20-12-2013
Uitwerking in de praktijk: convenant als compromis of verantwoorde speelruimte?
Inhoud • Van risicobeoordeling naar exotenbeheer • Wetgeving vs. vrijwillige beleidsinstrumenten
Laura N.H. Verbrugge, Rob S.E.W. Leuven & Riyan J.G. van den Born
• Convenant waterplanten • Evaluatieonderzoek RU • Algemene conclusies en aanbevelingen
Werkgroep Exoten 19 December 2013
Institute for Science, Innovation and Society Institute for Water and Wetland Research
1
2
Van risicoanalyse naar exotenbeheer
Beheer van exoten • Eliminatie – stand terugbrengen tot 0
Risicocommunicatie: • Definities van risico in context • Participatie alle belanghebbenden • Verantwoording beleid en beheer
• Beheer – actief beheren populaties om impact acceptabel te houden • Preventie – voorkomen dat de soort wordt geïntroduceerd - Positieflijst zoogdieren - Convenant waterplanten
Risicobeoordeling:
Risicobeheersing: • Risicoclassificatie (soortlijsten) • Risico- baten analyse • Preventie, elimineren of beheren • Monitoren en evaluatie
3
Verbod op handel en bezit grote waternavel
• Communicatie speelt belangrijke rol - Campagne ambrosiavrij
4
Maar wat doe je met andere uitheemse woekerende waterplanten?
Lagarosiphon major Photo: Roelf Pot
Myriophyllum heterophyllum Photo: STOWA
Ludwigia grandiflora Photo: STOWA
• Kosten beheer waterschappen - Belemmert recreatievaart - Verminderde doorstroming
• Moeilijker om ecologische kwaliteitsdoelstellingen te halen
5
Hydrocutyle ranunculoides Photo: Roy Kleukers
Lagarosiphon major Photo: Roelf Pot
Myriophyllum heterophyllum Photo: STOWA
Ludwigia grandiflora Photo: STOWA
1
20-12-2013
Wettelijk verbod vs. regelgeving op vrijwillige basis
Gelijksoortige initiatieven in Europa
• Voordelen
• EU: Code of conduct on horticulture and invasive alien plants
- Duidelijke regels - Handhaving
• Nadelen
Wettelijk verbod
- Tijdsaspect - Kosten handhaving - Mogelijke weerstand vanuit de sector
• GB:
• Voordelen - In overleg met de sector - Meer draagvlak - Tijdsaspect
• Nadelen
Convenant of gedragscode
• Belgie: gedragscode invasieve planten
- Vrijblijvend - Weinig zicht op effectiviteit - Geen zekerheid m.b.t resultaat
7
8
AlterIAS project (2009-2013)
Convenant waterplanten in Nederland
• LIFE+ Communicatie project
• Vrijwillige overeenkomst tussen de overheid en waterplantensector • Getekend februari 2010 (Staatscourant 11341, dd. 21 juli 2010) • Doel: nieuwe introducties van invasieve waterplanten voorkomen
9
10
Wie doen er mee?
Afspraken convenant (1)
Landelijke overheid Unie van Waterschappen
Brancheorganisaties - tuincentra - dierenspeciaalzaken - (waterplanten)kwekers
Waterplantenkwekers(10-15) - individueel - 95% van het handelsvolume
Andere opzet dan in het AlterIAS-project
11
• “De planten, genoemd in bijlage 1, worden niet in Nederland geleverd aan consumenten en evenmin door de aangesloten bedrijven in eigen beheer gebruikt ”. • “De planten, genoemd in bijlage 2, worden uitsluitend verhandeld met aanvullende informatie over de omstandigheden waarin deze soorten veilig gebruikt kunnen worden en worden bij verkoop voorzien van een (waarschuwings)etiket …”. Lijst 2 kroosvarens
Azolla sp.
waterwaaier
Cabomba caroliniana
waterhyacinth
Eichhornia crassipes
Hydrilla verticillata
egeria
Egeria densa
Hydrocotyle ranunculoides Ludwigia grandiflora
ongelijkbladig vederkruid
Myriophyllum heterophyllum
kleine waterteunisbloem
Ludwigia peploides
watersla
Pistia stratiotes
parelvederkruid
Myriophyllum aquaticum
grote vlotvaren
Salvinia molesta
Lijst 1 watercrassula
Crassula helmsii
hydrilla grote waternavel waterteunisbloem
12
2
20-12-2013
Afspraken convenant (2) • Publiekscampagnes 1. “De bedrijven en verenigingen … informeren de kopers van de planten in bijlage 2 over de risico’s van het uitzetten van uitheemse soorten in het oppervlaktewater …”. 2. “De Unie van Waterschappen bevordert dat de waterschappen publiekscampagnes organiseren …”. 3. “Het Ministerie van LNV organiseert publiekscampagnes …”. 4. “Elke vier jaar wordt de effectiviteit van deze campagnes geëvalueerd”.
