TWEE DECENNIA REGIONALE EN LOKALE PRINTMEDIA IN NEDERLAND

TWEE DECENNIA REGIONALE EN LOKALE PRINTMEDIA IN NEDERLAND

=PersMediaMonitor-onderzoek= Piet Bakker

The Amsterdam School for Communications Research Universiteit van Amsterdam Communicatiewetenschap

Bedrijfsfonds voor de Pers 22 maart 2002

Inhoudsopgave

Voorwoord ..................................................................................................................................... 1 Samenvatting.................................................................................................................................. 2 Inleiding.......................................................................................................................................... 4 1.

Regionale dagbladen........................................................................................................ 6 Oplagen, titels & dekking .................................................................................. 6 Uitgevers............................................................................................................... 8 Monopolievorming op niveau van gemeenten............................................. 11

2.

Nieuwsbladen ................................................................................................................. 15

3.

Huis-aan-huisbladen...................................................................................................... 19

4.

Printmedia per provincie .............................................................................................. 22 Groningen........................................................................................................... 23 Friesland ............................................................................................................. 24 Drente.................................................................................................................. 25 Overijssel ............................................................................................................ 26 Gelderland.......................................................................................................... 27 Utrecht ................................................................................................................ 29 Noord-Holland .................................................................................................. 30 Zuid-Holland ..................................................................................................... 32 Zeeland ............................................................................................................... 33 Noord-Brabant................................................................................................... 34 Limburg .............................................................................................................. 35 Flevoland ............................................................................................................ 36

5.

Ontwikkelingen in 2002 en verder............................................................................... 38

6.

Conclusie: gevolgen voor pluriformiteit? ................................................................... 38

Literatuur...................................................................................................................................... 41

Regionale en lokale printmedia in Nederland

Voorwoord Het Bedrijfsfonds voor de Pers is een zelfstandig bestuursorgaan en heeft ten doel het handhaven en bevorderen van de pluriformiteit van de pers, voor zover die van belang is voor de informatie en opinievorming. Om aan die doelstelling tegemoet te komen kan het Bedrijfsfonds ten laste van de eigen middelen financiële steun verlenen in de vorm van kredieten, kredietfaciliteiten of uitkeringen. Daarnaast kan het Bedrijfsfonds onderzoek laten verrichten met betrekking tot het functioneren van de pers. Het onderzoek dat thans voorligt valt onder deze laatste categorie en heeft als doel de situatie op de markt voor lokale en regionale printmedia (dagbladen, nieuwsbladen en huis-aan-huisbladen) in kaart te brengen en tevens aan te geven hoe deze situatie zich de afgelopen twee decennia heeft ontwikkeld. Het onderzoek maakt onderdeel uit van het PersMediaMonitor-onderzoek waarbij longitudinaal gegevens over een groot aantal mediasoorten in Nederland worden verzameld. Via de website van het Bedrijfsfonds (www.bedrijfsfondspers.nl) worden de gegevens verder openbaar gemaakt. De eindverantwoordelijkheid voor deze rapportage ligt bij dr. Piet Bakker, samen met dr. Jan de Ridder is hij verantwoordelijk vanuit ASCoR (Amsterdam School for Communications Research) voor het PersMediaMonitor-onderzoek. De begeleiding vanuit het Bedrijfsfonds is in handen van drs. Rick van Dijk en drs. Lou Lichtenberg. Daarnaast is aan het project meegewerkt door drs. Franca Jonquiere, drs. Marije Schoeber, drs. Judith Duveen en Elsje de Ruiter, onderzoeksassistenten bij ASCoR. Den Haag, maart 2002

1


Samenvatting In 2001 verschenen in Nederland ruim 30 regionale dagbladen met een totale oplage van 2,3 miljoen. Deze titels worden door zes uitgevers uitgebracht; de helft van de titels en ruim 50% van de oplage komt voor rekening van Wegener. De grootste uitgever in 1980 (VNU) had 16% van de markt in handen. De vier grootste uitgevers beheersen in 2001 99% van de markt, in 1980 was dit 45%. Regionale kranten zijn vooral sterk buiten de Randstad. De Noordelijke Dagblad Combinatie (NDC) is vrijwel alleenheerser in de drie noordelijke provincies; Wegener beheerst Overijssel, Gelderland, Utrecht, Zeeland en Noord-Brabant; de Telegraaf is marktleider in Limburg en Noord-Holland. Het aantal regionale uitgevers daalde in de afgelopen 20 jaar van 20 naar 6. In 322 van de 504 gemeenten (64%) is geen keuze meer tussen regionale titels. Bijna driekwart (73%) van de bevolking heeft te maken met een lokaal monopolie; in 1990 was dit nog 42%. Alleen in Drente en Friesland wordt nog in de helft of meer van de gemeenten geconcurreerd; Drente is vanaf april 2002 ook een monopoliegebied. In 2001 verschenen zo’n 60 lokale nieuwsbladen met een totale oplage van ruim 300.000. De meeste titels verschijnen in Friesland en Limburg, de meeste exemplaren worden in Drente en Utrecht verspreid. De meeste bladen (80%) verschijnen één maal per week terwijl er maar vijf titels zijn die een oplage van meer dan 10.000 hebben. Concentratie is relatief laag, de grootste uitgever (Boom Pers) geeft vier titels uit en beheerst niet meer dan 20% van de markt. De afgelopen 20 jaar is het aantal titels meer dan gehalveerd (134 in 1981) terwijl de gezamenlijke oplage terugliep van 900.000 in 1982 naar ruim 300.00. Nieuwsbladen zijn desalniettemin prominent aanwezig, het merendeel bereikt 50% of meer van de gezinnen in de gemeente waar ze haar thuisbasis heeft. In 2000 verschenen in Nederland 550 huis-aan-huisbladtitels met een totale oplage van 20 miljoen. Een gezin kreeg gemiddeld drie verschillende titels in huis. In Limburg en Noord-Brabant worden relatief veel huis-aan-huisbladen verspreid; in Friesland, Utrecht en Zeeland relatief weinig. Zo’n zestig procent van de totale oplage komt voor rekening van de vier grote dagbladuitgevers in Nederland, waarbij Wegener de grootste is met 30% van de oplage. Gegevens over huis-aan-huisbladen zijn de afgelopen jaren niet systematisch verzameld, maar uit de beschikbare data is af te leiden dat het aantal titels, de totale oplage en het gemiddeld aantal bladen per huishouden in het afgelopen decennium waarschijnlijk zijn gedaald.

2


Sanering, concentratie en monopolievorming hebben de laatste 20 jaar de regionale en lokale printmedia beheerst. Er zijn minder uitgevers, minder dagbladtitels, lagere oplages, lagere dekkingspercentages, minder nieuwsbladen die ook minder frequent verschijnen en waarschijnlijk minder huis-aan-huisbladen. De meeste provincies worden beheerst door slechts één uitgever die in die gevallen vrijwel de gehele dagbladmarkt en een groot deel van de huis-aan-huisbladen in handen heeft, in sommige gevallen in combinatie met enkele nieuwsbladen. Concentratie, monopolievorming en verschraling van het aanbod zeggen echter niets over de pluriformiteit en de kwaliteit van de berichtgeving. Het zegt uitsluitend iets over het aanbod en de keuzemogelijkheden op het gebied van regionale en lokale printmedia. Andere audio-visuele media zijn niet onderzocht terwijl ook de berichtgeving zelf geen onderwerp van studie is geweest.

3


Inleiding Voor het functioneren van de democratie zijn media van groot belang. Meningsvorming kan alleen plaatsvinden op basis van regelmatige, actuele en onafhankelijke informatievoorziening. De rol van gedrukte media, met name die van de dagbladpers, is in Nederland in dit verband altijd sterk benadrukt. Er zijn echter grote verschillen tussen de nationale en de regionale markt. Op landelijk niveau zijn zeven dagbladen actief, op de regionale markt verschijnen ruim 30 dagbladtitels. Daarnaast kent de regionale markt een groot aantal nieuws- en huis-aan-huis-bladen. Zowel op landelijk als regionaal niveau zijn er in Nederland radio- en tv-omroepen terwijl ook kabelkranten, internet en tijdschriften een rol spelen bij de informatievoorziening. In dit onderzoek zal het accent liggen op de printmedia die op de regionale markt verschijnen, in de conclusie zal kort op de positie van audio-visuele media worden ingegaan. Ofschoon de discussie gaat over de kwaliteit en de pluriformiteit van de informatievoorziening, gaat daaraan een andere vraag vooraf: welke media zijn beschikbaar om informatie te verstrekken? In dit onderzoek zal deze vraag centraal staan, dit met name omdat de persconcentratie zich in een snel tempo heeft voltrokken in de laatste twee decennia1. Problematisch is het echter om over één regionale markt te spreken, in feite gaat het om deelmarkten; de Leeuwarder Courant en de PZC zijn bv. allebei regionale kranten maar niet elkaars concurrenten terwijl dat bij landelijke titels wel het geval is. Ook nieuws- en huis-aan-huisbladen opereren over het algemeen maar in één regio, waarbij nieuwsbladen in Nederland niet met elkaar concurreren en huis-aan-huisbladen juist wel. Om de regionale markt in kaart te brengen, moet onderzocht worden welke deelmarkten kunnen worden onderscheiden en hoe de situatie op die deelmarkten is. Bestuurlijk kunnen we onderscheid maken tussen Nederland als geheel, provincies en gemeenten. Het landelijke niveau zal in dit onderzoek alleen aan de orde komen wanneer een overzicht gegeven wordt van beschikbare titels, uitgevers en de totale oplage. Daarnaast zal per provincie het voorkomen van dagbladen (minstens vijf maal per week verschijnend), betaalde nieuwsbladen (één tot vier maal per week

1

Zie voor de periode 1950-1985 Van Cuilenburg, Kleinnijenhuis en De Ridder (1987).

