Two missing voices in shared dicision making

Two missing voices in shared dicision making Artikel over de schijnbaar gezamenlijke besluitvorming bij ongewenste zwangerschap & abortus provocatus

Gerrinda Hoogendoorn Christelijke Hogeschool Ede

0

Two missing voices in shared-decision making Artikel over de schijnbaar gezamenlijke besluitvorming bij ongewenste zwangerschap & abortus provocatus

“Ik maak uiteindelijk de definitieve beslissing. Het zit in mij, ik lig daar straks wel of niet. Maar ik heb niet het recht om dit alleen te beslissen! Want dan beslis ik over drie levens: Dat van mijzelf, van ons kind en dat van mijn vriend, waar ik eigenlijk niks over te zeggen heb.” “Als het niet voor 100% je eigen wil is, kun je beter geen abortus plegen. Ik heb er nu nog last van, veel last. Ik wilde ook geen narcose en heb de hele behandeling doorgemaakt en dat is iets wat ik niemand toewens. Ook kreeg ik een zakelijke benadering in de kliniek, of ik nog even mijn handtekening wilde zetten. Anders zouden ze er soms last van krijgen bij een schadevergoeding”. In de bovenstaande opmerkingen wordt een beeld geschetst over het proces van shared-decision making. Gezamenlijke besluitvorming, dat klinkt als een ideaal als je kijkt naar de kwetsbaarheid en moeilijke omstandigheden waarin een zwangerschap niet is gewenst. Zo’n 32.000 vrouwen maken per jaar de keuze voor abortus provocatus. Abortus wordt in de politiek verdedigd als een verworven recht , een keuzevrijheid. Ook werd tijdens deze discussie in 2006 gezegd dat de alternatieven voor abortus niet duidelijker aangeboden moeten worden, omdat dit de keuzevrijheid in de weg zou staan. Maar ik denk dat we pas van keuzevrijheid en gezamenlijke besluitvorming spreken, wanneer een vrouw een keuze maakt op basis van eerlijke voorlichting, ondersteunende zorg en vanuit de kennis dat elk leven begint bij de conceptie. Een keuze in gezamenlijke besluitvorming over een klein mensje van wie de stem weliswaar nog moet ontwikkelen, maar die onze bescherming nodig heeft. Daarom kom ik ook tot drie basiswaarden waaruit dit artikel is geschreven: Pro-life, Pro-choice en Pro-voice van de foetus (dat betekent ‘kleine’) die het recht heeft op leven. Dit artikel gaat over de hiaten in deze gezamenlijke besluitvorming bij de afbreking van een zwangerschap in een abortuskliniek of in het ziekenhuis en is een pleidooi voor een andere manier van besluitvorming. Hierbij wil ik de richtlijn Begeleiding van vrouwen die een zwangerschapsafbreking overwegen en de evaluatie hiervan als 1

uitgangspunt nemen voor de praktijk. Daarnaast gebruik ik diverse bronnen van Pro-life organisaties. In dit artikel wordt de shared disicion making vanuit verschillende perspectieven besschreven. Hierbij ligt de nadruk op het juridische en medisch-ethische perspectief: wat zegt de wet en wat is goede zorg? Daarnaast zal ik ook, in mindere mate, maatschappelijke en biologische argumentatie gebruiken over beeldvorming en het begin van het menselijk leven. En als laatste mijn eigen opinie weergeven. Vrouwe Justitia: Recht en wetten In objectieve besluitvorming is de wet het basisprincipe. Bij shared-decision making bij een ongewenste zwangerschap zijn diverse wetten van toepassing. In dit artikel worden de Wet afbreking Zwangerschap (Waz) en de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (Wgbo) gebruikt. In de Wet Afbreking Zwangerschap (Waz) staat dat bij het verzoek tot verbreking van de zwangerschap er verschillende dingen van belang zijn bij het verzoek tot abortus provocatus:

