UITGEBREIDE THEORIE VAN HET LIJMEN The world needs bonding! Lijmen zien we overal om ons heen: denk maar eens aan hoe we een envelop sluiten, een gebroken voorwerp repareren, een luier vastmaken of een pleister plakken. Denk eens aan het meubilair dat we gebruiken en de ramen waar we doorheen kijken. Hoe zou de wereld eruit zien zonder lijmen? Lijm werd ongeveer 6000 jaar geleden uitgevonden. Vandaag de dag bestaan er vele verschillende soorten lijmen en kitten, variërend van universele lijm voor allerlei toepassingen tot kitten toepasbaar bij een groot aantal verschillende huishoudelijke en decoratieve klussen, bij modelbouw en vooral in de industrie. Doordat lijm zo veelzijdig is en op zoveel verschillende manieren kan worden toegepast, is het bijna overal verkrijgbaar: in de doe-het-zelf zaak, de hyper- en supermarkt, bouwmarkten, de (kantoor)boekhandel, de modelbouwzaak en bij industriële leveranciers. De geschiedenis van lijmen De meeste hedendaagse lijmen bevatten chemische substanties, in tegenstelling tot die van vroeger, die geheel natuurlijk waren. Dierlijke lijmen werden gewonnen uit huiden, hoeven en beenderen; plantaardige lijmen uit planten, sappen, gom en hars. Archeologisch onderzoek toont aan dat al in 4000 voor Christus natuurlijke substanties als lijm werden gebruikt. Belangrijke ontdekkingen op dit gebeid zijn aardewerken potten uit die bewuste periode, die nadat ze waren gebroken werden gerepareerd met plakkerige hars. Eeuwen geleden werden in Babylonische beelden ivoren oogbollen vastgelijmd, die tot op de Natuurlijke lijmen Nee, lijm is geen uitvinding van homo sapiens. In feite is Moeder Natuur de bron en het model voor het verschijnsel ‘lijmen’. Sommige lijmtechnieken die voorkomen in de natuur zijn fascinerend: • Bepaalde soorten mosselen en krabben produceren een soort lijm die zelfs onder water uithardt. Deze is zo sterk, dat de dieren zich zelfs in de krachtigste branding kunnen hechten aan rotsen en scheepswrakken.
dag van vandaag nog stevig vastzitten. De Romeinen behoorden tot de eersten die teer en bijenwas gebruikten bij het breeuwen van hun schepen en boten. Enkele grote namen uit de geschiedenis danken hun faam, in ieder geval gedeeltelijk, aan lijm. Omstreeks het jaar 1000 versloeg Dzjengis Khan, de geniale Mongoolse politieke en militaire leider, zijn vele tegenstanders dankzij de uitzonderlijke kracht en het enorme bereik van zijn wapens. Deze waren gemaakt van gelamineerd hout van de citroenboom en stierenhorens. De beide materialen werden verlijmd met een krachtig soort lijm. Het recept hiervan is al eeuwen geleden verloren gegaan. Rond 1700 werd lijm op steeds grotere schaal toegepast. Dit resulteerde in Nederland tot de oprichting van de eerste commerciële lijmfabriek, waar lijm werd gewonnen uit huiden. De Industriële Revolutie, die leidde tot een ware explosie van technische doorbraken, resulteerde in de ontdekking van nieuwe chemische stoffen die konden worden toegepast bij het samenstellen van lijm. Het plastictijdperk begon in 1910 en binnen een jaar kwamen er lijmen op de markt die fenolhars bevatten. In de jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw werden er diverse nieuwe plastic- en rubbersoorten geproduceerd en in 1932 vond de firma UHU de eerste lijm uit die was gemaakt van synthetische hars. In de loop van de 20ste eeuw werden lijmen op basis van synthetisch rubber alom toegepast. Zij werden al snel zeer populair als gevolg van hun superieure kracht en elasticiteit, die veel groter waren dan die van plantaardige lijmen. • Termieten hebben een klein lijmspuitmondje op hun kop ontwikkeld. Met de lijm verlammen ze hun slachtoffers. Maar dat is nog niet alles: door de lijm te vermengen met aarde, hout of fijngekauwde planten zijn de termieten in staat tot het bouwen van sterke, metershoge torens die hen op natuurlijke wijze beschermen tegen vijanden, wind en slecht weer. • Bijenwas blijft vloeibaar zolang het dezelfde temperatuur heeft als de bij zelf. Komt de was in contact met koelere lucht, dan vindt verharding plaats. Dit mechanisme ligt ten grondslag aan het hot-melt lijmsysteem.
