TUSSEN DROOM EN DAAD SEIZOEN 15 16

TUSSEN DROOM EN DAAD SEIZOEN 15—16

SEIZOEN 15—16

Seizoensthema Opera Ballet Concerten Explorer Plus Abonnementen Kaarten Praktisch

1

Seizoensthema p. 2 Opera p. 8 Ballet p. 60 Concerten p. 100 Explorer p. 108 Plus p. 118 Abonnementen p. 130 Kaarten p. 150 Praktisch p. 128

KUNSTHUIS

CAHN & CHERKAOUI

KUNSTHUIS TUSSEN DROOM EN DAAD OPERA VLAANDEREN

2

KUNSTHUIS TUSSEN DROOM EN DAAD

Sidi Larbi Cherkaoui en Aviel Cahn

22u59. Ergens in februari 2015. Een paar weken voordien werd Sidi Larbi Cherkaoui aan de pers en de wereld voor­gesteld als de nieuwe artistiek directeur van Ballet Vlaanderen. Vooraleer hij zich volledig op deze missie werpt, heeft hij nog andere projecten en premières in het verschiet. Op het moment van dit gesprek huist Larbi in Stuttgart voor de creatie van De Vuurvogel voor het Stuttgarter Ballett. Opera-directeur Aviel Cahn, die eerder bekend maakte erg opgezet te zijn met de komst van Cherkaoui, volgt op de thuis­ basis de fotoshoot door Pierpaolo Ferrari en Maurizio Cattelan, de makers van Toiletpaper Magazine, voor deze seizoens­ brochure op. Als bezegeling van de nieuwe, duidelijk hechte samenwerking tussen de twee bezielers, werd voor een gemeen­ schappelijk seizoensthema gekozen: Tussen droom en daad. Uiteraard niet zonder enig overleg. Cahn en Cherkaoui hebben alvast hun gedrevenheid gemeen, pas wanneer de avond overgaat in de nacht zit hun werkdag er (bijna) op en is er tijd voor een inspire­rende online werksessie. Techniek staat voor niets, tussen droom en daad staan duidelijk geen landsgrenzen meer.

3

BALLET VLAANDEREN

CAHN & CHERKAOUI

Aviel Cahn: Heb je de foto’s gezien die we als opera-productiebeelden voor de seizoensbrochure hebben gekozen? Ferrari en Cattelan hebben uiteraard zo hun eigen stijl, wat ze presenteren maakt deel uit van hun Toiletpaperproject. Het zijn kunstenaars, ze hebben artistieke vrijheid nodig. Sidi Larbi Cherkaoui: Ik had een fijn gesprek met hen over de balletfoto's. Ik heb hen niet beknot maar artistieke feedback gegeven op de voorstellen. Ze stonden heel open voor suggesties. Ik heb hen uitgelegd dat ik het belang­ rijk vind dat de persoonlijkheid van de dansers in de beelden tot uiting komt. Voor het publiek zijn zij de link met de voorstelling, ze krijgen hen straks te zien. Als we te abstract gaan, dan vrees ik dat de vlag de lading niet dekt. Dit seizoen, dat al geprogrammeerd was voor mijn komst, dansen ze best heel klassieke stukken. Het is beslist geen avant-garde. Cahn: Ah, je wil het beste voor het eerste seizoen dat je zelf programmeert bewaren… (lacht). Nu denk ik niet dat De Notenkraker van Demis Volpi echt klassiek gaat zijn… Cherkaoui: Nee, dat wordt een spe­ciale invalshoek, ik verwacht een mooi crazyness-gehalte. Cahn: Nu, onze Otello zal ook niet in leder en bondage opgevoerd worden, ik ken de regisseur wel. Maar het beeld dat we kozen staat los van de voorstelling. Natuurlijk heeft Opera Vlaanderen na jaren een eigenzinnig imago opgebouwd. Als ons publiek die poster ziet, weten ze gewoon: het gaat anders zijn, verrassend en eigenzinnig. Bij Ballet Vlaanderen zijn we nog niet op dat punt. Toch gaat Cherkaoui mee in het overkoepelend seizoensthema voor beide gezelschappen. Een duidelijke stap verder in de fusie. Eerder werd het onmogelijk geacht, gezien de zogenaamde beperkingen van het ballet­repertoire, om alle producties onder één noemer voor te stellen. 'Tussen droom en daad' blijkt echter verrassend goed de essentie van dans samen te vatten…

OPERA VLAANDEREN

4

KUNSTHUIS TUSSEN DROOM EN DAAD

Cherkaoui: Ballet is sowieso voor de toeschouwer een droomwereld, alleen al omdat de bewegingen niet normaal zijn, zeg maar. Het gaat om een idee dat je verbeeldt, dat je vertaalt naar beweging. Anderzijds is alles heel concreet, je werkt met het lichaam van de danser, de mogelijkheden liggen binnen dat kader. Er is geen trucage. Als choreograaf moet je altijd de droom realiseren aan de hand van dat concrete gegeven, je werkt tussen droom en daad. Het is eigenlijk een goeie definitie van dans. Daarbij komt de factor publiek. Het publiek wordt door de dans weer aan het dromen gezet. Het is een full circle. Cahn: Het is interessant te zien hoe jij het thema aan de 'kunstvorm' an sich koppelt, terwijl ik vertrek vanuit de inhoud van de producties zelf. Ik moet me niet over de kunstvorm uitspreken. Ondertussen weet men dat ik het clichébeeld van opera, zoals we dat soms krijgen door heel traditionele voorstellingen in de Metropolitan Opera of de Wiener Staatsoper, niet in stand hou. Ik koppel sowieso terug naar de maatschappelijke relevantie van de inhoud. Bij ballet lijkt het nog meer om het formele te gaan. Cherkaoui: Voor mij persoonlijk spelen de vragen: wat is dans als medium en wat kan je er vandaag mee vertellen? Nu ook binnen de context van dit gezelschap en met deze dansers. In mijn specifieke situatie gaat het er ook over om een nieuwe visie trachten te realiseren binnen een bestaande realiteit. Cahn: De droom van Larbi versus de daad die de realiteit van het gezel­ schap dicteert. Cherkaoui: Zoiets (lacht). Dit is een eerste stap. Ik ga niet meteen beslis­singen nemen die alles op zijn kop zetten. Het is een overgangs­ fase naar een eigen verhaal. Het programma dat er nu ligt, werd nog door Assis Carreiro samengesteld, maar daarbinnen is hier en daar wel ruimte om mijn stempel te drukken. Cahn: Is die Ravel-avond aan het einde van het seizoen zo’n punt waarop je een blik in de toekomst kan geven? Door het samenbrengen van

5

choreografen die in jouw lijn liggen bijvoorbeeld, of blijft het een erfenis? Cherkaoui: Het blijft een erfenis, omdat het rond de componist draait en niet rond een bepaald thema. In mijn eigen werk zijn het meestal thema’s die ik onder­zoek. Wat kunnen dans, theater en muziek over een thema vertellen? Dit - de Ravel-avond - is meer een poë­ tische oefening, wat maakt de muziek van die componist in mij wakker? Hoe moet je daarop bewegen? Het is een oefening in luisteren en er een eigen gedicht bij schrijven. Dat is ook het geval met het Stravinskyprogramma nu bij het Stuttgarter Ballett. Dans is voor mij heel erg poëzie. Daarom spreekt het tussen droom en daad-thema mij zo aan. "ER LEEFT IN IEDER GEVAL DE ZIN OM TERUG TOT EEN 'GESAMTKUNSTWERK' TE KOMEN, EEN NIEUWE VORM EIGENLIJK" Cahn: Zal het seizoen 2016-2017, dat jij wel samenstelt, meer van de inhoud uitgaan? Natuurlijk dicteert de muziek ook een en ander. Je zal met ons orkest moeten werken, mogen werken… Cherkaoui: Ja mogen, dat was een van de grote troeven, die mij zo aan­ sprak aan deze uitdaging bij Ballet Vlaanderen: met live orkest kunnen dansen. Cahn: Muzikaal kies je ook uit een bestaand repertoire, dat je dan vrij inter­preteert. Bij opera ligt dat kader nog meer vast. Je hebt de muziek, maar ook het libretto. Je kan het alleen door de enscenering, door de interpretatie, iets actueels meegeven. Maar de tekst bijvoorbeeld blijft. Bij dans ben je wel vrijer. Je kan die inhoud meer zelf bepalen. Vooral als je een kunstenaar bent en niet louter een manager. Als wij Otello van Verdi brengen, ligt elke noot vast, elk woord. Tenzij je gebonden bent aan de codex van Petipa zijn de mogelijkheden bij dans toch heel ruim. Cherkaoui: Je kan ‘ik hou van je’ wel zo brengen dat je met diezelfde woorden het omgekeerde vertelt. Cahn: Maar je komt van die ‘ik hou van je’ niet af. Jij kan op Stravinsky’s

BALLET VLAANDEREN

CAHN & CHERKAOUI

Vuurvogel een heel ander verhaal maken. Een liefdeshistorie of een begrafenis, maakt niet uit. Otello wordt nooit een komedie, tenzij je alleen de muziek en niet de lyrics zou gebruiken. Als jij bij De Munt aan Shellshock werkte, dan kreeg jij toch ook het libretto van Nick Cave, veronderstel ik. Hoe voelde dat dan? Was je dan niet minder vrij? Cherkaoui: Inderdaad, het personage dat iets bepaald zingt, staat vast. Maar door een context te maken, kan je dat bijvoorbeeld tegenspreken, een andere bijklank geven. Cahn: Het boeiende bij opera vind ik de wrijving tussen het verwachtings­ patroon van het publiek en wat je uit­ eindelijk brengt. Toegegeven, ik ben graag een beetje een agent provocateur (lacht). Men denkt Die Zauberflöte of Aida te kennen… en heeft er een bepaald beeld van. Gelukkig zijn er regisseurs die het publiek intellectueel durven uitdagen. Ze vertrekken van de traditionele lezing van de opera, maar zoeken dan de afwijking. Dat boeit mij. Natuurlijk kan je dan op een theaterschandaal afstevenen, als het publiek het gekende bevestigd wil zien en niet duldt dat aan hun klassieke beeld van Aida geraakt wordt. Maar dat is net interessant. Cherkaoui: Dat is ook gezond voor het voortbestaan van de kunstvorm. Bij ballet heb je dat ook. Als je een traditioneel Zwanenmeer verwacht, kan je ook schrikken wat je krijgt. Met De Vuurvogel nu merk ik dat ook,

OPERA VLAANDEREN

bij de dansers zelfs. Je begint aan die choreografie en iedereen vraagt: “Ben ik de vogel?” Ze willen de houvast van een verhaal. En dan moet je uitleggen dat je meer voor een thema gaat, dat het gaat over de energie van zichzelf opbranden en uit de as verrijzen, de feniks eigenlijk. Maar dat nemen ze dan ook. OK, dan is het abstract. Dansers zijn vooral in de beweging geïnteresseerd en kunnen zich daar op focussen en het overige loslaten. Ooit was dat bij ballet ook heel moeilijk, maar nu, bij hedendaagse choreografen, is men dat gewoon. Ik zie dat toch ook bij regisseurs, een Alain Platel, een Marthaler… Cahn: Maar Platel maakt alleen eigen creaties, Marthaler die herinterpreteert wel. Jij ook nu met De Vuurvogel, heb je dat al eerder gedaan? Cherkaoui: Ja, ik maakte mijn versie van de Boléro van Ravel in 2013 voor de Opera van Parijs en eerder in 2007 Pulcinella van Stravinski. Daar had ik ook het verhaal losgelaten en een nieuw gemaakt, maar dat werd me niet in dank afgenomen. Sommige kritieken zagen niet in waarom ik zelf een aardig verhaaltje maakte, en zo het origineel links liet liggen. Cahn: Ik hoorde je zeggen dat je de uitdaging om met de Opera samen te werken groter vond dan met de dansers of het balletgezelschap. De uitdaging die er ligt om die samenwerking vorm te geven. Hoe bedoel je dat exact?

Cherkaoui: Wel, de opera heeft haar realiteit en het ballet ook, en ik denk dat het bijzonder boeiend kan zijn om die twee meer op mekaar af te stemmen, om die zich minstens har­ monieus tot elkaar te laten verhouden. Cahn: Wij hebben er nu per toeval zin in om dat de komende maanden en jaren af te tasten, maar denk je dat het elders al een feit is? Heb je daar voorbeelden van? Cherkaoui: Het Nationaal Ballet in Nederland en De Nationale Opera, die leven op goede voet vind ik, er wordt naar mekaar geluisterd. In Parijs heb ik dat gevoel ook. Er leeft in ieder geval de zin om terug tot een Gesamtkunstwerk te komen, een nieuwe vorm eigenlijk. Al is het omdat een choreograaf een opera regis­­ seert of een regisseur met dansers werkt. Cahn: Toch gebeurt het slechts sporadisch. Ik voelde dat aan toen we met Jan Fabre Tragedy of a Friendship maakten, rond Wagner, met dansers, met zangers… Ik positioneerde dat als een muziektheaterproject. Maar toen ik co-producenten zocht in de internationale operawereld, begrepen ze bijvoorbeeld al niet waarom ik het in een operaabonnement stak en niet als soort buitenbeentje aanbood. Dat is blijkbaar nog een brug te ver. Wat Platel deed in Madrid bij Mortier, kon daar ook alleen maar omwille van Mortier. Het is al heel vooruitstrevend dat wij een thema delen voor onze afzon­ derlijke program­matie, ook al geven we

6

KUNSTHUIS TUSSEN DROOM EN DAAD

DE KUNSTHUIS — TOILETPAPER MATCH

er allebei een andere interpretatie aan. Ik denk dat we in de komende seizoenen inhoudelijk nog meer kunnen samenwerken. Cherkaoui: Zo leid je mensen ook naar nieuwe ervaringen. Ik merkte dat al toen ik resident was in het Toneelhuis en er plots niet alleen dansliefhebbers maar ook een theaterpubliek naar mijn voorstellingen kwam. Dat was fantastisch. Dat vind ik de missie: mensen buiten hun vertrouwde theaterervaring lokken en begeesteren met nieuwe dingen. Cahn: Wat me opvalt, is dat het publiek heel behoudsgezind is en zich vooral aan een huis bindt. Het publiek van deSingel gaat niet naar Guy Cassiers’ Toneelhuis, of komt niet naar ons. Ze belijden een soort van trouw aan de vertrouwde speelplekken. Mensen zijn gewoontedieren. Ze gaan naar daar waar ze inmiddels weten waar de ves­tiaire is. Het is heel moeilijk om hen uit de comfortzone te halen. Cherkaoui: Daar moeten kunstenaars de weg in wijzen. Het publiek volgt hen. Als er beweging zit in de context waarin je je werk laat zien, nemen mensen die mee over. Dan overwinnen ze hun drempelvrees.

bijvoorbeeld kunnen het zeer moeilijk hebben met de woordeloosheid van dans. Ze missen taal in de voorstelling. Ik krijg hen er niet toe om het verhaal of het gegeven louter in de beweging te lezen. "HET BOEIENDE BIJ OPERA VIND IK DE WRIJVING TUSSEN HET VERWACHTINGSPATROON VAN HET PUBLIEK EN WAT JE UITEINDELIJK BRENGT. TOEGEGEVEN, IK BEN SOMS GRAAG EEN AGENT PROVOCATEUR" Cahn: Ah… dan moeten ze naar de opera komen! Beiden lachen. De neuzen wijzen duidelijk in dezelfde richting en de zin om deze keer verder dan op papier samen te werken is er bij beide artistiek leiders. Het gesprek wordt dan ook al snel een werkvergadering waaruit blijkt dat er eerdere conversaties plaats hadden, waarbij er samen naar muziek gezocht werd en bekeken werd of het Symfonisch Orkest van Opera Vlaanderen alles in huis had om het uit te voe­ren. Twee schatkisten vol creativiteit en know-how zijn alvast communicerende vaten geworden. Chris Van Camp

Cahn: Het zijn telkens kleine stapjes die je zet, maar na jaren is ons publiek toch heel sterk veranderd door die kruisbestuiving met andere genres zoals film, mode... Cherkaoui: Ik geloof daar sterk in. Met dans is het ook niet altijd makkelijk om barrières te overwinnen. Mijn schrijvende vrienden

7

De nieuwe seizoens­ beelden zijn het resultaat van een artistieke samen­­ werking tussen Kunsthuis en het Italiaans artistiek duo Maurizio Cattelan en Pierpaolo Ferrari. Beeldend kunstenaar Maurizio Cattelan staat bekend voor zijn sati­ rische werken: zijn La Nona Ora (Het negende uur), dat een realistisch beeld van Paus Johannes Paulus II onder een meteoriet voorstelt, is inmiddels een klassieker. Cattelans werk was te zien in het Guggenheim New York, op de Biënnale van Venetië en in musea over de hele wereld. Ook het opzetten van parodiërende projecten is een handelsmerk van Cattelan. Fotograaf Pierpaolo Ferrari kent u wellicht van de spraakmakende Kenzo-campagnes. Hij werkte eerder samen met Cattelan toen ze besloten om het gemeen­ schappelijk project Toiletpaper op te zetten. Toiletpaper is een cult­ magazine dat de lezer/ kijker shockeert, laat lachen en liefst intellectueel uitdaagt. Toen Opera Vlaanderen de seizoensbeelden koos uit de Toiletpaper beeldenreeks, ontstond bij Cattelan en Ferrari het idee om met de dansers van Ballet Vlaanderen een exclusieve fotoshoot te organiseren in Antwerpen. Het resultaat zijn de seizoensbeelden voor ballet. En straks onze dansers in een volgend nummer van Toiletpaper-magazine. www.toiletpapermagazine.org

BALLET VLAANDEREN

TUSSEN DROOM EN DAAD

SEIZOEN 15—16

8

OPERASEIZOEN

9

OPERA VLAANDEREN

SEIZOENSTHEMA

MAAR DOODSLAAN DEED HIJ NIET, WANT TUSSEN DROOM EN DAAD STAAN WETTEN IN DE WEG EN PRAKTISCHE BEZWAREN, EN OOK WEEMOEDIGHEID, DIE NIEMAND KAN VERKLAREN, EN DIE DES AVONDS KOMT, WANNEER MEN SLAPEN GAAT. — Willem Elsschot — TUSSEN DROOM EN DAAD “Tussen droom en daad” zijn de veel geciteerde woorden uit een van de bekendste gedichten in de Nederlandse taal. Willem Elsschot schreef ze op 28-jarige leeftijd in zijn gedicht „Het huwelijk”. Het gedicht gaat over een man die het leven met zijn vrouw niet meer ziet zitten en in zijn hoofd speelt met de gedachte haar te doden - in de hoop daarna een kleur­ rijker leven te kunnen leiden. Maar hij doodt haar niet, want - zo gaat het gedicht verder - er “staan wetten in de weg en praktische bezwaren”. En gevoelens van diepe “weemoedig­ heid”. Uiteindelijk bergt de man zijn dromen op, leeft zijn leven verder en zakt stilaan daadloos weg in zijn zetel. Het is een ongelofelijk krachtig tafe­ reel dat Elsschot hier schetst - een beeld als samenvatting van een heel mensenleven dat blijft hangen tussen het verlangen en de realiteit. Dit seizoen hebben we Elsschots woorden uitgekozen om te fungeren als seizoensthema. Een thema dat ons doet nadenken over de opera’s op het programma en dat ze samenbrengt onder één noemer. Wat hier door Elsschot zo samengebald in de poëzie over het kleine leven van een anonieme man en zijn vrouw ver­teld wordt, is een sterke metafoor voor de spanning die we terugvinden in de opera’s van dit seizoen. De spanning tussen onze dromen, verlangens, wensen en de werkelijk­heid beperkt zich niet tot de grauwe tijden, zoals in het gedicht beschreven, maar doortrekt ons ganse bestaan als mens. Vandaar misschien dat de woor­­ den zo vaak worden aangehaald: er zijn talloze situaties waarop die beto­ verende alliteratie van toepassing is. Zowel in ons persoonlijk leven als in de collectieve, maatschappelijke

SEIZOEN 15—16

projecten en dromen, botsen we op de onverbiddelijkheid van de realiteit. Onze dromen doen ons verlangen naar een elders, naar iets dat ons wegvoert van het hier en nu dat we soms zonder veel franje ervaren. In die zin zijn zij een grote kracht in een positieve richting. Maar evenzeer kan die verbeelding, precies in het conflict met de realiteit, een duistere vorm aan­ nemen en ons als mens vernietigen. In die zin vormt die span­ning niet alleen een belemmering. Zij zorgt er ook voor dat onze verbeel­ding niet in een oneindige vrijheid bij zichzelf blijft verwijlen. De wetten en praktische bezwaren, maar ook de emotionele realiteit dwingen ons om dat wat er aan kracht in de verbeelding wordt vrijgemaakt, te kanaliseren zodat het een leven buiten onszelf kan gaan leiden. Wie in de verbeelding gevangen blijft, verliest de kans om haar rijkdom in iets tast­baars om te zetten. OPERA'S TUSSEN DROOM EN DAAD In Tannhäuser van Richard Wagner, waarmee het seizoen opent, is niet alleen in het verhaal de spanning tussen een droom en daad aanwezig. De zanger-ridder Tannhäuser beweegt zich tussen de waan en de werkelijkheid. Het gaat enerzijds om idealen over zijn kunstenaarschap en anderzijds over zijn persoonlijk verlangen naar liefde en seksualiteit. Beide komen in conflict met elkaar. Ook in het oeuvre van Wagner heeft deze opera steeds de spanning tussen de droom en realiteit verbeeld. Wagners uitspraak, aan het einde van zijn leven, dat hij de wereld nog steeds een Tannhäuser verschuldigd is, geeft niet alleen zijn blijvende bekommernis om de betekenis van deze opera weer, maar laat tevens zien dat de realisatie van een opera steeds een gevecht is tussen

de droom van de componist en de daadwerkelijke omzetting ervan. Hoe ver het muzikaal idioom van Rossini’s Armida ook verwijderd mag zijn van dat van Wagner, in hun thematiek lijken beide opera’s nauw met elkaar verwant. Ook hier bevinden we ons in een middeleeuws aandoende wereld - althans in het bronverhaal - en stoten we op een ridder die geconfronteerd wordt met een bijzondere vrouw. De tovenares Armida belichaamt de droom van de liefde voor Rinaldo en toegevend aan haar roep, schuift hij zijn plichten en idealen als kruis­vaarder aan de kant. Hij vlucht volledig in de wereld van de verbeelding en kan slechts met veel moeite en door een vernieuwde confrontatie met zijn eigen identiteit tot de orde van de dag geroepen worden. Eén van de grootste successen uit het operarepertoire, La Bohème van Puccini, baadt volledig in de sfeer van het seizoensthema. Nergens anders wordt de droom van de vrijheid en de ongebondenheid in het leven zo sterk beleefd als in de wereld van deze jonge would be kunstenaars. La Bohème is de ontkenning van het feit dat er tussen droom en daad iets in de weg staat. Maar de geordende samenleving eist haar tol en dringt inderdaad de wet en de praktische regels op. Met de liefde als laatste strohalm blijven de jongeren vast­ houden aan hun ideaal, tot ook die strohalm breekt. Uiteindelijk schetst La Bohème het verhaal van de bewust­ wording van de waarheid van het leven. Wie in de Bohème blijft hangen, schreef Murger - op wiens verhaal de opera teruggaat -, die belandt in het gekken­ huis, in de goot of op het kerkhof. Verdi’s meesteropera Otello is het meest duistere werk van het volgende seizoen. De opera toont een wereld die

10

TUSSEN DROOM EN DAAD

doortrokken is van de donkere kracht van de verbeelding. Voor de held Otello wordt, onder invloed van de kwade geest Iago, het onderscheid tussen realiteit en verbeelding opgeheven. Zijn ziekelijke jaloezie ontneemt hem iedere houvast om beide niveaus nog uit elkaar te houden. Otello raakt als maar meer verstrikt in de loutere gedachten­wereld waarin zelfs het onderscheid tussen wat droom is en wat echt, vervaagt. In Otello leidt het prille huwelijk tussen de held en zijn Desdemona tot een proces van geleidelijke zelfvernietiging. Ook in Zemlinsky’s Der König Kandaules is de spanning tussen droom en daad duidelijk present. Gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van André Gide wordt in deze opera de vraag gesteld naar het wezen van het geluk en wordt het verbonden met de mogelijkheid het op een slinkse weg te verwerven. Als ons de mogelijkheid wordt geboden om ons te onttrekken aan onze verantwoordelijkheid voor onze daden, zouden we dan bereid zijn het pad van de rechtvaardigheid te verlaten? Zouden we, onzichtbaar voor wetten en praktische bezwaren en de controlerende blik van de ander, onze principes over boord werpen? Zijn we bereid ons geluk af te kopen tegen de prijs van de morele verantwoordelijkheid? Dat zijn de fundamentele vragen waarvoor het Kandaulesverhaal ons stelt. Een opera die misschien het minst evident het seizoens­thema beli­chaamt, is Mozarts Idomeneo. Maar bij nader inzien botsen ook in dit postTroje verhaal dromen en daden met elkaar. Idomeneo is van alle opera’s van dit nieuwe seizoen het meest direct politiek geladen werk. In die zin sluit het ook het sterkst aan bij de gespannen situatie in de

11

ontwrichte wereld van dit moment. De confrontatie tussen vader/koning Idomeneo en zijn zoon Idamante is au fond de confrontatie tussen twee politieke idealen die worden afgemeten aan de werkelijkheid in tijden van grote chaos. De machthebber Idomeneo is bereid om aan zijn macht vast te houden, zelfs als de goden hem vragen het dierbaarste in zijn leven, namelijk zijn zoon, op te offeren. Hoezeer zijn we als mens bereid ons geloof in de goden te volgen? En is er geen droom mogelijk van een andere wereld - zoals in de liefde tussen Idamante en Ilja waar we niet aan het noodlot van de goden onderworpen zijn, maar waarin we zelf als autonome en vrije wezens kunnen handelen? Tot slot is er Kurt Weills Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny, een opera die indirect in de titel reeds de span­­­­ ning tussen droom en daad met zich meedraagt. Het gaat om de oprich­ting van een paradijsstad die de ultieme bevrediging van het genot tracht te paren aan een zo groot mogelijk geld­ gewin. Drinken, eten, seks in extreme mate­loos­heid. Mahagonny is de ontkenning van het realiteitsprincipe en de over­gave aan het lustprincipe. Maar we zien tevens - en dat is het tweede deel van de titel - hoe langs een achterdeur die realiteit weer binnen­sluipt en de naïeve droom van het paradijs transformeert in een nachtmerrie.

opera of theater zijn we gevoelig voor onechte werelden, we geloven in en aan fictie. We denken bij momenten met plezier of afschuw dat wat er getoond en gehoord wordt een realiteit is en dat dit alles betekenis heeft. Maar we geloven in de opera vooral ook dat de klank van de zingende stem of die van het orkest in staat is een gevoel in al zijn diepe kracht uit te drukken. En dat de dromen en daden van mensen op de scène in de verbinding van muziek en woord tot ons kunnen spreken om zo een blijvende indruk op ons na te laten. We laten ons graag door die illusie en de realiteit ervan betoveren. In die zin verkeren we in de opera altijd tussen droom en daad. Het is de spanning die de opera mogelijk maakt. Luc Joosten hoofddramaturg

Of het nu gaat om het ideaal van een kunstenaarschap, het ideaal van de vrijheid, dat van de liefde of het geluk, dat van de ultieme vrouw of de ultieme bevrediging van het genot, het gedroomde politieke systeem,... Overal in deze werken worden dromen en daden met elkaar geconfronteerd. Het is geen toeval dat de opera de kunstvorm is waarin die thema’s zo sterk aanwezig zijn. Als liefhebber van

OPERA VLAANDEREN

TUSSEN DROOM & DAAD

TANNHÄUSER Richard Wagner vanaf 19 september 2015 p. 14

ARMIDA Gioachino Rossini vanaf 19 november 2015 p. 20

DER KÖNIG KANDAULES Alexander Zemlinsky vanaf 25 maart 2016 p. 38

IDOMENEO Wolfgang Amadeus Mozart vanaf 30 april 2016 p. 44

SEIZOEN 15—16

12

SEIZOEN 15—16

LA BOHÈME Giacomo Puccini vanaf 13 december 2015 p. 26

OTELLO Giuseppe Verdi vanaf 12 februari 2016 p. 32

AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY Kurt Weill vanaf 24 juni 2016 p. 52

13

OPERA VLAANDEREN

TANNHÄUSER

SEIZOEN 15—16

14

RICHARD WAGNER 1813-1883

15

OPERA VLAANDEREN

TANNHÄUSER

TANNHÄUSER UND DER SÄNGERKRIEG AUF WARTBURG Romantische opera in drie bedrijven Libretto van de componist Creatie Dresden, 1845 Parijs, 1861

VISIES OP TANNHÄUSER

Versie Dresden | Parijs Nieuwe productie Muzikale leiding Dmitri Jurowski Regie Calixto Bieito Decor Rebecca Ringst Kostuums Ingo Krügler Belichting Michael Bauer Dramaturgie Bettina Auer Koorleiding Jan Schweiger Landgraf Hermann Ante Jerkunica Tannhäuser Burkhard Fritz/ Andreas Schager Elisabeth Annette Dasch/ Liene Kinča Venus Ausrine Stundyte Wolfram von Eschenbach Daniel Schmutzhard Walther von der Vogelweide Adam Smith Biterolf Leonard Bernad Heinrich der Schreiber Stephan Adriaens Reinmar von Zweter Patrick Cromheeke Symfonisch Orkest & Koor Opera Vlaanderen Coproductie met Teatro La Fenice di Venezia, Teatro Carlo Felice Genova, Konzert Theater Bern

“Vlucht naar de koude mensen, voor wier domme, duistere waan wij - de goden der vreugde - ooit vluchtten naar de diepe, warme schoot der aarde.” Venus in Tannhäuser (eerste bedrijf)

“Uit de erotische aandrang van de natuur groeit de gestalte van Tannhäuser. Als geen ander personage tot dusver is hij bloed van Wagners bloed. Als geen ander personage tot en met Tristan wordt hij de uitdrukking van waarlijk lijden.” Paul Bekker

SEIZOEN 15—16

16

RICHARD WAGNER 1813-1883

“In opperste verrukking heeft Tannhäuser in de armen van Venus gezwolgen; met het vastberaden gevoel van de noodwendigheid om zich van haar los te rukken, zonder in het minst de godin van de liefde te versmaden, verbreekt hij de banden die hem gekluisterd hielden. Zonder de minste terughoudendheid geeft hij zich over aan de overweldigende indrukken van de vaderlandse natuur die hij opnieuw betreedt, van de behaaglijke beperking van oude, vertrouwde ervaringen en uiteindelijk aan de uitbarstingen, vol tranen, van een kinderlijk religieus gevoel van berouw: ‘Almachtige, wees geprezen! Groot zijn de wonderen van uw genade!’ (...). Zo sterk en oprecht is deze ervaring en de gevoelde behoefte aan verzoening met de wereld - maar de wereld in de grootst mogelijke en meest omvattende zin - dat hij de ontmoeting met vroegere metgezellen en de door hen aangeboden verzoening met hem, ontwijkt. Geen terugkeer wil hij maar een doordringen in zoiets groot en verheven als zijn nieuw verworven gevoel van de wereld. Dat ene, naamloze, dat nu enkel en alleen met zijn ervaring overeenstemt, wordt dan plots met de naam ‘Elisabeth’ genoemd: verleden en toekomst vloeien als in een vuurstroom in hem bliksemsnel samen bij deze naam die, terwijl hij de liefde van Elisabeth voor hem ervaart, als een lichtende ster van een nieuw leven voor hem wordt. Geheel en al overweldigd door die nooit eerder beleefde en nieuwste indrukken, wordt hij euforisch bevangen door de zaligste levenslust en stormt hij op de geliefde af. Als een verre, doffe droom verschijnt alles wat voorbij is, nu voor zijn ziel (...).”

TANNHÄUSER KORT De zanger-ridder Tannhäuser wordt heen en weer geslingerd tussen waan en wer­ ke­lijk­heid; tussen artis­tieke vrijheid en maatschappelijke beperkingen. Als kunstenaar laaft hij zich aan de zinnelijke wereld van de Venus­ berg, maar wellust en natuur­lijke impulsen worden verdrongen in de kunst die zijn collegazangers beoefenen in het kasteel van de Wartburg. Wanneer Tannhäuser op een zangersfeest een taboe doorbreekt en de lof zingt van de licha­ melijke liefde, wordt hij gestigmatiseerd en met de dood bedreigd. Voor zijn oprechtheid en zijn bekentenis op de Venusberg te hebben vertoefd, moet Tannhäuser boete doen. In Richard Wagners ‘romantische opera’ bindt het creatieve individu de strijd aan met conformisme en de ontkenning van de menselijke natuur in een ontzielde maatschappij.

Richard Wagner

“Hij zei dat hij de wereld nog een Tannhäuser verschuldigd was.” Cosima Wagner citeert haar echtgenoot in haar dagboek, 23 januari 1883

17

“Voor mijn volgende opera heb ik de mooie en eigenaardige sage van Tannhäuser gekozen, die in de Venusberg vertoefde en daarna naar Rome trok om boete te doen; ik heb deze sage gekoppeld aan het zangerstornooi op de Wartburg, waar Tannhäuser de plaats van Heinrich von Ofterdingen [een legendarische Minnesänger, nvdr] inneemt; door die koppeling verkrijg ik een rijke, levende dramatiek.” Richard Wagner aan Karl Gaillard in een brief, 30 januari 1844.

OPERA VLAANDEREN

TANNHÄUSER

VAN RICHARD WAGNER NAAR CALIXTO BIEITO Met de middeleeuwse Tannhäuser-legende als leidraad bevraagt Richard Wagner de plaats van de kunstenaar en het creatieve individu in de samenleving. Tannhäuser aardt noch op de Venusberg, noch in het artistieke gezelschap van de Wartburg. In beide werelden botst hij op onbegrip en vijandigheid. Alleen Elisabeth, nicht van de landgraaf Hermann, ziet verder dan Tannhäusers ongebondenheid en voelt empathie met de mens achter de kunstenaar. Haar naam werkt als een magische formule die hem een nieuwe, mogelijke wereld suggereert waarin ‘God en natuur elkaar omstrengelen en versmelten in de gewijde kus van de liefde’ (Wagner). Niet in het leven maar in de dood vinden Tannhäuser en Elisabeth uiteindelijk verlossing. In de nieuwe productie voor Opera Vlaanderen wil Calixto Bieito de tegenstelling tussen natuurlijke impulsen en maatschappelijke conventies en restricties op scherp stellen. Tannhäuser verschijnt als een outcast, een ‘enfant sauvage’ dat vanuit het paradijs belandt in het ‘purgatorium’ of ‘zuiveringsstation’ van de Wartburg en die tenslotte ten onder gaat in een apocalyptische wereld - een wereld waarin de verdrongen en buitengesloten natuur op gewelddadige wijze weer binnendringt.

SEIZOEN 15—16

“Deze muziek is een terugkeer naar de natuur waarvan ze tegelijk zuivering en transformatie is want in de zielen van de meest liefdevolle mensen is de aandrang tot een dergelijke terugkeer ontstaan en in hun kunst weerklinkt de natuur getransformeerd in liefde.” Friedrich Nietzsche

“De handeling van Tannhäuser speelt zich oorspronkelijk af in het begin van de 13de eeuw. Het conflict tussen heidendom en christendom is blijkbaar ten voordele van een christelijk wereldbeeld en een christelijke wereldorde beslecht. De prijs hiervoor is de toenemende angst van de mensen voor de goddelijke, spirituele energie en voor de irrationele natuurkrachten die nu door hun val tot verschrikkelijke en vernietigende demonen zijn uitgegroeid. De harmonische, mythische overeenstemming van de mens met zichzelf en met de natuur werd vervreemd door zijn plichten ten overstaan van een ongenaakbare klerikale religiositeit die de natuur van het vlees vervloekte en die met het vooruitzicht van de hel bedreigde.” Sven Friedrich , directeur van het Richard Wagner Museum in Haus Wahnfried, Bayreuth

18

RICHARD WAGNER 1813-1883

“In de opera na Der fliegende Holländer, Tannhäuser, wijst het centrale personage weerom het leven in deze wereld af. Na een lange periode verscheurd te zijn geweest tussen de vereisten van de toewijding aan zijn kunst en de verzuchtingen van de seksuele liefde komt hij tot de vaststelling dat het allemaal, de hele aangelegenheid, futiel is en besluit hij er zich volledig uit terug te trekken.” Bryan Magee, auteur van Wagner and Philosophy

SPEELDATA Opera Gent za 19*, di 22, vr 25, zo 27° sep 19:30u/*19:00u/°15:00u Opera Antwerpen zo 4*, wo 7, vr 9, zo 11°, wo 14, za 17* okt 19:30u/*19:00u/°15:00u KAARTEN

“Nooit en nergens neemt Tannhäuser er genoegen mee iets ‘een beetje’ te zijn; hij is het volledig en helemaal.” Richard Wagner

19

vanaf za 22 aug om 11:00u van € 12 tot € 102 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding / backstage / rondomcursusdag / rondomdag / opera & film zie p. 121

OPERA VLAANDEREN

ARMIDA

SEIZOEN 15—16

20

GIOACHINO ROSSINI 1792-1868

21

OPERA VLAANDEREN

ARMIDA

ARMIDA Dramma per musica in drie bedrijven Libretto van Giovanni Schmidt gebaseerd op canti uit Gerusalemme liberata van Torquato Tasso Creatie Napels, 1817 Nieuwe productie

DE INCARNATIE VAN HET BEGRIP ‘LIEFDE’

Muzikale leiding Alberto Zedda/ Ryuichiro Sonoda Regie Mariame Clément Decor & kostuums Julia Hansen Belichting Bernd Purkrabek Koorleiding Jan Schweiger

EEN GESPREK MET REGISSEUR MARIAME CLÉMENT

Armida Carmen Romeu Rinaldo Randall Bills Gernando/Ubaldo Robert McPherson Goffredo/Carlo Yijie Shi Idraote/Astarotte Leonard Bernad Eustazio Adam Smith Symfonisch Orkest & Koor Opera Vlaanderen Coproductie met Opéra Orchestre national Montpellier Languedoc Roussillon

SEIZOEN 15—16

22

GIOACHINO ROSSINI 1792-1868

Armida is niet de eerste Rossini-opera die je onder handen neemt. Wat trekt je aan in het oeuvre van Rossini? Tot voor kort was het vooral de humor en de abstraherende kracht van zijn muziek die me interesseerde. Rossini is één van de weinige componisten waarbij de humor in de muziek ingebed zit. Het is de muziek zelf die doet lachen. Het sterke abstractievermogen en het extreem formele van de muziek geeft de composities hun komische kracht. De ironie zit in de noten zelf. De muzikale structuur creëert de situatie, via het abstraheren kan men het komische scenisch vorm geven. Men moet de abstractie van de muziek volgen, eerder dan het realisme van de psychologie van de personages. De muzikale structuur is belangrijker dan de dramatische situatie. Bij een ernstige opera wordt de situatie com­­pleet anders. We kunnen vandaag de muziek van Rossini onmogelijk taxeren als psychologisch realistische muziek. Zij spreekt de emoties op een andere manier aan dan bijvoorbeeld bij Puccini. Dat is de grote uitdaging. Heb je reeds een antwoord op deze uitdaging gevonden? We (Mariame Clément & Julia Hansen nvdr) zijn er vrij vlug op uitgekomen dat de oplos­­sing niet in een transpositie naar het realistische heden ligt. Dat put zich vrij vlug uit en evolueert naar iets ridicuul. Men komt uit bij een valse realiteit: een realistische ‘facade’ in plaats van de realiteit zelf. We zochten naar iets abstracter en meer associatief, naar iets dat spoort met de muziek, en met behoud van de referenties tot de realiteit. Wat ons niet belet om sterke psychologische portretten neer te zetten. Ik ben ervan overtuigd dat men solide karakters kan uittekenen in een onrealistisch kader omdat men te maken heeft met niet-concrete muziek. De ervaringswereld wordt op de scène als het ware ontdubbeld? Ja, we evolueren in een wereld die enkel bij de gratie van de creativiteit, zowel bij de uit­ voerders als bij het publiek, kan bestaan. En die wereld is bevolkt met figuren bevrijd van het realisme-korset. Het zijn uitgepuurde perso­nages geworden.

Wie of wat is zij?

ARMIDA KORT

Armida is voor mij de incarnatie van het begrip ‘liefde’. Zij is tovenares, maar er zijn weinig hocus pocus-momenten in de opera. Het magische zit hem in de liefde, in het effect van de liefde. Een beeldschone vrouw verschijnt, men wordt er verliefd op en men doet ongewone, ongeoorloofde dingen. Plicht, de waarden waarvoor men staat en vecht, komen in het gedrang. Om haar te volgen, haar te behagen, worden die ridder­ idealen even opzij geschoven. De magie van de liefde werkt in al zijn hevigheid. De vrouw waarop men verliefd wordt ‘betovert’ haar geliefde. Armida als eerste femme fatale in de operageschiedenis. Het is fascinerend om te zien hoe in het verloop van de opera dat ‘betoverende’ verdwijnt.

Armida is één van de beroemde opere serie die Rossini voor Napels componeerde. Net zoals Otello is het een ‘tenoren’opera, maar de meest inventieve en adembenemende belcantonummers zijn gecomponeerd voor de one and only: Armida. De librettist liet zich inspireren door Gerusalemme liberata van Torquato Tasso, een Italiaans literair meesterwerk uit de zestiende eeuw dat voor ontelbare operacomponisten als inspiratiebron diende. Het speelt zich af tegen de achtergrond van de eerste kruistocht waarin Godfried van Bouillon Jeruzalem bevrijdt. De opera vertelt over de bloedmooie tovenares en erfgename van Damascus, Armida, die erotiserend verwoestend uithaalt in het kamp van de christelijke ridders. Het is een rijpe en ongekende Rossini die hier aan het werk is. Hij combineert het mar­ tiale van de strijdlustige ridder­wereld met de weergaloze belcantonummers van de mysterieuze Armida. Een Armida die op het einde van de opera, te midden van haar vocaal vuurwerk, verstrikt raakt in haar demonische sensualiteit. Een opera waarin heldhaftigheid en langoureuze zinne­ lijkheid elkaar aflossen.

