerpen wordt voortgezet. Bet gaat om de IItabiliteit van .een dragende gaslaag aan de w~d bij gelaagde ,vloeistof-gas-iltroming door een billS, het toepassen van reeds ontwlkkelde COlloeatletechuieken op de vervorming van druppels en bellen en het formuleren.en publiceren van modellen ontwikkeld inhet kader van een Europees "BRITE" proJect. De gasfilm zai worden verkregen door injectie via een hydrofobe poreuze wand. Bij bet tweede onderwerp wordt naast een verbeterde c:ollocatiemethode, gekeken naar de in'floed van de externe geometrie (b.v. de invloed van de drainerende gasfilm lllssen een vaste wand en een botsende druppel). Bij het derde onderwerp wordt, naast bet publiceren van de ontwikkelde modellen, een uitwisseling van afstudeerders geregeld met het "Institut National Polytechnique de Toulouse" in het kader van het Europese "Erasmus" schema. 4.
Naast de drie boofdtbemata dienen drie andere velden van onderzook te worden vermeld
-8Tbeorie van niet-ideale plasma's (Schram, .~eden van de groep PA!-I) . Vanuit de vakgroep NT za.l P. Schram verder blJdragen aan oe generall8atl~ van de Saha-vergelijking voor plasma'. met twee temperaturen (onderdeel promotle Van de Sanden). In samenwerking met het Institllllt voor Boge Temperaturen-Fysica te Moskou Il&I onderzoek gedaan worden naar de frekwentie-athankelijkheid van transportcoemcienten en naa.r de lineaire kinetisthe vergelijking bij willekenrige plasma· parameter (koppeling). .
a)
b) in . r . kk . HOIItkache project (Prasad Onderzoek wordt verricbt naar et rendement van houtkachels voor ontwikkelingslanden. In 1991 zal de "downdraft"-kachel ~escllikt gemaakt worden voor gebruik in de Derde Wereld. Verder za.l een mathematlSch model worden opgeste1d voor de verdeling van monoxide in een gesloten ruimte. Voor de controle van dit modeillal de bouw van een testcel voorbefeid worden. Ook za.l verder onderzoek pluta vinden n:aa.r de transponverschijnse1en in pitten en zullen de verbrandingskamers van petrolenm-kooktoeste1len verbeterd worden.
Windener&ie (Smulders) " Een samenhangencle serie onderwerpen betreffen "smoothing", "atming", "sealing en "matching" SSSM, van zuigerpompen. Blj smoothing gaat het om vermindering .an de krachteh in het aysteemj bij sealing om hydraulische aldichtingen in plaata van de gangbare, aan slijtage onderhevigej bij starting en matching om bijna perfecte aanpassing van pomp aan molen-kar8kteriatieken. J?aard.oor bIi de opbren~t . van het systeem bijna verdllbbeld worden. Samenwerking nndt plaats me~ Umver8l· ty of hading (UK), Univer,idad de Los Andes, CEB (Sri Lanka, veldmetmgen aan gemodificeerde pomp, via HASKONING). Mogelijkerwijze zal financiele stelln verkregen worden van EO en ECN. Bet onderzoek op het gebied van de rotor~rodynam.ica zal wor~en voongezet, in het bijzonder m.b.t. langzaam lopende rotoren. Vooronderzoek vmdl plaata naar meetopstelling en balans om de rotorkarakteristiek vooral bij scheve aanstroming te bepalen. Dit gebeun in samenwerking met TUD en ECN. Ook in samenwerkin~ met TUD en ECN za.l onderzook gestan worden naar flutter aan vanen, die gebrulkt worden in passieve beveiligingssystemen. c} BiO=Stromingsleer (Renema.n, Van Dongen) Ret project "ather08clerose" richt zich op Btromingsstabiliteiten als gevol.g van atherosclerotische Wetting, de invloed van flexibele wanden op de strommgsprofielen en op de relatie tllssen diffusie en stroming enerzijds en de voorkenrsplaats voor bet ontstaan van atber08clerotische aandooningen.
