Lokale & Regionale Media in Nederland

Lokale & Regionale Media in Nederland Verschuivingen in aanbod en gebruik 1981 – 2003

Onderzoek in opdracht van het Bedrijfsfonds voor de Pers Piet Bakker Amsterdam School of Communications Research ASCoR Communicatiewetenschap – Universiteit van Amsterdam Februari 2004

Inhoudsopgave

Opdracht & samenvatting_______________________________________________ 1 1.

De dagbladpers – regionaal & nationaal______________________________ 2

2.

Monopolie & concurrentie ________________________________________ 3

3.

Nieuwsbladen __________________________________________________ 6

4.

Huis-aan-huisbladen _____________________________________________ 8

5.

Persconcentratie ________________________________________________ 9

6.

Regionale & lokale omroep ______________________________________ 11

Conclusie __________________________________________________________ 12 Bronnen ___________________________________________________________ 14

Opdracht & samenvatting Dit onderzoek is in opdracht van het Bedrijfsfonds voor de Pers verricht door the Amsterdam School of Communications Research (ASCoR). Doel was het in kaart brengen van de aanbodstructuur van Nederlandse regionale en lokale media en de ontwikkelingen die tot deze aanbodstructuur hebben geleid. Speciale aandacht is er voor concentratie, monopolievorming en diversiteit. De onderzoeksperiode betreft de laatste 20 jaar. De belangrijkste conclusies zijn: - De oplage van regionale kranten is gedaald van 2,8 naar 2,3 miljoen, deze daling (–19%) is sterker dan de daling van de gehele Nederlandse dagbladpers (–8%). - Het aantal uitgevers dat regionale kranten uitgeeft is gedaald van 19 naar 7 terwijl het aantal redactioneel zelfstandige regionale titels is gedaald van 40 naar 14. - In 1981 was ruim de helft van de Nederlandse gezinnen geabonneerd op een regionale krant, in 2003 gaat het om iets meer dan eenderde. - In 1981 was in 41% van de Nederlandse gemeentes (36% van de inwoners) een regionaal dagbladmonopolie; in 2003 gaat het om 70% van de gemeentes en 79% van de inwoners. - Alleen in Friesland de streek rond Gouda is er nog sprake van echte concurrentie tussen kranten van verschillende concerns. - In 1981 werd er in 10 van de 17 plaatsen met meer dan 100.000 inwoners geconcurreerd tussen verschillende titels; in 2003 gaat het nog om één van de 25 plaatsen; in Almere verschijnt geen regionaal dagblad meer. - Het aantal betaalde nieuwsbladen is gedaald van 134 in 1981 tot 58 in 2003; hun gezamelijke oplage daalde van 900.000 naar 300.000. - Een Nederlands huishouden krijgt gemiddeld drie verschillende huis-aan-huisbladen, 55% van de oplage wordt gecontroleerd door regionale dagbladuitgevers. - Lokale en regionale omroep is vrijwel overal beschikbaar in Nederland. In de afgelopen 20 jaar is een sterke daling van het aanbod (titels) en het gebruik (oplage, dekking) van betaalde regionale media te constateren. Een kleine minderheid van de Nederlanders kan nog kiezen uit verschillende regionale kranten. Het aanbod van ‘gratis’ informatie (huis-aan-huisbladen, lokale en regionale omroep) is toegenomen. Deze ontwikkeling zegt overigens weinig over een mogelijke aantasting van de pluriformiteit van het nieuwsaanbod of de kwaliteit van de berichtgeving. Daarvoor is analyse van die berichtgeving noodzakelijk. Wel kan geconstateerd worden dat betaalde media met journalistieke nadruk op een specifieke regio (dag- en nieuwsbladen) hun positie zagen verzwakken ten koste van gratis media die de nadruk op commerciële inhoud leggen (huisaan-huisbladen), die een veel groter gebied bestrijken (regionale omroep) of die wegens beperkte financiële middelen relatief weinig aandacht kunnen besteden aan lokale journalistiek (lokale omroep).