Plots verschijnen er demonen. Waarvoor staan die? ‘Helse krachten die de vijand bijstaan’ worden ze genoemd. Die vijand wordt vrij vaag omschre­­ven. We weten uit de context dat het om de Saracenen gaat, maar die krijgen we niet te zien in de opera. Armida doet beroep op hen - het zijn trouwens dezelfde occulte krachten die worden inge­­ roepen om met illegale wapens de kruis­ vaarders te bestrijden. Het leek me interessanter om er Rinaldo’s ‘demon’ van te maken, om vragen over Rinaldo te stellen. Waarom last hij een pauze in in zijn leven als held? Rinaldo is een soort outsider. Op het einde van het eerste bedrijf doet hij iets onbeheerst: hij doodt zijn rivaal in het leiderschap van de ridders. Hij doodt iemand in een ‘coup de tête’. Zegt veel over de eisen die gesteld worden aan een ridder: viriliteit, leiderschap, ridderschap. Dat is na de liefde toch het tweede belangrijkste thema: de geschiedenis van de viriliteit. Ik wil die ingesteldheid die tot mislukking leidt bevragen en vind het dus interessanter om die demonenscène te gebruiken om de angsten van Rinaldo te tonen.

Domineert Armida, als enige vrouw, deze mannenopera? Ontegensprekelijk.

23

OPERA VLAANDEREN

ARMIDA

MAESTRO ALBERTO ZEDDA OVER ROSSINI'S NAPOLITAANSE WERELD Wat maakt de Napolitaanse ‘ernstige’ opera’s zo uniek in Rossini’s oeuvre? Het lijdt geen twijfel dat de opera’s die Rossini voor Napels componeerde het hoogtepunt waren van de evolutie van zijn muziektheater. De dramatische lading in de aria’s van Desdemona, Armida, Ermione, Elena en Anna Erisso overstijgt zelfs die van de klaagzangen van Elvira, de hallucinaties van Lucia di Lammermoor en de driftaanvallen van Violetta Valéry. Blijkbaar bespeurde Rossini in de wetten van de opkomende melodramatische romantiek geen efficiëntere code om de menselijke ziel te doorgronden, en verkoos hij de rancuneuze stilte boven een bekering zonder geloof. Bij het bestuderen van de negen opera’s die Rossini in Napels componeerde, kom je tot verrassende conclusies. Wat bovenal verrast, is dat het meest voorkomende thema in elk van de Napolitaanse meesterwerken de liefde is, in al haar mogelijke facet­ten: van de delicate hofmakerij tot de brute, ongebreidelde passie, van de poëzie van de ingebeelde droom tot de betovering van een pantheïstische verwarring, van de nobele, sublieme opoffering tot de perverse, moordende haat. Passies die steeds worden vertolkt door een vrouwelijk personage. Inderdaad, het valt op dat de passie waarvan deze drama’s doordrenkt zijn, steeds belichaamd wordt door een vrouwelijk hoofdpersonage dat zich moet meten met personages van bescheidener formaat. Hierdoor steken Rossini’s heldinnen in de Napolitaanse opera’s, moreel gezien torenhoog uit boven hun respectievelijke mannelijke tegenspelers van tweede rang:

SEIZOEN 15—16

Leicester, Otello, Rodrigo, Rinaldo, Osiride, Pirro, Oreste, Malcom. Alleen Uberto, in La Donna del Lago, en Maometto, in Maometto II, slagen erin een emotionele rijkdom te ontplooien die vergelijkbaar is met die van de vrouwen met wie ze zich meten. Treffend ten slotte is dat alle heldinnen van de Napolitaanse meesterwerken werden gecreëerd voor dezelfde vertolkster, Isabella Colbran. Was Isabella Colbran dan zo belangrijk voor de Napolitaanse opera-scène van dat ogenblik? Zij was het die telkens voorbestemd was om ze boven de doopvont te houden. Colbran was niet enkel de lieveling van het Napolitaanse publiek vanwege haar uitzonderlijke kwaliteiten als belcanto-virtuoze en dramatische vertolkster, maar ze genoot tevens de persoonlijke gunst van drie prominente figuren: Ferdinand van Bourbon, de koning van Napels; Domenico Barbaja, de koning van de impresario’s en Gioachino Rossini, de nieuwe prins van de muziek. Zij was een charismatische persoon­ lijkheid die ver boven de modieuze diva uitstak. Rossini had haar jaren eerder in Bologna leren kennen maar in de Napolitaanse artistieke kweekvijver ontstaat er een band die hem ertoe zal brengen haar via een huwelijk tot zijn levensgezellin te maken. We kunnen gerust veronder­ stellen dat het heilige vuur dat Isabella op het toneel transformeerde tot een bovenmenselijke muze, bijgedragen heeft tot het aanwakkeren van het creatieve vuur van een goed twintig­ jarig genie, dat op zoek was naar een dramatische waarheid, die hij wonderwel aanvoelde bij het

doorbladeren van de partituren van zijn muzikale voor­beelden van boven de Alpen: Haydn, Mozart, Beethoven. Hoe vult Armida deze dramatische waarheid in? Het drama van Armida vormt het hoogtepunt van een verbeten zoek­ tocht naar de gevolgen van de aanste­ kelijke liefde; zij verstrekt evenzeer het geluk als de ondergang, ze verheft en ze verloedert en ze beschikt over leven en dood, voor zowel de schenker als voor de ontvanger. De expressieve muziek roept een tederheid op die de ziel tot rust brengt, al bij de eerste ontmoeting. Die wordt trouwens her­ be­leefd in een zoete herinnering, wan­neer Armida Rinaldo terugvindt in het kruisvaarderskamp waar ze heen is getrokken om met haar magische kracht de vijanden van haar vaderland en van haar geloof om de tuin te leiden en te verslaan. Door de abstracte belcanto-versie­ ringen te laten samensmelten met verleidelijke instrumentale melodieën verheerlijken Rinaldo en Armida de bedwelmende wellust, prijzen de vergetelheid van de rede en verwelkomen in Amor, possente nume, de heerser over het geluk. Diezelfde grillige ‘machtige godheid’ zal al snel de gevoelens van Rinaldo bekoelen en hem opnieuw onder­ werpen aan de slavernij van de sterve­ lingen. Alleen de haat zal er ten slotte in slagen de dorst naar wraak te lessen. Als naar gewoonte onthoudt Rossini zich ervan een moreel oordeel uit te spreken over zijn personages, vooral wanneer de opkomende gevoelens absolute dimensies aannemen. Maar de woorden op het einde van Armida’s aria, waarin de acrobatische

24

GIOACHINO ROSSINI 1792-1868

virtuositeit wordt losgelaten om de gruwel van een oerkreet op te roepen, wijzen er nog eens op dat de toondichter straffeloos de grenzen van de rede kan overschrijden door de onmogelijkheid van een ethisch antwoord te vervangen door een esthetische troostzang. Armida is net als zijn Ermione een voorbeeld van wat men Rossini’s ‘dionysische opera’s noemt. Wat moeten we daaronder verstaan? Armida gaat in het Teatro San Carlo van Napels in première op 11 november 1817. Amper een maand later, op 27 december van hetzelfde jaar, wordt in het Teatro Argentina van Rome voor het eerst Adelaide di Borgogna opgevoerd, de enige andere opera van Rossini die zich net zoals Armida in de oude riddertijd afspeelt. Ondanks het gelijktijdige ontstaan blijken de twee opera’s onderling totaal verschillend. Adelaide di Borgogna behoort tot de apollinische stroming van Tancredi, met zijn classicistische vormelijke bondigheid en afstandelijke gevoel; Armida vertegenwoordigt het hoogtepunt van de dionysische stroming die de dramatiek van Rossini tot de extreme expressiviteit van Ermione zal voeren, een opera die echter door het Napolitaanse publiek zal worden afgewezen omdat de rauwe muziek de schoon­heid ervan lijkt onderuit te halen. In de Adelaide di Borgogna vindt de componist een enigszins getemperde archaïsche kleur die,

25

verwijzend naar vergeten geluidswerelden, een ver tijdperk zeer goed weet op te roepen. In Armida daarentegen aarzelt hij niet om de ridderwereld over te plaatsen naar het heden. Zo laat hij de abstracte fantastische verschijningen varen, die in La Gerusalemme liberata van Torquato Tasso, de brontekst voor het drama, een fascinerende component van het verhaal zijn. Het is verbazend dat Rossini als anti-realist, als een dichter die het componeren ziet als een idealisering en vervreemding van opvattingen, daden en gevoelens, en die geneigd is om zijn personages op te voeren in een magische droomwereld, hier de tegengestelde weg bewandelt. Hij brengt ze terug op aarde en zelfs de goddelijke Armida dwingt hij ertoe de taal der stervelingen te spreken en hun leed te ondergaan.

SPEELDATA Opera Gent do 19, zo 22°, wo 25, vr 27, zo 29° nov, di 1, vr 4 dec 19:30u/°15:00u KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van € 12 tot € 102 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding zie p. 121

OPERA VLAANDEREN

LA BOHÈME

SEIZOEN 15—16

26

GIACOMO PUCCINI 1858-1924

27

OPERA VLAANDEREN

LA BOHÈME

LA BOHÈME Dramma lirico in vier bedrijven Libretto van Giuseppe Giacosa en Luigi Illica naar Scènes de la vie de bohème van Henri Murger Creatie Turijn, 1896 Muzikale leiding Antonino Fogliani Regie Robert Carsen Herinstudering Frans Willem de Haas Decor & kostuums Michael Levine Belichting Jean Kalman Koorleiding Jan Schweiger

DE ESSENTIE VAN DE BOHÉMIEN IS HET RADICALE. EEN SCEPTISCH WERELDBEELD, DE ABSOLUTE AFWIJZING VAN ALLE CONVENTIONELE WAARDEN, HET NIHILISTISCHE TEMPERAMENT.

Rodolfo Najmiddin Mavlyanov/ N.N. Marcello Simone Del Savio/ William Berger Schaunard Zoltán Nagy/ James Homann Colline Leonard Bernad Mimì Gal James/ Monica Zanettin Musetta Hanne Roos/ Hasmik Torosyan Benoit/Alcindoro Thierry Vallier Parpignol Erik Dello

A REST STOP FOR RARE INDIVIDUALS

Symfonisch Orkest & Koor & Kinderkoor Opera Vlaanderen

SEIZOEN 15—16

28

GIACOMO PUCCINI 1858-1924

LA BOHÈME KORT

ARTIVISME scapigliatura: groep jonge kunstenaars en schrijvers; was sterk begaan met de verjonging van de Italiaanse cultuur. Voorliefde voor morbide en macabere onderwerpen, de scherpzinnige waarneming van het kwaad, het schrijven over bovennatuurlijke figuren en linguïstische en metrische experimenten. Matteo Sansone

I don’t mean to suggest that I loved you the best, I can’t keep track of each fallen robin. I remember you well in the Chelsea Hotel, that’s all, I don’t even think of you that often

La jeunesse n’a qu’un temps dichtte Henri Murger in 1862. Vierendertig jaar later laat Puccini zich inspi­reren door Murgers Scènes de la vie de bohème om La Bohème te componeren. De opera vertelt geen gestructureerd verhaal maar beschrijft in vier taferelen een bepaalde sfeer; het is geen kroniek maar een evocatie. Een evocatie van moment­opnames uit het leven van vier jonge kunstenaars en hun vriendinnetjes. De dichter Rodolfo en zijn liefje Mimi, de schilder Marcello en zijn Musetta, de componist Schaunard en de filosoof Colline. Een groepje creatievelingen dat elk levensmoment proeft als het meest intense en unieke uit hun leven. Euforie en diepe miserie schurken zeer dicht bij elkaar aan. Het einde van de opera, met de dood van Mimì, betekent eveneens het einde van dit unieke levensmoment. Het vormgeven van zo’n momentopname, van de eindigheid van dit eenmalige, ademloze ogenblik vraagt om een nieuwe operavorm. Het is de atmosfeer in de afzonderlijke taferelen die de muzikale structuur bepaalt. De partituur is een perfecte osmose van realisme, humor en romantiek.

Leonard Cohen, Chelsea Hotel

29

OPERA VLAANDEREN

LA BOHÈME

La Bohème, la Bohème, Ca voulait dire, on a vingt ans, La Bohème, la Bohème, Et nous vivions de l’air du temps.

The Factory: werkplaats van Warhol; vruchtbare bodem van ideeën, waar hij zich omringde met een menagerie van mensen die zijn inspiratiebronnen waren, met wie hij samenwerkte: artiesten, muzikanten, actrices, leden van de beaumonde, drugsverslaafden, dragqueens, vrijdenkers, en vele anderen. SEIZOEN 15—16

30

GIACOMO PUCCINI 1858-1924

Kissing doesn’t kill, greed and exploitation do.

SPEELDATA Opera Antwerpen zo 13, di 15, do 17, za 19, zo 20°, di 22, za 26, zo 27°, wo 30, do 31* dec 20:00u/*19:00u/°15:00u Opera Gent zo 10, di 12, wo 13, vr 15, za 16, zo 17°, di 19, wo 20 jan 20:00u/°15:00u KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van € 15 tot € 110 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS

De bohème is de leerschool voor een artiestenleven; het is het voorspel tot de academie, het ziekenhuis of het dodenhuis.

inleiding / opera & film zie p. 121

Henri Murger

31

OPERA VLAANDEREN

OTELLO

SEIZOEN 15—16

32

GIUSEPPE VERDI 1813-1901

33

OPERA VLAANDEREN

OTELLO

OTELLO Lyrisch drama in vier bedrijven Libretto van Arrigo Boito naar Othello, or The Moor of Venice van William Shakespeare Creatie Milaan, 1887

EEN REQUIEM VOOR

Nieuwe productie Muzikale leiding Alexander Joel Regie Michael Thalheimer Decor Henrik Ahr Kostuums Michaela Barth Belichting Stefan Bolliger Dramaturgie Luc Joosten Koorleiding Jan Schweiger Otello Carlo Ventre/ Zoran Todorovich Desdemona Corinne Winters Iago Vladimir Stoyanov Cassio Adam Smith Emilia Kai Rüütel/ Sara Jo Benoot Roderigo Stephan Adriaens Lodovico Leonard Bernad Montano/Araldo Patrick Cromheeke Symfonisch Orkest & Koor Opera Vlaanderen Coproductie met Deutsche Oper am Rhein Düsseldorf-Duisburg

Hoofdbreker (Casse-tête), Thierry De Cordier, 1988

“Wat als alles nu toch eens fout was?” vroeg Wittgenstein zich in een moment van grote vertwijfeling af en hij leek te zeggen: stel dat alles, wat ik tegen de keer in gedacht heb, slechts het resultaat is van een slechte geest, van een rot verstand, dat me op een dwaalweg heeft geleid? Zelfs een heldere geest kan zich laten verleiden tot diepgaande twijfel over de realiteit. De rede alleen blijkt niet in staat om een onbreekbare dam op te werpen tegen alles wat haar bedreigt of bedriegt. Ze heeft nooit aan zichzelf genoeg om een laatste fundament te vinden. Wellicht omdat volledige zekerheid niet uitsluitend een kwestie van het verstand is. Ik denk, maar daarom ben ik nog niet, zelfs al dacht Descartes daar anders over.

SEIZOEN 15—16

Wie alleen op zijn verstand vertrouwt - of erger nog: alleen op wat hij ziet of hoort - is een speel­bal voor de duivel. En de duivel, die bestaat. We geloven er natuur­­lijk niet meer in, zeker niet meer in de gedaante zoals hij eeuwenlang aan ons gepresenteerd werd. We geloven niet meer in dat metafysisch principe van het kwaad, we produceren zelf voldoende kwaad. De onmenselijkheid waarmee we dagelijks geconfronteerd worden, heeft ons doen beseffen dat we het niet aan de andere kant moeten zoeken. Het zit diep in ons geworteld. Maar zelfs als we het geloof in de duivel hebben afgeworpen, dan zal hij toch zijn weg

34

GIUSEPPE VERDI 1813-1901

EEN ZIEK VERSTAND

OTELLO KORT Verdi's Otello vormt zondermeer het hoogtepunt van het Italiaanse muziekdrama aan het einde van de 19de eeuw. Samen met librettist Boito, die aan de bekende Shakespeare-stof een nieuwe wending gaf, slaagde Verdi erin een opera te schrijven die de innerlijke ondergang van een held in muziek weet te verklanken. Otello is niet alleen het verhaal over een jaloerse geliefde die tot wanhoop wordt gedreven, maar vooral het drama van een existentieel ontredderd persoon. Van een held die zich in een hem vijandige omgeving heeft opgewerkt tot de hoogste posities, maar nu door diezelfde omgeving wordt genekt. De karakterisering van Otello's tegenstander, Iago, als een discipel van het geloof in het niets, maakt van deze opera misschien niet de meest bloederige, maar zeker de meest duistere en vernietigende. Otello is geen Shakespeare op muziek, maar een eigenzinnig Verdiaans operadrama dat de afgronden van de menselijke existentie aan ons blootlegt.

wel vinden. Zijn wegen en gedaanten zijn ondoorgrondelijk. Ook in Otello van Verdi/ Boito duikt de duivel nog op, in de gedaante van Jago. De incarnatie van de duivel gescha­ pen door een wreedaardige god die het leven in het gezicht spuwt. De Gerechtige is een spotzieke komediant - un istrion beffardo (Otello, tweede bedrijf). Meer nog dan bij Shakespeare is het universum van Verdi’s meesterwerk doortrokken van nihilisme, van een liefde voor het Niets, Nulla. Het is een duister en krampachtig samengetrokken universum - spasima l’universo, zoals in het libretto staat.

35

HET JALOERSE VERSTAND Otello staat bekend als een drama over jaloezie. Over een gevoelskwestie, denken we dan in de eerste plaats. En inderdaad komen er heel wat gevoelens aan te pas bij Otello’s jaloezie. Maar au fond is de jaloezie een kwestie van het verstand. Van een verstand dat zichzelf onderuit haalt en in zijn eigen staart bijt. De jaloezie is een beweging die zich tegen het zelf richt. Daarin verschilt ze van de afgunst, die over dingen buiten ons gaat: over wat iemand heeft of is, bijvoorbeeld. Maar de jaloezie gaat niet om het willen hebben van wat er ontbreekt, maar om de angst te verliezen wat men heeft. Of om een

Voor deze nieuwe productie van Verdi’s Otello keert de Duitse regisseur Michael Thalheimer terug naar Opera Vlaanderen. Na zijn erg gewaardeerde regie van La Forza del Destino bij Opera Vlaanderen zal hij nu binnendringen in het hoofd van Verdi's Otello; in een aanpak die duisterder belooft te zijn dan ooit.

OPERA VLAANDEREN

OTELLO

VERDI'S LAATSTE OPERA? Otello werd voor het eerst opgevoerd in de Scala van Milaan in 1887. Maar het was niet de finale versie van de opera. Net zoals bij andere opera's blijft Verdi sleutelen aan zijn partituur. In het geval van Otello bleef vooral de finale van het derde bedrijf een zoektocht. Reeds tijdens het scheppingsproces liet Verdi blijken niet helemaal tevreden te zijn. Hij voelde zich te zeer gebonden door de conventies van het operaschrijven, die op dat punt in het werk een groot, statisch tafereel verwachtten, terwijl Verdi de actie verder en snel in de richting van Otello's noodlottige ondergang wilde sturen. Bovendien ging een cruciale dialoog van Iago in de massieve klank van het orkest ten onder. Voor de Parijse versie in 1894, zag Verdi zijn kans om een nieuwe oplossing uit te werken. Hij schreef uiteraard de verplichte balletten, maar sleutelde ook aan de probleem­ finale. Ze werd ingekort, de vorm werd aangepast, de orkestratie werd verlicht en een aantal delen werden opnieuw gecomponeerd. Met behoud van de initiële handelingslijn ontstond zo niettemin een quasi nieuwe ontknoping van het derde bedrijf. Die Franse versie van Otello, die ontstond na Falstaff en door Verdi op een Italiaanse tekst werd gecomponeerd, zou het laatste stuk muziektheater worden van zijn hand. Opera Vlaanderen voert voor het eerst in België deze versie scenisch op.

angst te verliezen wat men niet eens heeft en nooit zal krijgen. De jaloezie is de ziekte van de mogelijkheid, niet van de realiteit. Daarom is het niet de emotionele passie die Otello tot zijn daden drijft, maar zijn denken. Of beter: een gepassioneerde overgave aan zijn denken. Er schuilt altijd veel onverstand in de overgave aan de rationaliteit. Otello is heldhaftig in zijn denken: zijn onver­ schrokkenheid en zijn quasi blindheid voor de angst vormen zijn kracht. Het is door zijn denken en zijn rationele doortastendheid dat hij geworden is, wie hij is. De held die voor niets terugdeinst, de held die in een hem vreemde samenleving weet door te dringen tot de hoogste rangen. Hij brengt de vijand tot ondergang, overwint de storm, kalmeert de chaos in de mensenwereld. Zolang Otello zijn eigen denken in de greep houdt, is hij veilig. Want in het denken blijft men bij zichzelf, ook al is men in gedachten elders. Alleen baart deze droom van de rede zijn eigen monsters, wist Goya al. De liefde haalt ons echter uit onszelf. De lief­de vraagt om ruimte voor de ander bin­nen onszelf. En zo dragen we ook een deel van onszelf over aan de ander. We geven onszelf aan de geliefde en krijgen de geliefde ervoor terug. In die zin is de liefde niet alleen verbindend, maar maakt ze ook bewust van een teveel of een tekort waarvoor we de ander nodig hebben. In Verdi’s en Boito’s Otello wordt de liefde tussen Otello en Desdemona als een verlies aangeduid: jij had mij lief om mijn lijden, en ik hield van jou om jouw medelijden. De liefde van Otello tot Desdemona ontstaat vanuit een wonde. Desdemona wil suiker zijn, maar is het zout en wordt de achilleshiel van de held Otello. ONBESTAANDE ZEKERHEID Iago, die belijder van het Niets, opereert in de kloof die de liefde heeft geslagen. Hij zaait de twijfel, in de hoop de dood te oogsten. Door de twijfel schept Jago twee werelden: de wereld van de waarheid en die van de illusie. Die van de daad en die van de droom. Parallelle universa. En Otello roept: Voglio la certezza! - ik wil zekerheid. Zekerheid over de vermeende ontrouw of zekerheid over de vermeende trouw van zijn Desdemona. Alsof het bewijs van de zekerheid altijd het antwoord zou zijn. Iago vraagt terecht: Welke zekerheid heb je nodig? E qual certezza v’abbisogna? De uitverkoop van de zekerheid. Alsof ze in rekken ligt opgestapeld en we maar te kiezen hebben. Welke zeker­ heid is er nodig om de weg te vinden in een realiteit die geen realiteit meer is?

SEIZOEN 15—16

Welke zekerheid vinden we in een gedachten­ wereld die alleen mene tekels toelaat? Wat is er dan nog echt en wat niet (meer)? Kan, zoals Iago het stelt, de droom geen bewijs zijn van een nieuw feit? Kan wat ik droom geen bewijs zijn van wat in de realiteit gebeurt? En vloeien droom en werkelijkheid zo niet in elkaar? Iokaste wist Oedipus nog enigszins te sussen: het is niet omdat een man droomt dat hij bij zijn moeder sliep, dat hij het ook echt gedaan heeft. Maar Iago zegt: “Heb je gedroomd dat je met je moeder sliep, dan zal dat wel zo zijn.” Waar rook is, is vuur - Iago heeft gelijk, Ioakaste niet. Alles kan een bewijs zijn - niets kan een bewijs zijn. Iago is als een vleesgeworden malin génie uit Descartes' Méditations. Als een worm, als de donkere slang van de jaloezie - La verme, L’idra fosca - heeft hij zich een minuscuul gat geboord en is de binnenkant gaan aanvreten. Als een kogel heeft hij zich binnengedreven in het hoofd van Otello en komt daar tot ont­ ploffing. Hersenpudding. Het valt op hoeveel gelijkenis de methode van Iago vertoont met die van de twijfelzaaiende filosoof Descartes. Hij volgt dezelfde stappen om de twijfel te versterken. Eerst wordt de werking van de zintuigen in vraag gesteld: vederli forse? - wilt u de tortelduiven zien? Vervolgens worden droom en werkelijkheid door elkaar gehaald: un sogno che puo dar forma di prova - een droom die een bewijs zou kunnen zijn. En tenslotte wordt de grond volledig onder de voeten weggehaald. De twijfel wordt omgetoverd in vertwijfeling, in die ziekte tot de dood, zoals Kierkegaard haar noemde. Zo wordt trap na trap aan het twij­felend verstand iedere strohalm tot toetsing ontnomen. De twijfel zelf wordt het principe van het bestaan. Van concrete twijfel uitge­bouwd tot een metafysische afgrond die het geloof in de liefde, ja, zelfs in de gehele schepping opslokt. VERSTIKT IN DE EIGEN BLIK Een brein dat op zichzelf wordt teruggeplooid, wordt hyperactief. De zintuigen worden aan­ gescherpt. Men neemt meer voor werkelijk dan er is. Men ziet zelfs in het gedrag van de ander dat waarvan die ander zich niet bewust is. Ik zie jouw verlangen, zonder dat je het zelf waarneemt. De jaloerse wordt als de therapeut van de ander. Hij ziet het kleinste gebaar en weet het te duiden: “Vanwaar die vrolijkheid bij het opduiken van de rivaal?”, “Vanwaar die schittering in het oog?”. De jaloerse blik is als een regisseursblik, die de motieven verwoordt van wat de acteur zelf niet ziet. Otello regisseert Desdemona in zijn voorstelling, terwijl zijzelf niet weet dat ze van

36

GIUSEPPE VERDI 1813-1901

die voorstelling deel uitmaakt. Althans toch niet in die mate, want ons leven speelt zich altijd ook af in de voorstelling van anderen. (We zitten in een restaurant en hup, de blik van een ander doorkruist de onze en reeds zijn we al opgenomen in de voorstelling van de ander. En hoe beter ons optreden, hoe langer we daar mogen verder spelen.) Maar uiteindelijk verliest Otello de draad van het drama dat hij mee gecreëerd heeft. Hijzelf wordt het drama. De zelfpijniging in zijn hoofd is een schamele poging om met het verstand terug greep te krijgen op de werkelijkheid. In het voorlaatste bedrijf van de opera bot­sten twee werelden op elkaar: de door Iago geconstrueerde wereld van de twijfel, waarin Otello leeft, en de wereld van de anderen, de echte wereld. Voordien heeft de dramaturgie van deze opera een confrontatie tussen beide werelden niet toegelaten. Alles holde voort achter het helse tempo dat Iago - en Verdi, want zijn partituur geeft geen lucht - heeft opgelegd aan het spel. Maar er is geen Archimedespunt meer waaraan de waarheid kan worden afgemeten. Ik tegen zij. De twijfel die in het hoofd van Otello speelt moet een uitweg zoeken. Die van de komedie, waarin gelachen wordt om het misverstand, is afges­loten: “Gij met Cassio? Hoe kon ik zo stom zijn dat te geloven?! (bulderlacht)”. Het zou mooi geweest zijn. De uitweg van de trage­die, die leidt tot de dood, staat uitnodi­gend open. Dat is de weg die Otello moét gaan. De dood van de geliefde en de dood van het zieke verstand blijven als enige optie. En als toeschouwer zijn we niet in staat hem tegen te houden. We bevinden

37

ons in de paradoxale situatie die het theater is: we willen dat het onheil stopt én dat het voltrokken wordt. We willen onschuldig zijn en medeplichtig. Boito, die librettist-Iago, geeft voor dit alles de reden aan: “Otello is als een man die in cirkels beweegt onder een incubus en door de fatale dominantie van die incubus denkt hij, handelt hij, lijdt hij, en begaat hij zijn vreselijke mis­ daad.” De incubus: dat is de duivel in de gedaante van een mens. Hij bestaat. Daarom is er uiteindelijk voor Otello slechts die ene uitweg: Venga la morte - laat de dood komen. De woorden uit hun amoureus duet aan het begin van de opera, uitgesproken als hoogste verheerlijking van de liefde, zijn in wezen een dramatische ironie van het slot. Geen enkele opera van Verdi staat zo dicht bij de “intieme sfeer van de dood” als Otello. Otello is een requiem in de vorm van een opera. Een requiem voor een ziek verstand.

SPEELDATA Opera Antwerpen vr 12, zo 14°, wo 17, vr 19, zo 21°, di 23, do 25 feb 20:00u/ °15:00u Opera Gent za 5, di 8, do 10, zo 13°, di 15 mrt 20:00u/°15:00u KAARTEN vanaf za 28 nov om 11:00u van € 15 tot € 105 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding / rondom­ cursusdag / opera & film zie p. 121

Luc Joosten

Grand Nada, Thierry De Cordier, 2007—2012

OPERA VLAANDEREN

DER KÖNIG KANDAULES

SEIZOEN 15—16

38

ALEXANDER ZEMLINSKY 1871-1942

39

OPERA VLAANDEREN

DER KÖNIG KANDAULES

DER KÖNIG KANDAULES Opera in drie bedrijven Reconstructie van de partituur uit 1935 door Antony Beaumont Libretto van de componist naar Le Roi Candaule van André Gide Creatie Hamburg, 1996 Nieuwe productie Muzikale leiding Dmitri Jurowski Regie Andrij Zholdak Decor Andrij Zholdak/ A.J. Weissbard Kostuums Tuomas Lampinen Belichting A.J. Weissbard Dramaturgie Luc Joosten König Kandaules Dmitry Golovnin Nyssia Elisabet Strid Gyges Gidon Saks Phedros Vincenzo Neri Syphax Michael J. Scott Philebos Tijl Faveyts Nicomedes Toby Girling Pharnaces Leonard Bernad Sebas Adam Smith Simias Stephan Adriaens Archelaos Thierry Vallier Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen

Le Roi Candaule, Jean-Léon Gérôme, 1859

HET GELUK VAN KANDAULES?

SEIZOEN 15—16

40

ALEXANDER ZEMLINSKY 1871-1942

DER KÖNIG KANDAULES KORT Der König Kandaules vertelt het verhaal van Kandaules die, overtuigd van zijn eigen geluk, opschept over zijn rijkdom en de schoonheid van zijn vrouw. De ontmoeting met de arme visser Gyges, en de ontdekking van een ring die onzichtbaar maakt, stellen de koning op de proef. Der König Kandaules stelt fundamentele vragen over het menselijke leven: wanneer zijn we werkelijk gelukkig? Is het geluk zichtbaar of leeft het eerder in de verborgenheid? En tot waar wil men gaan om het geluk te verwerven? In een spel van laten zien en versluieren, van zichtbaarheid en onzichtbaarheid, van naaktheid en verhullen, leidt de zoektocht naar het geluk tot een dodelijk spel om de macht. Het menselijk geluk tussen droom en daad.

Koning Kandaules en Gyges zijn misschien tegenwoordig wat uit de aandacht verdwenen, maar vormden eeuwenlang een vaak geraadpleegde bron voor kunst en literatuur. Het verhaal van de koning die uit overmoed zijn eigen vrouw naakt presenteert aan zijn vriend en daardoor zowel de vrouw als zijn macht kwijtraakt, heeft tot de verbeelding van vele schrijvers en kunstenaars gesproken. Plato, Herodotus, Friedrich Hebbel en André Gide schreven er hun eigen versie van en ook Hugo von Hoffmansthal en Maeterlinck vonden de stof inspirerend. Cees Nootebooms enige dramatische werk is het koningsdrama rond Kandaules. Ook in de podiumkunsten kende het Kandaulesverhaal zijn varianten. Balletten en muziek­ drama’s over de koning en zijn vrouw werden vanaf de 17de eeuw met regelmaat gecreëerd. Sinds de opkomst van de moderne seksuologie in de 19de eeuw werd de naam van Kandaules weer een nieuw leven ingeblazen als verwijzing naar een seksuele fantasie en praktijk. Het ‘candaulisme’ is een soort van voyeurisme, waarbij men niet zichzelf, maar de partner letter­lijk blootstelt of aanzet tot seksuele praktijken.

41

OPERA VLAANDEREN

DER KÖNIG KANDAULES

DE MUZIEK In de tijd van het opko­ mende nazisme en in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog, begint de Joods-Oostenrijkse componist Alexander Zemlinsky aan zijn opera over koning Kandaules. Op de vlucht voor de verstikkende situatie in Europa, slaagt hij er niet in zijn opera te voltooien. Maar ook in New York botst hij op bezwaren. De voorziene naaktscène maakt een opvoering van de opera onmogelijk. Bij Zemlinsky’s overlijden in1942 is er slechts één derde van de orkest­partituur uitgeschreven. Pas in 1996 slaagt Anthony Beaumont er in de partituur te voltooien op basis van het talrijke door Zemlinsky achter­ gelaten materiaal. Vanaf dan groeide in de operawereld het besef dat deze opera behoort tot een van de belang­ rijkste creaties van de 20ste eeuw. Muzikaal is Der König Kandaules te beschou­ wen als een magnum opus waarin Zemlinsky zijn ganse muzikale evolutie samenvat. Dat maakt van de opera een zeer rijke partituur, met een klankspectrum dat gaat van de weel­de­rige stijl van de late roman­­tiek tot aan de grenzen van de atona­liteit. Zemlinksy's program­matische voorspel tot het derde bedrijf behoort tot de mooiste pagina's uit de twintigste-eeuwse opera- en orkestmuziek.

Kandaules was een afstammeling van Herakles en was koning van Sardes. Deze Kandaules ontbrandde in liefde voor zijn eigen vrouw en vanaf dat ogenblik geloofde hij dat zij de schoonste was van alle vrouwen op aarde. Nu had hij zijn lijfwacht, een officier, Gyges genaamd, een zoon van Daskylos op wie hij bijzonder gesteld was. Kandaules deelde aan Gyges zijn belangrijkste zaken mee en, vervuld van de gedachte aan zijn vrouw, sprak hij met Gyges ook over haar schoonheid en liet zijn enthousiasme de vrije loop. Niet lang daarna - want de koning moest blijkbaar zijn noodlot ondergaan - sprak Kandaules tot Gyges: “Mijn vriend, ik zie dat jij geen geloof schenkt aan wat ik u vertel over de schoonheid van mijn vrouw. De oren der mensen zijn ongeloviger dan hun ogen. Gij moet haar zien; zorg, dat ge haar naakt te zien krijgt.” Gyges schreeuwde het uit van ontzetting en zeide: “Heer, hoe heilloos is uw woord, dat ik de koningin, mijn meesteres, naakt moet aanschouwen! Weet het wel, met haar kleed legt een vrouw tevens haar schaamte af! Denk aan de spreuken, die de wijzen der oudheid tot onze lering hebben uitgedacht; denk aan die ene spreuk, u welbekend: Een ieder het zijne! Ik geloof u immers; ik geloof, dat uw gemalin de schoonste is van alle vrouwen op aarde. Vraag mij niet te zondigen tegen de wetten. Ik smeek het u.” Met zulke woorden verweerde zich Gyges tegen het voorstel, bevreesd, dat dit hem in het ongeluk zou storten. Maar de koning antwoordde: “Wees gerust, Gyges. Vrees niet, dat ik u in een valstrik lok om uw rechtschapenheid op de proef te stellen, vrees niet de wraak van mijn vrouw. Ik zal het zo inrichten, dat zij nooit zal weten, dat zij door u werd gezien. Ik zal u brengen in het koninklijk slaapvertrek en u opstellen in de kamer achter de geopende deur. Vanavond, als ik ben binnengekomen, zal mijn vrouw niet veel later mij volgen. Niet ver van de deur staat een stoel; zij zal zich ontkleden en daarop haar kleren een voor een neerleggen. Gij hebt dan rustig de tijd haar te zien en te bewonderen. Wanneer zij van de stoel naar het bed loopt en u de rug toedraait, zorg dan, dat ge ongezien door de geopende deur ontsnapt.” Toen Gyges begreep dat hij er niet aan kon ontkomen, verklaarde hij zich bereid. Het uur van slapen naderde en Kandaules bracht hem de slaapkamer binnen en verborg hem achter de deur. Het duurde niet lang of de koningin verscheen. Zij ontkleedde zich en legde haar kleren een voor een neer voor de bewonderende blikken van Gyges. Toen zij naar het bed liep en hem de rug toekeerde,

SEIZOEN 15—16

sloop hij de deur uit. Maar niet zo vlug, of de vrouw merkte hem op. Zij begreep dadelijk, dat dit het werk was van haar man en hoe zij zich ook schaamde, zij klemde haar lippen opeen en deed, alsof zij niets had gemerkt. Maar in haar hart zon zij op wraak tegen Kandaules. Want bij de Lydiërs geldt het evenals bij de meeste andere barbaarse volken, als een grote schande naakt te worden gezien, zelfs voor een man. Zo bleef zij stil liggen zonder iets te laten blijken. Maar zodra het dag was geworden, verza­melde zij de meest vertrouwden van haar lijfwacht, gereed om haar bevelen op te volgen en riep zij Gyges bij zich. Dit was niets ongewoons, want dikwijls werd hij bij de vorstin ont­boden; ook nu trad hij binnen zonder enig vermoeden, dat zij iets wist van hetgeen was geschied. Toen hij voor haar stond, sprak zij aldus: “Gyges, twee wegen liggen voor u open; ik geef u de keus, welk van beide ge wilt gaan. Of ge moet Kandaules doden, en bezit nemen van mij en van de heerschappij over de Lydiërs, of ge moet sterven, hier en op dit ogenblik. Zo zult ge leren de koning niet in alles te gehoorzamen en voortaan niet te zien, wat ge niet zien moet. Of hij moet sterven, die dit plan heeft beraamd, of gij die mij naakt hebt gezien en onbetamelijk gehandeld.” Gyges stond een tijd lang met stomheid geslagen; toen smeekte hij de koningin, dat zij hem niet zou dwingen tot zulk een afschuwelijke keuze. Toen hij zag, dat alle smeken vergeefs was en dat hij werkelijk of zijn meester moest doden of zelf het leven verliezen, koos hij zijn eigen behoud. Hij vroeg: “Als het dan zo moet zijn en gij mij noodzaakt tegen mijn wil mijn koning te doden, laat mij dan horen, hoe ik hem kan besluipen.” Haar antwoord was: “Vanuit dezelfde plek, vanwaar hij mij naakt aan u heeft tentoongesteld; wij zullen hem overrompelen in de slaap.” Zo was alles voor de aanval gereed. De nacht brak aan. Gyges, die zag dat er geen enkele uitweg was, maar dat een van beiden moest sterven, òf hij òf Kandaules, volgde de vrouw naar de slaapkamer. Zij stelde Gyges op achter dezelfde deur en drukte hem een dolk in de hand. Toen de koning sliep, sprong hij uit zijn schuilhoek te voorschijn en doorstak hem. Zo werd Gyges koning en werd de koningin zijn vrouw. Herodotus, Historiën

42

ALEXANDER ZEMLINSKY 1871-1942

D

e legende zegt dat Gyges een herder was in dienst van de toenmalige koning van Lydië. Toen na een hevige regenval en een aardbeving de aarde zich plotseling opende, ontstond er een grote spleet op de plek waar hij zijn kudde weidde. Nieuwsgierig daalde hij af in de spleet. Verder vertelt de legende dat hij daar allerlei wonderlijke dingen zag waaronder een bronzen paard, helemaal hol en met openingen. Hij ging door een opening naar binnen en zag een lijk liggen dat echter een reusachtige gestalte had. Het lijk had helemaal niets aan, behalve een gouden ring om de vinger. Gyges trok die ring er af en nam hem met zich mee. Bij de maandelijkse bijeenkomst van de herders waar ze een verslag brachten aan de koning over de stand van zaken bij de kudden was Gyges

43

ook aanwezig. Hij had de ring om zijn vinger. Terwijl hij daar zat tussen de andere herders, draaide hij de steen van de ring naar de palm van zijn hand. Plots werd hij onzichtbaar voor de anderen en zo begonnen zij over hem te spreken als iemand die even afwezig was. In zijn verbazing draaide hij opnieuw aan de ring en draaide de steen weer naar buiten, waardoor hij op slag weer zichtbaar werd. [...] Nu hij dit wist liet hij zich als verslaggever naar de koning sturen. Hij wist de koningin te verleiden en beraamde samen met haar het plan om de koning te doden. Hij voerde het plan ook uit en kon zo het koninkrijk in bezit nemen. Als we zouden aan­ nemen dat er twee verdwijningsringen zijn, een voor de rechtvaardige en een voor de onrecht­ vaardige, dan lijkt het

dat men niemand zou kunnen vinden die zo een onwankelbaar karakter heeft dat hij zou blijven vasthouden aan zijn rechtvaardigheid en dat hij steeds van andermans goed zou blijven en het zich niet zou toe-eigenen. Hij zou immers in staat zijn op de markt alles weg te nemen wat hij maar zou willen. Hij zou ieder huis kunnen binnengaan en naar bed gaan met iedere vrouw die hij maar wil, en voorts zou hij ieder willekeurig mens kunnen doden of uit de gevangenis bevrijden. Kortom: hij zou onder de mensen een leven kunnen leiden als een god. Zo iemand zou in geen enkel opzicht anders handelen dan de onrecht­vaardige met de andere ring, dus beiden zouden zich op dezelfde wijze gedragen.