4


verschijnend) en gratis huis-aan-huis-bladen (minstens één maal per week) in kaart worden gebracht. Gratis nieuwsbladen worden tot de huis-aan-huisbladen gerekend. Concreet gaat het om de volgende vragen: •

Hoeveel en welke regionale dag- nieuws- en huis-aan-huisbladen verschijnen op welke relevante deelmarkten en met welke oplages?

•

Welke uitgevers zijn hierbij betrokken?

•

In hoeverre is er sprake van concurrentie tussen uitgevers en titels op regionaal niveau?

•

Hoe hebben aantallen, oplages, dekkingspercentages, concurrentieverhoudingen en marktaandelen zich de afgelopen 20 jaar ontwikkeld?

Gegevens zijn ontleend aan rapporten over dagbladen van het Cebuco en het Instituut voor Media Auditing HOI (Cebuco, 1980-2001); publicaties van de brancheorganisatie voor nieuwsbladen NNP (1990-2001); Jaarverslagen van het Bedrijfsfonds voor de Pers (1980-2000); het Handboek voor de Nederlandse Pers en Publiciteit (1986-2001); Jaarverslag Persraad 1982 (1983); het Handboek reclamedragende media (1997-2000); Kranten in de regio 1981 (1982); Bakker, Van Doornik en Visser (1994); Bakker (1998); materiaal van uitgevers en eigen onderzoek, met name waar het huis-aan-huisbladen betreft. Hieronder wordt eerst per mediasoort (dagbladen, nieuws- en huis-aan- huisbladen) aangegeven hoe deze media zich de afgelopen twee decennia hebben ontwikkeld qua oplages, uitgevers en op titelniveau. Vervolgens wordt per provincie ingegaan op de aanwezigheid van de verschillende mediasoorten. Daarbij zal de situatie in 2000 (huisaan-huisbladen) en 2001 (nieuwsbladen en dagbladen) als uitgangspunt dienen, waar mogelijk worden uitspraken over 2002 gedaan. Tot slot wordt kort ingegaan op de betekenis van dit rapport voor vragen rond pluriformiteit.

5


1. Regionale dagbladen In 2001 waren in Nederland zes uitgevers op de regionale mark actief, Wegener is de absolute marktleider met 16 titels en ruim 50% van de totale oplage. De vier grootste concerns samen (C4) beheersen 99% van de markt (tabel 1). Een veel gebruikte concentratiemaatstaf is de Herfindahl-Hirschman Index (HHI) waarbij de concentratie wordt uitgedrukt als de som der gekwadrateerde marktaandelen; dit getal kan variëren tussen 1 (één aanbieder) en 0.0 (oneindig veel aanbieders). Voor de regionale dagbladmarkt in 2001 is de HHI 0.35.2 Tabel 1 Uitgevers van regionale dagbladen 2001 Uitgever Wegener Telegraaf Holding Noordelijke Dagblad Combinatie PCM (Perscombinatie) Friesch Dagblad Holding BDU uitgeverij (Barneveldse Krant) totaal

Titels

Oplage (*1000)

Marktaandeel

16 6 4 4 1 1 32

1.224 527 295 254 20 11 2.331

53% 23% 13% 11% 1% 0%

Oplagen, titels & dekking Om duidelijk te maken welk belang regionale titels hebben, is in tabel 2 de verhouding tussen regionale en landelijke titels opgenomen. In acht provincies hebben regionale kranten een groter marktaandeel dan landelijke, met Limburg als de absolute koploper (83% van de oplage). In zeven provincies (Friesland, Limburg, Groningen, Drente, Zeeland, Overijssel en Noord-Brabant) wordt 40% of meer van de huishoudens door regionale titels bereikt. Weinig regionale bladen worden gelezen in Flevoland (kaart 1).

2

De totale Nederlandse dagbladmarkt kende in 2001 een C4 van 97% en een HHI van 0.28. De landelijke markt had een C4 van 100% en een HHI van 0.47.

6

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 2 Verhouding, dekking en oplage (*1000) regionale en landelijke titels 20013

Groningen Friesland Drente Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Flevoland totaal

Regionale titels oplage marktaandeel dekking

Landelijke titels oplage marktaandeel

103 130 81 202 300 115 318 334 76 414 243 14 2.330

52 50 47 92 218 197 468 513 33 157 48 50 1.925

66% 72% 64% 69% 58% 37% 40% 39% 70% 73% 83% 22%

41 50 43 47 39 25 28 23 48 44 51 11

34% 28% 36% 31% 42% 63% 60% 61% 30% 27% 17% 78%

dekking 20 19 24 21 28 42 41 35 21 17 10 39

Kaart 1 Dekking regionale dagbladen per provincie 2001 Dekking 10 - 19 Dekking 20 - 29 Dekking 30 - 39 Dekking 40 - 49 Dekking 50 - 59

De verhouding tussen regionale en landelijke oplages is in de afgelopen 20 jaar verschoven van 60 : 40 naar 54 : 46. De groei die de totale oplage heeft gekend in de eerste 15 jaar is vrijwel geheel ten goede gekomen aan landelijke titels (tabel 3).

3

Provincies zijn gesorteerd volgens de Cebuco-systematiek: beginnend bij Groningen (Cebuco 1 en 2) t/m Flevoland (Cebuco 50).

7

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 3 Verhouding regionale en landelijke oplage (*1000) 1980-2001 1980 1985 1990 1995 2000 2001

Regionaal

%

Landelijk

%

Totaal

2.725 2.597 2.716 2.698 2.363 2.331

60 58 59 58 55 54

1.823 1.849 1.875 1.960 1.960 2.000

40 42 41 42 45 46

4.548 4.446 4.590 4.658 4.323 4.331

De oplages dalen in de laatste jaren maar omdat het aantal huishoudens sterk is toegenomen, daalt het dekkingspercentage (aantal verkochte exemplaren per 100 huishoudens) over de hele periode sterk. In 19834 was dit percentage 87, in 2001 was het gedaald tot 64 (deze cijfers betreffen de totale dagbladoplage). Naast de ‘normale’ dekking wordt ook de ‘dekking inclusief doorgifte’ vastgesteld, hierbij worden ook de exemplaren meegeteld die ‘samen’ gelezen worden5, maar die dus niet tot de betaalde oplage behoren. Dit percentage daalde in dezelfde periode van 96 naar 76. De dekking van regionale titels daalde in deze periode van 52 naar 35 (tabel 4). Tabel 4 Dekkingspercentages 1983-20016 Alle titels Inclusief doorgifte 1983 1985 1990 1995 2000 2001

87 84 79 75 65 64

96 99 94 90 78 76

Regionaal

Landelijk

52 49 45 42 36 35

35 35 34 33 30 29

Uitgevers In 1980 waren 20 uitgevers op de regionale markt actief (zie box 1). Zes jaar later was dat aantal nog steeds zo; de overname van Drukkerij Noord-Holland (Noordhollands Dagblad) in 1980 werd gecompenseerd doordat het nieuwsblad de Barneveldse Krant (uitgave van BDU) in 1985 omgezet werd in een dagblad. 4

Voor die tijd werd het dekkingspercentage anders berekend waardoor de cijfers niet vergelijkbaar zijn. In 1997 werd de systematiek opnieuw veranderd waardoor er in dat jaar een sterke daling optrad. 5 Samenlezen van regionale bladen is in Nederland omvangrijk; ongeveer een kwart van de oplage wordt in 2001 samengelezen. Relatief veel samenlezers vinden we bij de PZC (36%), het Deventer Dagblad (33%), Leeuwarder Courant en de Apeldoornse Courant (beide 32%); Randstedelijke titels als Het Parool, het Rotterdams Dagblad en de Haagsche Courant worden weinig samengelezen (resp. 12, 13 en 16%).

8


Box 1 Uitgevers van regionale dagbladen 1980 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Audet* Sijthoff* VNU* Wegener Van der Loeff* Damiate* Het Vrije Volk (NDU/PC)* Telegraaf Holding Nieuwsblad vh Noorden* Nederlandse Dagblad Unie* Leeuwarder Courant* Perscombinatie Tijl Dagbladen* Verenigde Noordhollandse Dagbladen* PZC* Gooi & Eemlander* Kluwer's Dagblad Combinatie* Twentsche Courant/Overijssels Dagblad* Drukkerij Noord-Holland (Noordhollands Dagblad)* Friesch Dagblad

* Zelfstandige uitgevers die verdwenen in de periode t/m 2001

Na 1986 liep het aantal uitgevers drastisch terug. In 1990 waren er nog 15 over. Audet ging op in VNU; Van der Loeff, de Twensche Courant en Kluwer fuseerden tot de Oostelijke Dagblad Combinatie; Tijl werd overgenomen door Wegener, Het Nieuwsblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant gingen samen in de FGD Pers (NDC). Van die 15 waren in 1995 er nog 9 over. De Oostelijke Dagblad Combinatie en Sijthoff gingen naar Wegener; Damiate en de Verenigde Noordhollandse Dagbladen werden door de Telegraaf overgenomen; de Nederlandse Dagblad Unie en de Avondbladen Combinatie Rotterdam (Het Vrije Volk en Rotterdams Nieuwsblad) gingen op in de Perscombinatie. In 2000 verloren nog eens drie uitgevers hun zelfstandigheid. VNU verkocht zijn dagbladen aan Wegener en de Telegraaf, de PCZ ging eveneens naar Wegener terwijl de Gooi- en Eemlander door de Telegraaf werd overgenomen.

6

In sommige gevallen komen totaal-percentages en de som der afzonderlijke percentages niet overeen wegens afrondingsverschillen, dit geldt voor alle tabellen.

