Tweedaagse theologische conferentie: De waarde van het verhaal

VAN NAAST DE TOREN

Even eerst doorgeven dat het Joods Cultuurfestival eind december afloopt en dat u zich moet haasten om nog van iets te kunnen profiteren. Gedurende meer dan een jaar waren er filmvertoningen, expo’s, voordrachten, concerten en besprak men literatuur. Het was ook de gelegenheid om heel wat andere initiatieven te zien ontstaan. Op zaterdagavond 21 november is de nieuwe (10de ) erfgoedgids verschenen van de provincie Antwerpen met als titel : ‘Tussen Antwerpen en Heide, Joods cultuurleven in een bewogen tijd (1880-1944)’. De auteurs zijn Lieven Saerens en Frans Van den Brande. Deze geïllustreerde gids wordt verder in dit nummer beschreven en kan vanaf nu besteld worden. Zie ook verder. U leest ook over de opzet van onze jaarlijks tweedaagse theologische conferentie in februari. De titel zal zijn ‘De waarde van het verhaal’. Voor een goed verstaan van de verhalen uit de bijbel en de verhalen uit de latere Joodse traditie is het belangrijk te weten hoe deze bedoeld zijn. Het zijn zeker geen verslagen met feiten, zoals we gewoon zijn in wetenschappelijke artikels, in beschrijvingen van de geschiedenis. Deze verhalen staan in een context, hebben een boodschap. Verschillende facetten zullen langs verschillende kanten belicht worden. Hebt U al gehoord van pater Patrick Desbois ? Ooit één artikel in één van onze kranten, maar in Frankrijk was de pers wild van de vondsten die hij deed in de Oekraïne en Wit-Rusland. De uitdrukking ‘shoah par balles’ of ‘holocaust door kogels’ werd ondertussen gemeengoed. Lang geleden stelden wij in deze Berichten zijn organisatie voor : ‘Yahad-In Unum’. Zie verder. Trouwens Oost-Europa zal meer en meer in the picture komen. Over het bloeiende Joodse leven in de cultuurhoofdstad van Europa 2009, het Litouwse Vilnius of Vilna (naast Linz in Oostenrijk) hebben we naar aanleiding daarvan weinig gehoord; wel dat de beslissing genomen is om in Polen een nieuw museum op te bouwen dat van het grote Joodse verleden iets wil laten zien. In Time verscheen indertijd een lijst van 10 zaken die vandaag helemaal anders zijn dan vroeger en die ondertussen verworven zijn, waar men beter kan mee rekening houden. Een overzicht vindt u in dit nummer. We gaan nu weer de tijd tegemoet van het Joodse Chanoeka-feest of Lichtfeest van 12 tot 19 december en de adventsperiode vanaf 29 november tot kerstfeest. Het wordt een tijd om even stil te staan bij wat we aan het doen zijn en waarom. Een tijd om over eigenheid na te denken; geen eigenheid om blasé te worden , maar om vanuit die eigenheid iets te kunnen aanbrengen voor de omgeving rond ons. Een mooie eindejaarstijd aan u allen.

___________________________________________________________________________ Dit tijdschrift wordt normaal slechts toegestuurd aan de leden van de gespreksgroepen, de Vrienden van de Antwerpse Contactgroep voor Joods-Christelijke Betrekkingen ( zij die ons werk van onderling contact willen steunen met minstens 25 EUR per jaar ) en aan hen die 2,50 EUR per jaar betalen. Als U het Berichtenblad verder wenst te ontvangen, stort dan even 2,50 of 25 EUR. Indien U belangstelling hebt om de mailberichten toegezonden te krijgen , dan vragen wij U vriendelijk om uw e-mailadres door te willen mailen naar [email protected] . Vermeld U wel in de e-mail uw reële naam. Het spreekt vanzelf dat U altijd de mogelijkheid hebt om een einde te stellen aan toezending (een e-mail volstaat), liever dat dan dat alles toch maar in de spammap terecht komt. Van deze Berichten bestaat ook een elektronische versie op onze site www.acjcb.be .

BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - sept.-okt.-november 2009 - blad 2

Tweedaagse theologische conferentie: “De waarde van het verhaal” Wij nodigen u uit om op 16 februari en 17 februari 2010, met elkaar in gesprek te gaan over het thema “De waarde van het verhaal?”. De bezielende bijdragen van o.a. dr. Jan P. Fokkelman, drs. Alex van Heusden en dr. Ad van Nieuwpoort nodigen ons uit na de denken over de vraag: hoe verstaan wij de Schriften? Binnen de christelijke traditie lijken de evangelische beweging, de orthodoxe stromingen en deelnemers van leerhuizen van Kerk & Israël anders om te gaan met dezelfde teksten. Staan de dogma’s van de kerk ons in de weg om de Bijbel, in zijn diversiteit, te laten spreken? We nodigen alle geledingen uit om pittig met elkaar in debat te gaan. De organisatie van de conferentie is in handen van de Provinciale werkgroep Kerk en Israël voor Noord-Brabant en Limburg (NL) en de Antwerpse Contactgroep voor joods-christelijke Betrekkingen. Plaats: Theologisch en Pastoraal Centrum te Antwerpen, Groenenborgerlaan 149, 2020 Antwerpen-Wilrijk. Aanmelding: door storting, voor 15 januari 2010, van 100 euro op rekeningnummer 63.58.03.194 t.n.v. werkgroep Kerk&Israël te Geldrop, onder vermelding van conferentie Antwerpen 2010. Voor correcte overschrijving is gebruik van de volgende nummers/codes nodig: BIC code FVLBNL22 IBAN : NL92 FVLB 0635 8031 94 Voor meer informatie: Danny Rouges, secretaris Antwerpse Contactgroep voor joodschristelijke Betrekkingen te Antwerpen, tel. 03.4544015 (elke woensdag van 14 tot 17 uur), E-mail: [email protected] ds. Derk F. Blom, voorzitter werkgroep Kerk & Israël Noord-Brabant en Limburg, tel. 00.31.117.451073 of E-mail: [email protected] _________________________________________

Erfgoedgids 10: Tussen Antwerpen en Heide. Joods cultuurleven in een bewogen tijd (1880-1944) De rol van de Joodse gemeenschap in het culturele leven van de provincie Antwerpen tussen 1880 en 1944 Dat de Antwerpse Joden heel actief waren in de diamanthandel is algemeen bekend. Dat zij ook actief deelnamen aan het bloeiende cultuurleven van de stad is minder bekend. Auteur Lieven Saerens behandelt in deze erfgoedgids voor de eerste maal de rol van de Antwerpse Joden in het culturele leven van de provincie Antwerpen tussen 1880 en 1944. Nauwgezet onderzoek levert een schat aan nieuwe gegevens en inzichten op. De onderzoeker bespreekt de verschillende migratiegolven die de stad en de provincie Antwerpen kenden. In een eerste fase zagen de Joodse migranten Antwerpen als een transithaven. Vele Antwerpse kunstenaars zoals Eugeen van Mieghem werden getroffen door de landverhuizers en hun ellende. Het typische Joodse erfgoed, zoals de vele synagogen, komt ruimschoots aan bod. Een opvallend hoofdstuk is gewijd aan het artistieke Antwerpen en het Joodse cultuurflamingantisme. De auteur behandelt de architectuur, met figuren zoals Jozef De Lange, de muziek en literatuur en bekijkt de Joodse inbreng tijdens zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog.

BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - sept.-okt.-november 2009 - blad 3

In een tweede deel gaat auteur Frans L. Van den Brande dieper in op de Joodse aanwezigheid in Heide-Kalmthout. Uit zijn bijdrage blijkt het belang en de dynamiek van de Joodse gemeenschap in Heide. De vijf ‘Joodse’ villa’s en de vele ‘Joodse’ pensions komen aan bod en natuurlijk de uitzonderlijke synagoge, de enige ‘plattelandssynagoge’ in ons land.