Lokale & Regionale Media in Nederland

1

Lokale & regionale media in Nederland Begin jaren tachtig publiceerde De Journalist de uitkomsten van een onderzoek naar de pluriformiteit van de regionale dagbladpers (Kranten in Regio 1981, 1982). Het beeld was relatief rooskleurig, bijna tweederde van de Nederlanders kon kiezen uit verschillende regionale kranten. Er waren 40 regionale titels die door 19 uitgevers werden uitgegeven. In 9 van de 17 steden met meer dan 100.000 inwoners kon men nog kiezen uit regionale titels. Twaalf jaar later, in 1993, werd dit onderzoek herhaald (Bakker, van Doornik & Visser, 1994). Het aantal uitgevers was teruggelopen tot tien, terwijl er acht titels verdwenen. Nu kon nog 40% van de inwoners kiezen uit meerdere regionale titels. Nederland kende nu 20 steden met meer dan 100.000 inwoners, maar in slechts vier daarvan kon de lezer nog kiezen. In het onderzoek waarvan hier verslag wordt gedaan, is voor de derde keer de stand van zaken op het gebied van regionale nieuwsvoorziening opgenomen. De tendens zet zich onverminderd voort. Het aantal uitgevers is geslonken tot zeven; het aantal zelfstandige titels tot veertien. Het percentage inwoners dat kan kiezen uit verschillende kranten is gedaald tot 20. Er zijn nu 25 steden met meer dan 100.000 inwoners maar slechts in één verschijnen twee regionale kranten; Almere moet het zelfs doen zonder regionale krant. Niet alleen is er verschraling opgetreden bij de regionale dagbladpers, het aantal betaalde nieuwsbladen is in de afgelopen 20 jaar meer dan gehalveerd terwijl hun gezamelijke oplage met ruim 60% is teruggelopen. In deze publicatie wordt eerst de regionale dagbladpers geanalyseerd als onderdeel van de gehele dagbladpers. Vervolgens worden de ontwikkelingen op het gebied van monopolie en concurrentie uiteen gezet. Daarna komen nieuws- en huis-aan-huisbladen aan bod. Persconcentratie, belangrijke motor achter de teruglopende diversiteit in het aanbod, wordt daarop behandeld. De sitiuatie op het gebied van lokale - en regionale omroep komt daarna aan de orde.

1.

De dagbladpers – regionaal & nationaal De dagbladoplage is in Nederland tot halverwege de jaren negentig licht gestegen van 4,5 miljoen in 1983 tot 4,7 miljoen in 1995. Deze stijging komt geheel voor rekening van landelijke dagbladen; regionale dagbladen verliezen in die periode. Vanaf 19971 treedt een kentering op; de totale oplage daalt, waarbij de regio-pers meer verliest (300.000) dan de landelijke pers (200.000). Over de gehele periode daalt de totale oplage met 8%, die van regionale titels met 19%. De verhouding tussen landelijke en regionale pers verandert, in 1983 was 63% van de oplage regionaal; in 2003 was dit 56% (tabel 1).

1

De afname is deels toe te schrijven aan een andere rekenmethode die door het Cebuco is gehanteerd. Voor 1983 werden oplages op een andere manier vastgesteld waardoor vergelijking lastig is.


2

Tabel 1 Dagbladoplage (*1000) 1983-2003.

totaal

landelijk

%

regionaal

%

1983

4.465

1.682

38%

2.799

63%

1985

4.446

1.725

39%

2.745

62%

1990

4.590

1.875

41%

2.716

59%

1995

4.658

1.960

42%

2.698

58%

2000

4.323

1.960

45%

2.363

55%

2003

4.092

1.833

44%

2.259

56%

De oplage zegt niet alles over de verspreiding van dagbladen. Minstens zo belangrijk is de dekking: het aantal verkochte exemplaren per 100 huishoudens. De dekking daalde in de periode 19832–2003 van 87 naar 62; dus met gemiddeld met meer dan een procent per jaar. De dekking inclusief doorgifte (kranten die samen worden gelezen) daalde minder sterk: van 96 naar 77. Voor de regionale pers is de dekking in 2003 34; in 1983 was dit nog 52. Ook hier is de afname sterker dan bij landelijke titels (tabel 2). Tabel 2 Dekkingspercentages 1983-2003. 1983 1985 1990 1995 2000 2003

alle titels

inclusief doorgifte

regionaal

landelijk

87 84 79 75 65 62

96 99 94 90 78 77

52 49 45 42 36 34

35 35 34 33 30 28

Een mogelijke verklaring voor de sterke daling in de laatste jaren zou de opkomst van gratis kranten kunnen zijn. Deze titels behalen in 2003 een gezamelijke oplage van 655 duizend (tabel 3). Het zouden echter vooral landelijke ochtendbladen moeten zijn die hiervan last hebben – met name op het gebied van de losse verkoop (Bakker, 2002). Tabel 3 Oplage gratis dagbladen 1999-2003 (*1000).

Metro Spits totaal

2.

