Fata Academica 2012 Theologische Universiteit Kampen Uitgesproken door de rector, prof. dr. Mees te Velde, tijdens de dies natalis, 6 december 2012
De Fata Academica hebben een eigen karakter. Ze zijn het hardop uitspreken van feiten die de meeste mensen hier present gewoon al hebben meegemaakt. En toch, hardop uitspreken dient het collectieve zelfinzicht en zelfbewustzijn: wie zijn we en waar zijn we mee bezig? We maken het ons op de jaardag van de TU nog een keer ‘indachtig’. Dat bepaalt ons bij wie we zelf zijn, te midden van de kerken, te midden van andere opleidingen. Het is ook een vorm van dankbaarheid: we realiseren ons wat we van onze goede God kregen en nog steeds krijgen aan mogelijkheden en vruchten van ons werk. Om des te meer op hem te vertrouwen: zijn beloften van hulp en zegen zijn nooit een fata morgana, maar geven altijd hoop.
Algemeen In deze Fata Academica zijn er allereerst twee belangrijke externe feiten te melden. Vanaf 1945 bestonden er in Kampen twee theologische hogescholen, later universiteiten. Altijd was er een verhouding van de grotere (Oudestraat/Koornmarkt) en de kleinere (hier aan de Broederweg), aangeduid met Kampen-I en Kampen-II. Vooral in het buitenland was er dikwijls verwarring. Met het vertrek van de PThU naar Groningen en Amsterdam in de voorbije zomer is daar een eind aan gekomen. Wij zijn nu als enige TU Kampen overgebleven. Waarvan acte. In de tweede plaats: vandaag is de Hanzelijn door koningin Beatrix geopend, een spoorlijn die Kampen voortaan sneller dan tevoren met zowel Amsterdam als Groningen verbindt en die dagelijks duizenden intercity-reizigers een blik op Kampen biedt. We zullen zien wat het ons brengt. In 2012 is wel duidelijk geworden hoe ons werken en organiseren hier onderdeel uitmaakt van een groter geheel en hoe gebeurtenissen en besluiten buiten Kampen ons reilen en zeilen meer dan tevoren beïnvloeden. Ik denk in de eerste plaats aan de generale synode die in 2011 om nadere versterking van de TU vroeg en die in 2012 onze voorstellen goedkeurde en krachtig steunde. Op het terrein van de samenwerking blijft de TU Apeldoorn de instelling waarmee we voortdurend in contact en wisselwerking staan. De synode steunde ook de gedachte dat er een grondig onderzoek moet komen naar de locatie: is Kampen ‘the place to be’ voor de komende jaren en onder welke voorwaarden? Of moeten we in andere richting denken? Een eerste boeiende stap in het onderzoek is intussen gezet tijdens een sessie waarin breed alle geledingen van de universiteit vertegenwoordigd waren. Behalve de sturing en aandachtspunten vanuit de kerken is er nadrukkelijk ook de invloed in organisatorisch opzicht die vanuit het ministerie van OCW, de inspectie voor het HO en vanuit DUO komt. Ik noem hier slechts een paar thema’s: prestatieafspraken, verschuivingen in de studiefinanciering, eisen van goed bestuur en inrichting die aan onze universiteit worden gesteld. In het disciplineoverleg godgeleerdheid (DGO) en in het overleg van de vier levensbeschouwelijke universiteiten spreken de faculteiten elkaar regelmatig en er is ook overleg met de HBO-theologieopleidingen. Het areaal studenten in de sector theologie en religiewetenschap beperkt zich in heel
Nederland tegenwoordig tot niet meer dan enkele duizenden en dat dringt ons ertoe om samen op te trekken in het positioneren van de levensbeschouwelijke en theologische studies. Een laatste algemeen punt is onze communicatie. Naast het TU Magazine hebben we sinds september een succesvolle TU Weekly. De nieuwe website is dit jaar tot stand gekomen. Ook op Facebook en Twitter beginnen we actief te worden. Voor twee derde van de plaatselijke kerken hebben we een TU-contactpersoon-ambassadeur gevonden; zij worden regelmatig van TU-nieuws voorzien. De TU-dag eind september bood voor een groot aantal ‘daggasten’ een mooi menu van theologische kennis en bezinning. Voor de open dagen en open avonden bestond een behoorlijke belangstelling. Een nieuwe ronde van informatie en werving is begonnen.