De erfgoedgids De boodschap die beide auteurs vooral op de voorgrond plaatsen is het maatschappelijke en culturele belang van dit erfgoed. We moeten zorgzaam blijven omspringen met het erfgoed, dat niet enkel een getuige is van de geschiedenis van de Joodse gemeenschap, maar ook een belangrijk onderdeel van onze culturele achtergrond. Lieven Saerens is doctor in de geschiedenis. Hij is als onderzoeker verbonden aan het SOMA (Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij, Brussel). Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van de houding tegenover de Joden in België. Frans L. Van den Brande, oud-docent judaïstiek aan de Hogeschool Zeeland, is actief in de Antwerpse Contactgroep voor Joods-Christelijke Betrekkingen en in verschillende werkgroepen voor dialoog en trialoog tussen de monotheïstische religies.

Het Joods Cultuurfestival De erfgoedgids Tussen Antwerpen en Heide kadert binnen het Joods Cultuurfestival, een initiatief van de provincie Antwerpen. Het hele jaar door werd de Joodse cultuur voor het voetlicht gebracht via een uitgebreid aanbod van podium, expo, film, literatuur en muziek. Met onder andere de voorstelling van deze erfgoedgids wil het festival een boeiend jaar in schoonheid afsluiten.

Bestellen en informatie Deze erfgoedgids kost 10 euro (plus verzendingskosten) en is te bestellen bij het departement Cultuur van het provinciebestuur Antwerpen, Koningin Elisabethlei 22, 2018 Antwerpen of contacteer Hilde Everaert op telefoon 03 240 64 18. Het boek bevat 104 pagina’s en is uitvoerig geïllustreerd met nooit eerder gepubliceerde foto's en tekeningen. ISBN 9789076099835. Zie voor verdere gegevens op http://www.provant.be/publicaties/vrije_tijd/cultuur/erfgoed/publicatie_erfgoed_erfgoedgi_10 .jsp _________________________________________ MATERIAAL Tenachon Van de reeks: ‘de Psalmen - worstelen met God, met hart en ziel’ verscheen reeds deel 1 ‘Psalm 7, 9, 10, tussen hoop en vrees’, deel 2 ‘Psalm 13, 14, 21, 22, een zee van emoties’, deel 3 ‘Psalm 25, 27, de dynamiek van een spiritueel leven’, deel 4 ‘Psalm 33, 34, weest dankbaar en blij’, deel 5 ‘Psalm 23, 37, 38', deel 6 ‘Psalm 44,52,53, over ballingschap en verlossing in een gefragmenteerde wereld’, deel 7 ‘Psalm 54,55, 57 de pijn van het verraad’, deel 8 ‘Psalm 58,59,60 en 62, Geloof en waar(achtig)heid', deel 9 ‘Psalm 73,74 en 78, De grote en kleine verhalen van de geschiedenis', deel 10 ‘Psalm 83 en 84, In dialoog met de Allerhoogste', deel 11 ‘Psalm 91, 98 en 102, Over de binnen- en buitenwereld van de gelovige’, deel 12 ‘Psalm 63, 108 en 109, Verlangen, dankbaarheid en dromen van een zoete wraak', deel 13 ‘Psalm 127 en 130, Een dagelijks leven in de nabijheid van God, tussen schuld en vergeving’, deel 14 ‘Psalm 119, Een jubelzang over de uitzonderlijke kwaliteiten van de Tora’. Een abonnement kan genomen worden aan 49,50 EUR bij de abonnementenadministratie Tenachon, Antwoordnummer 17, NL-7940 VB Meppel. Nadere info: Folkertsma Stichting, Rapenburgstraat 45, NL-1011 TV Amsterdam; tel.00-31-20-8455808 (nieuw adres en nieuw tel.!) ; e-mail: [email protected] ; www.folkertsmastichting.nl

BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - sept.-okt.-november 2009 - blad 4

12 Punten van Berlijn In vorig nummer van Berichten (nog na te lezen op onze site www.acjcb.be ) las u over de ondertekening van deze internationale verklaring. Tevens werd u de volledige tekst van die 12 Punten van Berlijn aangeboden in Nederlandse vertaling en de wegen om deze doelstellingen te bereiken. Tot nu hebben we deze uitvoerige versie nog niet elders gevonden. Omwille van de belangrijkheid en om u de mogelijkheid te geven daar in studiekringen mee te werken is een overdruk van deze verklaring gemaakt. Deze tekst van 4 bladzijden A4 is bij de ACJCB te bestellen. Handige Harry’s hebben hem al lang van de site gehaald, maar nu dus ook per post te bestellen. MEDEDELINGEN Joods Cultuurfestival in Vlaanderen , een initiatief van de Provincie Antwerpen : Wij herhalen graag om regelmatig te gaan kijken op http://www.joodscultuurfestival.be/ . Hier wordt het verdere programma tot eind december 2009 aangekondigd en zijn kleine fragmenten mee te maken van wat reeds voorbij is. Bezoek ook de columns met een aantal korte en interessante bijdragen over Joodse cultuur, verhalen, enz. Synagoge Heide-Kalmthout Als u op de hoogte wil blijven van de geschiedenis van deze synagoge en de geplande restauratie, vraagt u dan de nieuwsbrief aan bij de vzw “Synagoge Heide”, Kerkeneind 13, 2920 Kalmthout. Men kan ook financieel steunen. Voor elke 30 Euro krijgt u een fiscaal attest. Britse opperrabbijn roept Moslims op om geloof te scheiden van macht In een lezing in Londen in een christelijke ‘think thank’ heeft de Britse opperrabbijn Jonathan Sacks er op gewezen dat Moslims moeten leren om geloof en macht te scheiden. “Eén van de grote voordelen van het Jood zijn, is dat men weet hoe men moet zingen in mineur. Wij hebben sinds de Babylonische ballingschap 26 eeuwen gehad om te oefenen en om als minderheid te leven in een cultuur die niet de onze was.” En hij vervolgde: “Ik twijfel er niet aan dat ook de Islam zijn weg zal zoeken om daar te komen waar christendom en jodendom geraakt zijn en om godsdienst en macht van elkaar te scheiden. Maar vlug kan men er niet komen. Het is een moeilijk en pijnlijk proces. Alleen Moslims kunnen dat. Ik merk op dat er in mijn land (GB) en elders prachtige moslims zijn die daarmee bezig zijn. Het zijn stuk voor stuk moedige denkers en het is typisch hoeveel daarvan vrouwen zijn.” Sacks wees ook nog op het geboortecijfer in Europa dat terugloopt, en de cultuur van ‘consumeren’ en ‘onmiddellijke bevrediging van behoeften’. Volgens hem is het continent ‘stervend’ en hij beschuldigde de burgers van niet klaar te zijn om de ‘offers’ van het ouderschap te brengen. (bron : WJC 101109) Moskeeën en synagogen verbroederen in Noord-Amerika en Europa Een honderdtal moskeeën en synagogen namen deel in een tweede verbroedering. Het betrof meetings tussen locale Joodse en moslimgemeenschappen om gezamenlijke initiatieven op te zetten. Een stichting uit New-York ‘Foundation for Ethnic Understanding’, gesticht door Rabbi Marc Schneier organiseerde het gebeuren, met de nadruk dit jaar op het bewaren van milieu, het beschermen van immigranten , de strijd tegen antisemitisme en islamofobie, en de bestrijding van de armoede. Het ‘Islamic Society of North America’, de ‘Muslim Public Affairs Council’, het ‘World Jewish Congress’ en de ‘Canadian Association of Jews and Muslims’ steunden dit initiatief. “Generaties lang zijn er misverstanden bij Joden en moslims geweest over wat de ander geloofde en deed. Deze valse beelden en maatschappelijke en politieke factoren hebben spijtig genoeg tot spanningen geleid tussen de twee gemeenschappen. Niet alleen delen wij een gemeenschappelijk geloof ( a common faith ), maar ook een gemeenschappelijk lot (a common fate)”, aldus Schneier, de voorzitter van het World Jewish Congress USA. Eerder dit jaar heeft zijn stichting Europese imams en rabbijnen uit Europa uitgenodigd om de interreligieuze dialoog te promoten. 28 Imams en rabbijnen uit België, Engeland, Frankrijk, Duitsland, Noorwegen, Rusland en Zwitserland hebben op die manier de kans gehad om religieuze leiders uit New-York en Washington te ontmoeten en wegen te zoeken om de relaties te verbeteren. (bron : WJC 171109)

BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - sept.-okt.-november 2009 - blad 5

10 ideeën die de wereld aan het veranderen zijn Een hele tijd geleden gaf Time een lijst vrij van 10 ideeën waar in de toekomst zal moeten mee rekening gehouden worden. 1. gemeenschappelijke welvaart : als er een welvaart moet komen dan zal het voor iedereen moeten zijn. De Europese of de Amerikaanse suprematie heeft afgedaan, er zal moeten rekening gehouden worden met de BRIC-groeipolen (Brazilië, Rusland, India, China). De 21ste eeuw zal het beeld geven van een overvolle planeet, met globale wereldhandel, migraties, gevaar voor pandemieën, terrorisme en conflicten. Iedereen heeft met alles te maken. We zullen globale oplossingen moeten zoeken en niet meer kunnen denken in categorieën van ‘wij’ tegenover ‘zij’. Daarbij zijn er 4 trends: op wereldvlak stijgt het gemiddeld inkomen, het verschil tussen de westerse wereld en Azië verkleint; de wereldbevolking zal blijven stijgen; hierdoor en door de uitputting van de natuur dreigt een milieuramp; velen van de armen kunnen zich opwerken, maar de armsten blijven achter (10 miljoen kinderen zouden daarbij jaarlijks sterven). Deze grote uitdagingen zijn vandaag opgemerkt en worden blijvend gevolgd: er zijn nu globale verdragen voor klimaatverandering, bescherming van de biodiversiteit, het volgen van de groei van de woestijnen, een akkoord dat in 2015 de extreme armoede, honger en ziekte moet teruggedrongen zijn. 2. Het einde van het tijdperk dat de klant geholpen wordt : bedrijven blijven verder zoeken naar besparingen, en dat daarbij selfservice gepromoot worden met self-check-in kiosken op de luchthavens en in de spoed-afdelingen van de hospitalen (aanduiden op een scherm waar het pijn doet), diensten die aangeboden worden ver van de plaats waar we ze nodig hebben, in de supermarkt staat alles klaar aan de uitgang. Het leven wordt daardoor nog meer stresserend. 3. Een filmwereld zonder diva’s : de magnetische aantrekking van filmsterren is weggevallen; geld wordt verdiend met prenten als ‘Ratatouille’ 4. Terugdringen van het radicalisme : waarom gaan mensen bij terroristengroepen ? Niet omdat zij arm zijn, men zoekt een doel, spanning of een status. Men vlucht eenzaamheid. Zijn er die zo’n groep verlaten ? Sommigen zijn teleurgesteld in een dergelijk leven. Deprogrammeren lijkt moeilijk. 5. Koken wordt scheikunde : door moeilijker en moeilijker toestellen is koken een wetenschap geworden. 6. Inwerken op de aarde : de kans zit erin dat we er niet in slagen om de opwarming van de aarde te stoppen. Het ondertekenen van het Kyoto-protocol (uitstoot van de broeikasgassen in 2012 met 5,2 % terugdringen t.o.v. 1990) dateert van 1997 en resultaten blijven uit. Vandaag wordt gedacht om de aarde minder te laten opwarmen door geo-engeneering: minder zonne-energie de aarde laten bereiken door spiegels in de ruimte, een nevel rond de aarde te leggen, daken van de huizen wit te schilderen (?), het vermogen van de oceanen vergroten om koolstof op te nemen ... 7. Een synthetische/virtuele authenticiteit : het is moeilijker geworden om personen reëel te ontmoeten; vrienden zijn pas vrienden als zij als zodanig opgenomen zijn in Facebook, reporters worden bloggers, mensen leven een namaak leven via Second Life 8. Nieuwe soberheid : in het verleden werd op krediet geleefd (zelfs reizen op krediet), de schulden stapelden zich op. Dit moet bijgestuurd worden door schuldafbouw in de plaats van het eeuwig meer uitgeven dan wat men verdient. 9. Gezondheid op bevel : er wordt een contract gesloten tussen werkgevers en werknemers dat er voor moet zorgen dat deze laatsten minder gewicht hebben, kunnen stoppen met roken, er worden gezondheidscoaches ingehuurd om dieet en levensstijl te volgen; 2/3 van de bedrijven geven wellnessprogramma’s. 10. Jezus terug als Jood zien : kennis van de misjna en de rabbi Akiva worden vandaag als noodzakelijk gezien om de bekendste Jood te kennen: Jezus. In de wereld van de christelijke uitlegkunde is dit zo ongeveer een aardbeving. Christelijke hebraïsten waren gedurende eeuwen bezig om Joodse teksten uit te kiezen om de traditionele tegenstelling te illustreren tussen het Jodendom met

BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - sept.-okt.-november 2009 - blad 6

zijn vermeende droge wetticisme in een verbond met één volk, en Jezus die persoonlijk het nieuwe verbond van de liefde incarneerde. Vandaag echter wordt in christelijke middens onderwezen dat als men de Joodse context slecht ziet, men ook Jezus niet kan begrijpen. Deze verandering kwam in etappes: - eerst dat Jezus als Jood geboren is en echt Joods handelde - het aanvaarden dat Jezus en Paulus zichzelf zagen als Jood, ook als zij bepaalde accenten plaatsten - vandaag de erkenning van Jezus’ toewijding aan Joodse ideeën van zijn tijd, van rituele zuiverheid tot Gods koninkrijk. Wat betekent dat nu in de praktijk ? Bepaalde teksten worden duidelijker (cfr. Strack en Billerbeck uit 1922 ! nvdr), zo zou Jezus bvb. kunnen verwijzen naar de tekst uit Jeremia (profetenlezing van die week ?) wanneer hij in het zand schreef bij het verhaal over de overspelige vrouw, en daarmee verwittigt dat de omstaanders door het gebrek aan medelijden zich vervreemden van God. Moeilijker is Paulus’ brief aan de Romeinen waarbij men vroeger de hoofdstukken 9 tot 11 ( waar het gaat over de Joden) links liet liggen. Vandaag wordt het boek gelezen vanuit deze hoofdstukken waarbij een Paulus als Jood nadenkt over het blijvende verbond met Israël. Het gaat dus niet enkel over heidenchristenen. Ideaal zou nu zijn dat deze herwaardering de vriendschappelijke verhouding van christenen en Joden én de duidelijkheid van het evangelie zou vergroten. ( meer informatie op http://www.time.com/time/specials/2007/0,28757,1720049,00.html ) ____________________________________________