1999 270 245 515

2000 300 294 594

2001 370 325 695

2002 309 378 687

2003 303 352 655

Monopolie & concurrentie De sterke oplagedaling van de regionale dagbladpers in de afgelopen 20 jaar is niet de enige opvallende ontwikkeling bij dit medium. Minstens zo in het oog springend is de sterke monopolietendens. In 1981 kon er in 472 van de 809 Nederlandse gemeentes (59%) gekozen worden uit verschillende kranten; in 55 gevallen daarvan ging het om minimale concurrentie (semi-monopolie) waarbij de tweede krant een dekking van minder dan 5% realiseerde. In 2003 was deze situatie volledig anders. In 18% van de gemeentes bestond volledige concurrentie, in 11% heerste een semi-monopolie terwijl 70% te maken had met een regionaal 2

Voorafgaand aan dat jaar werden dekkingspercentages op een andere manier berekend waardoor vergelijkingen met de periode daarvoor niet zinvol zijn.


3

dagbladmonopolie. In een klein aantal gemeentes verschijnt geen krant met een dekking van 2% of hoger (tabel 4). Tabel 4 Concurrentie en monopolie in Nederlandse gemeentes 1981-2003.

1981

%

1993

%

2003

%

geen krant

8

1%

10

2%

5

1%

monopolie

329

41%

351

54%

343

70%

semi-monopolie concurrentie totaal

55

7%

52

8%

52

11%

417

52%

233

36%

89

18%

809

646

489

Wanneer niet het aantal gemeentes maar het inwonersaantal als uitgangspunt wordt genomen, is de opkomst van regionale dagbladmonopolies nog pregnanter. In 1981 had 36% van de inwoners te maken met een monopolie; in 2003 gaat het om bijna 80%. Volledige concurrentie is nog maar voor 12% van de Nederlanders weggelegd (tabel 5). Tabel 5 Inwoners (*1000) in gemeentes met concurrentie en monopolie 1981-2003.

1981

%

1993

%

2003

%

geen krant

8

0%

163

1%

239

1%

monopolie

5.150

36%

8.873

58%

12.714

79%

769

5%

1.271

8%

1.359

8%

8.278

58%

4.931

32%

1.880

12%

semi-monopolie concurrentie totaal

14.205

15.238

16.192

Monopolie is de aanwezigheid van slechts één krant; concurrentie kan verschillende situaties omvatten. In 1981 waren er bijvoorbeeld nog ruim 100 gemeentes (13%) waar meer dan twee kranten verschenen. Dat aantal is in 2003 gedaald tot 9 (2%) (tabel 6). Vertaald naar inwonertal kon in 1981 13% van de Nederlanders kiezen uit drie of meer titels; dat percentage is in 2003 teruggelopen tot 1 (tabel 7). Tabel 6 Gemeentes met geen, 1, 2, 3, 4 of 5 kranten 1981-2003. geen krant 1 krant 2 kranten 3 kranten 4 kranten 5 kranten totaal

1981 8 329 368 86 14 4 809

% 1 41 45 11 2 0

1993 5 358 252 30 1 0 646

% 1 55 39 5 0

2003 5 343 132 9

% 1 70 27 2

489

Tabel 7 Inwoners (*1000) in gemeentes met geen, 1, 2, 3, 4 of 5 kranten 1981-2003. geen krant 1 krant 2 kranten 3 kranten 4 kranten 5 kranten totaal

1981 8 5.150 6.967 1.789 228 63 14.206


% 0 36 49 13 2 0

1993 84 9.004 5.733 410 6 15.237

% 1 59 37 3 0

2003 239 12.714 3.228 111

% 1 79 19 1

16.193

4

In 89 van de 141 concurrentiegemeentes in 2003 is sprake van volledige concurrentie. Er kan ook onderscheid gemaakt worden tussen gemeentes waar kranten van twee verschillende concerns met elkaar concurreren (71) en gebieden waar titels van dezelfde uitgever elkaar ‘bestrijden’ (70). In 45 gemeentes is er volledige concurrentie tussen kranten van verschillende uitgevers (tabel 8). Tabel 8 Soorten concurentie 2003.

tussen concerns

binnen concern

totaal

volledige concurrentie

45

45

89

minimale concurrentie

26

25

52

71

70

141

totaal

Concurrentiegebieden zijn dus betrekkelijk dun gezaaid in 2003. De belangrijkste zijn: • Friesland: de Leeuwarder Courant (Noordelijke Dagblad Combinatie) en het Friesch Dagblad. • Gouda en omgeving: Rijn en Gouwe (PCM) versus Goudsche Courant (Wegener). • Zeeuws Vlaanderen: BN De Stem en de PZC (beide Wegener). • Zuid-Limburg: Dagblad de Limburger & Limburgs Dagblad (beide Telegraaf). In de beide laatste gebieden werken de titels redactioneel met elkaar samen zodat er van een verschillend aanbod nauwelijks sprake is. Steden met meer dan 100.000 inwoners waarin geconcurreerd wordt, zijn nog dunner gezaaid. Alleen in Ede is minimale concurrentie. In Almere verschijnt geen enkele regionale titel. De verschuivingen op dit gebied zijn indrukwekkend: in 1981 was er nog concurrentie in 10 van de 17 plaatsen met meer dan 100.000 inwoners (tabel 9).


