weekblad van de Universiteit Twente nummer 20
Donderdag 18 juni 2009
UT N I E U W S www.utnieuws.utwente.nl
2
10
Docenten: student staat centraal vereni-
19
UT-hoogleraren in het buitenland
gingen buiten
Roeiers als een speer naar de top
ADVERTENTIE
Cultuur zoekt
bestuur
Cultuurkoepel Apollo
Ga vanaf september het Apollobestuur versterken als full- of part-timer. Stuur een mail naar
[email protected]
of kijk op www.apollo.utwente.nl FINALE. Donderdag 2 juli kunnen studenten stemmen op de beste docent van het jaar tijdens de finale van de Centrale Onderwijsprijs. De prijs bestaat uit 2500 euro en levert eeuwige roem op. Drie genomineerde docenten zullen elk een hoorcollege van twintig minuten geven gevolgd door een stemronde. Na afloop is er een borrel tijdens welke de winnaar bekend gemaakt wordt. De finale start om 14.00 uur in Horstring N109. Drie portretten, zie pagina 2.
De vier topmannen (van links af Jan Narlinge van Boeing, Jan de Jong van Stork Fokker, Loek de Vries van Ten Cate en Anne Flierman) benadrukten stuk voor stuk het grote belang van het centrum voor de luchtvaartindustrie. Foto: Arjan Reef
ut, boeing, ten cate en stork lanceren tprc
Thermoplasten: goud voor de luchtvaart Met thermoplastische composieten heb je goud in handen, ze vormen de toekomst voor de luchtvaartindustrie. Dat benadrukten de topmannen van Boeing, Koninklijke Ten Cate, Stork Fokker en de UT afgelopen vrijdag bij de presentatie van het Thermoplastic Composites Research Centre (TPRC) dat op de UT wordt gevestigd. De vier partners bekrachtigden in de Grolsch Veste, voorafgaand aan de Innovatielezing, met hun handtekening de samenwerking in dit open innovatiecentrum. Binnen het onderzoekscentrum zal preconcurrentieel onderzoek worden gedaan naar de technologie van thermoplastische composieten. Deze materialen met vezelversterkte kunststoffen kunnen sneller geproduceerd worden dan bestaande materialen en zijn ook nog eens duurzamer. Voor de luchtvaartindustrie hebben ze bovendien tot voordeel dat ze lichter zijn en dus kunnen zorgen voor een aanzien-
English Edition Page 6
lijke brandstofbesparing. Dat scheelt niet alleen in de kosten maar ook in de belasting van het milieu. Vanuit de UT is hoogleraar productietechniek Remko Akkerman van de faculteit CTW trekker van het researchcentrum, dat leidend moet worden in het onderzoek naar thermoplasten. Nergens anders ter wereld bestaat op dit moment zo’n centrum. Het TPRC streeft naar een budget van tien miljoen
euro voor de komende vijf jaar. De vier partners, waarvan de UT er dus een is, betalen een ton per jaar. Het is de bedoeling dat het aantal deelnemende partijen de komende jaren fors groeit. De eerste geïnteresseerde bedrijven - hun namen worden nog niet vrijgegeven - hebben zich inmiddels gemeld. De rest van het budget moet bijeen worden gebracht met contractonderzoek en subsidies. Akkerman verwacht dat binnenkort de eerste subsidieaanvragen zullen worden gehonoreerd. Het onderzoekscentrum krijgt een onderkomen in De Etalage (de verbouwde Langezijds) en zal totdat die nieuwbouw klaar is tijdelijk elders worden gehuisvest op of in de buurt van de campus. In 2014 is het de bedoeling dat het TPRC vijftien tot twintig fte aan personeel heeft, waarvan ongeveer de helft met een aio-aan-
ADVERTENTIE
Geld verdienen met je octrooi? www.kennispark.nl
Empowering innovation and entrepreneurship
stelling. Op dit moment lopen er binnen het al op kleine schaal gestarte researchcentrum twee aanloopprojecten. Er wordt een aantal nieuwe materialen getest van Ten Cate en er wordt onderzoek gedaan naar de verbindingstechnieken van thermoplasten. Akkerman over dat laatste project: ‘In vliegtuigen wordt nu veel gewerkt met klinknagels. TPRC,
vervolg op pagina 3
Instemming raad met GS nadert De universiteitsraad is van plan in te stemmen met het instellingsplan voor de Graduate School die in september van start gaat. De raad wil echter komende woensdag in de vergadering met het CvB wel een aantal belangrijke toezeggingen krijgen van de collegeleden. Zo struikelt de u-raad over de voorzichtige formulering dat de Graduate School ‘mogelijk’ een medezeggenschapsorgaan krijgt. Voor de raad is zo’n orgaan een ‘must’ zodra de Graduate School een redelijke omvang heeft. Verder wil de fractie Pro-UT duidelijkheid over wat er gebeurt als een PhD-student langere tijd ziek wordt of op een andere manier vertraging oploopt, bijvoorbeeld door bestuurswerk. De partij mist nog een harde garantie dat daarvoor een financiële tegemoetkoming komt, zodat de PhD het onderzoek aan de UT kan afmaken. De UReka-fractie wil bovendien een heldere toezegging dat er binnen een half jaar een evaluatieplan komt inclusief criteria waarop het slagen van de Graduate School wordt beoordeeld. Komt zo’n plan er niet, dan kan dat reden zijn om niet in te stemmen met het instellingsplan. De u-raadsvergadering van komende woensdag is de laatste van dit studiejaar. Traditiegetrouw komt dan ook de raad van toezicht, de baas van het college van bestuur, op bezoek. Verwacht wordt dat vanuit de fracties kritische vragen zullen worden gesteld over de nevenfuncties van CvB-leden. Zo zal de raad wellicht willen weten of collegevoorzitter Flierman zijn baan wel in vier dagen kan uitvoeren nu hij sinds kort ook Eerste Kamerlid is en elke dinsdag in Den Haag te vinden zal zijn.
Alumni Magazine Het juninummer van het Alumni Magazine van de UT wordt deze week verstuurd naar ruim twintigduizend oud-studenten. Ook wordt het blad binnen de universiteit verspreid onder medewerkers en studenten. Het is de elfde editie van het AM, dat twee keer per jaar verschijnt. Het magazine staat vol met interviews, reportages en verhalen over werk, leven en herinneringen van oud-UT-studenten. In dit nummer onder andere interviews met de alumni die bij afvalverwerkingsbedrijf Twence werken, Aletta keert terug naar studentenhuis Yupjum, een reportage vanaf de Golan-hoogvlakte, een testrit in Zweeds Lapland en een portret van het 21ste bestuur van Isaac Newton. De redactie van UT-Nieuws verzorgt de journalistieke invulling (content) en eindredactie van het magazine; bureau communicatie doet de vormgeving en verspreiding. Het AM is ook online te lezen via www.alumnus.utwente.nl.
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
Donderdag 18 juni 2009
ut Nieuws drie docenten genomineerd voor centrale onderwijsprijs
‘Student staat centraal’ Drie docenten strijden donderdag 2 juli om de Centrale Onderwijsprijs, de onderscheiding van studenten voor de beste docent. Jan Willem Drukker (CTW), Ringo Ossewaarde (MB) en Stefan Kooij (TNW) geven dan een college van twintig minuten voor een zaal met studenten over het onderwerp: ‘Synergie: 1+1=3’. De winnaar wordt tijdens de opening van het academisch jaar gehuldigd. tekst: Latifa van Heerde Foto's: Frans van der veeken
Hoogleraar Jan (‘JW’) Drukker (63), docent geschiedenis van industrieel ontwerpen Zo trots als een aap was Drukker toen hij hoorde dat hij genomineerd is voor de Centrale Onderwijsprijs. Drukker, die eerder op de TU Delft en RUG werkte, doceert pas sinds twee jaar op de UT. ‘Eigenlijk heb ik geen idee waarom ik genomineerd ben, men was daar bijzonder zwijgzaam over.’ Een goede docent is volgens hem iemand met vakkennis, die het vak op een zodanige manier brengt dat studenten zich er verder in willen verdiepen en die een beetje anarchistisch is. Lachend: ‘Zelf heb ik ook de kinderlijke neiging me weinig aan te trekken van regeltjes.’ Wat hij het leukst vindt aan lesgeven? ‘Studenten leren om dat wat je hen hebt bijgebracht met argumenten onderuit te halen, dat is echt het hoogste.’ Met lesgeven aan grote groepen heeft hij weinig, zo’n dertig studenten is echt het maximum. ‘Dan kun je ze individueel
Jan Drukker
Ringo Ossewaarde
benaderen en dat doe ik tot hun grote schrik ook. Ik laat iedereen een naambordje maken en al snel weet ik alle namen uit mijn hoofd.’ Om de studenten te betrekken bij zijn lessen sleept hij de gekste dingen mee naar colleges. Filmfragmenten, muziek maar ook producten, zoals een pick-up, een ovenschaal uit nazi-Duitsland en condoomverpakkingen uit Oost-Duitsland en China. ‘Die producten laten zien maakt het college een stuk levendiger.’ Ringo Ossewaarde (38), docent sociologie De groepen die college krijgen van Ossewaarde tellen al snel tachtig tot honderdvijftig studenten. ‘Een groot aantal ja, en ik ken ze daarom niet allemaal bij naam. Toch probeer ik een band te ontwikkelen tijdens de colleges.’ Ossewaarde geeft sinds 2002 sociologie aan opleidingen binnen MB. Hét sleutelwoord voor goed lesgeven
is voor Ringo Ossewaarde empathie. ‘Om een student te betrekken bij mijn verhaal moet ik weten wat er in een student omgaat. Daarom stel ik mezelf niet in het middelpunt tijdens colleges. Ik laat studenten zelf veel voorbeelden aandragen. Dat vraagt wel flexibiliteit, want zo’n les is niet voor te bereiden.’ Zijn nominatie ziet Ossewaarde als een teken van waardering en als stimulans. Hij heeft ook wel een idee waarom hij genomineerd is. ‘Ik hoor van studenten dat mijn colleges inspirerend zijn en hen een stap verder hebben geholpen. Ik probeer ze te prikkelen, te raken, te stimuleren en met ze te communiceren. Bijvoorbeeld per mail, dat neem ik heel serieus. Ik vind dat studenten recht hebben op een snel antwoord, dat betekent in de praktijk dat ik ook ’s avonds vaak werk. Maar dat is niet erg want ik zie het onderwijs niet als een baan maar als een leefwijze.’
Stefan Kooij
Omdat Ossewaarde op 2 juli in het buitenland verblijft, heeft hij een college op laten nemen op video. ‘De insteek was precies dezelfde als bij mijn andere colleges: er een les van maken die men nooit vergeet.’ Stefan Kooij (40), docent natuurkunde Iedere student kent dat wel: docenten bij wie het weken duurt voor ze hun tentamencijfer hebben. Stefan Kooij werkt anders: ‘Ik probeer tentamens dezelfde dag of soms een dag later na te kijken. Het vak ‘vaste stof fysica’ dat ik sinds vier jaar geef telt vier tentamens in anderhalf kwartiel, juist daarom is het belangrijk dat studenten zo snel mogelijk een cijfer hebben en weer door kunnen gaan.’ Dat wordt zeer gewaardeerd door zijn studenten. Kooij vindt het belangrijk om studenten ook na colleges te helpen. ‘Als ze iets niet snappen probeer ik ze al pratend zelf te laten ontdekken wat het antwoord
Wie: Studie: Op weg naar:
is. Als dat lukt, ja dat zijn de leukste momenten. Studenten weten mijn kamer altijd te vinden, en dat is heel belangrijk ook al gaat er veel tijd in zitten.’ Ook tijdens zijn colleges probeert Kooij studenten persoonlijk te benaderen. ‘Ik probeer oog te hebben voor de belevingswereld van studenten. De student staat centraal, niet ik. Met voorlezen uit een lesboek heb ik niets. Ik wijs liever op de struikelblokken en de essentie achter dingen. De student moet het uiteindelijk zelf doen.’ Het college van twintig minuten dat hij 2 juli geeft wordt een uitdaging voor Kooij. ‘In zo’n korte tijd is het moeilijk om feedback te creëren. Maar ik hoop dat ze aan eind toch denken: goh, ik heb echt iets leuks gezien.’ Centrale Onderwijsprijs, de finale. Donderdag 2 juli vanaf 14.00 uur in de Horstring N109 (filmzaal).
Onafhankelijk weekblad voor personeel en studenten van de Universiteit Twente jaargang 46. Verschijnt donderdag op de campus; vrijdag/zaterdag buiten de UT. Oplage: 8.500 exemplaren. Redactie-adres: Vrijhof kamers 215, 216, 217, 228, 219. Postadres: Postbus 217, 7500 AE Enschede. Telefoon: (053 – 489) 2029 zie verder onder redactie. Fax: (053 – 489) 3439 E-mail redactie:
[email protected]. Internet: http://www.utnieuws.utwente.nl; of via de homepage van de UT. Redactie: Bert Groenman (hoofdredacteur, 2030)
[email protected] Mignon van Dijk (tel. 2028)
[email protected] Latifa van Heerde (3815)
[email protected] Paul de Kuyper (4084)
[email protected] Maaike Platvoet (3815)
[email protected] Sandra Pool (tel. 2936)
[email protected] Office-management: Brigitte Boogaard (2029)
[email protected] Vaste medewerkers: Cariene van Aart, Harold de Boer, Nynke Dirven, Henriëtte van Dorp, Robbin Engels, Anindita Ganguly, Joris van Hoof, Hans van de Kolk, Willem Pieterson, Audrey Rhodes, Daniël van Schoot, Ashok Sridhar, Frans van der Veeken, Bauke Vermaas. Automatisering/internet: Martijn Baars Ivar Engel Christina Höfer Foto's: Arjan Reef / Gijs van Ouwerkerk / Frans van der Veeken Redactieraad: prof.dr. E.R. Seydel (vz). Advertenties: Bureau Van Vliet BV, Postbus 20, 2040 AA Zandvoort, Tel. 023 – 5714745. Site: www.bureauvanvliet.com. E-mail:
[email protected]. Advertentietarieven op aanvraag. HOP: UT Nieuws is aangesloten bij het Hoger Onderwijs Persbureau (HOP). Adreswijzigingen: Abonnees (ook studenten) dienen deze schriftelijk door te geven aan de redactie UT-Nieuws Postbus 217, 7500 AE Enschede of per e-mail:
[email protected]. Stage of buitenlands studieverblijf: studenten die op stage gaan of in het buitenland gaan studeren kunnen UT-Nieuws op schriftelijk verzoek opgestuurd krijgen. Wie prijs stelt op deze (gratis) service zendt een adreswijziging naar de redactie o.v.v. faculteit, stagelocatie en periode (zo nauwkeurig mogelijk). Kopij: Bestemd voor de Infomededelingenrubriek dient per e-mail maandag voor 14.00 uur in het bezit te zijn van de redactie UT-Nieuws. Abonnementen: Jaarabonnement: 40 euro. Abonnementen schriftelijk aan te vragen met vermelding van naam, adres, postcode, plaats, telefoonnummer en bank-/girorekening. Abonnementen kunnen wekelijks ingaan. Betaling via factuur. Het jaarabonnement wordt automatisch verlengd, tenzij men minimaal 1 maand voor afloop van de abonnementsperiode schriftelijk opzegt. Technische vervaardiging: Wegener SpeciaalMedia Bezorging Campus: Motorsportgroep UT, coördinator Reinder Hilarius, tel. 053-4892029. E-mail:
[email protected] Copyright UT-Nieuws: Auteursrecht voorbehouden. Het is verboden zonder toestemming van de hoofdredacteur artikelen schema's foto's of illustraties geheel of gedeeltelijk over te nemen en/of openbaar te maken in enigerlei vorm of wijze.