UITGEBREIDE THEORIE VAN HET LIJMEN
Lijm: hoe werkt het? Weet je hoe het komt dat lijm lijmt? Twee kernbegrippen spelen daarbij een rol: adhesie en cohesie. Adhesie is de aantrekkingskracht tussen moleculen en/of atomen van verschillende soorten. Adhesie zorgt ervoor dat de lijm hecht op de materialen die verlijmd worden. Cohesie is de sterkte van de lijm zelf: de aantrekkingskracht tussen moleculen en/of atomen van eenzelfde stof onderling. Het gebruik van plastics heeft een enorme invloed gehad op de ontwikkeling van lijm. Eigenschappen als flexibiliteit, stevigheid, uithardingstijd en bestendigheid tegen chemische en temperatuursinvloeden werden er door verbeterd. Toepassing en classificatie Tegenwoordig is de wereld van de lijm zeer divers en technisch geavanceerd. De meest recente innovaties komen voort uit technologisch uiterst specialistisch onderzoek in de chemische en de luchtvaartindustrie. Het is zodoende niet eenvoudig om kort maar krachtig uiteen te zetten hoe lijm werkt en hoe de diverse soorten en hun toepassingen geclassificeerd kunnen worden. Toch streven wij er in deze paragraaf naar de gemiddelde gebruiker te voorzien van interessante informatie en daarbij ingewikkelde wetenschappelijke terminologie te vermijden. Lijm bestaat voornamelijk uit een basismateriaal met hechtcapaciteiten, dat vloeibaar wordt gemaakt door middel van een oplosmiddel: aceton of benzine. Oplosmiddelvrije lijmen zijn vloeibaar gemaakt met water, het meest natuurlijke oplosmiddel. Laatstgenoemde lijmen zijn vanzelfsprekend het meest geschikt voor huishoudelijk gebruik en voor gebruik door kinderen.
Hieronder volgt een aantal algemeen gebruikte soorten lijm: ‘Natte lijm’ (fysisch drogende lijm): wordt bevestigd als de lijm nog nat is (b.v. Bison Montagekit Original) Contactlijm (ook fysisch drogend) is een uitzondering en wordt pas aangebracht na het drogen van de lijm (b.v. Bison Kit) Reactieve of chemisch hardende lijm: deze hardt uit als gevolg van een chemische, fysische of katalytische reactie. Afhankelijk van het soort reactie is er sprake van een 1componenten- of 2-componentenlijm. De chemische reactie bij een 1-componentenlijm is het gevolg van omgevingsomstandigheden zoals luchtvochtigheid of UV-straling (b.v. Bison Secondelijm). Bij 2-componentenlijm ontstaat een reactie door het vermengen van twee componenten van de lijm (b.v. Bison Kombi Power). 2-Componentenlijmen zijn het meest veelzijdig, omdat zij een veelvoud aan materialen kunnen verlijmen, inclusief metaal. Hot-melt lijm: deze is vast bij kamertemperatuur en wordt vloeibaar bij hogere temperaturen. Het hechtproces krijgt zijn beslag als de lijm weer vast wordt (b.v. Bison Glue Gun Hobby Drukgevoelige lijm: deze wordt gewoonlijk gebruikt in de vorm van llijmfilms en –strips, dubbelzijdige lijmstrips en –pads, zelfklevende memoblaadjes en diverse soorten labels (b.v. Bison Super Fix)
UITGEBREIDE THEORIE VAN HET LIJMEN
Marktoverzicht De internationale markt voor lijm is zeer groot en kan als volgt worden onderverdeeld: Consumenten lijmen Deze komen het meest voor en worden het meest gebruikt. Zij zijn in ieder huishouden te vinden en geschikt voor vele verschillende toepassingen, zoals het repareren van kleine voorwerpen, decoratie en het maken van opdrachten voor school. Juist omdat deze lijmsoorten een essentieel huishoudelijk artikel zijn, worden ze voornamelijk verkocht in de hyper- en supermarkt en bij de (kantoor)boekhandel. Lijmen voor de modelbouw vormen een aparte tak in dit segment en worden verkocht in speciaalzaken en hobbywinkels. Doe-het-zelf lijmen Deze lijmen, waaronder