5

Tabel 9 Concurrentie in gemeentes met meer dan 100.000 inwoners.

aantal titels 1981 1993 2003 -

-

0

Amersfoort

-

1

1

Amsterdam

2

2

1

Apeldoorn

1

1

1

Arnhem

2

2

1

Breda

1

1

1

Dordrecht

2

1

1

Den Bosch

-

-

1

Den Haag

3

1

1

Ede

-

-

2

Eindhoven

1

1

1

Emmen

-

-

1

Enschede

2

2

1

Groningen

1

1

1

Haarlem

1

1

1

Haarlemmermeer

-

1

1

Leiden

2

1

1

1992: Leidsche Courant overgenomen door Leids Dagblad

Maastricht

2

2

1

2003: dekking Limburgs Dagblad lager dan 2%

Nijmegen

2

1

1

1992: Nijmeegs Dagblad verdwijnt

Rotterdam

2

1

1

1991: Rottedams Nieuwsblad en Vrije Volk worden Rotterdams Dagb.

Tilburg

1

1

1

Utrecht

1

1

1

Zaanstad

2

1

1

Zoetermeer

-

1

1

Zwolle

totaal 17

concurrentie 10

3.

2003: Dagblad voor Almere gestaakt

Almere

-

1

20

25

4

1

1998: Nieuws van de Dag verdwijnt 2001: Arnhemse Courant gaat op in de Gelderlander 1984: Vrije Volk trekt zich terug op Rotterdam 1982: het Vaderland gestaakt, 1993 Binnenhof in Haagsche Courant

1996: fusie Twentsche Courant en Tubantia

1992: De Typhoon en De Zaanlander worden Dagblad Zaanstreek

Nieuwsbladen Betaalde nieuwsbladen zijn het lokale medium bij uitstek. Ze bestrijken een beperkt geografisch gebied waarin een hoog dekkingspercentage wordt gerealiseerd en ze zijn redactioneel volledig op lokaal nieuws gericht. Het aantal titels is de afgelopen jaren teruggelopen van 134 in 1981 naar 58 in 2003. De verschuivingen zijn niet gelijk over Nederland verdeeld. In Friesland en Drente was er bijvoorbeeld geen verlies aan titels terwijl in Gelderland, Groningen, Noord-Brabant, Noord- en Zuid-Holland sprake is van een scherpe daling (tabel 10). In de meeste gevallen zijn verdwenen titels omgezet in een huis-aanhuisblad.


6

Tabel 10 Betaalde nieuwsbladen (titels) per provincie 1981-2003.

titels Drente

1981

1993

2003

5

5

5

Flevoland

3

1

Friesland

15

13

15

Gelderland

22

7

2

Groningen

7

3

1

Limburg

20

13

11

Noord-Brabant

12

6

3

Noord-Holland

20

8

5

Overijssel

10

6

5

Utrecht

10

8

7

Zeeland

3

2

1

10

3

2

134

77

58

Zuid-Holland totaal

De oplage van nieuwsbladen daalde sneller dan het aantal titels, van ruim 900.000 in 1981 naar minder dan 300.000 22 jaar later. Ook in provincies waar het aantal titels gelijk bleef, daalde oplage (tabel 11). Een deel van de titels verspreidt naast de betaalde krant ook een huis-aan-huisblad onder dezelfde titel of verschijnt op een andere dag als huis-aan-huisblad. De totale oplage van deze activiteiten ligt rond de 200.000 in 2003. Tabel 11 Oplages (*1000) betaalde nieuwsbladen per provincie 1981-2003. Drente

1981

1993

2003

45

36

38

Flevoland

11

5

Friesland

106

64

68

Gelderland

136

35

10

Groningen

56

20

7

Limburg

85

36

35

Noord Brabant

85

35

13

Noord-Holland

155

55

26

Overijssel

40

21

16

Utrecht

95

59

54

Zeeland

14

11

6

Zuid-Holland

87

22

17

904

405

296

totaal

Ook de verschijningsfrequentie is teruggelopen. In 1981 verscheen bijna 30% van de titels 2, 3 of 4 keer per week; in 2003 ging het om 13 titels (22%) (tabel 12). Tabel 12 Betaalde nieuwsbladen (verschijningsfrequentie) 1981-2003.

frequentie

1981

1993

4x

1

1

3x

13

3

3

2x

25

13

10

1x

2003

95

60

45

totaal

134

77

58

4, 3, 2x per week

29%

22%

22%

1x per week

71%

78%

78%


7

4.