 Het wordt gedaan door de vrouw gehandhaafd in

vrijwilligheid.  Na zorgvuldige overweging.  In het besef van haar verantwoordelijkheid voor het ongeboren leven en de gevolgen voor haarzelf en de haren.  Wettelijke norm: ‘iedere beslissing tot het afbreken van zwangerschap met zorgvuldigheid wordt genomen en alleen dan uitgevoerd, indien de noodsituatie van de vrouw deze onontkoombaar maakt" (artikel 5, 1e lid, Waz). Onontkoombaar betekent dat er geen alternatieve oplossingen zijn voor de vrouw.  Vijf dagen bedenktijd. Een andere wettelijke basis voor dit artikel is de informatie die wordt gedeeld met de patiënt. Volgens de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (Wgbo) moet de hulpverlener de patiënt informeren over de aard en het doel van onderzoek en behandelingen die in aanmerking komen en over de staat en vooruitzichten met betrekking tot het relevante gezondheidsterrein (artikel 448). Het feit dat abortus in de meeste gevallen geen medisch noodzakelijke ingreep is, maakt dat er ruim 2

informatie verstrekt moet worden. Dit is niet van toepassing als de patiënt zelf de informatie weigert. Een onderdeel in deze informatievoorziening is het bespreken van alternatieven in de besluitvorming bij het ongewenst zwanger zijn. In de Waz staat dat de vrouw moet worden bijgestaan, in het bijzonder door het verstrekken van verantwoorde voorlichting over andere oplossingen in haar noodsituatie dan het afbreken van de zwangerschap (artikel 5, 2e lid, sub a Waz). Ook moet nazorg beschikbaar zijn voor de patiënt. In tegenstrijd met artikel 448 beschrijft de richtlijn Begeleiding van vrouwen die een zwangerschapsafbreking overwegen dat dit niet voor alle vrouwen geldt. Hierin staat namelijk beschreven dat de alternatieven moeten passen voor de individuele situatie van de vrouw en dat dus niet altijd alle alternatieven besproken moeten worden. Er staat niet in wie dit besluit neemt. Bij de evaluatie van de richtlijn blijkt dat het bespreken van de minderheid te weinig aan de orde komt. (Visser, et al. 2005). De oorzaken die worden genoemd, zijn het tijdstip en de problematische aard van de alternatieven. Het niet vertellen van informatie is in dit geval onverantwoord en levensgevaarlijk en voldoet niet aan de wettelijke norm. Het klinkt voor mij ook als een afbreuk op shared-decision making, het beslissingrecht en de keuzevrijheid van de patiënt. Wettelijk en ethisch gezien is dit geen goede zorg. We geven de vrouw de vrijheid in het maken van keuzes, maar we houden haar gevangen in onwetendheid en onzekerheid. Juist om een goede, weloverwogen beslissing te kunnen maken (zoals beschreven staat in de Waz), heeft de patiënt het nodig om deskundige, volledige en eerlijke voorlichting te krijgen van een professional. Het doel is het vermogen te vergroten van de patiënt om haar situatie te overzien en te beoordelen, de opties te evalueren en op basis van informatie in staat zijn om een weloverwogen beslissing te kunnen nemen (RCOG, 2004). De taak van de hulpverlener is de bereidheid om samen met de patiënt te zoeken naar een passende oplossing vanuit een neutrale, objectieve attitude. Ook moet de hulpverlener aandacht geven aan de mate van vrijwilligheid in de keuze van de vrouw voor eventuele afbreking van de zwangerschap. Wetend dat uit onderzoek van het Elliot Institute blijkt dat in Amerika de keuze voor abortus bij 65% van de vrouwen niet vrijwillig is. Hieronder wil ik verschillende aspecten benoemen van de gezondheidsvoorlichting.

