Uitgave van Rabobank Private Banking. Ik ben vooral bezig met vandaag. Bezit & betekenis. Herman den Blijker

Wijzer Uitgave van Rabobank Private Banking

Bezit & betekenis

‘Ik ben vooral bezig met vandaag’ – Herman den Blijker

Samenleving

Persoonlijk

Kennis

Frontier markets 62

Topstuk 23

Qatar, Nigeria, Bangladesh en Pakistan: economieën met een jonge bevolking, die aan het begin staan van het proces waar grotere emerging markets al mee op streek zijn. Kans of een risico voor beleggers?

Conceptuele werken laten vaste conventies los. Alle ruimte is voor het idee, van de jaren 60 tot nu.

Bezit & betekenis 34 Portret 12

Vermogend 8

Vrouwenwielrennen is meer dan Marianne Vos. Een gelauwerde kopvrouw roemt haar team en de sport.

Een gouden kans of een belastende erfenis? Jongeren praten graag met gelijkgestemden. Het programma ‘Omgaan met vermogen’ werd speciaal ontworpen voor deze groep.

Op weg naar … het WK Hockey Taboe: wilsonbekwaam

1

16 20

Hij vindt bezit bijzaak, heeft voor zichzelf moeite om aan morgen te denken, maar wil een mooie toekomst voor zijn zoontje. Hij is Herman den Blijker.

Familieportret 50

Wortels 46 Haar vader was bosarbeider. Dicky Möhle Jansen kreeg het goed, maar bleef altijd in de buurt van het Loobos: ‘Ook al is voor mij iedereen hetzelfde, je merkt wel dat mensen anders naar je kijken.’

Een vader en drie zoons. Bij de Interwinn Groep is geen sprake van verdeel en heers: ‘In een sterk bedrijf is iedereen even belangrijk.’

Column Sabine Overtoom Voor een ander Duurzaamheid voorop Wij ... bankiers Financieel DNA Suus en Nicholas Ruis Keerpunt Toen werd alles anders

Wijzer · Rabobank Private Banking

26 28 40 56 39, 49, 59, 77

Ambitie en volharding 78 Helene Kröller-Müller wilde zich onsterfelijk maken met de creatie van een volmaakt monument van cultuur. Dat is gelukt. Het nu 75-jarige, gelijknamige museum staat in hoog aanzien in binnen- en buitenland. Column Joop de Boer Door de ogen van Drie financieel deskundigen Hoe werkt ... het Rabo ledencertificaat Mvo-beleggen Wat maakt u rijk? Harry van Hoof

60 66 72 74 82

2

Samenleving

R

Voorwoord

Virtueel gemak: continu inzicht

abobank Private Banking is, opnieuw, in een onderzoek van zakenblad Incompany door klanten uitgeroepen tot de beste private bank. Wie de consistent hoge cijfers ziet die we krijgen toebedeeld, kan de indruk krijgen dat het niet zo moeilijk is om klanten blijvend te bekoren. Niets is minder waar. Het vergt juist voortdurend onderhoud en aandacht om een terecht veeleisende privatebankingclientèle aan je te binden. Vandaar dat wij onze dienstverlening voortdurend verbeteren en vernieuwen. In onze vernieuwde strategie richten wij ons op drie onderdelen: het verbeteren van dagelijkse bankzaken, het scheppen van financiële rust en het verder ondersteunen van maatschappelijk verantwoord bankieren en beleggen. Inspelend op de revolutie in internet en mobiele communicatie zet de Rabobank vol in op virtualisering. Uw smartphone en tablet worden uw bank. Via een speciaal op maat gemaakte privatebankingapp gaat u straks niet meer naar de website van de bank, maar naar uw persoonlijke pagina. Daar volgt u al uw financiële

4

Pim Mol Directeur Private Banking Rabobank Nederland

zaken, waar ook ter wereld en op welk tijdstip dan ook. De app geeft toegang tot de private banker of beleggingsspecialist en biedt zicht op de ontwikkeling van uw financiële huishouding en vermogen. Ons tweede speerpunt is het scheppen van financiële rust. Private banks hebben de laatste vijf jaar vrijwel constant moeten communiceren over onverwachte ontwikkelingen,

zoals tegenvallende rendementen en veranderde regelgeving. Veel nadrukkelijker dan vroeger zal advies over uw financiële toekomst een integraal onderdeel vormen van gesprekken over nieuwe ontwikkelingen. In dat advies is het accent bovendien verschoven van producten, beleggen en rendement naar vermogensplanning. Ook de introductie van eenvoudiger producten en meer transparantie over de tarieven dragen bij aan financiële rust. Ons derde punt betreft het vergroten van uw mogelijkheden om maatschappelijk verantwoord bezig te zijn. Zo voldoen inmiddels nagenoeg alle beleggingsportefeuilles van klanten aan criteria van de VN en aan het wapenstatement van de Rabobank. In deze periode van terugkijken en vooruitblikken beloof ik u dat wij energiek verdergaan met het verbeteren van onze dienstverlening. Om er zeker van te zijn dat we onze voornemens ook uitvoeren, zullen we in de toekomst nog meer monitoren hoe u, onze klant, de contacten met en adviezen van uw private banker waardeert. Laten we er een mooi nieuw jaar van maken.

Samenleving Het katern over maatschappelijke, relevante – en verrassende – ontwikkelingen.


5

Vlammend betoog

Boek

S

De selectie van

inds mijn studie macro-economie heb ik een meer dan gemiddelde belangstelling voor ongelijkheid in de samenleving. Economen als Hernando de Soto en Amartya Sen hebben hier al veel aandacht aan gegeven. Recentelijk is er door het wegvallen van de American Dream en daarmee het traditionele vooruitzicht van de gewone Amerikaan op een beter leven, een stroom publicaties op gang gekomen. Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz heeft met ‘The Price of Inequality’ een vlammend betoog geschreven. De essentie is dat de toenemende en zichtbare ongelijkheid in Amerika een groeiend sociaal probleem is, economische schade veroorzaakt en de democratie bedreigt!

Pim Mol

Joseph E. Stiglitz: The Price of Inequality

Cate Blanchett denkt aan Wall Street Dvd

S

inds mijn studietijd sla ik bijna nooit een film van Woody Allen over. Hij heeft er ondertussen 57 gemaakt. Recentelijk was hij voor een aantal films in onder meer Barcelona, Parijs en Rome, waarvan ik Love in Rome er het meest uit vond springen. Nu is hij weer terug op Amerikaanse bodem met Blue Jasmine. Deze ouderwets goede Allenfilm speelt in San Francisco, maar flashbacks voeren ons regelmatig naar New York, waar de titelheldin een luxe leven leidde als echtgenote van een Wall Street-hotshot, gebaseerd op piramidespeloplichter Bernard Madoff. Prachtige rol van Cate Blanchett en een plot dat tot nadenken stemt. Woody Allen: Blue Jasmine

Kunstenaars met een connectie

Evenement

I

k ben erg onder de indruk van de expositie van conceptuele kunst ‘Geestverwanten’. De expositie, die bestaat uit werken uit de eigen Rabo Kunstcollectie, is zo samengesteld dat de rode draad wordt gevormd door de verwantschap van de ideeën achter de werken. In de geëxposeerde kunstwerken onderzoeken kunstenaars een theorie, een idee of een verwondering en diepen ze die helemaal uit. Om een paar namen te noemen: Jan Schoonhoven, Ad Dekkers, stanley brouwn, Jan Dibbets, Navid Nuur, Guido van der Werve en Ger van Elk. Velen hebben elkaar beïnvloed en dat wordt aansprekend in de tentoonstelling tot uiting gebracht.

‘Geestverwanten’, tot eind maart in de Rabo Kunstzone, Utrecht

Pim Mol is naast directeur Private Banking Rabobank Nederland ook voorzitter van de raad van commissarissen van Schretlen en onder meer lid van de Rabo Kunstcommissie. Hij bekleedt diverse nevenfuncties in de wereld van cultuur en maatschappelijke betrokkenheid, onder andere als bestuurslid van de Stichting Vrienden van de Nederlandse Bachvereniging.

6

Warme winter in Haarlem Stad

I

n kerstsfeer komt Haarlem nog meer tot leven. Speciale kerstdecoraties zijn te vinden bij biologisch bloemenatelier Klavertje Vijf. Onze favoriete plek voor de lunch is eetlokaal Jacobus Pieck, zie ook de recensies op iens.nl. De kunstuitleen aan de Gedempte Oude Gracht is een van de plekken die we iedere maand wel met een bezoek vereren. Zaterdagavond zijn we vaak te vinden in de door Joost Swarte ontworpen Toneel- en Filmschuur voor een Franse film. Aangezien Haarlem al eens is verkozen tot ‘restaurantstad van Nederland’ is de culinaire keuze groot. We hebben onlangs genoten van ons bezoek aan Wijn & Ko aan de Grote Markt. Vinologe Cathy Moerdijk zwaait er de scepter.

Bedacht op een terras App

D

e MyOrder-app is bedacht door Thomas Brinkman, op een Gronings terras. Toen er maar geen bediening kwam, belde hij met zijn mobiel het café en bestelde een biertje. Thomas ontwikkelde het idee door en zocht daarna samenwerking met de Rabobank. Je bestelt nu net zo makkelijk je lunch bij Shell of Hema, en je boekt je bioWijzer · Rabobank Private Banking

scoopkaartje dat je vervolgens ook nog eens op je telefoon ontvangt. Met de app kan een ondernemer zijn assortiment te koop aanbieden via het mobiele kanaal en kunnen bestellingen van consumenten worden ontvangen! www.rabobank.nl/myorder

7

Omgaan met vermogen

Anders dan anderen

‘Straks moet ik het wel weten’ L

Suzanne Gazendam (24) uit Arnhem heeft een vermogende vader en is dus geen arme student zoals veel leeftijdsgenoten. Bij het programma ‘Omgaan met vermogen’ ontmoet ze jongeren in dezelfde situatie.

ig jij nog eens ergens wakker van? ‘Nou en of. Niet over rekeningen die nog betaald moeten worden, daar hoef ik me dan gelukkig minder zorgen over te maken. Maar mijn moeder ligt in scheiding, mijn vader heeft soms ook privézorgen en ik weet niet of ik wel de juiste baan zal vinden. Dat zijn de dingen waar ik over kan tobben.’

Maar als jij een eigen bedrijf wilt beginnen, is een startkapitaal minder een probleem. ‘Als ik dat zou willen, is dat bespreekbaar, ja. Daar heb ik het met papa wel eens over gehad. Als ik me nu, net als hij, in een bedrijf ga storten heb je kans dat ik net als hij tachtig uur per week ga werken en hij wil dat ik eerst nadenk of ik dat wel wil. Ik heb de modeacademie gedaan en ben op zoek naar een creatieve baan. Ik denk daarom voorlopig nog niet aan een eigen bedrijf.’ Wie weten ervan? ‘Dat mijn vader vermogend is? Als ik voel dat de band echt sterk wordt met iemand, dan vertel ik het. Mijn beste 8

vriendinnen weten het dus. En anderen vertel ik het liever niet, want ik weet hoe de reactie kan zijn. Laatst sprak ik iemand die ik nauwelijks ken en die zei hoe geweldig ze mij vond, dat ik zo’n leuk mens was. Dan ben ik automatisch meer op mijn hoede.’

Hoe is je vader vermogend geworden? ‘Mijn opa, die niet meer leeft, is ooit gestart met een transportbandenservice. Hij had drie man in dienst. Verkocht rubber transportbanden aan fabrieken. Mijn vader hield niet van school, was al heel vroeg aan het auto’s wassen en met zaakjes bezig. Hij heeft het bedrijf van opa overgenomen en groot gemaakt. Nu heeft hij 360 man in dienst, een hoop zusterbedrijven, restaurants, ga zo maar door. Hij is goed in z’n vak en heeft het opstapje aan opa te danken.’ En je moeder? ‘Mijn ouders zijn uit elkaar gegaan toen ik één jaar oud was. Mijn moeder is lerares bij mbo-opleiding Rijn IJssel en ik heb altijd bij haar gewoond. Bij mama had ik een heel gewoon leven, als

ieder ander. Ik heb twee kanten mogen zien en daardoor vind ik geld nooit iets vanzelfsprekends.’

Maar je hoeft niet vaak te budgetteren of schipperen. ‘Dat klopt dan weer wel. Er gaat een vriendin van me trouwen en zij heeft niet veel geld. Bij alles moet ze nadenken of het wel haalbaar is. Daar kan ik me wel eens ongemakkelijk bij voelen. Vroeger gingen vriendinnen één keer per jaar met vakantie. Dan durfde ik niet te zeggen dat ik al vier keer was geweest. Nu ben ik er makkelijker in. En vriendinnen gaan er ook goed mee om. Het is zeker niet zo dat ze van mij verwachten dat ik alles betaal in de kroeg!’

Wat verrijkt jouw leven? ‘Kleine dingen. Als mijn vriendje voor me heeft gekookt word ik heel blij. Of als ik mijn broer en zusje weer zie. Of als ik gesprekken met mijn vader heb en we dichter tot elkaar komen. Geld hebben is een luxe waar ik erg van kan genieten, maar de mensen om me heen zijn toch echt belangrijker.’

U draagt vroeg of laat wellicht de verantwoordelijkheid van uw vermogen over aan uw kinderen. Het is voor u én uw kinderen een geruststellende gedachte als zij hierop voorbereid zijn. Rabobank Private Banking organiseert drie inspirerende bijeenkomsten die onder meer antwoord geven op de vraag: welke stappen moet je zetten bij vermogensoverdracht? Kijk voor meer informatie op www.rabobank.nl/omgaanmetvermogen.

Denk je na over de fase waarin je gaat erven? ‘Papa is nog jong, 49, maar het gaat toch steeds vaker over zijn vermogen. Hij wil in ieder geval niet doen wat zíjn ouders deden: onverdeeld overdragen. Hij heeft een broer en een zus en moet nog altijd in conclaaf. Dan wil hij een pand verkopen en zijn zus bijvoorbeeld niet. Ik heb zelf een halfbroer en halfzus en als mijn vader komt te overlijden, gaan de zaken verdeeld aan ons over. En misschien verkoopt mijn vader voor die tijd alles al, zodat hij er zelf ook nog een tijdje van kan genieten.’

Als je met je vader over geld wilt praten, plan je dat dan speciaal? ‘Nee, we maken afspraken om gezellig te eten. Dan zitten we in een restaurant en hebben het over de familie, over gezellige dingen. En dan kan geld en vermogen zomaar ter sprake komen. Dat is ook prettig, dat maakt het niet zo zwaar. Want het is nogal wat uiteindelijk, laten we eerlijk zijn. Ik krijg straks veel geld op mijn rekening en voor het zover is, moet ik wel het een en ander weten.’ Doe je daarom mee aan ‘Omgaan met vermogen’ ? ‘Mijn vader kreeg een mail en het leek hem wel wat voor mij. Ik ben gegaan uit nieuwsgierigheid. Ik was vooral benieuwd naar mensen van mijn leeftijd die ook vermogende ouders hebben. Dat was best heel raar. Ik praatte met een meisje dat ik helemaal niet kende over het vermogen van mijn vader. Dat had ik nog nooit gedaan. Ik heb veel geleerd en vond het vooral prettig om wat gelijkgestemden te spreken. Ik kon zomaar vertellen hoeveel bedrijven mijn vader had, zonder dat dat ongemakkelijk werd.’ Wijzer · Rabobank Private Banking

9

Durf te praten over geld

V

Kinderen maken eigen keuzes

Het programma ‘Omgaan met vermogen’ helpt bij de psychologische kanten van vermogensoverdracht.

oor wie is het programma ‘Omgaan met vermogen’ bedoeld? ‘Voor vermogende privatebankingklanten’, zegt Eva Jansen, marketingmanager bij Rabobank Private Banking. ‘Veel vermogende klanten willen dat hun kapitaal goed terechtkomt als zij er straks zelf niet meer zijn. Ze willen dat hun kinderen goed met de nalatenschap omgaan en tegelijk dat dit geen te zware last is op de schouders van hun kinderen.’

Makkelijker praten Vaak willen vermogende ouders hun kinderen niet belasten of is het een taboe om thuis over geldzaken te praten. Als de bank erbij is als derde partij, met knowhow, wordt het voor ouders en kinderen makkelijker. ‘We hebben het over ‟kinderen” tussen 20-30 jaar oud’, zegt Jansen. Sommigen hebben al een accountmanager en beleggen hun vermogen al, voor hen heeft de bijeenkomst een evaluerend karakter. Maar anderen zijn er helemaal nog niet mee bezig. Voor hen kan het programma een startschot zijn om bewust na te denken over vermogensoverdracht. ‘Voor alle deelnemers geldt dat ze samen zijn met gelijkgestemden. Dat gebeurt niet vaak in het dagelijks leven.’ Vooral de combinatie tussen je eigen psychologie en geld, tussen ratio en emotie spelen in het programma een belangrijke rol. Vragen als: welke waarden zijn belangrijk voor je in je

10

De lessen van Libor

leven, wat zijn je ambities, hoe kun je je vermogen laten werken om je waarden te realiseren? Hoe anders ben je hierin dan je ouders? Hoe bespreek je dit alles met ze, hoe kom je dichter bij elkaar? Om dit keuze- en besluitvormingsproces in goede banen te leiden, is het nodig bewuster je aandacht te richten en niet in automatische patronen te stappen die door je ouders of vrienden worden aangereikt.

Psychologische kanten Wat is het hoofddoel? ‘Bewust regisseren’, zegt Nicole van Baardwijk van Mindcom (gespecialiseerd in ‟effectief denken”). ‘Omgaan met vermogen is een te weinig besproken thema. Wij laten kinderen zien hoe ze daar een rol in kunnen pakken vanuit het regisseren van hun denkkracht. Of het nu gaat over keuzes bij trouwen, een huis

kopen, een bedrijf starten of beleggen. Niet te snel een oordeel klaar hebben, of te lang data verzamelen over welke opties er allemaal zijn. Op de juiste momenten met elkaar op zoek gaan naar alternatieven. Het zijn denkactiviteiten die essentieel zijn bij het bespreken en maken van keuzes. Dit programma gaat dan ook niet over de technieken van beleggen, maar over de psychologische kanten van vermogensmanagement en -overdracht.’ Maar gaat het nu om de kinderen of de ouders? ‘Beiden’, aldus collega Yolanda Buchel. ‘Maar het zijn de kinderen die hier komen. En die zetten we aan tot het nadenken over de vraag: hoe wil je je leven inrichten? Kinderen hebben dat vaak nog minder bewust op hun netvlies staan, en komen er dan achter dat ze heel andere waarden en drijfveren kunnen hebben dan hun ouders. En daar start het gesprek met de ouders. In dat opzicht is dit programma ook voor de ouders, want hoe beter zij weten hoe de kinderen denken en waar ze voor staan, hoe makkelijker het voor de kinderen is en hoe serieuzer ze het gesprek met hun ouders over het vermogen aan kunnen gaan.’ Scan de QR-code voor een filmpje waarin een oud-deelneemster over haar ervaringen vertelt.

‘Dit mag nooit meer gebeuren’

‘Mijn taak? De eendracht te bewaren en de daadkracht te vergroten. Dat verdienen onze klanten, onze leden en onze medewerkers. Dat verdient de Rabobank.’ Dat zegt Rinus Minderhoud, de nieuwe topman van de Rabobank.