ook de kitten vallen, worden gebruikt voor constructie, reparatie en restauratie. Vanzelfsprekend worden zij voornamelijk in doe-het-zelfzaken verkocht, maar ook in supermarkten. Professionele lijmen Dit zijn lijmen die specifiek ontwikkeld zijn voor de individuele professionele gebruiker, die zich gespecialiseerd heeft in de bouw of de interieurinrichting (b.v. tapijtleggers, handwerkslieden en loodgieters). Dit lijmsegment omvat een breed aanbod, van supersterke lijmen voor moeilijk te bewerken materialen tot constructielijmen. Professionele groothandels vormen de belangrijkste verkoopkanalen. Industriële lijmen Qua omvang is dit het grootste marktsegment. Naast industriële lijmen zoals die worden toegepast in de bouw, de productie van karton en de auto- en meubelindustrie, worden er tevens zeer geavanceerde producten gebruikt op het medische vlak, in de elektrotechniek en de plasticindustrie.
De consumenten lijmen en de professionele lijmen gaan voor wat betreft hun ontwikkeling in Europa ongeveer gelijk op. De opmars van de doe-het-zelf lijmen is echter nauw verbonden met de ontwikkeling van het doe-het-zelf concept. In Noord-Europa werd het doe-het-zelven bijzonder populair in de jaren ’60 van de vorige eeuw: de consument wilde bezuinigen op de kosten voor huishoudelijke reparaties en kreeg bovendien een kortere werkweek, waardoor het weekend besteed kon worden aan klussen in huis. Ook in Zuid-Europa maakt het doe-het-zelven een sterke groei door, maar blijft daar desondanks beperkter in omvang. Voor dit verschil in ontwikkeling zijn diverse, soms heel voor de hand liggende redenen aan te wijzen. Neem alleen al de klimatologische omstandigheden: in een gematigder klimaat zal beschikbare vrije tijd eerder worden besteed aan ontspanning buitenshuis dan aan klussen. Een minder opvallende reden voor dit verschil in de doe-het-zelf mentaliteit is de veel ruimere beschikbaarheid van goedkopere professionele handwerkslieden in Zuid-Europese landen.
UITGEBREIDE THEORIE VAN HET LIJMEN
De geschiedenis van Bison In 1938 startte Cornelis van de Reepe, een Nederlandse handelaar in schoenen en lederwaren, met de productie van schoenenlijm voor eigen gebruik. De vraag van buitenaf naar de lijm groeide, Van de Reepe gaf de handel in schoenen op en begon een lijmfabriek met de naam Perfecta. Revolutionaire ontwikkelingen leidden in de vijftiger jaren tot het ontstaan van nieuwe materialen. De bouw- en meubelindustrie verving de traditioneel toegepaste houtsoorten door andere, goedkopere materialen. Tegelijkertijd ontdekte Perfecta dat een variatie op de originele schoenenlijm ideaal was voor toepassing in combinatie met de nieuwe materialen die werden toegepast in de bouw. Het gevolg was dat Perfecta als eerste lijmfabrikant in de Benelux een speciale contactlijm voor de bouwsector op de markt bracht. Het marktaandeel in Nederland bedroeg 90%. In 1954, een mijlpaal in de geschiedenis van Perfecta, werd het merk Bison geboren, een naam die enorme kracht en vasthoudendheid symboliseert. Bison was in staat snel en effectief in te spelen op de enorme economische groei van de jaren ’60 en wel op tweeërlei wijze. In de eerste plaats door de introductie van een compleet assortiment doe-het-zelf lijmen, gebaseerd op het Blik anno 1958 hoog kwalitatieve imago dat Bison reeds had opgebouwd met Bison Kit contactlijm, ontwikkeld voor het oplossen van elk lijmvraagstuk. In de tweede plaats voorzag Bison beginnende doe-het-zelvers direct van gebruiksinstructies bij het lijmen. Hierdoor kregen miljoenen gebruikers de beschikking over professionele kennis.