Lotte de Ruiter (21) onderwijskunde, tweedejaars de Horst
‘Wat ik ga doen? Printen en daarna lekker ijs eten. Samen met twee studiegenootjes heb ik vandaag de definitieve versie van ons adviesrapport afgerond. Daar is veel tijd in gaan zitten want we zijn er een half jaar geleden al mee begonnen. In opdracht van het Twents Techniek Museum Heim in Hengelo hebben wij onderzoek gedaan naar hoe zij meer vmbo'ers naar het museum kunnen trekken. Daarvoor hebben we enquêtes gehouden onder middelbare scholieren. Ook zijn we gaan kijken bij musea Naturalis in Leiden en Nemo in Amsterdam. Ons advies is: plaats meer en duidelijkere bordjes en zorg voor een andere iets gezelligere inrichting. We gaan het rapport nu netjes laten inbinden bij de repro in de Horst, dat ziet er toch iets professioneler uit dan een snelhechter. Het rapport is zeventien pagina’s dik geworden. Dat lijkt best weinig ja maar eigenlijk mocht het maar tien pagina’s zijn. Omdat we de hele week geen college hebben was er nu tijd zat om het project af te ronden. De rest van de week heb ik tijd om mijn tentamen methoden en technieken 2 te leren, die heb ik volgende week. Maar dat vind ik niet zo moeilijk hoor. Het is nu gelukkig droog en dat komt mooi uit want als we zo klaar zijn met printen gaan we ijs eten bij Van de Poel. Dat hebben we in januari al met elkaar afgesproken, als beloning voor het harde werk. In ieder geval neem ik meer dan twee bolletjes, waarschijnlijk witte chocolade, lekker! O, nu begint het toch te regenen.’
Waar gaat dat heen...? Foto: Arjan Reef
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
Donderdag 18 juni 2009
tenure tracks en faciliteiten voor partner
debat gemeente en universiteit
Werk maken van talentontwikkeling
‘Gebruik campus als een superwijk’
Het aantrekken van topwetenschappers en ze te binden is een strategisch beleidspunt in Route’14. Met tenure tracks en een faciliteitenpakket moet het voor nieuw wetenschappelijk personeel aantrekkelijk worden om naar Twente te komen. Daarnaast richt talentontwikkeling zich op het trainen van leidinggevenden bij het vinden en binden van talent. Op termijn wordt ook een model voor het ondersteunend personeel ontwikkeld. Sandra Pool
Annelies Leussink. Foto: Gijs van Ouwerkerk
‘We willen naar een model voor talentontwikkeling dat internationaal erkend en herkend wordt’, zegt Annelies Leussink van PA&O. Die herkenbaarheid zit ‘m vooral in het aanbieden van de tenure tracks en het vervroegd promotierecht voor UHD’s. In Amerika is dat de normaalste zaak van de wereld. In Nederland loopt de Rijksuniversiteit Groningen voorop. Idealiter zouden alle universitair docenten aan het traject moeten deelnemen. Hoeveel wetenschappers daadwerkelijk mee
gaan doen, wordt volgende week besproken binnen het universitair managementteam, aldus Annelies Leussink. ‘Ik kan daar verder nog geen uitspraken over doen.’ De tenure track is een loopbaanpad voor wetenschappelijk talent om binnen zes jaar universitair hoofddocent te worden. ‘Daarna volgt de garantie dat je op korte termijn hoogleraar wordt.’ Daarvoor moet de wetenschapper wel aan een aantal stevige criteria voldoen. Die zijn gebaseerd op de beoordelingscriteria horend bij het profiel van een UD en UHD. Daarnaast voegen de faculteiten zelf nog specifieke eisen en criteria toe. Op dit moment volgen vijftien wetenschappers binnen de UT een tenure track. ‘Het is aan de decanen en hoogleraren om in te schatten wie daarvoor in aanmerking komt. Het moet wel gaan om wetenschappers die in staat worden geacht om binnen de gestelde termijn UHD en hoogleraar te worden.’ De faculteiten zijn er volgens Leussink op hun eigen
manier mee bezig. ‘TNW omarmt het traject, terwijl MB selectief is. De omgang wisselt dus per faculteit en dat is prima.’ Bij talentontwikkeling hoort een ondersteunend pakket. ‘Zoals het bieden van ondersteuning bij projectenaanvragen in de tweede en derde geldstroom. Het binnenhalen van projecten is immers een hard criterium waar de onderzoeker op afgerekend wordt. Wat de UT daarnaast belangrijk vindt is het bieden van faciliteiten voor partner en het gezin die meeverhuizen naar Twente. Vaak is de partner ook hoogopgeleid. We bekijken de mogelijkheden voor een passende baan voor de partner in de regio.’ Leussink wijst erop dat het huidige HRM-beleid ook al mogelijkheden biedt voor talentontwikkeling. Dat geldt ook voor het ondersteunend personeel. ‘Maar het carrièrepad van het OBP is niet zo stapsgewijs als dat van het wetenschappelijk personeel. Dat vergt een andere aanpak.’
Een mensa en ook studieplekken in de binnenstad van Enschede. Dat zag het handjevol studenten dat vor ige week aanwezig was bij het debat tussen rector Ed Brinksma en wethouder Eric Helder van Enschede wel zitten. De gemeente mag volgens hen wel iets meer doen om het imago van een gave studentenstad op te bouwen. In het debat draaide het om de vraag of de UT nadrukkelijk activiteiten moet ontplooien in de binnenstad of dat ze zich moet concentreren op de eigen campus. Wethouder Helder vindt dat de UT te voorzichtig is. ‘Wees niet benauwd om je met de stad te verbinden. Er liggen kansen om je te laten zien. Waarom breng je een deel van je opleidingen, bijvoorbeeld medische technologie, niet onder in het MST? Waarom geen huisvesting voor internationale studenten of studieplekken in de stad? Laat die terughoudendheid varen’, riep de wethouder op. Rector Ed Brinksma pleitte
Onderzoekscentrum (vervolg van voorpagina)
Bij composieten zou dat betekenen dat je de vezels kapot moet maken op een plaats die ook nog eens extra belast wordt. We weten dat je thermoplastische composieten kunt lassen. We onderzoeken nu op welke verschillende manieren.’ Loek de Vries, bestuursvoorzitter van Koninklijke Ten Cate in Almelo, zei vrijdag op korte termijn een belangrijke toename in de vraag naar thermoplastische composietmaterialen te verwachten. Akkerman noemt het gebruik van thermoplasten in de luchtvaartindustrie onvermijdelijk. ‘Transport is de basis onder onze samenleving en aangezien de brandstoffen duurder worden, moet het vliegen lichter en zuiniger worden. We hebben het over enorme getallen aan vliegbewegingen, dus je moet snel kunnen produceren. Dan kom je altijd op thermoplastische composieten uit. Een andere mogelijkheid zie ik niet.’ Nu nog kost het vaak uren om materialen voor de vliegtuigbouw te produceren. Volgens hoogleraar productietechniek Akkerman kan dat met thermoplasten in enkele minuten. In de vleugel van de Airbus A380 worden al thermoplastische composieten gebruikt, maar nog niet in dragende structuren. De Boeing 787, die deze maand zijn maiden flight maakt, heeft een romp van
composiet materiaal, maar die is nog niet thermoplastisch. Akkerman durft niet te voorspellen wanneer het eerste toestel vliegt met de dragende structuur van thermoplastisch composiet. ‘We weten dat dat mogelijk is. Hoe snel? Dat zou nattevingerwerk zijn. De ontwikkeltijd van een vliegtuig is enorm lang. Er gaat makkelijk tien jaar overheen van een eerste concept tot een product.’
Erik Helder. Foto: Arjan Reef
ervoor de campus als een superwijk van Enschede te zien, zoals Roombeek ook een interessante wijk is buiten het centrum. ‘Gebruik de campus om de stad sterker te maken’, reageerde hij op Helders oproep. ‘Wij zijn niet benauwd om ons te verbinden met het centrum. Maar dan moeten ook meer cultuuruitingen van gemeente en regio op de campus plaatsvinden. Onze prioriteit ligt bij investeren in de campus. Als we dat niet doen, gooien we iets sterks weg.’ Toen het publiek (een man of dertig) bij het debat werd betrokken, bleek een aantal studenten wel wat te zien in het verplaatsen van studentenactiviteiten naar het centrum. ‘Ik mis een mensa in de binnenstad, ik mis ruimte in de bibliotheek om te kunnen studeren’, aldus een van hen. Op de vraag wie daar voor verantwoordelijk is, zei Brinksma best samen met de gemeente te willen optrekken. Het publiek wees echter naar Helder. ‘Als het centrum interessant moet worden voor studenten dan moet de gemeente investeren. Pas als Enschede meer tegemoetkomt aan studentenbelangen, kr ijg je het imago van een gave studentenstad terug.’
Paul de Kuyper
Paul de Kuyper Jonne Doorduin. Foto: Frans van der Veeken
nederlandse vereniging voor technische geneeskunde opgericht
‘TG’er moet zich nu bewijzen’ In juli en augustus zullen de eerste elf studenten technische geneeskunde afstuderen. Voor hen, maar ook voor het beroep, breekt een spannende tijd aan, weet Jonne Doorduin (24). Hij is TG-student en voorzitter van de pas opgerichte Nederlandse Vereniging voor Technische Geneeskunde (NVvTG). ‘De komende jaren moet het beroep zich bewijzen.’ Waarom een beroepsvereniging voor TG’ers? ‘Wij, de TG-studenten, vonden dat er na ons afstuderen een vereniging nodig is die in de gaten houdt hoe het
beroep zich ontwikkelt. We werken in de gezondheidszorg en dat is ingebed in een wettelijk kader. Dat geeft je bepaalde bevoegdheden, maar die moeten ook bewaakt worden.’ Wat gaan jullie concreet doen? ‘Allereerst gaan we een beroepsprofiel opstellen zodat voor iedereen die met technisch geneeskundigen werkt, weet wie we zijn en welke competenties we hebben. Dat profiel geldt als uitgangspunt voor een kwaliteitsregister dat we willen maken. Daar zal in komen te staan dat je als TG’er bekwaam bent in je beroep en dat je je in een cyclus van bijvoorbeeld vijf
jaar moet herregistreren. Als je voldoende accreditatiepunten hebt, die je krijgt door het uitvoeren van bepaalde handelingen of het bezoek van wetenschappelijke congressen, laat je zien dat je nog voldoet aan de eisen van het beroep. Tot slot zetten we een wetenschapstak op die congressen gaat organiseren. Het openingscongres van de vereniging willen we in mei 2010 houden.’ Hoe zit het met dat beroepsprofiel? Weet de werkgever wat-ie aan jullie heeft? ‘Veel artsen weten wat ze van ons kunnen verwachten als medisch-technisch specialist binnen een ziekenhuis.
Inmiddels hebben studenten ook al vier keer drie maanden op verschillende afdelingen en in verschillende ziekenhuizen stage gelopen. Die stages zijn voor de bekendheid van het beroep heel gunstig geweest.’ Hebben jullie grote kans snel een baan te vinden? ‘Ik denk het wel. De komende maanden studeren de eersten af en een stuk of acht hebben al een baan. Ik zie in het UMC St. Radboud in Nijmegen, waar ik nu stage loop en straks ga afstuderen op de intensive care, dat afdelingen al bezig zijn plaatsen te creëren voor technisch geneeskundigen. Er wordt zelfs gewacht met het vervullen van
functies totdat wij afgestudeerd zijn.’ Je kunt alleen in Twente TG studeren.Worden jullie ook meteen een alumnivereniging? ‘We willen wel in de gaten houden waar iedereen terechtkomt en hoe de functie van technisch geneeskundige zich ontwikkelt, maar we hebben geen specifiek alumnibeleid opgezet. Je kunt nu alleen in Twente TG studeren, maar je weet niet hoe dat in de toekomst is.We zijn daarom geen Twentse, maar een Nederlandse beroepsvereniging die de belangen behartigt van alle technisch geneeskundigen.’ Paul de Kuyper
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
Donderdag 18 juni 2009
onderzoek naar organisatiecultuur ut
campus moet ‘bruisen’
Klant is koning, toch? die hiervoor een aanvraag hebben gedaan gebruik kunnen maken van deze ruimtes om hier met hun projectgroep in te werken. Een vrij forse investering en dan laten we de beheerskosten nog buiten beschouwing (er moet immers minstens één maal beleid gevoerd over de per dag iemand langs alle ontwikkeling van de Labs om het espressoapcampus, en juist deze eenparaat en de minibar bij te duidigheid lijkt ook in de vullen, de stoelen terug te nieuwe plannen niet een zetten, het toilet schoon grote rol te te maken, et spelen. cetera). En wat levert ingezonden Neem nu het op; wat het plan van draagt het de ‘Student bij aan de Discovery Labs’: een soort bruisende campus? Wij kleine glazen gebouwtjes verwachten dat het niet die op verschillende veel meer zal zijn dan plaatsen op de campus een groep studenten die geplaatst zullen worden. in een glazen ruimte aan Het idee is dat studenten een project zit te werken onder het genot van een uitstekend kopje koffie. Waarom wil de werkgroep dit plan er zo snel doorheen drukken?
Het is duidelijk: de campus moet ‘bruisen’. Leven in de brouwerij staat weer op de bestuurlijke agenda van onze universiteit. Hulde daarvoor, maar wij zetten onze vraagtekens bij de manier waarop dit tot uiting gaat komen. We maken de tussenbalans op. Er worden op dit moment meerdere initiatieven genomen om bij te dragen aan de levendigheid van de campus. Dit gebeurt voornamelijk vanuit de Route’14 Werkgroep Campusontwikkeling en Onderwijsfaciliteiten. Voorbeelden van punten waarover in deze werkgroep wordt gesproken zijn de herontwikkeling van Langezijds en de internationalisering van de campus. Er wordt op dit moment geen eenduidig
Veel belangrijker is de vraag wanneer de hoofdgebruiker van de campus eens serieus betrokken gaat worden bij de ontwikkeling van de campus. De campus staat of valt bij haar studenten. Het is hoogst merkwaardig dat het blijkbaar nog steeds mogelijk is om te investeren in een plan als de Student Discovery Labs, terwijl het niet aannemelijk is dat de student hier veel baat bij zal hebben. Er zijn voor een dergelijk bedrag betere bestemmingen denkbaar, en dan
hebben we het niet alleen over nieuwe sport- en cultuurvoorzieningen. Het ontbreekt niet aan de wil van studenten om mee te denken over dit soort plannen. Er hebben de laatste tijd meerdere artikelen in deze krant gestaan rondom de discussie betreffende de conceptvisie Studentenhuisvesting. Alhoewel deze discussie studenten natuurlijk wel echt in de huiskamer treft, toont de manier waarop dit is gaan leven wel aan hoe sterk studenten zich verbonden voelen met de campus. Wij als Student Union hebben deze discussie samen met UReka georganiseerd, omdat wij het nodig vinden dat studenten gehoord worden bij de totstandkoming van UT-beleid; wanneer komt er een dergelijk initiatief vanuit bijvoorbeeld een van de Route’14 werkgroepen? Wat ons betreft mag er wel eens kritisch gekeken worden naar welke investeringen nu echt van belang zijn voor de campus en haar gebruikers. Ga niet alleen voor kortetermijnwinst, maar selecteer de projecten die daadwerkelijk impact hebben. En laat bij het ontwikkelen van de campus nu eens ‘de klant’ (studenten) spreken. We hebben goede hoop dat de onlangs benoemde Campusmanager uitkomst biedt! Het bestuur van de Student Union
Medewerker en loopbaan Hoe denken wetenschappelijk medewerkers over hun carrièreperspectieven, de werklast en de transparantie van procedures? Het Female Faculty Network Twente (FFNT) onderzoekt dat in september met een uitgebreide vragenlijst, de Culture & Policy scan. Daarmee wordt vastgesteld hoe ‘gezond’ de organisatiecultuur van de UT is. Het onderzoek bestaat uit veertig vragen die onderverdeeld zijn in drie onderwerpen: loopbaanondersteuning, werving & bevordering en werklast & werkcultuur. ‘Op die manier kunnen we vaststellen welke organisatiecultuur er heerst binnen de UT’, vertelt Loreta Vaicaityte, bestuurslid van het FFNT. Want hoe ‘gezonder’ de organisatiecultuur, hoe productiever, effectiever en innovatiever de organisatie wordt. De Culture & Policy scan is gebaseerd op de Swanlist, een vragenlijst die is ontwikkeld aan Britse universiteiten. De lijst is vertaald en aangepast aan de situatie op de UT. Het idee voor het onderzoek komt vanuit het Female Faculty Network Twente, het netwerk van vrouwelijk wetenschappelijk personeel. In eerste instantie is overwogen om de lijst alleen door vrouwen in te laten vullen om te onderzoeken waar zij tegenaan lopen. ‘Daar zijn we van teruggekomen. Om een goed overzicht te krijgen van de huidige stand van zaken is het even belangrijk om te weten hoe mannen de cultuur op hun werkplek ervaren. Wij willen weten of al het talent dat hier rondloopt volop benut wordt. Daarom ontvangen alle wetenschappelijk medewerkers, van PhD tot professor de vragenlijst.’ Naar aanleiding van de uitkomsten wordt bekeken welke verbeteringen nodig zijn om wetenschappelijk personeel te behouden en aan te trekken. ADVERTENTIE
Samen zorgen voor de natuur
De natuur staat steeds meer onder druk. Natuurmonumenten stelt de natuur veilig. Uw steun is hard nodig. Word lid, dat kan al vanaf € 2,– per maand. Kijk voor meer informatie op www.natuurmonumenten.nl Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.