Onderwijs We verkeerden in 2012 met onze opleidingen in een fase van vernieuwing en verandering op verschillende terreinen. Daarbij voltrekt zich aan de ene kant al een stuk stabilisering. Ik denk aan het werken met drie opleidingen met elk een eigen gezicht, waarvan de eenjarige master qua bemensing en uitstraling een eigenheid heeft gekregen die we destijds bij de accreditatie nog niet hebben voorzien. Ik denk ook aan de nieuwe bachelor die in deze cursus haar derde jaar is ingegaan en waarin zich de vooruitgang gaat aftekenen waarop we gehoopt hadden, ook al blijven er nog wel verbeterpunten. Aan de andere kant wordt er in de laatste maanden intensief gewerkt aan een herziening van de predikantsmaster in een projectgroep onder leiding van collega De Bruijne. Er is gekozen voor een zelfde integratie-aanpak als in de nieuwe bachelor, verrijkt met een doorlopende en expliciete gerichtheid op de vereisten voor het predikantschap. Inhoudelijke studie en verbinding met praktijken gaan daarin hand in hand. In de komende weken gaan alle docenten aan de slag met de uitwerking, een uitdagende operatie. Intussen is de uitvoering van het onderwijs complexer geworden: meer docenten per module, periodeboeken die op de eerste collegedag al van A tot Z moeten kloppen, complexere toetsing, meer gedifferentieerde en (vergeleken met 5-10 jaar geleden) nogal ingewikkelde roosters en zo voorts. Gelukkig zijn de lijnen hier kort en worden knelpunten snel gemeld en opgepakt. Veel waardering verdienen de studenten voor zowel hun positieve evaluaties (studenttevredenheid heet dat) als voor hun kritische mails en rapportages. Bovendien denken de studentengeledingen in de opleidingscommissie, in de projectgroepen voor de herziening van de curricula en in de klankbordgroep voor de visitatie structureel mee over alle aspecten van onze opleidingen. Vanuit de kerken wordt er inhoudelijke feedback geleverd met name door de curatoren en door de in 2012 ingestelde werkveldadviescommissie. Er zijn sinds de vorige dies 31 diploma’s uitgereikt: 14 Bachelor, 11 Masters algemeen, 6 Predikantsmasters. We zijn daar blij mee, want hier gaat het tenslotte vooral om: mensen toerusten en ‘afleveren’ voor werk in kerk, wetenschap en samenleving. Tegelijk is dit jaar gewerkt aan versterking van de dagelijkse zorg (monitoring) voor het onderwijs. De formatie van de onderwijscoördinator Elizabeth Blokland is dit voorjaar uitgebreid van 3 naar 4 dagen per week. En per 1 september is collega Van Houwelingen anderhalve dag per week werkzaam
als opleidingsdirecteur en vicerector. De docenten hebben instructie en begeleiding gekregen bij het aanscherpen en documenteren van hun toetsingsmethodes. Ook is een proces ingezet van meerjarige deskundigheidsbevordering op onderwijskundig gebied voor elke docent. En dan is er de visitatie die in mei 2013 zal plaatsvinden: de voorbereidingen zijn in volle gang, mede met hulp van drs. Marten Beeftink als regisseur en redacteur van het zelfevaluatierapport. Het onderwijs wordt ondersteund door een professioneel