5.
GECONDENSEERDE MATERIE (Vakgroep Vaste Stof
Groen [nica van Oppervlakten en Grenslafen. FOG Voortzetting tbeoretisch/experimenteel 8.a.n reionisatie/neutralisalie processen, met name aan verstrooing &all zuivere metalen en oxides. InBtalleren van de azimuth selector in EARISS, waardoor hookafhankelijke metingen (l.b.v. suuctuuronderzoek) mogelijk worden. . . . ." . . Voortzetting onderzook un sihCldes waar, In afwlJklDg tot de normale segregatle, bet Si met een dikte van meer dan 1 atoomlaag segregeert. Onderzoek &an Pb/ln legeringen. Ten behoove van bet onderzoek aan de groei van Metaal/ As Jegeringe~ op Ga~s, z~ de manipulator van bet ellip8Ometer/RHEED vat met een derde rotatlemogehJkhetd
wer
-9-
-10-
worden uitgebreid en luUen de vereiate bronnen worden geiDstalleerd en getest. Een onderzoek naar het "cappen" van GaAs met Aa en naar het ad80rbtie en de80rbtie~ag van As op Si staan voor dlt jaat op de agenda. Bet morfologie onderzoek aan GaAs middels SP A-LEED zal worden voortgezet. Tevens wordt er aandacht besteed aan programmatuur t.b.v. de simulatie van de spot profielen. Afgelopen jaar ia er ROede vooruitgang geboeki bij het experimentele werk aan de depoaitie van W op Sio met behulp van WF s" Komend jaa.r zal er met name aandacht worden besteed aan de ontwikkeling van een model wat deze experimentele resulaten moet beschrijven. Daarnaast komt er een ombuiging van het onderzoekj de nadruk wordt verlegd naar de WF.-siBc react1e. Bet onderzoek in het kader van de btalyae in aamenwerking met AKZO (MohAltO*) wordt voortgezet. Daa.rnaast ataan er nieuwe projecten op het programma, zoa.ls de di8'uaie van Ca in glas (KEMA) en de studie van FeSb btalyaatoren (Schult Katalyae Instituut, DSM).
technieken cemraal. BijloDdere aandacht wordt geechonkell aan optilche ell transport verschijnselen in heterostructuren, quantumptltten en superroostera. Biervoor IS een uitgebreide infrastrucuur aanwezig. De benodigde structuren van het aysteem GaAa' AIGaAa worden met behulp van een MBE-machiue gegroeid. Daarnaaat zaI in 1991 de CBE-mac:.hiue operationeel worden, ladat ook ternaire f08forhoudende Dl-V-verbindingen gegroeid kunnen worden. Bovendien worden twee n1euwe projekten (lie proJektbeac:.hrijvingen) opgestart. Door de benoeming van een KNAW-onderzoeker (P.Koenraad) zalliet onderzoek aan delta-gedoteerde GaAa en A1xGat.xAt strukturen een exira stimulans krijgen. Ook bet aucceavolle onderzoek naar de potentiaal- en stroomverdeling onder Quantum Hall conditie (P .Fontein) sal door het aantrekken van een nieuwe promovendns worden geintensiveerd.
