PPEENNIINNG MAATTEEM WAA KKEELLAASS VVII MAATTIIKKAA SSIISSW GKKAATTAANN HHAASSIILL BBEELLAAJJAARR M SSDD NNEEG G PPEENNAARRIIKKAANN GEERRII 33 BBAANNDDUUNNG GSSAARRII TTEENNTTAANNG AAKKAARR PPAANNG GAANN KKUUBBIIKK DDEENNG GAANN GKKAATT TTIIG GAA BBIILLAANNG M ONNTTEEXXTTUUAALL MEENNG GG GUUNNAAKKAANN PPEENNDDEEKKAATTAANN CCO TTEEAACCHHIINNG MEESSTTEERR 11 G AANNDD LLEEAARRNNIINNG G SSEEM TTAAHHUUNN PPEELLAAJJAARRAANN 22001111//22001122
SKRIPSI
Untuk memperoleh gelar Sarjana Pendidikan pada Universitas Kristen Satya Wacana Salatiga
Oleh SUPARMIN NIM 262010741
PROGRAM SARJANA KEPENDIDIKAN GURU DALAM JABATAN PROGRAM STUDI PENDIDIKAN GURU SEKOLAH DASAR FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS KRISTEN SATYA WACANA SALATIGA 2012
i
ABSTRAK SUPARMIN. 2012. “PENINGKATAN HASIL BELAJAR MATEMATIKA SISWA KELAS VI SD NEGERI 3 BANDUNGSARI TENTANG PENARIKAN AKAR PANGKAT TIGA BILANGAN KUBIK DENGAN MENGGUNAKAN PENDEKATAN CONTEXTUAL TEACHING AND LEARNING SEMESTER 1 TAHUN PELAJARAN 2011/2012” PROGRAM SARJANA KEPENDIDIKAN GURU DALAM JABATAN PROGRAM STUDI PENDIDIKAN GURU SEKOLAH DASAR FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS KRISTEN SATYA WACANA SALATIGA Pembimbing : Wahyudi, S. Pd.,M.Pd Kata Kunci : Peningkatan Hasil Belajar Matematika, dengan Menggunakan Pendekatan Contextual Teaching and Learning. Masalah hasil belajar siswa pada SD Negeri 3 Bandungsari tersebut dikarenakan pembelajaran Matematika tidak dirasakan sebagai suatu hal yang berarti. Siswa tidak merasa bahwa pelajaran Matematika adalah pelajaran yang mengasikkan tetapi memberatkan karena harus berfikir dengan angka-angka. Padahal siswa akan lebih tertarik dan cepat mengerti jika diawali dari pemikiran yang konkrit baru setelah itu menuju ke hal-hal yang abstrak. Pembelajaran yang dikaitkan dengan dunia nyata dan ketrampilan yang dikembangkan atas dasar pemahaman bukan dikembangkan dari hasil latihanlatihan akan membuat siswa merasa puas diri. Metode yang dipergunakan dalam penelitian ini adalah dengan pendekatan kontekstual. Alat pengumpul data yang digunakan terdiri instrumen pembelajaran, evaluasi (tes dan non tes) serta instrumen observasi bagi guru dan bagi siswa. Penelitian ini dilaksanakan dengan 2 siklus pembelajaran dan setiap siklus terdiri dari 1 pertemuan. Subyek yang diteliti adalah siswa kelas VI SD Negeri 3 Bandungsari Kecamatan Ngaringan Kabupaten Grobogan tahun pelajaran 2011/2012. Yang terdiri dari 21 siswa laki-laki dan 20 siwa perempuan dengan jumlah 41 siswa. Hasil penelitian menunjukkan bahwa sebelum perbaikan pembelajaran siswa yang tuntas KKM ≥ 60 hanya 13 siswa dari 41 siswa ( 32 % ). Pada perbaikan pembelajaran siklus 1 siswa yang tuntas KKM ≥ 60 meningkat menjadi 23 siswa ( 56 % ) dan pada perbaikan siklus 2 siswa yang tuntas KKM ≥ 60 meningkat lagi menjadi 38 siswa ( 92 % ). Dan tinggal 3 siswa ( 8 % ) yang belum tuntas. Penerapan CTL dapat meningkatkan kemampuan hasil belajar matematika tentang penarikan akar pangkat tiga dari bilangan kubik pada siswa kelas VI di SD Negeri 3 Bandungsari.