studentenvolgsysteem dat in de laatste fase van implementatie is. Wat we waarnemen is dat de TU sterker is geworden in taakverdeling, in eigenaarschap en in ritme. In dat geheel nam in 2012 voor het eerst de Universiteitsraad zijn plek in als orgaan van medezeggenschap in de instelling. Hoog op de prioriteitenlijst staan nu de digitale leeromgeving en de integratie, digitalisering en automatisering van werkstromen en documentstromen in de organisatie. De studentenaantallen blijven stabiel en bewegen zich al een aantal jaren rond de 130, met als globale verdeling: 50 bachelor, 40 algemene master, 30 predikantsmaster, 10 in het kerkelijk traject naar art. 8 KO. In het Kerstnummer van het TU Magazine zal meer te lezen zijn over de wijze waarop ‘Kampen’ sinds 2000 in het ‘afleveren’ van nieuwe predikanten voorziet. Prognoses van vacatures in de kerken en afgestudeerden van Kampen in de komende twintig jaar zijn daarbij gevoegd. Een aparte invalshoek is de internationalisering. Vanouds hebben we steeds een kleine groep studenten vanuit het buitenland, doorgaans voor een specialisatie-master. Onder de in het voorbije jaar gediplomeerden bevonden zich vier masterstudenten uit het buitenland. In oktober en november zijn er flinke denkstappen gezet op weg naar een internationale master voor gereformeerde theologie. Volgens opdracht van de synode organiseren we die graag in samenwerking met andere gereformeerde instellingen in binnen- en buitenland. Drs. Jos Colijn (Kiev), speciaal hiervoor aangesteld, is twee keer een week in Kampen geweest om met een projectgroep en in de docentenkring ideeën en mogelijkheden te verkennen en een globaal ontwerp te maken. Het komende halfjaar zal vooral aan overleg met andere instellingen en aan verdere verkenning met betrekking tot doelgroep en curriculumopzet worden besteed. Andere aspecten van internationalisering waren het verblijf van prof. dr. C. van Dam (Hamilton) die dit najaar gedurende zes weken enkele modules van het onderwijs OT voor zijn rekening nam, de benoeming van prof. dr. Armin Baum (Giessen) tot gasthoogleraar en het versterkte aanbod van mogelijkheden voor studenten om in het buitenland te studeren.
Onderzoek 2012 is het jaar geweest van de onderzoeksvisitatie (begin juni) en van de start van de nieuwe programma’s 2012-2017. De onderzoeksvisitatie kon helaas nog niet afgerond worden vanwege verschillen in de methode van output-telling die aan het licht kwamen. Inmiddels is er tussen de instellingen overeenstemming bereikt over de uitgangspunten voor een herberekening.
Wat de nieuwe termijn betreft, de bestaande samenwerking in onderzoek met de TU Apeldoorn heeft versterkt vorm gekregen in drie (in plaats van vier) nieuwe programma’s. Bijzondere verbindingen zijn daarin gelegd tussen subdisciplines van de theologie: -
de verbinding van bibliologie en systematische theologie in het programma ‘Wie is als U onder de goden?’ de verbinding van praktische theologie, systematische theologie en historische theologie in het programma ‘Gereformeerde tradities in seculier Europa’.