9


De concentratie is in tabel 5 in beeld gebracht. Het aantal uitgevers daalde van 20 naar 6; de grootste uitgever (C1) had 16% van de markt in 1980, een percentage dat opliep naar 53 in 2001. De C4 liep op van 45 naar 99, de C8 van 67 naar 100 (in 1995). De HHI vervierdubbelde ruim in de afgelopen 20 jaar, van 0.08 in 1980 naar 0.34 in 2001. Tabel 5 Concentratie regionale uitgevers 1980-2001 1980 1985 1990 1995 2000 2001

Uitgevers

C1

C4

C8

HHI

20 20 15 9 6 6

16 16 28 31 52 53

45 44 60 83 99 99

67 67 82 100

0.08 0.08 0.13 0.21 0.35 0.34

Uit het overzicht in tabel 6 blijkt hoe de verhoudingen tussen de verschillende uitgevers zijn. Wegener beheerst vijf provincies (Overijssel, Gelderland, Utrecht, Zeeland en Noord-Brabant), de NDC de drie noordelijke en de Telegraaf Limburg en NoordHolland. Zuid-Holland en Flevoland zijn verdeeld (zie ook kaart 2). Tabel 6 Marktaandelen regionale dagbladmarkt per uitgever 2001 Wegener Telegraaf Groningen Friesland Drente Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Flevoland

100% 96% 87% 39% 100% 100% 2% 53%

NDC

PCM Fr. Dagbl.

99% 86% 100%

1% 14%

BDU

4% 6% 74% 13%

98% 24%

6% 26% 48%

5%

10

16%

2%

Regionale en lokale printmedia in Nederland Kaart 2 Uitgevers regionale dagbladen met marktaandeel van 50% of meer per provincie 2001 Wegener NDC Telegraaf

Monopolievorming op niveau van gemeenten Op het niveau van gemeenten kan er sprake zijn van concurrentie of monopolie. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen vier mogelijkheden: •

een gemeente kent geen regionale krant (geen enkele titel heeft een dekkingspercentage van 2% of meer in die gemeente)7;

•

een krant heeft een monopolie in een gemeente (geen enkele andere titel behaalt een dekking van 2% of meer);

•

een krant heeft een semi-monopolie in een gemeente (andere titel behaalt een dekking van 2, 3 of 4%); of

•

er bestaat volwaardige concurrentie in een gemeente (minstens twee titels hebben een dekking van minstens 5%).

Het aantal gemeenten met volwaardige concurrentie is in de afgelopen 20 jaar afgenomen van 417 naar 119. Percentueel is dat minder sterk (van 52% naar 24%) omdat het aantal gemeenten door herindelingen terugging van 809 in 1980 naar 504 in 2001. In 58 gemeenten (12%) is sprake van een semi-monopolie, in 5 gemeenten verschijnt geen

7

Zie voor definities en grenzen van monopolie en concurrentie Bakker (1998, p. 66). Onder het dekkingspercentage wordt het aantal verkochte kranten per 100 particuliere afgiftepunten verstaan.

11


regionale krant8. In 322 gemeenten (64%) bestaat een regionaal monopolie (tabel 7). In 20 gemeenten is er nog keuze uit drie kranten, in 1981 kon dat nog in 86 gemeenten, in 14 gemeenten verschenen vier kranten en in 4 zelfs vijf verschillende titels. Tabel 7 monopolie en concurrentie in gemeenten 1981-2001

Geen krant Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

1981 aantal 8 329 55 417 809

% 1 41 7 52

1990 aantal 14 306 70 282 672

% 2 46 10 42

2000 aantal 5 326 51 155 537

% 1 61 9 29

2001 aantal 5 322 58 119 504

% 1 64 12 24

Voor wat betreft de inwoners in monopolie- en concurrentiegemeenten hebben we alleen de beschikking over cijfers van de laatste 16 jaar. Hieruit blijkt dat het percentage inwoners dat nog kan kiezen in die periode gedaald is van 56 naar 27%, het grootste deel hiervan (16%) heeft wel te maken met volwaardige concurrentie (tabel 8). Tabel 8 Inwoners in monopolie- en concurrentie-gemeenten 1990-2001 Geen krant Monopolie Semi-monopolie Concurrentie

1990

1995

2000

2001

1% 42% 7% 49%

1% 59% 7% 33%

1% 72% 8% 19%

1% 73% 11% 16%

Alleen in Drente en Friesland wordt nog in de helft of meer van de gemeenten geconcurreerd (tabel 9). In Drente zal vanaf april 2002 een monopolie heersen.

8

Vier van deze gemeenten liggen onder de rook van Amsterdam (Abcoude, Ouderkerk, Aalsmeer en Uithoorn), de vijfde is Goedereede (Goeree Overflakkee) waar een sterk nieuwsblad bestaat.

12

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 9 Monopolie- & concurrentie-gemeenten per provincie 2001

Drente Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland totaal %

Geen krant 3 1 1 5 1%

Monopolie 4 5 48 16 14 61 64 20 22 9 59 322 64%

Semimonopolie 1 1 9 9 2 11 3 1 3 3 15 58 12%

Concurrentie

Totaal

5 22 16 9 23 6 3 7 8 20 119 24%

10 6 31 73 27 48 70 68 26 33 17 95 504

In Box 2 is een overzicht opgenomen van de belangrijkste gebieden die in de laatste 20 jaar overgegaan zijn van concurrentie naar monopolie. Box 2 Monopolie-vorming 1980-2001 Noord-Holland - Noordhollands Dagblad fuseert met Verenigde Noordhollandse Dagbladen (1981) Utrecht - Nieuw Utrechts Dagblad (Parool-editie) verdwijnt (1982) Rotterdam - Rotterdams Nieuwsblad en Het Vrije Volk worden Rotterdams Dagblad (1991) Zaansteek - De Typhoon en De Zaanlander samengevoegd tot Dagblad Zaanstreek (1992) Leiden - Leidse Courant wordt opgeheven (1992) Den Haag - Binnenhof geïntegreerd in Haagsche Courant (1993) Twente - Twentsche Courant en Tubantia fuseren (1996) Amsterdam - Nieuws vd Dag verdwijnt (1998) Roosendaal - fusie De Stem / Brabants Nieuwsblad (1998) Arnhem - Arnhemse Courant gaat op in de Gelderlander (2001)

Bijna driekwart (73%) van de inwoners kan in 2001 nog ‘kiezen’ uit één regionale krant. Volwaardige concurrentie bestaat nog voor 16% van de huishoudens (tabel 10, kaart 3).

13

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 10 Percentage huishoudens in monopolie- & concurrentie-gemeenten 2001 Drente Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland totaal

Geen krant 2 1 1

Monopolie 26 86 72 72 24 92 95 82 77 65 76 73

Semi-monopolie 5 14 34 14 3 25 3 3 9 10 14 11

Concurrentie 69 66 14 24 51 5 8 12 35 10 16

Kaart 3 Percentage inwoners met een dagbladmonopolie per provincie 2001 0% 1-25% 26-50% 51-75% 76-100%

De 177 gemeenten waar op de één of andere manier geconcurreerd wordt, kunnen enerzijds onderscheiden worden in volwaardige concurrentie (twee kranten met minimaal een dekking van 5%) en semi-monopolie (tweede krant met een dekking van minder dan 5%). Daarnaast kan onderscheid gemaakt worden tussen concurrentie tussen kranten van verschillende concerns en concurrentie binnen een concern. Hier blijkt dat slechts in 25% van de situaties er volwaardige concurrentie tussen kranten van

14


verschillende concerns is, dat wil zeggen in 9% van het totale aantal Nederlandse gemeenten (tabel 11). Het gaat daarbij om 5% van de bevolking. Tabel 11 Volwaardige- en minimale concurrentie tussen en binnen concerns 2001 Volwaardige concurrentie Semi-monopolie totaal

Tussen concerns 45 25 70

Binnen concerns 74 33 107

Totaal 119 58 177

2. Nieuwsbladen Het nieuwsblad is de oudste vorm van de periodiek verschijnende nieuwsdrager in de westerse wereld; in het begin van de 17e eeuw verschenen de eerste maand- en weekkranten, dagbladen dateren van enkele decennia later. Nog steeds verschijnen lokale en regionale nieuwsbladen: betaalde kranten die minstens één maal per week verschijnen maar minder dan vijf keer. Op titel-niveau verschijnen in Nederland zelfs meer nieuwsbladen dan dagbladen: 61 in 2001. De gezamelijke oplage is echter niet meer dan 300.000. Het betaalde nieuwsblad zit als het ware ingeklemd tussen het dagblad en het gratis huis-aan-huisblad. Veel dagbladen begonnen als nieuwsblad om in de loop der tijd over te gaan op dagelijkse verschijning (de laatste was de Barneveldse Krant); ook gebeurde het wel dat nieuwsbladen opgenomen werden in een bestaand dagblad (in het Land van Heusden & Altena en in Zierikzee gebeurde dat de afgelopen jaren). Vaker worden nieuwsbladen omgezet in een gratis huis-aan-huisblad. In het dagelijkse spraakgebruik is ‘nieuwsblad’ een term met meerdere betekenissen, dagbladen heten soms nieuwsblad (Utrechts Nieuwsblad, Nieuwsblad van het Noorden), aan de andere kant scharen ook veel huis-aan-huisbladen zich onder de nieuwsbladen. Bij de brancheorganisatie van nieuwsbladen NNP zijn veel huis-aan-huisbladen aangesloten. In dit onderzoek worden onder nieuwsbladen echter alleen betaalde bladen verstaan. Nieuwsbladen concentreren zich op regionaal en lokaal nieuws - met als enige uitzondering het landelijke Katholiek Nieuwsblad dat één maal per week in een oplage van ruim 13.000 verspreid wordt. In de afgelopen 20 jaar is het aantal nieuwsbladen meer dan gehalveerd, in de periode 1990-2001 is het met 50% afgenomen. De sterkste dalingen vonden plaats in Gelderland, Groningen, Noord-Brabant, Noord-Holland, Overijssel en Zuid-Holland. De situatie in 2001 veranderde niet t.o.v. die in het jaar daarvoor (tabel 12).