Huis-aan-huisbladen Huis-aan-huisbladen bereiken vrijwel alle Nederlandse huishoudens (ongeveer 10% van de brievenbussen heeft een sticker tegen ongeadresseerd drukwerk, maar slechts een minderheid daarvan wenst geen huis-aan-huisbladen te ontvangen). Gegevens over huis-aan-huisbladen zijn betrekkelijk lastig te vergaren. In tegenstelling tot dag- en nieuwsbladen kent de sector bijvoorbeeld geen overkoepelende organisatie. Het is dan ook onmogelijk om aan te geven in hoeverre er sprake is van toe- of afname van het aantal titels danwel of de oplage daalt of stijgt. Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van gegevens van het Handboek voor de Nederlandse Pers en Publiciteit (oktober 2002). Totaal gaat het om ruim 800 verschillende titels, ruim 600 daarvan zijn bladen met een algemeen karakter die minstens wekelijks verschijnen (tabel 13). Tabel 13 Huis-aan-huisbladen overzicht (oplage * 1000) Nederland 2003.

aantal

oplage

titels

838

38.229

af: niet wekelijks

199

14.864

wekelijks

639

23.366

af: auto, wonen, vacatures

16

1.698

totaal wekelijks algemeen

623

21.668

Ongeveer 75% van de oplage verschijnt dinsdag, woensdag of donderdag. Zo’n 50 titels verschijnen in het weekend. De gemiddelde oplage van de weekendtitels ligt rond de 60.000; midweekse titels zijn beduidend kleiner. Elk huishouden krijgt meer dan drie titels in de bus (tabel 14). Tabel 14 Verschijningsdag & oplage ( *1000) huis-aan-huisbladen Nederland 2003.

verschijningsdag

aantal

oplage

6

182

1%

30

79

2.080

10%

26

woensdag

318

10.530

49%

33

donderdag

113

3.784

17%

33

16

623

3%

39

3

340

2%

113

zondag

46

2.759

13%

60

onbekend

28

608

3%

22

2x per week

13

692

3%

53

0%

70

maandag dinsdag

vrijdag zaterdag

4x per week

1

70

totaal

623

21.668

exemplaren per huishouden

3,2

aandeel gemiddeld per titel

35

Cijfers over de verspreiding van huis-aan-huisbladen moeten met enige voorzichtigheid gebruikt worden. Aangezien het in veel gevallen geen gegevens zijn die door een accountant gecontroleerd zijn, is het zeer waarschijnlijk dat de daadwerkelijke verspreide oplages lager


8

zijn. Aan de andere kant hebben kleine lokale aanbieders weinig baat bij vermelding in het Handboek waardoor het ook mogelijk is dat een aantal titels ontbreekt. De uitgevers van regionale dagbladen zijn de belangrijkste marktpartijen, zij beheersen ruim 55% van de markt. De C8 is 72%, de C4 59% (tabel 15). Tabel 15 Uitgevers van huis-aan-huisbladen in Nederland (titels, oplage & markaandeel) 2003

uitgever

titels

oplage

marktaandeel

cumulatief

Wegener

140

5.096.889

24%

24%

Telegraaf

107

4.675.721

22%

45%

Janssen/Pers

31

1.510.721

7%

52%

NDC

27

1.395.065

6%

59%

PCM

15

951.190

4%

63%

Rodi

18

742.500

3%

66%

Buijze Pers

17

623.575

3%

69%

Weekmedia

6

505.775

2%

72%

Uitgeverij Vorsselmans B.V.

14

402.550

2%

73%

Boom Courantenuitgeverij B.V.

13

387.750

2%

75%

235

5.376.281

25%

100%

623

21.668.017

overig (151) totaal

Er zijn wel verschillen tussen provincies, in Limburg en Noord-Brabant krijgen de inwoners de meeste huis-aan-huisbladen, in Friesland, Zeeland en Utrecht is er minder aanbod.

5.

