1
Uit- en aanbesteden in de Wet Werk en Bijstand Inleiding Over het onderdeel “uit- en aanbesteden” van de Wet werk en bijstand (WWB) is de nodige informatie verschenen. Mede gezien de wijzigingen die sindsdien hebben plaatsgevonden wordt hierbij de actuele stand van zaken nog eens op een rij gezet. Ook de handreiking “Uit- en aanbesteding van reïntegratie-activiteiten” is aangepast aan de laatste stand van zaken. Voor meer uitgebreide informatie wordt naar die handreiking verwezen. Deze beknopte handreiking begint met een schets van het algemene kader van uit- en aanbesteden, vervolgens wordt ingegaan op regelgeving. Tot slot wordt aandacht besteed aan gesubsidieerde arbeid. Algemeen kader Wat is uit- en aanbesteden? Wanneer gesproken wordt over uit- en aanbesteden in deze tekst wordt gerefereerd aan de onderstaande definities. Uitbesteden: Het buiten de eigen (gemeentelijke) organisatie plaatsen van (reïntegratie-) activiteiten. De vraag die vooraf gaat aan uitbesteden is: “Doe ik het zelf of laat ik het een ander doen?” Aanbesteden: Aanbesteden betekent dat de opdrachtgever (de gemeente), alvorens de opdracht te gunnen, een procedure doorloopt waarin aan meerdere gegadigden (reïntegratiebedrijven) de mogelijkheid wordt geboden om de opdracht te verwerven. Hiervoor stelt de gemeente selectie- en gunningscriteria op. Waarom uit- en aanbesteden? Sinds de invoering van Structuur uitvoering werk en inkomen (SUWI) geldt als uitgangspunt dat de werkzaamheden met betrekking tot de uitvoering van reïntegratieactiviteiten zoveel mogelijk moeten worden uitbesteed op de private reïntegratiemarkt. Dit uitgangspunt is in de WWB overgenomen en geldt daarmee voor activiteiten zoals scholing, bemiddeling en begeleiding. Uiteindelijk zal dit moeten leiden tot een transparante en concurrerende reïntegratiemarkt. Beide partijen kunnen hierbij voordeel behalen. Gemeenten kunnen informatie over prestaties, producten en prijzen uit de
2 markt naar boven halen. Voor reïntegratiebedrijven biedt de aanbestedingsprocedure de mogelijkheid om onder gelijke voorwaarden te kunnen meedingen naar opdrachten. Moeten alle reïntegratietrajecten worden uitbesteed? Om de reïntegratiemarkt te ontwikkelen en optimaal te laten functioneren dienen zoveel mogelijk reïntegratieopdrachten uitbesteed te worden. Er bestaat echter een “vrije ruimte” (onderdeel 3 & 4 in onderstaand schema), waarvoor geldt dat de gemeente dit deel niet hoeft uit te besteden. Ook onderdeel 1 &2 in onderstaand schema is vrijgesteld van uitbesteding. De opbouw v an het uitbestedingsplichtig deel is in onderstaand schema weergegeven.
Totale Werkdeel (toegekende budget voor het betreffende jaar)
1. Uitgaven vrijgestelde werkzaamheden 2. Overgangsregeling gesubsidieerde arbeid 3. €100.000, (eenmalig per jaar)
4. 30% van het resterende budget
Uit- en aanbestedingsplichtig deel van het werkdeel
1. Uitgaven vrijgestelde werkzaamheden: a. Premies in het kader van voorzieningen gericht op arbeidsinschakeling en kostenvergoedingen voor het verrichten van vrijwilligerswerk (art. 31, lid 2, onderdelen j en k WWB) b. Kinderopvang c. Co-financiering in het kader van art. 8, lid 5, van de Subsidieregeling ESF-EQUAL d. Beëindigen van subsidiëring van arbeidsplaatsen op grond van het Besluit in- en doorstroombanen e. De uitvoering van de voor 1 januari 2002 gesloten overeenkomsten met reïntegratiebedrijven 2. Gedurende de overgangstermijn tot 1 januari 2007 geldt voor gesubsidieerde arbeid vrijstelling van uitbesteding
Ter verduidelijking volgt hieronder een rekenvoorbeeld.