Mijn job Naam: Corné Knots (45) Functie: medewerker PA&O, afdeling arbo en milieu Locatie: Spiegel
Corné Knots (45) Foto: Arjan Reef
‘Ik ben net begonnen. Sinds 2 juni houd ik mij bezig met energie en duurzaamheid. De UT wil zich als duurzame universiteit op de kaart te zetten. Die ambitie is verankerd in Route’14. De UT kan prima als field lab fungeren. Er is namelijk veel kennis over dit onderwerp in huis. Maar een overzicht hiervan ontbreekt. Het is mijn taak om alle onderdelen op dit gebied met elkaar te verbinden door de invoering van een energiezorgsysteem. Organisatorische, technische en gedragsmaatregelen worden dan op een verantwoorde manier uitgevoerd. Ik richt mij verder op de beleidsmatige kant van duurzaamheid. Een techneut ben ik immers niet. Een energiebeleid stoelt drie pijlers. Waar kun je energie besparen en onnodig verbruik minimaliseren? Wat is er nodig om het daadwerkelijke gebruik op een duurzame manier te realiseren en tot slot, hoe kunnen we de traditionele methoden die daarnaast nog nodig zijn, effectiever maken? Een voorbeeld? Je kunt je afvragen hoe rendabel het is om zelf energie op te wekken. De UT zal misschien enkele investeringen moeten doen, maar ik weet zeker dat ze die later terugverdient. Duurzame energie is de toekomst, nietwaar? Ik ben van origine levensmiddelentechnoloog en werkte jaren bij de Keuringsdienst van Waren, nu de Voedsel en Waren Autoriteit. Ik zat 23 jaar in de buitendienst en inspecteerde bedrijven. Ik leerde welke kwaliteitssystemen wel en niet werken op de werkvloer. In de avonduren studeerde ik facilitymanagement. Vóór deze baan werkte ik bij het facilitair bedrijf van Saxion, ook in de energiezorg. Ik vond dat ik toe was aan een beleidsfunctie zoals deze, want ik denk dat ik inmiddels wel weet hoe kwaliteit werkt.’
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
Donderdag 18 juni 2009
Studenten ontwerpen robot voor zwerfafval Zes UT-studenten van verschillende studierichtingen werken samen aan een machine die blikjes, flesjes en ander afval op straat herkent, oppakt en opruimt. Deze zogenoemde Autonome Zwerfafval Opruim Robot moet het groeiende probleem van zwerfvuil het hoofd bieden. In opdracht van de Stichting Nederland Schoon ontwikkelen de studenten een proefmodel van het product, dat daadwerkelijk op de markt zal worden gebracht.
De bladen Liefde verandert onze chemische huishouding. Dat bleek op de Liefdespoli die het VUmc organiseerde en waar het universiteitsblad van de Vrije Universiteit over schreef. Verliefd zijn of liefdesverdriet hebben, zijn fysiek meetbare verschijnselen. Bij het zien van een foto van een geliefde gaan de bloeddruk en het hartritme flink omhoog. Ook verandert de aansturing in de zenuwen, waardoor verliefden letterlijk knikkende knieën krijgen. Uit onderzoek onder psychologiestudenten blijkt bovendien dat liefdesverdriet met fysieke veranderingen gepaard gaat. Slaapproblemen en prikkelbaarheid zijn bekende symptonen, net als hoofd- en buikpijn.
Mignon van Dijk
ontwerpen. De Stichting Nederland Schoon was zo enthousiast, dat ze deze robot graag wil laten ontwikkelen. Dat gebeurt in samenwerking met het UT-spin-offbedrijf Demcon in Oldenzaal en Hako, producent van straatveegmachines. De robot is een van de eerste concrete projecten van het pas opgerichte roboticacenter, waarin de UT en het bedrijfsleven samenwerken.
Roy Visser krijgt een waardecheque uit handen van voorzitter Klaus Altfeld van de GERG. Foto: Dave Pinchbeck
Prijs in gaswereld Promovendus Roy Visser heeft de eerste plaats behaald bij een wedstrijd voor jonge onderzoekers tijdens een bijeenkomst van de Europese gasindustrie in Brussel. Hij ontving een waardecheque ter waarde van vijfduizend euro voor zijn onderzoek naar kunststof gasleidingen. De wedstrijd was georganiseerd door de European Gas Research Group GERG, waarbij energiebedrijven en gasleveranciers als Shell, E.ON en de Gasunie zijn aangesloten. Omdat deze groep wat meer contacten wil met de academische wereld, heeft zij een academische netwerkprijs in het leven geroepen. Twintig jonge Europese onderzoekers waren uitgenodigd om een presentatie te houden. Roy Visser sprak over zijn promotieonderzoek bij het instituut IMPACT naar de verouderingsprocessen in kunststof gasdistributieleidingen. Daarmee won hij vijfduizend euro, die hij vrij mag besteden. Een deel van dat bedrag gaat naar nieuwe wielen voor zijn mountainbike. De rest zet hij op zijn spaarrekening en is bestemd voor de aankoop van een huis.
De zwerfafvalrobot krijgt een opvallende kleur.
Bij het multidisciplinaire project zijn zes studenten betrokken in het kader van hun bachelor- of masteropdracht. Zij komen van verschillende studierichtingen: industrieel ontwerpen, werktuigbouwkunde, elektrotechniek, informatica en mechatronica. Een van hen is elektrotechniekstudent Douwe Dresscher. ‘Ik ben bezig met het sensorsysteem waarmee de robot om zich heen kijkt om te bepalen waar hij wel en niet langs kan, zodat hij nergens tegenaan botst. Ook kijk ik naar de detectie van het afval, want er mogen bijvoorbeeld geen voorwerpen klem komen te zitten’, legt hij uit. IO-student Rogier Kauw-a-Tjoe neemt het systeemontwerp van de robot voor zijn rekening. ‘Veegmachines maken veel lawaai, maar onze zwerfafvalrobot niet. De eerste versie was nog een soort stofzuiger, maar dat passen we aan. Mensen die aan het winkelen zijn, moeten er zo min mogelijk last van hebben’, vertelt hij. De studenten werken drie dagen per week samen in een kamer in de Horst Harold de Boer
Het gaat om een oranje apparaat, uitgerust met een camera en sensoren om afval op te sporen. Twee grijparmen pakken de voorwerpen van de straat en slaan deze op in een reservoir. De machine is volledig automatisch en hoeft slechts na een paar uur te worden geleegd en opgeladen, als de accu leegraakt. De robot is vorig jaar bedacht tijdens een derdejaarsproject voor studenten industrieel
Uit Het Lood
Verantwoord Veel mensen hebben bezwaren tegen wapenproductie. Begr ijpelijk, vernietigingswapens zijn niet het toppunt van onze beschaving. Dus toen Zembla in 2007 onthulde dat Nederlandse pensioenfondsen miljoenen euro’s
aan het project, zodat ze gemakkelijk kunnen overleggen. De overige twee werkdagen zaten ze in het begin bij Demcon en brengen ze nu op hun eigen faculteit door. Het project wordt begeleid door Maarten Bonnema (CTW), Jan Broenink (EWI) en Jan Leideman van Demcon. ‘Iedereen die erbij betrokken is, is erg enthousiast’, aldus Bonnema. ‘Maar je hebt te maken met verschillende belangen en die moet je op elkaar afstemmen. Daarom zitten we iedere week bij elkaar om de voortgang te bespreken.’ Een proefmodel van de zwerfafvalrobot is vorige maand op een beurs gepresenteerd en trok veel belangstelling van mensen uit de afval- en reinigingsbranche. De studenten willen in september met een verbeterde versie komen en hopen dat het apparaat een jaar later op de markt komt. Douwe is ervan overtuigd dat het zo ver komt: ‘De demoversie laat zien dat het concept levensvatbaar is en dat het haalbaar is om aan te schaffen.’
belegden in de wapenindustrie, gaf dat veel commotie. Pensioenspaarders wensten een fatsoenlijk pensioen. De ter verantwoording geroepen pensioenfondsen reageerden met uitsluitingslijsten. Een opsomming van bedrijven waarin ze om ethische redenen niet meer zullen beleggen. Thales, het moederbedrijf van het Hengelose Hollandse Signaal, staat op veel van deze lijsten. Maar ons fatsoenlijke land heeft ook een leger. Onze Koninklijke Marine beschermt de scheepvaart tegen Somalische piraten. En onze vredesmacht probeert elders in de wereld de orde te herstellen. Even dachten we dat dit onbewapend kon. Maar in Kosovo bleek generaal Mladic niet
De Delftse student industrieel ontwerpen Arno Scheepens wil een honderd procent duurzame fiets ontwikkelen. In zijn werkplaats staat hij laagjes hout te lijmen, te stomen en te buigen tot een fietsframe. ‘Ik heb per fiets twee keer zoveel houtafval dan er hout in de fiets gaat. Met een kleine warmtekrachtcentrale kan ik daar vier keer de energie uit halen die ik nodig heb.’ Nog meer energie bespaart hij door lokale materialen te gebruiken en de fiets alleen op de lokale markt te brengen. Scheepens werkt aan zijn fiets in Friesland en verwacht dat er straks flink wat Friezen op zijn houten fiets zullen rondrijden. Of de berijder er ook een houten kont van krijgt, weet de student niet. Hij heeft de fiets zelf nog niet kunnen testen. Het magazine van de Nijmeegse Radboud Universiteit ontdekte een opmerkelijke vraag in het vwo-eindexamen biologie.Vraag 19, 20 en 21 van het Cito-examen gingen over het kakkerlakkenonderzoek van microbioloog Johannes Hackstein. In het examen wordt zijn werk op een opmerkelijke manier geïntroduceerd. ‘Reuzenkakkerlakken staan bekend om hun smerige lucht. Aan de Nijmeegse biologiefaculteit hebben ze er duizenden. De onderzoekers gaan niet zonder gasmasker de kweekruimte in.’ In een reactie zegt Hackstein van niets te weten. ‘Ik heb hier niemand van het Cito gezien.’ Twee studenten van de Universiteit van Amsterdam bezorgen sinds kort koude flessen prosecco in de hoofdstad. Na een telefoontje bezorgt het bedrijf Flesje Prosecco van de studenten Jos Zonneveld en Jasper Haarsma binnen dertig minuten een of meer flessen. Kosten: 12,50 per fles, vier voor veertig euro. ‘Als ik in het Vondelpark lig met een groep, of we varen over de grachten, dan is het altijd moeilijk om uit te maken wie er even drank gaat halen’, zegt Zonneveld. ‘Vanaf nu hoeft er niemand meer op uit. Je kunt ons nummer opslaan in je mobiel en wij komen koude prosecco bezorgen. Ook op de grachten.’
De Leidse promovendus Anna Oehmichen vergeleek de anti-terrorismewetgeving in Groot-Brittannië, Duitsland, Frankrijk en Spanje. De tendens is dat mensenrechten steeds vaker wijken voor strengere maatregelen. ‘Als er net een aanslag is geweest, wil de bevolking dat een regering actie onderneemt. Vaak kiest de overheid dan voor strengere wetgeving. Het is de makkelijkste manier om snel een vuist te maken: “Kijk ons eens doortastend zijn”. Er is dan zelfs gevaar dat een land afglijdt naar een dictatuur’, aldus de juriste. ‘Het zou verstandiger zijn om niets overhaast te doen. Mensen moeten niet het gevoel krijgen dat ze gevangen in hun eigen land zijn.’
onder de indruk van onze antimilitaristische buttons. Daar hebben we een flinke kater aan overgehouden. Sindsdien sturen wij onze jongens er toch maar weer goed bewapend op uit. Zo hebben wij onze marineschepen voorzien van Goalgetters. Inderdaad, geproduceerd door Thales in Hengelo. Kan de aanschaf en het gebr uik van wapens ethisch verantwoord zijn, terwijl de productie niet door de beugel kan? Wel in de Hollandse polder. Met softdrugs hanteren we dezelfde lijn. De voordeur van de coffeeshop is netjes legaal; de achterdeur niet. Deze schizofrenie heeft een prijs. De productie van softdrugs is volledig gecriminaliseerd. Streven
we met de wapenproductie hetzelfde na? In een beschaafd land heeft de overheid het monopolie op het geweld. Idealiter includeert dit naast het bezit ook de productie van wapens. Maar als doorgeslagen privatisering dat niet toelaat, zijn kritische pensioenfondsen wellicht het beste alternatief. Zij kunnen en zullen op de aandeelhoudersvergadering van Thales vragen stellen over clusterbommen en over de beoogde afnemers van onderdelen voor nucleaire wapens. Een harteloze kapitalist zal dat niet doen. Van uitsluiting is nog nooit iemand beter geworden. Wie verantwoord belegt, geeft de wapenproductie niet in handen van de hartelozen.
