Bedr/jfsgiOv^
LEVENSVERZEKERING A U G U S T U S 1943
Ie JAARGANG - NUMMER 12
US MAANDBLAD VOOR H OFFICIEEL ORGAAN VAN HET PERS
NDSGHE PERSWEZEN NEDERLANDSCHE KULTUURKAMER
REDACTEUR: J. LEARBUCH, J. P. COENSTRAAT 3, VGRAVENHAGE TEL. 720070 ADMINISTRATIE EN ADVERTENTIES: HEKELVELD 15, AMSTERDAM TEL. 38811
HET
M E D E D E E L I N G E N B L A D
Er is een merkwaardige categorie periodiek verschijnend drukwerk, welke ten gevolge van de overheidsmaatregelen in verband met de papierschaarschte aan belangrijkheid heeft gewonnen en vooral in de organisaties van het bedrijfs- en vereenigingsleven meer en meer wordt aangewend.
Een typisch verschijnsel in dezen tijd, ten aanzien waarvan spoedig ordenend moet worden opgetreden.
kei over een vaktechnisch onderwerp bevat, (afbeelding 1). Het is mogelijk, dat, zooals bij meer tijdschriften het geval is, dit vakblad zich uit een uitsluitend Deze drukwerken, welke noch als mededeelingen bevattend blaadje tijdschrift, noch als circulaire kun- heeft ontwikkeld en de naam niet nen worden beschouwd, zijn de aan den nieuwen vorm werd aanzoogenaamde mededeelingenbla- gepast. Het zou echter te ver voeden, welke reeds bij honderden ren, hier dieper op in te gaan. In hun uitzonderlijke rol in de publi- hoofdzaak gaat het om de tweede citeit vervullen. En behalve op groep: de onder invloed van de grond van hun typischen verschij- overheidsbemoeiing ontstane meningsvorm en functie is door een dedeelingenbladen. De gang van voor de hedendaagsche ordening zaken is bekend: in plaats van de ongewenschte begripsverwarring groote vereenigingsorganen, welke op dit gebied een wat uitgebreider een niet onmisbare voorlichting uiteenzetting wel gerechtvaardigd. gaven en dus van het verbruik van papier werden uitgesloten, Twee groepen. moesten de organisaties over een Bij de mededeelingenbladen kan ander middel kunnen beschikken men terstond een onderscheid om den kring van belanghebbenmaken tusschen twee groepen. den van den gang van zaken op de Ten eerste de reeds vóór de pers- hoogte te houden en .laartoe werreorganisatie verschijnende bla- den zij door het recht om op beden, welke uitsluitend min of paalde tijden een mededeelingenmeer officieele mededeelingen be- blad te doen verschenen in staat vatten, zooals de Nederlandsche gesteld. Uit den aard der zaak is Staatscourant, en daarbij de tijd- aan dit drukwerk één voorwaarde schriften, welke geheel ten on- verbonden, waaraan het in ieder rechte in den kop op hun karakter geval moet voldoen: het moet als mededeelingenblad den nadruk zijn papierbesparend! legden, zooals bijvoorbeeld het In dit verband zij er terloops op vakblad voor den handel in ijzer- gewezen, dat deze tweede groep waren, hetwelk eenvoudig „Mede- zoowel mededeelingenbladen bedeelingen" heet, doch verschijnend vat, welke in de plaats van een in een omvang van acht pagina's verdwenen tijdschrift zijn gekoplus omslag behalve mededeelin- men, als ook uitgaven, welke uit gen nog een enkel uitvoerig arti- de behoefte van een nieuwe orga-
nisatie (b.v. in het bedrijfsleven) zijn ontstaan. Doch in het algemeen is het duidelijk, dat, wil hier niet een onoverzichtelijke warboel ontstaan, ten aanzien van deze soort uitgaven scherp omlijnde bepalingen dienen te worden vastgesteld. Het Blad. Het lijkt zeer eenvoudig de vraag te beantwoorden, wat een mededeelingenblad is en terstond zal men zeggen: „Dat is een blad, waarin mededeelingen staan". En bij dit antwoord worden zonder meer bepaalde, schijnbaar vaststaande begrippen aan de woorden „blad" en mededeeling" toegedacht, zoodat men even verbaasd is, wanneer men een onder een gewoon briefhoofd gestencild
UZERWAREN* "GEREEDSCHAPPEN.
f
kJ™
ijrrmletffaairtn Ifotiltottvcrlutr^ (THiasn-müGcftüB'1 Houwarttfefltii -
^
vmMAmi
,A
gm
Afbeelding
1
JyMSÏHMDAMSt KCKtTOAtCLUB „ V I C T O Ï J / . -
Afbeelding
2
rondschrijven als mededeelingenblad gekwalificeerd ziet, zelfs met vermelding van een jaargang! (Afbeelding 2). Van een „blad" had men zich een andere voorstelling gemaakt! Wanneer men anderzijds weer van de letterlijke beteekenis van het woord blad uitgaat — zijnde een stuk papier — dan zou niet alleen de publicatie van deze Amsterdamsche Korfbalclub, maar ieder willekeurig rondschrijven, ja zelfs iedere afzonderlijke brief, welke mededeelingen bevat, als een „mededeelingenblad" moeten worden beschouwd. Uit deze ridicuul doorgevoerde consequentie blijkt, dat het begrip „blad" in dit verband niet aan een subjectieve interpretatie mag worden overgelaten, doch aan bepaalde voorwaarden moet worden vastgelegd; en wel: ten eerste aan een zekere vermenigvuldiging (een grooter of kleiner oplage) en ten tweede aan een zekere periodiciteit. Of het blad met een cyclostyle op briefpapier wordt vervaardigd of uit een machtige rotatiepers komt, doet niets ter zake. 1 ) Omdat het mededeelingenblad papierbesparend moet zijn, zal men echter het papierverbruik met alle ten dienste staande middelen tot een minimum moeten beperken.