In 1996 werd Bison onderdeel van de Bolton Group. In 1998 werd het bedrijf omgedoopt tot Bison International. Tegenwoordig is het brede assortiment Bison doe-het-zelf producten koploper op de doe-het-zelfmarkt in de Benelux. Daarnaast wordt het assortiment gedistribueerd in meer dan 50 landen door middel van een distributienetwerk en door de drie dochtermaatschappijen in Spanje (Imedio), België (Bison International) en Nederland (Griffon).
Bison merken In 1988 verwierf Bison het Spaanse Imedio, gespecialiseerd in huishoudlijmen, en in 1990 de B.V. Chemische Fabriek Schiedam, het chemische bedrijf dat smeerImedio Monta Kit en soldeermiddelen verkoopt onder de naam CFS. In 2001 voegde ook Griffon, een in Nederland op de professionele markt
CFS S-39
wel bekend producent van PVC-lijmen, zich onder de Bison-paraplu.
Griffon T 88
UITGEBREIDE THEORIE VAN HET LIJMEN Bison: merk en producten Bison International biedt consumenten en zelfstandige professionals de beste oplossing voor ieder lijm-, kit- en soldeerprobleem. Het resultaat: een zeer breed assortiment Bison-producten. Sommige producten kunnen worden gebruikt voor verschillende soorten klussen, maar er is altijd een Bison product beschikbaar dat speciaal geschikt is voor een bepaald soort klus. Voor wat betreft innovatie heeft Bison zich door de jaren heen ruimschoots bewezen. De hightech doseerpen maakt het aanbrengen van de juiste hoeveelheid Superlijm veel eenvoudiger. Acrylaatkit 30 minuten is een snelle variant op de standaard Bison Acrylaatkit, die al na 30 minuten kan worden overgeschilderd. Bison Montagekit Transparant, ontwikkeld in het laboratorium van Bison, is een baanbrekende innovatie in de lijmwereld! Dit type Montagekit droogt glashelder op en is daardoor ideaal voor het bevestigen van fijn (sier)latwerk en is zeer gebruiksvriendelijk. De ijslollystokjesboot De Amerikaan Robert McDonald staat bekend als een echte waaghals. Tijdens zijn carrière als stuntman speelde hij in ruim 500 speelfilms. Nu hij dit spectaculaire beroep heeft opgegeven, houdt hij zich bezig met het vestigen en breken van ongelooflijke records. Zo staan onder andere de records ‘30 Dagen wakker blijven’, ‘30 Dagen in een schommelstoel’ en ‘Een vlieger van 620 m2’ al op zijn naam. Voor de recordpoging waaraan hij momenteel werkt, vertrouwt hij volledig op Bison International en ijslollyfabrikant Ola (Unilever). Met Bison Konstruktielijm Super D4 bouwt hij een boot die volledig bestaat uit ijslollystokjes. Met deze 15 meter lange replica van een vikingschip steekt McDonald vanuit Urk de oceaan over, om uiteindelijk in Florida voet aan wal te zetten. Het zusterschip, dat als voorbeeld dient voor het grote schip en eveneens geheel gemaakt is van ijslollystokjes, is inmiddels klaar en door marinedeskundigen zeewaardig verklaard. Op vrijdag 12 september 2003 werd het van 372.000 ijslollystokjes vervaardigde schip onder grote belangstelling van de pers te water gelaten. Het grote schip kiest naar verwachting in mei 2004 het ruime sop.