Hoe kijkt u aan tegen de recente gebeurtenissen? ‘Het is schokkend wat er is gebeurd. En dan doel ik natuurlijk allereerst op het ontoelaatbare gedrag van een kleine groep medewerkers. Maar ik doel ook op het feit dat dit zo lang onopgemerkt is gebleven en dat het te lang heeft geduurd voordat de genomen maatregelen allemaal werden geëffectueerd. Dit had niet mogen gebeuren. Bij geen enkele bank, maar zeker niet bij de Rabobank. Wij zijn een bank die sterk geworteld is in de samenleving. Die als belangrijkste opdracht heeft de financiële ambities van zijn klanten mogelijk te maken. Van een startershypotheek voor een stel dat hun eerste huis wil kopen, tot een bedrijfsfinanciering voor een ondernemer die zijn zaak wil uitbreiden. Een bank dus met een belangrijke nutsfunctie, namelijk die van financiële dienstverlener van de reële economie.’ Maar? ‘Maar dat laat onverlet dat wij hier bankbreed onze lessen uit moeten trekken. Want nogmaals: dit mag en zal nooit meer gebeuren. Integriteit is een van onze kernwaarden en we moeten er alles aan doen om dat niet alleen in woord te belijden, maar ook en vooral te laten zien in ons dagelijks werk. Wij hebben inmiddels een groot pakket maatregelen genomen om dit beter te borgen binnen de organisatie. Die maatregelen gaan natuurlijk over aspecten als het toezicht en controle, maar betreffen ook gedrag- en cultuurprogramma’s.’

Hoe kijkt u aan tegen de Rabobank? ‘Ik ben al meer dan elf jaar nauw betrokken bij de bank vanuit mijn functie als lid van de raad van commissarissen. De Rabobank heeft een indrukwekkende geschiedenis van 115 jaar. In die jaren is de bank uitgegroeid tot Wijzer · Rabobank Private Banking

Rinus Minderhoud Bestuurder pur sang Rinus Minderhoud (67) volgde eind oktober Piet Moerland op als bestuursvoorzitter van de Rabobank. Moerland besloot te vertrekken als gevolg van de Libor-kwestie. Hoewel het bestuur van de bank niet op de hoogte was van het ontoelaatbare gedrag van een groep medewerkers van de bank nam hij als eindverantwoordelijke de beslissing om op te stappen. In verband met deze kwestie kwam de Rabobank een schikking overeen met nationale en internationale toezichthouders en autoriteiten van 774 miljoen euro.

een van de meest solide en betrouwbare banken ter wereld. Een bank ook met een koersvaste strategie die hem heeft gebracht tot een van de belangrijkste banken van Nederland én tot een mondiale food- en agribank, die zijn functie van financier van de keten koppelt aan de maatschappelijke opdracht om in 2050 de monden te kunnen voeden van 9 miljard wereldburgers.’

Een koersvaste strategie, maar ook een bank die volop in beweging is? ‘We leven vandaag de dag in een onlinesamenleving. Klanten, zowel de particulier als de ondernemer, doen hun bankzaken bij voorkeur vanaf hun mobiel, tablet of computer. Die komen niet meer bij ons op kantoor. Op die ontwikkeling en natuurlijk ook met het oog op kostenefficiency sluiten wij aan door onze dienstverlening verregaand te virtualiseren. We geven vol gas op onze 24/7 onlinedienstverlening en dat betekent tegelijkertijd sluiting van kantoren en inkrimping van het aantal medewerkers. Overigens hecht ik er aan te zeggen dat het aantal klantadviseurs eerder stijgt dan daalt. Wij spelen onze adviseurs die klantcontact hebben juist vrij, door de achterkant van het bedrijf te automatiseren en standaardiseren. Verder zijn we volop bezig om de dialoog en de betrokkenheid met onze bijna twee miljoen leden te moderniseren. Dit doen we door ons te committeren aan belangrijke lokale maatschappelijke thema’s op het gebied van wonen, zorg en onderwijs.’ Hoe ziet u uw eigen rol? ‘Ik zie het als mijn belangrijkste taak om ervoor te zorgen dat de rust en de trots binnen de Rabobank-organisatie terugkeert. We moeten de draad weer snel oppakken en al onze aandacht en daadkracht richten op de klant. Onze klanten vormen immers ons enige bestaansrecht. Ik heb er het volste vertrouwen in dat ons dat gaat lukken. Dat verdienen onze klanten, onze leden en onze medewerkers. Dat verdient de Rabobank.’ U bent benoemd tot tijdelijk bestuursvoorzitter. Hoe lang blijft u dit werk doen? ‘Net zo lang als deze mooie en belangrijke organisatie me nodig heeft.’

11

Portret

‘Zonder team ben je nergens’

Wielrenster Marianne Vos is in Nederland het gezicht van het vrouwenwielrennen. Soms voelt dat vreemd: ‘Doen wij een hele wedstrijd onze uiterste best, staat er uiteindelijk één persoon op het podium.’

‘W

12

ielrennen is een benaderbare sport. Een sport van het volk, letterlijk: mensen kunnen langs de weg dicht bij de renners komen. Ik vind het belangrijk dat mensen die die wielerpassie met mij delen, ook met mij in contact kunnen komen. Daar probeer ik zo veel mogelijk tijd voor te maken, bij trainingen, bij wedstrijden. Het boek over mijn loopbaan mag dan ‘Op de troon’, heten, maar dat zegt niet dat ik me verheven voel boven andere mensen. Het past helemaal niet bij mij om een soort koninklijke afstandelijkheid uit te stralen. Je bent als sporter op zoek naar erkenning en waardering. Wat je wel vaak ziet is dat mensen op het moment dat ze die waardering krijgen, zich ervoor afsluiten. Natuurlijk moet je soms kunnen focussen. Bij sommige wedstrijden gebeurt het me dat ik bijna te laat bij de start arriveer, omdat ik druk ben met Wijzer · Rabobank Private Banking

mensen die met me willen praten, een handtekening of een foto willen. Dan moet je zeggen: “sorry, ik moet door”. Daar voel je je dan vervelend door, maar gelukkig begrijpen mensen het doorgaans wel.’

Minder aandacht ‘Dat vrouwenwielrennen zoveel minder aandacht krijgt dan het mannenwielrennen is voor mij een extra reden om benaderbaar te zijn. Als er mensen zijn die aandacht aan ons willen besteden, of het nu fans zijn of de pers, sta ik ze graag te woord. Het boegbeeld zijn van het Nederlandse vrouwenwielrennen is prachtig. Maar het is jammer dat er voor het vrouwenwielrennen, hoewel het al jarenlang op een heel hoog niveau staat, toch maar weinig belangstelling is. En als er dan belangstelling is, richt die zich vaak uitsluitend op mij. Nederlandse collega-wielrensters leveren

prestaties van internationaal niveau. Gelukkig gaat het wel de goede kant op. Het WK in eigen land vorig jaar en ook de prestaties op de Olympische Spelen zijn goed door de media opgepikt, zodat het Nederlandse publiek heeft kunnen zien dat het vrouwenwielrennen meer is dan alleen Marianne Vos.’ Medaille in stukken ‘Wielrennen lijkt individueel, maar is het niet. Het is heel nadrukkelijk een teamsport. Zonder team ben je als wielrenner nergens. We zijn met onze huidige ploeg, het Rabobank Liv/Giant Team, momenteel de nummer één op de wereldranglijst en daar ben ik ontzettend trots op. Dat betekent wel dat je als team vaak de verantwoordelijkheid krijgt opgedrongen in de koers en de wedstrijd moet dragen. Andere ploegen stemmen hun tactiek af op jouw team en dat maakt het lastig een wedstrijd goed in te delen.

13

‘Andere ploegen stemmen hun tactiek af op jouw team’

Marianne Vos fietsmalle wielerkoningin Marianne Vos (’s-Hertogenbosch, 1987) is Nederlands meest succesrijke wielrenster. Ze won olympische gouden medailles bij het baanwielrennen (Beijing, 2008) en de wegwedstrijd (Londen, 2012) en veroverde in totaal tien wereldtitels. Ze is kopvrouw van de Rabobank Liv/Giantwielerploeg. Over haar verscheen de wielerbiografie ‘Op de troon’.

14

Maar juist omdat we over veel kwaliteit beschikken en iedereen zich bewust is van onze positie kunnen we daar toch resultaten in boeken. Het idee “samen sterk” is heel erg belangrijk, zowel bij onze sponsor Rabobank als bij de wielerploeg. Daar is echt sprake van een wezenlijke klik. Bij wielrennen ligt dat teamidee overigens wel iets anders dan bij veel andere teamsporten. Wanneer wij als team een hele wedstrijd onze uiterste best doen, staat er uiteindelijk slechts één persoon op het podium met de bloemen te zwaaien. Dat voelt vaak wel een beetje vreemd. En met bloemen of een beker valt het nog mee, maar als het om een gouden plak gaat, voelt dat eigenlijk oneerlijk. Dan zou je hem het liefst in een aantal stukken delen. Dikwijls is het mijn taak om een teamprestatie aan de finish met een overwinning te bekronen. Dat geeft extra druk, maar tegelijk ook extra motivatie. Als alle meiden ontzettend hun best voor je hebben gedaan, en ik tijdens de wedstrijd “in mijn hok” kon blijven zitten – en dus niet heel hard heb hoeven werken – ben ik in al mijn vezels gemotiveerd om dat werk te verzilveren. En gelukkig nemen mijn teamgenoten het mij niet kwalijk als het af en toe niet lukt’. Op weg naar Rio ‘Het is ontzettend leuk om te merken dat je een inspiratiebron bent voor de jeugd. Ik geniet van het sporten en wil dat graag delen. Daar komt bij: het is belangrijk voor kinderen om bezig te zijn, te bewegen, als tegenwicht tegen computeren en tv-kijken. Verder is het idee om samen dingen te doen, je doelen te stellen en daar naartoe werken ook in sociaal opzicht belangrijk. Wielrennen kan daarin een heel goede rol vervullen. Wanneer jonge mensen plezier hebben in wielrennen, stimu-

leer ik dat dan ook graag. Ik beschouw het eigenlijk als iets teruggeven. We zijn een professionele wielerploeg en hebben dus goede begeleiding, maar ik vind het desondanks heel leuk om mijn ervaring te delen met jonge rensters. Die zijn fris, hebben motivatie en nemen dingen van je aan. Het is goed om niet alleen met je eigen prestaties bezig te zijn. Hoe kan je als team groeien? Want natuurlijk willen we straks in 2016 een goede ploeg afvaardigen naar de Olympische Spelen in Rio de Janeiro. De jeugdopleiding binnen het wielrennen is belangrijk en ik vind het prachtig dat de Rabobank daar heel veel nadruk op legt. Daarmee wordt echt de basis gelegd. De bank geeft ondersteuning aan de wielerbond, de verenigingen, natuurlijk de Rabo Dikke Banden Race en gelukkig ook aan ons.’

Zuivere prestaties ‘Om als topsporter te functioneren moet je veel doen en laten. Maar dat zie ik niet als een opoffering. Ik heb een bepaald talent meegekregen en wil dat gebruiken. Ik voel me bevoorrecht. De pure benadering, het idee van een gezonde geest in een gezond lichaam, dat spreekt me erg aan. Je moet fit zijn, maar je moet er ook in willen gaan, graag willen winnen. Frisheid en scherpte zijn even belangrijk als fysieke conditie. Zuivere prestaties zijn de kern van mijn wielerplezier. Ik zou het verschrikkelijk vinden om met doping te worden geassocieerd. De wielersport heeft ontzettend te lijden gehad van alle dopingperikelen. Het is voor mij heel belangrijk het wielrennen op een schone manier te bedrijven en te laten zien dat je ook dan tot topprestaties kunt komen. Ik kan me niet voorstellen dat je voldoening beleeft aan je sportprestaties op het moment dat je die niet op een eerlijke manier behaalt.’

‘Prachtig dat de Rabobank de nadruk legt op de jeugdopleiding’ Wijzer · Rabobank Private Banking

15

WK Hockey 2014

Topsportspektakel Voor het eerst sinds 1998 is er weer een WK Hockey in Nederland. De beste hockeyers spelen van 31 mei tot en met 15 juni 2014 tijdens de Rabo Hockey World Cup in Den Haag.

in Den Haag

Hockeyhelden De Nederlandse mannen hebben het wereldkampioenschap drie keer gewonnen. De laatste titel dateert echter alweer uit de vorige eeuw. In 1998 kroonden de oranjehemden zich tot wereldkampioen. Acht jaar eerder waren ze eveneens de sterksten, net als in 1973. Het moet echter wel heel gek lopen willen de mannen van bondscoach Paul van Ass de wereldtitel in Den Haag niet veroveren. De voorgaande twee keer dat het WK in Nederland werd gehouden, legde Oranje namelijk beslag op de gouden medaille.

Machtige medailles De hockeyvrouwen wonnen de wereldtitel maar liefst zes keer. In 1974, 1978, 1983, 1986, 1990 en in 2006 gaven de Oranjevrouwen de rest van de wereld het nakijken. Nederland is hiermee veruit de meest succesvolle (dames)ploeg van het WK. Naast zes gouden medailles, wonnen de Nederlandse vrouwen ook vier zilveren en één bronzen medaille. Alleen tijdens het WK van 1994 in Dublin ging Oranje met lege handen naar huis. 16

Neefje Stockey Onder het thema ‘Let’s celebrate hockey’ komen er op het WK gedurende veertien dagen meer dan driehonderd hockeyers in actie. Het WK wordt gehouden in het stadion van ADO Den Haag. In het Kyocera-stadion is plek voor 15.000 toeschouwers. Een deel van de 76 wedstrijden wordt gespeeld in het nog te bouwen GreenFields Stadion, dat plaats biedt aan vijfduizend toeschouwers. De mascotte van het WK is een ooievaar en heet Stockey. Stockey is het neefje van Storky, de mascotte van ADO.

Kookaburras Australië is de regerend wereldkampioen bij de mannen. De ‘Kookaburras’ waren vier jaar geleden in het Indiase New Delhi met 2-1 te sterk voor Duitsland. Nederland legde beslag op de derde plek door in de strijd om het brons Engeland met 4-3 te verslaan.

Grote afwezige

Haagse clubs

Pakistan is in Den Haag de grote afwezige. ‘The Green Machine’, met vier wereldtitels de meest succesvolle mannenploeg op een WK, wist zich niet te kwalificeren voor de mondiale eindstrijd. Door het ontbreken van Pakistan zijn alleen Duitsland, Nederland en Spanje tot nu toe op elk WK actief geweest. Onze oosterburen eindigden de afgelopen veertig jaar altijd bij de beste vier. De Duitsers misten alleen tijdens de eerste editie in 1971 de halve finale.

Den Haag is een echte hockeystad. In het verleden werden er door de Haagse clubs grote nationale en internationale successen behaald. Tussen 1977 en 1984 waren de mannen van Klein Zwitserland onverslaanbaar. Ze wonnen acht landstitels op rij en waren in Europa tweemaal de sterksten. De vrouwen van HGC veroverden tussen 1982 en 1997 eveneens acht landstitels. Daarnaast wonnen ze zeven keer de Europa Cup 1 en eenmaal de Europa Cup 2.


Hockeyfans kunnen meegenieten De Rabobank is sponsor van de Rabobank Hockey World Cup 2014. Het WK moet een hoogtepunt worden van het 17-jarige partnership met de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB). Al die jaren ondersteunt de Rabobank de hockeysport in de volle breedte. Tijdens het laatste WK in eigen land in 1998 stond de Rabobank al op de shirts van de Nederlandse teams. Van alle 320 hockeyverenigingen in Nederland hebben meer dan tweehonderd verenigingen een sponsorrelatie met de Rabobank. Met het WK-jaar in Den Haag wil de Rabobank graag zo veel mogelijk hockeyfans laten mee genieten. Om het enthousiasme aan te wakkeren reist de wereldbeker dit hockeyseizoen langs vele hockeyclubs. De jonge hockeyfan kan zich aanmelden voor de Rabo NK Hockey Techniek; de finale wordt gespeeld tijdens het WK! Daarnaast toont de Rabobank zijn maatschappelijke betrokkenheid en ondersteunt, samen met de KNHB, het Jeugdsportfonds. De kraskaartenactie ‘Stockey krassen’ moet een flinke bijdrage leveren aan de ambitie om het geldbedrag op te halen waarmee minimaal 2014 kinderen kunnen gaan sporten. Alles over het WK Hockey: www.rabobankhockeyworldcup2014.nl www.rabosport.nl/hockey www.stockeykrassen.nl 17

Bankieren doe je samen

Zo krijg je een project vol emotie van de grond I

Saskia Engels: ‘Ik ben blij dat er een bank is die iets terugdoet voor de samenleving’ 18

Zakelijkheid in combinatie met een warm hart, dat zochten Jack en Saskia Engels voor Open Door. Maar de financiering paste niet binnen de standaard: was het nu privé of zakelijk?

n het groene weiland aan de rand van Loon op Zand ligt een enorme plaat beton: de fundering van zorghuis Open Door, dat in augustus 2014 zijn deuren zal openen. De gehandicapte kinderen die daar straks gaan wonen of logeren kunnen bijna niet wachten. Open Door is het initiatief van Jack en Saskia Engels. Hun dochter Doris, de oudste van vier kinderen, werd veertien jaar geleden geboren met een zeldzame chromosoomafwijking. Met de zorg groeide bij Jack en Saskia het besef dat er meer is dan carrière maken. Ruim twee jaar geleden resulteerde dat in het idee voor het zorghuis. ‘We wilden een logeerhuis bouwen voor kinderen als Doris,’ vertelt Jack, ‘maar dat bleek niet rendabel. Toen besloten we vier kamers vanaf aanvang permanent te laten bewonen. Ook onze Doris verhuist, als ze ouder is, naar Open Door.’

‘Dit willen we doen’ Jack Engels heeft twee jaar uitgetrokken om het project te realiseren. Hij verdiende zijn sporen in de internationale zuivelhandel en legde daarmee Wijzer · Rabobank Private Banking

een financiële basis voor Open Door. Voor de hypotheek klopte het echtpaar aan bij verschillende banken. ‘Het eerste gesprek met de directeur van Rabobank De Langstraat was prettig’, vertelt Saskia. ‘Hij zei direct: dit project willen wij doen. Voor mij was dat ontzettend belangrijk. Ik ben blij dat er in deze wereld, waarin bijna alles om efficiency draait, een bank is die iets terug wil doen voor de samenleving. Dat heb je nodig om een project als dit, zo vol emotie, van de grond te krijgen.’ ‘Het project past in ieder opzicht bij onze filosofie’, zegt accountmanager Private Banking Christiaan-Mark Peekel. ‘Het is een lokaal initiatief: van mensen, voor mensen. Het lastige was dat Jack en Saskia nieuwe klanten waren en dat de stichting Open Door een starter is zonder winstoogmerk.’ De financiering paste niet binnen de standaardregelgeving: was het nu privé of zakelijk? De bankiers vonden de oplossing in intensieve samenwerking tussen beide afdelingen. ‘Ons uitgangspunt,’ zegt Reinier van Loon, accountmanager Zakelijke Relaties, ‘is

dat er in iedere ondernemer een mens schuilt met persoonlijke drijfveren.’

Geen doel, maar middel Voor Jack en Saskia zijn die drijfveren: duurzaamheid en betrokkenheid. In de bouw, maar ook in de zorg.‘Een grootschalige opzet is financieel interessanter,’ zegt Jack, ‘maar wij kiezen bewust voor een kleinschalig zorghuis. Een kern van minimaal vier bewoners en een zorgechtpaar, met plaats voor logeren en dagbesteding. Zo kunnen we zorg bieden aan een groep van veertig. We willen ook ruimtes beschikbaar stellen voor bijeenkomsten en leggen een moestuin aan waar dorpsgenoten kunnen tuinieren. Open Door is geen doel, maar een middel om een prettige leefomgeving te creëren voor de gehandicapte kinderen, de medewerkers en alle bezoekers.’ De familie ontbreekt het niet aan drive en enthousiasme; onmisbaar bij een complex project. Gelukkig is in de bank een goede partner gevonden. Saskia Engels: ‘De Rabobank is écht dichtbij en betrokken.’

