n ov e m b e r 2 0 1 5 het houtblad
34
Achttien jaar geleden werden geweldige opgravings-
Meern ), andere schepen, wachttorens, gebruiksvoor-
vondsten gedaan in Leidsche Rijn, de Utrechtse nieuw-
werpen en gereedschappen.
bouwwijk in wording. Er kwam een hele Romeinse historie bloot te liggen: de Nedergermaanse Limes (grens) van
Uitzonderlijk belang De Meern ( x , m) heeft
het Romeinse Rijk, de Oude Rijn, een rivierpraam (De
gevaren van circa - n.Chr. Het is vrijwel compleet be-
034-039_HB07ARTV3_Castellum_Hoge_Woerd_Meern.indd 34
27-10-15 16:38
he t v er leden teg en wo o r d i g n ov e m b e r 2 0 1 5
c a s t ellum h o g e wo er d d e meer n Iets bijzonders moet je ook kunnen exposeren. De homo soapiens is echter zo verwend, dat hij al méér belevenis wil. In Castellum Hoge Woerd zijn daarom rond het Romeinse schip De Meern
35
het houtblad
( n.Chr.) een theater, archeologiemuseum, café-restaurant, stadsboerderij, een historische vereniging en een milieuorganisatie samengebracht. Te dezer locatie vindt op november a.s. de
foto’s: www.johnlewismarshall.com
Internationale Houtdag plaats.
waard gebleven en daarmee van uitzonderlijk belang. Voor
pen, kookgerei, dakpannen, schoeisel, bekers en schrijfgerei
Ter onderscheiding van de
de platbodem zijn drie inlandse eiken gebruikt, die volgens
aangetroffen. Halverwege is het ter conservering naar
gemodificeerd abachi kante-
dendrochronologisch onderzoek rond n.Chr. zijn ge-
het Nederlands Instituut voor Scheeps- en onderwater Ar-
kapt. In en om het schip, die landbouwproducten, vee en an-
cheologie (NISA) te Lelystad overgebracht. Halverwege
dere agraria vervoerde, zijn een bed, kast, kist, gereedschap-
, exact elf jaar later, was dit proces voltooid.
034-039_HB07ARTV3_Castellum_Hoge_Woerd_Meern.indd 35
lenkarteling is het paviljoen bekleed met beige aluminium panelen, perforatief doorspikkeld.
27-10-15 14:10
n ov e m b e r 2 0 1 5
Impressie doorsnede.
Plattegrond begane grond. Legenda. 1. Paviljoen 2. Emballage 3. Kantoren 4. Entrees torens 5. Stadsboerderij 6. Expositieruimte Opbouw wallen. Legenda. 1. Wandopbouw: sandwichpaneel, 9 mm dik triplex Exterieur met polyester gevelbekleding, 200 mm dikke isolatie, 15 mm dik Permoxx-plaatmateriaal (brandwerend) 2. Element koppeling: aangelijmde regels, isolatie, luchtdicht afgedicht, 15 mm dik Permoxx; HE 160, brandwerend bekleed 3. Gevelbekleding: horizontale delen gemodificeerd abachi in stalen frames
7. CastellumCafé 8. Buitenpodium
tekeningen: skets architectuurstudio amsterdam/groningen
het houtblad
36
foto: www.johnlewismarshall.com
Zicht vanaf de omwalling. Het paviljoendak maakt een prettige zigzag: tegen te veel hoogte, voor de akoestiek en om binnen licht op De Meern te laten vallen.
034-039_HB07ARTV3_Castellum_Hoge_Woerd_Meern.indd 36
27-10-15 14:10
een cultuurpark, waarin functies van lering en vermaak
het oude Romeinse fort kunt zetten. Vóór de bouw zijn
nuttig werden veraangenaamd. Zo geschiedde. Het park
trouwens heel wat metingen verricht. De eerste meter
bestaat uit een landelijke setting waarin een langwerpig
mocht niet meer inklinken dan cm. Er is daarom een
beigeachtig paviljoen met lessenaarsdak de kern vormt,
zandpakket van m dik op het terrein gelegd, waarbij
samen met de bijna-carré van een donkerhouten omwal-
om de m werd gemeten. Tot ieders verrassing bleef de
ling ( x m) waarin het is opgenomen. Het strakke
inklinking beperkt tot , cm. Daarna is m zand wegge-
ensemble (met ronde hoeken!) stileert gedisciplineerd de
haald, de resterende meter bood plaats aan het leiding-
plaats van een Romeins castellum of grensfort tweedui-
werk en de funderingsstroken. Die speelde ook een be-
zend jaar geleden. In dergelijke bolwerken verbleven
langrijke rol om de , m brede omwalling overal op
- soldaten. Erbuiten bevond zich een vicus (ge-
gelijke hoogte te krijgen, voor het zicht en om helemaal
hucht; vgl. ‘wijk’), waar ambacht en nijverheid nering bij
rond te kunnen lopen. De borstweringen en torens (met
de militairen zochten, en een badhuis. Door de vier poor-
zonnecollectoren) mochten niet hoger dan c.q. m
ten liepen, en lopen, Romeinse heerbanen in een kruis
zijn. Door de natuurlijke hoogteverschillen zit er echter
over het binnenterrein.