Greep CoOperatieye Verachiinaelen. MO De plannen voor 1991 in de groep Cooperatieve Verschijnselen bnilen als voigt worden aamengevat: Bet onderzoek aan de motlel,,1Itemm zaI, toor zover het Mndimensionele syatemen betreft, worden afgerond met emge (gezamenlijke) publibties met buitenlandse theoretische groepen. De aandacht zaI worden verachoven naar de oorsprong en beschrijving van de (gemeten) 08cillatorische interactie tussen magnetiac:.he lagen in artificiele metalliac:.he magnetlache multilagen. (In samenwerking met Lemmens en Devreese). Bet onderzoek aan Vmlun4e Ma.grcdiIcht Hel/gdei4e" zaI met name gericht worden op de recent ontdekte, door ladingsdragers geinduceerde, magnetische f~ver gang. De fase.over~~, voor bet emt waargenomen in SnMnTe, lijkt van leer algemene aard te Iljn m "metalliac:.he" syatemen en waarneembaar vanwege de relatief grote range van ladingsdrager concentraties die In deze ayatemen kunnen worden bestreken. Wij IIjn voornemens deze umeke eigenschap verder uit te buiten via een onderzoek naar de ontwikkeling van het Fermi oppervlak in deze syatemen met bebulp van de Baas-v. Alphen en Shubnikov-de Baas oscillaties. (in aamenwerking met Blom, en KUN). Enige prioriteit zal het komende jaar worden gegeven aan het project metellitche multilllgen in verband met de stroomversnelling waarin dit onderzoekgebied mondiaal is gerwt en het EEG contract dat is afgesloten. De mogelijke tecbnische toepassingen zijn daaraan ook met vreemd. Daartoe zullen de bestaande inspanningen t.a.v. het structuuronderzoek met behulp van NMR worden uitgebouwd en geintensiveerd. ESR onderzoek zal worden gericht op de bepaJing van ani80tropie en interlaag interacties. Magneto-weeratand metingen zullen worden gestart en meetmethoden om het magnetisch gedrag van kleine samples (o{ dunne lagen) te bestuderen, zoals fiuxgate-metingen. torsie-metingen en SMOKE (Surface Magneto Optic Kerr Effect) zullen worden ontwikkeld c.q. voltooid. Op bet gebled van de hoge Tf , kerllmi.tche supergeleiderll zal het onderzoek naar de fluxdynamica worden gecontlDueerd. I-V experimenten 1U1Ien daartoe worden toegevoegd, terwijl een aanvang zal worden gemwt met in-veldmetingen van de magnetisatie m.b.v. de fluxgate opstelling. De preparatuur van ~nkristallijn materiaal van verschillende systemen is daarbij de materiaalkundige uitdaging. Daarbij zal worden gebruik gemwt van zonHmelt methoden. Groen HalfgeJeiderfysica. HF Het programma voor 1991 zal in grate lijnen een voortzetting zijn van het werk in het afgelopen jaar. Hierin staat het onderzoek aan laagdimensionale baJfgeleider-
GtoeD Lace Temperaturen In grote lijnen is het programma voor 1991 eea voortzeUing van het programma van het voOrgaande jaar. Door personeJe randcondities worden echter de accenten wat anders gelegd; bij de grote mengkoeler wordt een menw onderzoek gestart. Bet onderzoek aan de kritiac:.he verscbijnselen in *Be-cBe-mengsela beeR met de promotie van J. Zeegers eea voorlopige afronding gekregen. De resultaten zullen nog leiden tot enkele publicaUes. De numerieke simulaties, die inzicht moeien geven in het turbulente gedJ:a« van wervelk1uwens in tBe, sunen worden voortgezet. Verwacht mag worden dat dit . onderzoek sal leiden tot nienwe inzichten betreft'ende het bestaan van kritische snelheden, zoa.ls de door Zeeaers gevonden kritische snelheid van 'Be in superfluide tBe all! fundie van de buisafmetingen. De grate mengkoeler sal nu worden gebruikt om het samenwerkingsproject met het Kamerlingh-Onnes-laboratorium, nJ. het verkrijgen van zeer lage temperaturen met adiabaUsche expansie van sBe in cHe, uit te voeren. Berste experimenten hebben reeds aangetoond dat de methode in principe werkt. Bet onderzoek aan 'elektronen aan een heliumoppervlak', dat thans ook gestennd wordt vantlit de beleidsruimte van FOM, kan nu door de aanwezigheid van een promovendus worden geintensiveerd. De bansporteigenschappen van dil systeem eu de ordeningseffeden, i.h.b. in hoge magneetvelden, 1U1Ien in de komende tljd nader worden onderzocht. De metingen aan contacten aan hoge-Te-lupergeleldera en de modelvorming (in samenwerking met prof. Lenstra) zullen dU jaar tot een afronding moeten komen, omdat de termijn van dit STW-project dan is verstreken. De onderzoek met de microcalorimeter zal in 1991leiden tot een proefschrift. De verdere ontwikkeJing zal afhangen van de mogelijkheid een nieuwe bemanning voor dit onderzoek de verkrijgen. 6. VAKGROEP SYSTEEM-EN REGELTECBNIEK Bet huidige onderzoek van de vakgroep bn worden verdeeld in drie projecten. MethooolQgie exnerimentele modelbepaling a. Verder onderzoek wordt nitgevoerd naar het achatten van onbekende parameters in "witte modellen" met niet-lineariteiten en verdeelde parameters aan de hand van gemeten tijdreeksen van belangrijke procesvariabelen. De aandacbt concentreeri zich op destiliatieproce&sen in de petrochemie en droogprocessen in de papier-. voedingsmiddelen- en textielindustrie. De verkregen modellen worden vervolgens gebruikt voor on-line optimalisatie van de procesoperatie en voor bet ontwerpen van rege\ingen,
.