3
Stel: Toegekend budget o.g.v. artikel 69, eerste lid, onderdeel a, WWB Begrote uitgaven o.g.v. art 6, eerste lid, Regeling WWB Begrote uitgaven o.g.v. art. 15, Invoeringswet WWB Meegenomen restant SenA-budget 2003
€ 1,3 mln € 150.000 € 900.000 € 200.000
- Vrijgestelde werkzaamheden o.g.v. artikel 6 van de Regeling WWB - uitgaven overgangsregeling gesubs. arbeid (art. 15 Inv.wet WWB) - het o.g.v. art. 6, vierde lid, Regeling WWB vrijgestelde bedrag van €1.150.000 - 30% van de ruimte die resteert nadat van het budget voor het lopende jaar de vrijgestelde bedragen zijn afgetrokken ( € 1,3 mln - € 1,15 mln) Totaalbedrag vrijgesteld van uitbesteding
€ 150.000 € 900.000 € 100.000
Uitbestedingspli chtig (€ 1,3 mln - € 1,195 mln + € 200.000)
€
€ 45.000 € 1.195.000 305.000
Daarnaast geldt geen uitbestedingsplicht voor werkzaamheden die worden gefinancierd uit het niet bestede deel van de uitkering als bedoeld in artikel 69, eerste lid, onderdeel b, van de WWB (het zogenaamde I-deel). Voor de werkzaamheden die worden gefinancierd uit de algemene middelen van de gemeente geldt evenmin een uitbestedingsplicht. Echter, wanneer ervoor gekozen wordt om wel uit te besteden, dan moet wel het relevante Europese (aanbesteding s)recht in acht worden genomen. Het gaat hier met name om (het beperkte regime van) de aanbestedingsrichtlijn diensten en de daaraan ten grondslag liggende beginselen van het EG-verdrag. Wanneer een gemeente ervoor kiest om een activiteit te financieren uit de vrije ruimte, moet de gemeente erop letten dat de uitvoeringskosten niet uit het werkdeel mogen worden betaald. Hiermee worden alle kosten bedoeld die de gemeente maakt voor de uitvoering van de reïntegratievoorzieningen op grond van de WWB. Regelgeving Welke regels gelden er? • Bij aanbestedingstrajecten dient de gemeente de aanbestedingsregels uit het Besluit SUWI te volgen. Deze SUWIaanbestedingsvoorschriften gelden (conform artikel 6 van de Regeling WWB, zoals laatstelijk gewijzigd bij ministeriële
4
• •
regeling van 27 januari 2004, Staatscourant nr. 22, pag. 21) niet voor het gedeelte van het budget waarvoor geen uitbestedingsverplichting geldt. Hiernaast geldt voor opdrachten boven € 200.000 (het beperkte regime van) de Europese Richtlijn Dienste n (bijlage IB). Voor alle aanbestedingstrajecten gelden de algemene beginselen uit het EG-Verdrag (transparantie, non-discriminatie, gelijke behandeling).
De verschillende aanbestedingsregels worden hieronder verder uitgewerkt. Wat houden de SUWI-aanbestedingsregels in? Volgens het Besluit SUWI (artikel 4.1, tweede lid) gelden bij aanbestedingen onderstaande hoofdregels: • Meerdere offertes opvragen • Transparante en toetsbare aanbestedingsprocedure op basis van vooraf vastgestelde criteria Moeten ook kleine contracten aan de SUWI aanbestedingsregels voldoen? Volgens de SUWI-aanbestedingsregels dienen er meerdere offertes opgevraagd te worden, zowel voor grote als kleine contracten. Naar aanleiding van het overleg met de Tweede Kamer op 18 december 2003, heeft de Staatssecretaris ingestemd met een versoepeling van de SUWI-bepalingen. Voor de vrije ruimte gelden niet langer de SUWI-aanbestedingsregels. Daarmee wordt tegemoet gekomen aan de wens van vooral de kleinere gemeenten. Wel geldt dat, gelet op ontwikkelingen in de jurisprudentie, uit de beginselen van het EG-verdrag (zoals non-discriminatie, transparantie en gelijke behandeling) verdergaande aanbestedingsverplichtingen kunnen voortvloeien dan in het Besluit SUWI zijn opgenomen.