SPEELDATA Opera Antwerpen vr 25, zo 27, wo 30 mrt, vr 1, zo 3° apr 20:00u/°15:00u Opera Gent wo 13, za 16, di 19, zo 24° apr 20:00u/°15:00u KAARTEN vanaf za 28 nov om 11:00u van € 12 tot € 102 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding / backstage / rondomcursusdag / opera & film zie p. 121

Plato, De Staat

OPERA VLAANDEREN

IDOMENEO

SEIZOEN 15—16

44

WOLFGANG AMADEUS MOZART 1756-1791

45

OPERA VLAANDEREN

IDOMENEO

DE STORM VAN MOZART

IDOMENEO, RE DI CRETA Dramma per musica in drie bedrijven, KV 366 Libretto van Giambattista Varesco naar Idomenée van Antoine Danchet Creatie München, 1781

Nieuwe productie Muzikale leiding Paul McCreesh/ Benjamin Bayl Regie David Bösch Decor Patrick Bannwart/ Falko Herold Kostuums Falko Herold Belichting Michael Bauer Koorleiding Jan Schweiger Idomeneo Roberto Saccà/ Lothar Odinius Idamante Renata Pokupič/ Maria Kataeva Ilia Ana Quintans/ Hasmik Torosyan Elettra Serena Farnocchia/ Nicole Chevalier Arbace Yijie Shi Gran Sacerdote di Nettuno Adam Smith La Voce di Nettuno Leonard Bernad

HET LICHT DOOFT OP KRETA EN IN DE ZIEL De opera Idomeneo legt de trauma’s bloot die de oorlog in Troje hebben achtergelaten bij iedereen die er direct of indirect bij betrokken was. Het zijn mensen geworden die innerlijk beschadigd en ruw geworden zijn. Hun zicht op de dingen heeft zich verengd, hun vermogen tot liefde is aangetast iedereen is op zijn hoede voor het onheil, en toch valt dat niet te ontlopen. En voor wie de liefde toch ontdekt, zal ze wegen als een last. De extreme omstandigheden op Kreta betekenen niet alleen een confrontatie met de eigen ellende van het moment, maar maken ook de herinnering aan de wonden en

angsten uit een verder verleden terug wakker. Tegen die achtergrond toont Idomeneo in drie bedrijven hoe een vader vertwijfeld en zonder succes tracht te ontkomen aan het lot dat hem is toegevallen. En hoe zijn zoon Idamante, het toevallige slachtoffer van een godenvloek, in de spanning met zijn vader als maar meer in verwarring en vertwijfeling geraakt. Koning Idomeneo tracht voor zichzelf een houvast te creëren door terug te grijpen naar het oude, vertrouwde systeem van de eigenmachtige heerschappij. Hij klampt zich vast aan wat hij kent en is doodsbenauwd voor alles wat nieuw is. Alles wat daar tegen ingaat, ziet hij als een ultiem gevaar. Waar hij

Symfonisch Orkest & Koor Opera Vlaanderen

SEIZOEN 15—16

46

WOLFGANG AMADEUS MOZART 1756-1791

IDOMENEO KORT

aanvankelijk nog tracht zijn zoon te vrijwaren voor het zoenoffer aan de goden, beslist hij hem toch te doden wanneer Idamante de weg van de bevrijding wil gaan. Uit zelfbehoud en uit angstige overmoed maakt Idomeneo de meest extreme keuze om Idamante te doden. Zo blijft hij schatplichtig aan zijn verstarde denkpatronen. Idomeneo kan tekeergaan tegen het bar­ baarse, nietsontziende godengericht, hij kan proberen de moord op zijn zoon te vermijden door hem weg te sturen, maar daardoor bevestigt hij enkel dat zijn macht hem door de goden werd verleend en dat hij voor de goddelijke wil moet buigen. In die paradoxale situatie, in dat schemergebied tussen droom en daad, blijft Idomeneo hangen en wordt hij slachtoffer van zichzelf. Als de wereldlijke macht de wil van de goden aanroept, gebeurt dat vaak om onderdrukking, discriminatie en geweld

47

te rechtvaardigen. Dat is in onze tijd niet anders dan in die van het oude Griekenland of de tijd van Mozart. Want eigenlijk moet de zoon niet sterven als zoenoffer in ruil voor Idomeneo’s redding tijdens de storm, maar omdat hij tegen de bevelen van zijn vader is ingegaan door de gevangenen te bevrijden en door van Ilia te houden. Hij kan als een gevaarlijke zoon worden bestempeld en in naam van de gods­ dienst uit de weg worden geruimd zonder dat Idomeneo er de verantwoordelijkheid voor moet opnemen.

Mozarts Idomeneo vertelt over de Kretenzische koning Idomeneo die tijdens de Trojaanse oorlog zegevierend aan de zijde van Agamemnon streed. Om bij zijn terugkeer zijn vege lijf te redden doet hij de belofte het eerste levend wezen dat hij op het vasteland zal ontmoeten te offeren. Tot zijn ontzetting is dit zijn zoon Idamante. Idomeneo probeert de goden om de tuin te leiden en zo dit onmenselijk zoenoffer te ontlopen. Hij stuurt Idamante, samen met zijn officiële verloofde Elettra, weg om haar op de troon van haar verloren koninkrijk te helpen. Ilia, de Trojaanse geliefde van Idamante die hem tot algemene verzoening inspireerde, laat hij ontredderd op het eiland achter. Dit alles opent op Kreta de doos van Pandora. We zijn niet enkel getuige van de persoonlijke tragedie van de koning die moet kiezen tussen het leven van zijn zoon en de politieke noodzaak van de redding van zijn volk maar evenzeer van de onbehaaglijke verhouding tussen vader en zoon met hun tegengestelde idealen. Idomeneo is Mozarts eerste meesterwerk geworden.

Idomeneo is een opera in een waste land. Overal zijn verwoestingen te zien: er zijn de verwoestingen die door de oorlog aangericht zijn in de ziel van de personages, maar er zijn ook de nieuwe verwoestingen die zich aandienen en verbeeld worden door het monster. Het is een krachtig teken van een ongrijpbare macht die van buitenaf komt:

OPERA VLAANDEREN

IDOMENEO

DE DREMPEL VAN DE OPERA SERIA OVERSCHREDEN In Idomeneo vloeien verschillende traditio­ nele lijnen samen: de Duitse seria-traditie en de Franse ‘tragédie lyrique’. Van deze Franse traditie blijven de spec­ta­culaire en bovennatuurlijke momenten zoals de zeestorm, de verschij­ ning van Poseidon, de zeemonsters en de tempelscène bestaan. Ook de grote koorscènes en dansintermezzi die artistiek, muzikaal en dramaturgisch geïnte­ greerd werden in het gebeuren blijven overeind. De traditionele opera seria wordt in Idomeneo inventief gebruikt en op verschillende plaatsen worden deze traditionele structuren opengebroken. Zo wordt in de aria’s een contrastrijke, muzikale emotionaliteit gecreëerd die plaats biedt aan diepmenselijke passies. Dat zorgt voor een cohe­rente muziek­ dramaturgie waarin de verschillende num­mers met elkaar vervlochten raken en de situaties geïntegreerd worden in een ruimere overkoepelende scenische eenheid. In deze door en door gestructureerde orkestpartituur maakt Mozart de instrumentale begeleiding van de recitatieven en aria’s gelijkwaardig aan de zangstemmen. Vooral door deze verplaatsing van het drama in de muziek, heeft Mozart het systeem van de opera seria ontkracht.

de macht van de staat, de macht van het onbekende, de macht van de vertwijfeling om de toekomst, de macht van de samenleving die resultaten wil zien. Het monster als een verbeelding van de angst. Zo wordt de cirkel van het geweld in Idomeneo levendig gehouden. Na het geweld van Troje, blijft het geweld verder bestaan in Kreta.

SEIZOEN 15—16

De pogingen om er aan te ontkomen met de hulp van de goden, wordt door hen op cynisme onthaald. Alleen een nieuwe aanvang kan het vicieuze karakter doorbreken. Maar daartoe is Idomeneo niet in staat. Hij ziet niet in dat de oplossing voor zijn voeten ligt hij erkent in de liefde van zijn zoon voor een dochter van de vijand niet de mogelijkheid tot een nieuw perspectief. Hij is niet blind door de

48

WOLFGANG AMADEUS MOZART 1756 - 1791

SPEELDATA Opera Antwerpen za 30 apr, di 3, za 7, zo 8°, di 10 mei 19:30u/°15:00u Opera Gent vr 20, za 21, zo 22°, di 24, wo 25 mei 19:30u/°15:00u KAARTEN vanaf za 28 nov om 11:00u van € 12 tot € 102 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding / rondomcursusdag / rondomdag zie p. 121

liefde, maar voor de liefde. Want wanneer Idomeneo, aan het einde tot inkeer lijkt te zijn gekomen, is zijn troons­ afstand geen daad van grootmoedigheid maar eerder een teken van lafheid, van onvermogen. Hij is in de impasse beland die hij zelf gecreëerd heeft. Ondanks een slot dat de verzoening in zich

49

lijkt te dragen, kan men zich de vraag stellen of het licht boven Kreta ooit wel terug kan aangaan. Luc Joosten

OPERA VLAANDEREN

AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY

SEIZOEN 15—16

50

KURT WEILL 1900-1950

51

OPERA VLAANDEREN

AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY

LUXE VOOR HET ARME VOLK

AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY Opera in drie bedrijven Libretto van Bertolt Brecht Creatie Leipzig, 1930 Muzikale leiding Dmitri Jurowski Regie Calixto Bieito Herinstudering Verena Stoiber Decor Rebecca Ringst Kostuums Ingo Krügler Belichting Franck Evin Dramaturgie Xavier Zuber Koorleiding Franz Klee Leokadja Begbick Renée Morloc Jenny Hill Tineke Van Ingelgem Jim Mahoney Ladislav Elgr Dreieinigkeitsmoses Simon Neal Fatty, der ‘Prokurist’ Michael J. Scott Jack O’Brien/ Tobby Higgins Adam Smith Bill William Berger Joe Leonard Bernad Verteller Guntbert Warns Symfonisch Orkest & Koor Opera Vlaanderen Coproductie met Oper Graz Geschikt voor een publiek vanaf 16 jaar

“Het verbaast me nog altijd dat mensen mij zien als een schandaalregisseur terwijl ik zoveel verschillende zaken doe”, aldus Calixto Bieito in een gesprek naar aanleiding van de nieuwe productie van Kurt Weills Mahagonny (seizoen 2011-’12). “Ik beschouw me absoluut niet als iemand die erop uit is om alleen maar te choqueren. Ik ben geen mathematische machine die denkt: ‘als ik dit doe, dan gaan ze schrikken.’ Ik wil uitbeelden wat ik voel bij een stuk.” Je regisseert zowel theater als opera. Wat zoek je in het theater dat je mist in opera?

team waar ik me goed bij voel. Want ik werk ook graag in de V.S. of Groot-Brittannië, om maar twee uitersten te noemen.

Theater is veel lichamelijker, vleselijker. Het lichaam is iets wonderlijk, de constante beweging… Operazangers moeten ook met hun hele lichaam zingen, niet alleen met hun techniek. Dat is het belangrijkste voor mij. In theater mis ik dan uiteraard de muziek.

Elke grote stad is dus Mahagonny?

Je werkt veel in Duitsland. Voel je je thuis in de traditie van het Regietheater? (lacht) Ik hou van hun witte wijn… Maar ook van het culturele landschap en ik vind het leuk om er te werken omdat er veel mogelijk is. Belangrijker echter is om te werken in een huis met een

SEIZOEN 15—16

Mahagonny is voor mij een maatschappij van excessen, van teveel, van zoveel mogelijk eten, zoveel mogelijk drinken, zoveel mogelijk neuken, zoveel mogelijk vechten… Het is een beetje La Grande Bouffe, een film die hier een inspiratie is voor mij.

Hoe ziet een stad als Mahagonny eruit volgens Calixto Bieito?

Ja, met dat verschil dat Mahagonny een stad is voor arme mensen. Overal heb je entertainmentcomplexen waar je naar slechte films kan kijken, slecht kan eten en waar je gedwongen wordt om zoveel mogelijk te shoppen. Waar je hele weekends kan doorbrengen met het eten van hamburgers en shoppen. Dat is voor mij Mahagonny. De luxe voor het arme volk, gecreëerd door de rijken.

52

KURT WEILL 1900-1950

MAHAGONNY KORT Drie voortvluchtige criminelen stichten op een plek in de woestijn de stad Mahagonny alias Netzestadt of ‘valstrikstad’. Opzet is om zoveel mogelijk geld uit de zakken van eenieder te kloppen en zonder te werken fortuin te vergaren. Een paradijsstad wil Mahagonny zijn, een plek van ongebreideld genot, waar iedereen kan leven zoals hij wil.

Productiebeeld Mahagonny, Opera Gent, 2011

Op deze manier krijgen de armen het idee dat ook zij in luxe leven. Dat heeft niks te maken met bijvoorbeeld Las Vegas. Ik vind het te makkelijk om Las Vegas te zien als Mahagonny. Het gebeurt hier op een ander niveau. In onze productie is Mahagonny een luxe camping waar mensen gelukkig zijn ondanks de muggen. En je eet er rommel en drinkt er teveel en je kan er zoveel neuken als je wilt. In de kostuums verwijst u naar de extravagante cultuur van het Mexicaanse worstelen. Hoe bent u daarbij gekomen? Hoewel ik geen Las Vegas wou tonen, wou ik er toch iets in hebben van dat brutale Amerikaanse kapitalisme dat een enorme druk uitoefent op sommige andere culturen. Wij zitten

53

ook in een kapitalistisch systeem, maar u en ik zullen niet zo snel rommel eten. Dat brutale, agressieve systeem beïnvloedt ons in mindere mate, maar werkt sterker voor mensen die in een veel lagere klasse leven; mensen die niet voor zichzelf kunnen denken of opkomen. Zij zijn kanonnenvlees voor het kapitalisme. Dat is een enorm probleem in Spanje bijvoorbeeld. Je bent heel vertrouwd met het werk van Bertolt Brecht. Wat betekent hij voor jou? Hij is een briljant dramaturg en een groot filosoof. Soms denk je dat hij gedateerd is, maar hij zit er nog altijd bovenop. Ik hou van de Mahagonny-periode in zijn carrière. Ik deed Die Dreigroschenoper, maar deze Mahagonny is veel visionairder.

Mahagonny zou vandaag geschreven kunnen zijn: we zitten in een econo­ mische recessie, banken graaien gigantische bonussen weg en heel Europa is in de greep van nationalisme tot zelfs extreem-rechts. (lacht) U beschrijft Spanje op dit moment. Er heerst corruptie, armoede, protestacties tegen de politiek… Spanje wordt het nieuwe Italië wellicht. Ik weet niet waar het naartoe gaat met Spanje. Heel anders dan bij jullie. Euh…?

Centraal staat de tragi­ sche liefdesgeschiedenis van houthakker Jim Mahoney en prostituee Jenny Hill. Alles gaat Jim voor de wind zolang hij geld heeft, want zonder cash is er ook geen vriendschap noch liefde. Het beloofde paradijs van Mahagonny verwordt razend snel tot een regelrechte hel... Componist Kurt Weill voorzag Bertolt Brechts bijtende satire op het kapitalisme van muziek die grossiert in senti­ mentele deuntjes, jazzy tunes en parodieën van werken uit het klassieke repertoire: opera meets cabaret! Zo ophefmakend de crea­tie van het werk was in 1930, zo roemrucht was de flamboyante productie van Calixto Bieito in Opera Vlaanderen, die we opnieuw presenteren mét een nieuwe cast.

(lacht) Oh nee! Voor jou is het verhaal in een opera steeds heel belangrijk. Welke rol speelt de esthetiek en welke functie heeft bijvoorbeeld het scènebeeld in jouw werk?

OPERA VLAANDEREN

AUFSTIEG UND FALL DER STADT MAHAGONNY

SCHANDAALOPERA “Hallo, fraaie heren Brecht en Weill, jullie dagen zouden wel eens evenzeer geteld kunnen zijn als die van jullie stad vol uitschot, Mahagonny!”, zo dreigde recensent Alfred Heuss in het Neue Zeitschrift für Musik. De creatie van de opera in Leipzig in maart 1930 was een regelrecht schandaal, dat evenwel politiek georkestreerd werd door extreemrechtse krachten die de vernietiging van de Weimarrepubliek nastreefden.

Ten eerste vind ik dat men een verhaal nodig heeft. Je moet iets vertellen. Ik wil karakters op scène en heldere, realistische situaties. Anderzijds is de scène voor mij heel belangrijk. Zelf heb ik dikwijls het scènebeeld gemaakt. De scène geeft de context weer waarin ik iets vertel. Ik hou niet van decoratie, de scenografie bestaat bij mij meestal uit installaties. Het gaat voor mij om de verbeelding; de fantasie moet op gang

komen, ik moet kunnen vliegen. Een scènebeeld dat slechts draait om één idee, werkt niet. Het moet open zijn, het moet altijd meer zijn dan wat er te zien valt, het moet suggestief zijn. Het gaat wezenlijk om de gebeurtenissen open te stellen voor nieuwe ideeën. Met mijn werk wil ik duidelijk maken dat alles op scène mogelijk is. Het is een geschenk om met andere mensen samen eigen

realiteiten te kunnen uitdenken. Is er waarheid in muziek? Ja, maar je moet ze inter­ preteren. Doorheen de vele jaren dat een opera als La Traviata werd uitgevoerd, hebben zich ongelofelijk veel clichés opgestapeld. Die moet men vernietigen.

Twee staaltjes van vernie­tigende commentaren uit die tijd: “Men verstaat niet hoe een theaterdirectie een dergelijke enormiteit van de laagste zedeloosheid aan een publiek kan voorschotelen. (...) De boe-roepers hadden gelijk, duizendmaal gelijk.” Wilhelm Klatte, Berliner Lokalanzeiger “De Jood lijkt in zijn liederlijkheid de wereld van meiden van plezier en pooiers als natuurlijke basisvorm van het menselijk bestaan te beschouwen. (...). Sedert Adolf Hitler rijkskanselier is, behoren dergelijke fratsen tot het verleden. De tijden veranderen.” Karl Grunsky, Kampf um deutsche Musik (april 1933)

Productiebeeld Mahagonny, Opera Gent, 2011

SEIZOEN 15—16

54

KURT WEILL 1900-1950

Welke rol speelt de muziek? Ze is het bloed. Je kan dat bloed in de karakters volgen, dat gaat zonder woorden. Welke signalen moeten er van opera uitgaan? Ik vind dat het een kunst is die mag onderhouden, daar heb ik helemaal geen probleem mee, maar opera moet ook aanleiding zijn tot discussie en stof

tot nadenken over onze samenleving geven. Ik wil de mensen aanzetten tot reflectie. Het beste is wanneer je een welbepaald gevoel hebt, dat je niet meer loslaat en dat je dwingt tot nadenken. Als dat niet gebeurt, zal opera sterven. Het moet een bijzondere gebeurtenis zijn om naar de opera te gaan. Er moet iets in beweging worden gezet en het moet jouw gedachten enigszins veranderen. Dat moet opera teweeg­

brengen en dat is ook de reden waarom ik opera maak.

SPEELDATA Opera Antwerpen vr 24, zo 26°, wo 29 jun, vr 1, zo 3°, di 5 jul 20:00u/°15:00u KAARTEN vanaf za 28 nov om 11:00u van € 12 tot € 102 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding / backstage zie p. 121

55

OPERA VLAANDEREN

ARTIESTEN

DAVID BÖSCH Regisseur David Bösch is een geboren verhalenverteller die zweert bij het eerlijke ambacht van de acteur, van het spel; hij is het soort regisseur dat zijn personages laagje na laagje emotioneel uitkleedt; hij is de man van het ‘emotiedrama’, hoe donker en zwaar dat ook mag uitpakken. Zijn blitzcarrière voerde hem als theaterregisseur in een mum van tijd naar de grootste theaterhuizen in het Duitse taalgebied. Zijn producties trokken de aandacht en leverden hem opdrachten op bij het Schauspielhaus Zürich, Burgtheater Wenen en het Residenztheater München. Vijf jaar geleden zette hij zijn eerste stappen als operaregisseur. Ook hier ging het pijlsnel. Zijn eerste suc­cessen bezorgden hem uitnodigingen van onder meer de Staatsopera in München, waar hij in de nabije toekomst voor de vijfde maal een opera zal regisseren, Die Meistersinger von Nürnberg. In Opera Vlaanderen maakte hij een opgemerkt debuut met de unaniem bejubelde Elektra en in de Opera van Lyon was hij voor de tweede maal te gast met een uitzonderlijke lezing van Die Gezeichneten (Schreker). Het voorlopige hoogtepunt in zijn

SEIZOEN 15—16

jonge carrière is de uitnodiging van Covent Garden om er Il Trovatore te regisseren. David Bösch tekent in Opera Vlaanderen voor een hoogst persoonlijke lezing van Idomeneo. ANNETTE DASCH Annette Dasch was een rising star toen ze in seizoen 2002-03 Fiordiligi zong bij Opera Vlaanderen in Guy Joostens succesvolle productie van Così fan tutte. Vandaag staat de Duitse stersopraan op alle grote internationale podia: de Bayreuther Festspiele, de Scala van Milaan en de Bayerische Staatsoper (München) - om slechts enkele te noemen. Vol verwachting kijken we dan ook uit naar haar vertolking van Elisabeth in Tannhäuser. Behalve als veelzijdige zangeres die met eenzelfde panache barok zingt als Mozart en Wagner ken­nen we Annette Dasch ook als inne­mende gastvrouw van ‘Annettes DaschSalon’ - een kruising van Lieder­ avond en talkshow in een relaxte sfeer.

LADISLAV ELGR De Tsjechische tenor Ladislav Elgr oogstte in seizoen 2013-14 veel bijval in Opera Vlaanderen als Sergej in Sjostakovitsj’ Lady Macbeth van Mtsensk waarbij zang- en acteerpres­ taties naadloos samenvielen. Naast diverse rollen uit het Tsjechische operarepertoire beheerst hij evengoed partijen als Tamino/Die Zauberflöte, Alfredo/La Traviata, Don José/Carmen naast hedendaags repertoire. Die Presse prees zijn feilloze beheersing van de hoge tenorpartij in de Glagolitische Mis van Janáček en de stralende kwaliteit van zijn stem. Ladislav Elgr kruipt volgend seizoen in de huid van Jim Mahoney in Kurt Weills Mahagonny. BURKHARD FRITZ De Duitse tenor Burkhard Fritz begon met operette maar evolueerde daar­na van het lyrische vak tot een vooraan­ staande Wagnerzanger. Hij was recent te horen op de Bayreuther Festspiele als Walther/Die Meistersinger von Nürnberg en als Parsifal. Van 2004 tot 2010 was hij verbonden aan de Staatsoper van Berlijn waar hij

56

UITGELICHT

behalve Walther en Parsifal ook de titelrol in Lohengrin zong onder Daniel Barenboim. Daar profileerde hij zich eveneens in het Italiaanse repertoire. Opera Vlaanderen begroet hem in de titelrol van Tannhäuser. DMITRY GOLOVNIN De Russische tenor Dmitry Golovnin, die vorig seizoen schitterde in Moessorgski’s Khovantsjsjina in de partij van Andrej Khovanski, is wat men kan noemen een laatbloeier. Alhoewel: ook in zijn eerste instrument, de trompet, schitterde hij op jonge leeftijd en bracht het tot eerste trompettist aan het Symfonisch Orkest van SintPetersburg. Pas als 27- jarige ontdekte hij de grote kwaliteiten van zijn stem en begon hij een carrière als tenor uit te bouwen. Na zijn studies verscheen hij al snel op de scène in belangrijke huizen, vooral in partijen die zowel een acteertalent als een indrukwekkende stem vereisen. Dmitry Golovnin ver­ leent zijn stralende timbre aan de titel­rol in Zemlinsky's Der Köning Kandaules.

57

GAL JAMES “Zij is met haar gouden sopraan en magnetische uitstraling een vrouw om van te dromen” schreef ‘Place de l’Opéra’ reeds in 2010. Het is in de Opera van Graz dat ze haar eerste en grootste triomfen vierde. Zij was er onder meer te horen in pakkende vertolkingen van Wagner, Puccini, Verdi en Mozart om voorlopig te eindigen met in Opernwelt de hemel te worden ingeprezen als een “ontroerende lyrische Jenůfa” in de recente productie van Peter Konwitschny. In Opera Vlaanderen gaf ze voor het eerst met Rachel/La Juive, een opgemerkte vertolking. Dit seizoen is ze te horen als Mimì in La Bohème, één van haar glansrollen.

NAJMIDDIN MAVLYNANOV Deze jonge Oezbeekse tenor bewees in Opera Vlaanderen met zijn pakkende Cavaradossi dat Puccini zijn ding was. Hij was in één klap de revelatie van het seizoen. Uit het niets stond hij met één optreden op het voorplan van de operascène. Hij zette een eersterangsvertolking neer en zong

deze partij met een groot stijlgevoel en emotionele zeggingskracht. Een logische keuze om hem terug te vragen voor een andere iconische Puccinirol: Rodolfo in La Bohème. Naast Italiaanse opera, een repertoire waarin hij zich als een vis in het water voelt, is Mavlynanov geregeld te horen in Russische en Franse operarepertoire in het Stanislavski Muziektheater, zijn artistieke thuishaven in Moskou. PAUL MCCREESH De Britse dirigent Paul McCreesh is een gerenommeerd operadirigent en geldt als een autoriteit in de wereld van de oude muziek. Daarnaast is hij specialist in het symfonische repertoire. Hij is de stichter en artistiek directeur van het Gabrieli Consort and Players waarmee hij overal ter wereld grote successen oogst. Zowel uitvoeringen op histori­ sche als moderne instrumenten krijgen onder zijn directie een persoonlijke signatuur. Paul McCreesh leidde eerder in Opera Vlaanderen de bejubelde productie van Agrippina, recent deze van Le Nozze di Figaro en nu is hij terug voor een andere iconische Mozartopera: Idomeneo.

OPERA VLAANDEREN

ARTIESTEN

RENÉE MORLOC Niet alleen in Opera Vlaanderen maar in vele andere gerenommeerde opera­huizen (onder meer Stuttgart en Düsseldorf) ontpopte de Duitse dramatische alt Renée Morloc zich tot een indrukwekkende Klytämnestra in Elektra. Iedere partij die Renée Morloc vertolkt wordt een adembenemende theaterbelevenis. Zo was ze Stolzius’ Mutter in het Teatro alla Scala in Milaan en tijdens de Salzburger Festspiele in Hermanis spraakmakende productie van Die Soldaten; In de Opera’s van Brussel en van Stuttgart vertolkte ze de rol van Ježibaba in Rusalka en eveneens in Stuttgart zong ze de partij van Erda/Siegfried in de productie van Jossi Wieler & Sergio Morabito. Als podiumbeest par excellence belooft ze een verpletterende vertolking van Leokadja Begbick in Kurt Weills Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny neer te zetten. RENATA POKUPIČ Idamante, de zoon van Idomeneo, wordt gezongen door de Kroatische mezzosopraan die in Opera Vlaanderen Nerone/Agrippina, die andere revol­

SEIZOEN 15—16

terende jonge man, op een weergaloze manier gestalte gaf. Zij is een bege­na­digd vertolkster van zowel het barokrepertoire, de klassieke operarollen als het belcanto-vak. Recent maakte ze haar gesmaakte debuut in Covent Garden als Irene/ Tamerlano. Mozart blijft hoog op haar voorkeurslijstje staan. Zij vertolkte dit seizoen partijen als Cherubino, Sesto en Annio in verschillende Amerikaanse operahuizen en in de Opéra national de Lyon. Zij zingt onder de muzikale lei­ ding van verschillende vakspecialisten zoals Christophe Rousset, Christopher Hogwood, John Eliot Gardiner, Paul McCreesh, Emmanuelle Haïm en Laurence Cummings. CARMEN ROMEU De op en top belcantocast in Armida wordt aangevoerd door de Spaanse sopraan Carmen Romeu. Deze jonge rising star aan het Rossinifirmament zong vorige zomer deze veeleisende titelrol in het mekka van de Rossiniopera, het Rossini Opera Festival Pesaro. Het was niet de eerste keer dat ze het publiek in Pesaro op haar hand kreeg met haar eersterangs Rossinivertolkingen, daarvoor was

ook haar Roggiero/Tancredi er niet onopgemerkt voorbijgegaan. Naast de Spaanse zarzuela is vooral Rossini en de 19de-eeuwse Italiaanse opera haar geprefereerd werkterrein. Zij vertolkt deze uitgelezen belcantopartijen vooral op belangrijke Italiaanse en Spaanse scènes. Carmen Romeu was reeds te gast in Opera Vlaanderen als de pakkende Desdemona in die andere ‘tenoren’Rossini-opera: Otello. ROBERTO SACCÀ Roberto Saccà is de tenor die op zijn eentje het Mozartjaar tot een onvergetelijke gebeurtenis zong. Zijn doorbraak kwam tijdens de Wiener Festwochen waar hij optrad onder de muzikale leiding van Nikolaus Harnoncourt. Sindsdien zingt hij in de grootste operahuizen. Naast Mozart heeft hij net zo goed Richard Strauss, Schreker en Martinů op zijn repertoire. Recent kwam daar nog Wagner bij met gesmaakte vertolkingen van Lohengrin en Stolzing/Die Meistersinger von Nürnberg. Recent debuteerde hij aan de Metropolitan Opera als Matteo/ Arabella. In Opera Vlaanderen was hij reeds te gast als Don José/Carmen en

58

UITGELICHT

in de veeleisende partij van Éléazar/ La Juive. Nu is hij terug in één van zijn succesrollen: de titelrol in Idomeneo. YIJIE SHI Deze jonge Chinese tenor, die zonder verpinken in de meest uiteenlopende talen grote belcantorollen ten beste geeft, was de revelatie van het Rossini Opera Festival Pesaro 2008. Zijn opvallende vertolking van Cavalier Belfiore/Il viaggio a Reims bezorgde hem een ticket voor de volgende festivaleditie: de titelrol in Le Comte Ory. Belcanto is ondertussen zijn handelsmerk geworden. Op vele belangrijke scènes is hij de gedroomde Rossini-ambassadeur en vertolkt hij verschillende rollen uit het 19deeeuwse Italiaanse belcantorepertoire. In Opera Vlaanderen was Yijie Shi reeds eerder te gast als een ontroerende Tamino in David Hermanns lezing van Die Zauberflöte. Dit seizoen staat hij in Armida als Goffredo en Carlo.

59

MICHAEL THALHEIMER

ANDRIJ ZHOLDAK

Voor de regie van de nieuwe productie van Verdi’s Otello keert Duitslands meest succesvolle theaterregisseur Michael Thalheimer terug naar Opera Vlaanderen. Als vaak gelauwerd kunstenaar in eigen land en daar­ buiten, behoort hij tot de top van de Europese theater- en operascène. Na zijn indrukwekkende regie met een treffend clair obscur van La Forza del Destino in Opera Vlaanderen, zal hij nu zijn pijlen richten op Verdi’s meesterwerk. Thalheimers scherpe analyse van de grote drama’s uit de wereldliteratuur vallen op door hun trefzekerheid. Met zijn uitgepuurde, bijna minimalis­ tische stijl laat hij ruimte aan de essentie van het drama en doet het als nieuw verschijnen.

Het theaterwerk van de Oekraïense regisseur Andrij Zholdak wordt zowat over de ganse wereld gepresenteerd. Van Finland tot Spanje en van Brazilië tot Zuid-Korea: overal zijn zijn opvallende theaterproducties te zien. In 2004 werd hem zelfs door de Unesco de Performing Arts Award uitgereikt voor zijn bijdrage aan de verspreiding van de podiumkunsten. Zijn werk, dat zich kenmerkt door de creatie van eigenzinnige werelden - de droom is een terugkerende inspiratiebron - is niet zelden gecontesteerd. Vooral in eigen land en in Rusland werd zijn werk omwille van zijn confronterende karakter meermaals gecensureerd. Zholdak heeft een bijzondere interesse in de grote klassieke verhalen - niet alleen uit het theater, maar ook romans en films zijn een uitgangspunt voor hem. En in zijn vertelwijze tracht hij de universele thema’s van die werken te presenteren in een boodschap die de grenzen van de ruimte en de tijd duidelijk moet overstijgen. De gedroomde regisseur om Der König Kandaules onder handen te nemen.

OPERA VLAANDEREN

TUSSEN DROOM EN DAAD

SEIZOEN 15—16

60

BALLETSEIZOEN

61

BALLET VLAANDEREN

SEIZOENSTHEMA

MAAR DOODSLAAN DEED HIJ NIET, WANT TUSSEN DROOM EN DAAD STAAN WETTEN IN DE WEG EN PRAKTISCHE BEZWAREN, EN OOK WEEMOEDIGHEID, DIE NIEMAND KAN VERKLAREN, EN DIE DES AVONDS KOMT, WANNEER MEN SLAPEN GAAT. — Willem Elsschot — BALANCEREND TUSSEN DROMEN EN DADEN Eén versregel kan zoveel zeggen. Een heel gedicht een wereld openen die markante raakvlakken heeft met de onze. Het gedicht van Willem Elsschot heeft het over dromen, verlangens en vooral over de spijt die voortkomt uit het besef dat de man naliet zijn dromen na te jagen en nu vast zit aan een onwrik­baar lot. Het is hard hoe Elsschot schrijft over een man die geen liefde meer voelt voor zijn vrouw, en nu fantaseert over een daad die hem van haar zou kunnen bevrijden. Ik moet toegeven dat in een eerste, spontane reactie mijn hart uitging naar de vrouw. Zij die blijkbaar haar glans en daardoor de aandacht van haar echtgenoot verloor. Wat is haar verhaal? Hoe zou zij zich daarbij voelen? Tenslotte denkt haar man erover haar te vermoorden zodat hij een nieuwe start kan nemen.

SEIZOEN 15—16

Hij mijmert over een ander land waar hij weer de liefde kan vinden. Zijn vrouw vermoed echter niets, want de man geeft niet toe aan zijn duister verlangen om zich van haar te bevrijden. Hij leeft gelaten met de lief­deloosheid en onderdrukt zijn verlangens, want ook al zou die daad zijn vrijheid betekenen, hij wil ze niet op zijn geweten. Er zijn nu eenmaal obstakels die in de weg staan om zomaar toe te geven aan zijn vernieu­ wingsdrift. Wanneer ik het gedicht las, duurde het niet lang of de parallellen met de opdracht die een hedendaags choreograaf als Sidi Larbi Cherkaoui en mij wacht bij Ballet Vlaanderen, drongen zich op. Het eerste seizoen dat we aan boord zijn, is er immers één in het teken van een erfenis. Enerzijds zouden we liever geen erfe­nis hebben maar de vrijheid om meteen de toekomst in te richten naar onze

verlangens, anderzijds accepteren we de gegeven structuren als een houvast terwijl we leren zwemmen in de stroom van mogelijkheden. Uiteraard koesteren we het verlangen om vooruit te gaan en een nieuwe visie te brengen voor dit gezelschap, maar er zijn factoren die ons weerhouden om bruusk te werk te gaan. We moeten absoluut vermijden dat een impulsieve daad uit een misleidend ver­langen tot een verlies van liefde zou leiden. We houden van dans, zowel in klassieke als hedendaagse vorm, zoveel is zeker. Er is geen nood om de ene wereld te vernietigen, om een andere op te bouwen. Dat zou onvergeeflijk zijn. Onze droom is net een huwelijk, niet eens een ver­­­smelting, maar een passionele verhouding tussen de twee. Dat is het fundament.

62

TUSSEN DROOM EN DAAD

Ballet Vlaanderen wordt geacht om een klassiek balletrepertoire te blijven brengen en de hiërarchische structuur te handhaven die bij een traditioneel gezelschap horen. Maar deze klassieke aanpak bemoeilijkt soms het scheppen van ruimte voor creativiteit en nieuwe ideeën. In theorie zouden dansers naad­loos van de ene dansstijl naar de andere moeten kunnen over­ stappen, maar zo simpel is dat niet. Daarom willen we onze dansers inspi­ reren, zodat ze zich vol vertrouwen durven overgeven aan nieuwe dans­ ervaringen.

maken. Maar om straks niet te worstelen met Elsschots spijt, moeten we nu een evenwicht vinden om bou­ wend op het verleden en gericht op de toekomst, schoonheid en virtuositeit te kunnen brengen, zowel in traditionele als hedendaagse dansvormen. Een eerste stap zijn de nieuwe choreo­ grafieën die Sidi Larbi Cherkaoui met de dansers van Ballet Vlaanderen maakt voor de producties Van Manen/ Cherkaoui en Ravel, dit voor een sei­ zoen waarin net zo goed klassiekers als De Notenkraker en Doornroosje geprogrammeerd staan.

Sidi Larbi Cherkaoui en ik dromen van, of sterker, geloven in een vrijplaats waar de creativiteit een vlucht kan nemen en waar men het experiment niet schuwt. Maar daar zijn we dit seizoen nog niet zozeer aan toe. We willen de structuren en tradities niet zomaar wegwuiven om ons ver­­ langen naar vernieuwing waar te

De wereld van het klassiek ballet was ooit ook vernieuwend en hedendaags. Vandaag moet diezelfde ballettraditie evolueren en raakvlakken zoeken met onze tijd, tussen traditie én innovatie. Wat klassiek ballet en hedendaagse dans gemeen hebben, is heel essentieel: beiden worden ze gedragen door de veelzijdigheid

63

van de beweging, hun dynamiek en muzikaliteit. Elementen die samen de definitie van dans vormen. Gratie op het podium zit niet in de fysionomie, maar in de connectie tussen dat lichaam en de geest. Vorm, flow en artistiek genie zijn het, die het mogelijk maken dat dans de toeschouwer een bijna transcendente ervaring kan geven. Het is onze droom om Ballet Vlaanderen weer naar gouden tijden te leiden. Er start een evolutie. Weet wel dat we niet slopen, maar bouwen aan de toekomst. Tamas Moricz artistiek co-directeur

BALLET VLAANDEREN

TUSSEN DROOM EN DAAD

CHOREOLAB vanaf 18 september 2015 p. 66

VAN MANEN / CHERKAOUI vanaf 22 oktober 2015 p. 72

RAVEL vanaf 28 mei 2016 p. 90

SEIZOEN 15—16

64

SEIZOEN 15—16

DOORNROOSJE vanaf 23 maart 2016 p. 84

DE NOTENKRAKER vanaf 24 januari 2016 p. 78

65

BALLET VLAANDEREN

CHOREOLAB #11

SEIZOEN 15—16

66

THE NEXT MOVEMENT

67

BALLET VLAANDEREN

CHOREOLAB #11

EEN VRIJPLAATS VOOR MAKERS

Choreolab staat niet alleen voor een boeiende voorstelling met divers nieuw werk van jonge makers. Het is vooral de aanloopfase van hard werk, veel try-outs en wisselende rolpatronen, die de kern vormt van dit choreografie-experiment. Deze editie wordt de creativiteit ten top gedreven. Artistiek co-directeur Tamas Moricz verduidelijkt... Choreolab moet een echt laboratorium worden. Larbi en ik willen voor de dansers een omgeving creëren waarin ze zich gesteund voelen, waar ze dingen kunnen uitproberen en het veilig is wanneer iets niet meteen lukt.

SEIZOEN 15—16

Een opwindend labo waar een goeie creatieve vibe heerst. Waar je kan experimenteren en exploreren door trial and error. Uiteraard binnen het werkproces: we gaan in de voorstelling niets brengen wat niet goed zit. Het publiek moet de stukken die we dansen, kunnen begrijpen. De inten­­­­­­tie moet heel duidelijk zijn, de choreografie moet exact overbrengen wat de maker ermee bedoelt. Dat moet vastliggen. Verder is het boeiend iets te zien dat nog het potentieel heeft om te evolueren. Wij reiken de tools aan, onderzoeken samen wat werkt en wat niet.

Wij gaan ons niet bemoeien met artis­ tieke keuzes. Uiteindelijk moet het uit de dansers en choreografen komen. Het is belangrijk dat ze leren hoe ze optimaal kunnen samenwerken, hoe ze samen met hun collega’s iets tot stand kunnen brengen. Vandaag komt een choreograaf niet langer de repetitieruimte binnen met zijn hele choreografie al tot in het detail uitgewerkt, zodat dansers slechts moeten uitvoeren. De creatie ontstaat op de vloer, het is een samenspel. Zo heb ik het ervaren bij het Ballett Frankfurt, bij William Forsythe, en zo wil ik het graag doorgeven. Wij hadden daar allemaal het gevoel deel uit te

68

THE NEXT MOVEMENT

CHOREOLAB KORT Ballet Vlaanderen begint met de 11de editie van Choreolab aan een nieuw creatief decennium waarin nog sterker wordt ingezet op jonge choreografen. Dansers die zin hebben om de maker in zichzelf uit te dagen, krijgen volop die mogelijkheid. Alles kan, een herinter­ pretatie van bestaande werken, of het schrijven van een nieuw verhaal, tot een eigen bewegings­ jargon in het leven roepen. Geen stijl wordt geschuwd. Ballet Vlaanderen maakt tijd, ruimte, know how en mankracht vrij om te experimenteren. De deelnemende choreo­ grafen kunnen alvast op de virtuositeit en het enthousiasme van hun collega-dansers rekenen om hun werk te vertolken. Naast een intensief werkproces op de balletvloer, is het ook alle hens aan dek bij de kostuumafdeling en bij de afdeling podium­ techniek. Dit alles resulteert in een bij­­zonder gevarieerde avond die de toeschouwer laat proeven van wat de makers van morgen zoal in petto hebben. maken van het beste balletgezelschap ter wereld, en we wilden daar actief toe bijdragen. Je voelde dat de hele wereld je in de gaten hield en dat gaf je de zin om te creëren. Om iets te maken dat gezien werd. Ik zou graag willen dat alle dansers er deel aan hebben, maar op de manier die zij verkiezen. Als er iemand zich geroepen voelt om zich met de kos­tuums bezig te houden, moet dat ook kunnen. Zelfs foto’s of video's maken. Niet iedereen moet per se choreograferen of dansen, er zijn zoveel mogelijkheden, dat maakt het opwindend. Ik kijk er erg naar uit om met de dansers aan de slag te gaan. Er is ongelofelijk veel talent in huis.