Persconcentratie Belangrijke drijvende kracht achter monopolievorming en titelverschraling is de persconcentratie bij de Nederlandse dagbladpers. In 2003 zijn nog zeven uitgevers op de regionale markt actief waarvan de grootste vier zo’n 95% van de markt beheersen. Koplopers zijn Wegener en De Telegraaf, samen hebben zij 75% van de markt in handen (tabel 16).


9

Tabel 16 Uitgevers regionale dagbladen 2003.

uitgever (marktaandeel)

concernoplage

titels

oplage

1. Wegener (52%)

1.185.034

De Twentsche Courant Tubantia

136.335

Haagsche Courant De Gelderlander

102.613

Brabants Dagblad

152.607

Eindhovens Dagblad BN De Stem

121.979

193.285

139.284

Utrechts Nieuwsblad

78.305

De Stentor Amersfoortse Courant PZC Goudsche Courant 2. Telegraaf Holding (23%)

508.727

4. PCM (7%)

285.828

159.660

25.492 62.513 13.634

Limburgse Dagbladen Combinatie Haarlems Dagblad Kombinatie Leidsch Dagblad

3. NDC (13%)

158.987

228.104 50.897 38.714

De Gooi & Eemlander Noordhollands Dagblad

155.224

Dagblad van het Noorden

172.743

Leeuwarder Courant

113.085

35.788

De Dordtenaar

31.099

Rijn en Gouwe

30.234

Rotterdams Dagblad

98.327

5. Het Parool (4%)

87.400 20.857

Het Parool Friesch Dagblad

87.400

6. Friesch Dagblad (1%) 7. BDU (1%)

11.406

Barneveldse Krant

11.406

20.857

In 1981 waren er nog 19 uitgevers, in 1993 was dat al teruggelopen tot 12. Wegener en De Telegraaf, relatief bescheiden uitgevers in 1981 hebben zich in de afgelopen 20 jaar ontwikkeld tot marktleiders (tabel 17). Tabel 17 Uitgevers regionale dagbladen 1981, 1993 & 2003.

1981 1 Audet !2 Sijthoff !3 VNU !4 Wegener 5 Van der Loeff 6 Damiate 7 HVV (NDU/PC) 8 Telegraaf Holding 9 Nieuwsblad vh Noorden 10 NDU 11 Noordhollands Dagblad 12 Leeuwarder Courant 13 Perscombinatie 14 Tijl Dagbladen 15 PZC 16 Gooi & Eemlander 17 Kluwer 18 Twentsche Courant 19 Friesch Dagblad

1993 1. VNU 2. Wegener 3. Telegraaf Holding 4. FGD Pers (NDC) 5. Sijthoff 6. NDU 7. Rotterdams Dagblad 8. Perscombinatie 9. PZC 10. Gooi & Eemlander 11. Friesch Dagblad 12. Barneveldse Krant


2003 1. Wegener 2. Telegraaf Holding 3. FGD Pers (NDC) 4. Perscombinatie 5. Het Parool 6. Friesch Dagblad 7. Barneveldse Krant

10

Concentratie wordt veelal met het gezamelijke marktaandeel van de grootste 4, 8 of 10 uitgevers aangeduid (C4, C8, C10). De C10 steeg van 0.77 naar 1.0; de C8 van 0.67 naar 1.0 en de C4 van 0.45 naar 0.95. Daarnaast wordt tevens gebruik gemaakt van de Herfindahl Hirschman Index: de som van de gekwadrateerde marktaandelen. Dit getal varieert tussen 0 (volledige concurrentie) en 1.0 (monopolie). In 1981 was de HHI 0.08, in 2003 0.34 (tabel 18). Tabel 18 marktaandelen uitgevers regionale dagbladen 1981–2003.

Regionaal

6.

1981

1993

2003

grootste 10

0.77

0.99

grootste 8

0.67

0.94

grootste 5

0.51

0.82

0.96

grootste 4

0.45

0.75

0.95

grootste 3

0.36

0.66

0.88

grootste 2

0.26

0.51

0.75

grootste

0.16

0.29

0.52

HHI

0.08

0.17

0.34

Regionale & lokale omroep Regionale omroepen kent Nederland sinds het eind van de Tweede Wereldoorlog toen in bevrijd Zuid-Nederland de eerste regionale zender van start ging. In het Noorden van het land volgde een tweede regionale zender maar pas sinds de jaren tachtig heeft elke provincie een eigen regionale omroep (Zuid-Holland heeft twee omroepen). Deze omroepen zijn vanaf 1988 zelfstandig van de NOS en zenden een volledige dag- en avondprogrammering uit. In elke provincie is naast regionale radio ook regionale televisie, een ontwikkeling die in de jaren negentig zijn beslag heeft gekregen. De omroepen zijn verplicht 50% van hun programma’s te besteden aan informatieve, educatieve of culturele onderdelen die op het eigen uitzendgebied zijn gericht. Aanvankelijk hadden veel omroepen verschillende regionale radio-edities maar financiële problemen hebben dit beperkt. In hun uitzendgebied bereiken vooral de noordelijke omroepen (radio) een betrekkelijk groot deel van de bevolking. In de Randstad is het marktaandeel aanzienlijk lager (tabel 19). Regionale televisie behaalt gemiddeld in Nederland een marktaandeel van ongeveer 2,5%.