5 Wat houden de aanbestedingsregels van de Richtlijn Diensten (IB) in? De Richtlijn Diensten regelt dat overheidsopdrachten boven bepaalde grenswaarden dienen te worden verleend volgens een in de richtlijn omschreven aanbestedingsprocedure. Voor de werkzaamheden die verband houden met reïntegratievoorzieningen zal doorgaans het zogenaamde beperkte regime van de richtlijn van toepassing zijn. Dit houdt in dat slechts een beperkt deel van de richtlijn (artikelen 14 en 16) van toepassing is. Concreet betekent dit: • in de beschrijving van de opdracht mogen onder meer geen discriminerende technische voorschriften worden opgenomen die op voorhand bepaalde dienstverleners uitsluiten. •
uiterlijk 48 dagen na gunning moet een gunningsbericht gestuurd worden naar het Bureau voor Officiële Publicaties van de Europese Gemeenschappen in Luxemburg.
Welke regels vloeien voort uit de beginselen van het EG-verdrag? Uit het EG-verdrag vloeien de algemene beginselen van non-discriminatie, gelijke behandeling/objectiviteit en transparantie voort. Het transparantiebeginsel impliceert volgens de interpretatie van de Europese Commissie van jurisprudentie van het Europees Hof dat gemeenten alvorens een overheidsopdracht te verlenen een passende mate van openbaarheid in acht dienen te nemen opdat aan potentiële gegadigden de mogelijkheid geboden wordt voor de betreffende opdracht in aanmerking te komen. Transparantie kan volgens de Europese Commissie worden gerealiseerd door aankondiging in dagbladen, tijdschriften of andere passende bekendmakingen. Onder meer afhankelijk van de omvang van een opdracht, kan gedacht worden aan een publicatie op internationaal niveau (bijvoorbeeld het publicatieblad van de EU of de site van het Europese Bureau voor Officiële Publicaties), nationaal niveau of regionaal niveau. De aankondigingen moeten, aldus de Europese Commissie, de informatie bevatten die potentiële gegadigden nodig hebben om te kunnen beoordelen of zij naar de betreffende opdracht willen meedingen. Hierbij kan gedacht worden aan de selectie- en gunningscriteria (een verwijzing naar een aanbestedingsdocument is ook toegestaan), de omschrijving van de aard en omvang van de opdracht, waar documentatie betreffende de opdracht kan worden aangevraagd, de naam en adres van een contactpersoon en waar en tot wanneer offertes kunnen worden ingediend1. Deze interpretatie van de Europese Commissie is (nog) niet bevestigd door het Europese Hof en er valt derhalve nog niet met zekerheid te zeggen of deze handelswijze ook volgens het Hof (in alle gevallen) moet worden gevolgd.
1
Zie het artikel “Het Europese aanbestedingsrecht is altijd van toepassing” van Christine Judmaier (werkzaam voor de Europese Commissie bij het directoraat-generaal Interne markt) in Tender Nieuwsbrief, nr. 7, november 2003, pp. 4-5.
6
In onderstaand schema is de meest relevante regelgeving schematisch weergegeven Besluit SUWI Publicatie vooraf
•
(Art. 4.1, lid 2): Alvorens overeenkomsten met reïntegratiebedrijven te sluiten volgt het gemeentebestuur een transparante en toetsbare aanbestedingsprocedure…
Offertes opvragen
•
Objectieve selectie- en gunningscriteria
•
…in het kader waarvan meer offertes worden gevraagd… …op basis van vooraf vastgestelde criteria.