69

BALLET VLAANDEREN

CHOREOLAB #11

ALS DANSER NEEM JE NIET GEWOONWEG DINGEN AAN, JE MOET OOK ZELF VOORSTELLEN DOEN, IDEEËN AANBRENGEN EN IETS BIJDRAGEN

SEIZOEN 15—16

70

THE NEXT MOVEMENT

SPEELDATA Theater 't Eilandje Antwerpen vr 18, za 19, zo 20°, do 24*, do 24, vr 25, za 26, zo 27° sept 20:00u/°15:00u/*14:00u KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van € 12,50 tot € 25 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding zie p. 121

71

BALLET VLAANDEREN

VAN MANEN / CHERKAOUI

SEIZOEN 15—16

72

HANS VAN MANEN, SIDI LARBI CHERKAOUI

73

BALLET VLAANDEREN

VAN MANEN / CHERKAOUI

VAN MANEN / CHERKAOUI SOLO Oorspronkelijke productie Nederlands Dans Theater première Den Haag, 16 januari 1997

HANS VAN MANEN OF DE MONDRIAAN VAN DE DANS

Choreografie Hans van Manen Muziek Johann Sebastian Bach, Partita nr. 1 voor viool solo in d mineur (Corrente en Double) (presto) (BWV 1002) Vioolsolo N.N. Instudering Mea Venema Kostuums Keso Dekker Decor Keso Dekker Belichting Joop Caboort FOUR SCHUMANN PIECES Oorspronkelijke productie The Royal Ballet, Londen première Londen, 31 januari 1975 Choreografie Hans van Manen Muziek Robert Schumann, Strijkkwartet in A, opus 41, nr. 3 Instudering Mea Venema Kostuums Keso Dekker Decor Keso Dekker Belichting Bert Dalhuysen

Shaker Loops, Karin Heyninck 1988, gefotografeerd door Hans van Manen

SEIZOEN 15—16

74

HANS VAN MANEN, SIDI LARBI CHERKAOUI

Choreograaf Hans van Manen (82) deelt met de beeldend kunstenaar Piet Mondriaan niet alleen een helder lijnenspel, maar ook de tijdloosheid die zijn werk typeert. Dat totaal gebrek aan franje, dat uitgepuurde loopt als een rode draad door de ruim honderdvijftig balletten die zijn oeuvre vormen. Hij is een grote naam in de danswereld (begin alvast beschaamd te googlen wanneer u hem niet kent) en meer dan een halve eeuw een Bekende Nederlander. Hij was verbonden aan Het Nationaal Ballet, leidde het Nederlands Dans Theater, en werkte met 70 verschillende gezelschappen wereldwijd. Van Manen werd geridderd tot officier in de Orde van Nassau, hij kreeg de Erasmusprijs, werd gehuldigd en gelauwerd en over zijn werk is er een kast vol boeken bijeengeschreven. Maar al die eer is bijzaak, het blijft hem om de kunst gaan. De muziek, de dansers en de dans. Nog steeds.

FAUN Oorspronkelijke productie Sadler’s Wells i.s.m. Eastman première Londen, 13 oktober 2009 Choreografie Sidi Larbi Cherkaoui Muziek Claude Debussy, Nitin Sawhney Kostuums Hussein Chalayan Decor en belichting Adam Carrée Instudering Jon Filip Fahlstrøm i.s.m. James O’Hara, Daisy Philips en Nienke Reehorst (met dank aan Nicola Leahey) PÄRT (werktitel) wereldpremière Gent, 22 oktober 2015

“Hans wist altijd precies wat hij wou en werkte tot het goed zat”. Aan het woord is ex-Ballet Vlaanderen-danseres Karin Heyninck die in de jaren tachtig bij het Nederlands Dans Theater met van Manen werkte. “Hij kon eindeloos over een detail gaan, je het terug en terug laten doen. Ik herinner me dat we het ballet Shaker Loops na drie jaar gingen hernemen. Wij dachten eerst de video te bekijken, nee, Hans dacht daar anders over: muziek op en actie. Dat lukte maar niet, ik moest een bepaalde pirouette blijven over­ doen. Iedereen keek en wachtte. Op den duur lukte het me gezien de omstandigheden minder en minder. Ik stopte, stapte op hem af en zei met een krop in de keel: Hans, Rome is ook niet op een dag gebouwd. Ik maakte me uit de voeten en nam een koude douche… waarna we gewoon verder werkten. Hans is niet alleen een ongelofelijke choreograaf, maar ook een super coach en een geweldige mens.” In interviews steekt van Manen zijn liefde voor dansers die weleens in discussie gaan niet onder stoelen of banken. Zijn samenwerking met de legendarische danser Noerejev was op dat vlak de hemel, hij bleef dingen bevragen. Van Manen heeft nooit problemen met dansers gehad, beweert hij trots. Met die uitzon­dering dat Clint Farda (danser bij Het Nationaal Ballet) weleens te ver ging en een dansschoen naar van Manens hoofd gooide. Dat heeft hem anderhalf jaar op de reservebank gekost, waarna van Manen een prachtige solo in Vijf

75

Tango’s op muziek van Piazzolla voor hem maakte, de partij van zijn leven. VAN PERMANENT TOT PIROUETTE Van Manen was zelf ooit balletdanser. Hij begon pas op zijn 18de, maar klom toch op tot solist in het Opera Ballet. Dat was een hele stap want van Manen groeide niet op in een cultureel gezin. Zijn moeder, die dienstbode was, kon in de oorlogsjaren de touwtjes nauwelijks aaneenknopen. Kleine Hans kwam bijna ondervoed uit de oorlog. Gelukkig ontfermde de ontwerper Benno Premsela zich over hem en bracht hem de liefde voor de kunst bij. Zijn eerste stappen in het theater zette Hans van Manen als toneelkapper. Zo was hij al dichter bij wat hem echt aansprak: de dans. Als jongen was van Manen fan van tapdanser Fred Astaire, iets later van de jazzdans van Jerome Robbins. Zelf zette hij graag een stapje in het uitgaansleven, en schuwde een populair medium als de televisie niet om een breed publiek te winnen voor jazzy dansstukken. Het ballet waarmee hij in 1956 debuteerde als choreograaf heet dan ook Swing. Verder liet de Franse choreograaf Roland Petit met zijn emotioneel realisme hem niet onberoerd, maar bovenal bewonderde hij de perfecte schoonheid van Balanchines balletten. Al die invloeden vind je terug in zijn werk. Van Manen zag altijd al de zuiverheid van lijnen en bedacht logische oplossingen

Choreografie Sidi Larbi Cherkaoui Muziek Arvo Pärt

Muzikale leiding Daniel Inbal Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen

BALLET VLAANDEREN

VAN MANEN / CHERKAOUI

VAN MANEN/ CHERKAOUI KORT Verschillende generaties, helemaal anders en toch zoveel gemeen. Je kan het zeggen over de choreografen Hans van Manen en Sidi Larbi Cherkaoui. Beiden vertrekken ze vanuit de danser en zijn ze nooit echt narratief. De emotie en de lading worden gedragen door de beweging. Er is geen verhaal, maar de toeschouwer begrijpt wat er gaande is. Van Manen creëerde Solo (1997) op Bachs Vioolpartita voor drie dansers, omdat het tempo zo hoog ligt en de bewegingen zo abrupt zijn dat één mens ze niet rond krijgt. In zes minuten wisselen de drie elkaar af om hun kunsten aan het publiek te tonen. Ook in Four Schumann Pieces zet van Manen een mannelijke solist centraal, die als het ware geschaduwd wordt door vijf dansparen die zijn verlangens en melancholie belichamen. Faun van Cherkaoui - in 2013 reeds gebracht door Ballet Vlaanderen geeft een alternatieve kijk op de mythische solo van Nijinski, op de muziek van Claude Debussy’s ‘Prélude à l’après-midi d’un faune’. Larbi’s Faun ontmoet zijn vrouwelijke tegenpool. Dit programma sluit af met een wereldcreatie van Cherkaoui op muziek van hedendaags componist Arvo Pärt.

voor bizarre passen. Hij bleef niet lang danser, hij was een geboren choreograaf. GROTE MUZIKALITEIT Hij leest geen noot muziek, maar heeft goeie tot uitstekende oren. Of het nu om Satie, Schumann, Beethoven of Piazzolla gaat, van Manen weet de muziek te doorgronden. Karin Heyninck: “Hans is bijzonder muzikaal. In het hele creatieproces van zijn balletten neemt het zoeken naar de muziek de meeste tijd in. Hij gaat er prat op hoe de stukken, die hij soms vooraf niet kende, zich aandienen. Hij hoort ze ergens, iemand speelt ze hem voor en dan is het ‘dat is’ em’-moment daar. Daaruit komt een basisidee voort en bedenkt hij met hoeveel dansers hij wil werken. Soms ook afhankelijk van hoeveel tijd er nog was, want Hans stelde de echte creatie vaak uit tot hij met de rug tegen de muur stond. Een deadliner dus. Hij is niet het soort choreograaf dat thuis zijn balletten bedenkt en je ze dan in de studio laat uitvoeren. Nee, ze ontstonden op de werkvloer. Alles vertrekt vanuit het lichaam, daarom zitten de bewegingen ook zo juist. We begonnen telkens met een doorloop van wat er al was en dan gingen we verder. Dag na dag. Als de choreografie af was, zat het bijna helemaal goed, door het vaak herhalen. Hij was best avontuurlijk, nam graag risico’s en zag ook graag dansers verder gaan dan wat hen vertrouwd was. Hij kon ook heel goed casten, hij koos op persoonlijkheid. Heel boeiend werken. Na een van Manen opvoering kwam je helemaal blij en opgeladen van het podium.” Ook Four Schumann Pieces (1975) dat van Manen voor het Engelse Royal Ballet maakte en nu door Ballet Vlaanderen gebracht wordt, vertrok vanuit de muziek. Schumann zet let­terlijk de toon voor deze verfijnde, melan­ cholische choreografie. Een droompartij voor een mannelijk solist trouwens. De vijf paren die hem omringen, lijken gestalte te geven aan zijn romantische overpeinzingen en fantasieën. Over Solo op muziek van Bach, het andere van Manen-stuk op het program­ ma, merkte één van de dansers op: “Hans gebruikte Bach niet. Hij vóelde Bach. Hij heeft veel details, nuances en overgangen die in de partituur verscholen zitten, zichtbaar gemaakt.”

was een heftige, maar wel eentje die voor een interessante afwisseling in zijn carrière zorgde. Fotografie boeide hem altijd al, als kijker en als maker. Van Manen wil het liefst allemaal doen en tegelijk. Ook Karin Heyninck stond model voor hem: “Hans maakte de foto’s voor de affiches en programmaboekjes vaak zelf. Op een keer ging ik naar zijn huis voor een fotoshoot. Ik vroeg hem of ik mijn donkere kringen niet met make-up moest wegwerken. Maar hij antwoordde dat als hij een goed fotograaf was, je er niets zou van merken. En dat was ook zo. Hij stelde je enorm op je gemak. Hij is zo gedreven en artistiek.

DE MAN MET DE LENS Daarnaast is van Manen ook fotograaf. Zijn werk wordt internationaal tentoongesteld. Met de tentoonstelling Dance has my faces uit 1985 in het Centre Pompidou in Parijs brak hij door. Zijn keuze om zelf te gaan fotograferen,

SEIZOEN 15—16

Karin Heyninck in repetitie met van Manen.

76

HANS VAN MANEN, SIDI LARBI CHERKAOUI

Het kwam regelmatig voor dat hij van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat in de dans­studio’s stond te creëren, en erna tot 3 uur ‘s nachts in een donkere kamer bezig was foto’s te ont­wikkelen. En de volgende dag ging hij dan weer door met het werken in de dansstudio. Toen ik hem vroeg wat het verschil was tussen de rol van fotograaf en choreograaf, zei hij dat het fijne van werken als fotograaf is dat je veel minder kritiek krijgt van degene waarmee je werkt tijdens het werkproces. Je kan verschillende dingen uitproberen, je geest de vrije loop laten en

pas bij het eindresultaat komt de mening van anderen erbij. Tijdens het proces ben je eigenlijk nog heel erg ‘veilig’, iets wat hij als choreograaf blijkbaar niet altijd zo ervaren heeft. Uiteindelijk koos hij een strak, typisch van Manen-beeld waar alleen mijn benen op te zien waren als affiche-foto. Dan ben je covergirl, maar niet te zien (lacht).” Chris Van Camp

SPEELDATA Opera Gent do 22, vr 23, za 24, zo 25° okt 20:00u/°15:00u Opera Antwerpen vr 30, za 31 okt, do 5, vr 6, zo 8°, di 10 nov 20:00u/°15:00u KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van € 12 tot € 48 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding zie p. 121

77

BALLET VLAANDEREN

DE NOTENKRAKER

SEIZOEN 15—16

78

DEMIS VOLPI

79

BALLET VLAANDEREN

DE NOTENKRAKER

DE NOTENKRAKER Creatie première Antwerpen, 24 januari 2016 Choreografie Demis Volpi Muziek Pjotr Iljitsj Tsjaikovski Dramaturgie Nadja Kadel Kostuums en decor Katharina Schlipf Lichtontwerp Bonnie Beecher

Muzikale leiding James Tuggle/ Wolfgang Heinz

DEMIS VOLPI MAAKT EEN NOTENKRAKER VOOR DE 21STE EEUW

deFilharmonie

Krabat, Stuttgarter Ballett

SEIZOEN 15—16

80

DEMIS VOLPI

Hoe wordt een eeuwenoude vertelling een avontuur waar groot en klein zich ook vandaag nog in kan vinden? Heel eenvoudig: je klopt aan bij de jonge, Argentijnse choreograaf Demis Volpi en zijn decor- en kostuumontwerpster Katharina Schlipf en de droomfabriek zet zich in gang. Het belooft een bijzondere creatie te worden, op het lijf geschreven van de dansers van Ballet Vlaanderen. Wat ging er door je hoofd toen je gevraagd werd om jouw Notenkraker te maken voor Ballet Vlaanderen? Demis Volpi: Ik zag het meteen zitten, ook het voorstel om met Katharina Schlipf samen te werken. De Notenkraker is een gelaagd werk, enerzijds is het psychologisch onderbouwd en schetst het de verhoudingen tussen de wereld van het kind en die van volwassenen. Anderzijds is het een wereld vol fantasierijke beelden die louter door hun visuele impact tot ons spreken. Die combinatie van concrete handeling en verbeelding is nu net iets dat zowel Katharina als ik telkens weer opnieuw in ons werk opzoeken.

81

Welke figuur in De Notenkraker vind je het meest interessant? Volpi: Drosselmeijer! Hij is beslist de span­ nen­dste en meest veelzijdige figuur. Hij staat ook het dichtst bij mij: hij is een scheppend kunste­­naar die een eigen fantasiewereld creëert en zo uit de realiteit vlucht, weg van zijn eenzaamheid en angsten. Zijn band met de kinderen fascineert me. Ik hou van het respect dat hij heeft voor de eerlijke critici die kinderen zijn, ik heb dat ook.

DE NOTENKRAKER KORT De Notenkraker (1892), gebaseerd op een sprookje van de Duitse schrijver E.T.A. Hoffmann, was geen makkelijke opdracht. Tsjaikovski en Marius Petipa hadden het er flink lastig mee. De première werd zelfs met een jaar uitgesteld. Aanvankelijk waren de recensenten niet mals voor de choreografie die ‘te weinig danspassen’ zou bevatten. De Notenkraker werd in 1892 voor het eerst opgevoerd in het Mariinskitheater in Sint-Petersburg en kende slechts veertien voorstellingen. Pas in 1934 vond de westerse première in Londen plaats, waarna het ballet verder de wereld veroverde. Het verhaal begint op kerstavond wanneer het meisje Clara van de mysterieuze oom Drosselmeijer een notenkrakerpop cadeau krijgt. In haar droom komt hij tot leven en wordt hij een prins, één die belaagd wordt door de Muizenkoning. De notenkraker vecht tegen de horde muizen, waardoor ze in het binnenste van Drosselmeijers toverlantaarn belanden. Daar ontmoeten ze de Sneeuwkoningin en de Suikertaartfee, die Clara en de prins meeneemt op een magische reis langs exotische landen en lekkernijen... Demis Volpi baseert zich op de oerversie van het ballet, maar maakt een eigen choreografie op de muziek van Tsjaikovski.

BALLET VLAANDEREN

DE NOTENKRAKER

Je laatste verhalend ballet was de bewer­king van de roman Meester van de zwarte molen (Krabat) van de Duitse jeugdauteur Otfried Preußler voor het Stuttgarter Ballett. Net zoals De Notenkraker is het een fantasy-verhaal, wat trekt je zo aan in zulke bijna verhalen? Volpi: Dans is de taal van de emoties en gevoelens, niet zozeer van gedach­ten. Fantastische verhalen zetten hande­ lingen om in metaforen, waardoor er een wereld vol symbolen ontstaat. Zulke verhalen hebben een unieke taal en esthetiek en een eigen universum. Die aanvankelijk banale handeling wordt daardoor universeel. Dans en het fantastische verhaal zijn als vertelvorm voor mekaar geschapen. Ze vullen mekaar perfect aan, ten­ minste als je erin slaagt om de dans ook een eigen gezicht te geven, een dat ook standhoudt, los van het oorspron­ kelijke verhaal. Krabat is het verhaal van een generatie, de generatie die in Duitsland in de Tweede Wereldoorlog gevochten heeft. Het verhaal bouwt zich met goede en slechte elementen op, en geeft zo de altijd geldende thematiek van de burger­moed iets universeels. Bij De Notenkraker daarentegen gaat het over volwassen worden en tegelijk over eeuwig jong willen blijven. Deze beide perspectieven krijgen gestalte door twee personages: het meisje Clara en haar suikeroom Drosselmeijer. Beiden zijn ze buiten­ staanders, eerst in de realiteit van de volwassen wereld, waartoe Clara nog niet behoort maar wel naar ver­ langt, terwijl Drosselmeijer er wel deel van uitmaakt, maar er zich niet echt mee bezighoudt. Daarna, in het tweede bedrijf, komen we terecht in een fantasierijk zonder veel concrete handelingen, maar met sterke beelden. Het is de wereld van de kinderlijke verbeelding, waartoe Drosselmeijer niet langer behoort, en waar Clara nu net wil uitgroeien. Zie je parallellen tussen Krabat en De Notenkraker? Volpi: Inhoudelijk zijn het twee totaal verschillende verhalen. Het enige wat hen verbindt, is het feit dat de hoofd­ personages in beide stukken zeer jonge mensen zijn, die in een andere

SEIZOEN 15—16

dimensie terechtkomen. Formeel gezien delen ze het aspect van de persoonlijke, eigen mythologie.

werkelijk over tweerichtingsverkeer gaat en we zonder strubbelingen de beste ideeën overhouden.

Net zoals Krabat is De Notenkraker een ballet voor kinderen én vol­ wassenen. Waarin schuilt de uit­ daging precies?

Kan je ons al een idee geven hoe De Notenkraker er zal uitzien?

Volpi: De echte grote uitdaging is het maken van een stuk voor kinderen. Kinderen zijn heel eerlijke toeschouwers, ze zien alles zonder ironie en zonder abstractie van tijd en ruimte. Kinderen kan je niet beliegen, ze mer­ken dat meteen en haken af. Ze willen ernstig genomen worden, en dat is dan ook onze plicht. Alleen wanneer je vanuit het gezichts­ punt van de kinderen werkt, heb je ze mee. De volwassenen zijn eerder zoals Drosselmeijer, ze willen weleens ver­ dwijnen in het rijk der fantasie en zo de realiteit ontvluchten. Ze beleven theater vanuit hun inner child, wat hen weer plezier geeft in het zien van de sterke beelden. Het decor en de kostuums zijn weer van Katharina Schlipf. Hoe ziet jullie samenwerking er concreet uit? Volpi: Katharina Schlipf is een uit­ zon­derlijke kunstenares. Ze is een ontwerpster die vanuit de dramaturgie vertrekt. Dat wil zeggen dat ze niets tekent voor ze inhoudelijk op hetzelfde punt zit als ik of de dramaturg. Meestal werkt ze heel nauw samen met ons. Eerst ontleden we het werk naar inhoud, vorm en context. Pas daarna hebben we het over onze interpretatie. Iedere kleine verandering heeft immers gevolgen voor heel het verhaal. Aan de hand van Katharina’s verzamel­ de beeldmateriaal krijgen we een eerste indruk van wat het kan worden. Zo groeit het concept langzaamaan en ont­wik­kelt ze de eerste ontwerpen. Nadat we die gezien hebben, gaan we met vernieuwde blik door het werk, we bespreken de esthetiek en waar nodig worden de ontwerpen bijgeschaafd voor ze naar het atelier gaan, dat ze zal uitvoeren. Later bij de repetities begeleidt Katharina mij ook. Tijdens de ontwikkeling van de scènes met de dansers duiken er immers vaak ideeën op die ook een weerslag hebben op het decor of de kostuums. Het is super dat onze samenwerking

Volpi: Helaas is het daar nog te vroeg voor, maar het staat vast dat de fantas­ tische droomwereld die Drosselmeijer tevoorschijn tovert, een lust voor het oog zal zijn. De oer-opvoering van Petipa’s Notenkraker vond plaats in 1892. Grijp je terug naar dat origineel of kies je voor een versie afgestemd op de 21ste eeuw? Volpi: Je moet de essentie van zo’n werk weten te vatten. Wat hebben Petipa en Tsjaikovski, zich baserend op E.T.A. Hoffmanns ver­tellingen, uitgedacht en waarom hebben ze bepaalde elementen gekozen? Daarna komt de vraag: waarom interesseert ons dat? Ik maak een eigentijds concept, vanuit het oogpunt van het nu, maar wel refererend naar het origineel en trouw aan de initiële intenties. Dat levert hopelijk een nieuwe interpretatie op, die de kern van het werk respecteert, maar tegelijk een brug slaat naar onze tijd. Wat is er zo bijzonder aan je samen­ werking met Ballet Vlaanderen? Volpi: Een balletgezelschap wordt gedragen door zijn dansers. Ik had meteen de indruk dat het een gezel­ schap met veel potentieel is waar men heel gemotiveerd is. Ik kijk ernaar uit om de dansers als individuele kunstenaars te benaderen, en weet zeker dat het een heel boeiend werk­ proces gaat worden. Ik moet bekennen dat ook de stad, Antwerpen, mij aantrekt. Het is een droom in zo’n stad een tijd te kunnen werken en… leven. In De Notenkraker maken we een reis naar het land van de Suikerfee en zijn er heel wat figuren die naar zoetigheden verwijzen, is dat niet geknipt voor Antwerpen? Volpi: Tot nu toe was elk bezoek aan Antwerpen een aan het land van de Suikerfee. Ik ben zeker dat indrukken die ik in de stad opdoe, in de fantasie­wereld van de voorstelling zullen sluipen.

82

DEMIS VOLPI

September 2015 begin je met de casting in Antwerpen. Welke andere projecten staan er tot dan nog op je agenda? Volpi: Op dit ogenblik werk ik aan Geschichte vom Soldaten voor het Stuttgarter Ballett, waar ik huischoreograaf ben en mijn artistieke thuishaven ligt. In maart stond werk van mij er geprogrammeerd in één recital met dat van Sidi Larbi Cherkaoui. Ik ga ook nog naar Leeds, waar het Northern Ballet mijn duet uit 2011, Little Monsters, brengt. In de zomer ga ik

naar Toronto om er samen met Shaun Amyot bij de National Ballet School een choreografie voor het cultuurprogramma van de PanAmerikaanse Spelen te maken. Verder staat Montevideo (Uruguay) nog op de agenda, waar ik een creatie zal maken voor het Ballet Nacional de Sodre onder leiding van Julio Bocca. Best wel wat (lacht).

SPEELDATA Stadsschouwburg Antwerpen zo 24°, di 26°, wo 27*, do 28, vr 29, za 30, zo 31° jan 19:30u/*15:00u (schoolvoorstelling)/ °15:00u

Nadja Kadel Opera Gent wo 10, do 11°, vr 12, za 13, zo 14° feb 19:30u/°15:00u KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van € 18 tot € 71 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding / backstage zie p. 121

Demis Volpi

83

BALLET VLAANDEREN

DOORNROOSJE

SEIZOEN 15—16

84

MARCIA HAYDÉE

85

BALLET VLAANDEREN

DOORNROOSJE

DOORNROOSJE Oorspronkelijke première Stuttgart, 10 mei 1987 Choreografie Marcia Haydée gebaseerd op de choreografie van Marius Petipa Muziek Pjotr Iljitsj Tsjaikovski Decor en kostuums Pablo Nuñez Lichtontwerp Marcia Haydée en Pablo Nuñez Instudering Marcia Haydée en Pablo Aharonian

IN DE BAN VAN DE BOZE FEE

Muzikale leiding N.N. Symfonieorkest Vlaanderen

SEIZOEN 15—16

86

MARCIA HAYDÉE

CARABOSSE IS VOOR MIJ NOCH EEN MAN, NOCH EEN VROUW OF EEN DIER, MAAR EEN DEMON ZOALS JE DIE AANTREFT IN HET JAPANSE KABUKI-THEATER. — MARCIA HAYDÉE —

87

DOORNROOSJE KORT Doornroosje, het sprookje uit de 17de eeuw van Charles Perrault, is een goed voorbeeld van de uitzonderlijke complexiteit van het klassieke ballet op het einde van de 19de eeuw. Virtuoze academische dans wordt verenigd met een fijnzinnige karaktertekening. Het sprookje van Doornroosje werd door Marius Petipa uitgebeeld als één groot divertissement waarin hij laat zien dat hij vooral excelleerde in het bedenken van verrassende, meeslepende variaties op pointes. De productie van de Braziliaanse choreografe Marcia Haydée uit 1987 omvat alles wat men van een grote klassieker verwacht: spectaculaire dansscènes, prachtige decors en kostuums, getekend door de veelbesproken Chileense ontwerper Pablo Nuñez. In haar versie is de rol van de boze fee Carabosse uitzonderlijk uitgebreid. Normaal gaat het om een mimerol, maar hier krijgt het personage meer body en uitstraling door middel van krachtige solopartijen en een uitgesproken karakter. Carabosse is een mannelijke rol geworden, een figuur die goed en kwaad, schoonheid en lelijkheid, in één persoon verenigt.

BALLET VLAANDEREN

DOORNROOSJE

VOOR CHOREOGRAFE MARCIA HAYDÉE DOMINEERT CARABOSSE 'DOORNROOSJE'

Productiebeeld Doornroosje, 2011

MARCIA HAYDÉE Choreografe “De belangrijkste rol in het werk is Carabosse, de boze fee. Ze is verbolgen omdat ze niet uitgenodigd werd op het doopfeest van Aurora. Daarom spreekt ze een vloek over haar uit. Carabosse word meestal voorgesteld als een oud en afstotelijk wezen. Dat klopt niet, vind ik. Het is noch een man, noch een vrouw of een dier, maar een demon zoals je die aantreft in het Japanse Kabuki-theater. Toen ik in 1984 dit stuk bewerkte voor het Stuttgarter Ballett, zag ik mijn kans schoon om een hedendaagse interpretatie van die figuur te geven. Ik had Richard Cragun, die 36 jaar mijn partner was, in gedachten. Ik respecteer het materiaal en de structuur van Petipa, maar voor Richard schreef ik een nieuwe choreografie. Ik maakte van hem een krachtige, verleidelijke figuur. Hij stak af tegen de rest door zijn manier van bewegen. Dit maakt het stuk meer hedendaags en levendiger. Niemand is helemaal goed of slecht. Je schoonheid verdwijnt ook niet omdat je slecht bent. Goed en kwaad zijn tegengestelde krachten die in ieder aanwezig zijn. Daarom wou ik dat de boze geest er net heel goed uitzag. Dat is zo belangrijk dat ik die choreografie nooit zomaar uit handen geef. Toen ik door toenmalig Ballet Vlaanderen-directrice Kathryn Bennetts gevraagd werd, ben ik komen kijken en ik ontdekte een fantastisch

SEIZOEN 15—16

gezelschap. Mijn oog viel al snel op Alain Honorez voor de rol van Carabosse. Die had precies de juiste uitstraling. Carabosse is meer dan een gefrustreerde, lastige fee, het personage wordt de belichaming van ‘het kwaad’ met bedoeling de hofhouding te vernietigen. Tegelijkertijd heeft de Lilac Fairy (de Seringenfee) een grotere rol te spelen. Als de essentie van het ‘goede’ moet ze veel kracht ontwikkelen om het kwade te bestrijden. Carabosse verschijnt op zeer dramatische wijze, hoog boven het hof. Ik heb er een krachtige dansrol van gemaakt, vol gedraaide sprongen en pirouettes, die het getormenteerde karakter van Carabosse benadrukken. Tussen de proloog en het eerste bedrijf voegde ik een theatrale tussenact in. Een groot zwart zijden doek daalt neer, waarin Carabosse zich wentelt als een boosaardige spin. Dit reuzendoek wordt opnieuw met groot effect gebruikt in de droomscène, wanneer Carabosse — die prins Desiré en de Seringenfee op weg naar de slapende Aurora in de gaten houdt — tracht de prins te vangen in haar duivelse web. Carabosse komt nog een laatste maal op het toneel aan het slot van de feestelijkheden, om ons eraan te herinneren dat het kwade niet volledig vernietigd is en altijd aanwezig zal blijven. Dat is ook de reden waarom Carabosse prominent aanwezig is gedurende het hele ballet.” Rina Barbier

88

MARCIA HAYDÉE

EEN ROL UIT DE DUIZEND Wanneer een ballet voor het eerst met de choreograaf wordt ingestudeerd bij een balletgezelschap, is dat toch telkens weer een nieuw creatieproces. Het karakter van de dansers brengt telkens weer iets nieuws in de rollen. Bij de eerste opvoering van Marcia Haydée’s Doornroosje in 2006 door Ballet Vlaanderen, castte Haydée Alain Honorez voor de rol van Carabosse. Voor Alain, die ook deze keer weer Carabosse danst, betekende dit een ommekeer in zijn carrière. Alain Honorez: “Uit heel het romantisch repertoire van de grote verhalende sprookjesballetten is Doornroosje mijn absolute favoriet. Het verhaal, de muziek, de dans, de emoties, alles is gewoonweg perfect. Nochtans, toen Doornroosje op het repertoire van Ballet Vlaanderen kwam, zag ik mij niet direct de rol van de prins dansen. Ik heb wel een aantal rollen van de ‘danseur noble’ vertolkt, maar toch ging mijn aandacht onmiddellijk naar de rol van Carabosse. Gewoonlijk is dat een karakterrol met veel mime en ik had geen idee wat voor een enorme dansrol het in de productie van Marcia Haydée was. Na het bekijken van de video wist ik dat het een zeer belangrijke rol was met veel spectaculaire solo’s, heel veel adembenemende scenische effecten, kortom een fantastische rol, zowel wat danstechniek als expressie betreft. Een rol voor een danseracteur en dat wilde ik echt doodgraag doen, omdat hij ‘vrijer’ van bewegen was dan die van de prins, en ik er veel van mezelf kon inleggen. Ik wou ook wel eens graag een ‘slecht’ personage gestalte geven!

89

In vroegere producties van Haydée’s Sleeping Beauty werd Carabosse altijd door een fysiek grote en gespierde danser vertolkt. Ik heb een andere lichaamsbouw en toch zei Marcia meteen: “hij wordt mijn Carabosse”. Je kan zeggen: ze kwam, ze zag en ze besliste. Ik was ongelooflijk dankbaar en fier en begon onmiddellijk zowel in de dansstudio’s als thuis te bedenken en uit te proberen hoe de rol te benaderen. Carabosse is een hoogtepunt uit mijn carrière en kwam precies op tijd. Ik danste al een hele tijd bij Ballet Vlaanderen, maar deze rol gaf mij bekendheid bij een breed publiek. Er was veel zeer positieve perskritiek, de rol gaf een extra dimensie aan mijn plaats binnen de groep. En natuurlijk waren er ook op vraag van Marcia de gast­ optredens als Carabosse in het buitenland, met het Santiago Ballet in Chili, met het West Australian Ballet in Perth… Zo heb ik een deel van de wereld gezien, dansers en andere gezelschappen leren kennen. Dat alles heeft me heel veel geleerd, en ja, het heeft me ook wel kieskeuriger gemaakt.

Walt Disney. Daar heet de boze fee Maleficent en in dat personage vond ik veel inspiratie: ze is slank, mooi, doorslecht en vooral ijzig koud. Wat me ook opviel waren de slanke handen met de heel lange puntige vingers, die alsmaar in beweging waren. De expressie van die armen en handen was groter dan die van het gelaat als een masker, dat er op wijst dat haar gevoelsleven zeer gericht is en geen brede waaier van emoties kent. Dat heb ik overgenomen om ‘mijn’ versie van Carabosse gestalte te geven. Ik moet er direct bij vermelden dat er uiteraard samenspraak was met Marcia en dat ze mij daarna carte-blanche gaf voor de benadering van de rol.”

SPEELDATA Opera Gent wo 23*, do 24, vr 25, za 26, zo 27° mrt 19:30u/*15:00u (schoolvoorstelling)/ °15:00u Stadsschouwburg Antwerpen wo 13, do 14, vr 15**, za 16**, zo 17° apr 19:30u/°15:00u (** zonder live orkest­ begeleiding) KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van € 14 tot €71 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130

Rina Barbier PLUS inleiding zie p. 121

Carabosse wordt soms door een vrouw vertolkt, maar meestal door een mannelijk danser, om de nadruk te leggen op de kracht van het kwaad en minder op de ‘venijnige’ trekjes ervan. Als man een vrouwenrol dansen is moeilijk: kostuum, haartooi, maquillage moeten juist zijn en de bewegingen zeker niet overdreven vrouwelijk. Om een mooi, maar geslachts­loos personage uit te beelden, was de zoektocht naar dit alles nog groter. Ik bekeek de tekenfilm Sleeping Beauty uit 1959 van

BALLET VLAANDEREN

RAVEL

SEIZOEN 15—16

90

SIDI LARBI CHERKAOUI, JEROEN VERBRUGGEN

91

BALLET VLAANDEREN

RAVEL

RAVEL Creatie wereldpremière Antwerpen, 28 mei 2016 Coproductie met Concertgebouw Brugge EXHIBITION (werktitel) Choreografie Sidi Larbi Cherkaoui Muziek Modest Moesorgski/ Maurice Ravel Schilderijen uit een tentoonstelling Kostuums Tim Van Steenbergen

RAVELS DOOS VAN PANDORA

PAVANE (werktitel) Choreografie Jeroen Verbruggen Muziek Maurice Ravel, Pavane pour une Infante défunte Maurice Ravel, Ma Mère l’Oye Kostuums Tim Van Steenbergen BOLÉRO Choreografie N.N. Muziek Maurice Ravel, Boléro Kostuums Tim Van Steenbergen

Muzikale leiding Yannis Pouspourikas Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen

Romaine Brooks, Ida Rubinstein, 1917, Smithsonian American Art Museum

SEIZOEN 15—16

92

SIDI LARBI CHERKAOUI, JEROEN VERBRUGGEN

Lees de naam Ravel en u denkt meteen: Boléro. Bekijk dit program­ma, ontdek het woord Boléro en er ontglipt u een enthousiaste ‘Oh’. Misschien neuriet u wel de melodie, tikt het ritme met lenige vingers op de tafel en moet u vervolgens verstrooiing zoeken om niet de rest van de dag behekst te blijven door Ravel. Hoe komt dat toch? Wat is het magische ingrediënt van een op het eerste zicht eenvoudig recept? Voor een Boléro op de wijze van Ravel heeft u slechts twee thema’s nodig, die telkens door andere instrumenten worden gespeeld. Na twee inleidende maten door de kleine trom zet u het eerste thema in door een enkele fluit, waarna langzamerhand het gehele orkest gaat meedoen. Let wel, elk opeenvolgende fragment gaat crescendo. Zo simpel kan een succescompositie toch niet zijn? Misschien zit het hem in de herhaling, want in de volledige versie wordt het basisthema 18 keer hernomen. Iets wat volgens psycho­ logen bewijst dat Ravel aan alzheimer leed toen hij het stuk schreef. Maurice Ravel twijfelde na het schrijven immers zelf ook wat aan zijn zinnen. Hij vond de compositie, die als een kauwgom aan een schoenzool aan zijn naam zou kleven, maar niets. Hij maakte zich er van af met een weinig enthousiaste: Malheureusement il est vide de musique. RAVEL OP BESTELLING Boléro was voor Ravel maar een opdracht, één van de zovele. Na een succesvolle tour­ nee langs verschillende Amerikaanse steden kwam Ravel in april 1928 per boot aan in Le Havre waar zijn Parijse vrienden hem opwacht­ten. Veel tijd om te feesten was er niet, want als gevierd componist lagen er alweer allerhande opdrachten op hem te wachten. Onder andere een nieuw werk dat in oktober in de Parijse Opéra in première moest gaan. Een ballet dat Ida Rubinstein, een beroemde Russische ballerina en actrice, bij hem had besteld voor hij naar Amerika vertrok. De excentrieke diva vertrouwde op zijn genie en had Maître Maurice carte blanche gegeven. Ravels eerste idee was om enkele stukken van Iberia van Albeniz te orkestreren, omdat hij zich door het intensieve reizen niet in staat voelde een belangrijke compositie te creëren. Maar zo makkelijk kwam hij er niet vanaf. Het lot wou dat alle orkestratierechten van het gehele oeuvre van Albeniz exclusief waren toegewezen aan de Madrileense componist en dirigent Fernandez Arbós. Een furieuze Ravel reageerde hierop met de woorden: Wie is deze Arbós eigenlijk? Deze wetten zijn belachelijk! Veel tijd om te fulmineren had hij echter niet want de premièredatum van de nieuwe productie waarin “La Ida” wou en zou

93

schitteren, stond al vast. De bestelling hing als een zwaard van Damocles boven het vermoeide hoofd van Ravel. ZOMAAR EEN IDEE Wanneer Ravel precies de inval kreeg voor het eenvoudige Boléro-concept is niet bekend. In het wellicht onbetrouwbare verslag van zijn collega Gustave Samazeuihl, die hem trof in zijn vakantieoord St-Jean-de-Luz, vinden we dit: “Voordat ik ‘s ochtends naar buiten ging om te zwemmen, had ik het genoegen Ravel, gekleed in een gele peignoir en schar­ lakenrode badmuts, te ontmoeten. Hij speelde met een vinger het thema van ‘Boléro’ en zei me ‘Mme Rubinstein heeft een ballet bij me besteld. Vind je niet dat deze melodie iets volhardends in zich heeft? Ik ga proberen het een behoor­lijk aantal keer te herhalen zonder ontwikkeling, terwijl ik het geleidelijk opbouw met mijn allerbeste orkestratie”. Dit was einde juli 1928. Tot oktober werkte Ravel heel hard aan dit idee. De première op 21 november 1928 wordt een succes. De choreografe was Bronislava Nijinska (zus van) en het ballet speelde zich af in een Spaanse taberna waar Ida op de tafel danste. Voor Ravel zelf was het onvermoede succes een raadsel. Om foute theorieën over zijn Boléro te voorkomen, schreef Ravel veilig­ heids­halve aan de criticus Calvocoressi: “Ik verlang bijzonder graag dat er geen mis­ verstanden ontstaan over mijn ‘Boléro’. Het is een experiment in een heel bijzondere en beperkte richting, en het moet niet beschouwd worden als een poging iets anders te bereiken of meer dan dat, dan wat het nu bereikt. Voor de première waarschuwde ik voor het effect dat wat ik had gecomponeerd een stuk was dat 17 minuten duurde en geheel gebaseerd was op een orkestraal weefsel zonder muziek - op een lang, zeer gelei­ delijk crescendo. Er zijn geen contrasten en er zijn vrijwel geen vondsten, behalve in het basisidee en de wijze van uitvoeren. De thema’s zijn onpersoonlijk - volksmelodieën van het gebruikelijke Spaans-Arabische soort. Wat er dan ook ooit tegenovergesteld is beweerd, de behandeling van het orkest is eenvoudig en rechtlijnig, zonder de kleinste poging tot virtuositeit.” Ravels poging tot minimaliseren, mislukte. Het stuk staat bekend als één van zijn meesterwerken. Aanvankelijk had men dit positieve onthaal nog kunnen toeschrijven

RAVEL KORT De Franse componist met een grote liefde voor Spaanse invloeden blijft een inspiratiebron voor choreografen. Aanstormend talent Jeroen Verbruggen, die ooit als jonge student-danser van de Koninklijke Balletschool Antwerpen de Prix de Lausanne wegkaapte, laat zich inspireren door Ravels Pavane pour une Infante défunte. Ook artistiek leider en sterchoreograaf Sidi Larbi Cherkaoui vertaalt Ravel naar dans en gaat voor Schilderijen uit een tentoonstelling, weliswaar oorspronkelijk van Moesorgski, maar in een orkestratie van Ravel. Uiteraard mag op een aan Ravel gewijde voorstelling zijn Boléro niet ontbreken. Een eigen Boléro op het palmares hebben, staat bij vele choreografen op het artistieke verlanglijstje. Wie laat zijn demonen deze keer los op Ravels mythische compositie? Een verrassend program­ ma waarmee Ballet Vlaanderen weleens dansgeschiede­nis zou kunnen schrijven.