11

Tabel 19 Marktaandelen in eigen verspreidingsgebied van regionale omroepen (radio) 1998–2001.

provincie Friesland Groningen Drente Overijssel Gelderland Utrecht Flevoland Noord-Holland Zuid-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg

Regionale omroep Omroep Fryslân Radio Noord Radio Drente Radio Oost Omroep Gelderland Radio M Omroep Flevoland Radio Noord-Holland Radio West Radio Rijnmond Omroep Zeeland Omroep Brabant Omroep Limburg

marktaandeel (%)1998 21 27 22 14 11 5 6 7 12 16 19 12 14

marktaandeel (%)2001 24 33 18 18 16 5 7 9 11 12 18 14 13

In ongeveer 90% van de Nederlandse gemeentes zendt een lokale omroep uit. De cijfers betreffen alleen OLON-leden; volgens deze branche–organisatie is in 2002 96% van de lokale omroepen lid. In de meeste gevallen gaat het om radio-uitzendingen. Ook lokale omroepen moeten zich houden aan het het programmavoorschrift van 50% lokale informatie, educatie en cultuur. Financieel moeten lokale omroepen het hebben van reclame-inkomsten, donaties, subsidies en gemeentelijke bijdragen. In de praktijk leidt dat in veel gevallen tot een financieel beleid dat weinig ruimte voor journalistieke producties biedt. Beroepskrachten zijn betrekkelijk zeldzaam, men draait voor een groot deel op vrijwilligers. Het aantal omroepen steeg aanvankelijk, met name doordat vanaf 1988 etheruitzendingen werden toegestaan, in de tweede helft van de jaren negentig zette een daling in (als gevolg van gemeentelijke herindelingen) (tabel 20). Tabel 20 lokale omroepen 1998–2003.

jaar 1988 1990 1992 1995 1998 2003

Omroepen (ook niet Olon) 192 235 321 376 340 305

radio-uitzendingen 137 217 293 350 319 284

in gemeentes

380 481 472 429

totaal aantal gemeentes 714 672 647 633 538 496

De OLON geeft aan dat in 2002 86% van de Nederlanders in een gebied woont met lokale omroep; 46% heeft lokale televisie, 53% woont in een gebied waar lokale tekst-tv (kabelkrant) beschikbaar is terwijl 31% lokale teletekst kan ontvangen. Recente cijfers over de daadwerkelijke beluistering van lokale omroepen ontbreken. In de periode 1997-2002 was de luisterdichtheid (percentage van de bevolking dat daadwerkelijk luistert op een bepaald moment) van ‘overige’ radiozenders (buitenlandse zenders, piraten en lokale omroepen) gemiddeld 1,2%.

Conclusie Twintig jaar geleden werden de meeste Nederlanders met een geheel andere keuze geconfronteerd wanneer het om nieuws uit hun eigen omgeving betrof dan tegenwoordig. In de meeste gemeentes kon men kiezen uit meerdere regionale titels waarbij zelfs een keuze uit