ii
LEMBAR PERSETUJUAN
PPEENNIINNG MAATTEEM WAA KKEELLAASS VVII MAATTIIKKAA SSIISSW GKKAATTAANN HHAASSIILL BBEELLAAJJAARR M SSDD NNEEG G PPEENNAARRIIKKAANN GEERRII 33 BBAANNDDUUNNG GSSAARRII TTEENNTTAANNG AAKKAARR PPAANNG GAANN KKUUBBIIKK DDEENNG GAANN GKKAATT TTIIG GAA BBIILLAANNG M MEENNG ONNTTEEXXTTUUAALL GG GUUNNAAKKAANN PPEENNDDEEKKAATTAANN CCO TTEEAACCHHIINNG G AANNDD LLEEAARRNNIINNG G SSEEM MEESSTTEERR 11 TTAAHHUUNN PPEELLAAJJAARRAANN 22001111//22001122
Oleh SUPARMIN NIM 262010741
Skripsi ini telah disetujui untuk diuji Universitas Kristen Satya Wacana Salatiga
Salatiga, 2 Januari 2012
iii
LEMBAR PENGESAHAN
PPEENNIINNG MAATTEEM WAA KKEELLAASS VVII MAATTIIKKAA SSIISSW GKKAATTAANN HHAASSIILL BBEELLAAJJAARR M SSDD NNEEG G PPEENNAARRIIKKAANN GEERRII 33 BBAANNDDUUNNG GSSAARRII TTEENNTTAANNG AAKKAARR PPAANNG GAANN GAANN KKUUBBIIKK DDEENNG GKKAATT TTIIG GAA BBIILLAANNG M MEENNG ONNTTEEXXTTUUAALL GG GUUNNAAKKAANN PPEENNDDEEKKAATTAANN CCO TTEEAACCHHIINNG MEESSTTEERR 11 G AANNDD LLEEAARRNNIINNG G SSEEM TTAAHHUUNN PPEELLAAJJAARRAANN 22001111//22001122
Oleh SUPARMIN NIM 262010741
Dipertahankan di depan Panitia Penguji Skripsi Program Studi S1 Pendidikan Guru Sekolah Dasar Tanggal: 14 Januari 2012 TIM PENGUJI Wahyudi, S.Pd.,M.Pd
…………………. ................
Pembimbing/Penguji Dr.Bambang Suteng Sulasmono, M.Si
………………….
…………
Penguji Utama Salatiga, ….. Januari 2012 Program Studi S1 Pendidikan Guru Sekolah Dasa Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan - Universitas Kristen Satya Wacana Dekan
Kaprogdi
Dr. Bambang Suteng Sulasmono, M.Si
Herry Sanoto, S.Si., M.Pd
PERNYATAAN iv
PERNYATAAN Yang bertandatangan di bawah ini : Nama Mahasiswa
: SUPARMIN
Nomor Mahasiswa
: 262010741
Program Studi
: Pendidikan Guru Sekolah Dasar
Judul Skripsi
: Peningkatan Hasil Belajar Matematika Siswa kelas VI SD Negeri 3 Bandungsari Tentang Penarikan Akar Pangkat Tiga Bilangan Kubik Dengan Menggunakan Pendekatan Contextual Teaching And Learning Semester I Tahun Pelajaran 2011/2012.
menyatakan bahwa skripsi ini merupakan hasil karya saya sendiri dan belum pernah diajukan untuk memperoleh gelar kesarjanaan di suatu perguruan tinggi, dan sepanjang pengetahuan saya dalam skripsi ini tidak terdapat karya atau pendapat yang pernah ditulis atau diterbitkan oleh orang lain. Demikian pernyataan ini saya buat, apabila di kemudian hari terbukti pernyataan ini tidak benar, saya bersedia menerima sanksi akademik apapun.
Salatiga,2 Januari 2012 Yang membuat pernyataan,
Suparmin
v
MOTTO 1. Bila tidak mencoba janganlah berharap keberhasilan ( Napoleon Bonaparte ) 2. Pengamatan yang ketat tetapi penuh kasih sayang adalah kunci untuk menumbuhkan kedisiplinan ( Dr. James Dobson )
vi
PERSEMBAHAN Dengan segala kerendahan hati, Skripsi ini aku persembahkan kepada: 1. Istri tercinta yang tak bosan-bosannya memberikan, doa restu dan semangat kepada penulis yang tiada hentinya. 2. Rekan-rekan Guru SDN 3 Bandungsari yang telah memberi motivasi, seamangat dan harapan kapada penulis untuk terus melangkah dan maju. 3. Sahabat-sahabatku yang telah membantu dan mengerti diriku, terima kasih atas dukungan kalian. 4. Ketua, Dosen Pembimbing Universitas Kristen Satya Wacana Salatiga.