15


Tabel 12 Nieuwsbladen in Nederland, titels 1981-2001 Groningen Friesland Drente Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Flevoland totaal

1981

1990

1995

2000/2001

7 15 5 10 22 10 20 10 3 12 20

4 13 5 7 9 10 11 4 2 8 13 3 89

3 13 5 5 7 8 8 3 2 6 13 4 77

1 12 4 4 7 7 6 2 1 4 12 1 61

134

De oplages daalden in de periode 1981-2001 sterker dan het aantal titels. In 20 jaar verloor de sector tweederde van de oplage (tabel 13). Tabel 13 Nieuwsbladen in Nederland, oplages 1981-2001 Groningen Friesland Drente Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord Brabant Limburg Flevoland totaal

1981

1990

1995

2000

2001

56.300 105.828 44.589 40.241 135.720 95.255 155.459 87.360 13.550 84.760 85.250

25.905 66.685 35.860 23.950 42.270 64.745 69.405 31.750 11.425 39.110 35.425 10.325 456.855

19.448 64.921 36.475 17.944 35.746 60.677 57.125 20.640 12.174 33.019 37.449 15.581 411.199

6.950 55.827 34.721 14.379 34.814 55.573 31.015 18.818 6.390 19.071 35.510 5.175 318.243

6.950 56.943 35.566 14.328 32.145 56.145 31.015 18.560 6.390 19.050 35.600 5.175 317.867

904.312

Weekoplages (verschijningsfrequentie maal oplage) zijn vanaf 1990 bekend. De cijfers geven aan dat in deze periode de totale weekoplage daalde met zo’n 30% (tabel 14).

16

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 14 Nieuwsbladen in Nederland, weekoplages 1990-2001 Groningen Friesland Drente Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Flevoland totaal

1990

1995

2000

2001

25.905 86.905 81.015 50.165 62.180 83.270 81.205 60.150 26.530 42.240 35.425 14.210 649.200

26.398 85.451 81.105 34.954 42.881 74.927 68.925 26.980 29.829 36.363 37.449 19.820 565.082

13.900 70.127 82.582 30.667 41.784 73.798 43.015 26.836 6.390 19.071 35.510 10.350 454.030

13.900 71.557 83.967 30.514 39.115 74.870 43.015 26.320 6.390 19.050 35.600 10.350 454.648

De verschijningsfrequentie veranderde ook in de afgelopen periode. In 1981 verscheen 71% van de titels één maal per week, in 1990 78% en in 2000 79% (tabel 15). Tabel 15 Nieuwsbladen in Nederland, verschijningsfrequentie 1981-2001 Frequentie

1981

1990

1995

2000/2001

4x 3x 2x 1x totaal

1 13 25 95 134

1 6 13 69 89

1 3 11 62 77

3 10 48 61

4x, 3x en 2x per week 1x per week

29% 71%

22% 78%

19% 81%

21% 79%

De situatie in 2001 is samengevat in tabel 16. Behalve de oplages, aantallen en verschijningsfrequentie is in de op één na laatste kolom de weekoplage vermeld. In totaal worden in Nederland wekelijks dus ruim 450 duizend exemplaren van nieuwsbladen verspreid. In de laatste kolom is het percentage van de weekoplage aangegeven dat in een provincie verschijnt.

17

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 16 Nieuwsbladen in Nederland 2001 Oplage Groningen Friesland Drente Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord Brabant Limburg Flevoland totaal

6.950 56.943 35.566 14.328 32.145 56.145 31.015 18.560 6.390 19.050 35.600 5.175 317.867

Aantal 1 12 4 4 7 7 6 2 1 4 12 1 61

Frequentie 1x 2x 1 10 2 2 1 3 6 1 5 1 4 2 1 1 1 4 12 1 48 10

3x

1 1 1

3

Weekoplage Totaal 13.900 71.557 83.967 30.514 39.115 74.870 43.015 26.320 6.390 19.050 35.600 10.350 454.648

Perc. 3% 16% 18% 7% 9% 16% 9% 6% 1% 4% 8% 2%

In tabel 17 wordt aangegeven welke uitgevers de hoogste weekoplage realiseren. Slechts één uitgever heeft een marktaandeel van meer dan 10%; Boom Pers dankt deze positie vooral aan de drie maal per week verschijnende Meppeler Courant. Ondanks deze betrekkelijk kleine marktaandelen van de grootste tien, hebben deze uitgevers wel ruim 60% van de weekoplage in handen. Dat duidt erop dat de rest van de markt bestaat uit relatief kleine uitgevers. Bovendien geven deze uitgevers nieuwsbladen uit met betrekkelijk kleine oplages; afgezien van de Meppeler Courant halen slechts vier titels een oplage van meer dan 10.000 (Peel en Maas, de Soester Courant, de Katwijksche Post en de Hoogeveensche Courant). Tabel 17 Uitgevers van Nieuwsbladen in Nederland 2001 Uitgever Boom Pers Wegener BDU Hoekstra C. Pet BV Bakker Banda Eilanden-Nieuws Harsveld Langeveld & de Rooy

Aantal titels 4 6 4 6 1 1 1 1 1 1 Weekoplage 10 top Totale weekoplage

Weekoplage 90,195 37,920 28,640 24,775 22,130 21,375 17,728 15,520 13,900 13,600 285,783 454,648

Marktaandeel 20% 8% 6% 5% 5% 5% 4% 3% 3% 3% 63%

Van tweederde van de titels zijn dekkingspercentages bekend, bij 25 is dat hoger dan 50%. De tien bladen met de hoogste dekkingspercentages staan in tabel 18.

18

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 18 Nieuwsbladen met het hoogste dekkingspercentage in 2001 Titel

Dekkingspercentage in kerngemeente

Het Urkerland Woudenberger/Scherpenzeelse Krant Texelse Courant De Katwijksche Post Balkster Courant Zuid-Friesland Nieuw Volendam Peel en Maas De Bunschoter Puttens Nieuwsblad

95 93 90 77 76 76 75 74 72 68

3. Huis-aan-huisbladen Over huis-aan-huisbladen is betrekkelijk weinig bekend. Het Handboek van de Nederlandse Pers en Publiciteit (2001) noemt zo'n 800 titels (inclusief tweewekelijkse - en maandbladen). Bladen die bij de Nederlandse Nieuwsblad Pers (NNP) zijn aangesloten, verstrekken gecontroleerde oplages (NNP, 2001) maar deze bladen maken een minderheid uit van het totale aantal titels. Over concernverhoudingen is ook weinig bekend. Bakker (1998) geeft aan dat in het begin van de jaren negentig het grootste deel van de bladen in handen was van dagbladuitgevers als Wegener, De Telegraaf en VNU maar omdat veel dagbladen in de tussenliggende periode van eigenaar zijn veranderd en omdat dergelijke veranderingen vrijwel altijd gepaard gingen met verschuivingen op de markt van huis-aan-huisbladen, zijn deze cijfers thans niet meer bruikbaar. Toch wordt deze sector voor de publieke informatievoorziening, vooral waar het informatie over lokale aangelegenheden betreft, belangrijker. Steeds minder gezinnen worden bereikt door een dagblad. De behoefte aan lokaal en regionaal nieuws lijkt nauwelijks af te nemen. Er zijn aanwijzingen dat de functie van het dagblad in sommige gevallen wordt overgenomen door het huis-aan-huisblad (Bakker, 1998). In Nederland verschijnen 550 huis-aan-huisbladen in een oplage van zo’n 20 miljoen. De grootste regionale dagbladuitgevers Wegener, de Telegraaf en in mindere mate PCM en de Noordelijke Dagblad Combinatie (NDC) nemen het grootste deel van de oplage voor hun rekening, hun gezamelijke marktaandeel is 60%. Het gaat daarbij om ruim de helft van het aantal titels, wat betekent dat dit bladen zijn met een relatief grote oplage. Pas daarna komen de eerste niet-dagbladuitgevers Janssen/Pers (actief in Gelderland,

19


Noord-Brabant en Limburg) en Rodi Media (Noord-Holland). Een kwart van de oplage komt van kleine uitgevers die slechts één titel uitgeven of meerdere titels die niet meer dan 1% van de totale oplage uitmaken; het gaat hier om 188 titels, ofwel 35% van het totale aantal, wat erop duidt dat dit veelal kleinere uitgaven betreft (tabel 19). Tabel 19 Uitgevers van huis-aan-huisbladen in Nederland (markaandelen) Uitgever Wegener De Telegraaf PCM Noordelijke Dagblad Combinatie Janssen/Pers Rodi Media B.V. Grafia Print & Media Groep Buijze Pers Uitgeverij Vorsselmans B.V. overige totaal

Aantal titels Totale oplage (*1000) 164 78 21 26 23 12 14 14 13 188 553

Marktaandeel

5.665 3.503 1.455 1.202 1.058 528 524 473 306 4.727 19.441

29% 18% 7% 6% 5% 3% 3% 2% 2% 24%

De dichtheid van huis-aan-huisbladen verschilt per provincie, Limburgse huishoudens krijgen gemiddeld meer dan 4 bladen per week, ook in Noord-Brabant, Noord-Holland en Overijssel worden relatief veel huis-aan-huisbladen verspreid. In Friesland is het gemiddelde 1.6, terwijl ook in Utrecht en Zeeland het gemiddelde aantal relatief laag is. Een Nederlands gezin krijgt gemiddeld ongeveer 3 huis-aan-huisbladen op de deurmat (zie tabel 20 en kaart 4). In feite zou dit getal iets hoger kunnen liggen aangezien bladen die vaker dan eenmaal per week verschijnen maar één maal zijn meegeteld.