zooals gezegd uit mededeelingen moet bestaan. Een mededeeling is een bericht, een bekendmaking, een kennisgeving, een melding. Deze synoniemen, welke elkaar in het spraakgebruik niet geheel dekken, staan anderzijds in één groep tegenover de begrippen, gelegen in de woorden: verslag, relaas, uiteenzetting, beschouwing en den vorm, waarin deze in de publiciteit voorkomen: het artikel. Hans Traub geeft in zijn boek „Grundbegriffe des Zeitungswesens" 2) een uitvoerige beschouwing over het verschil tusschen een bericht (Nachricht) en een verslag (Bericht) en ziet in dit verband een mededeeling als een begrip, hetwelk beide omvat. Zoo schrijft hij bijvoorbeeld: „Eine Form der Mitteilung ist die Nachricht" en elders „Der Bericht ist die linienhafte, Kausalordnende, in Ordnung bringende, unterrichtende Mitteilung". Volgens deze, zuiver op theorie gebaseerde absolute beteekenis van het woord „mededeeling" zou iedere courant uiteindelijk een „mededeelingenblad" zijn, zij het ook met „mededeelingen" in de meest uiteenloopende vormen en schakeeringen. Door middel van een knipoogje zoowel als door een uitvoerig artikel kan men iets „mededeelen". In het practische spraakgebruik staat het er echter anders voor en voelt men het begrip „mede-
CIRCULAIRE
s-Gratohags, 10 Juli 1345 — No. ï
E-IET BERICHTEN V/Vi Dl l - ^ ' ü n T O R O E P WEGVERVOER, DE VAKGl:OEi> GOEL'l'.RENVEftVOER LANGS DEN WEG EN DE HEDERLANDSCHE ORGANISATIE VOOR UET BEROEP6GOEDERENVERVOER LANGS DEN WEG (N.O.B.) GROOT HERTOGINNEEAAN 16 - ' Ï C R A V E N H A C E - TELEFOON 399S6S
# Mededeelingenblad VAN DEN NEDERLAHDSCHEN.TOEPJSTEN30ND A.tOV.8.
Afbeelding
4
teekenis: terechtwijzing 11 ) de gevoelswaarde behouden van het teweegbrengen van een bepaalde (geestelijke) instelling bij den ontvanger, die er door „terecht" gewezen wordt. Deze gevoelswaarde ontbreekt bij het woord „kennisgeving" bijvoorbeeld volkomen, hetgeen ook in het gezegde „iets voor kennisgeving aannemen" tot uiting komt. Ook in „bekendmaking" ligt niet een te verwachten reactie besloten, zooals dat bij „bericht" het geval is. Het ambtelijk teweeg brengen van een reactie.
De Mededeeling. *Wc o p h o t LolonK M E ooo Iocs Tjilcebrïi-
Het zwaartepunt van het criterium is echter vanzelfsprekend gelegen in den inhoud, welke,
deeling" in de publiciteit niet slechts als iets anders aan dan men onder een artikel verstaat, doch het is zelfs mogelijk nog een onderscheid te constateeren met de genoemde synoniemen als bericht, bekendmaking, kennisgeving en melding. Elk van deze woorden wordt immers in een speciaal verband gebruikt en heeft daarin een speciale kleur. Het woord „bericht", hetwelk in beteekenis het woord „mededeeling" het meest benadert en ook in den kop van vooral kerkelijke mededeelingenbladen staat, heeft nog in een zweempje van zijn oude be-
Afbeelding
3
Het verband, waarin het woord „mededeeling" gebruikt wordt, geeft, zooals gezegd, ook hieraan een zekere waarde. Men spreekt van „officieele mededeelingen" en
1
x
r
r \i *? -f
verwerkende en Grafische Industrie is een circulaire en heeft ook zeer terecht niet „Mededeelingenblad" in den kop vermeld. Een scherper onderscheid wordt door de Bedrijfsgroep wegvervoer gemaakt, zooals uit nevenstaand voorbeeld blijkt. (Afbeelding 3). De uitgave wordt niet anders genoemd dan zij is: een circulaire!
Zwemmen enRedden
Alweer „Oe Poloda.
De Practijk.
—'^~^^^l7rw^w1'W7''1TTlll'^™''w™"|•''^| *»* Afbeelding
5a
op de stations wordt een niet voor de reizigers bestemde aanwijzing of opdracht als „dienstmededeeling" aangekondigd. Zoo kleeft aan een mededeeling iets ambtelijks, iets zakelijks en zoo zal men slechts in hoofdzaak tot het geven van mededeelingen overgaan, indien het bevorderen of instandhouden van een goeden gang van zaken in welke organisatie dan ook (staat, kerk, bedrijf, vereeniging, genootschap of stichting) daartoe noopt. In dit licht bezien is het nu ook eenigermate verklaarbaar, waarom de woorden „mededeeling" en „bericht" zoo dikwijls door elkander worden gebruikt: ook aan het begrip „mededeeling" heeft zich vagelijk de gedachte aan een zekere reactie verbonden; een zich naar iets richten. De hoofdschotel van den inhoud der vereenigingsmededeelingenbladen bestaat dan ook uit convocaties of programma's en deze mededeelingen zijn het, welke de actie, den gang van zaken regelen. Geen inkomsten. Verder is het van belang, dat in een mededeelingenblad geen advertenties mogen worden opgenomen, hoewel het element „mededeeling" in advertenties toch sterk op den voorgrond treedt en in de uitdrukking „ingezonden mededeeling" reeds blijkt. Een mededeelingenblad wordt echter als drukorder beschouwd en mededeelingen over aangelegenheden buiten het directe
Afbeelding
5b
organisatie-belang staande, welke al dan niet tegen betaling ter plaatsing worden aangeboden, moeten worden geweigerd. 4 ) Tenslotte moet een mededeelingenblad gratis in den kring van belanghebbenden worden verspreid. In wezen is dus een mededeelingenblad niets anders dan een op regelmatige tijden verschijnende circulaire; het onderscheid met het rondschrijven is slechts gelegen in de periodiciteit en de daaruit voortvloeiende kenmerken. Het bekende blaadje van het Rijksbureau voor Papier, Papier-
De honderden mededeelingenbladen bestrijken in hoofdzaak drie groote categorieën van organisaties. Er zijn kerkelijke mededeelingenbladen, vereenigingsmededeelingenbladen en mededeelingenbladen voor het bedrijfsleven, welke zooals te verwachten, lang niet alle aan de bepalingen voldoen en de meest uiteenloopende verschillen vertoonen. Indien men de thans reeds meer dan zeshonderd mededeelingenbladen, welke bij den Commissaris voor niet Commercieele Vereenigingen en Stichtingen zijn geregistreerd aan een nader onderzoek onderwerpt, dan blijkt, dat men zich allerminst tot zakelijke mededeelingen beperkt, doch willekeurig de betreffende voorschriften met voeten treedt. Nu is het inderdaad moeilijk een grens te trekken en te zeggen, dit is een mededeeling en dat niet meer. Een mededeeling kan op velerlei wijze worden gedaan,
VOO» Of
NEDERLANDSCHE IEDER-INDUSTRIE Siuiimg cursussen Rijksvak^höoi ' d e Leder- ert Schoenindusfrie.