VI
-12-
-11b.
Op bet gebied van regeIaarontwerp, test en evaluatie worden nieuwe methoden toegevoegd aan het PRIMAL pa.kket. Naaat regelaarontwerpmethoden voor MIMO processeu wordt met name aandacht geschonken aan praittiscbe aspecten rondom bet implemeuteren van regelaars zoals beveiliging bij uitval van sensoren en bet in stappen testen van ontworpen regelingen. Een belangrijke plaats hierin neemt de mogelijkheid om door middel van PRIMAL regelingen in-line te testen en de prestatie in real-time te analyaeren.
c.
Teneinde eenvoudig PRIMAL teai-time te kueen koppe1en aan een grate verscheidenheid aan instrumentatiesyatemen die in de indUltrie voorkomen wordt een koppeling ontwikkeld van een werkstation met PRIMAL en een PC-based DCS systeem.
d.
PRIMAL Ja1 worden uitgebreid met: - nieuwe modules op het gebied van signaalanalyse - nieuwe modules voor regelaarontwerp, test en validatie - uitgebreidere mogelijkheden voor hesturing van experimenttlD - graIiscbe faciliteiten vaar een X-windows omgeving.
FIexibele atUomatiBerini'jn de Procesindujtrie
De ~dacht ri~t zicb tbans voomamelij.k op Oexibele automati8ering van ladings-
gewlJZC: prod~ktlt~....processen en de hestunng van complete produktieBY8temen,
d.w.z. lnclUBlef opalag, toe- en afvoer en integratie met de bedrijfsvoeringi kortom: de uitbreiding van proces-belturing naar produktie-beheersing. Voor Oexibele automatisering van ladingsgewijze produktie-prOCell8en lijn de plannen voor 1991: a. ~erdere ontwiklteling van experiment-ontwerp, modelvormings- en optimalisatle-methodenj b. Verdere ontwikkeling van techDieken voor receptinitialisatie bij tijd- onafhankelijke resp. -afhankelijke 8turingen; c. Implementatie van deze technieken in PRIMAL-moduies' d. Toepassing in een of meer industri~le omgevingen en eval~atie van de toegepaste methoden. I Di omvat vier deelgebieden: . Methodologie experimentele modelbepaling, Flexibele automatisering in de procesindustrie. Warmtetechrusche systemen, Dynamisch-optimaal investeringsbeleid.
Voor bet deelgebied DynarnisclHmtimaal investerinpbeleid is het onderzoeksplan voor 1991 als voigt: Verdere operationalisering en onderbouwing van het "momentaan optimaal" marlttaandeel (nadere analyse van parameters die hierop invloed hebben). Voortzetting onderzoek naar stelregels bij twee- of meerprodulttmodellen (portfolio-beheer). Voortzetting speltheoretisclJ onderzoelt (stapsgewijze feedback opl088ing voor bet Coumot/Nash- en Stackelbergconcept). Uitbreiding model met stochastiek (Ievensduurverd . deren onzekerheid in afzetprijs of -volume. onzek.ere/onvol atie i.c. s~ltheorie etc.). Onderzoek naar situaties met een conjunctuurcyclus (toevoeging van produktie op voorraad en/of beletingsgraad als extra stuurCuncties). Voor de overige drie deelgebieden bestaan voor 1991 vooralsnog geen plannen voor verder onderzoek.