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
Tuesday 18 June 2009
From Louisiana to the Lowlands Dr. Roxanne Benoit-Raine, here together with her husband Wes and their cat Jupiter, says about her stay in the Netherlands, ‘I’ve really liked living here.’ The flat landscape, sometimes at or below sea level, is similar to the surroundings in her hometown of Lafayette, Louisiana in the United States. ‘When I look out the window on the train, it looks just like driving on the back country roads in Louisiana. It looks just like home.’ Lafayette is the hub of Cajun Country in south-central Louisiana along the Vermilion River. Benoit-Raine explains Lafayette’s population is larger than Enschede, but the population has grown since Hurricane Katrina hit its coastline. When the hurricane struck in 2005, she was attending the University of Louisiana at Lafayette and writing a chapter for a book called ‘Cognitive DecisionMaking: Empirical and Foundational Issues’ for editor Benoit Hardy-Vallée. She remembers, Lafayette was not
affected like New Orleans, ‘We didn’t have to evacuate. We were really far from New Orleans. The distance from Enschede to Amsterdam is about the same.’ Four months afterwards, Benoit-Raine and her husband visited a friend in New Orleans who forewarned them of the massive devastation, but what they saw still took them by surprise. She described the source of the damage, ‘It wasn’t the hurricane that was the real problem. The levees broke and then New Orleans flooded.’ She thought the gov-
‘Most people now know, the 9th Ward is one of the poorest areas of New Orleans and many people didn't evacuate the ‘ghost town’ before the storm. After the flooding started, those who had remained were forced to take refuge on their rooftops while awaiting rescue by helicopters.Photo: Wes Raine
ernment did not respond with appropriate actions; the levees were not constructed to withstand the surge of water; and she was disappointed with the media coverage, ‘I don’t like how Louisiana was portrayed in the media.’ The media did not explain well enough about why many people were still there, and the Cajuns were cast in a degrading light, which made them appear as ignorant people. Benoit-Raine says, ‘In movies, Cajuns are always portrayed as ignorant. Actually, Cajuns are culturally rich and have experiential knowledge.’ Most of them, according to Benoit-Raine, speak fluent French, are practicing Catholics, regard family life as highly important, and also know how to celebrate. Take for instance, the celebration of Mardi Gras (Fat Tuesday), which has the same religious meaning as Carnival in the Netherlands. In the region around New Orleans, a weeklong celebration with parades, street celebrations, tableau balls and much merrymaking takes place and Lafayette holds the state's second largest celebration. The impact of the hurricane recently spurred Louisiana Senator Mary L. Landrieu to visit the Netherlands in May, studying the Dutch water management system to improve the levee system in her state. Following the hurricane, the Netherlands was one of the first nations to extend support to Louisiana and the Gulf Coast region, including civil engineers and pumps to remove floodwaters. Senator Landrieu said of her recent visit to the Netherlands, ‘The
people of Louisiana need a new model, and I believe we can incorporate some of the state-of-the-art technologies the Dutch have developed to protect their communities.’ In 2002, Roxanne received her bachelor’s degree in Psychology from Louisiana State University in Baton Rouge. Afterwards she returned to Lafayette and was interested in taking creative writing courses with Ernest J. Gaines, a novelist and creative writing professor at the University of Louisiana at Lafayette, but his classes were full. One year later, in 2003, she decided to enroll in the course, ‘What is Cognitive Science?’ Roxanne says, ‘I knew some students who were taking the cognitive science classes and the subject grabbed my attention.’ She came to Enschede in January of 2009 to work as a trainee with Professor Rieks op den Akker on the ‘Augmented Multimodal Interaction - Distance Access,’ or AMIDA collaboration project, in the Human Media Interaction research group, also coordinated by Professor Anton Nijholt, which is part of the Department of Electrical Engineering, Mathematics and Computer Science. She recently received her PhD in Cognitive Science from the University of Louisiana at Lafayette. As for her goals, Roxanne explains she probably will not go back to the University of Louisiana at Lafayette. ‘The university policy is strongly against it. The professors who taught me are still there. People in Louisiana actually
Coordinator: Robbin Engels/UT-Nieuws Contributors: Ashok Sridhar, Anindita Ganguly and Audrey Rhodes. For comments and suggestions, email:
[email protected] For previous editions, see: www.utnieuws.utwente.nl
Dr. Roxanne Benoit-Raine. Photo: Gijs van Ouwerkerk
call it ‘academic inbreeding’, which means when people are employed at the same university where they received their graduate training and degrees.’ She would rather continue researching in a postdoctoral position at
another university, establishing herself as a researcher for cognitive science, and later apply for an assistant professorship in the United States. Amy Williams
In the Lakeview area of New Orleans, Kathrina forced the flood waters to move a parked car in a vertical position against a tree. Photo: Wes Raine
CLOSING THE WIDE GAP BETWEEN THEORY AND PRACTICE
Is Kuwait ready to change its educational system? In the top floor of the labyrinth-like Cubicus building, in the office of Abdullah Almodaires, the 1950s big band sounds of
Frank Sinatra drift out of his computer speakers. The lyrics croon optimistically, ‘I want to make a brand new start of it…,’
a bit like Almodaires himself, a man poised to change the educational system in his native country of Kuwait. As
Favorites: Book ‘Dreams from My Father: A Story of Race and Inheritance’ (Barack Obama) Music: Frank Sinatra and Roberta Flack. Song: Reggae singer Bob Marley’s ‘Redemption song’ Film: The good, the bad and the ugly Quote: ‘Desire for others, what you desire for yourself, and you will be the most just man.’ (Prophet Mohammed) Mixing an education elixir to remedy the gap: Abdullah Almodaires will defend his doctoral dissertation, ‘Technology-supported reflection: Towards bridging the gap between theory and practice in teacher education,’ on June 24 in the Spiegel building. Photo: Gijs van Ouwerkerk
Food: Arabic kitchen, especially his mother’s food
he says, ‘I’m still young enough.’ At age 36, he has developed a teaching methodology, the reflective practice approach, focusing on looking back on teaching situations from a personal perspective, where technology serves as a tool to reflect on one’s actions. Looking in a figurative ‘mirror,’ students gain knowledge about their teaching skills and can apply this learned knowledge to a new experience. In the once British ruled Kuwait or known by its Arabic diminutive as ‘the fortress of water,’ the current educational system is still largely based on the old British model hailing back at least to the 1960s when this sovereign Arab emirate gained its independence from the United Kingdom. The remnants of this influence have left an unchanging educational system. ‘Even if you look at the situation in Kuwait’s educational system, at least forty years back, it’s almost the same. It’s a simple system, good for measurement and assessment, but it won’t give you outcomes or
produce creative students,’ says Almodaires who plans to translate his dissertation into Arabic after returning to Kuwait. ‘If I want to apply my methodology then it will be more effective to have the document in Arabic. I want to be able to discuss the possibilities for change in the current system with decision makers.’ His theories can be likened to a ‘cost management system’ or ‘learning management system,’ where students and teachers have access to online video-based learning environments. The reflective practice model offers a more accurate description of the classroom environment, although, Alodaires admits, it is basically adapted from other educational models: ‘I used a spiral model because the cycle models won’t explain new experiences in education. In general you never have the same experience, perhaps similar with different variables added, which change your behavior.’ According to Almodaires, there exists a sizable gap between theory and practice in education, where students
engage in practice during the last phase of their degree program, usually the last six months of a four year program. This is the case at the College of Basic Education in the Public Authority for Applied Education and Training (PAAET), where, upon his return, he will fulfill his obligatory teaching period in return for scholarship funding that he has received over the past seven years while completing a double master’s and PhD at the UT. For training teachers, the move to close the gap in education can be achieved by creating a smooth interplay between theory and practice, where ‘real’ situation go hand in hand with learning theoretical knowledge. ‘The European system,’ said Almodaires, ‘is different from Kuwait. The Netherlands is even more flexible. When I saw what is taking place here, it changed my mind. I’m now a defender of the system. I would like to see such a system in my own country, maybe with some limitations.’ Robbin Engels
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
Donderdag 18 juni 2009
Vliegeren Het luchtruim boven de campus was maandagmiddag het domein van tientallen gekleurde vliegers. De Pakistani Students Association had een traditioneel Pakistaans vliegerfestival georganiseerd om het begin van de lente te vieren. Het feest trok zo’n honderdvijftig belangstellenden van allerlei nationaliteiten, onder wie studenten, promovendi en hun familieleden. Op het veld bij de Bastille probeerden ze hun vliegers zo hoog mogelijk in de lucht te krijgen. Dat lukt aardig, ondanks het feit dat er weinig wind stond. De vliegers waren gemaakt van bamboe en rijstpapier en waren speciaal voor deze gelegenheid uit Pakistan gehaald. Het vliegerfeest werd opgeluisterd met Pakistaanse muziek, hapjes en drankjes. Ook werden er henneptatoeages geschilderd.
De blauwe moskee in Istanbul.
internationaal io-project
Ontwerp voor Turks paviljoen Vijf studenten van de master industrieel ontwerpen stortten zich vier maanden lang op een prestigieus project. Samen met architectuurstudenten uit Sarajevo en Istanbul ontwierpen zij zestig duurzame paviljoenen die in 2010 een maand lang gebruikt worden op een historisch plein in Istanbul, nabij de blauwe moskee en de Aya Sofia. Vorige week kwamen alle studenten op de UT bij elkaar om de laatste hand te leggen aan hun ontwerp. Jaarlijks is het Sultan Ahmed plein in Istanbul een maand lang het middelpunt van het ramadanfestival waar duizenden mensen op afkomen om na zonsondergang te feesten en te eten. Het plein staat dan vol met oude houten eettentjes. ‘Die zijn, zacht gezegd, behoorlijk lelijk, terwijl dat plein een elegant ontwerp verdient in de geest van de omgeving’, zegt Aida Kulenovic, studente uit Sarajevo. Samen met twintig andere studenten uit Enschede, Istanbul en Sarajevo heeft zij zich gebogen over een ontwerp voor het historische plein. En dat was nog niet zo simpel, vertelt Aida. ‘Wij moesten rekening houden met het culturele erfgoed en zorgen dat het ontwerp wel in de historische ruimte past.’ Aanleiding voor de ontwerpopdracht is de benoeming van Istanbul tot Culturele Hoofdstad van Europa 2010. Voor de gemeente een goede reden om het Sultan Ahmed plein een opfrisbeurt te geven. De opdracht: ontwerp een paviljoen dat makkelijk te transformeren is in iets anders en geschikt is voor meerdere doeleinden. Om die plannen uit te denken kwamen de studenten in vier maanden tijd drie keer bij elkaar op bezoek, vorige week dus in Enschede. Ze bedachten multifunctionele paviljoenen, die te gebruiken zijn als bijvoorbeeld restaurant of boekwinkel. Bovendien is het ontwerp duurzaam en groen, vertelt io-student Tjark van de Merwe: ‘De paviljoenen kunnen jarenlang op elke mogelijke plek opgebouwd en afgebroken worden. En als je geen paviljoen meer nodig hebt, is het hout te herbruiken voor andere doeleinden.’ De studenten hebben ook een plan uitgewerkt voor het plein zelf. ‘Eigenlijk is het een soort masterplan geworden voor de komende vijf jaar’, vertelt Aida. ‘Want we willen het hele plein een andere uitstraling geven, door een betere flow te creëren. Ook willen we meer groen en wat bankjes waar mensen samen kunnen komen.’ De studenten zijn tevreden over het ontwerp maar het proces daar naartoe verliep behoorlijk moeizaam. Aida: ‘We hebben toch een andere culturele achtergrond en een andere manier van werken. Samenwerken was ook moeilijk omdat we maar drie weken bij elkaar zijn geweest, daarna moest de communicatie via mail, msn en skype.’ Zaterdag presenteerden ze een boek met hun ideeën tijdens het internationale congres over duurzaam bouwen dat op de UT werd gehouden. De gemeente van Istanbul gaat zich nu buigen over de plannen. Waarschijnlijk kunnen de studenten in het najaar van 2010 hun eigen paviljoenen bewonderen. Latifa van Heerde De paviljoenen zijn duurzaam, multifunctioneel en demontabel.
Foto: Gijs van Ouwerkerk
kamerzoekdagen nu in uitgeklede vorm
Geen communicatie Veste en bewoners De relatie tussen bouwcorporatie De Veste en de Centrale Bewonersraad, het orgaan dat de belangen van alle campusbewoners behartigt, staat ernstig onder druk. De Veste kan zich niet vinden in de nieuwe koers van de CBR. Die komt er op neer inmenging van de verhuurder in het huishouden van de bewoners zoveel mogelijk te beperken. De Veste weigert verder met de bewonersraad te praten en heeft besloten de raad niet te betrekken bij de organisatie van de Kamerzoekdagen. Deze vinden nu in afgezwakte vorm plaats. Frans van der Veeken
Het nieuwe bestuur van de Bewonersraad had zich bij zijn aantreden eerder dit jaar al voorgenomen het beleid van de Veste ‘kritisch te volgen’ en ‘niet meer klakkeloos’ (zoals het vorige bestuur werd verweten, red.) akkoord te gaan met maatregelen. Directeur Jan Sinke van woningstichting de Veste: ‘Wij vinden het jammer dat de huidige CBR zo’n harde diskwalificatie uitspreekt over voorgaande besturen, die wij juist als constructief-kritisch hebben ervaren en waarmee we veel hebben bereikt.’
In lijn met zijn nieuwe benadering heeft het CBR-bestuur expliciet zijn steun opgezegd voor het ‘bemoeizuchtige beleid’ van de Veste op de campus, zoals controles met betrekking tot de reinheid van de woonruimte en het verbieden van buitenmeubilair. Ook is er stevige kritiek op de handelwijze van de huisvester rond de renovatieplannen van woongroepen op de Witbreuksweg. De CBR plaatst daarnaast vraagtekens bij de juridische deugdelijkheid van de nieuwe voorwaarden die enkele maanden geleden zijn ingevoerd. De Veste op haar beurt verwijt de CBR een ‘ramkoers’ te varen en heeft alle vergaderingen met de bewoners voorlopig opgeschort. Het bestuur zou eerst maar eens zijn beleid op papier moet zetten om verdere verwarring weg te nemen. ‘De bedrijfsleider van Acasa heeft expliciete instructies om niet met ons te praten’, aldus de raad. Volgens de Bewonersraad zou de Veste hebben laten doorschemeren dat als studenten niet gediend zijn van het regime van de verhuurder ze dan hun woning maar moeten kopen. Als het overleg niet op korte termijn weer op gang komt zegt de CBR te bekijken of com-
municatie gerechtelijk is af te dwingen, ‘omdat dat overleg een plicht is van de verhuurder’. Sinke bevestigt dat het opschorten van overleg te maken heeft met het feit dat de CBR juridische vragen stelt bij de huurovereenkomst en de algemene huurvoorwaarden. ‘Hiermee spreken ze een wantrouwen uit dat zo fundamenteel is dat het ons verstandig lijkt dat de CBR zich juridisch eerst goed laat voorlichten voordat we verder overleggen. Hierbij geldt uiteraard dat wie stelt ook moet bewijzen. De CBR heeft al aangegeven dat zij zich erbij neerlegt als juridisch alles blijkt te kloppen.’ Penningmeester Denick Murray van de CBR: ‘Wij zijn nu inderdaad bezig onze twijfels over de huurvoorwaarden juridisch te funderen en daarna zal het overleg weer hervat kunnen worden. Wij verwachten dat dat niet meer dan een paar weken zal duren.’ Ook Sinke hoopt en verwacht dat er op binnenkort weer vergaderd kan worden: ‘Wij betreuren het zeer dat de verhoudingen nu zo liggen. De bal ligt nu bij de CBR en daarmee ook de snelheid waarmee we weer kunnen overleggen in de gebruikelijke constructief-kritische sfeer.’ Intussen heeft de Veste in een brief aan alle bewoners aangekondigd dat er begin juli kamerzoekdagen zullen plaatsvinden die in tegenstelling tot andere jaren georganiseerd worden zònder inbreng van de Bewonersraad. Murray zegt dat zijn achterban zich daar niet in kan vinden. ‘De belangrijke eerste dag van de kamerzoekdagen heeft De Veste niet in het programma opgenomen. De rondleiding over de campus, het eten bij flats, het feest en het overnach-
ten en ontbijten bij een logeerflat worden dit jaar allemaal niet georganiseerd.’ Dat leidt volgens de studenten tot problemen. Zo stelt iemand op de online-nieuwsgroepen: ‘Als nieuwe kamerzoekers gewoon in het diepe worden gegooid door Acasa en zomaar overal langs worden gestuurd, en vervolgens enkel dichte deuren en norse studenten krijgen te zien, hebben we daar alleen onszelf mee. Zeker als achteraf nieuwe mensen gewoon worden geplaatst.’ Terwijl op de online discussiegroepen studenten worden oproepen tot een boycot, noemen anderen dat geen verstandige manier van handelen. ‘Omdat er meer kamerzoekers dan lege kamers zijn geeft de Veste dit jaar geen kamergarantie af aan nieuwe studenten, maar gezien het eerdere gedrag van de Veste verwacht ik dat er naar gestreefd wordt alle kamers te vullen en er dus geplaatst zal worden als je als huis geen nieuwe bewoners aanneemt’, zo schrijft een andere student. Dat zou ongewenst zijn, omdat flats waar dat weekend niemand thuis is, zich dit keer niet voor de kamerzoekdagen kunnen afmelden. Weer een andere bewoner vraagt zich af of het niet verstandiger is om alsnog te proberen tot een samenwerking te komen, en sluit af met de volgende noodkreet: ‘Het lijkt me niet goed voor ons als het contact met Acasa nog slechter wordt waardoor eigenlijk onze campus stuk gaat.’ Dat de CBR op korte termijn - de kamerzoekdagen vinden plaats in het weekend van 4 juli - alsnog bij de organisatie ervan betrokken wordt lijkt echter niet waarschijnlijk.