BALLET VLAANDEREN

RAVEL

WAT RAVEL VOOR MOESORGSKI DEED De Russische componist Modest Moesorgski (1839-1881) was niet zo goed in het afmaken van zijn stukken. Het feit dat hij wel van een borrel hield, kan daarbij wel een rol gespeeld hebben. Moesorgski werd beroemd dankzij zijn opera Boris Godoenov (1869) en vooral de pianocyclus Schilderijen uit een tentoonstelling (1874), geschreven naar aanleiding van een herdenkings­­ tentoonstelling voor de schilder Victor Hartmann, een goede vriend van hem die enkele maanden eerder was overleden. Tien van de tentoon­ gestelde schilderijen, verbonden door ‘promenades’, dienden als inspiratie­bron voor de cylcus. De titels alleen al maken je echt benieuwd naar de schilderijen: Gnomus, Ballet van de kuikens in de dop, De hut op kippenpoten... Ten tijde van de creatie was Moesorgski al behoorlijk aan lager wal geraakt en was alcohol zijn laatste vriend. Begin 1881 werd de componist opgenomen in het ziekenhuis, waarna hij zich letterlijk in het graf dronk. Postuum bogen zich verschillende componisten over zijn muzikale erfenis. Schilderijen uit een tentoonstelling bleef een curiosum voor piano tot Maurice Ravel het werk orkestreerde in 1922 en de harten van menige muziekliefhebber veroverde.

aan het alles-verkopende-charisma van Ida Rubinstein. IDA LA DIVINA De Russische Ida Lvovna Rubinstein (1885 1960) was niet alleen ballerina, choreografe, actrice, muze en mecenas, ze was een feno­ meen. Als weesmeisje, weliswaar uit een rijke Joodse familie in Oekraïne, kreeg ze (zoals zovelen) een dansopleiding bij Michel Fokine in Sint-Petersburg. Niets uitzonderlijks, tot ze in 1908 debuteerde in Oscar Wildes Salomé, waarin ze de erotische Dans van de zeven sluiers vertolkte. Plots was haar naam gemaakt. Dat was ook Sergei Diaghilev niet ontgaan. Hij engageerde haar voor zijn net opgerichte Ballets Russes en gaf haar prompt de titelrol in Cléopâtre (1909) en de rol van Zobéide in Shéhérazade (1910) met als partner de

legendarische Vaslav Nijinski! Terwijl Ida als ballerina niet eens veel voorstelde, werd elke femme fatale-rol haar wellicht letterlijk op het lijf geschreven. Parijs lag aan haar voeten en daar zat haar “sensuele, weelderige oriëntaalse dansstijl” voor iets tussen. Eigenzinnig als ze was en ook rijk genoeg om haar eigen weg te gaan, verliet Rubinstein in 1911 de Ballets Russes om haar eigen troupe op richten: het Ballet Ida Rubinstein. Een eerste succes oogstte ze met Le Martyre de Saint Sébastien (1911), op muziek van Claude Debussy. Fokine tekende voor de choreografie en Ida danste de hoofdrol. Dat was meteen voer voor controverse, want de aartsbisschop van Parijs bekritiseerde het feit dat een joodse de rol van een Roomse heilige vertolkte. Ida Rubinstein stond sowieso in het middelpunt van de belangstelling. Ze was bevriend met beroemdheden als Sarah Bernhardt, Marc Chagall, Jean Cocteau

Valentin Serov, portrait of Ida as Salome, 1910

SEIZOEN 15—16

94

SIDI LARBI CHERKAOUI, JEROEN VERBRUGGEN

en André Gide. Als koningin van de beau monde werd ze in talloze al-dan-niet naaktportretten vereeuwigd door kunstenaars als Kees van Dongen, Valentin Serov, de artdeco-beeldhouwer Demetre Chiparus, en de Amerikaanse kunstenares Romaine Brooks, die Ida als trieste Venus schilderde. Niet zomaar: Rubinstein was biseksueel en had een paar jaar een relatie met Brooks. MET DANK AAN… Daarenboven was Rubinstein ook mecenas en financieel in staat de grootste componisten te engageren. Zo bestelde ze bij Ravel niet alleen Boléro, maar ook La Valse, en bij Igor Stravinsky Le baiser de la fée en Perséphone. Wat gebeurde met haar als Joodse tijdens WOII? Some girls have all the luck: Ida kon tijdig naar Londen vluchten en verbleef daar in een suite in het Ritz-hotel. Natuurlijk zette

ze zich in voor gewonde Franse soldaten. Na de oorlog keerde ze terug naar Frankrijk en vestigde zich in Les Olivades in Vence, waar ze in 1960 overleed. Het staat vast dat u zonder Ida nu niet met “pom...popopom...pompom” in uw hoofd zat. Maar daarmee is niet de hele magie van dit muziekstuk verklaard. Maar liefst 87 jaar na de première raken we er nog niet over uitgepraat. Talloze choreografen, waaronder Sidi Larbi Cherkaoui, maakten hun versie van de befaamde Boléro. Naast het temmen van de opzwepende muziek moeten ze ook nog vechten tegen de schaduw van de choreograaf wiens naam evenzeer met de Boléro verbon­den blijft als die van Ravel: Maurice Béjart.

SPEELDATA Opera Antwerpen za 28, zo 29° mei, wo 1*, do 2, vr 3, za 4, zo 5° jun 20:00u/*15:00u (schoolvoorstelling)/ °15:00u Concertgebouw Brugge wo 8 jun 20:00u in het kader van het festival Vive le Boléro Opera Gent do 16, vr 17, zo 19°, do 23, za 25 jun 20:00u/°15:00u

Chris Van Camp KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van €12 tot €48 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding zie p. 121

95

BALLET VLAANDEREN

ARTIESTEN

MARCIA HAYDÉE De Braziliaanse sterdanseres, choreografe en artistiek directeur Marcia Haydée (°1937) is het levende bewijs dat een ballerina niet artistiek dood is op haar veertigste. Ze is onbetwist een van de belangrijkste ballerina’s van de 20ste eeuw en was vast verbonden aan het Grand Ballet du Marquis de Cuevas en het Stuttgart Ballett. Marcia Haydée danste onder meer met Rudolf Noerejev, Mikhail Baryshnikov en Richard Cragun als partner. Ze creëerde onvergetelijke rollen in vele John Cranko- balletten zoals Romeo and Juliet (1962), Onegin (1965), The Taming of the Shrew (1969), Carmen (1971) en Initials R.B.M.E. (1972). Ook voor MacMillan, Tetley en Neumeier was ze de ideale ‘leading lady’ en inspiratiebron. Haydée staat bovendien bekend om haar acteertalent dat ze onder meer in de film The Turning Point van Hertbert Ross uit 1977 bewees. In 1976 werd ze artistiek directeur van het Stuttgart Ballett, en in 1993 nam ze ook nog de leiding over het Chileense Santiago Ballet. In 1995 beëindigde ze beide mandaten en sindsdien werkte ze geregeld in Duitsland als choreografe. Marcia Haydée kwam in 2006 voor het

SEIZOEN 15—16

eerst naar Ballet Vlaanderen om haar versie van Doornroosje in te studeren, nu keert ze ervoor terug. Haar credo: ‘Ik wil dat de mensen kunnen meeleven met wat op het podium gebeurt.’ TAMAS MORICZ

Venetië, PARTS, Palucca University, het Boston Conservatory of Music, Istanbul University en het Cullberg Ballett. Begin 2015 werd Moricz aangeworven door Ballet Vlaanderen als artistiek codirecteur naast Sidi Larbi Cherkaoui. Hij coacht de dansers in september bij hun eigen choreografieën voor Choreolab.

Bij het Ballett Frankfurt werkte Tamas Moricz intensief samen met William Forsythe. Als danser was Moricz te zien in werk van Jan Fabre, Forsythe, Mats Ek, Jiří Kylián, Jacopo Godani, Crystal Pite, Antony Rizzi, Amanda Miller, Jonathan Burrows, Saburo Teshigowara en vele andere makers. De voorbije tien jaar reisde Tamas Moricz echter de wereld rond om zijn eigen dans-trainingmethode Movement & Awareness te onderrichten en zijn belangrijke inzichten te delen. Hij ontwikkelde zijn leermethode, die ook sportwetenschap, therapeutische oefeningen, de Forsythe improvisatietechnieken en diverse mindfullnessmethodes omvat, vanuit zijn achtergrond als klassiek danser en op basis van zijn ervaringen bij het Ballett Frankfurt. Zijn onderricht bracht hem wereldwijd in contact met organisaties zoals onder meer de Biënnale van

96

UITGELICHT

HANS VAN MANEN Hans van Manen (°1932) wou altijd al danser worden. Door de naoorlogse omstandigheden - de moeder van Hans voedde haar zoon alleen op - kreeg hij eerst een baantje als toneelkapper. Het duurde echter niet lang voor hij zijn entree in de balletwereld maakte. Van Manen studeerde ondermeer bij Sonia Gaskell, Françoise Adret en Nora Kiss. Toch stond het in de sterren geschreven dat Hans van Manen zou uitgroeien tot een van de belangrijkste choreografen van Nederland. Van 1973 tot 1985 werkte hij voor Het Nationale Ballet. Door de stijl van zijn choreografieën, die zich kenmerkt door een heldere structuur en een bedrieglijke eenvoud, kreeg hij de bijnaam “de Mondriaan van de dans”. In de meer dan 150 balletten die van Manen tot op heden maakte, combineerde hij moderne met klassieke dans en was hij niet bang de dansers onverwachte theatrale zetten te laten doen, zoals lopen, rennen of het roken van een sigaret. De verbinding van humor en muzikaliteit is een rode draad die door veel van zijn balletten loopt. Vooral door het Nederlands Dans Theater en Het Nationale Ballet

97

werden (en worden nog steeds) veel van zijn choreografieën op de planken gebracht. In het buitenland waren zijn balletten o.a. te zien bij het Stuttgart Ballett, Bayerisches Staatsballett München, Staatsballett Berlin, National Ballet of Canada, het Londense Royal Ballet, het Royal Danish Ballet, Ballett Zürich, San Francisco Ballet, Compañia Nacional de Danza, Ballet de l’Opéra de Paris, Ballett am Rhein, Wiener Staatsballett en het gezelschap van Alvin Ailey. In 2000 kreeg van Manen de Erasmusprijs voor zijn verdiensten voor de Dans in Nederland. In de motivatie waren er lovende woorden voor van Manens creativiteit en het internationale karakter van zijn carrière. Hij werd ook benoemd tot Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw en officier in de Orde van Oranje Nassau. Hans van Manen is ook gerenommeerd als fotograaf. In de productie van Manen/ Cherkaoui brengt Ballet Vlaanderen dit seizoen twee van zijn legendarische choreografieën.

JEROEN VERBRUGGEN Jeroen Verbruggen studeerde aan de Koninklijke Balletschool in Antwerpen, en kaapte in 2000 op de Prix de Lausanne de zilveren medaille en de publieksprijs weg. Dit bracht hem in de mogelijkheid om een jaar te studeren aan de National Balletschool of Canada in Toronto. In 2001 werd hij met zijn zelf gechoreografeerde solo Hyperballad tweede op de Eurovision for young dancers competition in Londen. Jeroen Verbruggen danste daarna twee jaar bij Ballet Vlaanderen, toen onder leiding van Robert Denvers. Hij ontmoette er kunstenaars als Jan Fabre. In 2003 sloot hij aan bij het Ballet d’Europe in Marseille, onder leiding van Jean Charles Gil. In 2004 werd hij eerste solist bij Les Ballets de Monte Carlo, van Jean Christophe Maillot. Hij danste er vele hoofdrollen in Romeo & Juliet, Cinderella, en in Balanchines Prodigal Son. Hij bracht ook werk van gastchoreografen waaronder In memoriam en Mea Culpa van Sidi Larbi Cherkaoui, The second detail van William Forsythe en in Spectre de la Rose van Marco Goecke. Het werken met Goecke noemt Verbruggen één van de meest inspirerende

BALLET VLAANDEREN

ARTIESTEN UITGELICHT

samenwerkingen uit zijn carrière. Als choreograaf werkte Verbruggen voor VRT-projecten, maakte hij de solo Jack(L)in the box voor het Monaco Dance Forum i.s.m. ESAP Pavilion Bossio of Monaco en IUAV van Venice, de Princesse Grace academy of dance en vele avonden voor jonge choreografen bij Les Ballets de Monte Carlo. In 2012 vroeg Jean Christophe Maillot Jeroen om zijn eerste officiële choreografie te maken voor Les Ballets de Monte Carlo met de titel Kill Bambi, in samenwerking met het Parijse modehuis “On aura tout vu”. In 2013 pakte Jeroen opnieuw uit met een creatie voor Les Ballets de Monte Carlo; Arithmophobia, dat werd gebracht in de Opéra Garnier in Monte Carlo. In november 2014, presenteerde hij voor het eerst een avondvullend werk met zijn interpretatie van De Notenkraker voor Le Ballet du Grand Théâtre de Genève. Jeroen legt zich voortaan volledig toe op choreografie en werkt aan nieuwe creaties voor Les Ballets de Monte Carlo, die in de loop van 2015 in première gaan. In 2016 volgt dan zijn debuut bij Ballet Vlaanderen in het programma Ravel.

BALLET VLAANDEREN

DEMIS VOLPI Demis Volpi kreeg zijn dansopleiding in Buenos Aires, Toronto en Stuttgart, waarna hij negen jaar danste bij het Stuttgarter Ballett. In 2006 wierp hij zich op het choreograferen en maakte vier werken voor de reeks Junge Choreographen bij het NoverreGesellschaft Stuttgart. Zijn eerste creatie voor het Stuttgarter Ballett was Big Blur in 2010, meteen het startschot voor vele creaties onder meer voor het American Ballet Theatre in New York, het ballet van het Badisches Staatstheater Karlsruhe, de John Cranko Schule in Stuttgart, het Augsburger Ballett, het Chileens Nationaal Ballet en Ballett Dortmund. Met Little Monsters, een duet voor solisten van het Stuttgarter Ballett won Volpi in Toronto de Erik Bruhn prijs voor beste choreografie 2011. De solo Spacemen die Volpi in 2011 in Chili creëerde, werd er door de critici tot beste Dansstuk in Chili 2012 uitgeroepen. In maart 2013 werd Demis Volpi na de première van zijn eerste verhalend ballet Krabat – naar de jeugdroman van Otfried Preußler – in het operahuis in Stuttgart door Reid Anderson tot huischoreograaf benoemd. In 2014 kreeg hij voor deze productie de Duitse dansprijs Zukunft.

Demis Volpi is bijzonder productief en zijn werk is gegeerd bij talloze internationale gezelschappen. Tijdens het seizoen 2015-'16 debuteert hij met zijn versie van De Notenkraker ook bij Ballet Vlaanderen.

98

CONCERTEN

WAGNERS WERELD 1 & 2 oktober 2015 p. 102

OPERA VLAANDEREN CONCERTEN

OPERETTEPARELS 1 & 5 januari 2016 p. 103

100

CONCERTEN

RUSSISCH MEESTERSCHAP 26 & 28 februari 2016 p. 104

101

MIDDAGCONCERTEN vanaf 22 oktober 2015 p. 106

CONCERTEN

WAGNERS ROOTS

WAGNERS ROOTS Werken van Beethoven, Weber, Meyerbeer, Berlioz, Liszt en Wagner Muzikale leiding Leif Segerstam Tenor Andreas Schager Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen SPEELDATA De Roma Antwerpen do 1 okt 20:00u Opera Gent vr 2 okt 20:00u KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van € 10 tot € 45 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130

VAN INSPIRATIE TOT MEESTERSCHAP Wagner assimileerde op zijn eentje quasi de totale Europese muziekcultuur om uit te komen bij een uitgesproken persoonlijke stijl, die op haar beurt één van de meest invloedrijkste uit de muziekgeschiedenis werd. Hij ging vooral te rade bij componisten die in de eerste helft van de negentiende eeuw zelf op de grenzen van de traditie stootten en op zoek gingen naar middelen om deze te doorbreken. Zijn grote Duitse voorbeelden waren Beethoven en Weber. Beethovens Leonore III was voor de grote Beethovendirigent Furtwängler ‘een manier om via de absolute muziek een uiteenzetting te formuleren over de betekenis van de toekomstige Wagnercomposities’. Beethoven met zijn innoverende behandeling van motief en melodie en Weber, die in zijn Oberon woord en muziek expressief laat samenkomen, inspireren de zoekende, debuterende Wagner. Toen de mateloos ambitieuze, jonge Wagner de Parijse scène bestormde, raakte hij danig onder de indruk en in de ban van hét Franse muziekgenre van de jaren 1830, de grand opéra, en van zijn hogepriester Giacomo Meyerbeer. Wagners derde opera Rienzi is er zijn hoogst persoonlijke interpretatie van. De vernieuwende elementen die hij uit Meyerbeers composities distilleerde, bleef hij doorheen zijn ganse oeuvre verder uitdiepen en herwerken. Dit ondanks het feit dat hij ondertussen Meyerbeer als één van zijn meest geduchte concurrenten ging beschouwen en neersabelde in zijn geschriften. Samen met Meyerbeer maakte een andere Franse grootmeester, namelijk Berlioz met zijn idée fixe-systeem, een onver­ge­telijke indruk op de jonge Wagner. Franz Liszt, die midden de jaren 1850 intense contacten onderhield met de geïsoleerde Wagner en later zijn schoonvader werd, kan men als de laatste belangrijke inspiratiebron voor Wagners muzikale vorming beschouwen. Één van zijn iconische symfonische gedichten, Les Préludes, was daar zeker niet vreemd aan.

PLUS inleiding zie p. 121

CONCERTEN

102

OPERETTEPARELS

TRIPPEL, TRIPPEL, TRIPPELTRAPP... ZWEVEND HET NIEUWE JAAR IN Dans, pikante intriges en een exotische setting, meer hebben de meesters van de operette niet nodig om onvergetelijke werken te componeren. Operette, een ode aan de levensvreugde en het dansplezier: een eresaluut aan de kunst van het zweven in hogere sferen in combinatie met voeling behouden met de meer aardse genoegens. Meer heeft Opera Vlaanderen niet nodig om een meeslepend muzikaal Nieuwjaarsfeest te bouwen. Meer is ook niet nodig om in het bestek van een concert de dagelijkse besognes te vergeten en weg te dromen in een zwoele, bedwelmende wereld van meeslepende operetteparels en zich te verliezen in een dwingende dansroes. Zowel in Strauss’ Die Fledermaus als in Kalmáns Die Csárdásfürstin en in Lehárs Die lustige Witwe - om maar de meest beroemde titels van deze grootmeesters te noemen - worden spannende situaties, onverwachte plotwendingen en sensuele verleidingsscènes begeleid door en vormgegeven in onverwoestbare dans- en vocale nummers. Uitnodigingen tot een dansje worden onweerstaanbare verleidingsscènes, volksdansen worden vurige, patriottische liefdesverklaringen en de frivole Maximmeisjes zijn de inspiratie voor wat een losbandige Parijse avond moet worden. Dit zijn maar een paar insteken voor dit operetteconcert waarmee in Opera Vlaanderen nieuwjaar 2016 wordt gevierd. En feesten wordt het, met als ster van de middag en avond, de alom gevierde Belgische tenor Thomas Blondelle.

OPERETTEPARELS Walsen en fragmenten uit operettes van Johann Strauss, Franz Lehár, Emmerich Kálmán, e.a. Muzikale leiding Alexander Joel Tenor Thomas Blondelle Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen SPEELDATA Opera Gent vr 1 jan 15:00u Opera Antwerpen di 5 jan 20:00u KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van € 10 tot € 45 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130

103

CONCERTEN

RUSSISCH MEESTERSCHAP

MIJLPALEN UIT DE RUSSISCHE ROMANTIEK

RUSSISCH MEESTERSCHAP Modest Moesorgski (1839-1881) Monologen uit Boris Godoenov (orkestratie: Nikolaj Rimski-Korsakov) Michaïl Glinka (1804-1857) Ouverture tot Roeslan en Ljoedmila Pjotr Iljitsj Tsjaikovski (1840-1893) Symfonie nr. 5, opus 64 Muzikale leiding Dmitri Jurowski Bas Alexey Tikhomirov Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen SPEELDATA Opera Gent vr 26 feb 20:00u

Glinka, Moesorgski, Rimski-Korsakov en Tsjaikovski: vier Russische grootmeesters én operacomponisten uit de 19de eeuw verenigd in één programma! Een eigen Russische stem in de 19de-eeuwse muziek werd niet bepaald door de mate waarin de eigen folklore haar plaats opeiste, wel door de versmelting van invloeden uit de Russische volksmuziek met technieken en vormen uit de westerse kunstmuziek. Mikhail Glinka en Pjotr Iljitsj Tsjaikovski waren twee componisten die uitmuntten in deze originele blend en die de Russische muziek wereldfaam bezorgden. In dit concert, samengesteld door maestro Dmitri Jurowski, delen ze het podium met Modest Moesorgski die, in vergelijking met zijn collega’s, sterker focuste op de Russische volksmuziek maar die evengoed zijn westerse klassiekers kende. Nikolaj Rimski-Korsakov, Ruslands meest briljante symfonicus uit de romantische traditie, is vertegenwoordigd met zijn eigen orkestratie van Modest Moesorgski’s Boris Godoenov. In de dramatische monologen uit Boris Godoenov van Modest Moesorgski treedt de Russische bas Alexey Tikhomirov als solist aan. Vorig seizoen ontroerde hij menige operabezoeker met zijn indringende vertolking van Dosifej in Khovansjtsjina (Moesorgski). Ook al toont tsaar Boris Godoenov zich in praktijk een rechtvaardige heerser, hij gaat geleidelijk ten onder aan schuldbewustzijn en de herinnering aan zijn misdaad. “Tsjaikovski’s muziek is even Russisch als het vers van Poesjkin, de zang bij Glinka of een portret van de schilder Orest Kiprenski”, zo schreef Igor Stravinsky in een brief aan Sergej Diaghilev in 1921. Tsjaikovski’s Vijfde Symfonie in es, opus 64, is typerend voor de vrije omgang van Russische componisten met de westerse muziektraditie. De symfonie in kwestie mag dan al getekend zijn door een terugkerend ‘noodlotsmotief’ en het grote dramatische gebaar niet schuwen, we zijn veraf van de doorwrochte symfonische vorm à la Beethoven. Tsjaikovski profileert zich als een geboren lyricus die een veelheid aan tegenstrijdige emoties combineert met een virtuoos orkestraal kleurenpalet en die met de keuze van een wals als intermezzo ook balletmuziek een plaats geeft in de symfonische vorm.

Opera Antwerpen zo 28 feb 15:00u KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van € 10 tot € 45 meer info op www.operaballet.be met een abonnement krijgt u meer: zie p. 130 PLUS inleiding zie p. 121

CONCERTEN

104

ARTIESTEN UITGELICHT

LEIF SEGERSTAM

THOMAS BLONDELLE

DMITRI JUROWSKI

De Finse dirigent en componist Leif Segerstam wordt als één van de meest interessante en veelzijdige muzikale talenten van zijn generatie aanzien. Hij begon zijn dirigentenloopbaan in de operahuizen van Helsinki, Stockholm en Berlijn. Daarna volgden gastoptredens in alle grote operahuizen ter wereld, waar hij vooral naam maakte als Wagnerdirigent. Segerstam realiseerde vele succesvolle cd-opnames. De Sibelius/Rautavaara-opnames met het Helsinki Filharmonisch Orkest werden bekroond met internationale muziekprijzen. Ook als componist is Leif Segerstam buitengewoon creatief. Hij tekende o.a. voor meer dan 200 symfonieën. In Opera Vlaanderen dirigeerde hij een opgemerkte en bij momenten bloedstollende Peter Grimes. In het kielzog van deze productie leidde hij het Symfonisch Orkest van Opera Vlaanderen in een gesmaakt concert ‘Van mens en zee’ tijdens het welke zijn Symfonie Nr. 204, ‘NY71U (a life-booking-code)’ gecreëerd werd.

De Belgische tenor Thomas Blondelle won in 2011 de Tweede Prijs op de Koningin Elisabethwedstrijd Zang. Dit maakte hem op slag beroemd in binnen- en buitenland. Hij was toen al lang niet meer aan zijn proefstuk toe. Vanaf het begin van zijn carrière was het duidelijk dat Thomas Blondelle een echt theaterbeest was. Hij leefde zich uit op binnen- en buitenlandse podia in de meest uiteenlopende operapartijen. Sedert 2009 is hij vast ensemblelid van de Deutsche Oper Berlijn. Wagner, Richard Strauss, Verdi, Mozart en operette worden meer en meer vast repertoire van de jonge Belg. Hij brengt iedere vertolking met evenveel panache en overtuigingskracht.

Tijdens vorige seizoenen in Opera Vlaanderen trakteerde chef-dirigent Dmitri Jurowski het publiek op tal van meesterwerken uit het Russische operarepertoire. Zo was er een Tsjaikovski-drieluik met Mazeppa, Jevgeni Onegin en Tsjarodejka; een verpletterende productie van Dmitri Sjostakovitsj’ Lady Macbeth van Mtsensk en de imposante Khovansjtsjina van Moesorgski. Maestro Jurowski is Opera Vlaanderens ‘Russische connectie’ want ook in concerten pakte hij uit met grote bladzijden uit de Russische muziekliteratuur zoals Tsjaikovski’s Vierde Symfonie, Moesorgski’s Liederen en dansen van de dood en de pakkende Vijftiende Symfonie van Sjostakovitsj. Niettemin voelt Dmitri Jurowski zich evengoed thuis in Italiaanse opera en belcanto - getuige ook zijn gastdirectie op het Rossini Festival van Pesaro en profileerde hij zich met veel bijval in het Duitse operarepertoire met kleppers als Tristan und Isolde en Der Rosenkavalier.

105

CONCERTEN

MIDDAGCONCERTEN

LUNCHEN BIJ DE BUREN

MIDDAGCONCERTEN

In Antwerpen kan u het middagconcert combineren met een warme lunch bij onze buren van brasserie Gustav (€17,50 per persoon).

De middagconcerten van Opera Vlaanderen zijn een begrip. Maandelijks trakteren we u op een boeiend en verrassend programma rond een operatitel op onze affiche. Behalve door de muziek van de geprogrammeerde opera laten we ons inspireren door de inhoudelijke thema’s van het werk, de context waarbinnen de componist werkte en het cultuurhistorische kader. Daarbij durven we zeker buiten de lijntjes te kleuren. In het intieme en prachtige kader van onze foyers in Antwerpen en Gent treden jonge zangers aan, specialisten kamermuziek en musici uit het eigen huis.

KAARTEN vanaf za 22 aug om 11:00u van €10 tot €15 meer info op www.operaballet.be Programma's onder voorbehoud. Wijzigingen zijn steeds mogelijk.

OPERA VLAANDEREN

106

MIDDAGCONCERTEN

MINNESANG/ MEISTERSANG von der Vogelweide, von Eschenbach; Liederen van Grieg, Emil Sjögren e.a. In Tannhäuser en Die Meistersinger von Nürnberg verdiepte Richard Wagner zich in de wereld van de middeleeuwse Minnesänger en de 16de-eeuwse Meistersinger. De poëzie en muziek van historische meesters als Walther von der Vogelweide, Wolfram von Eschenbach en Hans Sachs treden in dialoog met romantische Liederen rond Tannhäuser en zijn collega’s. Een boeiende crossover met sopraan Lore Binon, Jurgen De bruyn (luit, guiterne en zang), Didier François (viola d'amore a chiavi) en pianist Petros Bakalakos. Coproductie met ‘Zefiro Torna’.

ARMIDA ABBANDONATA Cantate ‘Armida abbandonata’, van G.F. Händel naast aria’s uit opera’s rond Armida (Gluck, Jommelli e.a.) Sopraan Ilse Eerens en pianiste Inge Spinette trakteren u op grote bladzijden uit de diverse Armida’s die de operaliteratuur rijk is en brengen de dramatische barokcantate Armida abbandonata van Georg Friedrich Händel. Dramaturg Piet De Volder portretteert de mythische verleidster en tovenares aan de hand van fragmenten uit Torquato Tasso’s Gerusalemme liberata.

SCÈNES DE LA VIE DE BOHÈME Aria’s uit Puccini’s en Leoncavallo’s ‘La Bohème’; Léhar, Offenbach, e.a. Jong, vrij, arm, bruisend van creativiteit én steeds in voor feestjes… Dat is de bohémien ten voeten uit. Sopraan Chia-Fen Wu, tenor Adam Smith lid van het jonge ensemble van het huis - en pianist Jef Smits brengen een wervelende operarevue rond het romantische kunstenaarsideaal. De perfecte mix om het oude jaar af te sluiten en het nieuwe in te zetten! A donderdag 17 december 12:30u G vrijdag 8 januari 12:30u

A donderdag 26 november 12:30u G vrijdag 27 november 12:30u

A donderdag 22 oktober 12:30u G vrijdag 30 oktober 12:30u

SHAKESPEARE ANNIVERSARY Liederen op teksten van William Shakespeare van o.m. Gerald Finzi, Sibelius, Korngold en Castelnuovo-Tedesco In 2016 herdenken we de 400ste sterfdag van William Shakespeare. Engelands illustere bard, die ook in de focus staat met een nieuwe productie van Otello (Verdi), wordt in dit concert geëerd met prachtige liederen zoals de cyclus Let Us Garlands Bring van Gerald Finzi. Bariton Toby Girling - die eerder Winterreise bij ons vertolkte - wordt begeleid aan de piano door JeanneMinette Cilliers. A donderdag 25 februari 12:30u G vrijdag 26 februari 12:30u

QUARTETT WIENER ART Kamermuziek van Schubert, Zemlinsky en Wolf Tijdens zijn werk aan Der König Kandaules trof Alexander Zemlinsky het nieuws van het overlijden van zijn collega en dichte vriend Alban Berg. Hij schreef prompt een ‘in memoriam’ - het Strijkkwartet Nr. 4, dat in 1936 in Wenen voor het eerst weerklonk in private kring. Dit intrigerende werk omringen we met twee kleinere werken voor vier strijkers die in Wenen ontstonden: Quartettsatz, D 703 van Franz Schubert en de verrukkelijke Italienische Serenade van Hugo Wolf. Het Morandi Quartet, met strijkers van het eigen orkest, staat garant voor kamermuziek op hoog niveau. A donderdag 24 maart 12:30u G vrijdag 25 maart 12:30u

107

BERLIN/WIEN/ BROADWAY Liederen en songs van componisten in Amerikaanse ballingschap: Kurt Weill, Benjamin Britten, E. W. Korngold en Hanns Eisler Kurt Weill was één van de vele Duits­ talige componisten die onder druk van het nazisme Europa inruilde voor een nieuw leven in de States. Daar ontpopte hij zich tot een succesvol componist voor Broadway. Rond de figuur van Weill verzamelen we componisten die tijdelijk neerstreken in de States, zoals Benjamin Britten, of die hun laatste adem uitbliezen in Hollywood, zoals E.W. Korngold. Een nieuwe oogst jonge zangers van International Opera Academy stort zich op een aanstekelijke mix van Lieder en Amerikaanse songs. A donderdag 12 mei 12:30u G vrijdag 13 mei 12:30u

OPERA VLAANDEREN

EXPLORER

BABEL p. 110

VOOR LEERKRACHTEN EN HUN LEERLINGEN p. 115 WINTERSPROOKJES p. 112 EXPLORER

108

EXPLORER / KINDEREN EN JONGEREN

KINDERVOORSTELLINGEN p. 111

109

EXPLORER

KINDERVOORSTELLINGEN

BABEL

6+

Welkom in Babel, de stad waar niemand iemand verstaat maar iedereen wel graag iedereen begrijpt. Dat kan dankzij het Babels. In het Babels wordt helder gebrabbeld, teder gescholden, hartelijk gevochten, wreed graag gezien. In het Babels worden Babelaars dromers, bouwers, helden en zelfs goden. In het Babels reikt Babel tot de hemel overdag, tot de sterren tijdens de nacht.

Voor de ‘urban opera’ Babel slaan auteur Frank Adam en compo­nist/trompettist Sam Vloemans de handen in elkaar. We maken kennis met een plaats waar honderden talen door elkaar gesproken worden en waarin toch samengeleefd wordt. Een plaats die telkens opnieuw uitgevonden wordt. Babel is een ruimte vol vriendschap en liefde waar mensen elkaar ontmoeten. Maar het is onvermijdelijk ook een haard van conflicten, ruzies, discussies en jaloezie. Babel wordt een ontroerende muziektheaterproductie voor

EXPLORER

de ganse familie met het Kinderkoor Opera Vlaanderen, acht live muzikanten en drie operazangers in een taal die niemand begrijpt en daardoor het universele verhaal van een samenleving vertelt. Vol volle woorden en lege zinnen, vol lege woorden en volle verhalen. Vol muziek en humor. Benoît De Leersnyder en I Solisti del Vento maakten voor Opera Vlaanderen afgelopen seizoen al met veel succes de jongerenvoorstelling Heart 2 get en zijn nu terug met deze voorstelling voor het jonge volkje.

110

KINDERVOORSTELLINGEN

Muzikale leiding Francis Pollet, Sam Vloemans Regie Benoît De Leersnyder Compositie Sam Vloemans Libretto Frank Adam Scenografie Emilie Lauwers Met Jean Bermes, Denzil Delaere, een sopraan en Kinderkoor Opera Vlaanderen Live muziek I Solisti del Vento Coproductie met HETPALEIS en I Solisti del Vento SPEELDATA HETPALEIS Antwerpen vr 18°, za 19, zo 20, di 22, wo 23, zo 27, di 29, wo 30 dec, zo 3, wo 6 jan 15:00u/°20:00u di 5, do 7 jan 13:30u (schoolvoorstellingen) Opera Gent wo 27, za 30, zo 31 jan 15:00u wo 27, vr 29, vr 29* jan 10:00u/*14:00u (schoolvoorstellingen) Ook te zien in Hasselt, Leuven, Brugge, Turn­hout, Tongeren en Kortrijk

KAARTEN € 15 / € 7 (-16) vanaf za 22 aug 11:00u schoolvoorstellingen alleen via www.operaballet.be Voor de Antwerpse voorstellingen verloopt de kaartverkoop alleen via HETPALEIS, zie www.hetpaleis.be

111

EXPLORER

WINTERSPROOKJES

Alle voorstellingen voor kinderen in januari bundelen we in het festival WINTERSPROOKJES, dat hiermee aan zijn 3de editie toe is.

WIN

TERSPROOKJES

WWW.OPERABALLET.BE/WINTERSPROOKJES EXPLORER

112

KINDERVOORSTELLINGEN

BIG BANG 2015 4+

KUNSTENDAG VOOR KINDEREN 6+

OPERAREIS 4+

BIG BANG is een bruisend muziek­ festival voor een jong publiek dat dit jaar niet minder dan zijn twintigste verjaardag viert! Voor hen bouwen verschillende grote cultuurhuizen in Europa zich jaarlijks om tot een avontuurlijk muzikaal labyrint. Zo worden ook Opera Gent en de Handelsbeurs Concertzaal gastheer voor deze feestelijke editie! Op hun verkenningstocht wordt het jonge publiek geconfronteerd en getrak­teerd op een veelkleurig muzi­ kaal programma met concerten, installaties en workshops. Muzikanten uit verschillende genres en stijlen gaan in BIG BANG op zoek naar de beste manier om hun muziek voor kinderen te presenteren. Maar BIG BANG is niet alleen een festival voor, maar ook met kinderen. Voor elke editie gaat een doorwinterde muzikant een dialoog aan met jonge instrumentalisten of zangers en deelt met hen het podium.

Voor de 3de editie van deze hoogdag voor kinderen met een hart voor kunst, nodigen we iedereen uit in Theater ‘t Eilandje. We maken je in twee ludieke voorstellingen van een uurtje wegwijs in de wondere wereld van opera en ballet. Smeer die stem dus en gooi de benen al maar los. In Gent is het trouwens ook een hele dag feest voor kinderen, met een nieuwe editie van BIG BANG in de opera en de Handelsbeurs.

Operareis heeft ondertussen al menig kleuter laten kennismaken met de wondere wereld van de opera. Laat je samen betoveren door onze prachtige zalen en wandel door de magische wereld van de operazangers. Soms zijn de zangers vrolijk, maar soms zijn ze ook verdrietig of boos. Via muzikale spelletjes kijkt acteur Hendrik Van Eycken samen met de kinderen hoe ze zich die dag voelen.

Een project van Zonzo Compagnie in coproductie met Opera Vlaanderen en Handelsbeurs Concertzaal, gesteund door de Vlaamse Gemeenschap, Stad Gent, Provincie Oost-Vlaanderen en het Europese Creatieve program­ma van de Europese Unie. In samenwerking met Europalia Turkije en De Centrale vzw

Theater ‘t Eilandje Antwerpen zo 15 nov 14:00u Kaarten €3 vanaf za 22 aug om 11:00u

Uitvoerders: Sabrina Avantario (piano), Hendrik Van Eycken (acteur) en gastzangers Opera Antwerpen vr 8 jan 10:00u en 11:00u (schoolvoorstellingen) za 9 jan 14:00u en 15:30u (familievoorstellingen) Opera Gent zo 10 jan 14:00u en 15:30u (familievoorstellingen) ma 11 jan 10:00u en 11:00u (schoolvoorstellingen) Kaarten €6 / €5 euro (scholen) vanaf za 22 aug 11:00u schoolvoorstellingen alleen te koop via www.operaballet.be/scholen

Opera Gent en Handelsbeurs Concertzaal Gent zo 15 nov vanaf 13:00u Kaarten vanaf za 22 aug 11:00u

113

EXPLORER

KINDERVOORSTELLINGEN

GRIETJE DE HEKS 8+

ROMANTISCH KINDERBAL 6+

DE TEERLING VAN MOZART 6+

Welkom in het wereldberoemde huis van koek en snoepgoed, je bent net op tijd voor het eten. Op het menu staat Hansworst met friet en appelmoes, een specialiteit van Heks. Grietje steekt een handje toe in de keuken, zij zal zelf het lekkere worstvlees kneden. Wat zullen we smullen! Jammer dat Hans er zelf niet meer van zal kunnen proeven… Er was eens… een keuze, een moeilijke keuze. Terugkeren naar de arme ouders of bij de fijne Heks blijven? Vegen of vliegen met die bezem? Leven met of zonder broer? Voetballen of toveren? Heks worden of Grietje blijven? Grietje de heks is prikkelend muziek­ theater dat grote vragen stelt en verrassende antwoorden wil geven. In een woud ergens op de grens tussen opera en musical zingen Grietje, Heks en Hans zich een hoogst originele weg doorheen hun eigen sprookje, op zoek naar het zo ongrijpbare lang en gelukkig.

Heb je ooit je mooiste jurk of leukste kostuum willen aantrekken en dan in een mooie zaal vol kroonluchters willen dansen? Deze keer kan het in de prachtige salons van de Opera in Gent en Antwerpen. Een echte dansmeester leert je de pasjes om elegant en waardig te lopen, te zitten en uiteraard te dansen. En je danst natuurlijk op leuke klassieke muziek die live wordt gespeeld. Dresscode: verras ons met je mooiste kledij!

Het wonderkind Wolfgang Mozart speelde samen met zijn zus Nannerl reeds op zeer jonge leeftijd concertjes in de salons van hertogen en koningen. Na hun Weense debuut nam vader Mozart hen mee op tournee doorheen Europa. En uiteraard mocht toen een bezoek aan de bruisende steden Antwerpen en Gent niet ontbreken. Op deze muzikale reis maken we kennis met de muziek en de liederen van de kleine en grote Wolfgang. We zien hoe uit kleine melodietjes langzaam een groter werk kan ontstaan via muzikale spelletjes die Mozart zelf bedacht. Met het gemak waarmee wij met een dobbelsteen gooien, schreef de kleine Mozart zijn noten op papier. De Teerling van Mozart is een burleske voorstelling waarin het plezier van het musiceren centraal staat.

Opera Antwerpen wo 13 jan 10:00u (schoolvoorstelling) wo 13 jan 15:00u (familievoorstelling) Kaarten €8 vanaf za 22 aug 11:00u schoolvoorstellingen alleen via www.operaballet.be/scholen

Uitvoerders: Lieven Baert (dansmeester), Lukas Huisman (piano) Opera Antwerpen za 9 jan 11:00u Opera Gent zo 10 jan 11:00u Kaarten €8 vanaf za 22 aug 11:00u

Uitvoerders: Chia-Fen Wu (sopraan), Dimos De Beun (klavecimbel/fluit), Piet Convents (acteur) Opera Gent zo 24 jan 10:00u en 11:00u (familievoorstellingen) ma 25 jan 10:00u en 11:00u (schoolvoorstellingen) Opera Antwerpen zo 31 jan 14:00u en 15:30u (familievoorstellingen) ma 1 feb 10:00u en 11:00u (schoolvoorstellingen) Kaarten € 6 / € 5 euro (scholen) vanaf za 22 aug 11:00u schoolvoorstellingen alleen via www.operaballet.be/scholen

EXPLORER

114

VOOR LEERKRACHTEN (EN HUN LEERLINGEN)

EDU-RONDLEIDINGEN 5+

OPERASPOKEN 6+

OPERATRAJECTEN 15+

Op zoek naar een eerste kennismaking met de opera? Dan is een rondleiding voor en achter de schermen van ons operahuis alvast de geknipte activiteit voor je klas. Dwars doorheen de bruisende activiteiten in onze gebouwen, trekken we de ene deur na de andere discreet open. Op een speelse manier loodsen we je zo langs de bekende en minder gekende plekjes tussen muren die bol staan van de geschiedenis. Geef je ogen de kost!

In de Opera op zolder bevinden zich tussen de spinnenwebben en de krakende vloer griezelige figuren... ’s Avonds als de muziek door de planken van het plafond heen klinkt, komen ze tot leven. Tijdens deze workshop worden prachtige aria’s en meeslepende ouvertures op je losgelaten en proef je al doende van de grote emoties uit de opera. Vertrekkend vanuit deze muziek geven we samen vorm aan de ronddwalende schimmen. Wedden dat je zingend het lokaal uitkomt? De workshop duurt 50 minuten, is geschikt voor alle klassen van het lager onderwijs en gaat door in onze operagebouwen.Vanaf twee klassen of meer komen we deze workshop ook bij u in de klas geven.