19

Wilsonbekwaam

Geheugen op slot

Het is geen onderwerp waar mensen graag over filosoferen, een taboe bijna. Wat gebeurt er met het vermogen als u ernstig ziek wordt of dementeert? Weet iemand nog wat uw wensen zijn?

N

iemand weet wanneer en of hij op een gegeven moment de regie over zijn leven verliest. Wat de gevolgen van een ongeluk of een ernstige ziekte zijn voor iemands zelfbeschikking is moeilijk te voorspellen. Dat geldt niet voor dementie. Vanaf een leeftijd van 65 jaar ontwikkelt ongeveer 5 procent van de mensen dementie. Boven de 80 jaar is dat ongeveer 20 procent. En het aantal neemt toe. Dementie in Nederland zal de komende decennia verdubbelen, van 250.000 gevallen nu tot 500.000 in 2050. Met dementie neemt de afhankelijkheid toe, en het gevaar dat er misbruik wordt gemaakt van iemands financiële situatie. Ongeveer 30.000 ouderen zijn jaarlijks slachtoffer van financieel misbruik of financiële uitbuiting. Om dementie bespreekbaar te maken, steunde de Rabobank Foundation de tv-documentaire DementieEnDan en de landelijke campagneweek www.dementieendan.nl eind september van dit jaar. Het filmmateriaal wordt ook intern gebruikt bij de opleiding van adviseurs. Wie niets voor zichzelf regelt, wordt tot op zekere hoogte beschermd. Volgens de wet kan niemand voor een 20

ander zaken regelen, tenzij de rechter een bewindvoerder of curator heeft benoemd. Maar er zit een aantal nadelen aan deze procedure. Het is een tijdrovend traject en laat ook een aantal zaken open. Zo is niet zeker wie door de rechter benoemd wordt en de rechter

‘Bij dementie kan de financiële situatie misbruikt worden’ kan bepaalde handelingen verbieden. Maar ook als een naast familielid als bewindvoerder het beheer over het vermogen krijgt, blijft het een lastige positie. Vooral als er sprake is van een opgebouwd vermogen.

Wat zijn de wensen? Jan van het Hof, senior vermogenstructureerder Vermogenszorg, schetst het dilemma. ‘Het vermogen zit vaak verspreid over verschillende portefeuilles, er zijn financiële constructies, leningen aan kinderen, investeringen. Soms hebben mensen nog een onderneming. En dan zijn er

Hoe de bank kan helpen De dienstverlening Vermogenszorg is erop gericht nabestaanden te helpen bij het afwikkelen van de nalatenschap. Aan de basis van de dienstverlening ligt de wens om partner en kinderen te ondersteunen bij de financiële en fiscale gevolgen van het overlijden. De specialisten van Vermogenszorg kunnen, als daar behoefte aan is, ook familieleden vertrouwd maken met het beheren van het vermogen. Vanuit Vermogenszorg helpt de Rabobank klanten bij het opstellen van een levenstestament. Daarbij kan ook worden afgesproken dat de Rabobank de rol van toezichthouder op zich neemt. Dit kan eventueel ook een notaris zijn.


21

Levenstestament in het kort

Topstuk

Nederlanders kunnen sinds 2010 notarieel laten vastleggen hoe hun laatste levensfase eruit zou moeten zien. Wat moet er gebeuren als ze niet meer in staat zijn om voor zichzelf te zorgen? De akte is ontwikkeld op verzoek van ouderenorganisaties en kantonrechters. Zij zien in de praktijk steeds vaker problemen over wie waarover mag beslissen als iemand door dementie niet meer de eigen zaken kan behartigen. Het levenstestament kan worden opgenomen in een register. Zo kunnen familieleden en andere belanghebbenden achterhalen of hun naaste op dit front iets geregeld heeft. Of de opsteller in kwestie te zijner tijd wilsonbekwaam is, wordt in beginsel bepaald door een arts.

persoonlijke wensen. Hoe wil je verzorgd worden? Zo lang mogelijk thuis of in een particuliere verzorgingsinstelling? De kosten van verzorging kunnen flink oplopen en wat betekent dat voor eventuele schenkingen? Naast een praktische kant is er ook een emotionele hindernis. Vaak zit er een verschil tussen de inkomenspositie van ouderen en de generatie eronder. De ouderen hebben vermogen. De jongere generatie heeft schulden. Dat verschil in vermogen kan ook voor spanningen zorgen.’

Leed voorkomen Een levenstestament kan veel leed voorkomen. De oplossing die in het levenstestament wordt gevonden, is dat iemand zelf vastlegt wie zijn zaken gaat regelen en zijn belangen gaat behartigen. Ook de spelregels kunnen zelf worden bepaald. Anders dan een notariële volmacht is het levenstestament een persoonlijk instructiedocument met aanwijzingen voor de gemachtigde en bewindvoerder. Het geeft zekerheid aan de opsteller, maar ook aan degene die er gebruik van maakt.

22

‘Beschouw het als een notariële volmacht met een instructie, a living will’, benadrukt Van het Hof. De Rabobank adviseert binnen de dienstverlening Vermogenszorg over hoe persoonlijke wensen kunnen worden vastgelegd in een levenstestament. ‘We begeleiden klanten als ze

Levenstestament kan veel leed voorkomen

dat willen ook bij de stap naar de notaris en het opstellen van de akte. Het vergt veel tijd om antwoorden te formuleren op alle vragen. Wie geef je de volmacht? De oudste of alle kinderen? Vaak wordt er een medische paragraaf bijgevoegd over medische behandelingen en levensbeëindiging. Sommige mensen willen een levenstestament alleen op hoofdlijnen. Anderen willen juist alles in detail vastleggen. Dat is een keuze, het belangrijkste is dat je dankzij het

levenstestament zo lang mogelijk zelf de controle houdt. Er wordt naar je wensen geluisterd, ook al kun je ze niet meer uitspreken. Op die manier voorkom je ook dat de gevolmachtigde beschuldigd wordt om de keuzes die hij maakt.’

Ingewijde Als de klant dat wil, kan een onderdeel van de Rabobank Groep ook de rol van toezichthouder op zich nemen. Krijgt de bank niet erg veel invloed op iemands financiële positie in die rol? ‘Je moet ons beschouwen als klankbord. De toezichthouder controleert of de gevolmachtigde de wensen uit het levenstestament uitvoert. We zijn als bank een toegewijde en ook ingewijde relatie. Die rol wordt sterker naarmate klanten ouder worden. De raadgevende rol van andere adviseurs is meestal naar de achtergrond verdwenen als de zaak verkocht is. Terwijl het contact met de notaris in de regel incidenteel is. Wij spreken onze klanten jaarlijks. Kennen hun wensen en zorgen. Voor vermogende klanten zijn we daarom de logische adviseur.’

Geestverwanten Conceptueel klinkt nieuw en hedendaags. Toch is het een kunststroming – of een delta van stromingen en strominkjes – die al lang bestaat.

K

unst van de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw staat weer volop in de belangstelling. Hedendaagse kunstenaars en kunstliefhebbers zien de periode als een hoogtepunt in de moderne kunst, vergelijkbaar met de jaren tussen 1905 en 1925 toen avant-gardebewegingen elkaar in rap tempo opvolgden. Tussen 1960 en 1975 gebeurde hetzelfde met Fluxus,


Nul/Zero, Nouvelle tendance, Nouveau réalisme, popart, minimal art, land art, bodyart en conceptual art. Allemaal kunstuitingen die zich gelijktijdig of heel kort na elkaar in Europa en de VS manifesteerden. Pionier Als je in het kantoor van Rabobank Nederland in Utrecht vanuit de

entreehal naar de Kunstzone loopt, zijn in één blikveld twee werken te zien die vanuit heel andere aanvliegroutes typische voorbeelden van conceptuele kunst zijn. Het werk Eerste fase van cirkel naar driehoek dat Ad Dekkers (1938-1974) in 1968 maakte, blijkt prachtig te passen bij Broken Circle die Navid Nuur (1976) in 2011 maakte. Beide cirkelvormen, de

23

ene geheel wit en de andere met rode neon. Dekkers was een pionier in de jaren 60 en Nuur vindt in onze tijd nieuwe manieren om het begrip conceptuele kunst vorm te geven. Beiden kiezen voor een objectiverende benadering en laten in hun uitvoering een grote directheid en een heldere opbouw zien, zonder afleidende details. In beide gevallen is de ideevorming belangrijk.

Kunstenaars

Net als de Nul-groep liet Ad Dekkers (Nieuwpoort, 1938-1974) zich sterk beïnvloeden door de De Stijlbeweging. Via kleurige, klassiek-constructivistische houten reliëfs kwam hij uit op het pure wit, de minimale lijn, de minimale ingreep van de zaagsnede en het minimale schaduwwerk in zijn kunststofobjecten. Navid Nuur (Teheran, 1976) werkt vooral met materialen die herkenbaar zijn, die je kunt vinden in je eigen keuken, garage of op straat. Zoals tekstneons. Hij vindt het belangrijk dat mensen, als ze een paar werken van hem hebben gezien, hun eigen houding kunnen veranderen en anders naar dingen kijken.

De basis Vaak heeft een conceptueel kunstwerk een nummer of de titel “zonder titel”. Niet de expressie, de persoon of de emotie is het uitgangspunt, maar het idee. Het gaat om de verwondering, het concept, de vraag, het onderzoek. De kunstenaars staan stil, vaak maanden of jaren, bij licht, vorm, perspectief,

Belang

Halverwege de vorige eeuw bestond er nog een allesoverheersend idee van wat kunst zou moeten zijn. Vaak ging het om gevoel. Conceptuele kunstenaars ironiseerden dit. Hun internationale beweging ontstond in de jaren 60 en was extreem belangrijk voor het heroverwegen van vorm, functie en betekenis.

Een inspirerend tijdsbeeld van Nederlandse conceptuele ideeën

Tentoonstelling

24 toonaangevende conceptuele kunstenaars vanaf de jaren 60 tot nu. Jan Schoonhoven die in de kleinste details de ultieme schoonheid van zijn omgeving zoekt. Jan Dibbets die werkt met het verloop van tijd en licht en Ger van Elk die speelt met de vraag wat werkelijkheid en wat een illusie is.

sociale verhoudingen, fysiek uithoudingsvermogen. En ze laten het daar niet bij, maar gaan op onderzoek, laten vaste conventies los en maken offers voor de kunst. Ze geven hun idee vorm en maken tegelijkertijd ruimte voor nieuwe ideeën.

De collectie Na IKJIJWIJ (met aandacht voor de mens) en Habita(n)t (met aandacht voor de omgeving) maakt deze tentoonstelling ruimte voor de derde verhaallijn uit de Rabo Kunstcollectie: het idee (conceptueel). De Rabobank heeft een grote collectie kunstwerken die op een of andere manier onder deze noemer valt. Al in de jaren 80 is de Rabobank begonnen met de aankoop van kwalitatief goede conceptuele kunst, wat uitzonderlijk was in Nederland en uniek voor een bedrijfscollectie. Rabo Kunstzone brengt voor het eerst 54 topstukken van 24 toonaangevende conceptuele kunstenaars samen. Een inspirerend tijdsbeeld van Nederlandse conceptuele ideeën uit de jaren 60 en 70 tot aan conceptueel werkende kunstenaars uit de 21ste eeuw. 24

Kern

De tentoonstelling laat zien dat kunst in de nabije omgeving besloten ligt, in het dagelijks leven. Niet alleen wordt een indrukwekkende collectie van conceptuele kunst ontsloten, er wordt ook toegang gegeven tot de ideeën van de kunstenaars, verbindingen gelegd door de tijden heen en er alledaagse en soms ontroerende verhalen achter de werken verteld.

Van idee naar idee Doordat het verzamelen van conceptuele kunst al tijdig een aandachtspunt binnen het kunstbeleid van de Rabobank was, kan een indrukwekkende collectie worden getoond die toegang verschaft tot de ideeën uit de jaren 60 tot nu. Ideeën die laten zien dat kunst in de nabije omgeving besloten ligt, als

kleine verwonderingen over het dagelijks leven. De kunstwerken hangen ogenschijnlijk zonder overkoepelend verhaal in de Rabo Kunstzone. De kijker mag zelf bepalen wat het idee is, zijn eigen idee hebben. De tentoonstelling toont, naast werk van Ad Dekkers en Navid Nuur, ook werk van Carel Visser, Daan van Golden, Ger van

Elk, Germaine Kruip, Guido van der Werve, Harmen Brethouwer, Jan Andriesse, Jan Dibbets, Jan Schoonhoven, Jan van Munster, JCJ Vanderheyden, Job Koelewijn, Marinus Boezem, Mark Manders, Ni Haifeng, Olafur Eliasson, Peter Struycken, Pieter Laurens Mol, Sigurdur Gudmundsson, stanley brouwn, Ulay en Marina Abramović. Wijzer · Rabobank Private Banking

Meer weten?

Geestverwanten 24 toonaangevende conceptuele kunstenaars in de Rabo Kunstzone 1 oktober 2013 t/m 21 maart 2014

Rabo Kunstzone: De Rabo Kunstzone is geopend van maandag tot en met vrijdag, 8.30-18.00 uur, gratis toegang. Kijk voor meer informatie op www.rabobank.nl/kunst. 25

Persoonlijk

I

Paul verloor op slag zijn ‘drive for life’

s het leuk om jong en vermogend zijn? Zij die er wel eens over fantaseren, denken aan een zorgeloos bestaan. De werkelijkheid is vaak heel anders. Die auto, dat huis, die mooie reis, het kán allemaal. Dat is mooi. Maar daarna? Mensen ontlenen minstens een deel van hun identiteit aan het werk dat ze doen of de studie die ze volgen. Als je niets hoeft te doen, wie ben je dan? Jonge mensen die ‟oud geld” erven, zijn daar vaak wel op voorbereid. Zij krijgen vaak met de paplepel ingegoten dat geld er niet is om uit te geven, maar om door te geven. Maar mensen die ‟nieuw geld” verwerven, voorzien niet altijd de implicaties. Ik ken uit mijn coachingspraktijk een jongen van 21, laat ik hem Paul noemen, die net begonnen was met een studie economie en bedrijfskunde toen zijn vader zijn bedrijf verkocht. Paul kreeg zo’n bedrag van zijn vader dat hij de rest van zijn leven niet meer zou hoeven te werken. Was hij blij? Nee. Hij verloor op slag zijn ‟drive for life”. Waarom zou hij nog studeren? Deed het er nog iets toe wat hij deed? Plotseling veel geld bezitten kan grote verwarring geven. Zeker als iemand

26

Column

Sabine Overtoom Sabine Overtoom is gedragskundige & mental coach en heeft een praktijk in Huizen. www.mentalbusiness.nl

jong is, kan het gevoel voor identiteit een gevoelige knauw krijgen. Gaat het hun vrienden nog om hen? Of gaat het om het geld? En als vrienden geen aanleiding geven tot achterdocht, dan nog kan er schuldgevoel zijn omdat zij toevallig geld hebben en de anderen niet. Waaraan hebben ze dat verdiend? Voor een jongere die kampt met dit soort kwesties kan ‟lotgenotencontact” verhelderend en relativerend zijn: ze zijn in elk geval niet de

enige. Mijn advies in de praktijk zou zijn: praat niet over pasverworven rijkdom. Houd het binnen de familie en bij de bank, dat voorkomt veel gedoe. Wacht een half jaar voordat je als jongere besluit wat je met het geld gaat doen, dan kun je bijkomen van de schok. Laat je daarna goed adviseren. Zet het grootste deel van het geld weg, geef jezelf een cadeautje – kóóp die leuke auto – en gebruik een klein deel van het geld als ‟werkkapitaal”. Ga iets doen wat je écht leuk vindt. Doe een studie, begin een webshop, richt een fonds op waarmee je iets sponsort wat je na aan het hart ligt. Een coach kan een jongere zo helpen erachter te komen wat zijn of haar verborgen drijfveren en dromen zijn. Zoeken naar wat ze van nature doen, gewoon omdat ze het niet laten kunnen. En wat deed Paul? Hij besloot na het ontdekken van zijn onbewuste drijfveren en kernkwaliteiten zijn studie economie af te maken, om vervolgens consultant te worden bij een adviesbureau. Daar lag zijn passie. En als je de baan hebt die bij je past, hoef je nooit meer te werken ... Wel of geen vermogen doet er dan eigenlijk niet meer toe.

Persoonlijk Het katern over ambities, emoties, ideeën en idealen.


27

‘Ja, als je hier geboren bent ...’

Voor een ander

Loek van den Boog (60)

‘W

aarom we dit doen? Een kind uit de sloppenwijken van Mumbai staat voor heel andere uitdagingen. Mijn vrouw Anke en ik wilden een verschil maken’, vertelt Loek van den Boog, voorzitter van Net4Kids en vader van drie dochters. Net4kids helpt via 45 projecten kinderen in Afrika en Azië. ‘Als je in de goede hoek van de wereld geboren wordt, heb je nu eenmaal alle kansen.’ In 1999 richtten Loek en Anke Net4kids op. Om de impact te vergroten stelden ze de familiestichting in 2003 open voor anderen en ontwikkelden ze een professioneel communicatieplatform. ‘Door Net4kids kunnen bedrijfsdonateurs in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen invulling geven aan de corporatecharityparagraaf. In de praktijk betekent de directe koppeling tussen bedrijfsleven, project en resultaten dat een factor tien meer wordt geïnvesteerd. Daardoor kunnen wij meer kinderen ondersteunen en dat is onze passie en drijfveer.’ Bedrijven versterken de band met hun medewerkers en externe relaties door een project te steunen dat past bij hun visie en missie. Ze delen hun betrokkenheid via een customized website, MyNet4kids. Net4kids draagt zorg voor een transparante projectorganisatie en beheert de content. ‘We noemen het overigens liever investment in change. Sociaal rendement spreekt bedrijven en ondernemers aan.’

Duurzaam duurt het langst Iets willen betekenen voor de maatschappij, bijdragen aan een duurzame samenleving. Drie mooie mvo-initiatieven die navolging verdienen. 28

www.net4kids.org


29

‘Ik kan vrij denken omdat ik geen belangen heb’ Hans Levelt (72)

M

aatschappelijk bewustzijn zat er al van kinds af aan in bij Hans Levelt. Als scholier van twaalf nam hij twee weken vrij om kleren te sorteren voor de slachtoffers van de Watersnoodramp. ‘Terugkijkend ben ik eigenlijk altijd betrokken geweest bij de wereld om mij heen.’ In de jaren 60 zag Hans als directeur van Simon Lévelt in Angola hoe de traditionele koffieproductie het land uitputte. De boeren leefden onder erbarmelijke omstandigheden. ‘Ik realiseerde me dat koffie door mensenhanden wordt gemaakt.’ Sindsdien maakt hij zich sterk voor de ontwikkeling van de duurzame productie van koffie en thee en het verbeteren van de leefsituatie van lokale boeren. Als medeoprichter van Max Havelaar zette hij fair trade definitief op de kaart. Hans heeft zich teruggetrokken uit het familiebedrijf, maar is nog steeds actief in Mexico en de regio Darjeeling (India). Daarnaast werkt hij samen met de Braziliaanse overheid en industriële partners aan een plan om organic koffie in de komende twintig jaar van 0,2 naar 20 procent te laten groeien. ‘Ik ben 72 en heb in vijftig jaar werkzaam leven aardig wat ervaring opgebouwd. Omdat ik geen belangen of verplichtingen heb, kan ik vrij denken en adviseren. Duurzaamheid is een compleet verhaal. Bij de fabriek waar de koffie wordt ingenomen hebben we bijvoorbeeld een instructielokaal en keurruimte gefinancierd. Daar krijgen boeren scholing om de productie te verbeteren, maar de ruimtes worden ook gebruikt voor activiteiten op medisch en sociaal gebied.’