Ooit gehoord van Bronnaïa Gora ? Vreemde priester, die de grond van de Oekraïne omkeert om de hemel terug te verzoenen. En dat om een geheim vanuit zijn jeugd naar boven te halen. Zijn grootvader, een Franse soldaat was naar daar gedeporteerd als krijgsgevangene, en had hem toevertrouwd dat het toen erg was, maar dat het nog veel erger was voor ‘hen’. Duizenden Joden waren voor zijn ogen ter dood gebracht. “Waar zijn die gedode Joden?” had de priester aan de plaatselijke burgemeester gevraagd. Hij kreeg geen antwoord. Tot iemand hem in een bos naar een gracht bracht, een tweede gracht, daarna een derde. We spreken over 2004. Sindsdien is pater Patrick Desbois heel de Oekraïne en Wit-Rusland gaan afzoeken, dorp na dorp, om de plaatsen terug te vinden waar meer dan anderhalf miljoen Joden en zigeuners tussen 1941 en 1944 terechtgesteld zijn met de kogel (vandaar de naam “Shoah par balles”). Dit dreigde geheel vergeten te worden. Maar er waren nog getuigen. Veel van die getuigenissen werden verzameld omdat Desbois duidelijk herkenbaar was als geestelijke en de mensen dus makkelijker durfden praten. Door de grote miserie daar zijn ze niet geconfronteerd geweest met propaganda of andere beïnvloeding. Maar ze waren destijds getuigen of waren betrokken bij de executies, anderen hebben mee mogelijk gemaakt dat de nazi’s zo’n groot aantal mensen konden doden door voor hen grachten te graven, families in de dorpen samen te drijven en het transport te verzekeren, opgevorderd om na het salvo, over de slachtoffers jong of oud - te stappen en hen samen te drukken, enz. “‘s Morgens bevreesd want opgevorderd, ‘s avonds blij met de gestolen kleding”. Zo zijn bvb. tussen de oude Joodse begraafplaats van Busk en de rivier, 17 gemeenschappelijke graven ontdekt, die de historici anders nooit zouden gekend hebben. In totaal zouden er zo’n 1200 geweest zijn. “Alleen al in de Lisinthiwouden nabij Lviv, werden in nauwelijks 6 maanden 90.000 mensen doodgeschoten”.

BERICHTEN van de ANTWERPSE CONTACTGROEP - sept.-okt.-november 2009 - blad 7

Dit facet van de sjoa is tot nu weinig onderzocht. Naast de ‘industriële genocide’ hebben we hier te maken met de ‘ambachtelijke’, de ‘handmatige’, waarbij de commando’s stad na stad en dorp na dorp rechtstreeks in contact kwamen met de slachtoffers, en dat alles dus niet als voorbereiding maar parallel met wat elders gebeurde. Achteraf heeft men nog geprobeerd de sporen te doen verdwijnen, maar de buurtbewoners zijn getuige geweest. En deze willen vandaag spreken. Men sprak tot nu over de Russische slachtoffers, maar niet over de andere. Bedoeling is om de overledenen een waardigheid te geven, het gebed van de doden te kunnen opzeggen en er voor te zorgen dat niet vergeten wordt dat er mannen en vrouwen geweest zijn die een wereld hebben willen opbouwen ten koste van anderen. Ondertussen is er in mei van dit jaar vanuit Duitsland erkenning gekomen voor het werk van Desbois. Indertijd begonnen met privégiften, zal het nu verder financieel ondersteund worden door de Duitse regering. Sinds oktober zijn de archieven met interviews op video met meer dan 1000 getuigen ter beschikking in Parijs bij de Sorbonne. Meer informatie op http://www.shoahparballes.com/ Noot: - Patrick Desbois is lid van het comité van de Amitié Judéo-chrétienne in Frankrijk, is de huidige voorzitter van de ‘Service national pour les relations avec le judaïsme’ van de Franse Bisschoppenconferentie. Hij stichtte in 1994 in Parijs de vereniging Yahad-In Unum ( = Tesamen) van Katholieken en Joden. - zie ook de bespreking van het boek van P. Desbois: Holocaust door kogels, op zoek naar ooggetuigen en sporen van de massamoord in Oekraïne, Verbum 2009, besproken in ‘Stem van het Boek’ 20/3 (van 9/09) p.8 D. Rouges