Publicatie achteraf
2
Richtlijn Diensten, beperkt regime bijlage IB (voor reïntegratiediensten > € 200.000,excl. BTW) • Niet vereist
•
Niet vereist
•
In de beschrijving van de opdracht mogen geen discriminerende bepalingen worden opgenomen die op voorhand bepaalde dienstverleners uitsluiten.
•
Achteraf dient een gunningsbericht gestuurd te worden naar het Bureau voor Officiële Publicaties.
Transparantiebeginsel uit het EG -Verdrag (voor alle diensten, ook onder het drempelbedrag) • In de interpretatie van de Europese Commissie2 moeten aanbestedende overheidsdiensten altijd een “passende mate van openbaarheid” betrachten • …het gaat er om dat aan elke potentiële inschrijver voldoende openbaarheid wordt gegarandeerd, zodat de dienstenmarkt voor concurrentie wordt opengesteld • …en de onpartijdigheid van de aanbestedingsprocedure getoetst kan worden. • Transparantie kan worden gerealiseerd door aankondiging in dagbladen of tijdschriften of andere passende bekendmakingen. • Niet vereist •
De aankondigingen moeten de informatie bevatten die potentiële gegadigden nodig hebben om te kunnen beoordelen of zij naar deze opdracht willen meedingen. Te denken valt daarbij aan de selectie- en gunningscriteria (een verwijzing naar een aanbestedingsdocument is ook toegestaan), de omschrijving van de aard en omvang van de opdracht, etc.
Deze interpretatie van jurisprudentie van het Europees Hof door de Europese Commissie is (nog) niet bevestigd door het Europees Hof. Derhalve valt niet met zekerheid te zeggen of deze handelswijze ook volgens het Hof (in alle gevallen) gevolgd zal moeten worden.
7 Evaluatie reïntegratiemarkt In 2006, twee jaar na de invoering van de WWB, zal worden geëvalueerd in hoeverre is voldaan aan de voorwaarden van een goed werkende reïntegratiemarkt. Criteria hierbij zijn transparantie en eerlijke concurrentie (een “gelijk speelveld”). Momenteel wordt gewerkt aan de verdere uitwerking van de criteria. Indien wordt vastgesteld dat voldaan is aan de criteria van een goed werkende markt zal de uit- en aanbestedingsverplichting in het kader van SUWI worden losgelaten. Wel moet dan uiteraard nog het relevante Europese (aanbestedings)recht in acht worden genomen. Uit- en aanbesteden van gesubsidieerde arbeid In de Invoeringswet WWB wordt aangegeven dat er een overgangsperiode van drie jaar is voor het uit- en aanbesteden van gesubsidieerd werk. Dit betekent dat de gemeente tot 1-1-2007 de activiteiten voor oude en nieuwe gesubsidieerde arbeidsplaatsen niet hoeft te laten uitvoeren door derden, deze mogen door de gemeente zelf of door de gemeente aangewezen (interne) uitvoeringsorganisaties worden uitgevoerd. Wanneer gekozen wordt voor uitvoering door derden, dan wordt gewezen op verplichtingen die kunnen voortvloeien uit het Europese (aanbestedings)recht (zie hierboven). De uitvoering van bestaande overeenkomsten (aangegaan voor 1-1-2007), hoeft door de gemeente in zijn geheel niet uitbesteed te worden. Voor nieuwe opdrachten die worden aangegaan vanaf 1-1-2007 geldt wel een uitbestedingsplicht. In de toelichting van de Invoeringswet WWB is hierover het volgende opgenomen: Om gemeenten de tijd te geven te voldoen aan de uitbestedingsverplichting voor de opvolgers van de Wiw -dienstbetrekkingen en ID-banen geldt dat gemeenten de activiteiten voor oude gevallen niet hoeven uit te laten voeren door derden. Dit geldt eveneens voor de activiteiten voor nieuwe detacheringsbanen.