20

Regionale en lokale printmedia in Nederland Kaart 4 Dichtheid van huis-aan-huisbladen per huishouden per provincie 2000 Minder dan 2 exemplaren 2 - 2.9 exemplaren 3 - 3.9 exemplaren 4 of meer exemplaren

Tabel 20 Huis-aan-huisbladen overzicht Nederland

Groningen Friesland Drente Overijssel Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg Flevoland Nederland

Oplage * 1000 771 422 585 1.427 2.015 963 3.755 3.463 336 3.366 2.003 337 19.443

Huishoudens * 1000 253 256 190 428 766 460 1.136 1.465 159 933 472 122 6.639

Titels 24 13 13 53 71 21 97 95 9 112 49 9 566

Exemplaren per huishouden 3.1 1.6 3.1 3.3 2.6 2.1 3.3 2.4 2.1 3.6 4.2 2.8 2.9

Hoe verhouden deze uitkomsten zich tot eerdere gegevens? Ten eerste lijkt het erop dat het aantal uitgaven is teruggelopen. In het Jaarverslag Persraad 1982 (1983) werden in 1982 569 titels geteld met een totale oplage van 18,5 miljoen. Uit onderzoek uit 1991 bleek dat toen 650 huis-aan-huisbladen werden geregistreerd. In de loop van de jaren negentig zou er een daling zijn ingezet die vooral te danken was aan de concentratie in de dagbladwereld. Deze daling lijkt zich nu te hebben doorgezet. Dit is gepaard gegaan

21


met een lichte stijging van de gemiddelde oplage per titel, in 1996 zou die 30.000 hebben bedragen, in dit huidige onderzoek gaat het om 35.000. De totale oplage lijkt iets te zijn gedaald. Halverwege de jaren negentig zou het (inclusief tweewekelijkse en maandbladen) om 26 miljoen gaan (Bakker, 1998), in het huidige onderzoek (alleen weekbladen) ligt dat ongeveer 20% lager. Het aantal titels per huishouden is gedaald, in 1987 bedroeg dat 4,2 (Verschuren & Memelink, 1989), in 1996 ging het om 3 à 4 titels (Handboek reclamedragende media, 1997), nu om iets minder dan 3.

4. Printmedia per provincie Hieronder wordt per provincie de situatie op de regionale printmediamarkt in kaart gebracht. Eerst wordt aangegeven welke regionale dagbladen van welke uitgevers in een provincie verschijnen9. Vervolgens wordt de verhouding tussen monopolie- en concurrentiegemeenten en de inwoners in die gemeenten aangegeven. Bij de nieuwsbladen wordt aangegeven wat hun oplage is, wie ze uitgeeft en hoe vaak per week ze verschijnen (frequentie). Sommige bladen kennen naast de betaalde verspreiding ook een huis-aan-huis uitgave, wanneer dat het geval is wordt het apart aangegeven. In enkele gevallen heeft een blad een relatief grote verspreiding per post buiten het verzorgingsgebied, ook dat wordt onder de desbetreffende tabel aangegeven. De oplage betreft alleen de betaalde oplage, de huis-aan-huis-uitgave, gratis aanvullende verspreiding en bewijsexemplaren worden niet meegerekend. Bij de huis-aan-huisbladen ligt het accent op de situatie in 2000 aangezien er weinig gegevens over de afgelopen jaren zijn en alleen over dat jaar gedetailleerde gegevens beschikbaar zijn. Met het oog op de overzichtelijkheid worden alleen die uitgevers genoemd die meer dan één huis-aan-huisblad in een provincie uitgeven, andere uitgevers worden ondergebracht in de categorie ‘overige’. In enkele gevallen verschijnt een huis-aan-huisblad in twee of meer gemeenten in verschillende provincies. In die gevallen wordt de oplage gerekend bij de provincie waar het grootste deel van de inwoners van de desbetreffende gemeenten woont. Bij de oplage is geen rekening

9

Titels met een markaandeel van 1% of minder zijn buiten beschouwing gebleven, ze worden alleen expliciet vermeld wanneer ze in één of meer gemeenten een dekking van 2% of meer behalen. Dit verklaart waarom in sommige gevallen de gezamenlijke marktaandelen slechts tot 99% optellen.

22


gehouden met het feit dat sommige bladen vaker dan eenmaal per week verschijnen, deze oplages tellen maar één keer mee.

Groningen In Groningen beheerst de Noordelijke Dagblad Combinatie 99% van de markt en bereikt 40% van de huishoudens met het Nieuwsblad van het Noorden en het Groninger Dagblad10 (tabel 21). Op basis van het laatste jaar (1993) waarin er voor beide titels afzonderlijke oplages werden gepubliceerd, is vastgesteld of er concurrentie in de desbetreffende gemeente is11. Alle gevallen van semi-monopolie en concurrentie betreffen het Nieuwsblad van het Noorden en het Groninger Dagblad, behalve in Grootegast en Marum waar het Friesch Dagblad en de Leeuwarder Courant bescheiden posities innemen; in die plaatsen verschijnen drie kranten. In Groningen bestaat in 9 van 27 gemeenten concurrentie maar het gaat slechts om 23% van de huishoudens (tabel 22). In deze provincie verschijnt één nieuwsblad (tabel 23) en 24 huis-aan-huisbladen met een totale oplage van bijna 800.000. De NDC is marktleider (tabel 24). Tabel 21 Regionale titels en uitgevers Groningen 2001 Titel / Uitgever

Oplage

Groninger Dagblad / Nieuwsblad vh Noorden Leeuwarder Courant NDC

101.449 634 102.083

Marktaandeel Dekking 99% 1% 99%

40 40

Tabel 22 Monopolie & concurrentie Groningen 2001 Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 16 2 9 27

% 59 7 33

Inwoners 450.401 21.459 153.034 624.894

% 72 3 24

Tabel 23 Nieuwsbladen in Groningen 2000 Titel Ommelander Courant

Oplage Frequentie 6.950 2 totaal 6.950 De Ommelander Courant heeft daarnaast ook een huis-aan-huis uitgave met een totale oplage van ruim 20.000.

10 11

Uitgever Harsveld

In april 2002 worden de titels met de Drentse Courant samengevoegd tot Dagblad van het Noorden. De verhouding tussen de titels zoals die in 1993 was, is toegepast op de oplage in 2001.

23

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 24 Huis-aan-huisbladen Groningen 2000 Uitgever

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

13 4 7 24

572.050 124.350 74.300 770.700

74% 16% 10%

Noordelijke Dagblad Combinatie Noord Pers overige totaal

Friesland De Leeuwarder Courant (onderdeel van de NDC) heeft 85% van de regionale markt, het Friesch Dagblad heeft een marktaandeel van 14% (tabel 25). In Schiermonnikoog en Ooststellingwerf verschijnt tevens het Nieuwsblad van het Noorden (ook NDC). In die gemeenten worden drie verschillende regionale kranten gelezen. Friesland is de enige provincie zonder monopoliegemeenten, in 8 gemeenten is de positie van het Friesch Dagblad relatief zwak (tabel 26). Friesland heeft veel nieuwsbladen (12 titels met een gezamenlijke oplage van 55.000), waarbij er tevens sprake is van concernvorming, Hoekstra (onderdeel van NDC) geeft de helft van het aantal titels uit (tabel 27). NDC is ook marktleider bij de huis-aan-huisbladen (tabel 28). Tabel 25 Regionale titels en uitgevers Groningen 2001 Titel / Uitgever

Oplage Marktaandeel Dekking

Leeuwarder Courant Nieuwsblad van het Noorden NDC

110.267 728 110.995

85% 1% 86%

43 -

18.544

14%

7

Inwoners 210.027 414.473 624.500

% 34 66

Friesch Dagblad Holding (Friesch Dagblad)

Tabel 26 Monopolie & concurrentie Friesland 2001 Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 9 22 31

% 29 71

24

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 27 Nieuwsbladen in Friesland 2001 Titel Uitgever Oplage Frequentie Nieuwsblad v. Noord-Oost Friesland Banda 8.864 2 Nieuwe Ooststellingwerver Van Nieuwenhoven 6.770 1 Stellingwerf Boom Pers 6.079 1 Harlinger Courant Flevomedia 5.750 2 Balkster Courant Hoekstra 5.085 1 Jouster Courant Hoekstra 4.500 1 Mid Frieslander Hoekstra 4.400 1 Bolswards Nieuwsblad Hoekstra 4.200 1 Zuid-Friesland Hoekstra 4.440 1 Aanpakken Van Nieuwenhoven 2.700 1 Workumer Krant Friso Hoekstra 2.150 1 De Bildtse Post Van Leer & De Jong 2.005 1 totaal 56.943 De Bildtse Post en Aanpakken hebben daarnaast een huis-aan-huisblad uitgave met oplages van respectivelijk 13.000 en 4.500. De Harlinger Courant verspreidt 1.100 exemplaren van de totale oplage per post.

Tabel 28 Huis-aan-huisbladen Friesland 2000 Uitgever Noordelijke Dagblad Combinatie overige totaal

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

6 7 13

230.400 191.840 422.240

55% 45%

Drente In Drente is de regionale oplage in handen van de Noordelijke Dagblad Combinatie die 42% van de huishoudens bereikt (tabel 29). In 4 van de 10 gemeenten heerst een monopolie, het gaat daarbij om 25% van de inwoners. Dit zijn gemeenten die na 1993 gevormd zijn zodat er geen extrapolatie van de oude gegevens kan plaatsvinden (zie provincie Groningen), waarschijnlijk worden ook in deze gemeenten beide kranten verspreid12. In Meppel concurreren het Nieuwsblad van het Noorden en de Drentse Courant met de Wegener-uitgave Zwolse Courant. Dit is de enige plaats waar drie kranten verschijnen en waar kranten van verschillende uitgevers met elkaar concurreren (tabel 30). Het grootste nieuwsblad van Nederland is de Meppeler Courant met een oplage van bijna 19.000 en een verschijningsfrequentie van drie maal per week (tabel 31). De NDC is marktleider bij de huis-aan-huisbladen met 40% van de oplage (tabel 32).

12

In april 2002 worden de titels met het Groninger Dagblad samengevoegd tot Dagblad van het Noorden.