Na een lange tijd van voorbereiding van nieuwe programma’s heeft de Commissie Wetenschapsbeoefening vorige maand haar doorstart gekregen. De drie programmaleiders Peels, Van der Pol en Paas hebben daarin zitting en de beide rectores wonen de vergaderingen bij. Een advies van de commissie-Sarot in 2010 om een speciale onderzoeksdirecteur aan te stellen bleek helaas niet te realiseren. Dat maakt het optreden van de CWB des te crucialer: als zij erin slaagt om programma-overstijgend een aantal maatregelen en acties te organiseren, zal op andere wijze mogelijk kunnen worden bereikt wat in 2010 aan de beide instellingen is geadviseerd: zorg voor een krachtig stimuleren en sturen van het onderzoek. De TU Kampen brengt daar ± 10 fte onderzoekscapaciteit in, 6 seniores en 4 juniores. Recent is met de docenten en onderzoekers het belang besproken van het zelf actief verwerven van financiële middelen voor onderzoek. Meer dan vroeger moet een wetenschapper tegenwoordig ook ondernemerschap tonen. Ook het beter verbinden van onderzoek en onderwijs is en blijft een noodzakelijke doelstelling. Creatieve academische professionals worden uitgedaagd om aan dit soort aspecten vindingrijk invulling te geven. Verder is er met instemming van de synode een buitengewone leerstoel christelijke identiteit (werktitel) in oprichting. Het CvB heeft een projectgroep ingesteld onder leiding van prof. dr. P. Nijkamp die de realisatie ter hand neemt. Intussen heeft bij al deze organisatorische feiten en processen het eigenlijke handwerk van theologisch onderzoek doen en publiceren bepaald niet stil gelegen. In het wetenschappelijk jaarverslag over 2012 kan men straks alles precies vinden. Ik noem een paar mooie resultaten: twee dissertaties (Gerrit de Graaf en Kees van Dusseldorp), bundels met verzamelde opstellen over K. Schilder, over Theodoor Beza, rond Johannes Calvijn, over de Afscheiding van 1834, over de Nederlandse Geloofsbelijdenis, over Evangelical Theology in Transition, over homoseksualiteit, over theologische thema’s in de profetische literatuur van het OT en over ongemakkelijke teksten van de apostel Paulus, en verder een monografie over de Congrégations die Calvijn in Genève hield. Daarnaast verschenen er van de hand van onze onderzoekers nog tal van wetenschappelijke artikelen. Kortom, we hebben een team met een productiviteit om trots op te zijn! In Kampen werden dit jaar enkele symposia/conferenties gehouden: over homoseksualiteit in januari, over de Synopsis Purioris Theologiae (1625) in november. Samen met andere instellingen georganiseerd waren er conferenties in Sarospatak, Debrecen en Parijs. Internationalisering is ook voor het onderzoek vanaf 2011 nadrukkelijker gethematiseerd. Dat heeft al interessante resultaten opgeleverd. Een Erasmus-convenant werd gesloten met Union Theological College in Belfast. Met andere instellingen is er overleg gaande. Samen met de ETF Leuven en de TU Apeldoorn is er een convenant gesloten met het Werkgezelschap Oude Gereformeerde Theologie onder leiding van prof. dr. W.J. van Asselt ter bevordering van een interfacultaire samenwerking op
dit specifieke terrein. Een van onze junior-onderzoekers, Bart van Egmond, studeert een jaar aan de KU Leuven voor zijn Augustinus-onderzoek. In het kader van internationale uitwisseling gaven diverse collega’s gastcolleges: in Leuven, Belfast, Limuru (Kenia), Grand Rapids, Hamilton, Princeton, St. Louis, Sao Paulo, Bloemfontein [niet volledig]. Ook namen ze her en der aan internationale congressen deel. Aan de andere kant: junioronderzoeker Ramesh Chand (Dehra Dunn, India) verblijft voor een jaar in Kampen voor een promotiestudie. Deze maand is universitair hoofddocent dr. Mark Elliott (St. Andrews, Schotland) in Kampen als onderdeel van een sabbatical. Heel interessant en geslaagd was ook het initiatief van onze Schotse senior-onderzoeker Eglinton om een Advanced Theological Studies Fellowship op te richten. In de maand juni verbleven zes jonge buitenlandse onderzoekers als fellows in Kampen voor ‘a period of extended theological reflection and conversation’, afgesloten met seminars waarin ze hun onderzoek presenteerden. Ons pand Broederweg 18 is dit jaar als guesthouse gerenoveerd met het oog op een verblijf van buitenlandse onderzoekers en docenten. Goed om hier eens een keer te zeggen dat bij onze gasten de bibliotheek veel waardering ontvangt. Zowel de daar aanwezige collecties als de sfeervolle gebouwen scheppen een studieklimaat dat voor ons gewoon is geworden, maar door gasten bijzonder geroemd wordt. Zoals ze ook speciaal als kracht van Kampen noemen, dat ze zich hier in onze kring welkom voelen en hartelijke belangstelling ervaren voor hun persoon en werk.