Beeldvorming De Waz beschrijft dat de patiënt een zorgvuldige overweging moet maken, in het besef van haar verantwoordelijkheid voor het ongeboren leven en de gevolgen voor haarzelf en de haren. Ik twijfel aan de manier waarop de maatschappij en de medische wereld deze verantwoordelijkheid voor het ongeboren leven ziet. Er wordt 3

gesproken over een niet-levende embryo. Maar het is geen klompje cellen of een beetje weefsel wat je verwijderd, het is een klein mensje. Op de site van het Canadian Centre for Bio-ethical Reform (CCBR) staat dat je biologisch gezien een mens bent, wanneer je ouders mens zijn. Hierbij is groei het kenmerkt dat een embryo leeft en de embryo groeit juist in het begin het hardst. In de eerste stadia van zijn ontwikkeling verschilt een embryo een baby enkel door zijn stadium in de groei. Evenals een kind verschilt van een volwassene. (CCBR, 2014). Ethisch gezien leidt dit standpunt tot de gedachtegang dat de waarde afhangt van de ontwikkeling van een mens en dat zou wel vreemd zijn. Verder is het ook een feit dat iedereen die dit leest, zelf ook een embryo is geweest. Het deelt met ons dezelfde menselijke waardigheid en zijn afhankelijke toestand zou juist een heel bijzondere bescherming rechtvaardigen. Beweren dat een embryo enkel een menselijk wezen is als zijn moeder een ouderlijk plan voor hem heeft, wijst op een gebrek aan filosofische en wetenschappelijke kennis. Het embryo of het pasgeboren kind is altijd een mens – of zijn moeder nu een ouderlijk plan heeft of niet, zo betoogt het Europees Instituut voor Bio-ethiek. Hierbij wil ik de titel van dit artikel uitleggen: Two missing voices in shared dicision making. De tweede stem die gemist wordt, kan de eerste negen maanden nog niet praten en daarna eerst alleen maar huilen. Maar toch is het een mens in wording, die ooit zal gaat praten en lachen. En vanaf de conceptie bezit de embryo zijn erfdeel: geslacht, haar- en oogkleur, enzovoort. Ook al erkent de wet dit niet vanuit het afhankelijkheidsprincipe. Maar een baby is na zijn geboorte alsnog afhankelijk en dit vergroot juist de verantwoordelijkheid om zowel moeder als kind te ondersteunen. En om aan de Waz te voldoen om het besef te creëren van de verantwoordelijkheid de vrouw, onze patiënt, is het daarom de taak om te zorgen voor goede beeldvorming. Om te informeren over het stadium van haar kindje. Dit kan ondersteund worden door echobeelden en zo mogelijk met een doptone om het hartje te horen kloppen. Ik ben van mening dat bij niemand informatie achtergehouden mag worden. Ik wil hierbij het krachtige voorbeeld noemen van Berard Nathanson, de man die verantwoordelijk was voor de uitvoering van 75.000 abortussen en actief Pro-life werd, wat beschreven staat in zijn boek ‘The hand of God, a Journey from Death to Life by the Abortion Doctor Who Changes His Mind’. Complicaties en gevolgen van abortus provocatus Ik wil kort mogelijke complicaties beschrijven, maar mij vooral richten op de taak van de hulpverlener en de maatschappelijke beeldvorming hierbij. De publiekelijke opinie hierbij is dat abortus een veilige keus is, ook al zijn uitkomsten van verschillende onderzoeken incongruent.