25

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 29 Regionale titels en uitgevers Drente 2001 Titel / Uitgever Drentse Courant / Nieuwsblad vh Noorden Leeuwarder Courant NDC

Oplage

Marktaandeel

Dekking

79.760 550 80.310

99% 1% 100%

42 -

Tabel 30 Monopolie & concurrentie Drente 2001 Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 4 1 5 10

% 40 10 50

Inwoners 106.990 18.888 281.680 407.558

% 26 5 69

Tabel 31 Nieuwsbladen in Drente 2001 Titel Meppeler Courant Hoogeveensche Courant Beiler/Westerborker Courant Oostermoer-Noorderveld

Uitgever Boom Pers C. Pet BV Boom Pers Unimax Hertz

Oplage Frequentie 18.668 3 11.065 2 3.833 1 2.000 1 totaal 35.566 Oostermoer-Noorderveld heeft daarnaast een huis-aan-huisblad uitgave met een oplage van 16.000.

Tabel 32 Huis-aan-huisbladen Drente 2000 Uitgever Noordelijke Dagblad Combinatie Wegener Boom Pers overige totaal

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

4 2 3 4 13

232.750 191.840 56.795 103.300 584.685

40% 33% 10% 18%

Overijssel Wegener beheerst de regionale krantenmarkt in Overijssel met De Twentsche Courant Tubantia, de Overijssels Flevolandse Dagbladen (Zwolse Courant & Nieuw Kamper Dagblad) en het Deventer/Overijssels Dagblad. Totaal bereiken deze titels 47% van de huishoudens in deze provincie (tabel 33). Meer dan 80% van de huishoudens heeft te maken met een monopolie (tabel 34). In vrijwel alle gebieden gaat het om onderlinge concurrentie van Wegener-titels13. Boom geeft het grootste nieuwsblad in Overijssel uit, 13

In april 2002 worden Apeldoornse Courant, Deventer Dagblad, Overijssels Dagblad, Gelders Dagblad, Zwolse Courant, Nieuw Kamper Dagblad en Dagblad Flevoland samengevoegd tot één ochtendkrant. De titels blijven gehandhaafd.

26


de drie maal per week verschijnende Opregte Steenwijker Courant (tabel 35). Wegener is met afstand marktleider bij de huis-aan-huisbladen (tabel 36). Tabel 33 Regionale titels en uitgevers Overijssel 2001 Titel / Uitgever Twentsche Courant Tubantia Overijssels Flevolandse Dagbladen Deventer/Overijssels Dagblad Wegener

Oplage

Marktaandeel

Dekking

127.643 48.891 24.562 201.096

63% 24% 12% 100%

30 11 6

Inwoners 887.203 102.284 88.138 1.077.625

% 82 9 8

Tabel 34 Monopolie & concurrentie Overijssel 2001 Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 20 3 3 26

% 77 12 12

Tabel 35 Nieuwsbladen in Overijssel 2001 Titel Opregte Steenwijker Courant Holtens Nieuwsblad De Vriezeveense Courant Bornse Courant

Uitgever Boom Pers Wegener Boswinkel Van Loon

Oplage Frequentie 8.093 3 2.730 1 2.320 1 1.185 1 totaal 14.328 De Vriezeveense Courant heeft ook een huis-aan-huisblad uitgave met een oplage van 11.000.

Tabel 36 Huis-aan-huisbladen Overijssel 2000 Uitgever Wegener Boom Pers Impact Creatief Noordelijke Dagblad Combinatie Olthoff BV Van Barneveld BV overige totaal

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

28 4 3 3 2 2 11 53

732.495 132.845 116.000 62.600 51.000 20.550 311.768 1.427.258

51% 9% 8% 4% 4% 1% 22%

Gelderland De Gelderlander is met ruim 60% van de regionale oplage verreweg de grootste krant. Vrijwel alle titels worden uitgegeven door Wegener dat daarmee bijna 40% van de inwoners bereikt; de Barneveldse Krant (BDU) is de enige niet-Wegener-titel (tabel 37). In 25 van de 73 gemeenten concurreren kranten met elkaar; in vrijwel alle gevallen gaat 27


het om concurrentie tussen kranten van hetzelfde concern14 (tabel 38). In Barneveld, Ede en Scherpenzeel verschijnt de Barneveldse Krant. In Nunspeet, Ede en Scherpenzeel kunnen lezers kiezen uit drie kranten. Vier van de acht nieuwsbladen komen van het Wegener-concern, waaronder het twee maal per week verschijnende Schilder’s Nieuwsblad (Harderwijk); Hoog en Laag (Renkum) is de grootste titel in de provincie en wordt uitgegeven door BDU (tabel 39). Wegener beheerst ook de markt van huis-aanhuisbladen met 40 van de 70 titels en een marktaandeel van bijna 70% (tabel 40). Tabel 37 Regionale titels en uitgevers Gelderland 2001 Titel / Uitgever

Oplage Marktaandeel Dekking

De Gelderlander Apeldoornse Courant/Gelders Dagblad Gelders Dagblad, Zutphen/Lochem Overijssels Flevolandse Dagbladen Amersfoortse Courant/Veluws Dagblad Twentsche Courant Tubantia Brabants Dagblad Utrechts Nienwsblad/Dagblad Rivierenland Deventer/Overijssels Dagblad Wegener

182.496 35.929 17.947 12.068 11.099 10.284 7.865 6.143 5.476 289.307

61% 12% 6% 4% 4% 3% 3% 2% 2% 96%

24 5 2 2 1 1 1 1 1

10.592

4%

3

Barneveldse Krant (BDU)

Tabel 38 Monopolie & concurrentie Gelderland 2001 Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 48 9 16 73

% 66 12 22

Inwoners 1.384.465 275.507 259.186 1.919.158

% 72 14 14

Tabel 39 Nieuwsbladen in Gelderland 2001 Titel Hoog en Laag Schilder's Nieuwsblad Puttens Nieuwsblad Culemborgsche Courant Contact Elburger Courant De Homoet

Oplage Frequentie 6.970 1 6.970 2 5.500 1 3.970 1 3.100 1 3.090 1 2.545 1 totaal 32.145 Contact heeft daarnaast een huis-aan-huisblad uitgave met een oplage van 24.000.

14

Uitgever BDU Wegener Wegener BDU Weevers Wegener Wegener

Zie noot 13.

28

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 40 Huis-aan-huisbladen Gelderland 2000 Uitgever Wegener Aalbers & Kersten Koninklijke BDU Van Barneveldt BV Janssen/Pers Overige totaal

Aantal titels 40 3 2 4 3 19 71

Totale oplage 1.364.368 80.900 66.350 44.900 41.000 417.738 2.015.256

Marktaandeel 68% 4% 3% 2% 2% 21%

Utrecht Het Utrechts Nieuwsblad en de Amersfoortse Courant (Wegener) zijn hier de grootste dagbladen. Daarnaast verschijnen in enkele gemeenten De Gooi- en Eemlander en Rijn en Gouwe. De Barneveldse Krant heeft een te verwaarlozen marktaandeel maar wel een dekking van 21 in Renswoude. Regionale kranten komen slechts in een kwart van de Utrechtse huishoudens. Wegener heeft 88% van oplage in handen (tabel 41). In Abcoude kent geen regionale krant een dekking van 2% of meer. In de concurrentie- en semimonopolie gemeenten kunnen de lezers vrijwel altijd kiezen uit kranten van verschillende concerns, in Renswoude is er keuze uit drie kranten (tabel 42). De markt van nieuwsbladen is verdeeld, zes uitgevers geven zeven verschillende titels uit, de Soester Courant is de grooste met een oplage van bijna 12.000; de Baarnsche Courant behoort tot de kleine groep nieuwsbladen die nog drie per week uitkomt (tabel 43). Wegener is duidelijk marktleider bij de huis-aan-huisbladen (tabel 44). Tabel 41 Regionale titels en uitgevers Utrecht 2001 Titel / Uitgever

Oplage

Marktaandeel

Dekking

75.662 21.502 3.321 100.485

66% 19% 3% 87%

16 5 1

De Gooi- en Eemlander (Telegraaf)

7.007

6%

1

Rijn en Gouwe Het Parool

5.051 2.058 7.109

4% 2% 6%

1 -

Utrechts Nieuwsblad/Dagblad Rivierenland Amersfoortse Courant/Veluws Dagblad De Gelderlander Wegener

PCM

29

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 42 Monopolie & concurrentie Utrecht 2001 Geen krant Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 1 22 3 7 33

% 3 67 9 21

Inwoners 8.482 852.965 113.192 133.210 1.107.849

% 1 77 10 12

Tabel 43 Nieuwsbladen in Utrecht 2001 Titel Soester Courant Woerdense Courant Woudenberger/Scherpenzeelse Krant Doornse Krant Baarnsche Courant Stichtse Courant De Bunschoter totaal

Uitgever Smit Wegener BDU BDU Bakker De Jong Bunschoter

Oplage 11.700 10.115 8.950 8.750 7.125 5.030 4.475 56.145

Frequentie 1 1 1 1 3 1 2

Tabel 44 Huis-aan-huisbladen Utrecht 2000 Uitgever Wegener Zondag Media B.V. De Telegraaf overige totaal

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

14 2 2 3 21

578.855 178.000 44.850 161.600 963.305

60% 18% 5% 17%

Noord-Holland Twee concerns beheersen de regionale dagbladmarkt, de Telegraaf (Noordhollands Dagblad, Haarlems Dagblad en De Gooi- en Eemlander15) heeft 74% van de oplage, PCM (Het Parool) de rest (tabel 45). Noord-Holland is een monopolie-gebied. Alleen in Velsen kunnen lezers kiezen. In Aalsmeer, Ouder Amstel en Uithoorn kennen regionale titels geen dekking van 2% of meer (tabel 46). Twee van zes nieuwsbladen verschijnen vaker dan eenmaal per week (de Texelse Courant en de Wieringermeerbode), de grootste is Nieuw Volendam met een oplage van 7.500 (tabel 47). De Telegraaf is marktleider bij de huis-aan-huisbladen met een marktaandeel van bijna 44%, op de tweede plaats komt PCM, daarna het onafhankelijke Rodi Media (tabel 48).

15

De laatste kranten werken redactioneel samen; het Telegraaf-concern wil integratie van de drie titels.