12

drie, vier of vijf kranten niet uitzonderlijk was. Betaalde nieuwsbladen verschenen in een kwart van de gemeentes. Regionale of lokale televisie was behoudens enkele experimenten onbekend terwijl regionale radio alleen in het Zuiden en het Noorden beschikbaar was. Op al deze terreinen zijn forse verschuivingen opgetreden. De keuze uit verschillende regionale kranten is nog maar voor een kleine minderheid weggelegd terwijl het aantal betaalde lokale nieuwsbladen meer dan gehalveerd is. Daarentegen is overal regionale omroep (radio én tv) en vrijwel overal lokale omroep (meestal alleen radio) beschikbaar. Ook krijgt elk Nederlands huisgezin gemiddeld drie huis-aan-huisbladen in de bus. Het gebruik is navenant veranderd. Ten aanzien van het luisteren en kijken naar regionale radio en tv is dat niet verwonderlijk: aanbod leidt tot gebruik. Hetzelfde geldt voor huis-aanhuisbladen, ook daar is het aanbod vrijwel 100%. Bij nieuwsbladen is het duidelijk dat het gebruik af is genomen aangezien er thans in veel minder gemeentes in Nederland een dergelijk medium beschikbaar is. Bij regionale kranten zou in feite geen grote verschuiving kunnen worden verwacht; in elke plaats is immers nog steeds een regionale krant beschikbaar. Opmerkelijk is echter dat hier wel degelijk een afname in gebruik is te constateren. De oplage van regionale kranten is vergeleken met de totale Nederlandse dagbladoplage sterk gedaald terwijl in 2003 op elke 100 gezinnen 34 regionale dagbladen worden verkocht – in 1983 was dit nog 52. Het is niet onmogelijk dat de afname in het titelaanbod mede heeft geleid tot deze daling in gebruik. Voor regionale en lokale nieuwsvoorziening is deze ontwikkeling op het eerste gezicht ongunstig: de keuze is minder of afwezig (dag- en nieuwsbladen) waarmee de pluriformiteit van de berichtgeving negatief beïnvloed kan zijn. De media die wel beschikbaar zijn, hebben aantoonbare tekortkomingen wanneer het om lokale berichtgeving gaat. Regionale omroepen bestrijken veelal een gebied dat tientallen gemeentes omvat waardoor de aandacht die een plaats krijgt beperkt blijft. Lokale omroepen beperken zich tot een relatief bescheiden gebied (één of enkele gemeentes) maar hun financiële middelen zijn vaak van dien aard dat ruime redactionele aandacht voor zaken die in een gemeente spelen een te kostbare zaak is. Van huis-aan-huisbladen kan niet verwacht worden dat zij ruime journalistieke aandacht aan een gebied besteden, aangezien zij zich vooral beperken tot commerciële informatie en een zeer beperkte redactionele staf hebben. Er is weliswaar vrijwel nergens meer keuze uit regionale dagbladen, maar dit medium heeft zich de afgelopen jaren – mede als gevolg van fusies en samenwerkingen – wel kwalitatief ontwikkeld. Kranten zijn aanzienlijk dikker geworden (het aantal redactionele pagina’s steeg in de periode 1985-1999 van 15 naar 20) en zijn ook intern veelzijdiger dan zo’n 20 jaar geleden. Inhoudsanalyse van kranten moet uitmaken in hoeverre ze inhoudelijk nog aansluiten op de behoeftes van de lezer. De constatering dat regionale dagbladen tegenwoordig veel minder gelezen worden dan ruim 20 jaar geleden wordt daarmee echter nog niet teniet gedaan.


13

Bronnen Bakker, P & Scholten, O. (1997, 1999, 2003). Communicatiekaart van Nederland (1e, 2e & 4e druk). Alphen a/d/ Rijn: Kluwer Academic Publishers. Bakker, P. (1998). Regionale Journalistiek; de pluriformiteit voorbij. Amsterdam: Het Spinhuis. Bakker, P. (2002). Reinventing newspapers; Free dailies - readers and markets. In R. Picard (ed.). Media Firms (pp. 77-86). New York: Robert Erlbaum. Bakker, P., Doornik, M. van & Visser, K. (1994, 29 juli). Kranten in de regio 1993. Bijlage bij De Journalist. Bedrijfsfonds voor de Pers, het. (1981-2003). Jaarverslagen 1981-2002. Den Haag: auteur. [ook: www.bedrijfsfondspers.nl] Cebuco (1982 – 2004). Dagbladen Oplage Specificatie 1981-2003. Amsterdam: auteur. Commissariaat voor de Media (1997-2003). Jaarverslagen 1996 - 2002. Hilversum: Auteur. [ook: www.cvdm.nl] Handboek van de Nederlandse pers en publiciteit (1986-2003). Schiedam: Nijgh Periodieken. Hoi-online [www.hoi-online.nl] Kranten in de regio 1981. (1982, 28 januari). Bijlage bij De Journalist. NDP. (1994-199). Jaarverslagen. NNP (1991-2001). Dokumentatie NNP-Bladen. ‘s-Gravenhage: Nederlandse Nieuwsbladpers. [ook: www.nnp.nl] Olon Jaarverslagen 1995 - 2003. Nijmegen: auteur. [ook: www.olon.nl] Plasse, J.v.d. (1999). Kroniek van de Nederlandse Dagbladpers. Amsterdam: Otto Cramwinckel. Publiek Omroep. (2002). Omroep Jaarboek 2001. Hilversum: auteur.


14

Lokale & Regionale Media in Nederland

Recommend Documents