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
Donderdag 18 juni 2009
ut-alumna clazien wezeman krijgt marina van damme prijs
‘Vrouwen komen bij mij om advies’ Clazien Wezeman (43) nam afgelopen vrijdag de Marina van Damme-prijs in ontvangst na de Innovatielezing in de Grolsch Veste. Ze werkt sinds haar afstuderen (1988, informatica) bij British Telecom in Engeland als senior business partnership manager en houdt zich bezig met het toepassen van innovatie. Ook geeft ze leiding aan 350 medewerkers en is ze vicevoorzitter van het vrouwennetwerk.
Hoe hebt u de uitreiking ervaren? ‘Echt fantastisch. Ik ben overgevlogen uit Engeland, mijn twee kinderen gingen mee. Dat was erg leuk. De volgende dag was er een feestje bij Marina van Damme thuis samen met de vorige prijswinnaars en enkele alumni uit Delft.’ Je werkt bij British Telecom Innovate als senior business partnership manager. Wat doe je precies? ‘Ik zit op de afdeling BT Innovate dat zich richt op research en technology. Wij doen onderzoek naar ontwikkelingen waar British Telecom mee verder kan. Het onderzoek moet echt iets nieuws opleveren. Ik moet ervoor zorgen dat die innovatie bruikbaar is en dat het ook echt binnen het bedrijf gebruikt wordt. Heel toepassingsgericht dus.’ Je werkt sinds je afstuderen bij informatica in 1988 bij dit bedrijf.Wat houd je daar? ‘Na mijn afstudeeropdracht bij BT ben ik daar gebleven. Ik nam deel aan een onderzoek in Europees samenwerkingsverband. En van het één komt het ander. Sinds 2006 ben ik senior business partnership manager en geef ik leiding geef aan 350 mensen. BT is een groot bedrijf met vierduizend medewerkers. Het hoofdkantoor zit in Londen. Ik werk en woon zelf in Ipswich. Er is veel te doen. Je kunt gemakkelijk van de ene afdeling naar de ander switchen en er is een prima werksfeer.’ Je hebt een gezin. Hoe zorg jij voor een goede work-life balance? ‘Het blijft balanceren. Ik werk vier dagen in de week. BT staat positief tegenover part-
Clazien Wezeman. Foto: Arjan Reef
time werken. Mijn man werkt er ook en doet hetzelfde. Daarnaast hebben we twee dagen kinderoppas en kan ik eerder naar huis als het nodig is. Daarin ben ik gelukkig flexibel.’ Je bent vicevoorzitter van het BT Women’s Network. Wat voor een rol heeft dit netwerk? ‘We hebben 190 leden en organiseren workshops tijdens de lunchpauze over zaken die gaan over carrière maken en het sociale aspect zoals worklife balance. Twintig procent van de werknemers binnen BT zijn vrouwen. Zij opereren veelal in ondersteunende functies. Ik ben een van de weinige vrouwen met een leidinggevende functie. Tijdens de bijeenkomsten praten we en proberen we van elkaar te leren.’ De Marina van Damme prijs is bedoeld voor een UT-alumna die een voorbeeld is voor andere vrouwen. Voel jij jezelf een rolmodel? ‘Ja, ik merk toch dat andere vrouwen mij voor advies benaderen en dat ze heel positief staan tegenover mijn werk bij het vrouwennetwerk. In 2008 won ik de BT Community Champion Award voor mijn bijdrage aan een sociaal project en in 2009 de BT Diversity Award voor mijn bijdrage aan het diversiteitbeleid binnen British Telecom. Het management waardeert die inzet.’ Heb je nog een tip voor studenten die afstuderen? ‘Netwerken en probeer van anderen te leren. Het is belangrijk dat je mensen die al langer bij het bedrijf zitten daarbij niet uitsluit.’ Sandra Pool
Kunsthars vervangt hartkleppen Hoogleraar Dirk Grijpma en Ferry Melchels van de TNWvakgroep polymeerchemie en biomaterialen hebben een biologisch afbreekbare kunsthars ontwikkeld die belangrijke lichaamsdelen precies kan namaken. Op zo’n harsmodel worden cellen gekweekt waardoor lichaamseigen weefsels weer kunnen aangroeien. Dit wordt gedaan met behulp van stereolithografie, een techniek waarmee je driedimensionale objecten kunt maken vanuit een digitaal ontwerp. Grijpma en Melchels publiceerden over deze doorbraak in het tijdschrift Biomaterials. De kunsthars die met deze 3D-kopieermachine is ontwikkeld, kan door het lichaam zelf worden afgebroken en dat biedt kansen voor medische toepassingen. Wanneer bijvoorbeeld een kind een hartklep-afwijking heeft, kan met behulp van een CT-scanner een digitaal driedimensionaal beeld gemaakt worden van de hartklep. Met de nieuwe hars kan het model in de stereolithograaf precies worden nagebouwd. Op die structuur kunnen eigen cellen worden teruggeplaatst, zodat na afbraak van het dragende kunsthars, alleen nog weefsel overblijft. De techniek kan ook toegepast worden bij het laten groeien van nieuw botweefsel bij schedeldefecten.
Aegee in vergadering in hun tijdelijke onderkomen. Foto: Gijs van Ouwerkerk
verenigingen buiten pakkerij
Laptopjes op schoot en vergaderen maar Het facilitair bedrijf verwacht dat als het her stelwerk volgens plan verloopt, de vier Pakkerijverenigingen eind van deze week of begin volgende week hun sociëteit weer binnen kunnen. FB schat de aangerichte schade op een uit de hand gelopen feest met roeiverenigingen uit het
Ondernemersprijs voor Sigmax Het Enschedse bedrijf Sigmax, van de alumni Leo van den Ende (bedrijfskunde), Walter Rijk (elektrotechniek) en Reinier Morra (technische natuurkunde), heeft de Van den Kroonenbergprijs gewonnen. De prijs voor jonge innovatieve ondernemers met een sterke binding met de UT werd afgelopen vrijdag voor de 26ste keer uitgereikt. Sigmax, dat in 1998 werd opgericht en inmiddels zeventig werknemers telt, ontwikkelt mobiele applicaties. Wat is jullie succesvolste mobiele toepassing? Leo van den Ende: ‘We hebben MobilePolice, ook wel het ‘digitale bonnenboekje’ genoemd. De politie gebruikt deze applicatie bij de verkeershandhaving. Als je programma’s als Wegmisbruikers of Op de bon kijkt, dan zie je bij een aanhouding in negentig procent van de gevallen dat de agent een handterminal pakt
die van ons is, met daarin onze software. Ook voor gemeenten hebben we handhavingsproducten zoals ParkControl, een systeem voor het innen van parkeerboetes. Daarnaast leveren we mobiele toepassingen voor inspecties. Die applicatie heet FlexInspect en daarmee worden bijvoorbeeld de elektrische installaties op Schiphol en het railnetwerk geïnspecteerd.’ Waar staat Sigmax op de Nederlandse markt? ‘Er is maar een handjevol bedrijven dat mobiele applicaties ontwikkelt. In de software voor politie zijn we marktleider, voor de gemeentelijke handhaving willen we dat worden. Op inspectiegebied zijn we een van de grote spelers, maar die markt is diffuser.’ Hebben jullie internationale plannen? ‘ParkControl wordt al gebruikt in België en de inspectiesoftware in België en Zweden.We willen dit de komende jaren
uitbreiden. De inspectiesoftware is makkelijker te exporteren dan de handhavingsapplicaties. Of je nou in Engeland een trein inspecteert of in Nederland, dat maakt niet uit. Maar voor handhaving moet je de applicatie aanpassen aan nationale wetgevingen.’ Welke binding hebben jullie nog met de UT? ‘De UT is een belangrijke kennisbron, omdat een aantal studenten bij ons gaat werken. Dat is voor ons reden om in Enschede gevestigd te zijn en te blijven. We hebben bewust ervoor gekozen onze nieuwbouw te plannen op het Business & Science Park op de looproute van station naar UT.’ Volgens de jury is Sigmax een voorbeeld voor jonge UT-ondernemers.Wat is jullie advies aan studenten die een onderneming willen beginnen? ‘Het belangrijkste wanneer je vanuit de UT een onderneming start, is hard werken, doorzetten en vertrouwen in
Leo van den Ende van Sigmax. Foto: Arjan Reef
jezelf. Dat klinkt als een open deur, maar daar komt het wel op neer. Je hebt de bagage. Als je wilt ondernemen, doe het vanuit de schoolbanken. Je
hebt dan nog geen gezin, geen lasten, weinig verantwoordelijkheden. Gewoon doen!’ Paul de Kuyper
hele land op maximaal dertigduizend euro. Laptopjes op schoot en dan maar vergaderen bij een van de bestuursleden thuis. Het is even behelpen voor het bestuur van studentenvereniging Audentis nu de Pakkerij gesloten is in verband met de vernielingen van anderhalve week geleden. In tegenstelling tot Taste en Aegee heeft de vereniging geen tijdelijk onderkomen kunnen vinden. Per dag wordt nu gekeken in welk huis het bestuurswerk en de vergaderingen plaatsvinden. Aegee heeft ondertussen banken opgeklapt en laptopjes neergezet in een ruimte boven ijssalon Talamini in de Raadhuisstraat. Taste had direct de maandagavond na de ontruiming van de Pakkerij al een heel computernetwerk ingericht in een studentenhuis aan de Marktstraat. Qua bestuurswerk ondervinden ze daarom niet zoveel hinder, vertelt Maarten Grootendorst van Taste. ‘De kroegtelefoon staat doorgeschakeld, we kunnen gewoon bij onze bestanden en de mappen met belangrijke papieren staan hier naast me. Het lastigste is om alternatieve locaties te vinden voor de kroegavond en afstudeerborrels. Wat dat betreft zou het zeker goed uitkomen als we komend weekend de Pakkerij weer in kunnen.’ Alpha heeft geen kantoren in de Pakkerij en hoefde dus alleen op zoek naar een tijdelijk onderkomen voor de sociëteitsavond van afgelopen donderdag. Deze werd voor de gelegenheid bij een van de leden thuis gehouden.
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
Donderdag 18 juni 2009
Cryogene pers
Het Apparaat (1)
Tekst en beeld: Gijs van Ouwerkerk
Kernfusie, het samensmelten van atoomkernen, is de manier waarop de zon en de sterren hun energie opwekken. In tegenstelling tot de gangbare kernsplijting in huidige kerncentrales laat het kernfusieproces in principe geen radioactief afval achter. Het is wetenschappers echter nog niet gelukt om een prototype kernfusiecentrale te bouwen die meer energie opwekt dan dat hij verbruikt. ITER, een experimentele centrale in Zuid-Frankrijk die in 2018 afgebouwd moet zijn, moet daar verandering in gaan brengen. De reactor moet met een output van 500 megawatt tien keer zoveel energie opwekken als dat erin gaat. De leerstoel Lage Temperaturen (TNW-HCS, IMPACT) van de Universiteit Twente is betrokken bij dit internationale megaproject. Arend Nijhuis leidt hier een
team van momenteel twee postdocs en twee promovendi. Hun cryogene pers (foto links) speelt een cruciale rol bij het ontwerpen van de electromagneten die rondom de reactorwand geplaatst zullen worden. Om kernfusie energetisch rendabel te laten verlopen wordt in de ITER-reactor waterstof opgewarmd tot 150 miljoen graden Celsius, maar liefst tien keer de temperatuur in de kern van de zon. Het is daarom paradoxaal dat juist de leerstoel Lage Temperaturen een bijdrage levert aan dit project. De sleutel ligt in de supergeleidende electromagneten die het hete gas scheiden van de reactorwand. Zonder deze scheiding zou het gas te sterk afkoelen. De electromagneten moeten juist heel koud zijn (4.2 graden Kelvin oftewel -269 graden Celsius) om
NIEUWE SERIE Deze nieuwe serie over hightechapparatuur is bedoeld om lezers wat meer inzicht te geven in de wondere, voor velen mysterieuze, wereld van het wetenschappelijk onderzoek dat zich binnen de UT afspeelt. Na deze week volgen er afleveringen in september (twee maal), oktober, november en december, waarna de serie mogelijk een vervolg krijgt.
instituut viert derde lustrum met congres
CTIT blijft groeien
onderzoekers uit verschillende faculteiten, dus wat dat betreft zijn we echt een multidisciplinair instituut.’ Ter gelegenheid van het vijftienjarig bestaan was er dinsdag een symposium met als thema Reinventing ICT. Daarop kwamen 170 belangstellenden af, zowel onderzoekers als vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven. Aan de hand van presentaties van vijf sprekers
Twee miljoen
Het kabinet stelt achttien miljoen euro subsidie beschikbaar voor onderzoek naar reconfiguurbare sensoren ten behoeve van de veiligheid. Deze sensoren zijn informatiebronnen die flexibel kunnen worden aangepast aan nieuwe, onverwachte bedreigingen door terroristen, misdadigers en voor militair gebruik. Het geld is afkomstig uit het Fonds Economische Structuurversterking dat gebruik maakt van de extra Nederlandse aardgasbaten. De subsidie gaat naar het consortium STARS, waarvan Thales de trekker is en verder de UT, TU Delft, TNO, UT-spin-off Recore en chipfabrikant NXP deel uitmaken. Het consortium wil de komende vier jaar technologie ontwikkelen om snel en adequaat te kunnen inspelen op nieuwe dreigingen. Van het totale subsidiebedrag gaat ruim twee miljoen euro naar het CTIT. Daarmee gaan de leerstoelen Computer Architecture for Embedded Systems van Gerard Smit en Integrated Circuit Design van Bram Nauta aan de slag.
kabel mechanisch samen te drukken met een hefboommechanisme. Dit vindt plaats in een vat gevuld met vloeibaar helium (op de foto’s is het vat verwijderd), zodat gemeten kan worden aan de supergeleidende eigenschappen van de kabels onder realistische omstandigheden. Het apparaat is volgens de onderzoekers uniek in zijn soort en heeft mede daardoor een waarde van enkele honderden tonnen. Wetenschappers van over de hele wereld gebruiken de gegevens uit deze cryogene pers om hun kabels voor het ITER-project te verbeteren.