Wie eens wil proeven van de totaal­ ervaring genaamd opera, doorloopt best alle stappen van het operatraject. Tijdens een eerste inleiding op maat duiken de leerlingen in de verhaalstof van de operaproductie die ze zullen meemaken. Voeg daar nog een rond­ leiding met kijkje achter de schermen aan toe en iedereen is klaargestoomd om vooral ten volle te genieten van alles wat er op toneel gebeurt. De zetels die we voor scholen tijdens onze avondvoorstellingen voorzien, smachten om ingenomen te worden. Het wordt hoe dan ook een hele belevenis; een avondje uit in ‘operastijl’ om nooit te vergeten.

Praktisch € 3 per persoon (per 15 personen 1 begeleider gratis) reserveren alleen via www.operaballet.be/scholen

Praktisch € 3 per persoon reserveren alleen via www.operaballet.be/scholen

Voor de inleiding in de klas en de rond­leiding maken we een afspraak. De data van de voorstellingen liggen vast. Opera Antwerpen wo 14 okt 19:30u Tannhäuser zo 20 dec 15:00u La Bohème wo 17 feb 20:00u Otello wo 30 mrt 20:00u Der König Kandaules di 10 mei 19:30u Idomeneo wo 29 jun 20:00u Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Gent vr 4 dec 19:30u Armida wo 13 jan 20:00u La Bohème di 15 mrt 20:00u Otello di 19 apr 20:00u Der König Kandaules wo 25 mei 19:30u Idomeneo Praktisch € 20 per persoon (max. 40 leerlingen per voorstelling per school, per 15 personen 1 begeleider gratis) reserveren alleen via www.operaballet.be/scholen

115

EXPLORER

VOOR LEERKRACHTEN (EN HUN LEERLINGEN)

SCHOOLVOORSTELLINGEN BALLET VLAANDEREN 10+ Van ballet gaat een bijzondere magie uit, dat staat vast. En misschien zijn jongeren daar nog wel extra gevoelig voor. Daarom stelt Ballet Vlaanderen elk seizoen weer een paar voorstellingen specifiek open voor middelbare scholen, studenten van het Deeltijds Kunstonderwijs of balletscholen. Het tarief is supervoordelig, de ervaring steevast onvergetelijk.

RESEO-CONFERENTIE ‘YOUTH OPERA: DIGITAL SHIFT AND YOUNG CRITICS SEMINAR’ RESEO is het Europees netwerk van educatieve diensten van verschillende operahuizen. De doelstelling van hun conferenties is om kennis en expertise op vlak van opera- en danseducatie met elkaar te delen. De focus zal deze keer liggen op het gebruik van multimedia bij de workshops rond digitale compositie. Opera Gent do 2 tot za 4 jun

Stadsschouwburg Antwerpen wo 27 jan 15:00u De Notenkraker Opera Gent wo 23 mrt 15:00u Doornroosje Opera Antwerpen wo 1 jun 15:00u Ravel Kaarten € 8 tot € 10 reserveren alleen via www.operaballet.be/scholen

EXPLORER

116

SCHOOLPROJECTEN

SCHOOLPROJECTEN Elk jaar werkt de educatieve dienst van Opera Vlaanderen met een aantal scholen gedurende enkele maanden intensief rond een operatitel. Het resultaat én hoogtepunt van dit proces is een voorstelling op de grote scène van de opera.

DE ONDEUGENDE CUPIDO i.s.m. Basisschool Terleie

BABEL, VAN MENS TOT MENS i.s.m. Sint-Barbaracollege Gent

200 kleuters van Terleie uit Gent gaan de confrontatie aan met Armida van Rossini. Ridders, tovenaressen, beto­verde bossen, draken en aard­ geesten. Dit verhaal bevat alle ingre­ diënten om er een feeërieke en speelse voorstelling van te maken. Professionele opera­zangers geven dit project een extra dimensie.

Aansluitend bij de jongerenproductie Babel organiseert Opera Vlaanderen ook een schoolproject rond dezelfde thematiek. Maar met de leerlingen van het Sint-Barbaracollege Gent (tussen 2,5 en 12 jaar oud) willen we met dit project focussen op de verbindende elementen van het Babelverhaal. Na de Babelse spraakverwarring werd de wereld niet alleen opgedeeld in verschil­lende talen, maar ook in verschillende religies en zelfs huidskleuren. Op het eerste zicht voldoende stof tot conflict. De klassieke (opera) muziek treedt in dialoog met verschillende etnische muziekvormen. Onbekend blijft niet onbemind.

Opera Gent za 12 dec 15:00u ORPHEUS, TERUG NAAR DE OORSPRONG i.s.m. de vrije Israëlische school voor Secundair Onderwijs Yavne Het eerste ritme ontstond per toeval bij het beitelen van een steen, het vallen van een tak. Het waaien van de wind en het bruisen van de zee inspireerde iemand om zijn keel open te zetten en klank te maken. Die eerste melodie ving de aandacht van een aantal omstaanders die hun oren niet geloofden. De muziek was geboren. De leerlingen van de Yavne-school uit Antwerpen reizen door de geschiedenis van de opera. Met een arsenaal aan bekende melodieën en aria’s maken zij hun eigen operavoorstelling.

Opera Gent vr 3 jun 18:00u za 4 jun 15:00u

Opera Antwerpen zo 10 jan 15:00u

117

EXPLORER

PLUS

PLUS

118

PLUS

Klassiek in de stad Inleidingen & backstage Rondleidingen Opera & film Rondom opera Opera Vlaanderen & deSingel Ballet Vlaanderen & deSingel Festival van Vlaanderen Gent Het grote operabal

119

Klassiek in de stad p. 120 inleidingen & backstage p. 121 Rondleidingen p. 121 Opera & film p. 122 Rondom opera p. 123 Opera Vlaanderen & deSingel p. 125 Ballet Vlaanderen & deSingel p. 126 Festival van Vlaanderen Gent p. 127 Het grote operabal p. 127

PLUS

OPERA + BALLET +

SPEELDATA

KLASSIEK IN DE STAD

Sint-Jansplein Antwerpen za 5 sep 16:00u (kinderworkshop ballet) za 5 sep 20:30u (ballet) zo 6 sep 11:30u (opera) zo 6 sep 18:00u (Re-Mix Orchestra) zo 6 sep 19:30u (deFilharmonie) KAARTEN

Twee orkesten, 40 koorleden, een resem solisten, 2 dirigenten, 35 dansers, een groot podium, een legertje technici en een steeds groeiend aantal klapstoelen: voor de kick-off van het Antwerpse klassieke muziekseizoen mag het wat meer zijn. Klassiek in de stad is dan ook niet zomaar een festival, het is een groot feest dat steevast op meer dan 10.000 bezoekers mag rekenen. Tijdens het tweedaagse festival maken we een zeer divers publiek warm voor een repertoire dat zich in het verleden vooral verschool achter de statige gevels van opera- en concerthuizen. Wat blijkt? Bekende en minder bekende aria’s en ouvertures, de mooiste klassieke melodieën en de virtuoze gratie van de dansers laten niemand onberoerd. Hoe klassiek een publiekstrekker werd en in het bruisende bioritme van de stad sloop. Ook dit jaar is het Sint-Jansplein weer het decor voor dit stilaan legendarische evenement. zaterdag 16:00u Ballet Vlaanderen opent de dans, met een workshop speciaal op kindermaat.

Gratis Reserveren is niet nodig meer info en volledig programma www.klassiekindestad.be

zaterdag 20:30u Vanaf nu trekken we alle registers open. Nieuwe en oude pas de deux, ensembles uit grote balletklassiekers, maar net zo goed frisse choreografieën van jong talent. zondag 11:30u Een aperitiefconcert om u tegen te zeggen. Want er zit niet elke dag een toporkest, het beste operakoor ter wereld (toch als we dit jaar de International Opera Award winnen waarvoor we genomineerd zijn) en een resem internationale solisten voor u klaar. In een uurtje loodst deze topbezetting onder leiding van dirigent Jan Schweiger u door het hele seizoen van Opera Vlaanderen, zodat u alvast kan kiezen voor welke producties u zich later tijdens het seizoen in het rode fluweel wil nestelen. Muzikale leiding: Jan Schweiger Zangers: Leonard Bernad, Liene Kinča, Adam Smith en Tineke Van Ingelgem Symfonisch Orkest, Koor en Kinderkoor Opera Vlaanderen Op zondagavond is het dan nog de beurt aan onze collega’s van deFilharmonie. De presentatie van dit feestweekend is in handen van Thomas Vanderveken (o.v.) en Kurt Van Eeghem.

PLUS

120

OPERA + BALLET +

INLEIDINGEN OPERA & BALLET

RONDLEIDINGEN

Vlak voor aanvang van elke operaen balletvoorstelling en bepaalde concerten, trakteren we u op een gratis inleiding. Daarin wordt het werk, het verhaal, de muziek, de enscenering of de choreografie voorgesteld door de dramaturgen van Opera Vlaanderen of andere specialisten. De inleiding start steeds 45 minuten voor aanvang van de voorstelling en is volledig gratis. De ideale last-minute voorbereiding op uw opera- of balletavond.

In het operagebouw in Gent staan bezoekers vaak versteld van de pracht van het rijke interieur: de schitterende kroonluchter, de hoefijzervorm van de theaterzaal en de drie rijkversierde salons (die hebben ze zelfs in Versailles niet!), getuigen van een ongeziene grandeur. In de Antwerpse Opera zijn het dan weer de prachtige plafondschildering, de bijzondere akoestiek en het grootse zijtoneel die steevast indruk maken. En bij Ballet Vlaanderen maakt u vanop de eerste rij de dagelijkse discipline mee van de dansers en hun entourage. Tijdens een rondleiding in één van onze theaters krijgt de bezoeker inzicht in de artistieke en logistieke werking van onze bruisende huizen. Als de plan­ning het toelaat, gunnen we u ook een blik achter de schermen. Maar zelfs als dat niet lukt, gaat u zeker met blijvende herinneringen naar huis. Een ideale (eerste) kennismaking met opera of ballet. De rondleidingen in Gent worden verzorgd door gidsenvereniging Gandante, in Antwerpen worden ze gegeven door erkende gidsen van de Stad Antwerpen.

GRATIS met een geldig ticket voor de voorstelling. Opgelet: het aantal zitplaatsen in de foyer van Opera Antwerpen en in Stadsschouwburg Antwerpen is beperkt, kom dus op tijd. BACKSTAGE Meteen nadat het doek van de voor­ stelling gevallen is, nemen wij u mee in de wondere wereld achter dat doek. We ontrafelen voor u hoe de magie van wat u net op scène zag precies tot stand kwam. Uitleg over de technische hoogstandjes, de ‘petites histoires’ over zangers en dansers of de kostuums en rekwisieten van nabij bekijken: het kan allemaal. En onze medewerkers beantwoorden graag alle vragen die u nog voor hen heeft. Opera Antwerpen za 17 okt na Tannhäuser vr 1 apr na Der König Kandaules wo 29 jun na Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

de datum wel in de drukke planning van onze huizen passen. We werken ook graag een arrangement uit met bv. koffie en taart, een aperitief of een lunch na afloop van de rondleiding. Kaarten €100 per gids (max. 20 pers. per gids) [email protected] of online via www.operaballet.be/ groepen

Instaprondleiding op zaterdag Toevallige passanten, toeristen, buurtbewoners, maar net zo goed operaliefhebbers of wie gewoon nieuwsgierig is naar wat er zich achter die statige muren afspeelt: iedereen is welkom!

Opera Gent vr 25 sep na Tannhäuser za 13 feb na De Notenkraker zo 24 apr na Der König Kandaules

Opera Antwerpen za 10 okt, za 7 nov, za 12 dec, za 13 feb, za 26 mrt, za 7 mei, za 25 jun 15:00u

Kaarten €5 vanaf za 22 aug 11:00u

Opera Gent za 26 sep, za 24 okt°, za 21 nov, za 19 dec, za 27 feb, za 12 mrt, za 23 apr, za 18 jun 15:00u /°11:00u Kaarten € 6 / € 3 (reductie -18) Groepsrondleidingen op aanvraag Op zoek naar de ideale activiteit voor uw organisatie, vereniging, vriendenkring of familie? Voor groepen organiseren we rondleidingen in onze huizen op maat, maar natuurlijk moet

121

PLUS

OPERA + FILM

OPERA & FILM Opera en film. Opera en film schurken graag tegen elkaar aan, schuwen de confrontatie niet, gaan geregeld de dialoog aan en doen enthousiast aan kruisbestuiving. Redenen te over voor Opera Vlaanderen om samen met Cinema Zuid een filmprogramma rond een aantal operaproducties voor te stellen.

ROND TANNHÄUSER Stalker Andrej Tarkovski za 10 oktober, 20:30u Inleiding: 20:15u ROND LA BOHÈME La Vie de Bohème Aki Kaurismäki za 12 december, 20:30u Inleiding: 20:15u ROND OTELLO Damage Louis Malle za 13 februari, 20:30u Inleiding: 20:15u ROND DER KÖNIG KANDAULES Bitter Moon Roman Polanski za 26 maart, 20:30u Inleiding: 20:15u Kaarten www.cinemazuid.be

PLUS

122

RONDOM OPERA i.s.m. Amarant

Rondom elke opera is er veel te vertellen, veel te leren en veel te ontdekken. Daarom organiseert de afdeling dramaturgie van Opera Vlaanderen, in nauwe samenwerking met vzw Amarant, een aantal cursus­ dagen waarin inhoudelijk dieper wordt ingegaan op een specifieke opera. Verschillende deskundigen op het gebied van opera, musicologie, geschiedenis en literatuur worden uitgenodigd om hun visie met betrekking tot een opera met u te delen. Een uitgelezen kans om u te verdiepen in één of meerdere werken. Bij inschrijving voor elke cursus, alleen via Amarant, ontvangt u 10% korting bij Opera Vlaanderen op losse kaarten voor de opera in kwestie (Tannhäuser, Otello, Der König Kandaules, Idomeneo) op een datum naar keuze (maximum 2 tickets per inschrijvingen en geldig in categorie 1 tot 5). Kaarten voor de voorstellingen zijn rechtstreeks te bestellen bij Opera Vlaanderen vanaf de start verkoopdatum van elke productie op 070 22 02 02 of www.operaballet.be met de korting­ code die u bij uw cursuspakket krijgt. Deelnemers aan de rondomcursus­ dag kunnen de rondomdag in de Opera gratis bij­wonen. Reservatie verplicht bij het bespreekbureau.

RONDOMCURSUSDAG TANNHÄUSER

RONDOMCURSUSDAG OTELLO

VERSCHEURD TUSSEN LIEFDE EN KUNST

REQUIEM VOOR EEN ZIEK VERSTAND

Kiest Tannhäuser voor de hedonis­ tische onderwereldseksualiteit van Venus of voor de geestelijke bovenwereldliefde van Elisabeth von Thüringen? En is het mogelijk om het ene op te geven om naar het andere te streven? Tegen de achtergrond van Das Junge Deutschland combineert Richard Wagner zijn kritiek op het christendom met zijn fascinatie voor de oudheid om een verhaal te vertellen over seksuele drift en spiritueel verlangen. David Vergauwen gaat op zoek naar de historische voedingsbodem van deze opera en onderzoekt de manier waarop de romantici ermee omgingen. Dramaturg Piet De Volder zoomt in op het regieconcept van Calixto Bieito’s productie in Opera Vlaanderen en vergelijkt scenische visies op Tannhäuser.

Dat Giuseppe Verdi een boon had voor het werk van Shakespeare is algemeen bekend, maar dat de Italiaanse maestro met Macbeth, Otello en Falstaff steevast eigenzinnige dramaturgische lezingen presenteerde van Shakespeareklassiekers, wordt minder vaak belicht. Tijdens een cursusdag rond Otello verkennen we eerst Shakespeares klassieke tragedie over jaloezie, eergevoel en multiculturalisme. Uw gids is Jürgen Pieters, die de cultuurhistorische achtergrond van de tekst uitdiept en met u dieper ingaat op een aantal sleutelscènes. Dramaturg Luc Joosten volgt met u het traject van theater naar muziektheater en maakt duidelijk waarom men Verdi’s Otello wel eens straffer en sterker durft te noemen dan het origineel waarop de componist zich baseerde. Meteen geeft hij ook een toelichting bij de nieuwe productie van deze Verdi-opera in Opera Vlaanderen door regisseur Michael Thalheimer.

deSingel Antwerpen do 10 sep 10:00u - 16:30u Zebrastraat Gent vr 11 sep 10:00u - 16:30u KAARTEN € 26 / € 23 (Vrienden & abonnees Opera Vlaanderen) alleen via www.amarant.be RONDOMDAG TANNHÄUSER Op een rondomdag in Opera Gent wordt u ingewijd in de vele muzikale motieven van de opera door Jef Smits, hoofd van de muzikale instudering in Opera Vlaanderen. We maken een deel van het repetitieproces mee, gevolgd door een nabespreking.

deSingel Antwerpen vr 12 feb 10:00u - 16:30u Zebrastraat Gent vr 4 mrt 10:00u - 16:30u Kaarten € 26 / € 23 (Vrienden & abonnees Opera Vlaanderen) alleen via www.amarant.be

Opera Gent za 12 sep 12:30u - 17:30u Kaarten € 10 vanaf za 22 aug 11:00u meer info via www.operaballet.be Deelnemers van de rondom­ cursus­dag kunnen de rondomdag gratis bijwonen. Reservatie verplicht bij het bespreekbureau.

123

PLUS

RONDOM OPERA

RONDOMCURSUSDAG DER KÖNIG KANDAULES VAN MYTHE NAAR DIEPTEPSYCHOLOGIE Koning Kandaules en Gyges, de beide hoofdfiguren uit Zemlinsky’s opera Der König Kandaules (1935-’36), zijn vandaag wat in de vergetelheid geraakt, maar eeuwenlang vormden ze samen een dankbare inspiratiebron voor kunst en literatuur. Het verhaal van de koning die uit overmoed zijn eigen vrouw naakt presenteert aan zijn vriend en daardoor zowel de vrouw als zijn macht kwijtraakt, heeft tot de verbeelding van vele kunstenaars gesproken. Sinds de opkomst van de moderne seksuologie in de 19de eeuw werd de naam van Kandaules weer nieuw leven ingeblazen als verwijzing naar een seksuele fantasie en dito praktijk. Het ‘Candaulisme’ is een soort van voyeurisme, waarbij men niet zichzelf, maar de partner letterlijk blootstelt of aanzet tot seksuele praktijken. Dramaturg Luc Joosten en professor Filip Gerardyn (UGent) (onder voorbehoud) zoomen in op het fenomeen ‘Kandaules’ en kaderen Zemlinsky’s opera in de hedendaagse psychologie en cultuur. deSingel Antwerpen di 22 mrt 10:00u - 16:30u Zebrastraat Gent ma 11 apr 10:00u - 16:30u Kaarten € 26 / € 23 (Vrienden & abonnees Opera Vlaanderen) alleen via www.amarant.be

RONDOMCURSUSDAG IDOMENEO OVER DE WREEDHEID VAN GODEN EN HET FALEN VAN MENSEN Het verhaal over Idomeneus, de speervechtende koning van Kreta, werd al door Homeros in Ilias verteld. Net zoals dat bij Odysseus het geval was, waren niet zijn heldendaden voor de poorten van Troje van belang, maar eerder het verhaal over zijn thuiskomst. Op volle zee komt zijn schip in een storm terecht, waarbij hij Neptunus belooft om in ruil voor zijn leven het eerste wezen te offeren dat hij op land tegen zal tegenkomen. Idomeneus overleeft en wordt op het strand aangetroffen door zijn zoon die niet was opgehouden naar hem te zoeken. In een dagcursus gaat David Vergauwen op zoek naar de oorsprong van het verhaal, naar Mozarts muzikale innovaties, naar de omstandigheden rond de première, naar de opdracht­ gever en natuurlijk naar haar bood­ schap. Want wat voor een wreed verhaal is dit eigenlijk? Een vader die zijn zoon zal offeren? En hoe valt dit te rijmen met Mozarts Verlichting? Wat is het dat Mozart ons wil vertellen? deSingel Antwerpen di 12 apr 10:00u - 16:30u Zebrastraat Gent di 17 mei 10:00u - 16:30u Kaarten € 26 / € 23 (Vrienden & abonnees Opera Vlaanderen) alleen via www.amarant.be RONDOMDAG IDOMENEO Op een rondomdag in Opera Antwerpen worden we wegwijs gemaakt in de partituur van Mozart door een dramaturg en een repetitor. Aansluitend maken we een repetitie mee van de nieuwe productie in Opera Vlaanderen, gevolgd door een nabespreking. Opera Antwerpen za 23 apr 12:30u - 17:30u Kaarten € 10 vanaf za 22 aug 11:00u meer info via www.operaballet.be

PLUS

124

OPERA VLAANDEREN & DESINGEL

2 ABONNEMENTEN

GROTE MYTH(OLOG)ISCHE FIGUREN

RONDOM WAGNER

Ook dit seizoen presenteren Opera Vlaanderen en deSingel twee gezamen­ lijke abonnementen. We zochten en vonden een thematische link tussen ons beider programma's.

ORESTEA II

BACH / BEETHOVEN / LISZT / BARTÓK

Losse kaarten voor deze voorstellingen zijn alleen te koop via www.desingel.be of 03 248 28 28.

Romeo Castellucci / Socìetas Raffaello Sanzio

Mariam Batsashvili

Twintig jaar na de creatie van Orestea keert Romeo Castellucci terug naar een van zijn iconische voorstellingen. Een unieke kans om het vroege werk van de Italiaanse meester te (her)ontdekken. In Orestea II wordt de trilogie van Aeschylos over wraak, boete en schuld tot zijn essentie herleid. Castellucci belicht het conflict tussen passie en ratio en toont een intrigerende oerwereld waar leven en doden, mensen, dieren en dingen in elkaar overlopen.

Hoewel klein van gestalte, is pianiste Mariam Batsashvili, de piepjonge winnares van de laatste editie van het Franz Liszt Concours, voor geen kleintje vervaard. Haar vlekkeloos uitgevoerde duizelingwekkende technische hoogstandjes in Liszt doen naar adem happen. Maar steeds haalt ze ook de poëzie in de partituur naar boven. Dankzij haar magische vertelkracht hangt u, in dit gevariëerde programma, gegarandeerd aan haar vingers.

deSingel Antwerpen do 10 mrt 20:00u

deSingel Antwerpen wo 27 jan 20:00u

THE TALE OF GENJI

RICHARD STRAUSS LIEDEREN

Ebizō Ichikawa XI

Christiane Karg / Roger Vignoles

Dit eeuwenoude verhaal is een klassieker uit de Japanse literatuur. Het werk, algemeen beschouwd als ‘s werelds eerste roman, vertelt over het leven van Hikaru Genji, zoon van de keizer, en geeft een bijzondere inkijk in de adellijke samenleving tijdens de Heianperiode. In deze somptueuze productie verzamelt de gevierde kabukisteracteur Ebizo Ichikawa XI rond zich een plejade van vooraanstaande no- en kabuki-acteurs en muzikanten, samen met een New Yorkse contratenor, begeleid door barokmusici. De top van het Japanse traditionele theater verzameld!

Was u ook zo onder de indruk van Christiane Karg als Sophie in Der Rosenkavalier bij Opera Vlaanderen in 2013? Nu krijgt u de kans haar aan het werk te horen in een volledig Straussrecital, met zowel bekend als minder bekend repertoire. Ze wordt aan de piano begeleid door niemand minder dan Roger Vignoles, die hiermee zijn reeks lecturen en recitals rond Richard Strauss in deSingel afsluit. deSingel Antwerpen wo 2 mrt 20:00u

deSingel Antwerpen vr 3 jun 20:00u

In combinatie met • Wagners Tannhäuser zie p. 14 (in de regie van Calixto Bieito)

125

In combinatie met twee Wagner­hoogtepunten: • Wagners Tannhäuser zie p. 14 (in de regie van Calixto Bieito)

• Mozarts Idomeneo zie p. 44 (in een regie van David Bösch)

• concert Wagners roots zie p. 102 (met éminence grise Leif Segerstam als dirigent)

meer info zie p. 138

meer info zie p. 138

PLUS

BALLET VLAANDEREN & DESINGEL

EEN ABONNEMENT BALLET & DANS Voor het tweede seizoen op rij presenteren Ballet Vlaanderen en deSingel dit populaire abonnement dat het beste van twee werelden combineert: twee topballetvoorstellingen in combinatie met twee hoogtpunten uit de dansprogrammatie van deSingel. Losse kaarten voor deze voorstellingen zijn alleen te koop via www.desingel.be of 03 248 28 28.

BALLET VLAANDEREN & HEDENDAAGSE DANS DESINGEL FRACTUS V Eastman / Sidi Larbi Cherkaoui In deze creatie worden vijf dansers van uiteenlopende origine en professionele background samengebracht. Dimitri Jourde kreeg een circusopleiding, Johnny Lloyd komt uit de lindy hop, Parick “TwoFace” Williams uit de hiphop en de breakdance. Fabian Thomé Dutena begon als flamencodanser. Sidi Larbi Cherkaoui zelf, die meedanst, heeft door zijn ontmoetingen met uiteenlopende dansvormen een rijke danstaal ontwikkeld. De vijf dansers worden live begeleid door vier muzikanten, ook al uit alle windhoeken. deSingel Antwerpen do 17 sep 20:00u NEDERLANDS DANS THEATER Sol León & Paul Lightfoot, Gabriela Carrizo, Frank Chartier Het Nederlands Dans Theater, dat sinds 2010 onder de artistieke leiding van Paul Lightfoot staat, blijft één van Nederlands meest productieve en internatinaal georiënteerde dansgezelschappen. In Stop-Motion van Sol Leon en Paul Lightfood wordt Britse humor gecombineerd met Spaanse passie, snelle bewegingen met slow motion. Daarnaast bevat het programma twee opdrachten aan een ander choreografenduo, Gabrielo Carrizo en Franck Chartier, bekend als de makers van Peeping Tom. In The Missing Door, gecreëerd in 2013, evoceert Carrizo de film noir. Chartier creëert voor deze avond nieuw werk. deSingel Antwerpen za 28 nov 20:00u

In combinatie met de Ballet Vlaanderen-producties • Van Manen/Cherkaoui zie p. 72 (met werk van beide grootmeesters) • Ravel zie p. 90 (een balletavond rond zijn iconische muziek) Meer info zie p. 140

PLUS

126

OPERA +

FESTIVAL VAN VLAANDEREN GENT ODEGAND OdeGand is een muzikale ontdekkings­ tocht langs meer dan 60 concerten. Onnodig te zeggen dat iedereen zijn gading kan vinden. Wereldmuziek, klassieke muziek, jazz en alles wat daartussen ligt vallen te beluisteren in de vele concertzalen en kerken, op binnenpleinen en wateren van Gent. Dit jaar worden nog meer locaties aan het parcours toegevoegd en wordt het concertaanbod gevoelig uitgebreid. De concerten worden ook telkens op drie tijdstippen uitgevoerd, zodat u niets hoeft te missen. Laat u, wanneer de avond valt, onderdompelen in de magische sfeer van de prachtig verlichte Graslei en Korenlei. En geniet van het unieke slotspektakel met een indrukwekkend vuurwerk. Een opener van het Gentse cultuurseizoen die u niet wil missen! Opera Gent en diverse locaties in Gent za 12 sep 13:00u tot 23:00u Kaarten alleen via www.festivalgent.be

HET GROTE OPERABAL Historische operafiguren op het nieuwjaarsbal Sommige opera’s staan vol met verwijzingen naar historische verhalen, legenden en personages. Aansluitend bij de neo-barokke salons van de Gentse Opera willen we inspelen op deze 19de-eeuwse romantische hunkering naar het verleden. Want ook de historische dans werd toen in een neo-jasje gestoken. Verkleed je in de historische helden uit ons operarepertoire, een Anna Bolena of Filips II, Maria Stuarda of de hertog van Alva, en dans samen met ons oude dansen van 1450 tot 1900 of 19de-eeuwse romantische interpretaties van gavottes en branles, bassedanses, pavanes en forlanes, menuetten en contredansen. Dansmeester Lieven Baert Live muziek door muzikanten van het Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen Opera Gent za 2 jan 19:00u Kaarten € 28 € 30 extra voor het buffet vooraf vanaf za 22 aug 11:00u

127

PLUS

PRAKTISCH

PRAKTISCH

128

PRAKTISCH

Abonnementen Steun uw opera & ballet! Losse kaarten Kortingen Handig om te weten Oud en nieuw Op hotel Onze speelplekken Verhuur gebouwen Take a seat English Vrienden Français Team Colofon Kalender Zaalplannen

129

Abonnementen p. 130 Steun uw opera & ballet! p. 149 Losse kaarten p. 150 Kortingen p. 152 Handig om te weten p. 154 Oud en nieuw p. 155 Op hotel p. 155 Onze speelplekken p. 156 Verhuur gebouwen p. 158 Take a seat p. 159 English p. 160 Vrienden p. 161 Français p. 162 Team p. 164 Colofon p. 171 Kalender p. 185 Zaalplannen p. 190

PRAKTISCH

ABONNEMENTEN

Bent u een trouwe operaen/of balletfan en wil u steeds op de plaatsen van uw keuze kunnen rekenen, dan raden we u aan een abonnement op onze voorstellingen te nemen. Er zijn maar liefst 43 verschillende abonnementsformules beschikbaar: klein of groot, een reeks uit­ sluitend in het week­end, of net op week­dagen. Hoe dan ook bieden alle formules u uitzonderlijke voordelen. Let wel op: niet alle operatitels worden in beide steden opgevoerd. Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny is aan het einde van het seizoen alleen te zien in de Opera in Antwerpen, Armida alleen in Gent.

PRAKTISCH

WAAROM EEN ABONNEMENT?

U betaalt minder U hoeft geen reservatieof verzend­kosten te betalen en geniet bij de meeste formules een korting op de standaardprijzen. Per abonnement loopt uw voordeel al gauw op tot € 50. Wie jonger is dan 30 krijgt standaard 30% reductie, voor wie 26 of jonger is loopt de korting zelfs op tot 70%.

U bent zeker van uw (vaste) plaats In de meeste abonnements­ formules bent u zeker van uw eigen plaats voor alle voorstellingen in de Opera in Antwerpen of Gent.

2 keer gratis omruilen Past een datum van een bepaalde voorstelling u niet? Dan kan u als abonnee twee keer per seizoen gratis uw kaarten omruilen voor een andere voorstelling van dezelfde productie. Ruilingen zijn uiteraard afhankelijk van de beschikbaarheid en kunnen enkel met de originele kaarten en tot maximaal één week voor de voorstelling. Vanaf de derde omruiling betaalt u € 5 per ticket.

130

ABONNEMENTEN

8 VOORDELEN EXCLUSIEF VOOR ONZE ABONNEES

Een gratis cd met de hoogte­punten van het opera- en balletseizoen.

Een podiumhopper waarmee u korting krijgt bij onze collega’s: Vooruit, Handelsbeurs, Muziekcentrum De Bijloke en NTGent (Gent) en Toneelhuis, deFilharmonie en AMUZ (Antwerpen).

NIEUW! Als abonnee krijgt u bij één voorstelling uit uw abonnement een gratis (pauze)drankje.

Een hotelovernachting tegen een extra voordelig tarief in Lindner Hotel & City Lounge (Antwerpen) of Sandton Grand Hotel Reylof (Gent).

Een ontdekkingsbon: opera-abonnees krijgen korting op een balletvoorstelling en omgekeerd.

Een kortingbon van boekhandel Paard van Troje (Gent) of De Groene Waterman (Antwerpen).

Een chocoladecadeau (t.w.v. € 15) bij een aankoop bij chocolatier Neuhaus.

Vier keer per jaar ontvangt u gratis het Kunsthuismagazine Insight.

Deze exclusieve voordelen worden u als abonnee aangeboden door Ballet Vlaanderen en Opera Vlaanderen en onze partners. Sommige extraatjes ontvangt u meteen bij aankoop van uw abonnement, andere later in het seizoen.

131

We zetten alle voordelen voor u telkens op een rijtje in ons magazine Insight. Hou dus zeker altijd het magazine goed in de gaten.

PRAKTISCH

ABONNEMENTEN

EEN ABONNEMENT BESTELLEN? Opgelet! Opgelet: de periode waarin u uw abonnement kan hernieuwen is, net als vorig jaar, aanzienlijk korter geworden. Zorg dus dat u zeker op tijd bent om uw plaatsen te behouden.

2 TOT 16 MEI U kan uw huidige opera-abonnement vernieuwen (zelfde plaats, zelfde abonnement) of aangeven dat u later uw abonnement of plaats wilt wijzigen. Als abonnee krijgt u eind april de seizoensbrochure toegestuurd. Wanneer u het komende seizoen uw abonnement wilt vernieuwen en uw plaats behouden, kan u dat snel en eenvoudig online regelen via www.operaballet.be/abonnementen. U logt in met uw e-mailadres. Ook als u later uw abonnement wilt wijzigen voor een andere abonnementsreeks (uiteraard op een andere plaats) of een andere plaats binnen dezelfde reeks, moet u ons dit voor 16 mei laten weten. U moet daarbij steeds aangeven of u nog aanspraak wilt maken op uw huidige serie en plaats of dat u die helemaal opgeeft. Reageert u niet voor 16 mei, dan komen uw plaatsen sowieso vrij voor verkoop.

SPECIALE ACTIE De eerste 200 nieuwe abonnees krijgen een gratis dvd van onze topproductie Semiramide van Rossini (2011) die ook te zien was op het befaamde Edinburgh Festival en die onlangs op dvd verscheen.

23 MEI TOT 30 MEI Als u voor 16 mei aangaf te willen wijzigen kan u dat nu zelf doen. U kan online uw nieuwe plaatsen kiezen of alsnog opnieuw uw oude plaatsen boeken. In deze periode worden ook de wijzigings­formulieren, die per post binnenkwamen, verwerkt. VANAF 6 JUNI U kan een nieuw abonnement bestellen Vanaf 6 juni kan u online een nieuw abonnement bestellen en meteen betalen. U kiest zelf uw plaats. Vanaf die dag kan u ook telefonisch of ter plaatse terecht in het bespreekbureau. Voorrang voor Vrienden van Opera Vlaanderen en Ballet Vlaanderen (voorwaarde is dat u al lid was voor 1 april 2015). U kan uw wijziging online al door­ voeren vanaf 22 mei en online een nieuw abonnement bestellen vanaf 5 juni. Als u schriftelijk uw wijziging wil doorgeven, moet uw formulier ons bereiken voor 16 mei.

PRAKTISCH

132

ABONNEMENTEN OPERA ANTWERPEN GROTE ABONNEMENTEN

EERSTE PREMIÈRES ANTWERPEN + GENT de 7 operapremières, in Antwerpen of Gent

PREMIÈRES de 6 operapremières in Antwerpen

PREMIÈRES JONGEREN GROOT de 6 operapremières in Antwerpen, alleen voor wie 26 of jonger is

— Tannhäuser Opera Gent za 19 sep 19:00u — Armida Opera Gent do 19 nov 19:30u — La Bohème Opera Antwerpen zo 13 dec 20:00u — Otello Opera Antwerpen vr 12 feb 20:00u — Der König Kandaules Opera Antwerpen vr 25 mrt 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen za 30 apr 19:30u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen vr 24 jun 20:00u

— Tannhäuser Opera Antwerpen zo 04 okt 19:00u — La Bohème Opera Antwerpen zo 13 dec 20:00u — Otello Opera Antwerpen vr 12 feb 20:00u — Der König Kandaules Opera Antwerpen vr 25 mrt 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen za 30 apr 19:30u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen vr 24 jun 20:00u

— Tannhäuser Opera Antwerpen zo 04 okt 19:00u — La Bohème Opera Antwerpen zo 13 dec 20:00u — Otello Opera Antwerpen vr 12 feb 20:00u — Der König Kandaules Opera Antwerpen vr 25 mrt 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen za 30 apr 19:30u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen vr 24 jun 20:00u



reg

30 of <30



reg

30 of <30



26 of < 26

cat 1. 720 503

cat 1. 618 432

cat 3. 200

cat 2. 650 454

cat 2. 558 390

cat 4. 178

cat 3. 580 405

cat 3. 498 348

cat 5. 166

cat 4. 440 307

cat 4. 378 264

cat 6. 154

cat 5. 370 258

cat 5. 318 222

cat 7. 142

cat 6. 300 209

cat 6. 258 180

cat 8. 100

cat 7. 237 165

cat 7. 204 142

cat 9. 64

cat 8. 153 109

cat 8. 132 94

cat 9. 90 62

cat 9. 78 54

reg = reguliere prijs 30 of <30 = prijs voor wie 30 of jonger is (30% korting) 26 of <26 = prijs voor wie 26 of jonger is

133

PRAKTISCH

ABONNEMENTEN OPERA ANTWERPEN GROTE ABONNEMENTEN

MATINEES 6 operavoorstellingen + 1 concert op zondagmiddag

WEEKENDMIX 6 operavoorstellingen

WEEKMIX 1 4 operavoorstellingen + 1 concert

— Tannhäuser Opera Antwerpen zo 11 okt 15:00u — La Bohème Opera Antwerpen zo 27 dec 15:00u — Otello Opera Antwerpen zo 14 feb 15:00u — Russisch meesterschap Opera Antwerpen zo 28 feb 15:00u — Der König Kandaules Opera Antwerpen zo 03 apr 15:00u — Idomeneo Opera Antwerpen zo 08 mei 15:00u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen zo 26 jun 15:00u

— Tannhäuser Opera Antwerpen za 17 okt 19:00u — La Bohème Opera Antwerpen za 19 dec 20:00u — Otello Opera Antwerpen zo 21 feb 15:00u — Der König Kandaules Opera Antwerpen zo 27 mrt 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen za 07 mei 19:30u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen zo 03 jul 15:00u

— Tannhäuser Opera Antwerpen wo 07 okt 19:30u — La Bohème Opera Antwerpen di 22 dec 20:00u — Operetteparels Opera Antwerpen di 05 jan 20:00u — Otello Opera Antwerpen di 23 feb 20:00u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen di 05 jul 20:00u



reg



reg



reg

cat1.

587 438

30 of <30

cat1.

546 406

30 of <30

cat1.

395 294

30 of <30

cat2.

545 402

cat2.

504 370

cat2.

367 272

cat 3. 483 355

cat 3. 456 334

cat 3. 321 237

cat 4. 405 301

cat 4. 378 280

cat 4. 269 199

cat 5. 336 252

cat 5. 318 238

cat 5. 220 164

cat 6. 282 210

cat 6. 264 196

cat 6. 184 136

cat 7. 219 161

cat 7. 210 154

cat 7. 139 103

cat 8. 153 113

cat 8. 144 106

cat 8. 95 71

cat 9. 99 77

cat 9. 90 70

cat 9. 59 45

PRAKTISCH

134

ABONNEMENTEN OPERA ANTWERPEN GROTE ABONNEMENTEN

WEEKMIX 2 5 operavoorstellingen

— Tannhäuser Opera Antwerpen vr 09 okt 19:30u — La Bohème Opera Antwerpen do 17 dec 20:00u — Otello Opera Antwerpen vr 19 feb 20:00u — Der König Kandaules Opera Antwerpen vr 01 apr 20:00u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen vr 01 jul 20:00u



reg

30 of <30

cat 1. 441 326 cat 2. 406 299 cat 3. 366 269 cat 4. 301 221 cat 5. 251 186 cat 6. 206 151 cat 7. 161 119 cat 8. 106 79 cat 9. 61 46

135

PRAKTISCH

ABONNEMENTEN OPERA ANTWERPEN KLEINE ABONNEMENTEN

KLASSIEKERS 3 operavoorstellingen + 1 concert

TUSSEN DROOM EN DAAD 3 operavoorstellingen

OP ONTDEKKING 1 3 operavoorstellingen + 1 concert (combineer met “op ontdekking 2” voor alle operatitels in Antwerpen)

— Wagners roots De Roma Antwerpen do 01 okt 20:00u — La Bohème Opera Antwerpen wo 30 dec 20:00u — Otello Opera Antwerpen do 25 feb 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen di 03 mei 19:30u

— Tannhäuser Opera Antwerpen wo 14 okt 19:30u — Der König Kandaules Opera Antwerpen wo 30 mrt 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen di 10 mei 19:30u

— Wagners roots De Roma Antwerpen do 01 okt 20:00u — La Bohème Opera Antwerpen zo 20 dec 15:00u — Idomeneo Opera Antwerpen di 10 mei 19:30u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen wo 29 jun 20:00u



reg

30 of <30 26 of <26



reg

30 of <30 26 of <26



reg

30 of <30 26 of <26

cat 1. 302 212

cat 1. 261 192

cat 1. 287 211

cat 2. 278 195

cat 2. 240 177

cat 2. 266 195

cat 3. 254 177 104

cat 3. 216 159 90

cat 3. 242 177 103

cat 4. 212 149 101

cat 4. 177 129 87

cat 4. 203 148 100

cat 5. 182 128 95

cat 5. 147 108 81

cat 5. 173 127 94

cat 6. 152 107 89

cat 6. 120 87 75

cat 6. 146 106 89

cat 7. 125 87 83

cat 7. 93 69 69

cat 7. 119 87 83

cat 8. 89 63 59

cat 8. 60 45 45

cat 8. 86 63 59

cat 9. 62 44 40

cat 9. 33 24 24

cat 9. 59 43 39

PRAKTISCH

136

ABONNEMENTEN OPERA ANTWERPEN KLEINE ABONNEMENTEN

OP ONTDEKKING 2 3 operavoorstellingen (combineer met “op ontdekking 1” voor alle operatitels in Antwerpen)

PREMIÈRES JONGEREN 1 3 operapremières, alleen voor wie 26 of jonger is

PREMIÈRES JONGEREN 2 3 operapremières, alleen voor wie 26 of jonger is

— Tannhäuser Opera Antwerpen wo 14 okt 19:30u — Otello Opera Antwerpen wo 17 feb 20:00u — Der König Kandaules Opera Antwerpen wo 30 mrt 20:00u

— Tannhäuser Opera Antwerpen zo 04 okt 19:00u — Otello Opera Antwerpen vr 12 feb 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen za 30 apr 19:30u

— La Bohème Opera Antwerpen zo 13 dec 20:00u — Der König Kandaules Opera Antwerpen vr 25 mrt 20:00u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen vr 24 jun 20:00u



reg

30 of <30 26 of <26



26 of <26



26 of <26

cat 1. 264 195

cat 3. 100

cat 3. 100

cat 2. 243 179

cat 4. 89

cat 4. 89

cat 3. 219 161 92

cat 5. 83

cat 5. 83

cat 4. 180 132 89

cat 6. 77

cat 6. 77

cat 5. 150 111 83

cat 7. 71

cat 7. 71

cat 6. 123 90 77

cat 8. 50

cat 8. 50

cat 7. 96 71 71

cat 9. 32

cat 9. 32

cat 8. 63 47 47 cat 9. 36 27 27

137

PRAKTISCH

ABONNEMENTEN OPERA ANTWERPEN KLEINE ABONNEMENTEN

GROTE MYTHISCHE FIGUREN 2 operavoorstellingen + 2 theatervoorstellingen deSingel

RONDOM WAGNER 1 operavoorstelling en 1 Wagnerconcert in combinatie met 2 recitals in deSingel

PUUR MUZIEK 3 concerten

— Tannhäuser Opera Antwerpen wo 14 okt 19:30u — Socìetas Raffaello Sanzio / Romeo Castellucci - Orestea II deSingel Antwerpen do 10 mrt 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen di 10 mei 19:30u — Ebizō Ichikawa XI The Tale of Genji deSingel Antwerpen vr 3 jun 20:00u

— Wagners roots De Roma Antwerpen do 1 okt 20:00u — Tannhäuser Opera Antwerpen wo 14 okt 19:30u — Mariam Batsashvili - Bach, Beethoven, Liszt, Bartók deSingel Antwerpen wo 27 jan 20:00u — Christiane Karg - Strauss Liederen deSingel Antwerpen wo 2 mrt 20:00u

— Wagners roots De Roma Antwerpen do 01 okt 20:00u — Operetteparels Opera Antwerpen di 05 jan 20:00u — Russisch meesterschap Opera Antwerpen zo 28 feb 15:00u



reg.



reg.



reg.

cat 2.