30


31

‘We zijn wars van bureaucratie’ Bert van Dijkhuizen (56) en Beppie van den Tweel (56)

‘W

e zijn bemiddeld en hebben geen kinderen. We zochten een goed doel waar we zelf plezier aan beleven en tegelijkertijd andere mensen mee kunnen helpen.’ Bert van Dijkhuizen en zijn partner Beppie van den Tweel hebben hun sporen verdiend en delen graag hun kennis. ‘Via kennissen kwamen we uit in Sierra Leone’, vertelt Beppie enthousiast. ‘We signaleren maatschappelijke behoeftes zoals scholing, gezondheidszorg en werkgelegenheid en proberen daar invulling aan te geven, zonder de lokale bevolking werk uit handen te nemen. Het is tenslotte hun land en hun leven’, benadrukt Beppie. Om hun plannen structureel vorm te geven richtten Bert en Beppie Stichting Friends of the African Dream (FAD) op. In overleg met dorps- en stamhoofden en andere lokale autoriteiten ondersteunt de stichting duurzame projecten op het gebied van scholing en gezondheidszorg, in het bijzonder oogzorg. Daarnaast verstrekt FAD leningen aan startende ondernemingen, zodat mensen zichzelf beter kunnen ontplooien. Bert is zelfstandig ondernemer, Beppie werkt parttime als personeelsadviseur. Dat biedt hen de vrijheid om regelmatig naar Afrika te reizen en nieuwe ideeën op te doen. Bert: ‘We zijn wars van bureaucratie en hechten aan transparantie. FAD besteedt meer dan 90 procent van het budget in Sierra Leone. Natuurlijk gaat er ook wel eens wat mis, maar dat accepteren we. Het merendeel van onze projecten leidt tot duurzame verbetering. Daar gaat het om. Het geeft enorm veel voldoening om op deze manier met ons geld om te gaan.’

www.stichting-fad.org

32


33

Bezit & betekenis

‘Geld is saai’

34

Berekenend kan je hem niet noemen, topkok Herman den Blijker. Hij werkt intuïtief, gaat er vol voor als het goed voelt. Dat pakt soms anders uit dan verwacht.


35

‘Mijn enige graadmeter is: vind ik het leuk? Voelt het goed? Als het misgaat heb ik weer iets geleerd’

T

ussen tien en elf uur in de ochtend is het een komen en gaan van bestelauto’s op de Rotterdamse Wilhelminakade. Ze houden halt voor restaurant Las Palmas, waar ze dagelijks hun verse waar afleveren – van fruit tot grote bossen bloemen en van kraakverse vis tot kisten vol met groenten. Binnen loopt eigenaar Herman den Blijker (1958) keurend en proevend rond. Geen detail lijkt hem te ontgaan. Hij is als de regisseur die een uur voor de voorstelling de technici en de spelers van de laatste instructies voorziet. Het decor is een grote, industriële ruimte, doorkruist door massieve aluminiumbuizen. Bij de entree stapels van zijn kookboeken, elders in het 800 vierkante meter grote pand een uitstalling van de messen en de pannen waaraan Den Blijker zijn naam heeft verbonden. Hij betrok het huurpand in 2007. ‘Ik zag het en was verkocht. Dit soort beslissingen neem ik puur intuïtief. In zo’n groot pand een visrestaurant beginnen, op een plek waar nog volop wordt gebouwd en waar het lastig parkeren is – als je dat van tevoren allemaal bedenkt, begin je er niet aan. Maar mijn enige graadmeter is: vind ik het leuk? Voelt het goed? En als het misgaat heb ik weer iets geleerd. Ik heb niet voor dit vak gekozen om rijk te worden, dan had ik beter iets anders kunnen gaan doen. Het is marginale handel, zeker op de manier waarop ik het doe.’

Hoe is dat? ‘Als je echt geld wilt verdienen met een restaurant moet je de hele dag met een rekenmachine en spreadsheets in de weer zijn, zoals de familie Van der Valk of de McDonalds. Je laat je personeel

36


later komen en stuurt ze naar huis als het niet druk is. Je beknibbelt op je inkoop, laat de bloemen nog een dagje langer staan, kortom, je zit de hele dag op de kleintjes te letten. Ik kan dat niet en wil het ook niet. Ik wil blije gasten en blij personeel. Ze moeten trots zijn dat ze hier werken. Wel heb ik geleerd om mijn gasten niet meer van alles en nog wat voor niks te geven. Toen ik net met restaurant De Engel was begonnen vond ik het bijna vervelend om de gasten een rekening te geven. Hallo, ze zijn toch mijn gasten? Ik gaf ze een kreeftje of een mooi stukje zwezerik als ze te lang moesten wachten. Dat is niet vol te houden. Nu heb ik mensen om mij heen die mij daarvoor behoeden, tenminste dat proberen ze.’

Toch wekt u niet de indruk van een sappelaar, integendeel. U rijdt een mooie auto, rookt de beste sigaren en komt op de mooiste plekken. Hoe valt dat met elkaar te rijmen? ‘We gaan het toch niet de hele tijd over geld en bezit hebben, hè? Dat is saai en oninteressant. Ik ben er ook totaal niet mee bezig. Dit is een huurpand, op mijn eigen huis zit nog een lekkere hypotheek en de twee panden die ik nog in mijn bezit heb, zijn een blok aan het been. Schrijf maar op dat ik tegenwoordig mijn schoenen laat verzolen. (Lachend) Bij een hakkenbar in Milaan, dat wel, kan ik tenminste ergens lekker gaan lunchen, terwijl ze ermee bezig zijn. Zonder gekheid, die mooie auto, dat is een dealtje, anders zou ik die nooit kunnen rijden. Dat is het voordeel als je regelmatig met je hoofd op de tv bent. Een doos Cubaanse sigaren van zevenhonderd euro zou ik zelf nooit kopen, dat doet me te veel pijn. Gelukkig

krijg ik die soms als ik iets doe voor een ander Zo ritsel ik de eindjes aan elkaar. Nee, dat is natuurlijk overdreven, ik kan best af en toe op vakantie of goed uit eten gaan met mijn meissie. Maar dat kan vooral omdat ik er allerlei dingen naast doe, zoals die tv-programma’s en de kookspullen voor de Blokker.’

U was niet bepaald een modelleerling. Heeft u spijt dat u geen school heeft afgemaakt? ‘Ik kijk nooit achterom, dat is zo zinloos. Ik heb alleen lagere school, ik was te onrustig en te snel afgeleid voor het onderwijs. Ik ging volstrekt mijn eigen gang. Op mijn achtste verdiende ik al mijn eigen geld. Ik zat bij de melkboer op de bok, 2,50 per dag verdiende ik daarmee, let wel, in guldens. Van mijn eerste geld heb ik een bos bloemen voor mijn moeder gekocht. Daarna heb ik een tijdje bij Van der Valk gewerkt en op verschillende plekken in Frankrijk, waar ik echt heb leren koken. Ik werkte tot ik weer wat geld had en stopte dan weer. Pas op mijn 34ste werd het serieus toen we met restaurant De Engel begonnen. Met vallen en opstaan kookten we daar een Michelinster bij elkaar, die ons een aantal jaren later weer werd afgenomen, omdat ze vonden dat ik te groot was geworden. Je kan niet op tien paarden tegelijk wedden, vonden die

37

Keerpunt Herman den Blijker (1958) Herman den Blijker groeide op in Rotterdam-Zuid in een gezin met drie zussen. Zijn vader was verkoper van schoonmaakmiddelen, zijn moeder huisvrouw. Op z’n negentiende vertrok hij naar Frankrijk, waar hem de liefde voor simpel, eerlijk eten werd bijgebracht. Terug in Nederland kookt hij in verschillende keukens, om in 1993 samen met zijn toenmalige compagnon David Crouwel restaurant De Engel te beginnen. Samen met Crouwel bouwt hij een imposant imperium op. De samenwerking met Crouwel loopt echter hardhandig op de klippen, tot aan rechtszaken aan toe. Den Blijker wil er geen woord meer aan vuil maken, anders dan dat het een harde – en dure – les is geweest. Het eerste tv-programma waarin hij een prominente rol had, was de docusoap De Engel & Het Paard. Later gevolgd door onder meer Herrie in de Keuken, Herman Helpt, Herrie in het Hotel, Herrie met Sterren en Herman gaat ver. Ook verschenen er een zestal kookboeken van zijn hand. Den Blijker is getrouwd en heeft een zoon en een labrador, de eerste heet Matz, de hond Truffel.

38

‘Vermogen heb ik niet, ja, het vermogen om hard te werken en de kost te kunnen verdienen’ inspecteurs. Hoezo niet? We kookten nog steeds op hetzelfde niveau. Gelukkig zagen de meeste gasten dat wel in, ze bleven ons trouw.’

Het ging hard, één zaak werden er elf. Waarom maar doorgroeien? ‘Ook dat is mij overkomen. Op een gegeven moment wilden twee heel goede jongens bij mij weg om voor zichzelf te beginnen. Ik bedacht dat ik ze beter dicht bij mij kon houden, want anders zou ik er straks een stevige concurrent bij hebben. Ik heb ze toen geholpen de zaak te starten. Dat hebben we later nog een paar keer gedaan en voor je er erg in hebt, heb je ineens elf zaken. Het was te veel, vierhonderd man personeel, een holding en een takkenbos aan bv’s – we dreigden te verzuipen, ik was virtueel naar de haaien. Niet voor het eerst overigens. In de begintijd toen we nog alleen De Engel hadden ben ik ook een keer van de ondergang gered door de bank en door mijn leveranciers. We hebben sommige restaurants verkocht, bepaald niet uit rijkdom. Het was een zware, maar leerzame tijd.’

Hoe ziet uw leven er over tien jaar uit? ‘Man, ik zou al hartstikke blij zijn als ik dat haal. Ik werk veel te hard, ben te zwaar en maak me druk over van alles en nog wat. Nooit rust. Maar net zomin als over het verleden, denk ik zelden of nooit na over de toekomst. Ik zou het direct aan mijn hart krijgen als ik me moest bedenken hoe ik het tot mijn zeventigste of tachtigste jaar moet zien te redden. Ik ben heel erg met vandaag bezig. Vermogen heb ik niet, ja, het vermogen om hard te werken en altijd en overal de kost te kunnen verdienen. Ik ben blij dat ik elke dag weer naar deze zaak mag en blij met al die andere dingen die ik daarnaast doe. Ik heb ontzettend veel respect voor Sergio Herman of Jonnie Boer die elke dag maar weer achter die kachel staan. Mij lukt het zelfs niet om elke dag dezelfde route van en naar huis te rijden. Waar ik het meest blij mee ben is mijn jonge zoontje, een godsgeschenk. Al dat werken doe ik omdat ik het leuk vind, maar ook om hem straks de kansen te kunnen geven die ik vroeger nooit heb gehad of toen niet heb gepakt.’

Van winst naar non-profit

‘Nu worden ze gehoord in Afrika’ Pim de Wit (61) ‘Een keerpunt bestaat uit breken met het oude en starten met het nieuwe. Het oude was mijn corporate life als directeur van een groot bedrijf met bijna tweeduizend werknemers en een half miljard omzet. Na een ruzie met de aandeelhouders werd ik ontslagen. Ik gaf mezelf een jaar om iets heel anders te gaan doen. Het lag voor de hand dat dat met Afrika te maken had, dat continent heeft mijn grote passie. Vanwege de natuur, de fascinerende manier van leven en de uitdagende mogelijkheden om dingen van de grond te krijgen. Het nieuwe, dat werden de drie organisaties die ik (mede) oprichtte: Africa Interactive, een bedrijf dat films


en documentaires produceert, het Africa Media Ventures Fund en de stichting Voices of Africa Media Foundation. Met de laatste geven we een stem aan mensen die voorheen niet werden gehoord. In Kenia traint het Nairobi Community Media House mensen uit de slums zodat zij als filmmaker hun eigen boterham kunnen verdienen. Een sterke mediasector vergroot de transparantie in een samenleving. Zo leveren we een bijdrage aan een betere maatschappij.’ www.africanslumjournal.com www.amvf.nl

39

Wij

bankiers ‘Mijn salaris werd bepaald door de akkerbouwers’

‘D

40

e Boerenleenbank Garsthuizen huurde kantoorruimte bij ons aan huis. Toen mijn vader overleed, nam ik met mijn moeder – en later met mijn vrouw – zijn werkzaamheden als kassier over. Ik was dan wel in loondienst bij de bank, maar ik hechtte ook sterk aan het vrije ondernemerschap. Dus was ik ook commissionair in granen en zaden en suikerbietenagent voor de CSM in Groningen. Dat kon, het bankwerk nam geen hele dagen in beslag. Toen het loonzakje in de jaren zestig werd vervangen door een bankrekening, werd het een stuk drukker. We hadden nog lang een handgeschreven administratie. Ik tikte de rekeningoverzichten op een gewone typemachine in.

De bank was drie avonden per week open, maar als we thuis waren, konden onze klanten natuurlijk altijd aankloppen. We voorzagen ze dus ook tussentijds van geld en cheques. Als zeer kleine bank deden we niet aan verzekeringen of vakantiereizen. Voor het afsluiten van grote hypotheken en kredieten kon ik hulp krijgen van het regiokantoor in Groningen. De maandelijkse bestuursvergaderingen werden gehouden in onze achterkamer, die ook de wachtkamer was. Eigenlijk konden we niet met vakantie, maar toch gingen we eens per jaar, rond Hemelvaart, met het gezin vier dagen weg. Dan stuurden we een brief naar het hele dorp dat de bank een paar dagen gesloten zou zijn.

Naam Aldert van Ess (80)

Bankierde letterlijk vanuit huis

Is gepensioneerd bankier

Kijkt met veel plezier terug op zijn bankierstijd


Toen ik 58 was, fuseerden we met een naburige Rabobank en vloeide ik af via een SUD- en VUT-regeling. Mijn andere beroepen heb ik nog jaren volgehouden. Mijn salaris werd in de eerste jaren bepaald door de akkerbouwers die het bestuur vormden en dat was geen vetpot. Ik kijk met enorm veel plezier terug op mijn bankierstijd, mijn vrouw ook. Ik kan in alle eerlijkheid zeggen dat ik nooit problemen heb gehad, noch met klanten, noch met besturen. Ik fiets elke week naar Groningen, 26 kilometer hier vandaan. In de Korenbeurs, waar nog steeds de notering voor granen wordt opgemaakt, tref ik oud-collega’s. We halen graag herinneringen op.’

41

‘Ik ga de bank heus missen’

‘I

42

k wandelde 43 jaar geleden de Boerenleenbank in Dronten binnen voor een “tijdelijk” baantje. Eind 2013 ga ik met pensioen. Toen ik 18 was, ging mijn vader werken bij een grote fruitteler in de buurt van Dronten. Ik heb daar de eerste zomer geholpen; het volgende jaar zou ik naar de kweekschool in Zwolle gaan. We waren met zeven kinderen, dus de handjes moesten wel wapperen. Tot het schooljaar begon, kon ik nog een half jaar bij de Boerenleenbank in Dronten aan de slag. Vreselijk vond ik het: adressen tikken op de enveloppen waarin de kalender verstuurd zou worden. Toen werd er iemand ziek bij het bijkantoor

Biddinghuizen en werd ik erop afgestuurd om hem te vervangen. Ik mocht mensen helpen en adviseren en ik was meteen verkocht. Inmiddels heb ik bij vrijwel alle disciplines binnen de bank gewerkt: Effecten, Bedrijven, Private Banking, noem maar op. Ik had eigenlijk steeds een nieuwe baan, maar dan binnen dezelfde organisatie. Ik ben echt 43 jaar zingend naar mijn werk gegaan. De afgelopen jaren moesten we door de AFM-regelgeving strenger zijn bij de kredietverschaffing. “Rule based” werken, door de financiële crisis van 2008, is soms lastig. Vooral als het klanten of gezinnen zijn die je kent en waar je vertrouwen in hebt.

Naam Rijk Doeze Jager (62)

Wordt áltijd aangesproken op het imago van bankiers

Is manager Private Banking bij Rabobank Flevoland

Steunt het coöperatieve gedachtegoed meer dan ooit


Ik begrijp de regels wel, maar ik zie zo’n weigering toch wel eens als een gemiste kans. Bij elke barbecue, bij elke borrel word ik aangesproken op het imago van bankiers. Er zijn fouten gemaakt in de financiële wereld en het is terecht dat mensen zich daarvoor moeten verantwoorden. Maar ik ben trots op de bank. Het coöperatieve gedachtegoed ondersteun ik meer dan ooit. Ik ga met pensioen omdat ik nog wil studeren, gezond ben en wil rondreizen met mijn vrouw, nu onze vijf kinderen uitgestudeerd zijn. De bank ga ik heus missen. Maar ik kijk ook uit naar een nieuwe dimensie in mijn leven.’

43

‘Soms blijven verhalen in je hoofd zitten’

‘T

44

ijdens mijn studie bedrijfseconomie werd ik gegrepen door het vak financiële planning. Het liet me nooit meer los. Op uitnodiging van mijn docent, die destijds ook hoofd Fiscale Zaken bij Rabobank Nederland was, heb ik gesolliciteerd naar een traineeship bij de Rabobank. Ik voelde me meteen thuis, mensen gaan prettig met elkaar en met klanten om. Als kind gaf de Rabobank me al een speciaal gevoel. Dat was de bank waar ik aan de hand van mijn vader naartoe ging om mijn spaarpotje te legen. Ik adviseer klanten bij complexe financiële vraagstukken. Maar ik praat zel-

den over geld. Geld is alleen maar een middel om plannen te verwezenlijken. Dat is dan ook waarnaar ik op zoek ga in mijn gesprekken met de klant. We praten over hun plannen, en over hun dromen, hun drijfveren, hun doelen. Ik weet soms meer van mensen dan hun eigen vrienden. Dat is ook wat mij drijft: de diepgaande contacten met mensen. Soms blijven de verhalen in je hoofd zitten. Zo hadden wij een klant die wilde schenken aan een goed doel. Toen hij had uitgelegd waarom, waren we allemaal geëmotioneerd. Daar denk ik dan nog vaak over na. Er zijn ook lastige momenten. Mensen zijn niet

Naam Irma Slotboom (41)

Motivatie De diepgaande contacten met mensen

Is vermogensmanager bij Rabobank Vlietstreek Zoetermeer

Lastig De lage rentestand: ‘Dat kan ik uitleggen, maar niet veranderen.’


blij met de huidige lage rentestand, die lager is dan de inflatie. Dat kan ik uitleggen, maar ik kan het helaas niet veranderen. En wat me nog vers in het geheugen staat, is de instorting van de beurs in 2008. We moesten sommige mensen vertellen dat een kwart van hun vermogen verdampt was. Dat is lastig. Ze hebben zo hard gewerkt voor hun geld en dan verdwijnt het zomaar. Bankiers zijn graaiers, wordt wel gezegd. Onzin. Ik ben niet bezig met snel geld verdienen, niet voor mezelf en niet voor de bank. Ik hecht aan langdurige contacten. Die zijn de kern van mijn werk.’

45

Wortels

‘Het liefst helpen we in de omgeving’ Omdat het ze voor de wind is gegaan. Dicky Möhle Jansen doet met El Dinero Encontrado iets terug: voor Barneveld.