1.
VAKGROEP FYSISCHE INFORMATICA
Het onderzoek van de valtgroep Fysiache Informatica lallich in 1991 hoofdzaltelijk richten op de studie van neurale netwerken (project 89.1). Verkeuende studies op dit gebied in 1989/90 uitgevoerd, hebben aangetoond dat met name op het gebied van pre- en postprocessing het patroonherkennend vermogen van Bopfield netwerken sterk kan worden verbeterd. De pre- en postprocessing van de door het Bopfield netwerk te herkeeen patronen, gebeurt eveneens met neurale technieken. Backpropagation metboden lijken hiervoor leer geschiltt. De te herkennen test patronen bestaan momentee! nit ASCII-karaltters, opgebouwd uit 8 x 8 pixel matrix. Toepassingen op andere, niet-optiBCbe patronen1 lullen in de toekomst eveneens worden onderzocht, evenal8 optimalilatie problemen.
8.
VAKGROEP ANALYSE VAN:FYSISCBB MEETMETlIODEN
Het onderzoek rich' lich op a) het analyseren van fundamentele en niet-fundamen\ele beperkingen van meetnauwkeurigheden. Diverse vormen van mis die bij balansen optreden worden geanalYBeerd. Een analyse van een historische balans, die \oegepas\ werd als . luchtvocbtigheids-meter wordt afgerond. Er is &amenwerking met de Gutenberg UDiv. Mainz. b) het invoeren van Dieawe vormen van leerstol-presentatie en- examinering Meerdere onderwij8instelli~ hebben belangstelting voor APF. Er wordt verwacht dat er bij diverse Instellingen Ja1 worden meegewerkt aan de invoering van APF (o.a. LUC, Basselt). c) onderwerpen die op medisch-, bio-, kliniach-t'yaisch terrein liggen. Dit jaar Ja1 in toenemende mate worden geparticipeerd bij elders lopend onderzoek mede door insclJakelin, van studenten. Contacten zijn er 0.&. met AMC-A'dam, RUt en AZM-MaastnclJt, St. Joseph Ziekenhuis-Veldhoven, LUC-Basselt, DrigerBest, Bio-InterCace-Echt. d) de toepassing van de SQUID-opatelling. De SQUID-opst.elIing wordt geanalyseerd op toepasbaarheid vaar bet meten van preparaten waarvan de magnetische 8uscepUbiliteit en/of het elektriach geleidingsvermogen Diet homosetlD over de lengte van het preparaat is verdeeld. Er worden dit jaar m.b.v. studenten een aantal facetten bestudeerd zoals de invloed van aard van inhomogeniteit, vorm en positie van het preparaat op het meetsignaal.
9.
VAKGROEP DIDAKTIEK NATUURXUNDE
Hope1ijk kan in de loop van 1991 in toenemende mate onderzoek gestart worden naar het onderwijs van de Caenlteit. Het onderzoek naar het onderwijs in het kader van de lerarenopleiding zal voortgang bebben. Het practicumcurriculum Ja1 verder onderzoeksmatig ontwiltkeld worden d.w.z. er zuUen meet bloklten practicumproeven komen die ook weer in de praktijk getoetst zullen worden. Er zal nauw samengewerkt worden met CITO voor toetsontwikkeling. met SLO voor leerplanontwiltkeling en met de didalttiekgroepen van de KUN en de UvA voor resp. invulling van het open experimenteel onderzoek en computerexperimenten. Er zal samengewerkt worden met proefscholen. Wat het MENT-projekt helreft zal er gewerIt worden naar een eindrapportage voor het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen met betrekking tot aile activiteiten van het MENT-projeltt zoals die vastgelegd zijn in het projektplan.