Onderzoek naar gebruik e-hrm Wat doen Twentse bedrijven aan Elektronisch Human Resource Management? En hoe zit het met leeftijdsbewust HR-beleid in deze regio? De vakgroep Operations, Organisations & Human Resources (OOHR) van de faculteit Management en Bestuur onderzocht op verzoek van de Contactgroep Personeels Managers Twente deze twee onderzoeksvragen. De resultaten presenteerde universitair docent Tanya Bondarouk samen met haar collega’s afgelopen vrijdag in de Drienerburght.
Het Centrum voor Telematica en Informatietechnologie CTIT bestaat vijftien jaar. In die periode is het UT-speerpuntinstituut uitgegroeid tot het grootste academische ICT-instituut in Nederland met meer dan 450 medewerkers. Het centrum blijkt van een duidelijke economische meerwaarde voor de regio. De afgelopen zeven jaar vormde het CTIT-onderzoek de basis van meer dan vijftig spin-offbedrijven. Wetenschappelijk directeur Peter Apers heeft verschillende verklaringen voor die groei. ‘Dat komt vooral doordat we zeer succesvol zijn geweest bij het binnenhalen van externe financiering. Dat heeft enorm bijgedragen aan de zichtbaarheid van het CTIT’, constateert hij. ‘Onze doelstelling is technologie en de toepassing bij elkaar te brengen. We werken daarom met
met hun windingen van supergeleidend materiaal de gewenste veldsterkte (12 tesla) te kunnen leveren. De stroom van 40.000 ampère stelt de kabels bloot aan grote interne krachten, de zogenaamde Lorentzkrachten. Als bescherming hiertegen krijgen de kabels een stalen jas (foto rechts). De krachten beïnvloeden echter ook de supergeleidende eigenschappen van de kabels. Deze invloed kan worden gemeten met de cryogene pers in het T2-lab in Hogekamp. Dit door UTonderzoekers zelf gebouwde instrument simuleert de Lorentzkrachten door de
Peter Apers. Foto: Gijs van Ouwerkerk
over nieuwe perspectieven op ICT ontstonden er interessante discussies. ‘De aanleiding om dit thema te kiezen is dat er rondom ICT een enorm spanningsveld is. Enerzijds zie je een groeiende impact van ICT. Die technologie is overal aanwezig, in bijna alle aspecten van ons leven, we kunnen niet meer zonder. Tegelijkertijd is dat ook een nadeel. Mensen zijn zich er niet meer van bewust dat ze vrijwel overal gebruik maken van zeer snel ontwikkelende, maar meestal onzichtbare ICTtechnologie. De vraag is of het ICT-onderzoek andere doelstellingen moet hebben dan tot dusver om dat spanningsveld te doorbreken’, aldus Apers. Uiteindelijk kwamen de aanwezigen tot de conclusie dat ICT vanzelfsprekend betrouwbaar, veilig en zui-
nig moet zijn, zeker omdat steeds meer traditionele markten zich ontwikkelen tot diensten waarbij ICTmogelijkheden de drijvende kracht vormen. Ook vinden ze dat de interactie tussen mens en machine nog een behoorlijke verbeterslag kan maken. Deze aspecten sluiten goed aan bij de doelstelling van de UT om te focussen op nieuwe technologieën en de maatschappelijke relevantie daarvan. Als voorzitter van de Route’14-werkgroep excellent onderzoek constateert Apers dat het CTIT ook in de toekomst een belangrijke functie zal hebben, want ICT is van groot belang bij de vijf onderzoeksthema’s waarmee de UT zich wil profileren: zorg, energie en duurzaamheid, veiligheid, water en lifelong learning.
Directe aanleiding voor het onderzoek was een uitspraak van universitair docent Bondarouk in de Twentsche Courant Tubantia een half jaar geleden. ‘Mijn statement was dat HRM op een andere manier georganiseerd moet worden om pasafgestudeerden in deze regio te houden. Daarmee doel ik op e-HRM en leeftijdbewust HR-beleid. Een aantrekkelijk personeelsbeleid dat medewerkers mogelijkheden biedt om zich verder te ontwikkelen. Echter, de Twentse bedrijven lopen hierin achter en dat zal wel eens een van de redenen kunnen zijn van de zogeheten braindrain.’ De voorzitter van de contactgroep personeelsmanagers Twente (CPM) benaderde Bondarouk kort na de publicatie van het interview voor een benchmark onderzoek naar de stand van zaken op deze twee gebieden. Universitair docent Bondarouk voerde samen met collega Ida Wognum en de twee bachelorstudenten Eline Marsman en Deborah Mastbroek het onderzoek uit. E-HRM is volgens Bondarouk een overkoepelende term voor alle mogelijke integratie mechanismen tussen HRM en informatietechnologie, ten gunste van het personeelsbeleid. ‘Voordelen zijn lagere kosten en tijdsbesparing. Je hebt minder papieren administratiewerk. Succes van het systeem hangt echter wel af van een succesvolle implementatie van het systeem.’ Leeftijdsbewust HR-beleid gaat over de ontwikkeling en blijvende inzetbaarheid van medewerkers in alle leeftijdsgroepen. Om inzicht te krijgen in beide aspecten ging een online vragenlijst naar de 65 CPM-leden waarvan 53 procent de vragenlijst ingevuld retourneerde. Bachelorstudent Deborah Mastbroek: ‘De resultaten uit het leeftijdsbewust onderzoek komen overeen met de resultaten uit eerdere onderzoeken: bedrijven nemen nauwelijks maatregelen om vervroegd uittreden van oudere werknemers tegen te gaan. Opleiden en ontwikkelen wordt wel gedaan, maar met het toenemen in leeftijd nemen de werknemers steeds minder actief deel aan die activiteiten.’ Voor het onderzoek naar e-HRM geldt dat medewerkers wel toegang hebben tot e-mail, internet en intranet. Volgens Bondarouk kunnen medewerkers nog meer betrokken worden bij e-HRM-projecten zoals een digitale verlofadministratie of het bijhouden van het eigen personeeldossier. Sandra Pool
Een plus een is drie. Althans als je zowel aan de UT werkt als aan een buitenlandse universiteit. Het betekent een extra investering in tijd, maar die levert veel op. Nieuwe contacten, leuke projecten en de mogelijkheid jezelf te ontwikkelen. ‘Deze buitenlandse aanstelling maakt het makkelijker aan de UT ooit door te groeien tot hoogleraar.’ Tekst: Paul de Kuyper. Foto’s: Gijs van Ouwerkerk
ut Nieuws wee
10/11
Donderdag 18 jun
ut’ers die deels werkzaam zijn als hoogleraar
Professor over Meer dan een hele baan
Wilma Dierkes is universitair hoofddocent bij de vakgroep Elastomer Technology and Engineering (faculteit CTW) en werkt sinds april als hoogleraar aan de Tampere University of Technology in Finland.
Hans Vossensteyn
Gouden kans om de hoek Hans Vossensteyn werkt al achttien jaar voor Cheps, het Center for Higher Education Policy Studies, van de faculteit MB. Sinds twee jaar is hij ook hoogleraar in Osnabrück. Zijn contractbespreking had nogal wat voeten in aarde. Het duurde zo’n driekwart jaar voordat alles rond was tussen Hans Vossensteyn, de UT en de universiteit van Osnabrück. ‘Arbeidstechnisch is een aanstelling in het buitenland niet gemakkelijk’, vertelt Vossensteyn. ‘Mijn Duitse werkgever zou bijvoorbeeld de premies voor mijn sociale verzekeringen in Nederland moeten afdragen, maar de kennis daarvoor ontbreekt. Uiteindelijk hebben we besloten een detacheringscontract op te stellen. Osnabrück betaalt Cheps voor de uren dat ik in Duitsland werk. Netto zouden twee contracten gunstiger zijn, maar qua regelgeving is dat lastig. Je hoort wel altijd over één Europa, maar wat dit betreft denk ik dat de weg nog lang is.’ Senior researcher Vossensteyn, zoals gezegd sinds 1991 in dienst bij Cheps, werkt vanaf maart 2007 als nebenberufliche Professor voor de opleiding MBA Hochschul- und Wissenschaftsmanagement in Osnabrück. Aan de UT doet hij voornamelijk onderzoek naar de internationalisering en de bekostiging van het hoger onderwijs. Dit jaar is hij bovendien waarnemend directeur van Cheps. Zijn
aanstelling in Osnabrück is grotendeels een onderwijstaak. Hij verzorgt lesmodules en bewaakt de kwaliteit van het onderwijsprogramma. ‘Een mooie carrièrestap omdat ik daar prof kon worden’, omschrijft Vossensteyn zijn overwegingen voor deze dubbele functie. ‘En ik kreeg de mogelijkheid veel les te geven, iets dat op de UT op dat moment niet kon. De colleges aan mensen met beroepservaring op het specialistische gebied van het hogeronderwijsbeleid leiden tot interessante discussies. Het levert me bovendien veel ideeën op en veel kennis van het Duitse systeem die ik kan inbrengen in onderzoeksprojecten bij Cheps.’ Een ander voordeel: zijn netwerk groeit. Vossensteyn: ‘Ik word steeds vaker gevraagd voor conferenties of nevenfuncties.’ Cheps profiteert daarvan mee. ‘De contacten komen altijd van pas bij onze projecten of projectacquisitie. Je kunt niet zeggen, het heeft de vakgroep zoveel duizend euro opgeleverd. Kennis die ik in Duitsland opdoe, gebruik ik als input voor onderzoeksprojecten van Cheps.’ Een derde van zijn werkweek besteedt Vossensteyn aan het professoraat in Osnabrück, maar een deel daarvan doet hij in Twente, zoals coördinerende taken en het nakijken van verslagen. De colleges zijn veelal op vrijdag en zo’n acht
zaterdagen per jaar. Dat is een behoorlijke belasting, verzekert Vossensteyn. ‘De vrijdagcolleges duren van tien tot zes, maar zaterdag beginnen ze om half negen. Dan moet ik om kwart over zeven de deur uit. Na al een hele dag les te hebben gegeven. Zaterdagavond
Wilma Dierkes
kom ik geregeld uitgepierd thuis.’ Gelukkig valt de reistijd mee. ‘Deze baan is echt een gouden mogelijkheid. Professor op het gebied van het hogeronderwijsmanagement, en dan ook nog om de hoek. Een andere Nederlandse universiteit zou verder reizen zijn.’
‘Cultuurverschillen zijn er zeker’, lacht Dierkes. Vorige maand organiseerde ze met haar Finse vakgroep Materials Technology een kick-offmeeting. ‘Ik gaf aan wat er allemaal zou kunnen en wat ik zou willen. Ik hoopte op discussie met de bedrijven die deelnemen aan het project. Gingen we direct naar het volgende agendapunt! Bedrijven zijn terughoudend, zeker als ze denken dat anderen een idee kunnen krijgen waar ze mee bezig zijn. Ik hoop dat dat een beetje verandert, dat als we inhoudelijk gaan praten er meer respons komt.’ ‘Ik heb in Finland alleen een onderzoeksaanstelling. Misschien dat ik een enkele keer een workshop geef, maar dat is niet structureel. Inhoudelijk sluit het aan bij wat ik in Twente doe. Ik zal me vooral bezighouden met vulstoffen voor elastomeren en het hergebruik van rubberproducten. Aan de UT ben ik net begonnen met een project over de recycling van autobanden. In Finland ga ik iets soortgelijks doen, maar dan met rubber van technische producten zoals transportbanden die bijvoorbeeld in de mijnindustrie worden gebruikt.’ Dierkes hoopt dat haar aanstelling in Tampere nieuwe samenwerkingsverbanden oplevert tussen haar UT-vakgroep en Finse industriepartners. ‘Bovendien hoop ik dat er een uitwisseling komt van aio’s en afstudeerders. Binnenkort hebben we nieuwe promotieplaatsen, hopelijk lukt het me daarvoor iemand uit Finland te halen.’ ‘De ervaring en kennis die ik in Finland opdoe, gebruik je je hele verdere carrière’, beschrijft Dierkes de persoonlijke meerwaarde van de buitenlandse leerstoel. ‘Daarnaast is het een mooie manier om eens te kijken hoe je als hoogleraar werkt. Wat komt erbij kijken als je verantwoordelijk bent voor de opbouw van een groep? Die stap kan ik hier nog niet maken, maar ik denk dat deze aanstelling het wel makkelijker maakt ook aan de UT ooit door te groeien naar hoogleraar.’ In Finland werkt ze ongeveer een week per maand (25 procent, met een detacheringscontract), de andere drie weken aan de UT. ‘Samen komt dat wel neer op meer dan een hele baan, hoor. Ik begeleid nu een aio en een afstudeerder in Finland. Dat kan niet alleen als ik daar ben, ik heb ook hier telefonisch contact.’ Haar zetel in de universiteitsraad moest Dierkes door deze baan opgeven. ‘Jammer, want ik heb graag inbreng in het UT-beleid. Maar het valt echt niet te combineren.’ Verder heeft ze nog weinig activiteiten stopgezet, al zou dat eigenlijk wel moeten, vindt ze. ‘We hebben nou eenmaal een kleine vakgroep. Het is moeilijk dingen los te laten, ze moeten gewoon gebeuren. Binnenkort stelt de vakgroep een nieuwe UD aan, dan kan ik wat dingen afstoten.’
ekblad van de Universiteit Twente
ni 2009
aan een buitenlandse universiteit
de grens
TOP-regeling kwart eeuw De UT-regeling voor Tijdelijke Ondernemersplaatsen bestaat 25 jaar. TOP helpt startende ondernemers die in samenwerking met een vakgroep of leerstoel van de UT een product of dienst willen ontwikkelen. Sinds de regeling in 1984 op initiatief van de toenmalige rector magnificus Harry van den Kroonenberg in het leven werd geroepen, hebben ruim vierhonderd starters van deze financiële en bedrijfsmatige ondersteuning gebruik gemaakt. Het gaat om een renteloze lening van twintig mille waarmee starters aan de slag kunnen. De regeling is ondergebracht bij het aan de UT gelieerde Nederlands Instituut voor Kennisintensief Ondernemerschap Nikos, waar Jann van Benthem werkt als coördinator van de TOP-regeling. Hoe succesvol is de TOP-regeling? ‘Sinds het begin hebben 420 personen gebruik gemaakt van TOP en samen zijn ze meer dan driehonderd bedrijven gestart met gemiddeld acht medewerkers. Ruim de helft van de spin-off bedrijven van de UT is door TOP ontstaan en daarmee is het aantal spin-offs verdubbeld. Het overlevingspercentage is heel hoog. Ruim 75 procent bestaat nog steeds en het merendeel is in Twente gebleven. Dat is goed voor de regionale economie en de werkgelegenheid. Ze zorgen samen voor 2800 arbeidsplaatsen voor hooggeschoolden, die anders vertrokken zouden zijn.’