Afbeelding
6a
Afbeelding
6b
zakelijk, nuchter of in een aardig pakje gestoken.
,'MEDEDEEÜNGÊN J
Een rekbaar begrip. Een vereeniging was er na de noodige moeite in geslaagd ook voor 1943 een zakagenda voor de leden ter beschikking te stellen en voelde zich er vanzelfsprekend toe gedrongen, dit heugelijke feit in het mededeelingenblad ter kennis van de aangeslotenen te brengen. Een korte zakelijke mededeeling dus: De Zakagenda 1943. „Ook dit jaar zal een zakagenda verschijnen. De oplage is beperkt, men zorge er dus voor tijdig een exemplaar te bestellen." Men schreef echter: DE ZAKAGENDA 1943. Het doet ons bijzonder groot genoegen, den leden thans te kunnen mededeelen, dat het is mogen gelukken, ook dit jaar wederom de zakagenda te laten verschijnen. Wel is de omvang beperkt moeten worden, doch wij meenen er in geslaagd te zijn, zonder al te groote besnoeiingen, met een agenda te kunnen verschijnen die dezelfde gebruikswaarde heeft als haar voorgangsters. Dit bericht zal ongetwijfeld velen prettig stemmen, want de laatste maanden werd op kantoor en bij hen, die zich met den verkoop belasten, tallooze malen per dag geïnformeerd, wanneer en of de zakagenda nog zou verschijnen. Wij kunnen thans de geruststellende mededeeHng doen, dat er met volle kracht aan wordt gewerkt en dat reeds een groot gedeelte gezet is. Het resteerende gedeelte zal dezer dagen gereed komen en dan zal na het binden met de jaarlijksche verkoop-actie kunnen worden aangevangen.
Daarna volgde nog een beschouwing over de beperkte oplage en men besloot met een kort opwekkend woord om zich bij de vereeniging aan te sluiten. Hetgeen men met vijftig woorden had kunnen zeggen, werd in een „mededeeling" van ruim vijfhonderd woorden verwerkt, welke tenslotte heelemaal niet meer over de zakagenda ging, maar een aardig propagandastukje was geworden. Nu moet men vanzelf niet te star aan de voorschriften vasthouden en een zekere soepelheid is gewenscht. Van den omvang blijft altijd wel wat over, hetgeen dan voor een kort verslag of een opwekkend woord gebruikt kan worden. Bovendien is het vooral bij nieuw opgerichte instanties soms noodig de met korte trekken aangekondigde nieuwe bepalingen nader toe te lichten en eventueel het hoe en waarom van een en ander te verklaren.
4
«tr'ii:
Afbeelding
ja
Het gaat te ver. Speciaal bij de categorie mededeelingehbladen, welke in plaats van een opgeheven vereenigingsorgaan verschijnen, komt het echter voor, dat men op een handige manier van het mededeelingenblad een soort voortzetting op het verdwenen tijdschrift wil maken. Dit beteekent voor de organisaties, welke zich wel stipt aan de voorschriften houden, vanzelfsprekend een groote onrechtvaardigheid. Toen de Nederlandsche sporttijdschriften per 15 Juni van dit jaar alle werden opgeheven, kregen de daarvoor in aanmerking komende bonden en vereenigingen het recht, een papierbesparend mededeelingenblad te doen verschijnen. Zij traden daartoe in overleg met den Perschef van den Commissaris voor niet Commercieele Vereenigingen en Stichtingen, onder wiens toezicht deze bladen ressorteeren. Van den Nederlandschen Toeristenbond A.N.W.B, kwam er een mededeelingenblad, hetwelk in alle opzichten aan de voorschriften voldeed, zoowel wat kop, typografische verzorging, als inhoud betreft. (Afbeelding 4). De Nederlandsche Zwem- en Reddingbond daarentegen, in hetzelfde geval verkeerend als de A.N.W.B., liet een „mededeelingenblad" verschijnen, hetwelk wat den inhoud betreft, niets van het vroegere tijdschrift „Zwemmen en Redden" verschilde. Want
OMTRENT DEN Gl;REK>«M££RD£N SZENDINOS&OND'
Afbeelding
7b
al heeft men den kop veranderd en al is het formaat verkleind, al gebruikt men een kleiner lettertje; het „mededeelingenblad" is een tijdschrift gebleven, een volslagen tijdschrift met artikelen en advertenties. (Afbeelding 5). Ook de nummering en de jaargang worden gewoon voortgezet. Wat den één uitdrukkelijk wordt verboden, wordt door den ander ongestoord ten uitvoer gebracht! Camouflage. „Ja maar", zou men kunnen opmerken, „het kan noodzakelijk zijn gebleken, dat de publicatie van voorlichtende artikelen over het redden van drenkelingen of historische beschouwingen over het zwemonderwijs, zooals er in het „mededeelingenblad" staan, voortgang vindt." Welnu, dan moet deze uitgave als tijdschrift blijven verschijnen, met alle consequenties daaraan verbonden. Wat thans geschiedt, is enkel camouflage! Een camouflage, welke de instelling van het mededeelingenblad tot een uitwas van het tijdschriftenwezen dreigt te maken; want dit was nog slechts een voorbeeld op het gebied der vereenigingsmededeelingenbladen! „De Nederlandsche Lederindustrie" is het voorbeeld van een vakorgaan dat „mededeelingenblad" werd. (Afbeelding 6). No. 16 is nog tijdschrift met 12 pagina's, artikelen en advertenties. No. 17 wordt „mededeelingenblad" genoemd, eveneens met 12 pagina's,
a r t i k e l e n en a d v e r t e n t i e s . (Zij h e t o o k niet op de v o o r p a g i n a ) . M a a r het t o p p u n t v a n d w a a s h e i d w o r d t g e v o n d e n in de m e t a m o r p h o s e v a n „Alle d e n V o l k e " v a n den G e r e f o r m e e r d e n Z e n d i n g s b o n d . H e t eenige verschil is gelegen in d e n k o p en d a t verschil is zelfs m i n i e m ! (Afbeelding 7). Ordening gewenscht. Z o o zou m e n v o o r t k u n n e n gaan. Bladen, w a a r m e t koeien v a n lett e r s „ M e d e d e e l i n g e n " in den k o p staat, welke n a a s t ellelange artikelen ergens in een h o e k j e een rubriek h e b b e n , w a a r „ m e d e d e e lingen" b o v e n staat. D e één n o e m t h e t zus, de a n d e r zoo en de v e r w a r r i n g is v o l m a a k t !