4

Zo concludeert de Inspectie Gezondheidszorg (2010) dat er maar weinig medische complicaties zijn. Hierbij vraag ik mij af na hoeveel tijd deze onderzoeksvragen zijn gesteld aan de patiënt. En negatieve effecten na een abortus worden vaak geregistreerd onder andere benamingen, zoals psychische klachten of gynaecologische klachten. Andere bronnen benadrukken wel dat abortus risico op lichamelijke complicaties met zich meebrengt, zoals o.a. bloedverlies, perforaties van de baarmoeder, uitscheuren van de baarmoederhals, infecties. (Fergusson, 2006). Ook op de lange termijn is er 60% meer kans op een miskraam (Macconochie, 2006), 300% meer kans op een doodgeboren kindje (Gissler, 2004) bij een volgende zwangerschap en 50% meer kans op borstkanker, dat bij meisjes onder de achttien kan oplopen tot 800%, aldus Kahlenborn (2000, p259). Daarnaast is er risico op psychische klachten. Deze psychische klachten hebben in Nederland nog geen officiële naam, maar worden in het buitenland erkent als het Post-Abortus-Syndroom, een variatie van het posttraumatische stress syndroom (PTTS), aldus Sulliman (2007) en Fergusson (2006). Kenmerken hiervan zijn verdrietreacties, schuldgevoelens, ontkenning en gevoelsverdringing. Het kan zich op verschillende manier uiten, zoals in emotionele malaise, gereduceerde levenslust en –blijheid, apathie, rusteloosheid, emotionele labiliteit, obsessief piekeren over de baby, suïcidale gedachten, moeite met het aangaan van een relatie met anderen kinderen en seksuele remmingen. Hierbij kan een het fenomeen ‘Anniversary reactions’ een rol gaan spelen, waarbij er sprake is van fysieke en emotionele reacties op de datum waarop de abortus is uitgevoerd of de datum waarop het kind zou zijn geboren. (Silliman, 2007 en Fergusson, 2006). Het laatste onderzoek wat ik wil benoemen is een recente meta-analyse uit de Journal of Psychiatry (2013). Zij concluderen dat er geen beschikbaar bewijs is dat abortus therapeutische effecten heeft in het verminderen van de risico’s op de geestelijke gezondheid van de ongewenste of onbedoelde zwangerschap. Het tegendeel is juist dat het leidt tot toename van risico’s op angst, alcoholmisbruik, illegaal drugsgebruik en suïcidaal gedrag, aldus het Elliot Institute (2010). Uit een ander onderzoek van het Elliot Institute blijkt dat een vrouw na abortus grotere kans heeft op overlijden door suïcide, na ongevallen of natuurlijke oorzaken, zoals in de tabel hiernaast zichtbaar is. Met een korte conclusie dat een 5

bevalling een beschermend effect heeft en abortus grotere kans op overlijden geeft. Voor verdere onderbouwing over de complicaties bij abortus provocatus verwijs ik naar het boek van het deVeber Institute for Bio-ethics and Social Research, genaamd ‘Complications, abortion’s impact on women’. Wat ik wil is dat iedere hulpverlener verantwoord zijn patiënt informeert over de mogelijke complicaties en gevolgen van abortus. Niet alleen op de korte termijn,

Figuur 1 Elliot Institute (2000)

maar zeker ook de impact die het kan hebben op het verdere leven. Daarnaast werd eerder in dit artikel als argument genoemd om de alternatieven niet te bespreken de problematische aard ervan. Maar abortus kent blijkbaar ook zo zijn problemen. Hieronder de alternatieven die aangedragen kunnen worden. Alternatieven Zoals eerder benoemd, heeft de patiënt recht op informatie, waaronder ook de alternatieven vallen voor abortus provocatus. Ik wil niet heel uitgebreid ingaan op de diverse stichtingen die hulp bieden. Ik ga ervan uit dat een hulpverlener die in deze sector werkt, de kennis hierover heeft.  Siriz: Professionele en preventieve hulp bij het maken van een keuze bij ongewenste zwangerschap en opvang voor vrouwen die ongewenst zwanger zijn.  Stichting Schreeuw om Leven: Hulp bij zwangerschap en na abortus.  Diverse lokale stichtingen die materiële steun bieden.  Stichting Balans helpt ouders die kinderen hebben met leer- of gedragsproblemen. 

Stichting KOG helpt bij familiezaken zoals scheidingen.

 Stichting STIVORO om vrouwen te helpen met roken en Stichting Mainline om zwangere vrouwen te helpen afkicken met drugs. De invloed van de omgeving Zoals het citaat in de inleiding beschreef, voelde het voor de vrouw alsof ze over drie levens een beslissing moest nemen. De omgeving heeft ook invloed op de vrouw. En ook hier moet je als hulpverlener aandacht voor hebben en door hier vragen over te stellen. Ervaart de vrouw steun aan haar omgeving of is zij juist angstig om het te vertellen? Wanneer de vrouw onvoldoende steun krijgt vanuit haar omgeving, kan aanvullende hulp hiervoor besproken worden, zoals maatschappelijke ondersteuning. Emotionele begeleiding