Hoe gaat het dit jaar? ‘We rekenen elk jaar op twintig nieuwe bedrijven. In 2008 hadden we er precies twintig en gemiddeld zitten we op zeventien TOP-plaatsen. Dit jaar zitten we tot nu toe op zestien plaatsen en ik heb deze week gesprekken met twee kandidaten, waarmee we op achttien komen, alleen al in de eerste helft van het jaar. Dus het gaat goed.’ Komt er nog een feestje? ‘Natuurlijk. In eerste instantie wilden we het lustrum vieren tijdens het Innoversum Innovatiecongres, maar dat is uitgesteld tot volgend jaar. In de tweede helft van het jaar gaan we zeker iets leuks doen met de mensen die ertoe hebben bijgedragen dat TOP een succes is. Daarvoor nodigen we vakgroepmedewerkers uit die de deur open hebben gehouden voor nieuwe ideeën, de ondernemers zelf die het hebben aangedurfd iets op zetten wat er nog niet was, de businessmentoren die hen hebben begeleid en externe geldgevers, zoals de provincie, het ministerie van Economische Zaken en het Innovatieplatform.’ Mignon van Dijk
Hoe verklaart u dat? ‘In deze regio is er duidelijk behoefte aan nieuwe bedrijven. Ze doen echt iets met de kennis van de universiteit en dertig procent blijft nauw contact houden met de UT. Hoogopgeleiden bereiden zich over het algemeen goed voor, waardoor het niet zo snel misgaat. Ook de ondernemers die optreden als businessmentoren maken de TOP tot een succes.’
Joost-Pieter Katoen
Onderwijslast in Duitsland hoger Joost-Pieter Katoen is voor een dag in de week deeltijdhoogleraar bij de vakgroep Formal Methods & Tools (FMT, faculteit EWI) en werkt nu bijna vijf jaar fulltime als professor aan de Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule Aachen. Informaticus Joost-Pieter Katoen werd in 1999 UHD aan de UT, de universiteit waar hij eerder al studeerde en promoveerde. In 2004 kon hij er persoonlijk hoogleraar worden, maar hij koos ervoor een hoogleraarschap te aanvaarden bij de vakgroep informatica van de RWTH Aachen. ‘Aan de UT zou ik verder gaan op dezelfde voet, terwijl ik in Aken een heel nieuwe leerstoel kon opbouwen. Die enorme uitdaging wilde ik graag aangaan. Ik heb geen moment spijt van die keuze gehad.’ Het betekende wel dat hij zijn werk in Enschede moest minimaliseren. In Aken kreeg hij een fulltime aanstelling en in Twente zou Katoen het begeleiden van aio’s langzaam afbouwen. ‘Toen er een nieuwe leerstoelhouder
FMT kwam, veranderde dat. Hij wilde mij namelijk graag behouden als deeltijdhoogleraar. Dat is sinds 1 januari van dit jaar rond.’ Zijn onderzoek richt zich op het vinden van fouten in softwarekritische systemen. ‘Daarbij kun je denken aan software voor de besturing van raketten, auto’s of de communicatie tussen een afstandsbediening en een tv. In dat laatste geval heb je het niet over safety critical, maar zoals we dat noemen economical critical. Als een afstandsbediening niet werkt, laten consumenten je producten links liggen en dat wil je als producent niet’, legt Katoen uit. Doordat Katoen aan beide universiteiten hoogleraar is, wordt er veel samengewerkt tussen Aken en de UT. ‘We doen veel publicaties samen en er zijn aio’s die begeleid worden vanuit mijn beide vakgroepen. Dat is een groot voordeel. Ik ken de atmosfeer in Twente, ik ken de collega’s en ik heb de juiste ingangen. Daar moet je dan ook gebruik van maken.’ Veel komt Katoen, die in Maastricht woont, niet in Twente. Zijn aanstelling
geldt een dag in de week, maar hij probeert dat te concentreren in een aantal op elkaar volgende dagen in de maand. ‘Colleges geef ik in blokken. Je kunt niet gedurende een kwartiel een dag per week in Twente zijn. Dat komt ook omdat de onderwijslast in Duitsland veel groter is. Daar moeten hoogleraren negen uur college per week geven, het hele jaar door. Dat is een belangrijk verschil met het Nederlandse onderwijssysteem. In Duitsland mogen alleen professoren colleges geven, terwijl je in Nederland in theorie een bachelor kunt halen zonder één college van een hoogleraar.’ Een ander groot verschil vindt Katoen de grotere afstandelijkheid in Duitsland. ‘Tegen sommige collega’s zeg ik Sie. Op een gegeven moment heb ik mijn secretaresse voorgesteld elkaar te dutzen. Dat was wennen voor haar, want met haar vorige baas had ze dat nooit gedaan. Je merkt ook meer afstand in het contact met studenten. Maar dat probeer ik natuurlijk wel enigszins te veranderen.’
Kunt u voorbeelden noemen? ‘Een van de eerste succesvolle starters met behulp van TOP is PNO Consultants. Ook Xsens Technologies en Micronit doen het uitstekend. Maar eigenlijk zijn het voor mij allemaal toppers, die in staat zijn het hoofd boven water te houden.’ Kennen andere universiteitssteden ook zo’n regeling? ‘Niet in Nederland. Er is veel belangstelling voor TOP van andere universiteiten, maar het blijkt lastig te kopiëren. Op de University of Edinburgh loopt nu een vergelijkbare regeling en we wisselen regelmatig ervaringen uit.’
Jann van Benthem, coördinator van de TOP-regeling bij Nikos. Foto: Arjan Reef
LUSTRUM. DeTechnologie KringTwente vierde vrijdag 12 juni in het Enschedese Muziekkwartier haar vierde lustrum met een gala. De TKT onderhoudt nauwe contacten met de UT, vakgroepen en Kennispark. De meeste leden maken deel uit van bedrijven die zijn ontstaan uit deze universiteit. Het eerste exemplaar van een speciaal voor deze festiviteit geproduceerd lustrumboek werd uitgereikt aan gedeputeerde Carry van Abbenhues. In het fraai vormgegeven werkje staan achttien verhalen over het wel en wee van (uit de UT en Saxion) ontstane spinoffs.Aan het lustrumboek werkten ook redacteuren van het UT-Nieuws mee. Foto: Michiel Kole / Axis Mediaontwerpers
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
12
Donderdag 18 juni 2009
Medewerkers testen Osiris Vijf medewerkers van Bureau Onderwijszaken mogen tot augustus het nieuwe systeem OsirisStudievolg testen. Het student informatiesysteem wordt in drie fases ingevoerd. In totaal zijn de medewerkers tot augustus zo’n veertien dagen zoet met het testen. En hoe moeilijk het programma hen in eerste instantie ook leek, het valt ze eigenlijk best mee. Latifa van Heerde
BOZ medewerkers testen Osiris. Foto: Arjan Reef ADVERTENTIE
EDITIE. UT-nieuws verschijnt volgende week voor het laatst, althans voor het zomerreces. In de maand juli is er geen krant. De eerste editie in augustus komt uit op donderdag 20 augustus, een dag nadat de Kick-in (de introductie van nieuwe eerstejaars) is begonnen.
8??ÁËËÝj·
ËËjÍ·
jajÁjjËjjwÍËÁjWÍˬË?aÄÁjjÁÄ =#!Ë 0Ë .7-2.Ë 0 Ë.^Ë=!Ë8Ë 0Ë##
Zitten alle functionaliteiten in Osiris die we nodig hebben en staan er misschien nog fouten in? Medewerkers van de vijf faculteiten buigen zich de komende tijd over het nieuwe student informatiesysteem om die vragen te kunnen beantwoorden.Vorige week donderdag kwamen ze bijeen voor één van de in totaal vijf instructies die zij in mei en juni volgen. Het onderwerp vandaag: hoe koppel je examens aan studenten in Osiris-Studievolg. Pinar Sarier, tester vanuit de faculteit TNW is te spreken over het programma. ‘Het is niet moeilijk. We moeten wel veel gegevens invoeren maar als dat eenmaal gedaan is scheelt dat werk.’ Naast de instructies mogen de testers wekelijks een dagdeel zelf achter de pc zitten om het geleerde toe te passen en te kijken waar ze tegenaan lopen. Osiris komt in plaats van de
programma’s Fasit, Vist, Tast en Tost die nu nog gebruikt worden om studentengegevens bij te houden. Volgens Wendy Stockentree, tester vanuit MB, zijn die programma’s niet met het nieuwe systeem te vergelijken.‘In Osiris heb je veel meer keuzes en mogelijkheden. Maar de manier van werken is hetzelfde.Wel is het overzichtelijker omdat alles wat je nodig hebt in één programma zit.’ Osiris-Studievolg wordt in november actief. Het is daarmee het tweede onderdeel van Osiris dat ‘live’ gaat. Sinds januari maakt de studentenadministratie al gebruik van het eerste onderdeel, Osirisinschrijf. Onderdeel drie, Osiris-Self-Service, voor docenten, studiebegeleiders en studenten, volgt net als Osiris-Studievolg in november. Studenten kunnen zich dan ondermeer online aanmelden voor tentamens en resultaten opvragen.
ADVERTENTIE
Bericht voor alle UT docenten:
Blackboard is vanaf nú beschikbaar voor u! En wij kunnen u helpen bij het inrichten van uw site
Blackboard is nu beschikbaar voor docenten van de UT. Met ingang van september 2009 is het niet meer mogelijk TeleTOP te gebruiken voor ondersteuning van het UT onderwijs en is Blackboard de standaard elektronische leeromgeving voor de UT. Voor u als docent houdt dit in dat u een nieuwe site voor uw vak moet aanvragen in Blackboard. En misschien wilt u ook de inhoud van uw huidige TeleTOP site overzetten naar de nieuwe leeromgeving. Om u te helpen bij deze overgang en de tijd die u hiermee kwijt bent zoveel mogelijk te beperken, bieden wij u uitgebreide ondersteuningsmogelijkheden aan per faculteit, bestaande uit één faculteitsondersteuner en een groep studentassistenten. Wilt u hulp bij: het aanmaken van een nieuwe vakkensite het leren werken met Blackboard het inrichten van uw nieuwe vakkensite het overzetten van gegevens van TeleTOP naar Blackboard Heeft u vragen of loopt u tegen problemen aan?
Neem dan contact op met de Blackboardondersteuning in uw faculteit! Faculteit CTW EWI GW MB TNW
E-mail
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]
Telefoon 6136 6137 6138 6139 6140
Of kijk op: http://blackboard.utwente.nl (tabblad Support) voor meer informatie en handleidingen. Tip! Eind augustus kan het druk worden bij de Blackboardondersteuning. Wacht daarom niet tot het laatste moment, maar begin nu alvast met het inrichten van uw site!
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
13
Donderdag 18 juni 2009
Foto's: Gijs van Ouwerkerk
nieuwbouw carré krijgt steeds meer vorm
Transparantie is de kern Tijdens een rondleiding door het nog niet helemaal voltooide gebouw Carré wordt duidelijk welke ideeën architectenbureau Ector Hoogstad met dit complex heeft. De naam komt tot uitdrukking in de vierhoekige vorm van het pand, waarin je kunt rondlopen zonder te stranden in doodlopende gangen. De transparantie is zichtbaar in de vele ramen, glazen trappenhuizen en loopbruggen die Carré verbindt met de belendende percelen. Mignon van Dijk
Carré ligt centraal in het hart van het onderzoeks- en onderwijscentrum en zal de faculteiten TNW en EWI huisvesten. Op een oppervlakte van 36.000 vierkante
meter komen kantoor- en onderwijsruimtes en laboratoria. Hoewel bouwvakkers er nog volop bezig zijn, zijn de werkzaamheden vergevorderd. De buitenkant van het pand is zo goed als klaar. Twee glazen loopbruggen zijn zichtbaar met op de
achtergrond de Horsttoren. ‘Let op de zichtlijnen’, wijst directeur Marien Florijn van de Vastgoedgroep Drienerlo. ‘Vanaf de hoofdingang van de campus kun je naar de Horst kijken. Daarmee volgen we de oude markegrens tussen Twekkelo en Driene. Die grens hebben we stedebouwkundig ingepast in dit project.’ De hoofdingang van Carré is al helemaal klaar. Het gaat om de voormalige Hal B, waarvan alleen het trappenhuis is blijven staan. De glazen pui is compleet nieuw. Een draaideur leidt bezoekers naar een grote houten balie, die fungeert als receptie voor Carré, NanoLab, Waaier en Zilverling. ‘Dit is de spin in
het web van het onderzoeksen onderwijscentrum’, verklaart Florijn. Naast de balie is een brede trap, die bezoekers naar de overige ruimtes in Carré leidt. Wie vanaf dit punt doorloopt, komt in het aangrenzende NanoLab en vervolgens in de Horst zonder een stap buiten de deur te hoeven zetten. Ook de naastgelegen Zilverling is via deze receptie te bereiken. Carré heeft vier verdiepingen die via trappen of liften zijn te bereiken. De trappenhuizen, die nog geen ramen bevatten, bieden een wijds uitzicht over de campus. In de gangen worden geen verlaagde plafonds aangebracht, maar blijven kabels en leidingen bewust
in het zicht, want ‘techniek moet gezien kunnen worden’. Links en rechts van de gangen komen kantoren met daartussen open werkplekken voor groepen studenten en aio’s en ‘sociocorners’ om koffie te drinken en te vergaderen. De collegezalen hebben op verzoek van het onderwijspersoneel wit gestreepte ramen gekregen, die het onmogelijk maken naar binnen of buiten te kijken, maar in de meeste ruimtes is transparantie het sleutelwoord. Een spaghetti van kabels en buizen aan plafonds maken duidelijk waar de laboratoria komen. Behalve de vele ramen in Carré valt de vorm van de ruimtes op. De meeste kamers en zalen zijn niet
vierkant of rechthoekig. Achtenzestig procent van de hoeken is niet recht. Vanaf het dak is de vorm van het gebouw goed zichtbaar: een vierkant met in een van de hoeken driehoekige collegezalen en een grote binnenplaats. Daar staat nu nog een hijskraan in een plas water, maar moet uiteindelijk een grote vijver komen. Er moet duidelijk nog veel gebeuren, voordat het gebouw in januari kan worden opgeleverd. Daarna kan de grote verhuizing vanuit Hogekamp en Langezijds beginnen, zodat iedereen voor de zomer van 2010 zijn nieuwe onderkomen kan betrekken.
Verkoop je studieboeken en boek je vakantie!
Wil je deze zomer lekker weg? Daar hoef je echt niet voor te werken. Verkoop gewoon je gebruikte studieboeken. Kijk snel op www.bol.com/verkopen hoe makkelijk dat gaat.
De grootste mediawinkel van Nederland
ut-bol 090610.indd 1
15-06-2009 09:25:41
ut Nieuws weekblad van de Universiteit Twente
15pers.adv Donderdag juni 2009 6266UT 2 18 14-12-2006 11:20 11:20 Pagina 1 6266UT pers.adv 2 14-12-2006 Pagina 1
6266UT pers.adv 2
14-12-2006
11:20
Pagina 1
I
op zoek op zoek nfo op zoek naar een andere baan? andere naarnaar een een andere baan?baan? Wetenschappelijk Personeel
Vacatures interne werving Full Professor in Marketing (09/108) Management and Governance Vacatures interneinterne wervingwerving Skillslabmedewerker Vacatures PhD Position and Postdoc Researcher Telecare (09/109 + 09/110)
De ruimte voor mededelingen op deze INFO-pagina’s is beperkt. De redactie wijst indieners van kopij erop dat hun mededelingen alleen worden geplaatst Technische Natuurwetenschappen (TNW) indien deze kort en bondig zijn. Management and Governance Skillslabmedewerker Aanleveren in Word, e-mail (info@utnws. utwente.nl) bij de redactie op kamer 217 Promovendus voorNatuurwetenschappen het project “Leerlingvolgsystemen”(09/111) Technische (TNW) Technische Natuurwetenschappen (TNW) Technische medewerker (38 uur per week) Gedragswetenschappen (Vrijhof). Lengte: maximaal 100 woorden, Construerende Technische Wetenschappen (CTW) platte tekst (geen tekens, niet vet, niet PhDTechnische Position preventionmedewerker chronic pain (09/117) (38 uur per week) onderstreept, woorden en/of zinnen niet Management en Governance (38 uur per week) in hoofdletters. Tekst zo veel mogelijk Construerende Technische Wetenschappen (CTW) UD Human Resource Management Construerende Technische Wetenschappen (CTW)elkaar (geen returns gebruiken). achter 2 Universitair Docenten Construction Management & Engineering Bedrijf, Bestuur en Technologie (BBT) (09/120+09/121) Lever uw mededelingen zoveel mogelijk Construerende Technische Wetenschappen UD Human Resource Management in één bestand aan en mail dit in één keer Bedrijf, Bestuur en Technologie (BBT) door naar de redactie. Info kopijsluiting PhD ‘Responsible development of diagnostics for Alzheimer’s voor de krant van donderdag: maandag Bedrijf, Bestuur en Technologie (BBT) Disease’ (09/123) 14.00 uur. Kopij die later arriveert wordt Behavioural Science in de wacht gezet voor de week daarna. Meer informatie en vacatures: PhD position on Security by Logicwww.utwente.nl/vacatures for Multithreaded applications Kleine wijzigingen zijn mogelijk tot (09/124) dinsdagmiddag 14.00 uur.