Aanvullingen
H e t v o o r b e e l d v a n hen, die zich z o n d e r m e e r a a n de voorschriften h o u d e n , bewijst, d a t h e t a n d e r s k a n . Er m o e t een duidelijk onderscheid blijven tusschen een tijdschrift en een m e d e d e e l i n g e n b l a d eenerzijds; een m e d e d e e l i n g e n blad en een circulaire anderzijds. Een ordenend optreden van de bevoegde instanties is uiterst gewenscht, want spoediger dan men denkt ontstaat uit deze lawine mededeelingenblaadjes een onoverzienbare chaos, een rotte plek in het ten koste van zulke hooge offers georganiseerde perswezen.5) C. R. S. L. *) Volgens het Journalistenbesluit (eerste afdeeling, artikel 2) wordt
onder drukwerk verstaan: alle voor verspreiding bestemde vermenigvuldig ging van geschriften of illustraties, welke op een voor massavermenigvub diging geëigende wijze zijn vervaar» digd. 2 ) C. E. Poeschel Verlag — Stuttgart, 1933. 3 ) In het spreekwoord: „Die aan den weg timmert, heeft veel berechts" (wisselvorm van „berichts"). 4 ) Het is eenigen tijd geoorloofd ge» weest, dat in kerkelijke mededeelin» genbladen familieberichten werden opgenomen. Door de belanghebben» den werd hieraan een dermate weid* sche beteekenis gehecht, dat tenslotte voor vraag en aanbod van dienstper» soneel of door onderwijsinrichtingen in deze blaadjes werd geadverteerd. 5 ) De mededelingenbladen ressor» teeren niet onder het Persgilde.
en Correcties op de lijsten van de Dag- en in ,De Pers" van Juli 1943.
Nieuwsbladen
Dagbladen: In de p r o v i n c i e s Groningen en Gelderland m o e t e n w o r d e n bijgevoegd d e edities v a n „ H E T V O L K " , welke respectievelijk te G r o n i n g e n en A r n h e m g e d r u k t w o r d e n . In de provincie Zuid-Holland m o e t nog w o r d e n v e r m e l d h e t d a g b l a d „ V O O R W A A R T S " , verschijnende te R o t t e r d a m . ( O p d e o v e r z i c h t s k a a r t , welke in hetzelfde n u m m e r v a n „ D e P e r s " s t a a t afgedrukt, zijn b o v e n g e n o e m d e b l a d e n reeds aangegeven.) V e r d e r bleef verschijnen „ D E S C H I E D A M S C H E C O U R A N T " , Schiedam. Nieuwsbladen: In de provincie Groningen heeft de c o m b i n a t i e , welke t o t een t o e s t a n d zou leiden, zooals op de lijst w e r d v e r m e l d , geen d o o r g a n g gevonden, z o o d a t de n a v o l g e n d e b l a d e n nog in die provincie verschijnen: „DUURSWOLD", „ D E E C H O V. H. H O O G E N O O R D E N " , „DE N I E U W E W I N S C H O T E R C O U R A N T " , „NOORD-GRONINGER COURANT", „NOORD-OOSTER", „WESTERWARTIER EN NOORDENVELD", „WINSCHOTER COURANT",
Sappemeer Delfzijl Winschoten Uithuizen Wildervank Leek Winschoten.
In de provincie Noord-Holland m o e t nog w o r d e n v e r m e l d : „ C E T E M " , A m s t e r d a m en in „Zuid-Holland: „ N I E U W S B L A D V O O R D E A L B L A S S E R W A A R D , D E IJSSEL- E N L E K S T R E E K E N I J S S E L M O N D E " te R i d d e r k e r k . T e n s l o t t e m o e t bij de n a m e n van de u i t g e v e r s v a n de „ G R E B B E - E N V E L U W E P O S T " te W a g e n i n g e n nog w o r d e n v e r m e l d : W a g e n i n g s c h e Boek- en H a n d e l s d r u k k e r i j N . V . en h e t Uitgeversbedrijf „ A d r e m o " , M o o y . .