‘I 46

k ben in Harskamp opgegroeid in een gezin met vijf kinderen aan de rand van het Loobos. Mijn vader was daar bosarbeider. Het is een groot bos, het loopt helemaal door tot Apeldoorn. We waren als kind altijd in het bos aan het spelen. Hutten bouwen, zwerftochten maken, op zoek naar herten. Mijn moeder woont nog steeds in hetzelfde huis. Ik kom er vaak. Als ik daar ben, ga ik altijd even het bos in. Toen ik trouwde op mijn drieëntwintigste verhuisde ik naar Barneveld, elf kilometer verderop. Mijn man had ik leren kennen via mijn werk. Hij was vertegenwoordiger, ik werkte op kantoor. We waren net getrouwd toen het bedrijf, een groothandel in elektronicaonderdelen, failliet ging. Zaten we


allebei zonder baan terwijl we net een huis hadden gekocht. Mijn man kon een deel van de inventaris overkopen. Samen met zijn oude baas begon hij voor zichzelf. Ik had zo mijn twijfels. Hij moest 25 duizend gulden lenen. Een heel bedrag, maar we hadden tegelijkertijd niets te verliezen. Ik heb er zelf ook gewerkt tot onze oudste dochter geboren werd.’ Intronics, zoals het bedrijf inmiddels heette, groeide als kool. We verhuisden met ons gezin van een rijtjeshuis naar een twee-onder-een-kap. In 1999 bestond het bedrijf 25 jaar en werkten er honderd man. Dat hebben we groots gevierd. Daarna heeft hij het verkocht aan een beursgenoteerd Nederlands bedrijf. Met die timing hadden we geluk. Het was nog de goede tijd.

Ineens heb je heel veel geld. Over dat vermogen zijn we altijd heel nuchter geweest. Je bent er blij mee, maar het is tegelijkertijd een situatie waar je stapsgewijs naartoe bent gegroeid. We verhuisden opnieuw in Barneveld. Nu lieten we een huis bouwen.’

Uit de krant ‘Vlak nadat we het bedrijf verkocht hadden, zijn we gestart met de stichting El Dinero Encontrado (het gevonden geld). We hebben vijf jaar lang een groot bedrag gestort op de rekening van de stichting en sinds die tijd steunen we mensen jaarlijks met geld. Die stichting voelde als een logische stap. Wij hebben het goed, de kinderen komen niets te kort. Het is ons eigenlijk altijd voor de wind gegaan. Sommige

47

Keerpunt ‘Als je mij direct van het Loobos in dit huis had gezet, was het niet goed gekomen’

Van drinker naar sportman

‘Ik was mezelf aan het vernietigen’ mensen doen net zo hard hun best maar hebben minder geluk. Als je alles voor jezelf houdt, ben je niet goed bezig. Er is een bepaald bedrag per jaar aan rente dat we schenken. Het allerliefste doen we iets in de eigen omgeving. Bijvoorbeeld een overbruggingskapitaal voor iemand die door een ernstige ziekte van zijn kind zijn bedrijf niet langer kan runnen. Of we zorgen dat iemand met een verlamming zijn auto kan laten ombouwen zodat hij weer mobiel is. Heel vaak lees ik over zoiets in de krant. Als het initiatief mij aanspreekt, pak ik de telefoon en bel ik zo iemand. We geven weinig ruchtbaarheid aan die schenkingen.’ Tien jaar oude auto ‘Van jaloezie heb ik in Barneveld geen last. Ik denk dat je daar zelf een grote rol in speelt. Hoe ben je als mens? Blijf je met beide benen op de grond staan? Wij lopen niet te koop met wat we hebben. Dat is ons voordeel. Mijn auto is tien jaar oud en heeft mij nog nooit 48

in de steek gelaten. Het zou ondankbaar zijn om een nieuwe te kopen. Mijn man is daar wel makkelijker in. Ook al is voor mij iedereen hetzelfde, je merkt wel dat mensen anders naar je kijken. Als ze weten dat je in een groot huis woont, zien ze je ineens staan. Willen bevriend met je worden. Dat heb ik wel meegemaakt. Was ik bezig voor het huis en kwam er een onbekend iemand langs.‟Mooi huis”, zei hij. ‟Jij zit hier aardig.” ‟Oh, maar ik woon hier niet”, reageerde ik. ‟Ik ben de schoonmaakster.” Het gesprek was meteen afgelopen. We zijn gewoon gebleven. Natuurlijk maak je als mens een ontwikkeling door, je wordt zelfverzekerder. Als je man directeur wordt, kom je in contact met allerlei mensen. De eerste keer dat ik mee uit eten ging, was ik best zenuwachtig. Daar heb ik nu geen last meer van.’

Honkvast ‘Het fijne van Barneveld is dat je elkaar wel kent, zonder dat je er last van hebt.

In Harskamp, waar ik geboren ben, wist iedereen alles van elkaar. Barneveld is niet veel verder, maar wel groter, daardoor letten mensen minder op elkaar. Iedereen zegt dat Barnevelders gesloten zijn, maar dat valt heel erg mee. Als ik naar het centrum fiets, kom ik altijd wel een bekende tegen en maak je even een praatje. Ik denk dat ik hier nooit meer wegga. We hebben wel eens gefantaseerd over emigreren, toen we het bedrijf net hadden verkocht, maar eigenlijk was ik daar al snel klaar mee. Vooral mijn familie zou ik missen. Sommige mensen reizen hun werk achterna en vinden het prima om steeds ergens anders te wonen. Ik ben juist heel honkvast. Drie keer zijn we verhuisd binnen Barneveld, maar ik vond het iedere keer moeilijk. Je moet toch weer opnieuw je plek vinden. Ik kan slecht tegen veranderingen. Als je mij direct van het Loobos in dit huis had gezet, was het niet goed gekomen.’

Thomas Braun (47) ‘Mijn keerpunt kwam in december 2008. Ik werkte bij een uitgeverij in Amsterdam en ging elke dag met de trein van Duivendrecht naar Bussum. Op het station kocht ik bier – eerst één, toen twee en al snel halve liters – en wachtte rokend en drinkend op de trein. Kwam ik thuis, zaten mijn vrouw en zoontje te wachten, maar liep ik linea recta door naar de schuur, met een paar biertjes, omdat ik zogenaamd een zware dag had gehad en moest nadenken. Mijn leven bestond uit te veel eten, drinken en roken. Tot ik me realiseerde dat ik mezelf aan het vernietigen was. Ik stopte met roken en ging naar de sportschool. Daar lag een folder van de Bormio Bike Challenge, een fietstocht in de Italiaanse Dolomieten. Twee dagen na mijn inschrijving werd ik gebeld door ene Hajé. Zo’n sportbeest dat ooit in de VS bokste. Hij wilde me wel klaarstomen. En inderdaad, vier maanden later beklom ik, 18 kilo lichter, de Stelvio, Gavia en Mortirolo. Bergen van zo’n 2800 meter hoog. Het fietsen heeft mijn leven totaal veranderd. Ik schreef er twee boeken over, kreeg nieuwe vrienden, ben energieker dan ooit en ben gaan freelancen. Volgens mijn vrouw ben ik op alle fronten een leukere man.’ www.thomasbraun.nl


49

Familieportret

Geen gespreid bedje

50

In Winschoten zetten drie broers het levenswerk van hun vader voort, elk in een rol die hem het beste past: ‘In een sterk bedrijf is iedereen even belangrijk.’


51

George Helmers

Jeroen Helmers

(1943)

(1974)

Begon na de ambachtschool als meubelmaker bij de familie Scholte. Nam begin jaren 80 het bedrijf over en richtte Interoffice en Interfurn op. Droeg het bedrijf in 2011 over aan de kinderen.

Begonnen als makelaar in Groningen. Werkte in het familiebedrijf als accountmanager kantoormeubilair bij Interoffice. Inmiddels projectleider aldaar. Samen met Yvonne, twee kinderen.

Paul Helmers

Thijs Helmers

(1971)

(1978)

Begon in het familiebedrijf na de dienstplicht en de autobrancheopleiding IVA in Driebergen. Thans calculator bij Interfurn. Samenwonend met Anja, een dochter, tweede kind op komst (maart 2014).

E

en maandagochtend in september, het industrieterrein van Winschoten. Zon, wolken en wind. Aan de J.A. Koningstraat, de M.J. van Olmstraat en de A.J. Romijnweg liggen de bedrijven van de fam. Helmers gebroederlijk naast elkaar: Interfurn, Interoffice, Interfit. Ze horen bij elkaar, maar doen toch elk hun eigen ‟ding”. Van hieruit worden apotheken, ziekenhuizen en kantoren ingericht, in het hele land en, sinds kort, het Verenigd Koninkrijk. In het vanzelfsprekend strak en comfortabel ingerichte directiekantoor van Interfurn zit George Helmers met zijn zonen Jeroen en Thijs aan een tafel. Oudste zoon en broer Paul komt zo, hij maakt nog een offerte af die 52

Werd tijdens zijn studie informatica systeembeheerder in het familiebedrijf. Sinds vijf jaar in de directie van de Interwinn Groep, sinds een paar jaar tevens directeur van Interoffice. Samen met Wendy, twee kinderen.

nú de deur uit moet. Het is druk, zegt vader George. Gelukkig wel. In de kantoren, tekenkamers en productiehallen hier omheen werken rond de honderd mensen, vertelt Helmers sr. Dat is heel wat, ja. ‘Wij zijn geen bedrijf dat op de trom slaat van hoe goed we wel niet zijn.’ De Interwinn Groep, zoals de bedrijven samen heten, levert al bijna zeventig jaar vakwerk, van tekening tot installatie. In Winschoten zijn ze er blij mee, zeker in deze tijden. Speelgoed in een schuurtje George vertelt hoe een scheepstimmerman zonder werk, meneer Scholte, in de oorlog in een schuurtje in Winschoten speelgoed ging maken.

George zelf kwam uit een arbeidersfamilie, hij ging naar de LTS en zou meubelmaker worden. Rond 1960 kwam hij bij de familie Scholte in dienst, inmiddels actief in interieurbouw en winkelinrichting. George werd er een soort manusje-van-alles, hij regelde allerlei dingen, wist overal van. Toen Scholte overleed, vroeg de familie hem het bedrijf te leiden. Het was een klein bedrijf, de klanten zaten in de buurt. De A28 was nog niet af, Zwolle was al ver. Begin jaren 80 nam Helmers het bedrijf over. Sommige collega’s van toen werken nog steeds voor het bedrijf. De mensen zijn loyaal en trouw. Het is een van de redenen dat het bedrijf in Winschoten is gebleven. Een andere

‘Het gaat om de juiste persoon op de juiste plaats, en dat is niet per se een kind van de directeur’ is de ruimte, de mogelijkheid om uit te breiden. Aan de hand van een met viltstift ingekleurde kadasterkaart laat Helmers zien hoe het bedrijf er in de loop der jaren panden en productiehallen bij kreeg. Zijn zoons luisteren aandachtig. ‘Leuk om een keer te horen’, zegt Jeroen met een glimlach. Paul is inmiddels ook binnengekomen. In de jaren 80 en 90 ging het steeds


beter met het bedrijf, vertelt vader Helmers verder. Ze gingen lab- en apotheekinterieurs maken, kregen opdrachten van hogescholen, universiteiten, ziekenhuizen. Veel sjouwen De jongens groeiden op in de tijd dat het bedrijf werd opgebouwd. Paul is van ’71, Jeroen van ’74, Thijs van ’78. Drie broers, zoons – overhemden,

hetzelfde wijkende haar als vader. ‘Wij moesten altijd afstanden overbruggen’, vertelt Thijs. ‘We moesten alles perfect voorbereiden. Bij een opdracht in het westen of Brabant rij je niet gauw even terug voor een paar schroefjes.’ Vanaf een jaar of vijftien werkten de jongens mee in het bedrijf, in de weekenden, in de vakanties. Sjouwen, stapelen, in- en uitladen. ’s Ochtends

53

om vier uur, half vijf, op de fiets naar Oude Pekela, en van daar verder in een vrachtwagen met meubels. Schoonmaken in Wageningen, een doos Andy mee. Ze hebben veel gesjouwd, zegt Jeroen. ‘Dat vormt je wel. Je leert waarderen wat andere mensen doen.’ ‘In een sterk bedrijf is iedereen belangrijk’, zegt Paul. Vader Helmers is voor iedereen in het bedrijf ‟George”. Thuis waakte moeder Helmers erover dat het niet alleen maar over de zaak ging. George deed het werk altijd met plezier. Drie jaar terug ging hij officieel met pensioen. Hij is er nog elke dag. Thijs, de jongste, is nu algemeen directeur en heeft de dagelijkse leiding over Interoffice. Paul is calculator bij Interfurn, Jeroen is bij Interoffice projectleider. Alle drie wonen ze nog in Winschoten, of in Blauwestad, aan de overkant van de A7.

Geen gespreid bedje Het is niet zo dat de directietaken bij de bedrijvengroep onder de kinderen zijn verdeeld. Interfit en Interfurn hebben andere directeuren. Het gaat om de juiste persoon op de juiste plaats, en dat is niet per se een kind van de directeur. ‘Ik heb niet gekeken: welke functies moeten die kinderen van mij krijgen’, zegt George. ‘Mensen moeten capabel zijn. Er zaten al goede mensen op directieplekken.’ Paul begon als monteur bij Interoffice, was verkoper in de kantoorshop. Toen de calculator met de VUT ging, overigens ook na een dienstverband van veertig jaar, kwam er een plek vrij waar Paul kon doen wat hij graag doet. Jeroen was makelaar voor hij in 2004 in het familiebedrijf kwam. Thijs was de enige die altijd het idee had dat hij bij het bedrijf van vader ging werken. ‘Ik heb dat niet zo gepromoot hoor’, zegt George. Jeroen: ‘Jij zei ook: ga nou eerst eens bij iemand anders aan het werk.’ Er werden eisen gesteld, de jongens kwamen niet in een gespreid bedje. Thijs leerde als systeembeheerder het bedrijf kennen en richtte in 2005 de telecomtak van het bedrijf op, voordat zijn vader hem vroeg ‟naar de overkant van de straat” te komen, om hem klaar te stomen voor de directie van de groep. We willen een stabiele werkgever zijn, zegt George. Het gaat 54

‘We hebben veel gesjouwd, dat vormt je wel. Je leert waarderen wat andere mensen doen’

goed, ondanks de moeilijke markt sinds 2008. We kijken naar buiten, de Koningstraat in. De buurman is onlangs failliet gegaan. ‘Als bij ons een klant van tien jaar geleden belt,’ zegt Paul, ‘krijgt hij dezelfde mensen aan de lijn als toen. Dat schept vertrouwen.’ ‘Dit is de belangrijkste vraag bij een overname van een familiebedrijf door de kinderen,’ zegt George: ‘hoe kun je de aandelen fiscaal het voordeligst

aan hen overdoen? Je wilt voorkomen dat je een groot deel van het bedrijf kwijt bent aan belasting. Je praat met de bank, de accountant, specialisten. Je maakt een plan, dat de fiscus moet goedkeuren.’ Bij de familie Helmers duurde het hele proces zeven jaar. Emotionele overdracht In 2004 hebben Paul, Jeroen en Thijs elk 10 procent van de aandelen gekocht. Ze deelden vanaf dat moment

voor een gedeelte in de winst, bouwden wat vermogen op. In 2011 namen ze met hulp van de Rabobank de overige 70 procent van de aandelen over. De bank is in het overnametraject een belangrijke partner en adviseur geweest. George heeft zelf geen aandelen meer, om te voorkomen dat zijn zoons anders na zijn overlijden een flink deel kwijt zijn aan erfbelasting. Jeroen: ‘Het belangrijkst is de voortzetting van het bedrijf.


Het is toch zijn levenswerk.’ Bij een bedrijfsovername in een familiebedrijf zijn er ook emotionele momenten. Met familie onder elkaar zeg je misschien meer tegen elkaar dan in andere bedrijven. De broers waarderen elkaar en hun vader, zonder dat die waardering met zoveel woorden wordt uitgesproken. Ze werken allemaal op een andere afdeling in het bedrijf en hebben in de dagelijkse gang van zaken eigenlijk

niet zoveel met elkaar te maken. In de toekomst nemen de kinderen van de broers het bedrijf misschien over. Wie dan leeft, wie dan zorgt. Vader en zoons Helmers staan op. De broers hebben zo een overleg, beneden in de productiehallen staan leveringen klaar voor Amersfoort en Amsterdam. George Helmers hangt zijn jasje over een stoel. ‘Jongens, aan de slag.’ 55

Financieel DNA

‘We zouden meer kunnen regelen’ Nicholas en Suus zijn allebei kinderen van de populaire (overleden) presentator Willem Ruis, maar kregen een totaal andere financiële opvoeding.

Wat leerden jullie over geld? Suus: ‘We waren vermogend, maar mijn vader kwam uit een arm arbeidersgezin en was daarom zeer streng waar het geld betrof. Hij hield een huishoudboekje bij, waarin iedere uitgave nauwgezet bijgehouden werd. Ik zie het nog liggen naast het bestek in de la. Toen ik ouder werd en boodschappen ging doen, moest ik dat ook bijhouden. Begrijp me niet verkeerd: we hadden het goed, leefden in een groot huis, gingen een keer in de week uit eten en hadden een vakantiehuis in de zon, maar er werd geen geld over de balk gesmeten. Maar goed ook dat ik geen geld kreeg, want ik had een gat in mijn hand. Voor ik met mijn ogen knipperde was het weg. Ik ben dus redelijk streng opgevoed financieel. Zelf ben ik veel milder.’ Nicolas: ‘Ik ben heel anders opge56


groeid. Toen mijn vader en moeder gingen scheiden, ben ik met mijn moeder meegegaan. Ik was vijf jaar. Zij heeft nooit over geld gepraat, heeft het altijd uit mijn zicht gehouden. Ik had alles wat ik nodig had, ik had ook geen grote wensen. Met Sinterklaas en mijn verjaardag kreeg ik cadeaus, daarmee was ik tevreden.’

Twee verschillende opvoedingen. Welke is beter? Suus: ‘Die van mijn vader. Ik ben blij dat hij mij de waarde van geld bijgebracht heeft.’ Nicolas: ‘Ik ben het met je eens. Want toen ik ging studeren, wist ik niets. Ik moest boeken kopen, collegegeld betalen, de telefoonrekening, noem maar op. De deurwaarder heeft nooit op de stoep gestaan, maar veel gescheeld heeft het niet. Ik liet alle rekeningen

liggen en gaf het geld gewoon uit. Ik heb echt moeten leren omgaan met geld.’ Suus: ‘Heb je het daar wel eens met mam over gehad?’ Nicolas: ‘Jawel. Zij zei dat ze het inderdaad anders had moeten doen, maar dat ze me wilde beschermen, omdat het al zo moeilijk was met de scheiding. Lief, maar niet goed.’

Jullie zijn allebei zzp’er. Hoe gaat het? Suus: ‘Het is lastig op dit moment. Ik schrijf voor magazines en zie de ene na de andere opdrachtgever omvallen. Ik moet echt letten op wat ik uitgeef.’ Nicolas: ‘Als voice-over vergaat het mij beter. Mijn omzet is dit jaar flink hoger dan vorig jaar. Alleen moet ik af en toe langer op mijn geld wachten.’ Suus: ‘Sommige uitgevers betalen pas

57

Van werknemer naar ondernemer

‘Beschermen is lief, maar niet goed’

als het magazine al bij de drukker ligt. Ze hebben niet in de gaten dat ik het als kleine zelfstandige hard nodig heb en geen financiële buffer heb waarop ik kan terugvallen.’

Suus Ruis (38) Schrijfster en journalist voor diverse tijdschriften. Heeft drie boeken op haar naam staan: ‘Tweede viool’ (2008), ‘Zonde’ (2012) en ‘Wat ze je niet vertellen over mama zijn’ (2013). In het voorjaar van 2014 verschijnt haar vierde boek: ‘Wat ze je niet vertellen over geld’.