30

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 45 Regionale titels en uitgevers Noord-Holland 2001 Titel / Uitgever Noordhollands Dagblad Haarlems Dagblad De Gooi- en Eemlander Telegraaf Het Parool (PCM)

Oplage

Marktaandeel

Dekking

155.169 50.631 29.479 235.279

49% 16% 9% 74%

14 4 3

82.609

26%

7

Tabel 46 Monopolie & concurrentie Noord-Holland 2001 Geen krant Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 3 64 1 68

% 4 94 1 -

Inwoners 61.335 2.390.466 66.553 2.518.354

% 2 95 3 -

Tabel 47 Nieuwsbladen in Noord-Holland 2001 Titel Uitgever Oplage Frequentie Nieuw Volendam Nivo 7.550 1 Texelse Courant Langeveld & de Rooy 6.800 2 Zandvoorts Nieuwsblad Weekmedia/PCM 5.325 1 Wieringermeerbode/Wieringer Courant C.J. Bosker 5.200 2 De Uitgeester Dobber 3.210 1 De Huizer Courant Bout 2.930 1 totaal 31.015 De Texelse Courant verspreidt 1.750 exemplaren van de totale oplage per post.

Tabel 48 Huis-aan-huisbladen Noord-Holland 2000 Uitgever De Telegraaf PCM Rodi Media B.V. Buijze Pers Reclame Service Utrecht Wegener Kennemerland Pers Naber & Partners Gouw Uitgevers B.V. A.A. Idema B.V. overige totaal

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

35 10 12 5 2 2 5 2 3 2 19 97

1.640.425 605.986 528.400 204.850 182.500 170.040 86.200 70.000 41.500 18.011 207.100 3.755.012

44% 16% 14% 5% 5% 5% 2% 2% 1% 0% 6%

31


Zuid-Holland Drie dagbladconcerns zijn actief op de regionale markt, PCM (Rotterdams Dagblad, Rijn en Gouwe en De Dordtenaar) heeft een marktaandeel van bijna 50%, Wegener beheerst bijna 40% terwijl de Telegraaf de rest voor zijn rekening neemt (tabel 49). Verreweg het grootste deel van de gemeenten (62%) en de inwoners (76%) heeft te maken met een monopolie (tabel 50). In Goedereede is geen regionale krant met een dekking van 2% of meer. In Ouderkerk en Rijnwoude is er keuze uit drie dagbladen. Twee relatief grote nieuwsbladen verschijnen in deze provincie, de Katwijksche Post (oplage bijna 11.000) en het twee maal per week verschijnende Eilanden Nieuws, wat de afwezigheid van een regionale krant in Goedereede grotendeels verklaart (tabel 51). De huis-aanhuisbladenmarkt in Zuid-Holland weerspiegelt de verhouding bij regionale dagbladen: Wegener en PCM samen hebben ruim 50% van de oplage (tabel 52). Tabel 49 Regionale titels en uitgevers Zuid-Holland 2001 Titel / Uitgever

Oplage

Marktaandeel

Dekking

30% 10% 8% 48%

7 2 2

PCM

101.475 32.617 26.045 160.137

34% 4% 1% 39%

8 1 -

Wegener

113.247 14.181 3.332 130.760

Leidsch Dagblad Haarlems Dagblad Kombinatie Telegraaf

39.732 2.266 41.998

12% 1% 13%

3 -

Rotterdams Dagblad De Dordtenaar Rijn en Gouwe

Haagsche Courant Goudsche Courant Utrechts Nieuwsblad

Tabel 50 Monopolie & concurrentie Zuid-Holland 2001 Geen krant Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 1 59 15 20 95

% 1 62 16 21

Inwoners 11.214 2.585.059 476.570 324.901 3.397.744

32

% 76 14 10

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 51 Nieuwsbladen in Zuid-Holland 2001 Titel de Katwijksche Post Eilanden Nieuws

Uitgever Wouda Eilanden-Nieuws

Oplage Frequentie 10.800 1 7.760 2 totaal 18.560 Eilanden Nieuws verspreidt ruim 1.500 exemplaren van de totale oplage per post.

Tabel 52 Huis-aan-huisbladen Zuid-Holland 2000 Uitgever

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

27 11 14 9 4 3 2 3 2 20 95

957.839 793.700 523.900 268.000 151.500 72.200 41.500 19.400 19.000 615.880 3.462.919

28% 23% 15% 8% 4% 2% 1% 1% 1% 18%

Wegener PCM Grafia Print & Media Groep Buijze Pers De Telegraaf Het Kontakt Edities B.V. Meesterdruk B.V. Maassluise Drukkerij Blad Media overige totaal

Zeeland Wegener-kranten Provinciale Zeeuwse Courant (80%) en BN/De Stem (20%) beheersen de regionale markt, samen bereiken ze bijna 50% van de huishoudens (tabel 53). De kranten concurreren met elkaar in Zeeuws Vlaanderen16. De rest van Zeeland is een PZC-monopolie (tabel 54). De provincie kent één nieuwsblad (tabel 55) en negen huisaan-huisbladen, 98% van de oplage komt voor rekening van Wegener (tabel 56). Tabel 53 Regionale titels en uitgevers Zeeland 2001 Titel / Uitgever Provinciale Zeeuwse Courant BN/DeStem Wegener

Oplage

Marktaandeel

Dekking

60,997 15,062 76,059

80% 20% 100%

38 9

Tabel 54 Monopolie & concurrentie Zeeland 2001 Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

16

Gemeenten 9 8 17

% 53 47

Inwoners 102.567 56.291 158.858

% 65 35

Het Wegener-concern bestudeert redactionele samenwerking van beide titels in dat gebied.

33


Tabel 55 Nieuwsbladen in Zeeland 2001 Titel Uitgever Eendrachtbode/De Thoolse Courant Eendrachtbode totaal

Oplage 6.390 6.390

Frequentie 1

Tabel 56 Huis-aan-huisbladen Zeeland 2000 Uitgever

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

Wegener overige

8 1 9

330.654 5.600 336.254

98% 2%

totaal

Noord-Brabant Wegener-kranten domineren de Noord-Brabantse markt: het Eindhovens Dagblad, BN/De Stem en het Brabants Dagblad. De Gelderlander neemt een marginale positie in (tabel 57). Bijna overal is sprake van een monopolie-situatie (tabel 58). De provincie heeft vier nieuwsbladen waarvan het Brabants Centrum (Boxtel) de grootste is (tabel 59). De huis-aan-huisbladenmarkt is verdeeld, Wegener is weliswaar de grootste maar beheerst nog geen 40% van de markt (tabel 60). Tabel 57 Regionale titels en uitgevers Noord-Brabant 2001 Titel / Uitgever Brabants Dagblad BN/DeStem Eindhovens Dagblad De Gelderlander Wegener

Oplage

Marktaandeel

Dekking

149.480 128.509 123.306 12.613 413.908

36% 31% 30% 3% 100%

16 14 13 1

Tabel 58 Monopolie & concurrentie Noord-Brabant 2001 Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 61 3 6 70

% 87 4 9

Inwoners 2.172.907 68.510 114.588 2.356.005

34

% 9 3 5

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 59 Nieuwsbladen in Noord-Brabant 2001 Titel Brabants Centrum Ons Weekblad Steenbergse Courant West-Brabander

Uitgever Brabants Centrum De Jong Vermeulen Herselman & Zn. totaal

Oplage 7.750 6.000 3.300 2.000 19.050

Frequentie 1 1 1 1

Tabel 60 Huis-aan-huisbladen Noord-Brabant 2000 Uitgever Wegener Uitgeverij Vorsselmans B.V. De Telegraaf Janssen/Pers Het Kontakt Edities B.V. Van Helvoort Grafisch Bedrijf Drukkerij de Winter Bossche Omroep/Waalwijker Drukkerij Gielen B.V. overige totaal

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

42 13 11 10 4 4 3 2 2 21 112

1.310.913 306.400 420.200 445.250 88.600 74.300 143.800 132.788 15.500 427.900 3.365.651

39% 9% 12% 13% 3% 2% 4% 4% 0% 13%

Limburg Vrijwel de gehele markt is in handen van het Telegraaf-concern met Dagblad de Limburger en het Limburgs Dagblad (verenigd in de Limburgse Dagbladen Combinatie17) (tabel 61). De Gelderlander verschijnt in Gennep en Mook en Middelaar. Afgezien van deze twee gemeenten wordt in de overige concurrentie- en semimonopolies gestreden tussen de Telegraaf-titels; in 23 gemeenten waar ruim 50% van de bevolking woont gaat het om volwaardige concurrentie (met name rond Heerlen en Maastricht). Het gebied rond Venlo is een monopolie van Dagblad de Limburger (tabel 62). Bij de nieuwsbladen valt op dat er weliswaar veel titels verschijnen maar dat de oplagen betrekkelijk laag zijn, met name van de uitgaven van Gilsing (tabel 63). De huis-aan-huisbladen markt is grotendeels in handen van de Telegraaf; Janssen/Pers heeft een marktaandeel van bijna 30% (tabel 64).

17

Het Telegraaf-concern overweegt de beide titels redactioneel samen te laten werken.