6

De vrouwen kunnen op verschillende manieren in het proces staan. Wanneer de vrouw totaal niet twijfelt, heeft zij geen behoefte aan een opnieuw overwegen van haar motieven. (Kumar, Baraitser, Morton en Massil, 2004). Maar veel vrouwen twijfelen wel en hebben ambivalente gevoelens (Rowlands, 2008). Van Dale (2014) beschrijft twijfel als onzekerheid, gebrek aan vastheid van wil of besluit, besluiteloosheid: iets in twijfel trekken niet geloven. Zeker wanneer de patiënt twijfelt of ambivalentie vertoond, moet er kennis aanwezig zijn over alternatieven en hun rationele en emotionele consequenties. Wanneer er sprake is van grote twijfel of ambivalentie, kan dit leiden tot paniek, stres en verwarring, met als gevolg een voortdurende besluiteloosheid die de vrouw kan belemmeren in het dagelijks functioneren (Richtlijn).Toch benoemd ook de helft van de vrouwen in de evaluatie van de Waz dat zij twijfel niet zou den laten merken. Het is dus als hulpverlener belangrijk om hier specifiek naar te vragen en verder te counselen. Over de concrete begeleiding bij ongewenste zwangerschap is weinig literatuur. De meeste vrouwen krijgen implicatiebegeleiding, aldus de richtlijn. Het doel hiervan is dat de vrouw zicht krijgt op de implicaties van de voorgenomen handelswijze voor haar en de haren te begrijpen. Dit betekent dat de vrouw al een beslissing heeft gemaakt (een voorgenomen handelswijze) en dat daarover uitleg gegeven wordt. Dat betekent ook dat een vrouw, wanneer zij in een abortuskliniek komt, hoogstwaarschijnlijk niet geïnformeerd zal worden over alternatieven. Dit komt erop neer dat de patiënt, als leek, beslist over leven en dood en de medici stemmen daar goedkoop mee in. Bij vrouwen die ‘bijzondere’ stres ervaren, wordt steunende begeleiding aangeboden. Terwijl in de Waz staat dat de vrouw in een noodsituatie moet verkeren om over te gaan tot abortus… Over ambivalentie gesproken. Ik denk dat iedere vrouw emotionele ondersteuning nodig heeft in haar noodsituatie, welke keuze ze ook maakt. Veel vrouwen hebben ook last van gevoelens van schaamte, schuld of angst, die het besluitvormingsproces bemoeilijken. Ook als vrouwen zeker weten dat zwangerschapsafbreking de juiste keuze is vinden jonge vrouwen het vaak stigmatiserend en houden zij de ervaring voor bijvoorbeeld hun ouders geheim, aldus de richtlijn. Het is daarom belangrijk dat de hulpverlener let op nonverbale aanwijzingen tijdens het gesprek. Gedrag drukt vaak meer uit dan woorden. Hierbij kan de hulpverlener beter eerlijk omgaan met de emoties dan deze bagatelliseren, aldus Breitbart, (2000). Ook kan de patiënt bang zijn voor bijvoorbeeld pijn. Hierbij is het de taak van de hulpverlener om te informeren over de ingreep en verwachtingen. Ook kan de patiënt zich schuldig voelen door het onopzettelijk zwanger raken of door financiële omstandigheden gedwongen te worden om te kiezen voor abortus, zo staat in de richtlijn. Als hulpverlener heb je hierbij de taak om schuldgevoelens en schaamte te signaleren en erop in te gaan en deze serieus te nemen.