Nicolas Ruis (36) Voice-over. Nieuwslezer voor het ANP bij radiostations als Radio 538, BNR en Sky Radio. Stem onder diverse programma’s van National Geographic en series van SBS6, Net 5, Veronica en 24Kitchen. Spreekt ook tvcommercials, instructievideo’s en infomercials in.

58

Sparen zit er niet in op dit moment? Suus: ‘Nee. Ik ben erg bezig met bezuinigen. Dat lukt goed. Ik ben overgestapt op een andere energieleverancier, heb bespaard op internet- en telefoonkosten en veel abonnementen de deur uitgegooid. Bij elkaar scheelt het me een paar honderd euro per maand. Je bent geneigd om alles bij het oude te laten, maar als je tarieven gaat vergelijken, kun je veel besparen.’ Nicolas: ‘We letten best op de kosten, ook met boodschappen doen. Maar sparen heb ik alleen voor mijn huwelijk gedaan, verder nooit. Op dit moment vind ik het ook niet nodig. Mijn vrouw en ik verdienen allebei. We hebben geen kinderen en kunnen het geld dus makkelijk uitgeven aan mooie dingen en lekker eten. Er staat dan nog genoeg geld op de betaalrekening voor het geval we een nieuwe wasmachine nodig hebben. Het wordt natuurlijk anders als we wél kinderen zouden krijgen.’ Suus: ‘Dat wordt het zeker. Mijn zoontje van zes vraagt me wel eens: “Mama, hoeveel euro heb je?” “Tweeduizend.” “Wow, dat is veel.” “Nou,” zeg ik dan, “morgen heb ik er nog maar dertig”. Daar snapt hij natuurlijk niets van. Dan leg ik hem uit dat de auto, het

huis, de verzekeringen en de boodschappen nog betaald moeten worden en dat het geld dan bijna op is. Zo leer ik hem spelenderwijs de waarde van geld. Hij krijgt ook niet zomaar geld om iets te kopen. Daar moet hij voor sparen.’

Je gaat wel een boek over geld schrijven. Suus: ‘Klopt. Wat ze je niet vertellen over geld. Dat is de titel. In het voorjaar van 2014 verschijnt het. Het is een soort vervolg op Wat ze je niet vertellen over mama zijn, dat in 2013 verschenen is. Het wordt humoristisch, herkenbaar, maar zeker ook serieus. Met veel tips. Veel mensen zijn slecht in financiën. In verzekeringen, pensioenen, belastingen, hypotheken, noem maar op. Ik ook. Voor mij is het een mooie gelegenheid om zaken eens goed uit te pluizen. Ikzelf heb ook niet veel geregeld, steek eigenlijk mijn kop in het zand.’ Nicolas: ‘Ha, ik ben ook een financiële struisvogel. Ik heb ook niets voor mijn pensioen geregeld. Ach, denk ik dan: ik ben nog jong. Ook voor arbeidsongeschiktheid ben ik niet verzekerd. Ik wilde het wel, maar het was veel te duur. En weet je: omdat mijn stem mijn inkomen is, zou ik bepaalde uitgaansgelegenheden niet in mogen en ook niet in een vliegtuig mogen reizen. De airco zou op mijn stembanden kunnen slaan. Van die verzekering heb ik dus maar even afgezien.’

Keerpunt

‘Ik heb nu vrijheid’ Anita Fokkens (42) ‘Wacht even, er wordt net een nieuwe voorraad stoffen gebracht. Uit Berlijn deze keer. Ik verkoop ze via mijn webshop, aan consumenten in Nederland en België, maar ook aan bedrijven die producten maken van natuurlijke en duurzame materialen. Zo ben ik ook begonnen. Ik maakte, naast mijn baan bij een communicatiebureau, kussens en spreien en kon in Nederland nauwelijks mooie stoffen vinden. In het buitenland wel, maar om bij groothandels te kunnen kopen, moest ik een winkel hebben. Er bleek al snel een behoorlijke markt te zijn. Toen ik in een reorganisatie mijn baan verloor, ben ik de webshop gaan uitbouwen. Het was wel slikken: ik had twintig jaar in de communicatiebranche gewerkt, waarvan vijftien jaar bij hetzelfde bedrijf. Maar mijn nieuwe leven is geweldig! Ik kan na schooltijd thuis zijn voor mijn twee kinderen. Dat brengt rust. Ik wil nog uitbreiden met patronen en op termijn ook met een eigen stoffenlijn. Het salaris dat ik had zal ik er niet uithalen, maar de vrijheid is onbetaalbaar.’ www.jaan.nu


59

Kennis

T

Column

De bank in je broekzak

oen midden jaren 80 een shovel met geweld het hoofdpostkantoor van Groningen binnenreed, vreesde ik als achtjarig jochie meteen voor mijn zorgvuldig opgebouwde Zilvervlootspaargeld van pak ’m beet 35 gulden. Gelukkig bleef een vroeg faillissement mij bespaard. Mijn geld lag er niet, ook al had ik het daar wel gebracht. Geld en plaats hebben namelijk niets met elkaar te maken. Toen niet en nu nog veel minder. Tegenwoordig hebben we de bank in onze broekzak of tas en lijkt de rol van de lokale dorpsbank uitgespeeld. Je zou er sentimenteel van worden. De enige plaats in het dorp waar je niet even op slippers binnenliep, verdwijnt meer en meer uit het straatbeeld. Waar pennen aan een kettinkje vastzaten, waar doorzichtige kokers met spaarcentjes in een fascinerend ondergronds buizenstelsel verdwenen en waar je van die prachtige cheques kon krijgen. Het rook er naar geld. Heerlijk. Die romantiek is verdwenen. De tijd dat je ’s ochtends veel te vroeg op een heiige grensparkeerplaats te

60

Joop de Boer is planoloog en medeoprichter van popupcity.net.

veel guldens stond om te wisselen voor te weinig francs is voorbij. De grenswisselkantoren waren ooit strategische plekken voor geldhandel. Nu zijn het verlaten halfruïnes, die alleen nog door erfgoedfotografen bezocht worden. En dat komt niet alleen door de Europese Unie en de euro. ‘Location, location, location!’, het aloude adagium om zakelijk succes te verklaren, gaat niet meer op in de geldbranche. De technologie weekt

de mens los van de plaats. Maar wat krijgen we ervoor terug? Een nieuw type vertrouwen in geld en in banken? Bitcoin is een nieuwe munteenheid waarmee internetgebruikers elkaar wereldwijd betalen. Gebaseerd op onderling vertrouwen in de online wereld. Ondertussen schieten ook nieuwe internetbanken als paddenstoelen uit de grond. Zij hebben geen kantoren, filialen, en formulieren, maar strakke websites en apps die ontworpen zijn om het volledige financiële leven van de digital native te organiseren. De nieuwe iPhone 5S is uitgerust met vingerafdruktechnologie. Dit is niet alleen bedoeld om het toestel zelf te beveiligen, maar biedt ook banken wellicht nieuwe handige mogelijkheden voor veilig online betalen. Over een paar jaar betalen we met onze wijsvinger. Maar is dat nou betrouwbaarder dan die vriendelijke medewerker in het lokale bankfiliaal? Ik weet het niet, maar ik laat die zorg graag aan de bank over. Daar zijn ze voor. In ieder geval kun je niet met een shovel op een app inrijden.

Kennis Het katern over economische, financiële en culturele trends en thema’s.


61

Over beleggen

Opmars van de frontier markets

Emerging markets hebben een knauw gekregen, maar bieden op langere termijn nog mooie beleggingskansen. Vooral ‘nieuwe’ als Qatar, Nigeria, Bangladesh en Pakistan.

W

ie tien jaar geleden in emerging markets stapte, boekte jaarlijks gemiddeld 5 procent meer rendement dan de belegger in westerse aandelen. Maar sinds oktober 2010 is het tij gekeerd. Boosdoener is de schuldencrisis in Europa, wij zijn, naast de Verenigde Staten, de belangrijkste exportmarkt voor de opkomende markten. Daarnaast komt de groeivertraging van China hard aan. Dat geldt zeker voor landen die drijven op de uitvoer van grondstoffen, zoals Brazilië en Rusland, of die geprofiteerd hebben van Chinese investeringen, zoals Afrikaanse staten. Jarenlang boekte China een jaarlijkse groei van rond de 10 procent. Die tijden keren niet meer terug, verwachten experts. Zo voorspelt de Britse beleggingsadviseur Schroders dat de tweede wereldeconomie het dit jaar en volgend jaar moet doen met ongeveer 7,5 procent. Op een termijn van tien jaar zou het al mooi zijn als de groei op een jaarlijks gemiddelde van 5 procent uitkomt, zegt Han Dieperink, chief investment officer van de Rabobank. 62

Eigenlijk is de onderliggende oorzaak voor die terugval positief voor beleggers, vindt hij. China draait de geldkraan voor bedrijfsleven en lokale overheden geleidelijk dicht. Daarmee verbetert de kwaliteit van de groei. Voortaan gaat het niet meer alleen om de omvang van investeringen, maar ook om het rendement. ‘Als de overheid slechte investeringen stopzet, verbeteren zowel de marktwerking als de financieringsdiscipline van bedrijven. Dat is voor beleggers een beter verhaal’, aldus Dieperink. Opgepast voor de index In mei dit jaar incasseerden beleggers in emerging markets nieuwe klappen. De Amerikaanse centrale bank (de Fed) kondigde “tapering” aan: zoetjesaan wil zij wat minder geld in de eigen economie pompen. Prompt liepen de renteniveaus op de Amerikaanse en Europese obligatiemarkten op, voor westerse obligatiebeleggers het sein om hun geld terug te halen uit de emerging markets. In de eigen regio zijn nu immers weer betere

rendementen te behalen. De bejubelde emerging debt daalde stevig in koers, met de lokale valuta’s in hun kielzog. Dat ook de aandelenmarkten weggleden, is volgens het Franse fondshuis Comgest vooral een kwestie van wisselkoersverschillen. Uitgedrukt in euro’s waren er aanzienlijke koersdalingen, maar in de lokale valuta’s viel de schade reuze mee. Experts waarschuwen dat beleggers niet meer klakkeloos in een brede index moeten stappen. De verschillen zijn groot. Zo zijn veel exportlanden, China voorop, gebaat bij een verder herstel van de ontwikkelde markten. Anderzijds kan het terugtrekken van westers kapitaal een probleem zijn voor landen die veel importeren én voor hun financiering sterk afhankelijk zijn van buitenlandse geldschieters, aldus beleggingsspecialist Fidelity, dat India, Turkije en ZuidAfrika als voorbeelden noemt. Koersdaling is koopmoment In veel opkomende markten zijn de staatsfinanciën prima op orde, met aanzienlijke reserves in buitenlandse

Boven: Pakistaanse beurshandelaren bijeen op de Karachi Stock Exchange (KSE). Links: Drukte in een modewinkel in Bangladesh. Rechtsonder: In Qatar wordt er veel in specerijen gehandeld.


63

valuta’s. De recente terugval van hun munt ten opzichte van dollar en euro is voor hen juist een pluspunt: die maakt hun exportproducten goedkoper en verbetert dus hun concurrentiepositie. Dieperink ziet in de koersdaling van hun aandelenbeurzen een mooi koopmoment: de waarderingen liggen nu een stuk lager dan begin dit jaar, terwijl de vooruitzichten op de wat langere termijn nog even goed zijn. Naast solide overheidsfinanciën en een opkomende middenklasse die garant staat voor binnenlandse consumptiegroei, is een jonge bevolking een van de belangrijkste troeven. Een grotere beroepsbevolking betekent immers een stimulans voor de economische groei.

Beleggen in exotische landen? Gespecialiseerde beleggingsfondsen lijken de verstandigste optie voor de belegger die zijn pijlen richt op de nieuwe opkomende markten. Bij uitstek in deze categorie kan de actieve, ingewijde fondsbeheerder waarde toevoegen, omdat over de exotische markten weinig informatie en research voorhanden zijn. De koersuitslagen van de verschillende aandelen zijn vaak groot, zij kunnen zomaar variëren van min 50 procent tot plus 100 procent. Dat is meteen een reden om passieve indextrackers, die ook voor de frontiermarkten te koop zijn, vooralsnog te mijden. Zij beleggen zonder onderscheid in alle genoteerde aandelen van een geselecteerd aantal markten, zowel de succesnummers als de flops. Bovendien bestrijkt de index slechts een beperkt aantal markten. Zo zijn in de MSCI Frontier Markets Index slechts 25 landen vertegenwoordigd, terwijl er in totaal zo’n zestig tot zeventig landen zijn die onder deze noemer vallen. Dat er nauwelijks analisten zijn die de markten volgen, laat staan de individuele bedrijven, maakt een directe belegging in een aandeel ook lastig – hoewel het technisch best te doen is. Zo is van een heel stel frontieraandelen een internationale versie te koop op de Londense of New Yorkse beurs. 64

Onderbelichte nieuwkomers Interessante beleggingskansen bieden de zogeheten frontiermarkten. Dit zijn nieuwe opkomende markten, onder meer in Afrika en het Midden-Oosten. In de MSCI Frontier Markets Index zijn 25 landen opgenomen, en hun beurzen hadden dit jaar nauwelijks last van de malaise op de “gewone” emerging markets. Dat is te danken aan hun beperkte samenhang met de ontwikkelde markten, doordat lokale beleggers er de dienst uitmaken. Daarmee zijn deze markten nuttig voor de diversificatie van de beleggingsportefeuille. Bovendien zijn de aandelen er laag gewaardeerd, zegt Dieperink. ‘Grote beleggers zoals pensioenfondsen kijken niet naar de kleintjes, dat past vaak niet binnen hun mandaat.’ Terwijl in bijvoorbeeld de VS aandelen tegen gemiddeld vijftien keer de winst worden verhandeld en in de emerging markets minder dan tien, is die koers-winstverhouding bij de frontiermarkten vergelijkbaar, maar met betere winstvooruitzichten. Dat er weinig wordt gehandeld op deze aandelenbeurzen heeft wel als nadeel dat de volatiliteit doorgaans hoog is. Op stressmomenten uitstappen kan daardoor tot een fors koersverlies leiden. ‘Des te belangrijker is het om voor de langere termijn te gaan’, waarschuwt Dieperink. Voorbeelden van nieuwe opkomende markten zijn Nigeria, Bangladesh en Pakistan. Het zijn economieën met een jonge bevolking, die met een aantrekkende binnenlandse consumptie nog helemaal aan het begin staan van het

groeiproces waar de grotere emerging markets al ver mee op streek zijn. Dankzij een dalende bevolkingsgroei houden zij meer geld over om in de economie te investeren, waarbij zij meteen de nieuwste westerse productietechnologieën kunnen inzetten. ‘De wet van de remmende voorsprong’, noemt Dieperink het.

Bescherming Het Midden-Oosten maakt zo’n 40 procent uit van de Frontierindex, jonge kapitaalmarkten met een vloed aan beursintroducties dankzij privatiseringen. Voordeel van deze regio is de sterke bescherming van beleggers, via corporategovernanceregelgeving en duidelijke eigendomsrechten. Daaraan wil het in andere prille opkomende markten nog wel eens schorten, al verwacht Dieperink dat er op een termijn van zo’n tien jaar ook elders grote stappen worden gemaakt. In de regio staan Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten op de nominatie om volgend jaar mei op te schuiven van de Frontier-index naar de marketsindex. Daarvan kan

Linksboven: De bruisende hoofdstad van Qatar. Rechtsboven: Een koerier van een van Nigeria’s grootste onlineshops, Jumia, op weg om producten af te leveren in Lagos. Midden en linksonder: Theeplantage en een lokale markt in Bangladesh.

‘Tegelijkertijd worden de nieuwste technologieën ingezet’

Rechtsonder: Dhaka, de grootste stad én hoofdstad van Bangladesh.

Klein en (soms) goedkoop Bangladesh: marktkapitalisatie 1,80 miljard dollar, K/W 12,1

een koersimpuls uitgaan, omdat zij dan ook in het vizier van de grote beleggers komen. Maar ook voor de frontiermarkten zelf krijgen de institutionele partijen op termijn meer oog, is de overtuiging van Dieperink. De komende vijf tot tien jaar verwacht hij dat er structureel meer westers geld naar de nieuwe opkomende markten vloeit. ‘De weg erheen kan beweeglijk zijn, maar over een periode van tien jaar denk ik dat deze beurzen de ontwikkelde markten jaarlijks gemiddeld met 5 procent kunnen verslaan.’ Daarmee zouden zij de prestaties van de “gewone” emerging markets over de afgelopen tien jaar evenaren.

Pakistan: marktkapitalisatie 5,40 miljard dollar, K/W 7,8 Nigeria: marktkapitalisatie 17,63 miljard dollar, K/W 18,2 Qatar: marktkapitalisatie 20,08 miljard dollar, K/W 11,4 Nederland: marktkapitalisatie 731 miljard dollar, K/W 12,1 * Marktkapitalisatie: de opgetelde waarde van alle genoteerde aandelen, in dollars. * K/W: gemiddelde waardering van genoteerde bedrijven, de koers gedeeld door de verwachte winst per aandeel over de komende twaalf maanden.


65

Door de ogen van

Mr. Han Dieperink (1967) trad na zijn studie civiel en fiscaal recht aan de Universiteit Leiden in dienst bij Schretlen & Co. In 2000 werd hij bij deze bank, een dochter van Rabobank, Chief Investment Officer. Vanaf januari 2010 vervult hij deze functie bij Rabobank Private Banking.

Familiebanden worden belangrijker D

e mens blijkt opmerkelijk goed in staat zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Zeker in tijden van economische crisis. Daardoor zijn de voorspelde doemscenario’s van de afgelopen jaren geen van alle uitgekomen. Sinds het uitbreken van de kredietcrisis is een klein leger doemdenkers opgestaan. De laatste jaren kregen deze onheilsprofeten stevig voet aan de grond door het ene na het andere rampscenario te voorspellen. De schuldenberg van de Verenigde Staten was in hun ogen een tikkende tijdbom die niet te ontmantelen is. Zuid-Europese landen, met Griekenland voorop, zouden volgens hen failliet gaan door de schuldencrisis en de rest van Europa mee de afgrond in sleuren. Toch zijn de voorspellingen van deze notoire zwartkijkers tot op heden niet uitgekomen. Dat komt niet alleen doordat het voorspellen 66

van de toekomst per definitie lastig is. Maar ook omdat er bij het doen van economische voorspellingen te weinig rekening wordt gehouden met het menselijke aanpassingsvermogen. Dat vermogen is ingegeven door overlevingsdrift. We moeten verder. En als we ons aanpassen, heeft dat gevolgen: dingen lopen anders dan voorspeld. De invloed van ons aanpassingsvermogen maakt het voorspellen van de economie nog lastiger dan het voorspellen van het weer. Als het buiten koud is, trekken we een dikke jas aan. We hebben het dan lekker warm, maar buiten is het nog steeds koud. Onze reactie heeft geen invloed op de uitkomst. In de economie is dat anders. Als de beurs ondergewaardeerd is, stappen beleggers in. Ze kopen aandelen, waardoor de koersen stijgen. Net zolang totdat de beurs overgewaardeerd is. Licht bleef branden De wereld worstelt nog steeds met de nasleep van de kredietcrisis. Die

begon met het inzakken van de Amerikaanse huizenmarkt en ontaardde uiteindelijk in een Europese schuldencrisis. Ja, er ontstond daardoor politieke en sociale onrust in diverse Zuid-Europese landen. Maar de eurozone is niet uiteengespat. Zelfs niet toen regeringsleiders maar bleven treuzelen met het aanpakken van de schuldencrisis. En ook in de Verenigde Staten bleef het licht branden. Ondanks nog hoger oplopende schulden. De dag des oordeels bleef uit. Sterker nog: hoewel de crisis nog niet voorbij is, zien we tekenen van herstel. Zowel in de Verenigde Staten als in Europa. Waarom ging het niet faliekant mis? We zijn de afgelopen decennia stukken welvarender geworden. We hebben het in grote delen van de wereld nu aanzienlijk beter dan ten tijde van de Grote Depressie in de jaren 30. En dan tijdens de crisis van de jaren 80. Alleen al dat gegeven maakt het veel eenvoudiger om te leren leven met deze economische crisis. We kunen ons aanpassen zonder dat we de

‘Door de eeuwen heen is er vooruitgang geboekt op allerlei fronten’ problemen direct hoeven op te lossen. We nemen genoegen met minder: dan maar even geen nieuwe breedbeeldtelevisie of koelkast.