35

Regionale en lokale printmedia in Nederland Tabel 61 Regionale titels en uitgevers Limburg 2001 Titel / Uitgever

Oplage

Limburgse Dagbladen Combinatie (Telegraaf)

Marktaandeel Dekking

239.026

98%

50

3.888

2%

1

De Gelderlander (Wegener)

Tabel 62 Monopolie & concurrentie Limburg 2001 Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 14 11 23 48

% 29% 23% 48%

Inwoners 272.318 289.974 578.900 1.141.192

% 24% 25% 51%

Tabel 63 Nieuwsbladen in Limburg 2001 Titel Peel en Maas Echo van Horst De Omroeper Vaalser Weekblad Neelder Nuuts Brachter Blaedje Hbn-Koerier Koek-koek 't Blaedje Klup Ratel Stevensbode

Uitgever Van den Munckhof Van Lieshout Thoma Thoma Gilsing Gilsing Gilsing Gilsing Gilsing Gilsing Gilsing Gilsing totaal

Oplage 12.030 6.300 3.265 3.005 2.600 2.400 1.500 1.400 1.100 800 700 500 35.600

Frequentie 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Tabel 64 Huis-aan-huisbladen Limburg 2000 Uitgever De Telegraaf Janssen/Pers De Schakel Grafisch Centrum overige totaal

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

25 10 2 12 49

1.128.850 571.500 12.400 289.951 2.002.701

56% 29% 1% 14%

Flevoland In de jongste Nederlandse provincie zijn maar liefst vijf verschillende uitgevers actief. In Dronten, Lelystad, Zeewolde en Noord-Oostpolder heerst Wegener, in Almere de Telegraaf (met Gooi- en Eemlander kopblad Dagblad voor Almere). De positie van het Parool is bijzonder omdat deze krant al in 1988 haar Flevo-editie (gestart in 1982) ophief, Het Parool functioneert in deze provincie niet als een regionale krant (tabel 65). Flevoland is vrijwel geheel monopolistisch. In Noord-Oostpolder nemen de Leeuwarder

36


Courant en het Friesch Dagblad een bescheiden positie in waardoor daar een semimonopolie is (tabel 66). Eén nieuwsblad kent Flevoland: het twee maal per week verschijnende Urkerland (tabel 67). De Telegraaf is marktleider bij de huis-aanhuisbladen met 35% van de oplage (tabel 68) Tabel 65 Regionale titels en uitgevers Flevoland 2001 Titel / Uitgever

Oplage Marktaandeel

Overijssels Flevolandse Dagbladen Amersfoortse Courant/Veluws Dagblad Wegener

6.988 590 7.578

49% 4% 53%

Dekking 6 -

Dagblad van Almere (Telegraaf)

3.394

24%

3

Het Parool (PCM)

2.231

16%

2

Leeuwarder Courant (NDC)

743

5%

1

Friesch Dagblad (Friesch Dagblad)

288

2%

-

Inwoners 274.084 43.122 317.206

% 83 17 -

Tabel 66 Monopolie & concurrentie Flevoland 2001 Monopolie Semi-monopolie Concurrentie totaal

Gemeenten 5 1 6

% 83 17 -

Tabel 67 Nieuwsbladen in Flevoland 2001 Titel het Urkerland

Uitgever het Urkerland

Oplage Frequentie 5.175 2 totaal 5.175 Het Urkerland verspreidt 900 exemplaren van de maandag-editie per post.

Tabel 68 Huis-aan-huisbladen Flevoland 2000 Uitgever De Telegraaf Koninklijke BDU overige totaal

Aantal titels

Totale oplage

Marktaandeel

2 2 5 9

117.800 21.000 19.775 336.575

35% 6% 59%

37


5. Ontwikkelingen in 2002 en verder De samenvoeging van Groninger Dagblad, Drentse Courant en Nieuwsblad van het Noorden in april 2002 heeft tot gevolg dat in Groningen in 25 van de 27 gemeenten een monopolie ontstaat (16 in 2000) terwijl 97% van de bevolking in deze gemeenten woont (was 74% in 2001). In Drente hebben dan 8 van 10 de gemeenten te maken met een monopolie (was 4); 88% van de bevolking woont in die gemeenten (was 25%). In Nederland stijgt het percentage monopolie-gemeenten van 64% (2001) naar 66% (2002) en het percentage inwoners in die plaatsen van 73 tot 7618. Voor de nabije toekomst staan meer veranderingen op het programma. Het Telegraafconcern bestudeert redactionele samenwerking zowel in Limburg als in Noord-Holland. Samenvoeging van de Limburgse titels zou betekenen dat het aantal monopoliegemeenten stijgt tot 363 (72%) en het percentage inwoners in die gemeenten to 80%. Wegener bereidt veranderingen in Midden-Nederland en Zeeuws-Vlaanderen voor. Deze operaties zouden betekenen dat het aantal monopolie-gemeenten stijgt tot 377 (75%) en het percentage inwoners in die gemeenten tot 82%. Het aantal van ruim 200 gemeenten waar in 2000 nog op de één of andere manier geconcurreerd werd, zal in dat geval in twee jaar met 20% teruggelopen (van 206 naar 164).

6. Conclusie: gevolgen voor pluriformiteit? Uit bovenstaande gegevens blijkt dat sanering, concentratie en monopolievorming de laatste 20 jaar de regionale markt hebben beheerst. Er zijn minder uitgevers, minder dagbladtitels, lagere oplages, lagere dekkingspercentages, minder nieuwsbladen die ook minder frequent verschijnen en waarschijnlijk minder huis-aan-huisbladen. Slechts een minderheid van de Nederlanders kan nog maar kiezen uit verschillende regionale titels. De meeste provincies worden beheerst door slechts één uitgever die in die gevallen vrijwel de gehele dagbladmarkt en een groot deel van de huis-aan-huisbladen in handen heeft, in sommige gevallen in combinatie met enkele nieuwsbladen.

38


In tabel 69 zijn deze keuzes samengevat. De kolom dagbladen is gebaseerd op het percentage inwoners dat nog op de één of andere manier uit titels kan kiezen, in Friesland is dat 100% wat de eerste plaats in die rangorde oplevert (12 punten); in Noord-Holland kan vrijwel niemand kiezen (1 punt). Bij de nieuwsbladen is de rangorde gebaseerd op het aantal verspreide exemplaren per inwoner, dit is het hoogst in Drente en het laagst in Zuid-Holland. De rangorde bij de huis-aan-huisbladen is gebaseerd op het aantal titels per huishouden, dit is het hoogst in Limburg. In de laatste kolom is een gewogen gemiddelde opgenomen waarbij de verschijningsfrequentie is meegewogen; dagbladen tellen zwaarder nl. 6 maal (zie ook kaart 5). Tabel 69 Rangorde in keuzemogelijkheden per provincie 2000/2001 Dagbladen Limburg Drente Friesland Overijssel Groningen Flevoland Gelderland Utrecht Zeeland Noord-Brabant Noord-Holland Zuid-Holland

18

11 10 12 4 7 3 8 5 9 2 1 6

Nieuwsbladen 8 12 11 7 6 9 5 10 4 2 3 1

Huis-aanhuisbladen 12 8 1 10 7 6 5 2 3 11 9 4

Totaal 31 30 24 21 20 18 18 17 16 15 13 11

Gewogen gemiddelde 10 10 8 7 7 6 6 6 5 5 4 4

Deze schattingen zijn gebaseerd op het aantal gemeenten en de inwonersaantallen van 2001, er is geen rekening gehouden met andere wijzingen, gemeentelijke herindelingen en verandering van het inwonertal.

39

Regionale en lokale printmedia in Nederland Kaart 5 Rangorde keuzemogelijkheden per provincie 4 of 5 6 of 7 8 of 9 10

Hierbij moet worden aangetekend dat de keuze niet beperkt is tot regionale printmedia. Vrijwel elke krant heeft een internetsite waar ook niet-lezers nieuws kunnen raadplegen; ook veel nieuwsbladen en sommige huis-aan-huisbladen hebben een online-versie. Elke provincie kent regionale radio en tv terwijl het merendeel van de gemeenten ook een lokale omroep heeft en soms ook een kabelkrant. In dit onderzoek is daar niet op ingegaan omdat in het merendeel van de gevallen dit geen verschil oplevert tussen regio’s of gemeenten. Alleen het voorkomen van een lokale omroep en kabelkrant verschilt per gemeente. Een ander punt is dat landelijke dagbladen met name in de Randstad vaak een regionale functie vervullen; dit blijft hier ook buiten beschouwing. Hoe duidelijk die ontwikkeling bij de printmedia ook is, het zegt niets over de berichtgeving zelf, aangezien die geen onderwerp van onderzoek is geweest. Het zegt alleen iets over het aanbod van printmedia en de keuzemogelijkheden van het publiek. Het is zeer wel mogelijk dat de overblijvende dagbladen veel meer dan hun voorgangers over gemeenten publiceren, dat nieuwsbladen kwalitatief hoogwaardige informatie verstrekken en dat ook huis-aan-huisbladen het publiek veel te bieden hebben; maar dat is niet onderwerp van dit onderzoek geweest19.

19

Over de informatievoorziening door huis-aan-huisbladen is het Bedrijfsfonds voornemens nader onderzoek te laten verrichten.

40


Literatuur Bakker, P. (1998). Regionale Journalistiek; de pluriformiteit voorbij. Amsterdam: Het Spinhuis. (proefschrift) Bakker, P., Doornik, M. van & Visser, K. (1994, 29 juli). Kranten in de regio 1993. Bijlage bij De Journalist. Bedrijfsfonds voor de Pers, het. (1981-2000). Jaarverslagen 1981-2000. Den Haag: auteur. Cebuco (1980-2001). Dagbladen Oplage Specificatie. Amsterdam: Cebuco. Cuilenburg, J. J. van, Kleinnijenhuis, J. & Ridder, J. A. de. (1987). Concentratie en persklimaat; Een empirisch onderzoek naar de mogelijkheid van een persbarometer. Amsterdam: VU uitgeverij. Handboek reclamedragende media (1997-2000). Adfo Specialists Group: Alphen aan den Rijn. Handboek van de Nederlandse pers en publiciteit (1986-2000). Schiedam: Nijgh Periodieken. Jaarverslag Persraad 1982. (1983). 's-Gravenhage: Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur Kranten in de regio 1981. (1982, 28 januari). Bijlage bij De Journalist. NNP (1991-2001). Dokumentatie NNP-Bladen. ‘s-Gravenhage: Nederlandse Nieuwsbladpers. Verschuren, P. & Memelink, R. (1989). Media-atlas van Nederland; Een kwantitatieve en kwalitatieve beschrijving en verklaring van lokale medialandschappen. ‘s-Gravenhage: SDUuitgeverij.

41

TWEE DECENNIA REGIONALE EN LOKALE PRINTMEDIA IN NEDERLAND

Recommend Documents