vii
KATA PENGANTAR Dengan memanjatkan puji syukur kehadirat Tuhan Yang Maha Pengasih lagi Maha Penyayang yang telah melimpahkan rahmat dan karunia-Nya,sehingga dapat menyelesaikan laporan PTK dengan judul: “Peningkatan Hasil Belajar Matematika Siswa Kelas VI SD Negeri 3 Bandungsari tentang Penarikan Akar Pengkat Tiga dari Bilangan Kubik dengan Menggunakan Pendekatan Contextual Teaching and Learning Semester 1 Tahun Pelajaran 2011/2012”. Penelitian ini diajukan untuk memenuhi sebagian prasyarat untuk mencapai gelar Sarjana Pendidikan pada Program Studi S1 Pendidikan Guru Sekolah Dasar Fakultas Keguruan dan Ilmu Pendidikan Universitas Kristen Satya Wacana Salatiga. Dengan penuh kerendahan hati penulis berharap apa yang ditulis ini akan memberi sumbangan berharga bagi perkembangan prestasi pendidikan pada umumnya. Tersusunnya penelitian ini tidak mungkin dapat terselesaikan dengan baik tanpa bantuan orang lain. Oleh karena itu dalam kesempatan ini penulis menyampaikan ucapan terima kasih kepada: 1. Bapak Wahyudi, S.Pd.,M.Pd yang tulus dan sabar dalam membimbing penulisan karya ilmiah PTK ini. 2. Bapak Dr.Bambang S Sulasmono, M.Si selaku Penguji. 3. Bapak Drs.Suroso, M.Pd yang tulus dan sabar dalam membimbing karya ilmiah PTK. 4. Bapak Dr.Bambang S. Sulasmono, M.Si, selaku Dekan FKIP UKSW Salatiga yang telah membuat kebijakan penyelenggaraan program penulisan karya ilmiah PTK. 5. Bapak Herry Sanoto, S.Si.,M.Pd, selaku kaprogdi S1 PGSD FKIP UKSW Salatiga yang telah memfasilitasi karya ilmiah PTK. 6. Semua Dosen pengampu yang telah memberikan ilmunya selama di perkuliahan. 7. Mudji Hartono, S.Pd selaku Kepala SD Negeri 3 Bandungsari yang telah memberikan kesempatan kepada penulis untuk melaksanakan Studi lanjut ke jenjang Strata 1. 8. Dinas Pendidikan Kabupaten Grobogan yang telah meberikan Surat Ijin Belajar untuk mengikuti Kualifikasi S 1 di UKSW Salatiga. Semoga penelitian yang sangat sederhana ini dapat memberikan manfaat kepada semua pihak. Akhirnya semoga Tuhan senantiasa memberikan perlindungan dan petunjuk kepada kita semua. Amiin. Bandungsari,2 Januari 2012 Peneliti
viii
DAFTAR ISI Halaman HALAMAN JUDUL ......................................................................................................
i
ABSTRAK.... ...............................................................................................................
ii
LEMBAR PERSETUJUAN...........................................................................................
iii
LEMBAR PENGESAHAN ...........................................................................................
iv
PERNYATAAN ............................................................................................................
v
MOTTO........................................................................................................................
vi
PERSEMBAHAN ........................................................................................................
vii
KATA PENGANTAR ....................................................................................................
viii
DAFTAR ISI... ..............................................................................................................
ix
DAFTAR TABEL ..........................................................................................................
xii
DAFTAR GAMBAR ......................................................................................................
xiii
DAFTAR LAMPIRAN ...................................................................................................
xiv
BAB I PENDAHULUAN .............................................................................................
1
1.1.Latar Belakang Masalah .......................................................................................
1
1.2.Identifikasi Masalah ..............................................................................................
2
1.3.Pembatasan Masalah ...........................................................................................
3
1.4.Rumusan Masalah ................................................................................................
3
1.5.Tujuan Penelitian ...................................................................................................
3
1.6.Manfaat Penelitian ................................................................................................
3
BAB II KAJIAN PUSTAKA .........................................................................................
5
2.1.Kajian Teori ..........................................................................................................
5
2.1.1.Hakekat Matematika ..........................................................................................
5
2.1.1.1.Pengertian .......................................................................................................
5
2.1.1.2.Fungsi dan Tujuan ...........................................................................................
5
2.1.1.3.Ruang Lingkup.................................................................................................
5
2.1.1.4.Standar Kompetensi Lintas Kurikulum ............................................................
5
2.1.1.5.Standar Kompetensi Bahan Kajian Matematika ...............................................
5
2.1.1.1.6.Standar Kompetensi Mata Pelajaran Matematika .........................................
6
ix
2.1.1.7.Rambu-rambu ..................................................................................................
7
2.1.2. Hakekat Belajar .................................................................................................
10
2.1.4. Hasil Belajar Matematika ..................................................................................
10
2.1.5. Hakekat Pembelajaran ......................................................................................
10
2.2. Hakekat Kontekstual ........................................................................................
15
2.3. Pembelajaran Dengan Pendekatan Kontekstual ...............................................
15
2.3.1. Komponen Pendekatan CTL..............................................................................
18
2.3.2. Kerangka Pikir ..................................................................................................
20
3.