een verschil van meer dan m in. Op sommige punten zijn
n ov e m b e r 2 0 1 5
van units die je zonder te funderen op de contouren van
37
het houtblad
tekeningen: skets architectuurstudio amsterdam/groningen
Cultuurpark In besloot de gemeente Utrecht tot
ze daarom, op een verheffing in het landschap, maar ,
Bewegende vloeistof Het omliggende gebied is ge-
m hoog.
accentueerd met een ecologische Buurtmoestuin, Plattelandswinkel Goes, de badhuisfundamenten aan een plein en een Romeinse wachttoren in een fruitboomgaard. De laatste is naar een oud exemplaar gereconstrueerd door
de archeologie moet wél een verhaal vertellen
■ ■ ■
leerlingen van erkend leerbedrijf Stichting Bouwloods, dat op het terrein ook een eigen gebouw heeft. Vier bijgebouwtjes, qua vorm replicaatjes van het paviljoen maar
Brugconstructie Spelbreker was het paviljoen dat
in steeds andere materialiseringen, verrijken verder het
vooral door theater Podium aanzienlijk zwaarder was. In
buitengebied: meststal, opslagplaats, bijenstal en kas. De
het eerste ontwerp was het paviljoen gefundeerd op
loop van de Oude Rijn is aangegeven met een strook heu-
vrolijke palen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
velende groenglooiingen langszij: vaste materie die be-
keurde dit uiteindelijk af. ‘Met ABT kwamen we toen uit
wegende vloeistof nabootst. Als geheel vormt Castellum
bij een brugconstructie ter plaatse van de theaterzaal die
Hoge Woerd de rechterbovenrand van het Máximapark
op slechts enkele punten heipalen behoeft. Er zitten nu
tussen Leidsche Rijn en Vleuten-De Meern, ontworpen
tien palen onder de hoekpunten van het theater, in vier
door landschapsarchitectenbureau West .
clusters van x en x .’ De schil van het paviljoen is net als de omwalling niet gefundeerd. De betonnen grond-
Vreemd programma Rond speelde het ontwerp
platen zijn voor de vlakheid en stabiliteit gekoppeld. Ge-
van deze cultuurvoorziening, inclusief bijgebouwtjes. Na
bouw en theater vormen een doos-in-doosconstructie.
een architectenselectie kreeg SKETS Architectuurstudio
Dat dient niet alleen de geluidsisolatie, maar voorkomt
uit Amsterdam/Groningen de opdracht. Het ontwerppro-
ook dat de boel gaat scheurwrikken.
foto: www.johnlewismarshall.com
ces had heel wat voeten in de aarde, of eigenlijk ook niet, want rijksarcheologische grond moet liefst onaangeroerd
Prettige zigzag ‘Een theater op de verdieping is na-
blijven, vertelt directeur-architect Yko Buursma. ‘Maar de
tuurlijk lastig vanwege de decors. Om te vermijden dat
archeologie moet wél een verhaal kunnen vertellen, an-
Castellum potdicht zou zitten - wél de functie van een
ders blijven je vondsten onbekend. Ander probleem van
fort -, snijdt het paviljoen dwars door de wal heen, inclu-
elk museum is: hoe trek je steeds weer publiek? Het ant-
sief glazen wand: wat gebeurt daar binnen?! Daarom zit
woord: je moet je schatten presenteren met andere activi-
de dichte theaterdoos boven.’ Er is wel een hefvoorzie-
teiten.’ Zo werd hij geconfronteerd met een ‘vreemd
ning om vrachtwagens op en neer te vijzelen. Het ge-
programma’: een theater ( zitplaatsen), archeologie-
bouw bestaat uit stalen portaalspanten (voor de overzich-
museum, café-restaurant, stal met dieren…, en daar
telijke rust binnen) met betonnen vloeren en dak dat is
moest een optimale interactie tussen komen.
voorzien van sedum. De binnenwanden zijn in houtskeletbouw en metal stud. Ongeveer in het midden maakt
Flexibel systeem Eén reden dat SKETS het ontwerp
het lessenaarsdak een prettige zigzag. ‘Dat had drie rede-
binnenhaalde, was dat het koos voor een flexibel systeem
nen. Het paviljoen, dat niet hoger dan m mocht zijn,
034-039_HB07ARTV3_Castellum_Hoge_Woerd_Meern.indd 37
27-10-15 16:39
n ov e m b e r 2 0 1 5 het houtblad
38
Achter de verste wand bevindt zich het theater.
Via een hellingbaan is De Meern 1 van alle kanten te bewonderen.
De omloop op de omwalling voert dwars door de torens; hierin zitten vertrekken voor vergaderen
foto’s: www.johnlewismarshall.com
of exposeren.
034-039_HB07ARTV3_Castellum_Hoge_Woerd_Meern.indd 38
27-10-15 14:10
werd anders te hoog. Het maakte het beeld esthetischer.
ramen en puien horizontaal en verticaal scharnierend
En nu valt er door de staande strook licht precies op De
openvouwen: alle delen lopen naadloos in elkaar over.