222 175

30 of < 30

cat 2.

129 99

cat 1.

102 78

cat 5.

164 129

cat 5.

97 76

cat 2.

71 56

cat 8. 108 87

30 of < 30

cat 8. 69 55

30 of < 30

cat 3. 56 42 cat 4. 38 28

PRAKTISCH

138

ABONNEMENTEN BALLET ANTWERPEN

PREMIÈRES BALLET 5 balletpremières

VRIJDAGMIX BALLET 4 balletvoorstellingen

ZATERDAGMIX BALLET 5 balletvoorstellingen

— Choreolab Theater ’t Eilandje vr 18 sep 20:00u — van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen vr 30 okt 20:00u — De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen zo 24 jan 15:00u — Doornroosje Stadsschouwburg Antwerpen wo 13 apr 19:30u — Ravel Opera Antwerpen za 28 mei 20:00u

— van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen vr 06 nov 20:00u — De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen vr 29 jan 19:30u — Doornroosje Stadsschouwburg Antwerpen vr 15 apr 19:30u — Ravel Opera Antwerpen vr 03 jun 20:00u

— Choreolab Theater ’t Eilandje za 19 sep 20:00u — van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen za 31 okt 20:00u — De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen za 30 jan 19:30u — Doornroosje Stadsschouwburg Antwerpen za 16 apr 19:30u — Ravel Opera Antwerpen za 04 jun 20:00u



reg.



reg.



reg.

cat 1.

232 182 130

30 of < 30

26 of < 26

cat 1.

188 147 105

30 of < 30

26 of < 26

cat 1.

223 175 125

30 of < 30

26 of < 26

cat 2.

201 158 113

cat 2.

159 125 89

cat 2.

195 153 110

cat 3. 157 122 88

cat 3. 123 96 69

cat 3. 159 124 89

cat 4. 133 104 75

cat 4. 103 80 58

cat 4. 137 108 77

cat 5. 106 84 60

cat 5. 76 60 43

cat 5. 111 88 63

cat 6. 83 65 47

cat 6. 51 39 28

cat 6. 87 69 50

139

PRAKTISCH

ABONNEMENTEN BALLET ANTWERPEN

MATINEES BALLET 5 balletvoorstellingen

MIX BALLET 4 balletvoorstellingen

BALLET EN HEDENDAAGSE DANS DESINGEL 2 balletvoorstellingen en 2 dansvoorstellingen in deSingel

— Choreolab Theater ’t Eilandje zo 20 sep 15:00u — van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen zo 08 nov 15:00u — De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen zo 31 jan 15:00u — Doornroosje Stadsschouwburg Antwerpen zo 17 apr 15:00u — Ravel Opera Antwerpen zo 29 mei 15:00u

— Choreolab Theater ’t Eilandje za 26 sep 20:00u — van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen di 10 nov 20:00u — De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen do 28 jan 19:30u — Ravel Opera Antwerpen do 02 jun 20:00u

— Eastman / Sidi Larbi Cherkaoui Fractus V deSingel Antwerpen do 17 sep 20:00u — van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen di 10 nov 20:00u — Nederlands Dans Theater deSingel Antwerpen za 28 nov 20:00u — Ravel Opera Antwerpen do 2 jun 20:00u



reg.



reg.



reg.

cat 1.

239 188 134

30 of < 30

26 of < 26

cat 1.

168 132 94

30 of < 30

26 of < 26

cat 2.

126 102

30 of < 30

cat 2.

209 164 118

cat 2.

145 115 81

cat 4. 112 90

cat 3. 165 128 92

cat 3. 116 91 65

cat 5. 104 84

cat 4. 139 110 78

cat 4. 101 79 57

cat 5. 113 90 64

cat 5. 80 64 45

cat 6. 91 72 52

cat 6. 63 49 35

PRAKTISCH

140

ABONNEMENTEN OPERA & BALLET ANTWERPEN

KUNSTHUIS TOTAAL alle opera- en balletvoorstellingen in Opera Antwerpen

PREMIÈRES OPERA EN BALLET 2 opera- en 2 balletpremières

OPERA EN BALLET 2 opera- en 2 balletvoorstellingen

— Tannhäuser Opera Antwerpen wo 14 okt 19:30u — van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen di 10 nov 20:00u — La Bohème Opera Antwerpen zo 20 dec 15:00u — Otello Opera Antwerpen wo 17 feb 20:00u — Der König Kandaules Opera Antwerpen wo 30 mrt 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen di 10 mei 19:30u — Ravel Opera Antwerpen do 02 jun 20:00u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen wo 29 jun 20:00u

— Tannhäuser Opera Antwerpen zo 04 okt 19:00u — van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen vr 30 okt 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen za 30 apr 19:30u — Ravel Opera Antwerpen za 28 mei 20:00u

— La Bohème Opera Antwerpen zo 20 dec 15:00u — De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen do 28 jan 19:30u — Idomeneo Opera Antwerpen di 10 mei 19:30u — Ravel Opera Antwerpen do 02 jun 20:00u



reg.



reg.



reg.

cat 1.

651 456

30 of < 30

cat 1.

288 208 129

30 of < 30

26 of < 26

cat 1.

282 213 133

30 of < 30

26 of < 26

cat 2.

589 414

cat 2.

255 184 114

cat 2.

252 190 118

cat 3. 525 366

cat 3. 221 158 98

cat 3. 214 160 99

cat 4. 441 308

cat 4. 181 160 90

cat 4. 188 141 97

cat 5. 371 260

cat 5. 152 110 81

cat 5. 157 118 87

cat 6. 311 218

cat 6. 132 96 77

cat 6. 139 104 84

cat 7. 243 170

cat 7. 101 74 66

cat 7. 103 78 70

cat 8. 171 122

cat 8. 77 58 52

cat 8. 81 62 56

cat 9. 105 72

cat 9. 49 35 34

cat 9. 53 40 38

141

PRAKTISCH

ABONNEMENTEN OPERA GENT GROTE ABONNEMENTEN

EERSTE PREMIÈRES ANTWERPEN + GENT de 7 operapremières, in Antwerpen of Gent

PREMIÈRES de 6 operapremières in Gent

PREMIÈRES JONGEREN GROOT 6 operapremières, alleen voor wie 26 of jonger is

— Tannhäuser Opera Gent za 19 sep 19:00u — Armida Opera Gent do 19 nov 19:30u — La Bohème Opera Antwerpen zo 13 dec 20:00u — Otello Opera Antwerpen vr 12 feb 20:00u — Der König Kandaules Opera Antwerpen vr 25 mrt 20:00u — Idomeneo Opera Antwerpen za 30 apr 19:30u — Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen vr 24 jun 20:00u

— Tannhäuser Opera Gent za 19 sep 19:00u — Armida Opera Gent do 19 nov 19:30u — La Bohème Opera Gent zo 10 jan 20:00u — Otello Opera Gent za 05 mrt 20:00u — Der König Kandaules Opera Gent wo 13 apr 20:00u — Idomeneo Opera Gent vr 20 mei 19:30u

— Tannhäuser Opera Gent za 19 sep 19:00u — Armida Opera Gent do 19 nov 19:30u — La Bohème Opera Gent zo 10 jan 20:00u — Otello Opera Gent za 05 mrt 20:00u — Der König Kandaules Opera Gent wo 13 apr 20:00u — Idomeneo Opera Gent vr 20 mei 19:30u



reg.



reg.

cat 1.

720 503

30 of < 30

cat 1.

618 432

30 of < 30

cat 3. 200

cat 2.

650 454

cat 2.



26 of < 26

558 390

cat 4. 148

cat 3. 580 405

cat 3. 498 348

cat 5. 166

cat 4. 440 307

cat 4. 378 264

cat 6. 154

cat 5. 370 258

cat 5. 318 222

cat 7. 142

cat 6. 300 209

cat 6. 258 180

cat 8. 100

cat 7. 237 165

cat 7. 204 142

cat 9. 64

cat 8. 153 109

cat 8. 132 94

cat 9. 90 62

cat 9. 78 54

PRAKTISCH

142

ABONNEMENTEN OPERA GENT GROTE ABONNEMENTEN

WEEKENDMIX 5 operavoorstellingen + 1 concert

WEEKMIX 5 operavoorstellingen + 1 concert

OP ONTDEKKING 5 operavoorstellingen

— Tannhäuser Opera Gent vr 25 sep 19:30u — Armida Opera Gent zo 29 nov 15:00u — La Bohème Opera Gent za 16 jan 20:00u — Russisch meesterschap Opera Gent vr 26 feb 20:00u — Der König Kandaules Opera Gent za 16 apr 20:00u — Idomeneo Opera Gent za 21 mei 19:30u

— Tannhäuser Opera Gent di 22 sep 19:30u — Wagners roots Opera Gent vr 02 okt 20:00u — Armida Opera Gent vr 27 nov 19:30u — La Bohème Opera Gent vr 15 jan 20:00u — Otello Opera Gent do 10 mrt 20:00u — Idomeneo Opera Gent di 24 mei 19:30u

— Armida Opera Gent vr 04 dec 19:30u — La Bohème Opera Gent wo 13 jan 20:00u — Otello Opera Gent di 15 mrt 20:00u — Der König Kandaules Opera Gent di 19 apr 20:00u — Idomeneo Opera Gent wo 25 mei 19:30u



reg.



reg.



reg.

cat 1.

491 366

30 of < 30

cat 1.

482 358

30 of < 30

cat 1.

441 326

30 of < 30

cat 2.

456 337

cat 2.

447 331

cat 2.

406 299

cat 3. 402 296

cat 3. 393 290

cat 3. 366 269

cat 4. 337 250

cat 4. 328 242

cat 4. 301 221

cat 5. 278 208

cat 5. 269 200

cat 5. 251 186

cat 6. 233 173

cat 6. 224 165

cat 6. 206 151

cat 7. 179 132

cat 7. 170 126

cat 7. 161 119

cat 8. 124 92

cat 8. 115 86

cat 8. 106 79

cat 9. 79 61

cat 9. 70 53

cat 9. 61 46

143

PRAKTISCH

ABONNEMENTEN OPERA GENT GROTE ABONNEMENTEN

MATINEES 6 operavoorstellingen

— Tannhäuser Opera Gent zo 27 sep 15:00u — Armida Opera Gent zo 22 nov 15:00u — La Bohème Opera Gent zo 17 jan 15:00u — Otello Opera Gent zo 13 mrt 15:00u — Der König Kandaules Opera Gent zo 24 apr 15:00u — Idomeneo Opera Gent zo 22 mei 15:00u



reg.

cat 1.

546 406

30 of < 30

cat 2.

504 370

cat 3. 456 334 cat 4. 378 280 cat 5. 318 238 cat 6. 264 196 cat 7. 210 154 cat 8. 144 106 cat 9. 90 70

PRAKTISCH

144

ABONNEMENTEN OPERA GENT KLEINE ABONNEMENTEN

KLASSIEKERS 3 operavoorstellingen

TUSSEN DROOM EN DAAD 3 operavoorstellingen

PREMIÈRES VOOR JONGEREN 1 3 operapremières, alleen voor wie 26 of jonger is

— Armida Opera Gent di 01 dec 19:30u — La Bohème Opera Gent di 12 jan 20:00u — Otello Opera Gent di 08 mrt 20:00u

— Armida Opera Gent vr 04 dec 19:30u — Der König Kandaules Opera Gent di 19 apr 20:00u — Idomeneo Opera Gent wo 25 mei 19:30u

— Tannhäuser Opera Gent za 19 sep 19:00u — La Bohème Opera Gent zo 10 jan 20:00u — Der König Kandaules Opera Gent wo 13 apr 20:00u



reg.



reg.

cat 1.

282 198

30 of < 30

26 of < 26

cat 1.

261 192

30 of < 30

26 of < 26

cat 3. 100

cat 2.

258 181

cat 2.

240 177

cat 4. 89



26 of < 26

cat 3. 234 163 94

cat 3. 216 159 90

cat 5. 83

cat 4. 192 135 91

cat 4. 177 128 87

cat 6. 77

cat 5. 162 114 85

cat 5. 147 108 81

cat 7. 71

cat 6. 132 93 79

cat 6. 120 87 75

cat 8. 50

cat 7. 105 73 73

cat 7. 93 69 69

cat 9. 32

cat 8. 69 49 49

cat 8. 60 45 45

cat 9. 42 30 30

cat 9. 33 24 24

145

PRAKTISCH

ABONNEMENTEN OPERA GENT KLEINE ABONNEMENTEN

PREMIÈRES VOOR JONGEREN 2 3 operapremières, alleen voor wie 26 of jonger is

PUUR MUZIEK 3 concerten

— Armida Opera Gent do 19 nov 19:30u — Otello Opera Gent za 05 mrt 20:00u — Idomeneo Opera Gent vr 20 mei 19:30u

— Wagners roots Opera Gent vr 02 okt 20:00u — Operetteparels Opera Gent vr 01 jan 15:00u — Russisch meesterschap Opera Gent vr 26 feb 20:00u



26 of < 26



reg.

30 of < 30

cat 3. 100

cat 1. 132 103

cat 4. 89

cat 2. 92 71

cat 5. 83

cat 3. 65 50

cat 6. 77

cat 4. 32 25

cat 7. 71 cat 8. 50 cat 9. 32

PRAKTISCH

146

ABONNEMENTEN BALLET GENT

PREMIÈRES BALLET 4 balletpremières

MATINEES BALLET 4 balletvoorstellingen

MIX BALLET 3 balletvoorstellingen

— van Manen / Cherkaoui Opera Gent do 22 okt 20:00u — De Notenkraker Opera Gent wo 10 feb 19:30u — Doornroosje Opera Gent do 24 mrt 19:30u — Ravel Opera Gent do 16 jun 20:00u

— van Manen / Cherkaoui Opera Gent zo 25 okt 15:00u — De Notenkraker Opera Gent zo14 feb 15:00u — Doornroosje Opera Gent zo 27 mrt 15:00u — Ravel Opera Gent zo 19 jun 15:00u

— van Manen / Cherkaoui Opera Gent vr 23 okt 20:00u — De Notenkraker Opera Gent vr 12 feb 19:30u — Ravel Opera Gent vr 17 jun 20:00u



reg.



reg.



reg.

cat 1.

200 156 112

30 of < 30

26 of < 26

cat 1.

208 164 116

30 of < 30

26 of < 26

cat 1.

141 110 79

30 of < 30

26 of < 26

cat 2.

168 132 94

cat 2.

178 140 100

cat 2.

118 93 66

cat 3. 122 96 68

cat 3. 134 104 76

cat 3. 88 69 49

cat 4. 100 78 56

cat 4. 110 86 62

cat 4. 73 57 41

cat 5. 78 62 44

cat 5. 88 70 50

cat 5. 55 44 31

cat 6. 54 42 30

cat 6. 66 52 38

cat 6. 38 29 21

147

PRAKTISCH

ABONNEMENTEN OPERA & BALLET GENT

PREMIÈRES OPERA + BALLET 2 opera- en 2 balletpremières

OPERA + BALLET 2 opera- en 2 balletvoorstellingen

— La Bohème Opera Gent zo 10 jan 20:00u — De Notenkraker Opera Gent wo 10 feb 19:30u — Der König Kandaules Opera Gent wo 13 apr 20:00u — Ravel Opera Gent do 16 jun 20:00u

— van Manen / Cherkaoui Opera Gent vr 23 okt 20:00u — Armida Opera Gent vr 04 dec 19:30u — Doornroosje Opera Gent vr 25 mrt 19:30u — Idomeneo Opera Gent wo 25 mei 19:30u



reg.



reg.

cat 1.

307 223

30 of < 30

26 of < 26

cat 1.

274 206

30 of < 30

cat 2.

271 197

cat 2.

244 184

26 of < 26

cat 3. 228 165 101

cat 3. 205 154 94

cat 4. 188 137 94

cat 4. 179 134 92

cat 5. 157 114 84

cat 5. 148 111 82

cat 6. 137 100 80

cat 6. 130 97 78

cat 7. 108 79 70

cat 7. 101 77 68

cat 8. 84 63 56

cat 8. 79 61 54

cat 9. 54 40 37

cat 9. 49 37 35

PRAKTISCH

148

GA VOOR HET ECHTE WERK MET UW GIFT BLIJFT OPERA EN BALLET EEN ECHTE LIVE BELEVENIS

Elke gift vanaf 40 euro is fiscaal aftrekbaar. Storten kan op de speciale giftenrekening BE38 3751 1172 3972 met vermelding ("gift")

Wil u Opera Ballet Vlaanderen graag op een persoonlijke manier steunen? Neem dan contact met ons op om samen te bekijken wat we voor elkaar kunnen beteken​:​​ [email protected]​of 09 268 10 11

LOSSE KAARTEN

HOE KAARTEN KOPEN?

Online via www.operaballet.be

Start kaartverkoop vanaf zaterdag 22 augustus 11:00u Opera’s Tannhäuser, Armida, La Bohème, alle balletten, concerten, explorer, PLUS vanaf zaterdag 28 november 11:00u Opera’s Otello, Der König Kandaules, Idomeneo, Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

De snelste manier om de beste, nog beschikbare plaatsen te bestellen is via www.operaballet.be. Online bestellen is eenvoudig en volstrekt veilig. U kiest zelf uw plaats en betaalt met Mastercard, Visa, American Express of via Bancontact (gekoppeld aan thuis­ bankieren) en iDeal. U kunt uw losse kaarten thuis zelf printen of ze laten toesturen per post. De online kaartverkoop stopt drie uur vóór aanvang van de voorstelling. Daarna kan u bellen met ons bespreekbureau. Telefonisch via 070 22 02 02 Via het telefoonnummer 070 22 02 02 kan u kaarten bestellen bij onze mede­werkers van het bespreekbureau. Zij adviseren u graag over de voorstellingen en de beschik­ bare plaatsen in de zaal.

In het bespreekbureau Tot de dag van de voorstelling kan u terecht in het bespreekbureau. Komt u ter plekke langs? Dan betaalt u geen reservatieof verzendkosten. Het bespreek­ bureau is een uur voor aanvang van elke voorstelling geopend, dit enkel om betaalde tickets voor de betreffende voorstelling af te halen. Openingstijden: dinsdag tot zaterdag van 11:00u tot 18:00u Zomervakantie: Het bespreekbureau is gesloten van dinsdag 7 juli tot en met maandag 10 augustus. Van 30 juni t/m 4 juli en van 11 t/m 15 augustus zijn we van dinsdag tot zaterdag alleen open van 14:00u tot 18:00u. Bij InfoCultuur Antwerpen Losse kaarten zijn in Antwerpen ook te koop bij InfoCultuur, Wisselstraat 12 (hoek Grote Markt) Open van dinsdag tot zaterdag van 11:00u tot 17:45u Zie ook www.infocultuur.be. Opera- en balletvoorstel­lingen maken regelmatig deel uit van het aanbod van de Last Minute Ticket shop in Antwerpen. Bekijk het aanbod op www.lastminuteticketshop.be TicketTonight Op de dag van de voorstel­ling zullen kaarten ook te koop zijn via TicketTonight, de nieuwe app die het aan­bod van heel wat culturele instellingen in Vlaanderen zal bundelen.

PRAKTISCH

150

LOSSE KAARTEN

BETALINGEN

OPGELET!

EEN CADEAUBON

Alle kaarten moeten op voorhand worden betaald. Dit kan per overschrijving (u krijgt een e-mailbevestiging met alle betaalgegevens), met uw kredietkaart (Visa, Mastercard, American Express, Maestro), met Bancontact, cash, met cadeaubonnen van Opera Vlaanderen en Ballet Vlaanderen, met Sport & Culture Pass (Sodexo), met Ticket Compliments® Sport & Culture (Eden Red) en met cultuurcheques van de Antwerpse hogescholen en universiteiten. Online kan u enkel met kredietkaart, bancontact of via iDeal betalen.

Bestelde kaarten worden nooit terugbetaald, tenzij in geval van annulering van de voorstelling. Let dus altijd goed op bij het online bestellen van kaarten. Uw kaarten ruilen naar een andere voorstelling van eenzelfde productie kan alleen voor abonnees (twee keer per seizoen) of door bijbetaling van € 5 per ticket. Als u uw kaartje(s) kwijt bent, kunnen wij een duplicaat voor u printen aan € 2 per kaartje.

Het ideale geschenk Met een cadeaubon van Opera Vlaanderen en Ballet Vlaanderen scoort u altijd. U bepaalt zelf de waarde en de gelukkige krijgt twee jaar lang de tijd om de bon te gebruiken. Bestel de bon online op onze website of in het bespreekbureau. Geschenkbonnen kunnen ook online worden ingewisseld.

Betalen per overschrijving kan tot max. 14 dagen voor de voorstelling. Wij verwachten uw betaling binnen de 10 dagen na uw bestelling (met vermelding van uw klantnummer), zoniet wordt uw reservering automatisch geannuleerd. REKENINGNUMMER GENT 363-0305864-63 (IBAN BE40 3630 3058 6463 / BIC BBRUBEBB) REKENINGNUMMER ANTWERPEN 363-0305877-76 (IBAN BE91 3630 3058 7776 / BIC BBRUBEBB)

151

PRAKTISCH

KORTINGEN

KORTING VOOR GROEPEN & SCHOLEN

KORTING VOOR JONGEREN

MENSEN MET EEN HANDICAP

(School)groepen vanaf 15 personen krijgen voorrang bij het bestellen: zij kunnen al terecht aan het bespreekbureau voor alle voorstellingen vanaf vrijdag 14 augustus. Bovendien genieten ze volgende kortingen:

Jongeren krijgen van ons een extra duwtje in de rug en hoeven niets te missen. We leggen voor jongeren de lat voor opera en ballet budgettair heel laag.

Rolstoelpatiënten genieten onder strikte voorwaarden van een korting van 50% op de speciale rolstoelplaatsen die voorzien zijn op de parterre voor opera- en balletvoorstellingen. De korting geldt alleen bij voorlegging van een attest van de Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid voor mensen met een vermindering van het verdienvermogen tot één derde (-65 jaar) of met een vermindering van de zelfredzaamheid met 7 punten (+65 jaar). De korting geldt niet voor de begeleiders en ook nooit met terugwerkende kracht (u moet de korting dus vermelden bij bestelling). Deze korting is niet online beschikbaar.

groepen van 16 tot 40 personen: 10% + 1 gratis begeleider groepen van 41 tot 80 personen: 15% + 1 gratis begeleider groepen van 81 of meer personen: 20% + 1 gratis begeleider

PRAKTISCH

1. Er zijn de supervoordelige abonnementen tegen jongerentarief voor wie 26 of jonger is (met kortingen tot 70%). 2. Voor wie 18 of jonger is of houder van een BILL-bundel geldt een standaardkorting van 50% op losse tickets. 3. LAST-MINUTE: op de dag van de voorstelling worden de vrije plaatsen voor opera’s, concerten en balletvoorstellingen verkocht tegen € 10 aan al wie jonger is dan 26 jaar. Vanaf een half uur voor aanvang van de voorstelling en alleen op vertoon van je identiteitskaart. Graag zo gepast mogelijk betalen. Check enkele uren vooraf online of er nog kaarten beschikbaar zijn. 4. Met een cultuurcheque van de Antwerpse hogescholen en universiteiten kan je helemaal voor een prikje naar een opera­voorstelling, ballet of concert. Ze gelden voor plaatsen vanaf categorie 4 en ze moeten vooraf worden ingewisseld aan het bespreekbureau, niet online en ook niet aan de avondkassa.

NOG MEER KORTINGEN KnackClub-leden genieten een korting van 15% op losse kaarten (max. 2 per lidkaart) voor concerten en krijgen regelmatig ook kortingen op specifieke voorstellingen van operaen ballet­producties. Er geldt dus geen stan­daard­korting op onze opera- of balletvoorstellingen. U vindt de specifieke kortingen steeds terug op de ledenpagina’s in Knack. Ook Davidsfondsleden krijgen soms kortingen op losse kaarten voor onze opera- en balletproducties. Deze kortingen worden aangekondigd in het ledenblad Omtrent. Als u een podiumhopper kreeg van een van onze culturele partners, krijgt u eenmalig € 5 korting op de aankoop van losse kaarten (niet op abonnementen).

152

GROEPEN

RONDLEIDINGEN OPERA ANTWERPEN & GENT EN THEATER ‘T EILANDJE

GROEPEN Wilt u met uw vereniging, familie of bedrijf eens een ‘andere’ uitstap beleven? Een bezoek aan een operaof balletvoorstelling is een unieke belevenis, of wat dacht u van een middagconcert in ongedwongen sfeer? Ook een rondleiding in één van onze levendige huizen behoort tot de mogelijkheden. IN GROEP NAAR OPERA OF BALLET Wie in groep naar een voorstelling komt, geniet de volgende voordelen: • voorrang bij het bestellen • korting tussen 10 en 20%, afhankelijk van de grootte van de groep + 1 gratis begeleider • persoonlijke begeleiding van uw dossier. Voor schoolgroepen organiseren we aangepaste jeugd- en ballet­ voorstellingen met laagdrempelige tarieven. Voor meer informatie, zie blz. 152

153

Groepen kunnen onze indrukwek­ kende operagebouwen bezichtigen op afspraak. De rondleidingen op aanvraag zijn te boeken voor groepen van maximaal 20 personen per gids (voor grotere groepen voorzien wij meerdere gidsen). Opgelet: aanvragen voor een groeps­ rondleiding moeten passen in de planning van ons operahuis, die altijd veranderlijk is. Een aanvraag is geen garantie dat de rondleiding kan doorgaan. Reserveer groepsrondleidingen dus tijdig om zeker te zijn van een goede datum. • • • • •

OP MAAT Hebt u een specifieke vraag? Wij werken voor uw groep graag een voorstel uit op maat. Zo kan u uw groepsbezoek bijvoorbeeld afsluiten met een koffie- of luncharrangement of een aperitief. Ook de combinatie met één van onze middagconcerten behoort tot de mogelijkheden. Voor vragen en reservaties, contacteer Marianne Boterdaele • telefonisch via +32 (0)474 98 82 84 • via e-mail op [email protected] • per brief, gericht aan Marianne Boterdaele

prijs: € 100 per gids max. 20 personen per gids duur rondleiding: ca. 1,5 uur taal: Nederlands, ook Frans, Engels of Duits mogelijk

PRAKTISCH

HANDIG OM TE WETEN

ZAALINDELING

START EN DUUR VOORSTELLING

FOYER

Achterin deze brochure vindt u de zaalplannen van de Opera en de Stads­ schouwburg in Antwerpen en van de Opera in Gent. Voor de operagebouwen ziet u hier de zaalindeling in negen categorieën, die geldt voor operavoorstellingen. Voor concerten zijn er vier categorieën, bij balletvoorstellingen zijn dat er zes. Het bespreekbureau informeert u hier graag over. De ticketprijs is altijd afhankelijk van de plaats in de zaal. Online kunt u het zicht vanop uw stoel raadplegen. Aangezien zowel de Opera van Gent als Antwerpen historische gebouwen zijn, is het zicht dus niet van op alle plaatsen optimaal. Voor elk budget is er een plek bij Opera Vlaanderen en Ballet Vlaanderen: de instapprijs is amper € 12 of de prijs van een filmkaartje.

De voorstellingen van Opera Vlaanderen en Ballet Vlaanderen starten stipt en laatkomers worden pas na de pauze in de zaal toegelaten. Het aanvangsuur varieert bovendien regelmatig. Kijk dus steeds het tijdstip na dat op uw kaarten vermeld staat. U mag erop rekenen dat de avondvoorstellingen van onze operaen balletproducties meestal rond 23u afgelopen zijn. Er is gewoonlijk minstens één pauze voorzien. Voor een betere inschatting van de exacte timing kan u terecht op onze website of bij onze bespreekbureaus vanaf een paar dagen voor de première.

In de operagebouwen bevinden zich bars op verschillende niveaus. De centrale foyers zijn altijd een uur voor aanvang en tot een uur na afloop van een voorstelling open. In de bars zijn frisdranken, bier, wijnen, champagne en kleine snacks te verkrijgen. Tijdens opera- en balletvoorstellingen verkopen we ook lekkere broodjes om, vooraf of tijdens de pauzes, de honger te stillen.

WACHTLIJST Mocht een voorstelling uitverkocht zijn, dan maken we een wachtlijst, zodat we u kunnen contacteren in geval van annuleringen. U kunt ook altijd uw kans op tickets wagen door een uur voor aanvang van de voorstelling navraag te doen in het bespreekbureau. ROLSTOELPLAATSEN Alleen op de parterre is er plaats voor rolstoelgebruikers, mits we van uw komst weten. Daarom vragen we u om dit bij uw reservering kenbaar te maken (niet online). Ook horen we het graag als u bijzondere assistentie nodig heeft. In Gent gaat de lift maar tot op het niveau van het 1ste balkon, waar de foyer en salons zich bevinden. In Antwerpen gaat de lift tot helemaal bovenaan. In beide gebouwen zijn aan­gepaste toiletten aanwezig. Blindengeleidehonden zijn welkom na verwittiging. Rolstoelgebruikers en mensen die zeer slecht te been zijn, kunnen niet op hoger gelegen balkons plaatsnemen.

PRAKTISCH

NEDERLANDSE BOVENTITELS Alle opera’s worden in de originele taal gezongen. De Nederlandse vertaling is te volgen via de boventiteling. Die wordt boven en naast het toneel weergegeven. De boventiteling is helaas niet vanop alle stoelen in de zaal even goed zichtbaar. Het bespreekbureau informeert u hier graag over, maar ook tijdens uw online bestelling kunt u een indruk krijgen van de zichtbaarheid vanaf een specifieke plek in de zaal. De tekst van het libretto is eveneens in de originele taal én in Nederlandse vertaling te lezen in het programma­ boek dat voor en tijdens de voorstelling te koop wordt aangeboden in de inkomhal. VESTIAIRE EN HUISREGELS Er zijn een aantal huisregels aan uw bezoek verbonden om zo ongestoord mogelijk te genieten van onze voorstellingen. Zo worden kaarten nooit terugbetaald. Gebruik van de vestiaires is verplicht in beide operagebouwen en Theater ‘t Eilandje, maar wel gratis. Mobiele telefoons dienen uitgeschakeld te zijn en laatkomers kunnen de zaal pas betreden tijdens een geschikte onderbreking of na de pauze. Bovendien mag u na het verlaten van de zaal tijdens de voorstelling onder geen beding de zaal terug betreden. De andere huis­regels vindt u op www.operaballet.be/huisregels

154

OUD & NIEUW

OUDEJAAR EN NIEUWJAAR IN OPERA VLAANDEREN

OUDEJAARSAVOND 31 DEC ANTWERPEN / LA BOHÈME

NIEUWJAARSDAG 1 JAN GENT NIEUWJAARSCONCERT

Tradities zijn er om te koesteren. Dus zorgen we er nu al voor de zevende keer op rij voor dat u uw oudejaarsavond of nieuwjaarsdag in de opera helemaal compleet kan maken met een aantal extra feestelijke formules.

CHAMPAGNEDINER GUSTAV

In Gent houden we het licht verteer­ baar op 1 januari. Wie wil kan inteke­ nen voor een glaasje champagne met verzorgde hapjes voor het orkest de eerste noot aanheft.

Voor aanvang van de voorstelling ont­vangst met champagne en appetizers, na afloop viergangen­diner (keuze tussen vis, vlees of vegetarisch).

€ 35 per persoon € 125 per persoon (incl. dranken tot middernacht)

U vindt alle formules in detail terug op onze website www.operaballet.be

DINER IN CAFÉ IMPÉRIAL Na afloop vast driegangen­menu in het stijlvolle Café Impérial in het Paleis op de Meir op wandelafstand van de opera.

Inschrijven kan samen met de aankoop van uw kaartjes vanaf zaterdag 22 augustus.

€ 85 per persoon (incl. dranken tot middernacht)

HOTELS

Maak van uw avondje opera of ballet meteen een minitrip en blijf na de voorstelling gezellig overnachten bij een van onze hotelpartners. U heeft de keuze uit diverse aantrekkelijke arrangemen­ten. De hotels zijn stuk voor stuk centraal gelegen in Antwerpen of Gent op wandelafstand van de operagebouwen. In Antwerpen kan u in het vier­ sterren­hotel Lindner Hotel & City Lounge verblijven, uitstekend gelegen in de buurt van het station Antwerpen-Centraal. Het Sandton Grand Hotel Reylof is een stijlvol viersterrenhotel in Gent dat in 2013 van de toonaangevende reiswebsite Tripadvisor een Traveller’s Choice Award kreeg.

155

KUNSTHUIS DELUXE ARRANGEMENT ANTWERPEN/GENT

Neem contact op met het hotel om te reserveren:

Deluxe kamer + ontbijt • VIP-package in de kamer. • Voucher voor gratis drankje in de bar van het hotel. • Programmaboek van de voorstelling. • Seizoens-cd van Opera & Ballet Vlaanderen. • Toegangsticket voor een operaof balletvoorstelling met perfecte zichtbaarheid op de scène en de boventiteling. • Glaasje champagne tijdens de pauze.

Lindner Hotel & City Lounge Lange Kievitstraat 125, 2018 Antwerpen reservations.antwerpen@ lindnerhotels.be +32 (0)3 227 77 00 Sandton Grand Hotel Reylof Hoogstraat 36, 9000 Gent [email protected] + 32 (0)9 235 40 70

€ 179,50 p.p. excl. city tax (op basis van een tweepersoonskamer) voor operavoorstellingen € 150 p.p. excl. city tax (op basis van een tweepersoonskamer) voor balletvoorstellingen

PRAKTISCH

ONZE SPEELPLEKKEN

Opgelet! Parkeren is niet altijd gemakkelijk in de directe omgeving van onze speel­ plekken en bovendien is de capaciteit van de parkings beperkt. Het openbaar vervoer nemen van aan de stadsrand is een minder stresserend alternatief. Op onze website www.operaballet.be kan je ook een gedetailleerde routebeschrijving berekenen naar alle locaties.

OPERA ANTWERPEN

OPERA GENT

Frankrijklei 3 2000 Antwerpen

Schouwburgstraat 3 9000 Gent

Opera Antwerpen ligt in het hartje van de stad, langs de leien, naast het busstation op de Franklin Rooseveltplaats en op wandelafstand van het Centraal Station.

Opera Gent ligt midden in het stadscentrum, aan de Kouter.

Trein station Antwerpen-Centraal Tram tramlijn 3/5/15, halte Opera tramlijn 2/6, halte Diamant onder het Centraal Station tramlijn 8, halte Astrid Auto parking Roosevelt, Franklin Rooseveltplaats 12. Uitrijden 24u/24u. Let op! Vanaf eind april 2016 beginnen volop de werken aan het nieuwe operaplein, die zeker verkeershinder tot gevolg zullen hebben. Hou www.noorderlijn.be in de gaten voor alle info hierover.

Trein station Gent-Sint-Pieters, bereikbaar via tram 1 of A1 Tram tramlijn 1, halte Kouter of Korte Meer avondlijn A1, halte Zonnestraat, Justitiepaleis of Savaanstraat tramlijn 21/22 vanaf P+R Gentbrugge of Gent Zuid, halte Kouter Auto P+R Gentbrugge en reis vervolgens met tram 21/22. Kouterparking, onder het plein. Open tot 2u, op vrijdag en zaterdag tot 4u. Parking Savaanstraat. Open 24u/24u, 7d/7d. Centerparking, Korte Meer 22b. Open tot 2u, op vrijdag en zaterdag tot 4u. Zondag gesloten.

THEATER ‘T EILANDJE Kattendijkdok-Westkaai 16 2000 Antwerpen Theater ’t Eilandje ligt vlakbij het MAS in het noorden van de stad. Trein Vanaf station Antwerpen-Centraal met bus 17 naar de Rijnkaai, van daaruit nog 5 minuten te voet. Bus bus 17, halte Rijnkaai bus 1, halte Londenstraat Auto Parkeren is niet evident in de buurt van Theater ’t Eilandje, zeker wanneer er werken plaatsvinden, zoals nu. Daarom suggereren wij volgende betaalparking: Parking Godefriduskaai, Zeevaartstraat 11. Open 7d/7d, 24u/24u.

PRAKTISCH

156

ONZE SPEELPLEKKEN

STADSSCHOUWBURG ANTWERPEN

STEDELIJKE CONCERTZAAL DE BIJLOKE

Theaterplein 1 2000 Antwerpen

Jozef Kluyskensstraat 2 9000 Gent

De Stadsschouwburg ligt in het centrum van de stad, vlakbij winkelstraat Meir.

Trein station Gent-Sint-Pieters, bereikbaar via tram 1

Trein station Antwerpen-Centraal, bereikbaar via tram 2 en 6 station Antwerpen-Zuid, op 15 minuten wandelen

Trein station Antwerpen-Centraal ligt op wandelafstand (10 minuten)

Tram tramlijn 1, halte Van Nassau­straat of Verlorenkost tramlijn 4/24, halte Bijlokehof

Tram tramlijn 2/6, richting Hoboken/ Olympiade, halte deSingel

Tram tramlijn 3/5/9/15, halte Opera tramlijn 2/6, halte Diamant onder station Antwerpen-Centraal tramlijn 12/24, halte stadspark

DESINGEL Desguinlei 25 2018 Antwerpen deSingel ligt aan de rand van de stad, vlakbij de grote invalswegen, langs de ring.

Auto grote, gratis parking langs de Desguinlei voorbij het kruispunt aan deSingel richting Zuid

Auto parking Theaterplein, open van 8:00u tot 1:00u Uitrijden 24u/24u

Auto Parking Sint-Pietersplein ligt op wandelafstand. Uitrijden 24u/24u. Of parkeer in de buurt van De Bijloke. ZEBRASTRAAT Zebrastraat 34 9000 Gent

CINEMA ZUID DE ROMA Lakenstraat 4 2000 Antwerpen

Turnhoutsebaan 286 2140 Borgerhout

Tram tram 12, halte Bolivarplaats Auto parking Justitiepaleis, Vlaamse Kaai 95. Uitrijden 24u/24u.

Bus bus 70/72/76/77, halte Leeuwstraat Auto parking Okapi

Trein Anwerpen-Centraal en AntwerpenBerchem liggen allebei op een kleine 2 km van De Roma. Vanuit beide stations heb je een goede bus- en tramverbinding. Tram/Bus bus 30/ 31/ 34/ 242/410 t.e.m. 423/427/429, halte De Roma tramlijn 10/24, halte De Roma Auto Parkeerplaats vinden in de omliggende straten is erg moeilijk. U kan bv. wel op de singel (de kleine binnenring) gratis parkeren, op 5 à 10 minuten wandelen van De Roma. Of combineer een parking in het centrum met het openbaar vervoer.

157

PRAKTISCH

Organiseer uw events zoals congressen, diners of meetings in het bijzondere architecturale kader van een van de operagebouwen of Theater 't Eilandje. Dankzij de verschillende types zalen, de hedendaagse faciliteiten en een professioneel team, wordt uw evenement vast een succes.

INFO EN CONTACT: 09 268 10 11 [email protected]

TAKE A SEAT

Geef uw bedrijfsimago extra glans en nodig uw klanten, vrienden en relaties uit voor een uniek avondje opera of ballet. U kan zorgeloos de per­fecte gastheer of -vrouw zijn, want binnen

dit totaalpakket neemt het team van Opera en Ballet Vlaanderen de volledige organisatie op zich. Benieuwd naar wat er zich achter de schermen afspeelt? Dan geven we u en uw geno­digden een

inkijk in het productieproces van opera en dans, in de vorm van een rondleiding of een open repetitie, gevolgd door een drink. We werken graag samen met u iets uit op maat.