7

Wat is goede zorg? Tussen de regels door heb ik geprobeerd weer te geven wat in mijn ogen goede zorg is. Goede zorg betekent in het geval van shared-decision making bij een ongewenste zwangerschap dat de besluitvorming echt gezamenlijk, verantwoord, vrijwillig, vanuit een noodsituatie en wetend van de consequenties voor zichzelf en het ongeboren kind. Daarvoor heeft de patiënt de hulpverlener nodig voor eerlijke, rechtvaardige en wettelijke informatie en emotionele en counselende ondersteuning en begeleiding in het maken van een keuze. Ook moet er een folder beschikbaar zijn met daarin alle afwegingen, voor welke keuze dan ook. Zodat de patiënt in de vijf dagen bedenktijd een weloverwogen keuze kan maken. En realiseer je, wettelijk mag abortus alleen uit noodzaak. Wanneer financiën het probleem zijn, moet nagedacht worden of de waarde van leven uit te drukken is in geld en of we geen materiële oplossingen hebben. Ik wil eindigen met een uitleg over de voorkant van het artikel. De ene man is Francesco Schettino, de kapitein van de Costa Concordia die het zinkende schip verliet, ondanks dat hij verschillende keren de oproep kreeg om terug te gaan. Hij kreeg de bijnaam ‘Kapitein Lafaard’. De andere man, Chesley Sullenberger, is de man die een noodlanding maakte op de Hudson River. Hij wordt omschreven als een held. Niet alleen omdat hij een noodlanding maakte, maar ook omdat hij diverse keren het vliegtuig nakeek of alle passagiers eruit waren. Wees een held in je besluitvorming.

8

Bronnen

Gebruikte richtlijn en jaarrapportage Inspectie voor de Gezondheidszorg. (2010). Jaarrapportage 2009 van de Wet

afbreking zwangerschap. Geraadpleegd op: www.igz.nl. Nederlands Genootschap van Abortusartsen. Richtlijn Begeleiding van vrouwen die

een zwangerschapsafbreking overwegen. (2011). Utrecht. Visser M.R.M., Janssen A.J.G.M., Enschede, M., Willems A.F.M.N., te Braake Th.A.M., Harmsen K. et al. (2005). Evaluatie Wet afbreking zwangerschap. Amsterdam: ZonMw. Geraadpleegd op: http://www.ngva.net/downloads/WAZ_evaluatie_Definitieve_webversie_b.pdf.

Gebruikte artikelen Breitbart, V. (2000). Counseling for medical abortion. Am. Journal Obstetrie, Gynecology., 183, S26- S33. Coleman, P.K. (2006). Resolution of Unwanted Pregnancy During Adolescence

Through Abortion Versus Childbirth: Individual and Family Predictors and Psychological Consequences. Journal of Youth and Adolescence. Fergusson, D.M., Horwood, J. & Ridder, E.M. Abortion in you women and subsequent mental health. Jounal of child Psychology and Psychiatry, 2006, 47, 1, 16-27. Kahlenborn, Chr. Breast cancer: It’s link to abortion and the birth control pill. (2000). Dayton OH: One More Soul. Kumar, U., Baraitser, P., Morton, S., & Massil, H. (2004). Decision making and referral prior to abortion: a qualitative study of women's experiences. Journal of Family Planning & Reproductive Health Care, 30, 51-54. Rowlands, S. (2008). The decision to opt for abortion. Journal of Family Planning and Reproductive Health Care., 34, 175-180.

9

Royal College of Obstetricians & Gynecologists (RCOG). (2004). The Care of Women

Requesting Induced Abortion. London: RCOG Press.

Sites van stichtingen Stichting Schreeuw om Leven. Er is hulp bij zwangerschap en na een abortus. Geraadpleegd op: http://www.erishulp.nl/. Canadian Centre for Bio-ethical Reform. See it. Believe it. End it. Geraadpleegd op http://www.unmaskingchoice.ca/classroom. Van den Aardweg, Dr. G.J.M. Wat abortus met een mens doet: het recht van jongeren

op eerlijke voorlichting rond abortus provocatus. Voorlichting gebaseerd op biologie, filosofie en de menselijke ervaring. Geraadpleegd op: http://www.slideshare.net/ADriessen/eerlijke-voorlichting-rond-abortusprovocatus. Elliot Institute, Springfield. Geraadpleegd op: http://translate.googleusercontent.com/translate_c?depth=1&hl=nl&prev=/search% 3Fq%3DDww.afterabortion.com%26safe%3Dvss%26biw%3D1229%26bih%3D903&rurl =translate.googoo.nl&sl=en&u=http://afterabortion.org/1999/more-research-onpost-abortion-issues/&usg=ALkJrhhbCS521qomQSS0o2t0YMKlfDKaZQ Europees Instituut voor Bio-ethiek. (2012). Didactische fische Abortus Provocatus. Geraadpleegd op: http://www.ieb-eib.org/fr/pdf/fiche_didactique-abortusprovocatus.pdf