NIEUWE TIJDSCHRIFTEN Gecombineerde (Men
Vakbladen
zie- ook n ev ens taande
Dat er den laatsten tijd veel periodieken hun verschijnen hebben moeten staken, mag als genoegzaam bekend worden verondersteld; dat daarnaast, zij het ook sporadisch, nieuwe uitgaven met een eersten jaargang aanvangen, blijft vaak slechts binnen een beperkten kring van belanghebbenden. Geheel nieuw zijn deze tijdschriften ook vaak weer niet. Een blad als „De Vereenigde Verzekeringspers" b.v. wijst in zijn eerste nummer op het betrekkelijke van dit „nieuw" zijn en schrijft o.m.: „Een nieuw blad in dezen tergenden tijd, nu dagen nieuws- en vakbladen door den nood van den oorlog, wegens papierschaarschte en om andere redenen, verdwijnen als snevende sneeuw voor de zengende zon? Ja en neen! Nieuw in beperkten zin, in zooverre, dat titel en uitvoering nieuw zijn. Maar niet nieuw in den zin van oorspronkelijk, want „De Vereenigde Verzekeringspers" is een reïncarnatie van drie leidende verzekeringsbladen van de vele, welke onze verzekeringswereld „rijk" was: „De Polis", „Het vakblad voor het Assurantiewezen voor Nederland en België" en het „Algemeen Assurantieblad Zonneschijn". Het openhartige artikel legt vervolgens in geestige bewoordingen den volledigen gang van zaken bij de concentratie van deze drie bladen bloot en verhaalt, hoe de betrokken uitgevers wel genoopt waren tot een „ronde-tafelconferentie, bien étonné de se trouver ensemble, omdat naar ouden, welhaast overleefden trant, vakgenooten in elkaar ten onrechte veeleer concurrenten dan confraters plegen te zien." Maar het resultaat was bevredigend en de conclusie, welke een belofte inhoudt, luidt: „Eén vak, één vakblad. Deze concentratie van de verzekeringspers is een vooruitgang en in wisselwerking met onze lezers zullen wij van „De Vereenigde Verzekeringspers" maken, wat er van te maken is, ondanks de moeilijkheden van dezen tijd!" „Eén vak, één vakblad", zou ook de leus kunnen zijn, waaronder drie andere bladen-combinaties tot stand kwamen. In een bericht aan de lezers schrijft „Groenteteelt" bijvoorbeeld: „De Nederlandsche Tuinbouwpers krijgt aan moeilijkheden het volle pond. De schaarschte aan grondstoffen dwingt de autoriteiten er toe te overwegen, hoe de beschikbare hoeveelheid papier het nuttigst kan worden gebruikt. Na veel passen en meten zijn diverse bladen saamgevoegd en andere opgeheven. Wie is het, die er bij zooveel moeilijkheden over denkt om nu iets nieuws tot stand te brengen? Hoe kan hij denken, dat uit die moeilijkheden nog iets goeds kan worden geboren? En toch is dat op het gebied van de groenteteelt niet uitgesloten."
afbeelding)
En na een uitvoerige motiveering van het groote belang van een band tusschen overheid en tuinders, wijst het blad op de mogelijkheid, „om alle beschikbare krachten op het gebied van de voorlichting der tuinders in één hand te vereenigen en met die krachten gezamenlijk een tuindersblad te vormen, dat klinkt als een klok." „De Sierteelt" is weer uit een combinatie van „Het Handelsblad voor den Tuinbouw" en de „Bloemisterij" voortgekomen, terwijl het „Vakblad voor Smeden" een samenvoeging is van het „Weekblad voor de vakgroep Smederij" en het „Vakblad voor smeden, lasschers, loodgieters en installateurs", waarvan in een pittig bericht aan de lezers mededeeling wordt gedaan. De zinsnede daarin voorkomend: „op de meest prettige wijze hebben ondergeteekenden (Boom— Ruygrok N.V. en C. Misset N.V.) een oplossing weten te vinden" bewaarheidt de bewering in het verzekeringsblad, dat de uitgevers elkaar door den nood der tijden meer als confrater dan als concurrent gaan bezien. Verder zien we hier nog een vijftal, ditmaal volslagen nieuwe tijdschriften, waarvan de uitgevers zich wel in een zeer bevoorrechte positie bevinden, welke hen ten aanzien van de waarde van hun periodiek DE ALLERZWAARSTE VERPLICHTINGEN OPLEGT, omdat de enorme beteekenis van het tijdschrift voor het geestelijk welzijn van ons volk, geheel van de weinige overgebleven periodieken afhankelijk is.
De op nevenstaande
pagina afgebeelde tijdschriften
zijn:
„ A U T O EN MOTOR KRONIEK" (eenmaal per maand). Uitgave en druk: Boom Ruygrok N.V., Haarlem. „ G R O E N T E T E E L T " (eenmaal per week). Uitgave: Uitgeverij „Volk en Bodem", 's=Gravenhage. Druk: C. Misset N.V., Doe= tinchem. „ J E U G D " (eenmaal per twee weken). Uitgave: N.V. Nederland; sche Uitgeverij „Opbouw", Amsterdam. Druk: N.V. Vereenigde Drukkerij „Dico", Amsterdam en Drukkerij Verwey, Mijdrecht (omslag). „DE J O N G E L A N D S T A N D " (eenmaal per maand). Uitgave: Uit= geverij „Volk en Bodem", 'ssGravenhage. Druk: N.V. De Agraris sche Pers, Meppel. „NEDERLANDSCH TANDARTSENBLAD" (hoogstens twaalf maal per jaar). Uitgave: Nederlandsche Tandartsenkamer en Neder* landsche Verecniging van Ziekenfondstandartsen, Utrecht. Druk: N.V. Drukkerij v.h. L. E. Bosch en Zoon, Utrecht. REPERTORIUM van tijdschriften literatuur en boekenrepertorium op het gebied van accountancy en bedrijfshuishoudkunde (viermaal per jaar). Uitgave en druk: ,1. Muusses, Purmerend. „DE SIERTEELT" (eenmaal per week). Uitgave: O Misset N.V., Ooetinchem en Uitgeverij „Floralia", Haarlem. Druk: O Misset N V . , Doetinchem. „VAKBLAD VOOR SMEDEN" (eenmaal per twee weken). Uit» gave: Boom—Ruygrok N.V., Haarlem en O Misset N.V., Doetin» chem. Druk: C. Misset N V . , Doetinchem. „DE VEREENIGDE VERZEKERINGSPERS" (eenmaal per week). Uitgave: De Vereenigde Verzekeringspers N.V., 's=Gravenhage. Druk: N.V. M. Wijt en Zonen, Rotterdam. Even voor het ter perse gaan van dit nummer kwam het eerste nummer van ALGRAFICA uit; algemeen tijdschrift voor de Grafische Vakken. Uitgave: N.V. Uitgeversmaatschappij „Werkend Volk". Druk: N.V. De Arbeiderspers, Amsterdam.