Kennisuitwisseling Op het gebied van de kennisuitwisseling is er continuïteit van de Permanente Educatie-cursussen voor predikanten (PEP) onder leiding van drs. Joost Smit. In deze 7e jaargang doen er opnieuw naar schatting een kleine 100 predikanten mee, voor een deel ook van buiten de Gereformeerde Kerken. In overleg met onder meer de predikantenvereniging wordt nu een beweging richting de toekomst voorbereid, waarin levenslang leren voor predikanten een verplichting lijkt te worden en de TU in belangrijke mate meewerkt aan programmering en uitvoering daarvan. Het project AKZ+, een samenwerkingsverband met de TU Apeldoorn en de GH Zwolle, heeft zich in 2012 onder leiding van drs. Janneke Burger verder ontwikkeld en gestabiliseerd. Het geeft veel voldoening dat het ooit bedachte aanbod van avondcolleges kennelijk voorziet in de kennisbehoefte van cursisten in de verschillende kerken. Cursussen over pastoraat, over Bonhoeffer en over christelijke politiek scoorden dit jaar het hoogst in de belangstelling. Een brede groep docenten en onderzoekers van de TUK heeft voor AKZ+ colleges verzorgd. In mei/juni 2012 is er hier opnieuw ook een mooie internationale theologische cursus gehouden voor kerkleiders uit met name de derde wereld, in samenwerking met DVN/ZHT georganiseerd. Nieuw waren in 2012 de activiteiten voor het vormen van een zogenaamd Praktijkcentrum, in het verlengde van een door ons gevraagde opdracht van de synode. Onder leiding van dr. Hans Schaeffer is de voorbije maanden druk gewerkt aan de inrichting van een Praktijkcentrum waarin de programma’s van de Gereformeerde Hogeschool Zwolle (Kerkelijk Werk), het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken in Zwolle en de TU Kampen op het gebied van onderzoek en ondersteuning in de kerkelijke werkvelden bij elkaar worden gebracht. Dat is een forse operatie,
maar de opzetfase is nu een heel eind gevorderd. En ook hier zien we iets moois groeien. Het sluit aan bij dingen die we hier altijd al deden in Kampen, maar het zet die in een breder kader van meer wisselwerking met partners om ons heen en biedt nieuwe stimulansen voor de praktische theologie. Kernidee van het Praktijkcentrum is dat kennis, training, advies en praktijken met betrekking tot bijvoorbeeld jongerenwerk, gemeentestichting, huwelijk en echtscheiding, catechese en dergelijke in voortdurende verbinding met elkaar worden gebracht, waarbij de TU het segment van wetenschappelijke doordenking voor haar rekening neemt. Wordt in 2013 vervolgd, met de wens om de betekenis van de TU als denktank voor vragen en knelpunten in de kerkelijke praktijk te versterken. En dat sluit dan weer aan bij de betekenis die ‘Kampen’ vanouds voor de kerken heeft gehad.
Personalia De universiteit is een gemeenschap van personen, van wie het leven meer of minder sterk, korter of langer met de TU is verweven. Van enkele mensen namen we in 2012 afscheid wegens beëindiging van hun dienstverband. Vier keer stonden we als vertegenwoordigers van de universiteit aan een open graf: emeritus-hoogleraar Jacob Kamphuis, oud-conservator Barend Meijer, emeritushoogleraar Cornelis Trimp en ds. Erik Oostland, lid van de Raad van toezicht, werden in dit jaar door de HERE uit dit leven weggenomen. Eerder dit jaar herdachten we hen op passende wijze, dankbaar voor wat ze voor de TU hebben betekend. Er traden ook nieuwe mensen in dienst: als medewerker communicatie (Den Boer) of internationalisering (Colijn), als universitair docent (Van Bekkum), als docent (Brink, Klinker), als onderzoeker (Van Keulen) of als student-assistent. Van één hoogleraar wijzigde het dienstverband ingrijpend: wij gaan onze hoogleraar OT delen met de Faculté Jean Calvin in Aix-en-Provence. Verder trad in het Curatorium prof. dr. B.M. Balk als nieuw lid aan. In de RvT nam ds. Roel Kelder de plaats van ds. Oostland in. Recent werd een nieuwe studentenpastor benoemd: ds. L.W. de Graaff te Hattem. Twee zilveren hoogleraars-jubilea vierden we, met de collega’s Kamphuis en Kwakkel, op 4 september. Naast vreugde was er in het persoonlijk leven van enkele medewerkers ook ziekte die belemmerend werkte voor langere tijd. Soms betekende een operatie een enorme vooruitgang, soms bleef er pijn en ongemak. We zijn kwetsbare mensen. Het is goed om daarin met elkaar mee te leven. Met name in onze weekopeningen dragen we elkaar aan de God van alle genade op.