• Monitoring NVWA “Convenantspartners stemmen er mee in dat de Plantenziektenkundige Dienst van het Ministerie van LNV er jaarlijks door middel van monitoren op de bedrijven op toeziet dat de afspraken van dit convenant worden nagekomen.”
Doel van het evaluatie-onderzoek • In kaart brengen van de communicatie tussen de convenantpartners en de voorlichting over invasieve waterplanten naar het publiek • Onderzoeken wat het effect van het convenant waterplanten is op de houding, kennis en gedrag van het publiek en de betrokken bedrijven ten opzichte van invasieve waterplanten en het convenant
Onderzoeksopzet Doelgroep
Methode
Onderwerpen
Respons
Aquarium- en vijverhouders
Korte interviews op locatie (5 min.)
- kennis - houding - gedrag
2010: n = 230 2012: n = 239
Tuincentra en dierenspeciaalzaken
Schriftelijke vragenlijst
- kennis - houding - MVO
2010: n = 164 2012: n = 207
Convenantpartners
Interviews (1 uur)
- betrokkenheid - communicatie
2010: n = 5 2012: n = 5
13
14
2010: Resultaten vijver- en aquariumhouders
2010: Resultaten aquarium- en vijverhouders
• Gedrag van mensen speelt een belangrijke rol bij de introductie en verspreiding van exoten • 2-3% van de respondenten geeft aan wel eens planten uit te zetten in oppervlaktewateren
2-3% van de respondenten geeft aan wel eens planten uit te zetten in oppervlaktewateren Motivatie? • ‘Ik vind het zonde vinden om levende planten weg te gooien’ • ‘Leuk om in de sloot ook mooie bloemen te zien’ • ‘Ik wil ze kunnen hergebruiken’ OF uit praktische overwegingen • ‘Het stinkt niet’ • ‘Het is gemakkelijker’
Extrapolatie van dit getal geeft een potentiële groep van 17.000 huishoudens die wel eens waterplanten uitzetten!
15
16
2010: Publiekscampagnes overheid
2010: Veldgids NVWA Veldgids ‘Invasieve waterplanten’ Beschrijving + herkenning 20 meest risicovolle soorten
http://www.vwa.nl/onderwerpen/ongewenste-uitheemseplanten/dossier/invasieve-waterplanten/convenantwaterplanten
18
3
20-12-2013
2010: Ontwikkeling waarschuwingslogo kwekerijen
2010: Communiceren brancheorganisaties met leden
19
20
2011: …
2012:
• Jaarlijks overleg • Quote interview 2012
• Jaarlijks overleg
“Dus wat mij betreft zouden we gewoon meer, beter moeten communiceren. Dan komt er veel meer uit, krijg je veel betere effectiviteit en gaat het convenant ook gewoon veel beter werken en lopen. (…) Want wij zijn gewoon druk met ons werk en het convenant, dat horen we wel weer. Maar als je daar gewoon meerdere keren per jaar over ingelicht wordt, dan wordt je er ook meer bij betrokken en krijg je ook veel meer dat je met elkaar kan bediscussiëren.”
• Tweede interviewronde • Eindmeting - aquarium- en vijverhouders - tuincentra en dierenspeciaalzaken
• Herhaling campagne ‘Geen exoot in de sloot’ • Monitoring NVWA - Lijst 1 soorten (bijna) niet meer verhandeld - Etikettering lijst 2 soorten 31% van de gevallen in 2011 45% van de gevallen in 2012 - Bundels zuurstofplanten vaak zonder etiket
21
22
2012: Resultaten aquarium- en vijverhouders
2012: Resultaten kennis • Aquarium- en vijverhouders (1A) - 7 van de 10 aquarium en vijverhouders zijn bekend met de gevolgen van invasieve waterplanten (in 2010 en 2012)
• “Toen u voor het laatst waterplanten kocht, realiseerde u zich toen dat een deel van het aanbod in tuincentra en speciaalzaken ook exoten zijn?” 2010 2012 Ja 25% 37% + 12% • “In welke mate voelt u zich betrokken bij de problemen voor bijvoorbeeld natuur, volksgezondheid of economie die exoten kunnen veroorzaken?”