Skillslabmedewerker
Technische medewerker
UD Human Resource Management
Electrical Engineering, Mathematics and Computer Science Meer informatie en vacatures: www.utwente.nl/vacatures
PhD position ‘Technology and the Limits of Humanity’ (09/126) BehaviouralMeer Scienceinformatie
en vacatures: www.utwente.nl/vacatures
Docent Filosofie vakgroep Wijsbegeerte 19 uur per week (09/127) Gedragswetenschappen
Promovendus ‘Hoe kan de publieke deliberatie aangaande de ‘soft impacts’ van voedseltechnologie verbeterd worden?’ (09/128) Gedragswetenschappen
PhD position Mechanism of Aqueous Phase Reforming (MAPING) (09/131) Science & Technology
PhD position nitrite and nitrate hydrogenation (09/132) Science & Technology
PhD position Catalytic steps in the conversion of biomass to fuel precursors (09/133) Science & Technology
PhD position Catalytic routes for the valorisation of humin by-products formed during biomass processing (09/134)
A
lgemeen
Inschrijven op minors
Let op. De inschrijving op minors is nog slechts enkele dagen geopend. Inschrijven op een minor is verplicht en kan alleen via het Minor Aanmeld Systeem Twente (MAST) t/m vr. 19 juni. Zoals aangekondigd is de inschrijving op minors met een deelnamebeperking inmiddels gesloten. Zie voor alle details de Major-minorwebsite: www.utwente.nl/majorminor.
Science & Technology
S
PhD position Meander Reactor (09/135) 2 PhD students Innovative Materials for a New Tire Generation (09/141) Engineering Technology
Ondersteunend Beheers Personeel Secretaresse IST (09/112)
The test of courage comes when we are in the minority. The test of tolerance comes when we are in the majority (Ralph W. Sockman). Ga naar: www.uwente.nl/spe.
V
Gedragswetenschappen
estingbar
Directeur bedrijfsvoering (09/114) Management en Bestuur
Werkplekbeheerders (MBO-niveau 4) afd. Horst en Ravelijn (09/115) ICT-Servicecentrum
Controleleider Operational Audit (09/116) Eenheid Secretaris
Secretaris van de Universiteit (09/119) College van Bestuur
Studieadviseur ELAN 20 uur per week (09/122) Gedragswetenschappen
Zakelijk directeur BPO (09/125) Management en Bestuur
6266UT pers.adv 2
De Vestingbar gaat door met het kaasplankje op zondag, de pubquiz op dinsdag, 20 cent korting op speciaalbieren op woensdag en pullenavond op donderdag. Elke woensdag gratis film i.s.m. de Belletrie. Aanvang: 21:00 uur. Programma: 24-6: Voksne Mennesker en 1-7: Un Baiser s’il vous plaît. # Openingstijden: zo.-di.: 21:00 uur, wo.: 20:30 uur, do.-za.: 22:00 uur. Verder is in overleg altijd een borrel of film mogelijk. Maar een afspraak via
[email protected].
14-12-2006 11:20 Projectleider INFRA (09/129)Pagina 1
M
ICT-Servicecentrum
edisch centrum
2 Projectmedewerkers INFRA (09/130) ICT-Servicecentrum
op zoek naar een andere baan? Financieel Economisch Beleidsmedewerker (09/136) Financiële en Economische Zaken
Financial Controller/Administrateur gelieerde ondernemingen (09/137) Financiële en Economische Zaken
Administrateur Accounting House (09/138) Financiële en Economische Zaken
Financieel-administratief medewerker Financiële Administratie (09/139)
Vacatures interne werving
Financiële en Economische Zaken
Skillslabmedewerker Beheerder / Technicus van de opleiding TG 32-38 uur per week Technische Natuurwetenschappen (TNW) (09/140) Technische Natuurwetenschappen
Technische medewerker
(38 uur per week)
Construerende Technische Wetenschappen (CTW)
UD Human Resource Management Bedrijf, Bestuur en Technologie (BBT)
Meer informatie en vacatures: www.utwente.nl/vacatures
C
TW
Afstudeercolloquium BW
pe
Science & Technology
security of supply’, 18 juni 2009, 15:00 uur, SP2. J. Krywkow (CTW) over ‘A methodological framework for participatory processes in water resources management’, 18 juni 2009, 16:45 uur, SP2. Mw. ir. B.J. Papenburg (TNW) over ‘Design strategies for tissue engineering scaffolds’, 19 juni 2009, 13:15 uur, SP2. Mw. E. Meilianda (CTW) over ‘Past, present and future morphological development of a tsunami-affected coast: a case study of banda aceh’, 19 juni 2009, 15:00 uur, SP2. Ir. M.H. Wiggers (EWI) over ‘Aperiodic multiprocessor scheduling for real-time stream processing applications’, 19 juni 2009, 16:45 uur, SP2. P. Serdyukov (EWI) over ‘Search for expertise: going beyond direct evidence’, 24 juni 2009, 13:15 uur, SP2. A.A. Almodaires (GW) over ‘Technologysupported reflection: Toward bridging the gap between theory and practice in teacher education’, 24 juni 2009, 15:00 uur, SP2. Ir. H.W. Weijers (TNW) over ‘High-temperature superconductors in high-field magnets’, 24 juni 2009, 16:45 uur, SP2. D. Bolzoni (EWI) over ‘Revisiting anomaly-based network intrusion detection systems’, 25 juni 2009, 13:15 uur, SP2. Ir. C.M. Verwijs (TNW) over ‘Fractional flux quanta in high-Tc /Low-Tc superconducting structures’, 25 juni 2009, 15:00 uur, SP2. Ir. H.M. Schepers (EWI) over ‘Ambulatory assessment of human body kinematics and kinetics’, 25 juni 2009, 16:45 uur, SP2. Mw. drs. S.P. van Borkulo (GW) over ‘The assessment of learning outcomes of computer modeling in secondary science educatio’, 26 juni 2009, 13:15 uur, SP2. Drs. T. Tsarfati (TNW) over ‘Surface and interface dynamics in multilayered systems’, 26 juni 2009, 15:00 uur SP2. M.R. Czenko (EWI) over ‘Tulip reshaping trust management’, 26 juni 2009, 16:45 uur, SP2.
Campus huisartsenpraktijk, open voor nieuwe patiënten. www.campushuisarts.nl, tel. 053-4898000. # Tandarts H. Huizinga. Behandeling volgens afspraak. Inschrijving dagelijks. Openingstijden: ma.-do. van 08:00-16:00 uur, tel. 053-4894600. Gebouw Langezijds 17 tweede verdieping. # Fysiotherapeut R. Polman. Behandeling volgens afspraak. Openingstijden: ma.-vr. van 07:30-21:00 uur, tel. 053-4894181 of 06-17366657. Gebouw Langezijds 17 tweede verdieping,
[email protected], www.fysiotherapie. nl.
A
lle faculteiten
Promoties
Mw. drs. E. de Kleine (GW) over ‘Cognitive control of sequential behavior’, 18 juni 2009, 13:15 uur, SP2. Mw. N. Haase (MB) over ‘European gas market liberalisation; competition versus
E.J. Platenkamp over ‘Design of an external measuring device for scoliosis implants’, 25 juni 2009, 14:30 uur, ZH 286. Afstudeercolloquium ME
A. Otten over ‘Design of an elastic mechanism for a MEMS based electrostatic actuator’, 25 juni 2009, 13:00 uur, N109.
E
WI
Afstudeercolloquium CS
T. Sassen over ‘Floating-point based control of the production cell using an FPGA with handel-C’, 26 juni 2009, 16:00 uur, HO B1224. New course Model-driven system development (219986)
INF en BIT B2/B3. In the first quarter of 2009-2010 a course on Model-driven system development will be given that can be counted as Independent Project of 5 EC in the INF program (219985) and in the BIT program (238100). Students will learn a state of the art business process modeling method and conceptual modeling method and learn how to automatically generate production quality code from these models for various commercial platforms, using the OlivaNova model compiler. More information: VIST. Registration in Blackboard. Contact persons: Roel Wieringa (
[email protected]. nl) and Sergio España (sergio.espana@ dsic.upv.es).
G
W
Afstudeercolloquium BA
M. van der Meulen over ‘Motivatie basisschoolkeuze’, 19 juni 2009, 15:30 uur, SP7. Afstudeercolloquia CW
R. Vleems over ‘De complexiteit van het verschijnsel eenzaamheid: een onderzoek naar de risicofactoren en interventiemo-
MATIEDAG VOOR DE -ASTER -ECHATRONICA $E DAG IS 6OOR ")4 ).& 4%, " STUDENTEN $E HERKANSING BEDOELD VOOR E JAARS STUDENTEN EN PRÀ MASTERSTU 0ROGRAMMEREN IS NIET IN JANUARI MAAR OP APRIL DENTEN DIE ZIJN GEħNTERESSEERD IN DE APARTE -ASTER lS OCHTENDS -EDEDELING NAAST 039 " OOK BEDOELD VOOR -ECHATRONICA MAAR OOK VOOR STUDENTEN DIE OVER 0REMASTER EN -INOR 039 (ET RESERVE COLLEGE DAT IS WEGEN TE KIEZEN VOOR DE SPECIALISATIE -ECHANICAL GEPLAND OP DONDERDAG MAART KOMT TE VER ut weekblad van de Universiteit Twente !UTOMATION BINNEN DE -ASTEROPLEIDING 7" 7E VALLEN %XTRA VERROOSTERD WORDT EEN COLLEGE WOENS GEVEN INFORMATIE OVER HET STUDIEPROGRAMMA EN DAG MAART HET UUR WEDEROM IN 7! HET TYPE WERK DAT JE KUNT GAAN DOEN NA AFSLUITING 16 Donderdag 18 juni 2009 VAN DEZE STUDIES $E VOORLICHTING IS DAAROM OP DE LOCATIES VAN HET BEDRIJF $EMCON IN /LDENZAAL EEN '7 HIGH TECH BEDRIJF ACTIEF OP HET GEBIED VAN MECHAT !&345$%%2#/,,/15)5- %$-RONISCH ONTWERPEN $IT BEDRIJF VERZORGT OOK HET TRANSPORT DE LUNCH EN DE BORREL -EER INFORMATIE IS TE VINDEN OP HTTPWWWCEUTWENTENLRTWEB + +EMNA "ACHELOR OVER k+ENNISPRODUCTIVITEIT gelijkheden voor eenzaamheid in Utrecht’, Dit onderzoek kan als Masteropdracht bij een onderzoek naar+ENNISONTWIKKELING de mate en oorzaken tion’, 30 juni EDUCATION-SC?INFO?HTM ALS SOCIAAL COMMUNICATIEF 4.7 2009, 15:30 uur, ZH 286. 19 juni 2009, 11:30 uur, CU C238. Psychologie uitgevoerd worden en wordt ervan’, 17 juni 2009.PROCESl DECEMBER UUR -ALIEBAAN ,%%234/%,6//2$2!#(4 4%#(.)3#(% !&345$%%2#/,,/15)5- 4. 5TRECHT J.S. Pieterson over ‘Beginspraak naar een begeleid door Ellen Giebels. Neem contact C.J. Geugies over ‘Het zijn ook gewoon Afstudeercolloquium BPE 342/-).'3,%%2
G
Nieuws
W
T
NW
hoger niveau tillen’, 22 juni 2009, 9:30 uur, CU C238. S. Louwarts over ‘Aandacht voor angst: een onderzoek naar de patiënttevredenheid op de afdeling mondziekten, kaaken aangezichtschirurgie van het Medisch Spectrum Twente’, 25 juni 2009, 15:45 uur, CU C238. Rik Olthof over ‘Risicoreductie en reclameuitingen’, 26 juni 2009, 14:00 uur, SP 7. D. Tolhuis over ‘Effecten van betrokkenheid en communicatievorm op de kennis, attitude en waardering van een gezondheidsvoorlichtingboodschap’, 26 juni 2009, 15:00 uur, Vrijhof 5. Afstudeercolloquia MPS
L. Bos-Broekema over ‘Teamleiderbeoordelingen: kleurt persoonlijkheid de blik van de docent?’, 24 juni 2009, 15:30 uur, CU C238. F. Teiwes over ‘Muziektherapie in de oncologie’, 25 juni 2009, 14:00 uur, CU B103. S. Markus over ‘Pay what you want: de invloeden van reciprociteit en self-monitoring op de willingness to pay’, 26 juni 2009, 15:30 uur, CU B101. M. Kievik over ‘Informatie zoekgedrag’, 26 juni 2009, 14:00 uur, CU B209. J. den Hertog over ‘Stepped care binnen oncologische revalidatie’, 26 juni 2009, 15:00 uur, HO B1228. Wetenschapswinkel
Travers buurtbemiddeling uit Zwolle probeert d.m.v. vrijwillige buurtbemiddelaars onderlinge ergernissen en ruzies samen met de betrokken buren op te lossen. De organisatie merkt dat mensen die te maken krijgen met een conflict pas laat buurtbemiddeling inschakelen of helemaal geen contact opnemen. Daarom wil Travers onderzoek laten doen naar de belemmeringen om hulp van buurtbemiddeling in te schakelen en hoe deze belemmeringen verminderd kunnen worden.
op voor meer informatie. Lieke Asma, mensen: een onderzoek naar de werking !&345$%%2#/,,/15)5- 039 - 4EERHUIS $OCTORAAL OVER k4HE RESTART BEHAVI 7" " PREMASTER EN van ANDERE BELANGSTELLEN OUR OF A WAXY CRUDE OILl DECEMBER Bastille, tel. 3942. E-mail: wewialgemeen@ interetnisch contact’, 19 juni 2009, T.H. Maalderink over ‘Photoacoustic DEN -A DEC IS DE LEERSTOELVOORDRACHT "* $IEPERINK -ASTER OVER k2ETROACTIVE INTERFE disc.utwente.nl. 15:45 uur, SP5. computedUUR (/ 4 tomography with a curvilinear 4ECHNISCHE 3TROMINGSLEER TIJDENS HET UUR IN RENCE IN ANATOMICAL LEARNING USING A VIRTUAL LEA array: characterization and pre-clinical (2 # 3PREKER IS )R "ERNOLD ,EFERINK WERKZAAM RNING ENVIRONMENTl DECEMBER UUR Hertentamen Inleiding marketingAfstudeercolloquia BW measurements’, 24 juni 2009, 15:00 uur, BIJ 3TORK &OOD