Hipotesis Tindakan ............................................................................................
22
BAB III METODE PENELITIAN ...................................................................................
23
3.1. Setting penelitian ...............................................................................................
23
3.2. Subyek Penelitian ..............................................................................................
23
3.3. Data dan Sumber Data ......................................................................................
23
3.4. Teknik Pengumpulan Data.................................................................................
24
3.5. Teknik Pemeriksaan Validitas Data ..................................................................
24
3.6. Teknik Analisis Data ..........................................................................................
24
3.7.
Indikator Kinerja .............................................................. .................................
24
3.8.
Prosedur Penilaian................................................................................ ............
25
JADWAL PENELITIAN...................................................................................... ...........
31
BAB IV HASIL, PENELITIAN DAN PEMBAHASAN.....................................................
32
4.1.
Diskripsi Per Siklus................................................... ........................................
32
4.1.1. Pelaksanaan Siklus I ........................................................................................
32
4.1.1.2.Pelaksanaan Tindakan.....................................................................................
32
4.1.1.4.Proses Refleksi ................................................................................................
38
4.1.2. Pelaksanaan Siklus II........................................................................................
39
4.1.2.3.Proses Pengamatan.................................................................................... .....
43
4.2.
Pembahasan Per Siklus ...................................................................................
44
4.2.1. Pembahasan Siklus I................................................................................... ......
44
BAB V SIMPULAN, SARAN DAN TIDAK LANJUT................................. .....................
47
5.1.
Simpulan....................................................................................................... .....
47
5.2.
Saran................................................................................................. ................
47
x
5.3.
Tindak Lanjut………………………………………………………………… ...........
48
LAMPIRAN-LAMPIRAN ............................................................................................... 50-104
xi
DAFTAR TABEL Tabel 01
: Daftar Nilai Siklus I ...............................................................................
34
Tabel 02
: Analisis Nilai Ketuntasan Siklus I..........................................................
35
Tabel 03
: Lembar Observasi Siklus I....................................................................
37
Tabel 04
: Daftar Nilai Siklus II ..............................................................................
40
Tabel 05
: Pengamatan .........................................................................................
41
xii
DAFTAR GAMBAR Gambar 2.1.3: Skema Kerangka Berfikir .....................................................................
21
Gambar 3.8. : Skema Prosedur Penelitian ..................................................................
25
Gambar 2
: Diagram Hasil Belajar Siklus I ..............................................................
35
Gambar 4
: Grafik Prosentase Siklus I ....................................................................
36
Gambar 5
: Diagram Nilai Siklus II ..........................................................................
40
Gambar 6
: Grafik ketuntasan Siklus II................................................................. ...
42
xiii
DAFTAR LAMPIRAN Lampiran I
: RPP Pra Siklus ............................................................................50
Lampiran II
: Soal Tes Ujicoba .........................................................................55
Lampiran III
: Pelaksanaan Penelitian ...............................................................57
Lampiran IV
: RPP .............................................................................................63
Lampiran V
: Lembar Kerja Siswa ....................................................................68
Lampiran VI
: Tabel Angka Akhir Bil Kubik ........................................................69
Lampiran VII
: Refleksi ........................................................................................70
Lampiran VIII
: Tabel Bilangan .............................................................................72
Lampiran IX
: RPP Siklus I .................................................................................73
Lampiran X
: Lembar Kerja ...............................................................................78
Lampiran XI
: Soal .............................................................................................79
Lampiran XII
: Nilai Hasil Belajar Siklus I ........................................................... 82
Lampiran XIII
: Tabel Siklus I .............................................................................. 83
Lampiran XIV
: Grafik Suklus I ............................................................................ 84
Lampiran XV
: Grafik Prosentase ...................................................................... 85
Lampiran XVI
: Lembar Pengamatan.................................................................. 86
Lampiran XVII
: Daftar Hadir Siswa ..................................................................... 87
Lampiran XVIII : RPP Siklus II .............................................................................. 88 Lampiran XIX
: Lembar Kerja Siswa ................................................................... 93
Lampiran XX
: Lembar Tes Formatif .................................................................. 94
Lampiran XXI
: Analisis Hasil Belajar Siklus II .................................................... 97
Lampiran XXII
: Grafik Hasil Belajar Siklus II ....................................................... 98
Lampiran XXIII : Analisis Siklus II ......................................................................... 99 Lampiran XXIV : Grafik Ketuntasan Siklus II ...................................................... 100 Lampiran XXV
: Daftar Hadir Siklus II ................................................................ 101
Lampiran XXVI
: Lembar Pengamatan Siklus II ................................................. 102
Lampiran XXVII : Teman Sejawat ....................................................................... 103 Lampiran XXVIII : Surat Pernyataan ................................................................... 104
xiv