Uitleiding Tot slot: laten we als universiteit gezamenlijk en ieder op onze eigen plek onze weg vervolgen. Laten we daarin dapper en dienstbaar bezig zijn. Om met onze gaven allereerst onze studenten te dienen. En dan verder ook de kerken en de christenen, en zo vervolgens de bredere samenleving. God geve dat ons theologisch denkwerk, ons onderwijs en onze kennisuitwisseling tot zegen mogen zijn voor velen. In eerbiedige toewijding aan Hem en in vertrouwen op zijn nabijheid gaan we verder.
Gebed
Here, onze God! Wij buigen ons op deze gedenkdag eerbiedig voor u neer. U bent met uw genade in Jezus Christus de grond van ons bestaan. U Here Jezus, die de Christus bent, u willen we hartelijk danken voor uw diep en heftig lijden. U hebt onze schuld op u genomen, voor onze zonden betaald en voor ons de deur naar uw Vader wijd geopend, zodat wij een nieuw leven mogen beginnen. Kerk en theologie hebben een roeping in een wijde wereld. Kleine dorpjes en grote steden: overal wonen levende mensen, in duizendvoudige variatie, allemaal onder uw hemel. En hoe nodig is daarin het evangelie! Het is nog steeds een schitterende wereld waarin wij leven. Ze draagt het stempel van uw majesteit. Maar er is ook zo veel donker en vol schaduw, zo veel bederf. Wij willen hier kennis verwerven, overdragen, uitwisselen, juist met het oog daarop. Laat het ook echt zo werken, dat hier goede mensen worden opgeleid, mensen die met aanstekelijke vrijmoedigheid en in kalme dienstbaarheid uw evangelie verkondigen. Daarvoor is nodig dat hier studenten komen. Het is niet een keus die velen maken. Theologie en religie bevinden zich vaak maar in de marge van de universitaire wereld. We bidden: geef dat toch overal mensen hier een roeping in zien. Zowel scholieren in het voortgezet onderwijs als mensen die al ergens een andere studie doen of die al een baan hebben. Geef ons de goede mensen, vervuld van Geest en kracht, van liefde en geloof. Wij bidden voor al onze studenten. Zij verkeren in een fase waarin ze veel ruimte krijgen om te groeien in kennis, inzicht, geloof, bruikbaarheid voor uw dienst, op welke plek dan ook die ze na hun studie gaan innemen. Zegen hun studie, hun groei, hun toewijding. En help docenten en onderzoekers om hun werk vol overgave te doen, met een deskundigheid en productiviteit waaronder het vuur van geloof en liefde brandt. Wees in de kring van medewerkers en studenten met allen die een bijzondere last te dragen hebben door ziekte, verdriet en worsteling met zichzelf en met anderen, soms misschien ook met U. Wees daar krachtig in hun leven nabij. En vervul ons allen met uw Heilige Geest. Geef uw zegen over theologische opleidingen elders: Dehra Dunn, St Andrews, Hamilton, Kiev en zo veel andere plaatsen. We bidden u dat ook voor de Theologische Universiteit in Apeldoorn en voor de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven, waarmee we goede samenwerking hebben. Zegen in ons land en over heel de wereld de verkondiging van het heil in Jezus Christus, Man van smarten, Redder van de wereld. HERE, Uw Koninkrijk kome, ook door onze dienst. Door Jezus Christus, uw Zoon, onze Heer. Amen.