Gedwongen creatief Door de eeuwen heen hebben we leren leven in een wereld die verre van ideaal is. In die wereld hebben we zelfs vooruitgang geboekt op allerlei fronten. Neem Italië. Het gaat al sinds de tijd van Julius Caesar bergafwaarts. Een bankroet is vaak voorspeld. En toch bestaat Italië nog steeds. Dat niet alleen: de Italianen hebben in de tussentijd het bankieren en het boekhouden uitgevonden. Ze hebben mooie Wijzer · Rabobank Private Banking

steden gebouwd; grote kunstenaars voortgebracht en ook nog eens pizza en cappuccino bedacht. Ons aanpassingsvermogen is niet alleen passief. De crisis dwingt ons ook om creatief te zijn. Overal in Europa vinden mensen manieren om met de gevolgen van de crisis om te gaan. Dat zien we vooral in Griekenland; het land dat het hardst getroffen is door de crisis. Maar ook in andere landen verandert er van alles. Familiebanden worden weer belangrijker en klein ondernemerschap en duurzaamheid zitten in de lift. In sommige landen ontstaan nieuwe samenwerkingsverbanden.

Een goed voorbeeld is dat van een groep agrariërs in Griekenland. Door de crisis betaalde de tussenhandel melkveehouders lage prijzen. Onlangs hebben zij daarom hun krachten gebundeld in een coöperatie. Gezamenlijk begonnen ze een kaasmakerij en nu leveren ze hun producten door heel Griekenland direct aan consumenten. Het menselijke aanpassingsvermogen is moeilijk te vatten in modellen. En wordt onderschat bij economische voorspellingen. Maar als we uitspraken willen doen over de toekomst, moeten we er wel degelijk rekening mee houden. 67

Door de ogen van

Drs. Jos Brauwers (1961) is directeur Vermogensstructurering. Hij studeerde bedrijfseconomie en fiscale economie in Rotterdam en is lid van de examencommissie van de MFPopleiding aan de Erasmus Universiteit.

Mooi met realisme

W

ie spaargeld heeft, moet daarover belasting betalen. De fiscus belast spaargeld in box 3. De rekenmethode die daarvoor wordt gebruikt, leidt nu echter tot een erg hoge belastingdruk voor spaarders. Als de rente nog verder daalt, is het zelfs niet ondenkbaar dat de belastingdruk toeneemt tot 100 procent of meer van het door spaarders behaalde rendement. Hoe zit het ook alweer? Vermogen wordt in box 3 belast met vermogensrendementsheffing. Daarbij kijkt de fiscus niet naar het daadwerkelijk behaalde rendement, maar wordt gerekend met een ‘forfaitair’ (verondersteld) rendement. Bij de invoering van de Wet IB 2001 is dat vastgesteld op 4 procent. Toen die wet eind jaren 90 in het parlement werd behandeld, waren de spaarrentes aanzienlijk hoger dan nu en vierden beleggers feest op de beurs. De gedachte van een langjarig risicovrij rendement van 4 procent per jaar was toen zo vreemd niet. De

68

heffing in box 3 bedraagt 30 procent, waardoor per saldo 1,2 procent over het nettovermogen verschuldigd is. Wel geldt er een vrijstelling, voor fiscale partners is die 42.278 euro (2013).

Extreem hoog De regeling heeft de schoonheid van de eenvoud en zorgt bovendien voor een stabiele stroom belastingafdrachten aan de schatkist. Maar nu de spaarrentes al lange tijd historisch laag zijn, begint het veronderstelde risicovrije rendement van 4 procent behoorlijk te knellen. Bij een spaarrente van bijvoorbeeld 1,5 procent is de belastingdruk voor de spaarder al circa 80 procent. De rente hoeft nog maar een paar procentpunten verder te dalen, of de belastingdruk is 100 procent! De extreem hoge belastingdruk is pijnlijk als u bedenkt dat de koopkracht van spaarders door de inflatie verder wordt uitgehold. Sparen kost dus geld: een situatie die te denken geeft. Maar u hoeft niet lijdzaam toe te zien. Wie graag zelf wat meer overhoudt,

kan een aantal dingen doen; aflossen op de eigen hypotheek, proberen om meer rendement te halen, of nog eens goed kijken naar de fiscale kant van het vermogen. Meer rendement halen kan van oudsher door te beleggen, al zal niet elke spaarder voor die route willen kiezen. Vermogende particulieren kunnen ook overwegen hun geld uit te lenen aan familie en vrienden tegen een hogere rente dan ze op hun spaarrekening krijgen. De belastingdruk verlagen kan door het vermogen onder te brengen in een eigen bv. Het vermogen wordt dan overgeheveld van box 3 (inkomen uit sparen en beleggen) naar box 2 (inkomsten uit aanmerkelijk belang). De vennootschapsbelasting en de aanmerkelijkbelangheffing resulteren in een gecombineerde belastingdruk van 40 procent. Nog altijd veel minder dan de 80 procent die bij een spaarrente van 1,5 procent in box 3 moet worden betaald. Wanneer u gebruik kunt maken van een vrijgestelde beleggingsinstelling (VBI), kunt u zelfs sparen vrij van

‘Het risicovrije rendement begint te knellen' vennootschapsbelasting. De belastingdruk is dan nog maar 25 procent. Uiteraard moet u wel rekening houden met kosten voor het opzetten en onderhouden van dergelijke structuren. In overleg met uw accountant/fiscalist kunt u de voor- en nadelen afwegen. Vereenvoudiging Er zijn dus alternatieven. Maar wellicht komt er hulp uit een andere hoek. De commissie-Van Dijkhuizen – die eerder dit jaar voorstellen deed voor verdere vereenvoudiging van ons belastingstelsel – stelt ook dat een langjarig risicovrij rendement van 4 procent per jaar niet (meer) eenvoudig te behalen is. De commissie Wijzer · Rabobank Private Banking

beveelt daarom aan om bij het vaststellen van het forfaitaire rendement te kijken naar de spaarrente in de voorafgaande vijf jaar. Voor 2014 zou dat neerkomen op 2,4 procent. Daalt de rente verder, dan daalt het forfaitaire rendement volgens de voorstellen van Van Dijkhuizen mee. Omgekeerd: stijgt de rente in de toekomst weer, dan neemt ook het veronderstelde rendement toe. Het gat in de schatkist dicht Van Dijkhuizen met een aantal maatregelen, onder andere door een vergelijkbare heffing in te voeren op vermogen in box 2. Van Dijkhuizen pleit voor een realistischer grondslag voor de vermogensrendementsheffing én laat de

veel gekoesterde eenvoud van box 3 intact. Per saldo stroomt er ongeveer evenveel belasting de schatkist in. Het is dan ook denkbaar dat zijn aanbevelingen een serieuze discussie oproepen in politiek Den Haag. Staatssecretaris Weekers (Financiën) lijkt echter niet bereid om aan het forfaitaire rendement van 4 procent te tornen. Als de spaarrentes nog verder dalen, zal het draagvlak voor aanpassing van de heffing in box 3 alleen maar toenemen. Het lijkt tijd voor een vermogensrendementsheffing die niet alleen de schoonheid van de eenvoud, maar ook een realistische grondslag heeft. 69

Door de ogen van

Dr. Wim Boonstra (1958) is chef-econoom en hoofd van het directoraat Kennis en Economisch Onderzoek van de Rabobank. Aan de Vrije Universiteit doceert hij het vak geld- en bankwezen. Daarnaast is hij onder meer voorzitter van de Monetaire Commissie van de European League for Economic Cooperation.

Vrije tijd is ook wat waard I

k hoor het Joop den Uyl nog zo zeggen: ‘Die tijd keert nooit meer terug.’ Het waren de jaren 70 en we zaten midden in een oliecrisis. De toenmalige minister-president zag het somber in: een lange periode van economische voorspoed was ten einde gekomen. Toch hebben we sindsdien een enorme groei doorgemaakt. We zijn aanzienlijk rijker dan veertig jaar geleden. Maar in tijden van economische tegenslag zijn we pessimistisch over de toekomst. Dat is begrijpelijk, het is alleen niet nodig. De geschiedenis leert ons dat economische crises van voorbijgaande aard zijn. Tot het jaar 1500 na Christus stonden we economisch gezien min of meer stil. We leefden van de oogst en we werden niet rijker, maar ook niet armer. Met de komst van de boekdrukkunst veranderde dat. Het werd mogelijk om kennis over te dragen en te delen. En hoewel dat aanzienlijk trager ging dan in het huidige internettijdperk, het

70

markeerde wel het begin van een lange periode van groei. Door de industriële revolutie kwam de vaart er pas echt in. De wereldeconomie heeft sindsdien honderden economische crises doorstaan; groot en klein. Op dit moment kampen we met de grootste economische crisis sinds de jaren 30. Maar ook deze crisis komen we te boven. Ik twijfel er niet aan dat we over vijftig jaar rijker zijn dan nu. De drang om vooruit te komen zit nu eenmaal in de mens en economische groei is daar een uitvloeisel van. We willen een betere baan, een groter huis en een mooiere auto. We kunnen heel blij zijn met een kleine middenklasser. Maar als de buurman met een grote leasewagen komt voorrijden dan kijken we ineens met andere ogen naar onze auto. Welk tempo? De vraag is in welk tempo onze economie de komende periode groeit. Groei wordt gedreven door een aantal factoren. Eén belangrijke factor is de bevolkingsgroei: met meer mensen kunnen

we meer werk verzetten en harder groeien. In Europa is de vergrijzing ingezet. Op termijn krimpt onze bevolking en dat gaat in theorie ten koste van onze groei. Maar de wereldbevolking neemt voorlopig nog steeds toe. De wereld telt nu ruim zeven miljard inwoners en dat aantal groeit volgens voorspellingen van de Verenigde Naties naar circa negen miljard in 2050. Een tweede belangrijke factor voor groei is technologische vooruitgang. Technologische doorbraken zorgen voor groei. Dat zagen we na de uitvinding van de boekdrukkunst, de industriële revolutie en de opkomst van internet. De volgende technologische doorbraak is alleen moeilijk te voorspellen. Al in de jaren 30 van de vorige eeuw voorspelden futurologen de komst van de vliegende auto, maar tot op heden rijden we nog steeds naar onze bestemming. Vrijwel niemand had daarentegen verwacht dat internet en de mobiele telefoon zo’n impact zouden hebben op onze productiviteit. Zonder grote technologische doorbra-

‘Het bbp is helemaal niet zo geschikt om ons welzijn te meten’ ken is de groei de komende jaren waarschijnlijk lager dan voor de crisis. In Europa en de Verenigde Staten zien we weliswaar tekenen van herstel. Maar overheden en huishoudens zijn hun schulden nog steeds aan het afbouwen. Overeind krabbelen Nederland krabbelt intussen moeizaam overeind uit de recessie. In 2014 stagneert de Nederlandse economie; mede door de bezuinigingen die het kabinet heeft aangekondigd. Ook in 2015 en de jaren daarna moeten we daarom rekening houden met lagere groeicijfers. Dat is misschien een Wijzer · Rabobank Private Banking

sombere boodschap. Maar we zijn nog steeds een heel rijk land. Bovendien heeft een lager groeitempo ook voordelen. We meten groei als de toename van ons bruto binnenlands product (bbp), maar die maatstaf houdt geen rekening met de negatieve gevolgen van economische groei; zoals milieuvervuiling en het gebruik van natuurlijke bronnen die ooit op raken. Als we minder snel groeien, zijn die externe effecten kleiner. Onze groei is dan weliswaar lager, maar van een hogere kwaliteit. We moeten duurzamer groeien, zonder dat het ten koste gaat van onze planeet. Het bbp is ook niet geschikt om de ont-

wikkeling van ons welzijn te meten. Zo blijkt uit onderzoek dat we – in termen van bbp – de afgelopen decennia aanzienlijk rijker zijn geworden, maar niet gelukkiger. Zaken als vrijheid, gezondheid en vrije tijd zijn minstens zo belangrijk voor geluksbeleving als ons welvaartsniveau. We moeten ons daarom niet blindstaren op economische groei en ons bewust zijn van de zwaktes van het bbp. Lagere groei kan ook betekenen dat we meer tijd overhouden. Misschien kunnen we onze middenklasser niet inruilen. Maar vrije tijd is ook wat waard. 71

Hoe werkt …

een Rabobank Ledencertificaat

Ledencertificaten worden in 2014 Rabobank Certificaten en zijn dan vrij verhandelbaar. Wat verandert er en hoe werkt het? Rabobank Ledencertificaat wordt Rabobank Certificaat Vanaf 2014 is het Rabobank Ledencertificaat niet meer exclusief voor leden beschikbaar. De naam wordt dan ook gewijzigd in Rabobank Certificaat. De certificaten kunnen vanaf dat moment dagelijks op de beurs door iedereen aangekocht en verkocht worden. Houders van een Rabobank Certificaat ontvangen ieder kwartaal een beoogde vergoeding. De minimaal beoogde vergoeding stijgt per 30 december 2013 van 5,2 procent naar 6,5 procent per jaar, met als eerste betaaldag 29 maart 2014. [De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst.]

Wat zijn de risico’s? Het Rabobank Certificaat is een achtergesteld beleggingsproduct dat verhandeld wordt op de beurs. Er zijn

dus risico’s aan verbonden. De koers schommelt, net als bij andere instrumenten die genoteerd zijn op de beurs. Verhandeling kan, naar verwachting, vanaf eind januari 2014 dagelijks op de beurs. Als er weinig vraag is, kan het zijn dat u uw certificaten verkoopt tegen een lagere koers dan waartegen u deze heeft gekocht. Omgekeerd kan ook: bij veel vraag stijgt de koers. Daarnaast zijn er andere risico’s. Het kan bijvoorbeeld zijn dat de bank geen of onvoldoende winst maakt, zodat de Rabobank de beoogde vergoedingen niet of slechts gedeeltelijk kan uitbetalen. Een niet uitgekeerde vergoeding wordt later niet alsnog uitbetaald. En mocht de bank failliet gaan, dan kan de certificaathouder zijn inleg kwijtraken. Is het Rabobank Certificaat iets voor mij? De Rabobank is wereldwijd een van de veiligste banken. De verwachting is daarom dat ook onder de nieuwe

naam de Rabobank Certificaten een degelijke belegging zullen blijken. Dat betekent echter niet dat u zomaar moet instappen. De risico’s van Rabobank Certificaten moeten bekend zijn en u moet ermee kunnen omgaan en niet wakker liggen van koersschommelingen. Het product is ook niet geschikt voor iemand die spaart voor een bepaald doel: op het moment dat het geld nodig is, zou de koers lager kunnen zijn dan verwacht, waardoor het benodigde bedrag dan niet beschikbaar is. Het Rabobank Certificaat is een beleggingsproduct om op lange termijn vermogen op te bouwen. Daarnaast is het bij beleggen belangrijk om niet alle eieren in één mandje te stoppen, maar om risico’s te spreiden.

Waarom zijn de certificaten niet meer exclusief voor leden verkrijgbaar? Het Rabobank Ledencertificaat is in 2000 in het leven geroepen om leden van de Rabobank de mogelijkheid te geven te participeren in het eigen vermogen van de Rabobank. Tot 2012 was er een lage vraag en een laag aanbod. In 2012 en 2013 nam het aanbod echter toe, terwijl de vraag nagenoeg gelijk bleef. Door de certificaten nu ook beschikbaar te stellen voor institutionele beleggers zorgt de Rabobank ervoor dat er naar verwach-

ting een stabiele marktwerking voor de certificaten is. Institutionele beleggers hebben al grote belangstelling getoond. Institutionele beleggers en de overige certificaathouders krijgen geen zeggenschap in de coöperatie.

Waarom moet ik niet al mijn geld in Rabobank Certificaten beleggen? Vergelijk het met een voetbalteam: met alleen aanvallers wint u de wedstrijd niet. Het gaat om balans. De Rabobank vindt het verstandig om binnen het vermogen te spreiden en in ieder geval niet meer dan 20 procent van uw totale vermogen in certificaten te beleggen. Maar vanzelfsprekend maakt elke klant zijn eigen afweging en beslist hij zelf of en in hoeveel Rabobank Certificaten hij belegt.

Wat zijn de toekomstverwachtingen voor de Rabobank Certificaten? De nieuwe stap stimuleert de aantrekkelijkheid en verhandelbaarheid van de certificaten. Er is veel vraag vanuit institutionele beleggers naar de Rabobank Certificaten. Rabobank Certificaten zijn en blijven een beleggingsproduct dat interessant kan zijn voor particuliere beleggers. Voor meer en actuele informatie, waaronder het volledige overzicht van voorwaarden en risico’s, kijkt u op www.rabobank.nl/ledencertificaten

‘Beleggingsproduct om op lange termijn vermogen op te bouwen’

Mvo-beleggen bij de Rabobank

‘Bijna alle fondshuizen doen mee’ R

Beleggers hebben oog voor winstcijfers, maar willen ook weten of bedrijven aandacht hebben voor milieu en mensenrechten.

abobank Private Banking maakt zich sterk voor maatschappelijk verantwoord beleggen en speelt al jarenlang een vooruitstrevende rol in de sector. In de overtuiging dat dat goed is voor de maatschappij én de portefeuilles. Bij de selectie van beleggingen neemt het belang van mens, milieu en goed ondernemingsbestuur dan ook steeds meer toe. Klanten hebben toegang tot beleggingsfondsen van meer dan dertig fondshuizen. ‘In 2011 zij we met allemaal het gesprek aangegaan’, vertelt Gert van de Paal, specialist maatschappelijk verantwoord beleggen bij de Rabobank. ‘We hebben ze het hemd van het lijf gevraagd. Wat is je beleid voor verantwoord beleggen? Welke normen respecteer je? Hoe ga je om met actief aandeelhouderschap? En hoe rapporteer je? Uit de reacties bleek dat er op dit punt niet eerder zo kritisch was doorgevraagd.’ De aanpak heeft succes. Bij de nulmeting twee jaar geleden voldeed nog 66 procent van de fondshuizen in het assortiment van de Rabobank aan de gestelde eisen. Nu is dat 99 procent. De resterende fondshuizen zullen 74

vrijwel allemaal zeer binnenkort aan de normen voldoen.