Siriz. Bij onbedoelde zwangerschap. Geraadpleegd op: http://www.siriz.nl/wat-wijdoen-3247.html . Stichting Balans. Geraadpleegd op: http://www.balansdigitaal.nl/ Stichting KOG. Informatiepunt voor Kinderen, Ouders, Grootouders over jeugdzorg. Geraadpleegd op: http://www.stichtingkog.info/ Stichting Mainline. Drugs en Gezondheid. Geraadpleegd op: http://www.mainline.nl/.

Gebruikte afbeeldingen 10

De spreuk op de voorkant komt van de site www.proud2bme.nl. De foto van dhr. F. Schettino komt van de site destentor.nl. De foto van dhr. C. Sullenberger komt van de site www.northjersey.com. De foto van het schip ‘De Costa Concordia’ komt van de site www.theatlantic.com. De foto van het vliegtuig ‘US Airlines’ komt van de site www.nrc.nl

11

Samenvatting In dit artikel worden een beeld geschetst over shared decision-making bij een ongewenste zwangerschap vanuit diverse perspectieven. In de besluitvorming is het van wettelijk belang (Waz) dat de keuze van de vrouw vrijwillig en zorgvuldig gemaakt wordt, vanuit een besef van verantwoordelijkheid voor het ongeboren leven en de gevolgen voor haarzelf en de haren. Abortus provocatus mag alleen in een onontkoombare noodsituatie, waarbij er geen alternatieven zijn. Daarnaast heeft ze recht op voorlichting over alternatieven. Volgens de Wgbo moet de vrouw ook informatie krijgen over het onderzoek, behandelingen en vooruitzichten. Dit betekent dat de vrouw, om tot een besluit te komen, recht heeft op goede beeldvorming, vanuit het perspectief dat het leven begint vanaf de conceptie. Dit kan ondersteund worden door het laten zien van een echo en het laten horen kloppen van het hartje. Daarnaast moet zij geïnformeerd worden over mogelijke complicaties na abortus provocatus, al zijn de onderzoeksresultaten incongruent. Toch blijkt uit verschillende onderzoeken dat de klachten uiteenlopen, zowel fysiek als psychisch. Vaak worden deze pas zichtbaar na langere periode. Als derde moet de vrouw voorlichting krijgen over de alternatieven (Waz) en heeft zij emotionele begeleiding nodig. De hulpverlener moet oog hebben voor de mate van vrijwilligheid, de invloed van de omgeving en de (ambivalente) gevoelens van schaamte, schuld, angst en twijfel die een rol kunnen spelen. Hij moet deze serieus nemen en ondersteuning bieden in het maken van een keuze. Om zo te komen tot een shared decion making. Pro-life, Pro-choice, en Pro-voice.

Summary I wrote something in this article about shared decion making in a process when a woman is undesirable pregnant. It’s written from various perspectives. About legal perspective shared decision-making is voluntarily , carefully and with a sense of responsibility to the unborn life and the consequences for herself and her family. Only in an inescapable emergency, without any alternative, abortion is allowed. In addition, it’s hair right to get information about the alternatives. According to the Wgbo women should also receive information about researches, treatments and prospects. And when she is in order to arrive at a decision, she need good imaging out of the perspective life starts at the conception. This can be supported by showing her an echo and to hear the beating of the heart from her unborn child. In addition, she must be informed about possible complications after abortion , although the results of researches are incongruent . However, it appears from 12

several studies that the symptoms vary , both physically and psychologically . The problems will be visible after a long period. Third the woman needs information about the alternatives (Waz) and she also needs emotional counseling. The aid worker have to see the degree of voluntariness, the influence of fellow-creatures

and the (ambivalent disgrace, guilty, feared en uncertainly feelings. The aid worker have to help her and gives support for making a choice. In order to arrive at a shared decion making. Pro-life , pro -choice and pro - voice .

13