• Respondenten bij tuincentra en dsz (1B) - Overgrote deel (2010: 95%; 2012: 96%) bekend met de definitie van exoot - Ongeveer driekwart (2010: 78%; 2012: 73%) bekend met de gevolgen van invasieve waterplanten
(Heel) erg
2010 28%
2012 37%
+ 9%
• “Krijgt u bij de aankoop van een waterplant wel eens informatie dat de plant een exoot is?” 2010 2012 Ja 4% 4% 0% • Herkenning publiekscampagnes was laag (alleen in 2012 survey)
23
24
- ‘Geen exoot in de sloot’: 16%
Waarschuwingsetiket: 12%
4
20-12-2013
2012: Resultaten tuincentra en dierenspeciaalzaken • Minder dan de helft van de bedrijven gaf aan de consument te informeren over invasieve waterplanten (2010: 42% en 2012: 45%)
Totaal T.o.v. 2010 (%) 33,0 -27,3 3,4 0,5 1,1 -0,3 0,0 0,0 83,0 10,9 5,7 2,7
2012 (%) Brochures/posters Website Nieuwsbrief Magazine Advies Other
Tuincentra T.o.v. 2010 (%) 33,9 -33,4 5,1 1,2 0,0 0,0 0,0 -1,9 83,1 17,7 6,8 2,9
2012 (%)
Dierenspeciaalzaken T.o.v. 2010 (%) 31,0 -6,5 0,0 0,0 3,4 3,4 0,0 0,0 82,8 -11,0 3,4 3,4
2012 (%)
2012: Resultaten convenantpartners
Stellingen Het convenant draagt bij aan het oplossen van problemen die veroorzaakt worden door invasieve waterplanten.
1
2
3
4
5
zeer mee eens
mee eens
mee eens
mee eens
mee eens
Een verbod werkt beter dan een vrijwillige overeenkomst.
mee eens
oneens
oneens
mee eens
oneens
Meer bewustzijn bij consumenten over de gevolgen van invasieve waterplanten mee eens leidt tot aanpassing van hun gedrag.
mee eens
zeer mee eens
neutraal
mee eens
Het waarschuwingslogo op etiketten vergroot het bewustzijn bij consumenten.
mee eens
mee eens
mee eens
oneens
mee eens
• De inschatting van de kennis over de afspraken in het convenant bij werknemers van het bedrijf was laag, met name bij werknemers van dierenspeciaalzaken, van wie: - 75% niet bekend is met de soortenlijsten - 50% niet bekend is met de waarschuwingslijsten 25
26
Algemene conclusies
Aanbevelingen uit rapport (1)
• Weinig communicatie tussen de convenantpartners onderling (afgezien van de jaarvergadering)
• Benadrukken van de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de convenantpartners
• Centrale regie ontbrak ten tijde van het ontwikkelen van een uniform en eenduidig waarschuwingslogo
• Intensifering van onderlinge communicatie tussen de convenantpartners • Opzetten van een communicatiestrategie voor doelgerichte benadering van de verschillende groepen (bedrijven, hobbyisten, andere organisaties en het brede publiek)
• Overheidscampagne “Geen exoot in de sloot” deels succesvol maar verkopende bedrijven worden onvoldoende in staat gesteld om de consument te informeren
• (Digitaal) beschikbaar stellen van algemene informatie over het convenant waterplanten en campagnemateriaal
• Hobbyisten zijn als doelgroep moeilijk te bereiken - Aankoopfrequentie van waterplanten is laag - Planten worden weggegeven, geruild of doorverkocht
• Verkoop via internet
• NVWA controle: aanpak lijst 1 soorten succesvol, maar etikettering lijst 2 soorten blijft een aandachtspunt
27
Aanbevelingen (2)
28
Dankwoord •
• Regelgeving op basis van vrijwilligheid werkt voor een beperkt aantal soorten. Aangezien de soortenlijsten in overleg met de sector worden opgesteld (‘consensus’ lijst), zullen de belangen van de sector een belangrijke rol blijven spelen.
Ik wil graag de volgende mensen bedanken voor hun bijdrage aan dit onderzoek: Hinke Beekman, Vera van Berlo, Gitte Bunthof, Frank Collas, Pieter Elshout, Lilly Elwuar, Jan Fliervoet, Martina Groenemeijer, Lieke Kristensen, Christien Marsman, Loes Masselink, Isabel Loer, Lopke Spaarman, Dieuwertje Verbrugge en Didi de Vries (dataverzameling); Han de Groot, Rard Metz, Marcel van der Werf, Gerard Susanna, Alex Ploeg, Cees van Bladeren, Bas van der Wal, Sander Smolders en Jan Willem van der Ham (interviewees); en tot slot Kim Vermonden, Marcel van der Werf, Roelf Pot and Henk van Randen van AquariumPlus in Nijkerk.
•
Dit project was gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken
• Monitoring is nodig om te controleren of soorten echt niet meer verhandeld worden en of er voldaan wordt aan de eisen van etikettering. • Etikettering van soorten met een algemene boodschap is haalbaar. Soortspecifieke labelling vraagt (te) veel inspanningen van de sector. • Het promoten van alternatieve planten is een effectieve maatregel, mits de lijst met alternatieve planten wordt samengesteld in overleg met de sector. Ook belangrijk voor communicatie met tuinliefhebbers!
Rapport: Verbrugge, L.N.H., R.J.G. van den Born en R.S.E.W. Leuven, 2013. Evaluatie convenant waterplanten 2010 - 2013. Reeks Milieukunde, nr 440. Radboud University, Nijmegen. E-mail:
[email protected]
29
5
20-12-2013
Distributie-keten
31
6