Voortrekkersrol Invesco, wereldwijd aanbieder van actief gemanagede beleggingsfondsen, is een van de fondshuizen die de Principles for Responsible Investment heeft ondertekend. ‘De Rabobank heeft in Nederland een voortrekkersrol als het om maatschappelijk verantwoord beleggen gaat’, zegt Willem Herman van der Wal, Head Wholesale Netherlands. ‘De normen die de bank stelt, worden meer en meer algemeen aanvaard.’ De Rabobank heeft de beleggingsfondsen van Invesco sinds 2011 in het assortiment. ‘Wij besteedden al veel aandacht aan maatschappelijk verantwoord beleggen voordat we in gesprek gingen met de Rabobank’, stelt Van der Wal. ‘De dialoog is wel een belangrijke stimulans om internationale best practices in ons beleggingsbeleid toe te passen en onze inspanningen op dit gebied meetbaar te maken.’ Bij maatschappelijk verantwoord beleggen wordt gekeken of bedrijven voldoen aan internationaal erkende normen en waarden op het gebied

van mens, milieu en goed ondernemingsbestuur. De nadruk ligt op het aanspreken van bedrijven die achterblijven. Duurzaam beleggen gaat een stap verder; beleggers kiezen er dan bijvoorbeeld voor om op voorhand bepaalde sectoren uit te sluiten of alleen te beleggen in bedrijven die het best presteren op maatschappelijk gebied (best-in-class). Ook voor die klanten zijn er diverse producten en diensten. Daarbij richt de Rabobank zich niet alleen op het bevorderen van specifiek duurzame beleggingen. Het streven is juist de verduurzaming van álle beleggingsproducten in het assortiment. Die aanpak heeft de meeste impact en sluit aan bij de behoefte van de meeste klanten. Ondernemingen aanspreken De Rabobank wil klanten de mogelijkheid bieden om zo veel mogelijk maatschappelijk verantwoord te beleggen. Met een aanpak die steunt op drie pijlers: het respecteren van internationaal erkende normen op het gebied van mens, milieu en goed bestuur, de inpassing hiervan in het beleggingsproces en het vermijden van beleggin-


75

Keerpunt

Van leraar naar student gen in controversiële wapens. In 2002 is de Global Compact van de Verenigde Naties onderschreven. Daarin staan tien uitgangspunten voor de omgang van bedrijven met mensenrechten, milieu, arbeidsrechten en corruptie (zie kader). Deze uitgangspunten maken ook deel uit van het beleggingsproces van Rabobank Private Banking. De aanbieders van beleggingsfondsen met actief management in ons assortiment worden gevraagd de Global Compact te gebruiken als referentiekader bij het selecteren van beleggingen. Daarnaast wordt van deze aanbieders verwacht dat zij de Principles of Responsible Investment van de Verenigde Naties onderschrijven. Ze zeggen daarmee toe in hun beleggingsproces rekening te houden met mens, milieu en goed bestuur en ondernemingen waarin ze beleggen hierover aan te spreken (active ownership). De Rabobank belegt niet in bedrijven die betrokken zijn bij de productie van controversiële wapens, zoals clustermunitie of landmijnen, of in bedrijven die wapens maken voor omstreden doeleinden. Direct beleggen in deze bedrijven via de Rabobank is niet mogelijk. Dat staat in het Beleid Wa76

penindustrie. Aanbieders van beleggingsfondsen met actief management in het assortiment wordt gevraagd een uitsluitingsbeleid op te stellen dat minimaal aan de wettelijke eisen voldoet.

Welk percentage? Rabobank Private Banking biedt een groot aantal hulpmiddelen om beleggers te ondersteunen bij het maken van een maatschappelijk verantwoorde keuze. Klanten die zelf, zonder adviseur beleggen, krijgen via Beursinfo informatie over de mvoprestaties van individuele bedrijven van het gerenommeerde onderzoeksbureau Sustainalytics. Ook mobiel, in de Beleggen App, is veel informatie 24 uur per dag onder handbereik. Bij beleggingsfondsen kunnen klanten zien of het betreffende fonds aan de eisen van de Rabobank voldoet en is er een toelichting bij op het beleggingsbeleid. Klanten die wel met een adviseur beleggen, kunnen over deze informatie beschikken via hun contactpersoon. Sinds begin dit jaar kunnen de meesten van hen ook zien welk percentage van hun portefeuille maatschappelijk verantwoord is. Nog even en verantwoord beleggen is de normaalste zaak van de wereld.

Wat wordt er eigenlijk beloofd? Bedrijven die de Global Compact van de Verenigde Naties hebben ondertekend, beloven dat zij: 1. de internationaal uitgevaardigde mensenrechten zullen eerbiedigen; 2. zich ervan vergewissen dat zij niet medeplichtig worden aan schending van de mensenrechten; 3. de vrijheid van vakvereniging en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen zullen handhaven; 4. iedere vorm van verplichte en gedwongen arbeid zullen uitbannen; 5. kinderarbeid effectief zullen afschaffen; 6. discriminatie in arbeid en beroep zullen bestrijden; 7. met voorzorg milieu-uitdagingen zullen benaderen; 8. initiatieven nemen om een groter milieubesef te bevorderen; 9. de ontwikkeling en verspreiding van milieuvriendelijke technologie stimuleren; 10. elke vorm van corruptie zullen tegengaan, inclusief afpersing en omkoping.

‘Ik toets mijn studie direct aan de praktijk’ Joan Oosterbaan (55) ‘Ik heb mijn leven lang alle kansen gepakt die langskwamen. Na mijn studie rechten woonde ik tien jaar met mijn echtgenoot in het buitenland – Dubai, China, Engeland – en kreeg daar vijf zonen. Werken was geen optie, maar ik kon wel ’s avonds studeren. Terug in Nederland ging ik freelance Engelse les geven op een basisschool. Op advies van de directeur volgde ik de pabo, met baangarantie. De laatste dertien jaar werkte ik in het onderwijs. Als leerkracht, intern begeleider, dyslexiebehandelaar. Ideaal, want elke schoolvakantie was ik bij de kinderen. Toen ik door bezuinigingen hetzelfde in de helft van de tijd moest doen en de kwaliteit daaronder ging lijden, verloor ik mijn motivatie. Inmiddels was ik gemeenteraadslid voor de VVD. Ik besloot die baan te houden, de andere op te zeggen en theologie te gaan studeren aan de universiteit. Het leuke is dat ik mijn studie direct aan de praktijk kan toetsen. Als raadslid kijk ik breder en pak de onderwerpen filosofischer op. Volgend jaar wil ik mijn stage combineren met onderzoek in het onderwijs. Zo kan ik kennis en ervaring gebruiken die ik in mijn leven heb opgedaan.’


77

Helene Kröller-Müller

Gooische vrouw of mecenas?

Als Helene Müller op 18-jarige leeftijd van Düsseldorf naar Rotterdam verhuist en trouwt met Anton Kröller, vermoedt ze niet dat ze rond de eeuwwisseling een van de rijkste vrouwen van Nederland zal zijn. Charley Toorop Portretgroep van H.P. Bremmer en zijn vrouw met kunstenaars uit hun tijd 1936 – 1938. ©Kröller-Müller Museum, www.kmm.nl

78


79

De oude Haagse chic vindt hen ordinaire nouveaux riches

H

elenes huwelijk is een idee van haar vader, die samen met Antons oudere broer het mijnbouwbedrijf Müller & Co. heeft opgebouwd. De intelligente en ambitieuze Helene beseft dat het vooral een strategische zet is, maar ze vindt Anton aardig en ruikt haar kans om zich aan het burgerlijke milieu van haar ouders te ontworstelen. Met Anton aan het roer, is Müller en Co. rond 1900 uitgegroeid tot een wereldspeler in de mijnbouw, handel en rederij. Om zijn diplomatieke betrekkingen beter te kunnen onderhouden verhuist het gezin naar Den Haag. Anton en Helene leven inmiddels in weelde en laten dat ook zien. Ze betrekken een majestueuze villa op een duin aan de rand van Den Haag en worden per auto vervoerd. De oude Haagse chic vindt hen ordinaire nouveaux riches. Dat ze geen aansluiting vindt in de hogere sociale kringen lijkt Helene niet te deren. Ze staat aan het hoofd van een groot huishouden, voedt met hoge intellectuele verwachtingen haar kinderen op, werkt plannen uit voor een landgoed en zit graag te lezen en te schrijven in haar boudoir. Als ze 36 is, wordt Helene gegrepen door de kunst, mede door de lessen die ze volgt bij kunstpedagoog H.P. Bremmer. In 1907 stelt ze haar leraar aan als adviseur en begint in hoog tempo te verzamelen. Dankzij de fijne neus van Bremmer en het geld waarover ze in overvloed beschikt, bouwt ze in korte tijd een indrukwekkende kunstcollectie op.

Prijsopdrijving Van Gogh Helene koopt schilderijen van klassiek-modernen als Seurat en Renoir en ondersteunt met haar aankopen vernieuwende kunstenaars als Piet Mondriaan en Charley Toorop. Maar Helene is vooral geroerd door het werk van Vincent van Gogh, waar zij een grote spirituele waarde aan toekent. De koopdrift van Helene draagt bij aan de waardering van zijn werk en heeft een prijsopdrijvend effect. 80

Torenhoge ambities De ambities van Helene Kröller-Müller (1869 – 1939) waren torenhoog toen ze in 1911 besloot haar ‘museumhuis’ te realiseren. Een groots monument van cultuur moest het worden, dat na honderd jaar nog steeds interessant zou zijn. Al in 1912 liet zij de eerste maquettes bouwen, maar door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, zakelijke tegenslag en de Grote Depressie liet de opening van het Kröller-Müller Museum nog 25 jaar op zich wachten. Haar missie slaagde wel: het nu 75-jarige museum staat in hoog aanzien in binnen- en buitenland.

Bij de opening van Rijksmuseum Kröller-Müller op 13 juli 1938 waren aanwezig (v.l.n.r.): Sam van Deventer, Ch.J.I.M. Welter (minister van Koloniën), mw. Welter, mw. Kröller-Müller, J.R. Slotemaker de Bruïne (minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen).

In 1908 koopt zij voor een kleine 5.000 gulden drie Van Goghs. In 1912 besteedt ze 209.537 gulden en nog eens 30.000 Duitse mark aan 32 werken van de meester. Eind jaren 20 bezit ze 87 schilderijen en 182 werken op papier van de – mede dankzij haar – postuum beroemde Van Gogh. In 1911, op haar 42ste, moet Helene een levensgevaarlijke operatie ondergaan. Geconfronteerd met haar eigen sterfelijkheid, vertelt ze Anton dat zij haar schilderijen aan Nederlandse musea wil schenken, mocht de operatie misgaan. Overleeft ze – en dat doet

ze – dan wil ze een veel groter plan ten uitvoer brengen: de bouw van een ‘museumhuis’ voor haar collectie, die ze in zijn geheel zal schenken aan de Nederlandse bevolking. Teleurgesteld in haar kinderen, die Helenes hooggestemde verwachtingen niet waarmaken en zich van haar hebben afgekeerd, stopt zij al haar energie in het nieuwe levensdoel. Helene wil zich onsterfelijk maken met de creatie van een volmaakt monument van cultuur. Vanaf nu verzamelt zij voor de toekomst. Met de collectie wil zij de ontwikkeling van realisme naar abstractie in de kunst laten zien.

Gered door de regering De wereldwijde expansie van Müller en Co. na de Eerste Wereldoorlog pakt verkeerd uit. Anton trekt hiervoor vreemd vermogen aan, maar als zijn investeringen niet snel genoeg renderen, kan hij op zeker moment zijn aandeelhouders niet meer uitbetalen. Anton en Helene vrezen voor hun faillissement en werken naarstig aan een constructie om hun inmiddels internationaal vermaarde kunstcollectie bij elkaar te houden. Dankzij inventiviteit, doorzettingsvermogen en politieke relaties, vangen zij uitein-

delijk twee vliegen in een klap. In 1934 krijgen zij de toenmalige minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, Henri Marchant, zo ver hun gekoesterde landgoed De Hoge Veluwe uit het bedrijf te kopen en aan te wijzen als Nationaal Park. In ruil schenkt het echtpaar Kröller-Müller de kunstcollectie – inmiddels een fortuin waard – aan de staat, onder voorwaarde dat daar op De Hoge Veluwe een museum voor verrijst. Vanuit het monumentale Jachthuis Sint Hubertus, dat Helene eerder op het landgoed had laten bouwen, begeleidt zij de totstandkoming en inrichting van het museum. In juli 1938 is haar levenswerk voltooid. Anderhalf jaar later overlijdt Helene, zeventig jaar oud. Het is aan haar grote gedrevenheid en volhardendheid te danken dat haar gedroomde museum er daadwerkelijk is gekomen. Al is het pas in 1938, in afgeslankte vorm en op een heel andere plek dan Helene aanvankelijk voor ogen had. Wijzer · Rabobank Private Banking

Boven: In 2010 verscheen de biografie over Helene KröllerMüller, ‘De eeuwigheid verzameld’, door Eva Rovers. Rechts: Georges Seurat Le Chahut 1889 – 1890. Uiterst rechts: Vincent van Gogh Zelfportret april – juni 1887. Rechtsonder: Beeldentuin.

81

Wat maakt u rijk? Colofon

Disclaimer

Coverfotografie Mark Horn

Deze publicatie is samengesteld in opdracht van Rabobank Nederland Private Banking. Iedere lokale Rabobank en de andere onderdelen van de Rabobank Groep die als beleggingsonderneming zijn aan te merken, zijn als zodanig geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam. De informatie in deze publicatie is ontleend aan door Rabobank betrouwbaar geachte bronnen en publieke informatie, maar voor de juistheid en de volledigheid van de genoemde feiten, meningen, verwachtingen en de uitkomsten daarvan kunnen wij niet instaan. Hoewel wij ten aanzien van de selectie en berekening van de gegevens de nodige zorgvuldigheid in acht nemen, zijn wij niet aansprakelijk voor enige schade die het gevolg is van de hierin opgenomen gegevens. De informatie in deze publicatie dient niet te worden opgevat als een aanbod en evenmin als een uitnodiging tot het doen van een aanbod tot het kopen of verkopen van financiële instrumenten en is ook niet bedoeld om enig recht of verplichting te creëren. Het gebruikmaken van de informatie geschiedt dan ook geheel op eigen risico. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. De in deze publicatie opgenomen informatie is geen expliciete of impliciete beleggingsaanbeveling en kan op ieder moment zonder verdere aankondiging worden gewijzigd. Alle auteursrechten en overige intellectuele eigendomsrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze publicatie behoren toe aan Rabobank, tenzij expliciet anders aangegeven.

Wijzer Uitgave van Rabobank Private Banking

Wijzer Winter 2013 / 5

Bezit & betekenis

‘Ik ben vooral bezig met vandaag’ – Herman den Blijker

Een uitgave van Rabobank Private Banking Priscilla Kamphorst, Wendelien Post, Lilian Scholing Concept en realisatie MediaPartners Group, Amstelveen Redactie Anja Corbijn van Willenswaard (Editor in Chief ) Annemiek Sinnige

‘Ik geniet van talent’

Hij dirigeerde de muziek van vijftien Nederlandse inzendingen voor het Eurovisiesongfestival. Maar zijn vermogen verdiende hij vooral met muziekproducties voor onder andere panfluitist Gheorghe Zamfir. Vijf vragen aan Harry van Hoof. 1. Wat maakt u rijk? ‘Mijn drie kinderen en vier kleinkinderen. En de liefde voor muziek. Het is fascinerend dat je steeds weer nieuwe dingen ontdekt in composities. Neem Mahler of Bruckner. Hun stukken studeerde ik al aan het conservatorium. Ik speel ze nog, maar heel anders. Ik heb nu een beter inzicht in wat de componist bedoelde. Ik geniet ook enorm van een groot talent als celliste Laetitia Gerards. Als zeventigjarige vent mag ik dit twintigjarig meisje begeleiden. Zalig.’ 2. Wat is uw grootste vermogen? ‘Mijn doorzettingsvermogen. Als ik begin, ga ik door tot ik tevreden ben. Dat heeft met mijn achtergrond te maken; ik ben geboren in de oorlog, mijn ouders waren arm. Toen ik met Peter 82

Koelewijn begon, waren we gedreven tot op het bot. Nu hebben jongeren bijna alles binnen handbereik, wij hebben voor alles moeten knokken. Dat heeft me wel gevormd.’

3. Hoe heeft vermogen u veranderd? ‘Niet. Geld is nooit een doel geweest. Ik ken veel mensen die zó rijk zijn dat je de armoede ervanaf kan lezen. Het gaat ze alleen om geld, ze hebben geen enkele andere interesse. Mijn vader zei altijd: geld maakt niet gelukkig, maar het kalmeert wel. Dat is zo. Bij ons heeft het grote vechten plaatsgemaakt voor het grote genieten. We sporten, reizen veel, doen waar we zin in hebben.’ 4. Zou u een huis kopen voor uw moeder? ‘Als klein kind zong ik een liedje voor

Contactadres redactie [email protected] Art director Rein Vogel Vormgeving Nenad Mecava Janet Deibert (beeld) Creative director Muk Swart

mijn moeder: “Als ik later groot ben, zal ik alles voor je doen en een huisje voor je kopen met een heel groot plantsoen”. Als het nodig geweest zou zijn, had ik het gedaan. Het is er nooit van gekomen. Ze werd op vrij jonge leeftijd ziek en belandde in een instelling.’ 5. Waaraan kunt u geen weerstand bieden? ‘Ik dacht altijd dat ik nooit van het roken zou afkomen. Ik rookte drie pakjes per dag. Alles wat ik deed, was een reden om een sigaret aan te steken. Maar ik raakte zó overtuigd van de slechtheid van roken, dat ik op mijn vijftigste ben gestopt. Op 4 juli 1993 heb ik de laatste sigaret uitgedrukt. En ik dacht: is dat nou alles? Het was zo makkelijk, ik heb er nooit meer behoefte aan gehad.’

Projectcoördinatie Isabelle Seelen Productie Frank van der Kolk Medewerkers Mashall van Basten Batenburg, Pablo Bernasconi, Jaap van den Beukel, Joop de Boer, Wim Boonstra, Hans Bouman, Thomas Braun, Jos Brauwers, Conciso, Han Dieperink, Gert Hage, Joyce Hesselberth, Mark Horn, Emilie Hudig, Friso Keuris, Hilbert Krane, Maurice Leemans, Daniëlle Levendig, Els Mannaerts, Arie Meijer, Olivier Middendorp, Pim Mol, Bert Nijmeijer, Sabine Overtoom, Annette Prins, Magda Rinkema, Lizanne Schipper, Shootmedia, Renée Sommer, Peter Steeman, Peter van Steen, Isis Torensma, Marc van de Ven, Irene Vijfvinkel, Belinda Visser, Esther Wagemans, Koos de Wilt, Ursula Wopereis, Manon van der Zwaal@Dutch Photo Collective


Deze publicatie is geen prospectus of informatiememorandum. Beslissingen om te beleggen in Rabobank Ledencertificaten moeten worden gebaseerd op de volledige beschrijving van voorwaarden en risico’s die van toepassing zijn op Rabobank Ledencertificaten die zijn opgenomen op www.rabobank.nl/ledencertificaten, alsmede de meest recente informatie over de Rabobank Groep en de meest recente Nederlandse staatsleningen. U dient zelf na te gaan of een belegging in Rabobank Ledencertificaten in overeenstemming is met het voor u vastgestelde doelrisicoprofiel. Rabobank Ledencertificaten is een eigen product van de Rabobank. Rabobank en/ of de aan haar gelieerde instellingen vervullen een groot aantal verschillende rollen bij het aanbieden van Rabobank Ledencertificaten en het organiseren van de interne markt waar deze kunnen worden verhandeld. Hierdoor kunnen belangenconflicten ontstaan tussen de Rabobank Groep en beleggers in Rabobank Ledencertificaten.

83

‘Het is ontzettend leuk om te merken dat je een inspiratiebron bent voor de jeugd’ – Marianne Vos, wielrenster – p. 14

www.rabobank.nl/privatebanking

Uitgave van Rabobank Private Banking. Ik ben vooral bezig met vandaag. Bezit & betekenis. Herman den Blijker

Recommend Documents