DE LOSSE-NUMMER VERKOOP en Ten einde tot een uniforme invulling van het oplageboek te komen, werden in het Decembernummer van „De Pers" richtlijnen gegeven welke moesten worden gevolgd vanaf 1 Januari 1943. Hierbij werd aangegeven, dat onder losse-nummerverkoop niet mocht worden begrepen die verkoop, waarbij bedongen is, dat niet-verkochte nummers retour kunnen worden gezonden. Kunnen niet verkochte nummers worden teruggegeven, dan is er sprake van commissie-exemplaren. Losse-nummer verkoop Dit zijn dus exemplaren welke aan het kantoor van de courant worden afgehaald. In verband met de finantiëele controle zij opgemerkt, dat alleen verkoop op den bewusten dag als zoodanig in het kasboek kan worden verantwoord. Wanneer in het oplageboek 10 exemplaren als losse-nummer verkoop worden verantwoord en een week daarna worden nog 10 exemplaren „nagevraagd" en verkocht, dan is dit in wezen natuurlijk wel lossenummer verkoop, maar in het oplageboek kunnen ze als zoodanig niet worden verantwoord. Deze exemplaren werden verkocht van de „reserve exemplaren" (kolom 15 van het oplageboek op den datum van verschijning). Wanneer nu deze navraag in beperkte mate plaats vindt, dan is er geen bezwaar ook deze ontvangst te verantwoorden onder losse-nummer verkoop. Wordt het een ontvangst van beteekenis, dan dient men dit in de kasadministratie afzonderlijk te houden, opdat men bij de driemaandelijksche contrólestaat de ontvangst van de navraag-exemplaren afzonderlijk kan opnemen. Commissie-exemplaren De controle op dezen verkoop laat in de practijk veel te wenschen over. Het is o.i. niet voldoende wanneer de uitgever voor ieder die commissie-exemplaren ontvangt, een ' kaart aanhoudt
8
COMMISSIE-EXEMPLAREN waarop wordt aangeteekend hoeveel wordt ontvangen, retour gezonden en afgerekend. Alle contröle-maatregelen, welke erop gericht zijn de zekerheid te scheppen, dat alle te verantwoorden exemplaren ook verantwoord zijn, dienen te worden aangevuld met een totaalcontróle. In zijn eenvoudigsten vorm zou de totaalcontróle b.v. als volgt kunnen worden opgesteld: exempl. in commissie gezonden kwartaal retour ontvangen
Ie 44.000 8.000 32.000
Over het Ie kwartaal zou dan moeten worden verantwoord 32.000 X b.v. 5 cent = ƒ1.600.—. Het gaat hier om een verbandcontrole tusschen eenerzij ds de hoeveelheids en anderzijds de finantiëele administratie. Een en ander zou weinig moeilijkheden ondervinden indien de afrekening wekelijks of maandelijks op tijd geschiedde. Er zijn echter bureaux welke eerst na langen tijd (soms 6 of 8 weken) een afrekening inzenden. Zoo zal een colporteur b.v. per week afrekenen, de boekhandel b.v. 5 Februari de verantwoording over Januari inzenden, maar een bepaald groot bureau op 15 Maart een afrekening over Januari insturen. In het commissieboek worden nu eerstens alle exemplaren per dag ingeschreven welke worden verzonden. In verband met het feit, dat colporteurs per week afrekenen en hierbij dus controle per week mogelijk is, wordt de geheele verantwoording gesplitst in week-(colporteurs) en maandposten (boekhandel-kiosken). Tegenover deze verzonden exemplaren stelt men nu de verantwoorde exemplaren, verdeeld in retour ontvangen en afgerekende exemplaren. Opgemerkt zij, dat de verantwoording zoodanig geschiedt, dat tegenover elkander worden gesteld de in een bepaal-
de week aan colporteurs verzonden exemplaren en de door deze personen over diezelfde week verantwoorde exemplaren. Bij de kiosken vindt verantwoording plaats over een bepaalde maand. Een dergelijke totaalcontróle geeft de leiding antwoord op de vraag hoeveel procent van de verzonden exemplaren retour komen. Het doorloopen van de kaartjes (per colporteur of kiosk) moge van tijd tot tijd noodzakelijk zijn, het is altijd onvoldoende. Op de eerste plaats krijgt men daardoor geen totaal inzicht en op de tweede plaats weet men nooit of men alle kaartjes heeft. Niet het systeem in het algemeen is te veroordeelen, maar wel indien dit de eenige controle zou zijn. Per drie maanden verschijnt in het commissieboek dus de ontvangst over drie maanden. Wil dit bedrag vergeleken kunnen worden met het grootboek (eisch van het Persgilde, afgekondigd in De Pers van December j.1.), dan dient men in de kasadministratie bij elke verantwoording van commissie-exemplaren aan te geven op welk kwartaal de verzonden exemplaren betrekking hebben. Men zij er op bedacht, dat daartoe bij de wisseling van het kwartaal de weekverzending en verantwoording van colporteurs moeten worden gesplitst in oud en nieuw kwartaal. Toelichting Kolom 1 zal altijd precies loopen over het betrokken kwartaal. De aantallen van kolom 2 stemmen met het oplageboek. Die van kolom 3 en 4 zijn ontleend aan de expeditielijsten per dag. Kolom 5 zal data bevatten welke naar gelang de boekhandel e.d. later afrekent, 5 a 6 weken na het einde van het betrokken kwartaal kunnen vallen. Kolom 13 moet sluiten met het grootboek, waarin de kwartalen nauwkeurig gescheiden moeten blijven. Het 'behoeft geen betoog, dat wanneer het aantal commissieexemplaren van weinig belang is, een dergelijke administratie niet verantwoord zou zijn.
Commissieboek 2
1
3
4
5
6
VERZONDEN
DATUM
8
9
DATUM
il
10
COLPORTEURS
1943
12
KIOSKEN
13
orsTTVANG-
NAAM
ColporTotaal teurs Kiosken Aug.
7
STEN Verantwoord Retour
Afge- VerantAfgerekend woord Retour rekend
2
1200
300
900
Aug.
10
v. d. Brink
420
40
380
ƒ
19
3
1200
300
900
))
10
Jansen
470
80
390
))
19 50
4
1200
300
900
)>
10
Jaarsveld
290
10
280
ï)
14 —
5
1200
300
900
)ï
10
Galgenwaard
620
50
570
))
28 50
6
1200
300
900
7
1200
300
900
1800
180
1620
22
•
1800
Sept. >> Oct.