De Bison filosofie Het imago van Bison International is gebaseerd op 4 kernwaarden: • Kracht • Kwaliteit • Betrouwbaarheid • Innovatie Missie: Bison International biedt consumenten en zelfstandige professionals de beste oplossing voor ieder lijm-, kit- en soldeerprobleem. Parallel daarmee loopt het unieke en fundamentele bedrijfsprincipe van Bison, om zijn cliënten te helpen door hen van advies te dienen omtrent de beste manier om de klussen te klaren. Deze ondersteuning kan op diverse manieren: De Kiosk is een in de winkel aanwezige interactieve touch screen computer. Deze leidt de consument binnen enkele seconden naar het juiste product en geeft deze ook gebruiksinformatie volgens een stappenplan. De Lijmadviescomputer is aanwezig in kleinere doe-het-zelfzaken in Nederland, Griekenland, Spanje, Polen, Letland, Frankrijk, Hongarije, Rusland, België, Tsjechië en Slowakije. De Lijm- en Kitwijzer is een handige brochure met product- en gebruiksinformatie en een uitvouwbare lijmwijzer. Www.bison.nl is een interactieve informatiebron voor zowel de consument als de professional, in 7 talen. Het 0900-nummer geeft de consument, de professionele gebruiker en bedrijven toegang tot een helpdesk, waar experts adviezen geven over alle producten die Bison International in haar assortiment heeft.
UITGEBREIDE THEORIE VAN HET LIJMEN Het productieproces Productie, afvullen en verpakken van het brede lijmassortiment van Bison vindt plaats in de fabriek in Goes. De hooggeautomatiseerde productie staat onder controle van vakbekwame professionals. Alle fases van het productieproces voldoen aan Bisons hoge kwaliteitseisen en aan de geldende milieueisen.
3. Als laatste worden de additieven toegevoegd. Bij Montagekit zijn dat anti-oxidanten, die ervoor zorgen dat de lijm niet uithardt in de koker en langer houdbaar blijft.
De diverse lijmsoorten worden niet allemaal volgens dezelfde methode gemaakt. Om u een idee te geven van het productieproces, belichten we dat van Bison Montagekit Original, het meest verkochte product in het Bison-assortiment. Het concept van Bison Montagekit is voornamelijk gebaseerd op het oplossen van rubberchips en het vermengen van deze oplossing met hars.
5. Per keer wordt er zo een hoeveelheid van 1000 kg Montagekit gemaakt. Onder vacuüm wordt de lijm naar afvulmachines gepompt waar tubes, kokers en blikken worden gevuld.
1. Neopreenrubber, het bindmiddel dat in dit geval zorgt voor de sterkte van de lijm (cohesie), wordt opgelost in een organisch oplosmiddel. 2. Daarna worden hars en krijt toegevoegd. De hars zorgt later voor de hechting van de Montagekit op de diverse materialen (adhesie). De kalk wordt gebruikt als vulmiddel en zorgt dat de lijm zijn vullende eigenschappen krijgt.
4. Het mengsel wordt 1 uur gekneed bij een temperatuur van 35oC, tot een homogene massa is ontstaan.
Topcapaciteit van de Bison Montagekit Original machine is 100.000 kokers per week. Bison-producten worden geclassificeerd en geëtiketteerd volgens de geldende Europese en landelijke regelgevingen (ISO 9001-certificering en diverse andere, specifiek Nederlandse certificeringen).