Meern .’
houten kantelenkarteling is het paviljoen bekleed met
het verleden van schip en museum, het heden van het
beige aluminium panelen, perforatief doorspikkeld.
theater, de toekomst van natuur en milieu.’
Dendrochronologische figuraties van De Meern darte-
En dat gebeurt op uitermate heldere en ruimtelijke wijze,
len er overheen. De omwalling heeft dezelfde opbouw
inclusief doorkijkjes. Het hart is de ruimte waar de Ro-
van staal en beton. Aan de buitenzijde is zij zo vlak moge-
meinse rivierpraam is tentoongesteld op een golvende
lijk, aan de binnenzijde steken de torens uit. De binnen-
rivier van glas naar eveneens ontwerp van SKETS. Erbij
plaats is geheel groenbegrast. In een van de vier kruis-
hangen ellipsvormige kastjes met de scheepsvondsten. In
kwadranten ligt een betonnen plaat als buitenpodium
de glasrijke, blinkend witte hal voert een hellingbaan naar
voor zomervoorstellingen. In het kwadrant er schuin te-
het theater boven en naar een overloop om het schip. De
genover bevindt zich het terras van CastellumCafé. Het is
omloop op de omwalling voert dwars door de torens;
een prachtig ruimtelijke plaats, als besloten fantasiewe-
hierin zitten vertrekken voor vergaderen of exposeren.
reld voor soldateske jongensavonturen en weemoeds-
Ook staan er vier verrekijkers die beelden van de Romein-
zwangere meisjesmijmeringen.
se tijd geven. In het verlengde van De Meern ligt het
39
het houtblad
hebben alle verhalen via een speciale route gebundeld:
n ov e m b e r 2 0 1 5
Speciale route SKETS ontwierp ook het interieur. ‘We Besloten fantasiewereld Ter onderscheiding van de
restaurant-café CastellumCafé voor biologische en lokale
Gemodificeerd abachi Al het FSC-gecertificeerde
producten.
gevelhout ( x mm) is op zwartstalen frames van m breed geschroefd. Door de perfecte maatvoering winnen
. mensen Op de begane grond kun je tevens een
de omwallingen aan imponerende kracht. De montage
rondje onderomwalling doen: langs jaar geschiede-
deed de aannemer in een social return-project met leer-
nis van Leidsche Rijn, lesruimtes en milieu- en natuurex-
lingen van Stichting Bouwloods. De houtsoort voor de
posities van Utrecht Natuurlijk en dierenverblijven van
open gevelbekleding is gemodificeerd abachi (houdbaar-
vogels tot varkens. De opening trok liefst . mensen:
heidsheidsklasse ). De . delen zijn onverzettelijk
het spectaculum zet het verleden ste-eeuws voort. •
horizontaal georiënteerd in plaats van loopt-u-maar-door
hans de groot
verticaal.
Hoofdbrekens Leegwater Houtbereiding heeft ze brandvertragend behandeld met Flame Delay FX Pro. Het
CO-VOETAFDRUK
prachtig diepbruin gaat op termijn naar de militair-strate-
In het project is onder andere m gemodificeerd
gische schutkleur grijs. Jongeneel Projecten leverde het
abachi toegepast. Dit betekent een CO-vastlegging
hout en deed de bewerking en engineering. Dat laatste
van . kg. Het compenseert de uitlaatgassen van
gaf veel hoofdbrekens, omdat de maatvastheid in de
een middenklassenauto over . km, of het jaar-
frames geen millimeter tolerantie toeliet. Dat geldt eens
lijkse elektragebruik van huishoudens.
temeer daar met name aan de binnenkant allerlei deuren,
Locatie: Hoge Woerdplein , De Meern Opdrachtgever: Gemeente Utrecht, Projectbureau Leidse Rijn Utrecht Gebruikers: Podium Hoge Woerd (podiumhogewoerd.nl), Museum Hoge Woerd (castellumhogewoerd.nl) CastellumCafé (castellumcafé.nl), Steede Hoge Woerd (utrechtnatuurlijk.nl), Historische Vereniging Vleuten De Meern Haarzuilens (histvervdmh.nl) Ontwerp: SKETS Architectuurstudio Amsterdam/Groningen (skets.nl) Aannemer: WBC Aannemingsbedrijf Winterswijk (wbc.nl) Constructeur: ABT Velp (abt.eu); Adviesbureau Ab Nanninga Groningen (abnanninga.nl) Levering/bewerking/engineering gemodificeerd abachi: Jongeneel Projecten Utrecht (jongeneelprojecten.nl) Leverancier/behandeling gemodificeerd abachi: Leegwater Houtbereiding Heerhugowaard (leegwater.nl) Bruto vloeroppervlak: . m Bouwperiode: April - juni (Opening: augustus ) Bouwkosten: ± € miljoen
034-039_HB07ARTV3_Castellum_Hoge_Woerd_Meern.indd 39
27-10-15 14:10