9 t/m 31 -=26 x 900 =
18000
Oct.
23400 Sept.
30
3e kwartaal
\o
1300
350
950
90000
23000
67000
5
Kraal
10 Burink 10 A. K. O. 5 v. d. Brink
400
30
10 A. K. O. 23000
2500
40
440
ïï
900
80
820
>)
7500
1500
6000
23400
4620
18780
".1
370
15 Kraal Nov.
480
20500
41 — 300 — 18 50
480
30
450
22 50
7800
1400
6400
320 —
67000
10000
57000
f
3875 —
„DE PERS NEDERLAND" Van de „vakpers", welke door den uitgever, blijkens de aankondiging, als eenige was uitverkoren recensie-exemplaren — in onze verhoudingen kan men welhaast zeggen: het éénige exemplaar — te ontvangen, mag men met recht verwachten, dat zij zich critisch bezighoudt met het voor kort ver-, schenen boek „De pers in Nederland" *). Van dit verzamelwerk, dat een gooi doet naar een standaardwerk over onze pers, mag men immers meer verwachten dan wat, voor zoover het dezen tak van werkzaamheid betreft, stervende instituten als Succes e.d. het publiek boden. Met dit boek nu treedt een prominente overheidsinstelling als de persafdeeling van het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten als het ware voor het eerst in het licht der algemeene openbaarheid, waarbij niemand aan iemand mag verwijten, dat aan een eersteling — een eersteling ook op een zoo onontgonnen terrein als de bestudeering van ons perswezen — fouten kleven. Juist een departement als dit, tot welks taak het toch behoort toe te zien op hen, die werkzaam zijn op het gebied der volksvoorlichting, personen, die over de schreef gaan, terecht te wijzen, hun, die het spoor bijster raken, de goede richting aan te duiden, zal het goed doen te weten, dat het bestuurd wordt door menschen van vleesch en bloed, die een werk met kwaliteiten en met gebreken konden samenstellen, doch wien de klassieke eigenwijsheid der bureaucratie vreemd is. Het kan niet anders of de omstandigheid, dat de perswetenschap in ons land een vrijwel onbeoefend vak is, moest zich, in zijn opzet reeds, in dit boek wreken. Max Blokzijl zegt in zijn inleiding tot dit boek: „— om het vak zelf hebben de persmenschen in Nederland zich nooit druk gemaakt." Inderdaad blijkt uit meer dan een bijdrage in dit verzamelwerk, dat de betrokken medewerker zijn eigen vak, indien dit in zoo'n geval dan al vak genoemd mag worden, slechts aan de oppervlakte beleeft en er zich dan ook met de voor de krant gebruikelijke en dikwijls te ver-
ontschuldigen feuilletonnistische methode van afmaakt. Is dit een negatieve zijde, daarnaast treft men bijdragen aan, welke wetenschappelijk zijn verantwoord en zoowel voor vakman als leek leerzaam zijn. De studies van Mr. Dr. K. W. P. Klaassen en van Dr. W. Brauksiepe maken dit boek reeds tot een waardevol bezit. Een aantal doorwrochte, instructieve artikelen over de taken van den journalist, waarvan die van Mr. J. Huijts, J. de Nobel en Chr. de Graaff zijn te noemen, zal ook voor den doorkneeden vakman de bestudeering meer dan waard zijn. De artikelen van P. J. van Megchelen geven een goed beeld van den ommekeer, welke in de houding en positie van den journalist heeft plaats gegrepen. Het is echter te betreuren, dat zij alle toch slechts op zichzelf staande bijdragen zijn, welke dit boek niet tot een geheel samenbinden, doch het daarentegen een kaleidoscopisch karakter geven. Met het opmerkelijke artikel van Max Blokzijl over de persreorganisatie, dat voor de eerste maal een dieper inzicht geeft in deze alle persmenschen bezighoudende beweging, hebben de lezers van dit blad reeds kennis gemaakt. Het zal voor velen aanleiding zijn het boek zelf ter hand te nemen. Hebben sommige schrijvers de omwenteling in de journalistiek al te zeer aan den buitenkant, n.1. in verband met tijdelijke omstandigheden als b.v. de. papierschaarschte, bekeken, allerminst is ,dit het geval met het artikel van Jhr. Mr. S. M. S. de Ranitz over „De nieuwe wetgeving op het gebied van de pers", waarin op verhelderende wijze de ideologische revolutie in de journalistiek, zooals deze tot uiting komt in de wetgeving, wordt uiteengezet. , De samensteller kan er verheugd over zijn, dat hij met dit boek tijdsdocumenten van waarde heeft bijeengebracht. J. LEARBUCH. *) „De Pers in Nederland", samengesteld door H. A. Goedhart, onder auspiciën van het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten. Amsterdam 1943, N.V. Nederlandsche Uitgeverij „Opbouw".
Op 1 Augustus j.l. vierde Max Blokzijl zijn 40'jarig jubileum als journalist. Op 3 Augustus werd hij door het Verbond van Nederlandsche Journalisten in Pulchri Studio te s'tGravenhage gehuldigd, waarbij hem door den voorzitter van het Verbond een schilderij werd aangeboden. (Foto's: Fotodienst N.S.B.—Otto.)