De Vast-Los-Vast methode De meesten van ons zullen, wanneer het aankomt op het bevestigen van een voorwerp aan wand, plafond of vloer, in eerste instantie denken aan spijkers en schroeven. Er is echter een alternatief voor deze meestal lastige klusjes. Montagekit Original maakt spijkers en schroeven overbodig. Breng een paar dotten lijm aan op plinten, platen, sierornamenten of regelwerk en voor u het weet is de klus keurig geklaard. Bij het plaatsen van plinten volgens de Vast-Los-Vast methode gaat u als volgt te werk: 1) Meet nauwkeurig de lengte van de plint af en teken de hoek waaronder deze moet worden afgezaagd. 2) Zaag de plint in verstek op de juiste lengte af. Zaag ook de volgende plint in verstek, zodanig dat de plinten elkaar onder een hoek van 45 graden raken 3) Breng Bison Montagekit Original in dotten of strepen aan op de plint. 4) Plaats de plint kortstondig tegen de wand en trek deze dan weer los, om de lijm te laten drogen. 5) Wacht 5 minuten, zodat de lijm kan drogen (na deze periode plakt de lijm niet meer aan de vingers). 6) Plaats de plint wederom tegen de wand en druk deze stevig aan. De lijm hecht onmiddellijk. De plint zit vast.
UITGEBREIDE THEORIE VAN HET LIJMEN
Het Bison Nieuws Interview Dik Goudappel Functie: Operator Lijmbereiding Hoe lang werkt u al bij de Bolton Group, mijnheer Goudappel? Dik Goudappel: Ik ben sinds 1998 werkzaam bij Bison International. Daarvoor was ik zelfstandig ondernemer, in zoetwaren! Nu ben ik Operator Lijmbereiding, een soort apotheker: ik meng de juiste vloeistoffen met de juiste ingrediënten, volgens een bepaalde receptuur. Ik zorg ervoor dat de machines goed werken en dat de benodigde ingrediënten op tijd klaar staan. Je zou me kunnen vergelijken met een kok in een restaurant. Hoe zou u uw huidige functie bij Bison omschrijven? Ik geniet van de onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid van mijn werk en zorg ervoor dat het gemaakte product altijd van uitstekende kwaliteit is. Ons team is zeer gemotiveerd, de werksfeer is goed en dat verklaart het geringe verloop in personeel. In vergelijking met ervaringen die ik opdeed bij anderen, is Bison een prima werkgever. De verhoudingen zijn informeel, de werknemers worden met respect bejegend en er worden geen onredelijke eisen gesteld. Het management toont interesse in de mensen op de werkvloer en ook in de kantine, waar het altijd goed ontspannen is en je kunt genieten van een prima maaltijd. Deze ogenschijnlijk onbelangrijke zaken zijn wel degelijk van belang. BISON VISITEKAARTJE Belangrijkste merken: Bison – Imedio – Griffon/CFS Belangrijkste producten: • Contactlijmen • Constructielijmen • 2-Componentenlijmen • Superlijmen • PVC-lijmen • Kitten • Houtlijmen • Wand- en vloerlijmen • Huishoudelijke lijmen • Vochtvreters
Kunt u ons iets meer vertellen over uw activiteiten in de OR van Bison? Via de Ondernemingsraad worden werknemers in de gelegenheid gesteld een rol te spelen bij het bedrijfsmanagement. Ik geniet er als voorzitter van de OR van om op de hoogte te zijn van de ins en outs van Bison en van het maken van afwegingen tussen de belangen van het bedrijf en de werknemers. De OR was nauw betrokken bij het samenstellen van het Personeels Vademecum en heeft er tevens voor gezorgd dat de werktijden in de productie zijn aangepast. Onze werkdagen zijn nu iets langer, maar we hebben de vrijdagmiddagen vrij. Een verandering die door iedereen met enthousiasme werd begroet. Wat zou u tot slot nog willen toevoegen aan dit vraaggesprek? Ben ik trots dat ik bij Bison werk? Absoluut: we maken geweldige, hoogkwalitatieve producten. Dank u voor uw tijd en wij wensen u veel succes met uw carrière bij Bison.
Productiefaciliteiten: 2 fabrieken in Nederland, in Goes en Mierlo Aantal werknemers: 214