-14-
-13-
In bet kader van Veldwerk wordt steeds ~ht naa.r nienwe onderwerpen O.a. op
bet gebied van natuurkunde en samenlevmg en ook op bet gebied van natuurkunde en techniek. De invulling van de nieuwe onderwerpen hangt nauw samen met de belangstelling van de kant van studenten. In bet projekt "probleemoplos8en in bet natuutkunde-onderwijs" zal de instrumentontwikkeling met voorbeeldopdrachten en vragenlijsten voltooid worden, waarna geloetst zal worden in boeverre de opdracbten representatief zijn voor de struikel610kken die studenten erv&ren bij de overgang van middelbaar naar hoger onderwijs. Er zal een (eerste) wODding van bet projekt Daar SVO plaat8vinden.
10 PROJECTGROEP NATUURKUNDE EN SAMENLEVING De voltooing van bet proefschrift van De Ruiter nadert en de promotie zal medio 1991 plaatsvinden. Bet proefschrift bandelt over een uitbreiding van het maatschappij model van Babemay met de componenten natuur en wetenschappelijk-technologisch syst.eem. Bet pbenomeen wetenscbappelijk-technologiscb systeem is toegespitst op de laser, in bet bijzonder op de balfgeleider laser en·de toepassingen in de compact.disc, de laserprinter en de telecommunicatie. Bovendien zal een aanvang gemaakt worden met het vervolg projekt: de kontroverse problematiek in de laser technologie, in bet kader van een toegekende aio-plaats.
11 WERKGROEP FYSISCB TECBNlSCBE LABORATORIUM-AUTOMATlSERING Bedrijfsgroep Laboratorium-automatillering (WL) Bet onderzoek binnen de werkgroep is nauw verweven met onderzoekprojecten binnen de experimentele vakgroepen van de faculteit. Daarnaast beeft het multidisciplinaire karakter van de laboratorium-automatisering geleid tot verscbillende samenwerkingsverbanden met derden binnen en buiten de TUE. Als hoofdthema's van onderzoek kunnen worden onderscbeiden: 1. Multiprocessor-systemen In samenwerking met de Vakgroep Informatica van de f&tulteit WSK&:I wordt onderzoek verricht naar zowel de hard- als software aspecten van de communicatie binnen multiproeessor-systemen, o.a. binnen het kader van bet promotie-onderzoek van Ir. G.J.W. van Dijk. 2. Strategieen voor real-time data-aequisitie en reduct.ie Binnen bet kader van de ontwerpersopleiding Tecbniscbe Informatica (WSK&:I), waaraan vannit de Werkgroep wordt deeigenomen, is een 010-2 betrokken bij de integrale opzet van de automatisering van de experimenten binnen het cyclotron. Een samenwerkingsovereenkomst met FOM-Rijnhuizen beoogt gezamenlijk onderzoek op dit gebied; hierbij ligt bet accent vooral op snelle acquisitie van grote boeveelheden data en event- cq. patroonherkenning. Bet rrojett PINO (Physiologisch Informatiesysteem voor Neonatologisch Onderzoek is een samenwerking tussen de afdelingen Klinische Fysica en Neonatoiogie van et St. Josephziekenhuis en de Werkgroep Laboratorium-automatisering. Binnen dit kader is o.a. een onderzoek gestart naar de mogelijkheden va.n Digitaie Signaal Processing (AIO-2).
Samenwerkingsverbanden met de vakgroep B.K.O. (lac. B) en de personeelseenheid Vervoerstechnologie (fae. W) beogen een uitwisseling van ~now-how, studenten, en de ontwikkeling van gescbikte meetsystemen. PlanneD 1991: Fast Transient Recorder Digitale Signaal Processing Interrupt Handler Maintenance module PEP030 t.b.v. MPS030 Maintenance programma'.