VAKGROEP NIEUWSBLADEN
^^naumB^^^ AANWIJZING V A N DEN GILDELEIDER No. 13 Betreffende publicatie van advertenties van geneesmiddelen en geneeswijzen Ten vervolge op aanwijzing no. 10 d.d. 19 Maart 1943 (gepubliceerd in „De Pers" no. 7, Maart 1943) wordt bepaald: 1. Na 1 September 1943 mogen de uitgevers van nieuwsbladen en tijdschriften slechts advertenties van geneesmiddelen en geneeswijzen ter plaatsing aannemen, waarvan hun schriftelijk of door middel van publicatie in „De Pers" door het Persgilde is medegedeeld, dat tegen opneming in nieuwsbladen en tijdschriften geen bezwaar bestaat. 2. De uitgevers van nieuwsbladen en tijdschriften zijn gehouden vóór 1 September 1943 loopende, vóór 5 Augustus 1943 afgesloten, contracten betreffende advertenties van geneesmiddelen en geneeswijzen met vermelding van bijzonderheden, bij het Persgilde aan te geven. 3. Advertenties van geneesmiddelen en geneeswijzen, welke zich op de dagteekening van deze aanwijzing onder berusting van de uitgevers bevinden, hetzij onder goedkeuring van de voormalige Commissie van Controle op de Aanprijzing van Geneesmiddelen en Geneeswijzen, hetzij door de voorloopige Commissie vóór 5 Augustus 1943 goedgekeurd, moeten vóór 1 October 1943 opnieuw aan de Commissie worden voorgelegd. 4. Na 1 November 1943 mogen
de uitgevers van nieuwsbladen en tijdschriften ook de onder 3 bedoelde advertenties slechts plaatsen, indien zij "hiertoe van het Persgilde schriftelijk toestemming hebben verkregen. 's-Gravenhage, 5 Augustus 1943. De Gildeleider: Mr. J. HUIJTS. VAKGROEP TIJDSCHRIFTEN Het doorgeven van belangrijke telexnooten. Het was de gewoonte, dat net secretariaat van de „Provinciale en Periodieke Pers" en later de Vakgroep Tijdschriften de telexnooten, welke voor de periodieken van belang konden zijn, per rondschrijven aan de aangeslotenen doorgaven, zoodat deze op de hoogte bleven met de laatste aanwijzingen ten aanzien van den inhoud van advertenties en hetgeen daarbij al dan niet is toegestaan. Aangezien slechts een zeer klein aantal tijdschriften belang bij dezen service had, is deze gewoonte mede in verband met een zuiniger papierverbruik (met die circulaires was een enorme hoeveelheid stencilpapier gemoeid) achterwege gelaten en werden slechts die periodieken, welke gezien den aard van hun advertenties daarvoor in aanmerking kwamen, van een en ander op de hoogte gehouden. Indien er nog uitgevers zijn, die eveneens behoefte gevoelen, in kennis gesteld te worden van de eventueel voor hun periodiek van belang zijnde telexnooten, dan kunnen zij zich bij de Vakgroep daarvoor laten inschrijven.
V£AqAmUüig,eti in eM faunaat Archief-foto's beschikbaar. Keuze uit V3 millioen
Waarschuwing. Het is den laatsten tijd herhaalde malen voorgekomen, dat de bladen van advertentie-bureaux annonces ter plaatsing krijgen aangeboden met de opdracht, deze voorrang te verkenen of op bepaalde data te plaatsen. Soms wordt zelfs verlangd de advertentie in een omvang op te nemen, welke de door het Persgilde vastgestelde maximum-maten overschrijdt. In dit verband wordt er met nadruk op gewezen, dat de advertentie-bureaux slechts recht van spreken hebben, indien hun opdracht door een schriftelijke toestemming c.q. telexbericht van de eenige in dezen bevoegde instanties wordt gedekt, zijnde de „Presseabteilung" van het Rijkscommissariaat en het Persgilde. Klachten over de courantenverzending door de Posterijen? Naar men ons mededeelde, schijnt er het laatste halfjaar met de postverzending van de dagbladen iets niet in orde te zijn. Men spreekt zelfs van gevallen, waarbij op de kleine postkantoren de kranten drie a vier dagen worden opgespaard alvorens naar den abonné te worden doorgezonden. Het is te begrijpen, dat er zich ten gevolge van het gebrek aan personeel en de vervanging van arbeidskrachten moeilijkheden voordoen, doch daartegenover staat de bereidwilligheid van de Posterijen om iedere gegronde klacht te onderzoeken en alles te doen om aan eventueele mankementen een einde te maken. De bladen worden daarom verzocht, hun aanmerkingen op den gang van zaken niet tot vage algemeenheden te beperken, doch met controleerbare feiten te staven, opdat de Vakgroep zich op grond hiervan tot de Posterijen kan wenden en een onderzoek mogelijk wordt.
CARTONNAGEFABRIEK
„HESKON"
Foto-afdeeling N.V. De Arbeiderspers
Ruyschstraat 85-87 - Tel. 51110 - A'dam
Hekelveld 15, Amsterdam-C. Tel. 38811, toestel 63
Alle soorten verpakkingen, zoowel luxe als gewone
11
,;,tro8 ,
.
'
•
.
•
'
.
'
•
;
.
"
Vlugger verzending van Periodieken Wij zijn speciaal ingericht voor het
ESVEHA
drukken van periodieken, hebben een ruime gelegenheid voor postexpeditie, terwijl door de ligging van Zeist in het centrum des lands een snelle postbestelling en andere expeditie gewaarborgd wordt
DEN EnveloppenPapier-
HAAG
en
en se h rijf
DRUKKERIJ l i l LOHKKUYZEH • ZEIST
Kantoorboekenfabriek war eng root
MONTAUBANSTRAAT 13 -
TEL. K 3404/2441
handel
MAG-LACO
Prins Hendrikkade 34
Amsterdam-C.
MAN-Rotatiepersen Wij vertegenwoordigen de meest vooraanstaande Fabrieken op Drukkerijmachine gebied.
MAN-Snelgietwerken LINOTYPE-Zetmachines
Super-Grotesk
Thannhaeuser
Splendor
o&ppeM,
Bodoni -Antiqua
Minister-Antiqua Een indrukwekkende rij meesterprestaties zag de
Zirv&jyoA
laatste jaren het licht. Het zijn mijlpalen die de
Qladiator
weg naar het hart van alle grafici afbakenen
Klinker-Type
S P R I N G E R & M U L L E R N.V.
Patria
Amsterdam, Warmoesstraat 2-4-Ó-8 Gedrukt van Galvano
P 1086 4. Verantwoordelijk redacteur: J. Learbuch te 'siGravenhage. Verantwoordelijk Uitgever en drukker: N.V. De Arbeiderspers te Amsterdam. K 113. Verschijnt Prijs per nummer f 0.60.
12
voor de advertenties: A. H. Lammers te Amsterdam. eenmaal per maand. Abonnementsprijs ƒ 5 . — per jaar.