INFO EN CONTACT: 09 268 10 11 [email protected]

DANK AAN ONZE BUSINESS SEAT-HOUDERS

ENGLISH

OPERA AND BALLET TODAY Opera Vlaanderen and Royal Ballet Flanders bring opera, music theatre and ballet in a contemporary manner. We intend to reach, inspire and challenge you by means of emotion, intellect and vision. The common theme for this 2015-2016 season is Between dream and deed. OPERA ANTWERP Frankrijklei 1 2000 Antwerp Belgium OPERA GHENT Schouwburgstraat 3 9000 Ghent Belgium ‘t EILANDJE (small ballet venue) Kattendijkdok-Westkaai 16 2000 Antwerp Belgium BOX OFFICE open Tuesdays till Saturdays from 11am-6pm and 1 hour before each performance telephone +32 70 22 02 02

PRAKTISCH

MORE INFO IN ENGLISH ON OUR WEBSITE Our website has full information in English about our performances and gives you the possibility to order your tickets online in the same language. Of course our website also includes photos and videos about our productions and buildings. Please note that surtitles for opera performances are always in Dutch. The libretto is printed in the evening program in the original language of the opera and in a Dutch translation. These programs are for sale before the start of every performance in the main entrance hall. Did you know you can visit the opera buildings in a guided tour? Both beautiful historic theatres can also be rented for congresses, meetings and other functions.

HOW TO REACH US? The Antwerp and Ghent opera houses are both in the centre of town, the Antwerp one even within walking distance of the Antwerp central train station. Theatre ‘t Eilandje (the smaller ballet venue) is situated in the north of Antwerp. Please find all info on public transport in Belgium on www.belgianrail.be/en (trains) or www.delijn.be/en (bus & tram). You can also find directions on our website. HOTEL Guests of Opera Vlaanderen and Royal Ballet Flanders are very welcome in our two partner hotels: Lindner Hotel & City Lounge in Antwerp and Sandton Grand Hotel Reylof in Ghent. See their tempting offers and details for reservation on p. 155 or on our website.

Find all info on our website www.operaballet.be

160

DE VRIENDEN WIJ ZIJN VOOR ALTIJD DE UWE ONTDEK DE VELE VOORDELEN IN HET BIJGEVOEGDE 'VRIENDEN-BOEKJE' EN WORD VRIEND VAN OPERA EN/OF BALLET!

FRANÇAIS

OPERA ET BALLET AUJOURD’HUI Opera Vlaanderen et Ballet Vlaanderen souhaitent présenter à la société d’aujourd’hui l’opéra et le ballet d’une manière à la fois contemporaine et qualitative afin de susciter le débat. Nous voulons vous émouvoir et enthousiasmer par le biais de l’émotion, de l’intellect et de la vision. Le thème de la saison d’opéra 20152016 est entre rêve et réalité. OPÉRA ANVERS Frankrijklei 1 2000 Anvers Belgique OPÉRA GAND Schouwburgstraat 3 9000 Gand Belgique THÉÂTRE ’T EILANDJE Kattendijkdok-Westkaai 16 2000 Anvers Belgique BUREAU DE LOCATION du mardi au samedi de 11h à 18h et 1 heure avant chaque représentation téléphone +32 70 22 02 02

PRAKTISCH

PLUS D’INFO SUR NOTRE SITE INTERNET Sur notre site Web, vous trouverez toutes les informations sur nos opéras et ballets en français. Il vous est possible de commander vos billets en néerlandais ou en anglais. Bien entendu, notre site propose aussi un véritable trésor de photos et de vidéos de nos productions et de nos bâtiments. Tous les opéras sont sur-titrés en néerlandais. Le programme, en vente dans le hall d’entrée avant le début de chaque représentation, comprend le livret complet de l’œuvre, tant dans la langue originale que dans la traduction néerlandaise. Saviez-vous qu’il est possible de participer à une visite guidée de nos bâtiments? Les salles de l’opéra à Gand et Anvers peuvent aussi être louées pour des colloques, réunions ou festivités diverses.

COMMENT S’Y RENDRE Les Opéras d’Anvers et Gand sont situés en plein centre ville. Théâtre ’t Eilandje est situé dans le quartier Nord d’Anvers. Pour plus d’informations sur les transports en commun en Belgique consultez www. belgianrail.be/fr (train) ou www. delijn.be/fr (bus et tram). Un itinéraire détaillé est téléchargeable sur notre site Web. HÔTEL Les clients d'Opera Vlaanderen et Ballet Vlaanderen sont les bienvenus dans notre deux hôtels partenaires: Lindner Hotel & City Lounge à Anvers et Sandton Grand Hotel Reylof à Gand. Découvrez leurs offres tentantes et les détails de reservation sur p. 155 ou sur notre site Web.

Pour en savoir plus, surfez sur notre site Web www.operaballet.be

162

TEAM

DIRECTIECOMITÉ

Aviel Cahn Artistiek directeur Opera Vlaanderen

PRAKTISCH

Lena De Meerleer Algemeen directeur

Sidi Larbi Cherkaoui Artistiek directeur Ballet Vlaanderen

164

TEAM

RAAD VAN BESTUUR

ARTISTIEKE DIRECTIE BALLET

Voorzitter Pol Bamelis

Artistiek directeur Sidi Larbi Cherkaoui

Bestuurders Roger Claeys Paul Cools Lieven Decaluwé Jan De Groof André Gantman Philip Heylen Christophe Peeters Freya Poppe Annick Schramme Peter Vandamme Frank Van Massenhove Mieke Van Nuland Cindy Van Paesschen Kiki Vervloessem

Artistiek co-directeur Tamas Moricz Assistent van de artistiek directeur, contractbeheer Cindy Bogaert Balletinspiciënt Steven Verachtert Eerste balletmeester Christiane Marchant Balletmeesters Carlos Prado Olivier Patey

Regeringscommissarissen Stefaan De Ruyck Erik Maes

Voorstellingsleider Priit Kripson

Balletcorps Toshiro Abbley Ion Aguirretxe Mica Bradbury Michael Burton Alexandra Christian Brent Daneels Tom De Jager Nini De Vet Klaudia Görözdös Katy Harvey Glen Lambrecht Gary Lecoutre Ilya Manayenkov Ichika Maruyama Fiona McGee Alessandra Spada Aiko Tanaka Arne Vandervelde Teun van Roosmalen Jonas Vlerick James Waddell Nicola Wills GASTARTIESTEN

Extra leden Algemene vergadering Frank Beke Peter Bellens Bram Bombeek Willy Claes Bert Corluy Jozef Dauwe Miet De Bruyn Miet Deckers Leona Detiège Mario Maes Mieke Offeciers Inge Schoups

Pianorepetitor Albina Skvirskaya Toneelmeester / pianorepetitor Dirk Van Oerle DANSERS Principals Gabor Kapin Yevgeniy Kolesnyk Sofia Menteguiaga Aki Saito Wim Vanlessen Eerste solist Ana Carolina Quaresma Solisten Ricardo Amarante Joëlle Auspert Cristina Casa David Jonathan Alexander Kleef Maria Seletskaja Davit Vardanyan

Choreografen Sidi Larbi Cherkaoui Marcia Haydée José Navas Hans van Manen Jeroen Verbruggen Demis Volpi Ontwerpers Adam Carrée Hussein Chalayan Keso Dekker Pablo Nuñez Katharina Schlipf Tim Van Steenbergen Belichters Bonnie Beecher Joop Caboort Adam Carrée Bert Dalhuysen Marcia Haydée Pablo Nuñez Dramaturgen Nadja Kadel

Half-solisten Sara Garbowski Virginia Hendricksen Philipe Lens Nancy Osbaldeston Laurie McSherry-Gray Anastasia Paschali Sébastien Tassin

165

PRAKTISCH

TEAM

ARTISTIEKE DIRECTIE OPERA Artistiek directeur Aviel Cahn Adjunct artistiek directeur Jochen Breiholz Assistent van de artistiek directeur Verantwoordelijke protocol Ise Donckers DRAMATURGIE Hoofddramaturg Luc Joosten Dramaturgen Piet De Volder Anne-Mie Lobbestael Coördinator educatieve dienst Josephine Schreibers Medewerker educatieve dienst Hendrick Van Eycken Benjamin Verhoeven Coördinator boventiteling Simen Van Mechelen Bediening boventiteling Sofie Dhaenens Nel Van Steenhuysen

Alexander Joel Dmitri Jurowski Paul McCreesh Jan Schweiger Leif Segerstam Ryuichiro Sonoda Alberto Zedda Regisseurs Calixto Bieito David Bösch Robert Carsen Mariame Clément Frans Willem de Haas Verena Stoiber Michael Thalheimer Andrij Zholdak Ontwerpers Henrik Ahr Patrick Bannwart Michaela Barth Julia Hansen Falko Herold Ingo Krügler Tuomas Lampinen Michael Levine Rebecca Ringst A.J. Weissbard Belichters Michael Bauer Stefan Bolliger Franck Evin Jean Kalman Bernd Purkrabek A.J. Weissbard

ARTISTIEKE PLANNING Manager artistieke planning Wim Van Brussel Artistiek coördinator Catharina Wüst Medewerker artistieke planning en producties Jannah Van Nevel Regieassistent Marcos Darbyshire Voorstellingsleiders Nico Declerck Liesbeth Koeken Hans Wils ARTIESTEN Dirigenten Benjamin Bayl Antonio Fogliani

PRAKTISCH

Gastdramaturgen Bettina Auer Xavier Zuber Solisten (dames) Sara Jo Benoot Nicole Chevalier Annette Dasch Serena Farnocchia Gal James Maria Kataeva ​Liene Kinča Renee Morloc Renata Pokupić Ana Quintans Carmen Romeu Hanne Roos Kai Rüütel Elisabet Strid Ausrine Stundyte Hasmik Torosyan Tineke Van Ingelgem Corinne Winters Monica Zanettin

Solisten (heren) Stephan Adriaens William Berger Randall Bills Thomas Blondelle Patrick Cromheeke Simone Del Savio Ladislav Elgr Tijl Faveyts Burkhard Fritz Toby Girling Dmitry Golovnin James Homann Ante Jerkunica Najmiddin Mavlyanov Robert McPherson Zoltán Nagy Simon Neal Vincenzo Neri Lothar Odinius Roberto Saccá Gidon Saks Andreas Schager Daniel Schmutzhard ​Michael J. Scott Yijie Shi Vladimir Stoyanov Alexey Tikhomirov Zoran Todorovich Thierry Vallier Carlo Ventre

Hoofd muzikale instudering Jef Smits

Jong ensemble Opera Vlaanderen Leonard Bernad Adam Smith met de steun van de Vrienden van Opera Vlaanderen

Viool 1 Carol Minor Katelijne Vinkeroye Blanca Stella Parra Arbelaez Ann Vancoillie Marjan Gils Inge Hermans Sarah Loubry Renate Podratzky Selma Selleslags Alwin Wauters

Acteur Guntbert Warns MUZIEKDEPARTEMENT Chef-dirigent Dmitri Jurowski Koorleider Jan Schweiger Manager muziekdepartement Guido Spruyt Coördinator muziekdepartement Gerda Van den Heuvel Medewerker muziekdepartement Marijke Boudeweel Hildegard Kennivé

Repetitor Petros Bakalakos Jeanne-Minette Cilliers Leiding kinderkoor Hendrik Derolez Orkestinspiciënten Didier Van Acker Orkestbode Vladimir Pechnikov Koorinspiciënt Jan De Bie Kinderkoorinspiciënt Marijke Boudeweel Muziekbibliothecarissen Jean Delouvroy Hendrik Derolez Cesar Willekens ORKEST Concertmeester Marian Taché

Viool 2 Leonid Kerbel Fabrice Dambrin Reinilde Leyers Miguel Becerra Ivo Dobrev Se-Yun Lee Justyna Miller Mikolaj Türschmid Altviool Béatrice Derolez Traudi Helmberger Johan Arnout Luc Fierens Peter Hogerheijde Metodi Poumpalov Els Van Geendertaelen

166

TEAM

Cello Jadranka Gasparovic Hans-Ludwig Becker Muriel Bialek Thomas Frühauf Christoph Gerlach Greet Gils Jan Van Passen Contrabas Aykut Dursen Johan Leyers Guy Lauweryssens Ion-Horia Vladila Katharina Von Ahn

KOOR

ALGEMENE DIRECTIE

Sopranen Christa Biesemans Beatrijs Desmet Laura Gils Nam Hee Kim Rachael McCall Deborah McClung Nicola Mills Ginette Quartier Chia-Fen Wu

Algemeen directeur Lena De Meerleer

Alten Greetje Borst Martine De Winter Myriam Hordies Birgit Langenhuysen Lieve Monbaliu Min Pauwels Judy Rust Els Van Daele

Fluit Melanie Roosken Francis Poskin Benedikt Boelens Hobo Arie van der Beek Marleen Gorgon Tom van de Graaf Klarinet Fang Song Eric Hardyns Marc Foets Fagot Rémy Roux Emilya Zinko Daniel Demoustiez Hoorn Mieke Decoster Bart Cypers Dries Geeraert Alex Van Aeken Trompet Didier Petit Tom Seynaeve Luc Goeman

Assistent van de algemeen directeur Els Agten Persverantwoordelijke, verantwoordelijke interne communicatie Wilfried Eetezonne Medewerker interne communicatie Kristien Van Diest HUMAN RESOURCES HR-manager Nick Cuyvers

Tenoren Stephan Adriaens Rudy Bakeland Erik Dello Ronny Demetsenaere Maarten Heirman William Helliwell Jaap Hoekstra Vesselin Ivanov Davy Smets

Payroll en HR-officers Grietje D’Hollander Jolanta Majewska Martine Praet Fiona Snow

Bassen Patrick Cromheeke Thomas Mürk Jung-Kun Oh Onno Pels Marc Raes Miguel Torres Thierry Vallier Guido Verbelen

Assistent preventieadviseur Ria Wiewauters

PREVENTIE EN WELZIJN Preventieadviseur Patrick Claessens

FINANCIËN Manager financiën Luc Kerstens Hoofdboekhouder Lili Verluyten

PR, MARKETING EN COMMUNICATIE Manager PR en marketing Wim Van Bree Medewerkers communicatie en promotie Marianne Boterdaele Marjolein Craens Catherina Matthys Chris Van Camp Grafisch ontwerper Sang Vandenbosch Verantwoordelijke publieksontvangst Greet De Ridder Coördinators ontvangst en zaalpersoneel Marc Hillewaere Els Vandewalle Anne Vanholme Medewerkers bespreekbureaus Marie-Christine Hallaert Claudine Morant Ines Van Acker Caroline Van Roost SPONSORING & COMMERCIËLE WERKING Manager sponsoring en commerciële werking Inge Vekeman Medewerkers sponsoring en commerciële werking Veronique De Maeght Annelies Laureys

Boekhouders Lutgarde Himschoot Veerle Hoflack Linda Raeymakers

Trombone Joost Deryckere Joris Renders Tuba Frank Vantroyen Pauken & Slagwerk Roel Vanderspikken Harp Arielle Valibouse

167

PRAKTISCH

TEAM

TECHNISCH TEAM Technisch directeur Luc Van Loon

Adjunct diensthoofd technische ondersteuning Patrick Achtergaele PODIUMTECHNIEK

Brigadiers belichting, video, audio Lino De Backer Bart Verlaenen Jan Vereecken

TECHNISCH TEAM BALLET Productiedirecteur Johan Bielen

Diensthoofd podiumtechniek Gino Jacobs

Toneeelmeester & reisverantwoordelijke Kris Willems

Adjunct diensthoofden podiumtechniek Peter Mous Peter Schillewaert

Reisverantwoordelijke techniek Koenraad Hulselmans

Verantwoordelijke planning en technische ondersteuning Franky De Winne

Technici scène Eddy De Meyere Patrick Engels Specialist audio Paul Pennewaert Specialist audio en IT verantwoordelijke materiaal Bart Schram Specialisten licht Marc Thiron Eric Verdick Bruno Wittock TECHNISCH TEAM OPERA Adjunct technisch directeur Jan Kuppens Assistent van de technisch directeur Eric Smets

Brigadiers podiumtechniek Huseyin Altunbay Roel Bouquet Marcoen Dolhain Tom Van Cauwenberghe Jean-Pierre Verkimpe Johan Weber Technici scène Marc Alen Remco Bovri Bram Deheyder Gaetan Favier Joe Gamon Nathalie Janssens Björn Petry Jan Quasters Pablo Arreola Ramos Wim Snauwaert Hans Valcke Stefaan Van Akoleyen Stijn Van Buggenhout Raymond Vanderhaeghen Kurt Van Vlem Ria Vandoren

PRODUCTIELEIDING Technisch productieleiders Wietse Bovri Ronald De Clopper Linde Raedschelders Assistent technisch productieleiders Mieke Vanderhaeghen Sophie Vrielynck TECHNISCHE ONDERSTEUNING Diensthoofd technische ondersteuning Frans Meynendonckx

PRAKTISCH

Chauffeur Eddy Willaert BELICHTING / VIDEO / AUDIO

Specialisten audio Jonathan Baltussen Maarten Buyl Specialist technische ondersteuning audio Dirk Minnebo Specialist special effects Eric Geirnaert Belichters Muriël Derden Stefaan De Strooper Caroline Pauwels Ben Smets Specialisten video, licht Evelien Van den Boer Stefan Van Den Eede KOSTUUMATELIERS Diensthoofd kostuumatelier Cees Janssens TEAM BALLET Diensthoofd kostuumatelier ballet Ria Van Looveren 1ste coupeuse ballet Griet Keersmaekers Ateliermedewerkers Katarina Daniskova Lynn Bruggeman Greta Remes Coördinatie kleedsters Gerd Mariën

Supervisor kostuumopslag & kleders Frederique Dauwe 1ste coupeuse herenatelier Inge Bruylandt Meggy Blockeel 1ste coupeuse damesatelier Lotte Payer 2e coupeuse damesatelier Sylvie Borremans Modiste Sylvia Luyckx Ververij Anna Naudts Greta Wiggers Ateliermedewekers Sarah Budts Noëlla Creyf Janah Delmeiren Corina Elst Abigail Gijbels Annick Nobels Marjolijn Platevoet Celestien Snauwaert Sara Van Meer Kleedsters Marijke De Belie Azura Janssens Françoise Van Bruaene Miet Van Stichel Marlies Vanhoucke Carmen Van Nijvelseel Lize Verachtert Trees Verachtert Nathalie Wils Kathleen Wijnen DECORATELIERS Diensthoofd decorateliers Jurgen Baert TEAM BALLET

Diensthoofd belichting, video, audio Glen D’haenens

Kleedster Inge Van Den Bogaert TEAM OPERA

Adjunct diensthoofden belichting, video, audio Robin Baelemans Stefan Geudens

Supervisors kostuumproductie Krisje Biegel Mieke Correas Chris Janssens Veerle Van Den Wouwer

Ateliermedewerkers Theo Kallehauge Piotr Kutolowski TEAM OPERA Adjunct diensthoofd decoratelier Luc Lasseel

168

TEAM

Technisch tekenaar Bert Serneels

Kristof De Busscher Maarten De Jonghe Dirk De Paepe Bart d’Haene Gert Marschang Bruno Van Dijck

Schilders Gino Seghers Peter Vanassche Schrijnwerkers Steven Gauwberg Nico Lammens Peter Le Loup Marc Maes

Receptionisten Chris Hallemans Sabine Mangelschots Evi Pletinck Marcus Verbeeck Sabine Wante

Metaalbewerker Filip Verbiest REKWISIETENATELIER OPERA Diensthoofd rekwisietenatelier Erlinde Peeters Adjunct diensthoofd rekwisietenatelier Wouter Janssens Brigadier rekwisietenatelier Rani Grégoire Naiara Beistegui Idigoras

Kantinemedewerksters Rika Couvreur Daisy Demoor Ann De Kinder Valentine De Meester Inge Vandekerckhove Schoonmaaksters Brenda Alluyn Myriam De Bosschere Hassanatou Diallo Irena Karapetyan Nicole Schuurmans Wilhelmina Vervoort

KAP EN GRIME OPERA Diensthoofd kap en grime Christophe De Wachter Adjunct diensthoofd kap en grime Nadia Schelfhout Grimeur Ine Ramakers Kapper Frank Declercq FACILITAIRE DIENSTEN Diensthoofd facilitaire dienst Jan Kuppens Assistent diensthoofd facilitaire dienst Cedric De Pauw Adjunct diensthoofden facilitaire dienst Abdelaziz Akarom Ivan Munro Johan Schillewaert Medewerkers gebouwen Patrick Bessems

169

PRAKTISCH

PRAKTISCH

170

COLOFON

V.U. Kunsthuis Opera Vlaanderen Ballet Vlaanderen vzw Algemeen directeur Lena De Meerleer SAMENSTELLING & REDACTIE Cindy Bogaert, Jochen Breiholz, Aviel Cahn, Marjolein Craens, Piet De Volder, Luc Joosten, Anne-Mie Lobbestael, Catherina Matthys, Josephine Schreibers, Wim Van Bree, Wim Van Brussel, Chris Van Camp, Catharina Wüst, p. 24-25: Interview Alberto Zedda, vertaling: Gisèle Van Dongen GRAFISCH ONTWERP & TYPOGRAFIE Sang Vandenbosch ILLUSTRATIES Laura Bergans FONTS Monotype Egyptian Slate Pro & Monotype Slate

PAPIER Amber Graphic 90gr. Amber Graphic 240gr. DRUK Stevens Print, Merelbeke oplage 25.000 exemplaren FOTO'S OPERA VLAANDEREN, BALLET VLAANDEREN & CONCERTEN Maurizio Cattelan en Pierpaolo Ferrari www.toiletpapermagazine.org FOTOVERANTWOORDING p. 2, 164 - Patrick De Roo p. 4, 5, 6, 7, 8, 9, 12, 13, 14, 15, 20, 21, 26, 27, 32, 33, 38, 39, 44, 45, 50, 51, 60, 61, 64, 65, 66, 67, 72, 73, 78, 79, 84, 85, 90, 91, 100, 101, 102, 103, 104, 106 - Maurizio Cattelan en Pierpaolo Ferrari p. 22 Elisa Haberer p. 34, 35 - Thierry De Cordier, Hoofdbreker (Casse-tête, 88), 1988, Collection M HKA. Foto Heirman Graphics p. 37 - Thierry De Cordier Grand Nada, 2007-2012, oil and enamel on canvas, 320x205cm, Courtesy The artist and Xavier Hufkens, Brussels.

Foto Dirk Pauwels, Gent. p. 52 - Paco Amate p. 53, 55 - Annemie Augustijns p. 56 - foto David Bösch: Henk Witti, foto Annette Dasch: Manfred Baumann, foto Ladislav Elgr: Lars Neumann, p. 57: Burkhard Fritz: Monika Rittershaus, Paul Mc Creesh: Ben Wright p. 58 foto Renée Morloc: Klaudia Taday, foto Renata Pokupič: Chris Gloag, foto Roberto Saccà: Luca Zanier p. 68, 69, 70, 71, 161 - Alain Honorez p. 74 - Hans van Manen p. 80, 81 - Stuttgarter Ballet p. 83, 98 - Die Arge Lolo p. 85, 86, 87, 88 - Johan Persson p. 105 - foto Leif Segerstam:Seilo Ristimäki , foto Dmitri Jurowski: Jimmy Kets p. 120 - Koen De Clerck p.158 - Wouter Rawoens p. 159 - Sien Josephine Teijssen AUTEURSRECHT Alle rechthebbenden die menen aan deze uitgave aanspraken te kunnen ontlenen, worden verzocht contact op te nemen met de uitgever.

PARTNERS

Kunsthuis Opera Vlaanderen Ballet Vlaanderen vzw is een instelling van de vlaamse gemeenschap en geniet de steun van

mediapartners

pluspartners

preferentiële partners

structureel partner Opera Vlaanderen & Ballet Vlaanderen partners podiumhopper

structureel partner Ballet Vlaanderen

projectpartner Ballet Vlaanderen

171

Paard van Troje De Groene Waterman Bloemen Fiori Meesterbloembinder Nick Bousse Gent

PRAKTISCH

SHOP OP WWW.OPERABALLET.BE

Op zoek naar een fijn cadeau voor een operaliefhebber of naar het ultieme 'break a leg' presentje voor een ballerina in spe? U vindt het in de shops van de bespreekbureaus in

PRAKTISCH

Antwerpen en Gent. Naast tickets en abonnementen bieden wij er een waaier producten aan.

172

BRILLIANT SUPPORT FOR BRILLIANT DANCERS WWW.BRC-RELOCATION.COM

Voel de verwondering. Cultuur maakt heel wat los. Tranen van ontroering, rillingen over de rug. Het doet je uit volle borst schreeuwen of maakt je net muisstil. Vol verwondering en hongerig naar meer.

PRAKTISCH Trotse

sponsor van Ballet Vlaanderen 174

AALL E SS IISS LLE MOG K M OGEELLIJ I JK

DA K ZZI JIJUU DANNK

Opera Opera - Ballet vanVlaanderen VlaanderenBallet - Don Vlaanderen Giovanni

RJOEJCET C TI SI SE RE RD A DN AK NZ KIZJI JU .U . D IDTI TP RPO

Nationale Loterij steunt u onrechtstreeks ViaVia de de Nationale Loterij steunt u onrechtstreeks projecten waar iedereen iets aan heeft. taltal vanvan projecten waar iedereen iets aan heeft. In 2014 ging manier meer dan miljoen euro In 2014 ging op op diedie manier meer dan 10 10 miljoen euro naar culturele projecten zoals naar culturele projecten zoals dit.dit.

175

PRAKTISCH

Speciaal voor iedereen die niet élke avond naar een live concert kan: élke avond een live concert.

Klara Live: de meest prestigieuze concerten uit binnenen buitenland. Van maandag tot donderdag om 20u.

Klara. Blijf verwonderd.

Met de steun van Piano’s Maene Wij houden van pianisten. Pianisten houden van ons.

Vestigingen in BRUSSEL, ANTWERPEN, GENT EN RUISELEDE Nieuw : “Steinway Piano Gallery Belgium” in Gent Exclusief invoerder België Steinway & Sons - Boston - Essex Doutreligne “Maene Creation” - piano’s en vleugels voor elk budget Exclusief verdeler Sauter piano’s - Made in Germany tweedehands instrumenten in elke prijsklasse Japanse merken Yamaha en Kawai Groot aanbod digitale piano’s Gerenommeerd restauratie atelier Meer info op www.maene.be, www.doutreligne.be en www.steinway.be

Ligt je Focus helemaal op cultuur?

Word dan nu helemaal

Met Knack, Knack Focus & Knack Weekend ben je helemaal mee. Bovendien geniet je als abonnee wekelijks van aantrekkelijke kortingen voor een waaier van culturele evenementen. Surf naar abonnementen.be en je bent helemaal mee.

Helemaal mee, helemaal Knack.

Decca en Deutsche Grammophon P R E S E N T E R E N

ontdek onze volledige catalogus op onze website www.universalclassics.com

179

PRAKTISCH

PRAKTISCH

180

De perfecte mix tussen passie, techniek en esthetiek

Zoekt u een industriële, gebouwen, hygiëne of decoratieve verf oplossing? Reken op ons. Want verf zit al meer dan 100 jaar in ons bloed. Met wereldwijde referenties in 42 landen bieden Libert Paints en Mona Colours keer op keer de geknipte oplossing voor de meest veeleisende klanten en projecten.

www. libertpaints.com I www.monacolours.com

SUPPORTING PROFESSIONAL MAKEUP ARTISTS WORKING IN FILM, TELEVISION, THEATRE, MUSIC, EDITORIAL AND THE PERFORMING ARTS [email protected] PRAKTISCH

182

ONZE FLORISTEN

NICK BOUSSE Sint-Niklaasstraat 10 9000 Gent 09/233.22.33 183

FIORI Quellinstraat 45 2018 Antwerpen 03/233.86.82 PRAKTISCH

PRAKTISCH

184

KALENDER

DATUM UUR VOORSTELLING LOCATIE TYPE SEPTEMBER za 05 sep 16:00u Klassiek in de stad (kinderworkshop ballet) Sint-Jansplein Antwerpen plus 20:30u Klassiek in de stad (ballet) Sint-Jansplein Antwerpen plus zo 06 sep 11:30u Klassiek in de stad (opera) Sint-Jansplein Antwerpen plus do 10 sep 10:00u Rondomcursusdag Tannhäuser deSingel Antwerpen plus vr 11 sep 10:00u Rondomcursusdag Tannhäuser Zebrastraat Gent plus za 12 sep 12:30u Rondomdag Tannhäuser Opera Gent plus 13:00u Odegand Opera Gent plus do 17 sep 20:00u Eastman - Cherkaoui/ Fractus V deSingel Antwerpen plus vr 18 sep 20:00u Choreolab Theater ‘t Eilandje ballet za 19 sep 19:00u Tannhäuser Opera Gent opera 20:00u Choreolab Theater ‘t Eilandje ballet zo 20 sep 15:00u Choreolab Theater ‘t Eilandje ballet di 22 sep 19:30u Tannhäuser Opera Gent opera do 24 sep 14:00u Choreolab Theater ‘t Eilandje ballet 20:00u Choreolab Theater ‘t Eilandje ballet vr 25 sep 19:30u Tannhäuser + backstage Opera Gent opera 20:00u Choreolab Theater ‘t Eilandje ballet za 26 sep 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Gent plus 20:00u Choreolab Theater ‘t Eilandje ballet zo 27 sep 15:00u Choreolab Theater ‘t Eilandje ballet 15:00u Tannhäuser Opera Gent opera OKTOBER do 01 okt 20:00u Wagners roots De Roma Antwerpen concert vr 02 okt 20:00u Wagners roots Opera Gent concert zo 04 okt 19:00u Tannhäuser Opera Antwerpen opera wo 07 okt 19:30u Tannhäuser Opera Antwerpen opera vr 09 okt 19:30u Tannhäuser Opera Antwerpen opera za 10 okt 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Antwerpen plus 20:15u Film rond Tannhäuser: Stalker Cinema Zuid plus zo 11 okt 15:00u Tannhäuser Opera Antwerpen opera wo 14 okt 19:30u Operatraject Tannhäuser Opera Antwerpen explorer 19:30u Tannhäuser Opera Antwerpen opera za 17 okt 19:00u Tannhäuser + backstage Opera Antwerpen opera do 22 okt 12:30u Middagconcert Minnesang / Meistersang Opera Antwerpen concert 20:00u van Manen / Cherkaoui Opera Gent ballet vr 23 okt 20:00u van Manen / Cherkaoui Opera Gent ballet za 24 okt 11:00u Zaterdagrondleiding Opera Gent plus 20:00u van Manen / Cherkaoui Opera Gent ballet zo 25 okt 15:00u van Manen / Cherkaoui Opera Gent ballet vr 30 okt 12:30u Middagconcert Minnesang / Meistersang Opera Gent concert 20:00u van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen ballet za 31 okt 20:00u van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen ballet NOVEMBER do 05 nov 20:00u van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen ballet vr 06 nov 20:00u van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen ballet za 07 nov 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Antwerpen plus zo 08 nov 15:00u van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen ballet di 10 nov 20:00u van Manen / Cherkaoui Opera Antwerpen ballet zo 15 nov 13:00u BIGBANG 2015 Opera Gent explorer 14:00u Kunstendag voor kinderen Theater ‘t Eilandje explorer do 19 nov 19:30u Armida Opera Gent opera za 21 nov 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Gent plus zo 22 nov 15:00u Armida Opera Gent opera wo 25 nov 19:30u Armida Opera Gent opera

185

PRAKTISCH

KALENDER

do 26 nov 12:30u Middagconcert - Armida abbandonata Opera Antwerpen concert vr 27 nov 12:30u Middagconcert - Armida abbandonata Opera Gent concert 19:30u Armida Opera Gent opera za 28 nov 20:00u Nederlands Dans Theater deSingel Antwerpen plus zo 29 nov 15:00u Armida Opera Gent opera DECEMBER di 01 dec 19:30u Armida Opera Gent opera vr 04 dec 19:30u Operatraject Armida Opera Gent explorer 19:30u Armida Opera Gent opera za 12 dec 15:00u De ondeugende cupido (schoolproject) Opera Gent explorer 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Antwerpen plus 20:15u Film rond La Bohème : La vie de Bohème Cinema Zuid plus zo 13 dec 20:00u La Bohème Opera Antwerpen opera di 15 dec 20:00u La Bohème Opera Antwerpen opera do 17 dec 12:30u Middagconcert - Scénes de la vie de Bohème Opera Antwerpen concert 20:00u La Bohème Opera Antwerpen opera vr 18 dec 20:00u Babel HETPALEIS Antwerpen explorer za 19 dec 15:00u Babel HETPALEIS Antwerpen explorer 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Gent plus 20:00u La Bohème Opera Antwerpen opera zo 20 dec 15:00u Babel HETPALEIS Antwerpen explorer 15:00u Operatraject La Bohème Opera Antwerpen explorer 15:00u La Bohème Opera Antwerpen opera di 22 dec 15:00u Babel HETPALEIS Antwerpen explorer 20:00u La Bohème Opera Antwerpen opera wo 23 dec 15:00u Babel HETPALEIS Antwerpen explorer za 26 dec 20:00u La Bohème Opera Antwerpen opera zo 27 dec 15:00u Babel HETPALEIS Antwerpen explorer 15:00u La Bohème Opera Antwerpen opera di 29 dec 15:00u Babel HETPALEIS Antwerpen explorer wo 30 dec 15:00u Babel HETPALEIS Antwerpen explorer 20:00u La Bohème Opera Antwerpen opera do 31 dec 19:00u La Bohème Opera Antwerpen opera JANUARI vr 01 jan 15:00u Operetteparels Opera Gent concert za 02 jan 19:00u Het grote operabal Opera Gent plus zo 03 jan 15:00u Babel HETPALEIS Antwerpen explorer di 05 jan 13:30u Babel (schoolvoorstelling) HETPALEIS Antwerpen explorer 20:00u Operetteparels Opera Antwerpen concert wo 06 jan 15:00u Babel HETPALEIS Antwerpen explorer do 07 jan 13:30u Babel (schoolvoorstelling) HETPALEIS Antwerpen explorer vr 08 jan 10:00u Operareis (schoolvoorstelling) Opera Antwerpen explorer 11:00u Operareis (schoolvoorstelling) Opera Antwerpen explorer 12:30u Middagconcert - Scènes de la vie de Bohème Opera Gent concert za 09 jan 11:00u Romantisch kinderbal Opera Antwerpen explorer 14:00u Operareis Opera Antwerpen explorer 15:30u Operareis Opera Antwerpen explorer zo 10 jan 11:00u Romantisch kinderbal Opera Gent explorer 14:00u Operareis Opera Gent explorer 15:00u Orpheus, terug naar de oorsprong (schoolproject) Opera Antwerpen explorer 15:30u Operareis Opera Gent explorer 20:00u La Bohème Opera Gent opera ma 11 jan 10:00u Operareis (schoolvoorstelling) Opera Gent explorer 11:00u Operareis (schoolvoorstelling) Opera Gent explorer di 12 jan 20:00u La Bohème Opera Gent opera wo 13 jan 20:00u Operatraject La Bohème Opera Gent explorer 20:00u La Bohème Opera Gent opera 10:00u Grietje de heks (schoolvoorstelling) Opera Antwerpen explorer

PRAKTISCH

186

KALENDER

wo 13 jan 15:00u Grietje de heks Opera Antwerpen explorer vr 15 jan 20:00u La Bohème Opera Gent opera za 16 jan 20:00u La Bohème Opera Gent opera zo 17 jan 15:00u La Bohème Opera Gent opera di 19 jan 20:00u La Bohème Opera Gent opera wo 20 jan 20:00u La Bohème Opera Gent opera zo 24 jan 10:00u De teerling van Mozart Opera Gent explorer 15:00u De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen ballet 11:00u De teerling van Mozart Opera Gent explorer ma 25 jan 10:00u De teerling van Mozart (schoolvoorstelling) Opera Gent explorer 11:00u De teerling van Mozart (schoolvoorstelling) Opera Gent explorer di 26 jan 15:00u De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen ballet wo 27 jan 10:00u Babel (schoolvoorstelling) Opera Gent explorer 15:00u Babel Opera Gent explorer 15:00u De Notenkraker (schoolvoorstelling) Stadsschouwburg Antwerpen ballet 20:00u Mariam Batsashvili / Bach / Beethoven / Liszt / Bartók deSingel Antwerpen plus do 28 jan 19:30u De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen ballet vr 29 jan 10:00u Babel (schoolvoorstelling) Opera Gent explorer 14:00u Babel (schoolvoorstelling) Opera Gent explorer 19:30u De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen ballet za 30 jan 15:00u Babel Opera Gent explorer 19:30u De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen ballet zo 31 jan 14:00u De teerling van Mozart Opera Antwerpen explorer 15:00u De Notenkraker Stadsschouwburg Antwerpen ballet 15:00u Babel Opera Gent explorer 15:30u De teerling van Mozart Opera Antwerpen explorer FEBRUARI ma 01 feb 10:00u De teerling van Mozart (schoolvoorstelling) Opera Antwerpen explorer 11:00u De teerling van Mozart (schoolvoorstelling) Opera Antwerpen explorer wo 10 feb 19:30u De Notenkraker Opera Gent ballet do 11 feb 15:00u De Notenkraker Opera Gent ballet vr 12 feb 10:00u Rondomcursusdag Otello deSingel Antwerpen plus 19:30u De Notenkraker Opera Gent ballet 20:00u Otello Opera Antwerpen opera za 13 feb 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Antwerpen plus 19:30u De Notenkraker + backstage Opera Gent ballet 20:15u Film rond Otello: Damage Cinema Zuid plus zo 14 feb 15:00u De Notenkraker Opera Gent ballet 15:00u Otello Opera Antwerpen opera wo 17 feb 20:00u Operatraject Otello Opera Antwerpen explorer 20:00u Otello Opera Antwerpen opera vr 19 feb 20:00u Otello Opera Antwerpen opera zo 21 feb 15:00u Otello Opera Antwerpen opera di 23 feb 20:00u Otello Opera Antwerpen opera do 25 feb 12:30u Middagconcert - Shakespeare Anniversary Opera Antwerpen concer 20:00u Otello Opera Antwerpen opera vr 26 feb 12:30u Middagconcert - Shakespeare Anniversary Opera Gent concert 20:00u Russisch meesterschap Opera Gent concert za 27 feb 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Gent plus zo 28 feb 15:00u Russisch meesterschap Opera Antwerpen concert MAART wo 02 mrt 20:00u Christiane Karg, Roger Vignoles / Richard Strauss Liederen deSingel Antwerpen plus vr 04 mrt 10:00u Rondomcursusdag Otello Zebrastraat Gent plus za 05 mrt 20:00u Otello Opera Gent opera di 08 mrt 20:00u Otello Opera Gent opera do 10 mrt 20:00u Socìetas Raffaello Sanzio / Orestea / regie Romeo Castellucci deSingel Antwerpen plus 20:00u Otello Opera Gent opera za 12 mrt 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Gent plus

187

PRAKTISCH

KALENDER

zo 13 mrt 15:00u Otello Opera Gent opera di 15 mrt 20:00u Operatraject Otello Opera Gent explorer 20:00u Otello Opera Gent opera di 22 mrt 10:00u Rondomcursusdag Der König Kandaules deSingel Antwerpen plus wo 23 mrt 15:00u Doornroosje (schoolvoorstelling) Opera Gent ballet do 24 mrt 12:30u Middagconcert - Quartett Wiener Art Opera Antwerpen concert 19:30u Doornroosje Opera Gent ballet vr 25 mrt 12:30u Middagconcert - Quartett Wiener Art Opera Gent concert 19:30u Doornroosje Opera Gent ballet 20:00u Der König Kandaules Opera Antwerpen opera za 26 mrt 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Antwerpen plus 19:30u Doornroosje Opera Gent ballet 20:15u Film rond Der König Kandaules: Bitter Moon Cinema Zuid plus zo 27 mrt 15:00u Doornroosje Opera Gent ballet 20:00u Der König Kandaules Opera Antwerpen opera wo 30 mrt 20:00u Operatraject Der König Kandaules Opera Antwerpen explorer 20:00u Der König Kandaules Opera Antwerpen opera APRIL vr 01 apr 20:00u Der König Kandaules + backstage Opera Antwerpen opera zo 03 apr 15:00u Der König Kandaules Opera Antwerpen opera ma 11 apr 10:00u Rondomcursusdag Der König Kandaules Zebrastraat Gent plus di 12 apr 10:00u Rondomcursusdag Idomeneo deSingel Antwerpen plus wo 13 apr 19:30u Doornroosje Stadsschouwburg Antwerpen ballet 20:00u Der König Kandaules Opera Gent opera do 14 apr 19:30u Doornroosje Stadsschouwburg Antwerpen ballet vr 15 apr 19:30u Doornroosje Stadsschouwburg Antwerpen ballet za 16 apr 19:30u Doornroosje Stadsschouwburg Antwerpen ballet 20:00u Der König Kandaules Opera Gent opera zo 17 apr 15:00u Doornroosje Stadsschouwburg Antwerpen ballet di 19 apr 20:00u Operatraject Der König Kandaules Opera Gent explorer 20:00u Der König Kandaules Opera Gent opera za 23 apr 12:30u Rondomdag Idomeneo Opera Antwerpen plus 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Gent plus zo 24 apr 15:00u Der König Kandaules + backstage Opera Gent opera za 30 apr 19:30u Idomeneo Opera Antwerpen opera MEI di 03 mei 19:30u Idomeneo Opera Antwerpen opera za 07 mei 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Antwerpen plus 19:30u Idomeneo Opera Antwerpen opera zo 08 mei 15:00u Idomeneo Opera Antwerpen opera di 10 mei 19:30u Idomeneo Opera Antwerpen opera 19:30u Operatraject Idomeneo Opera Antwerpen explorer do 12 mei 12:30u Middagconcert - Berlin/Wien/Broadway Opera Antwerpen concert vr 13 mei 12:30u Middagconcert - Berlin/Wien/Broadway Opera Gent concert di 17 mei 10:00u Rondomcursusdag Idomeneo Zebrastraat Gent plus vr 20 mei 19:30u Idomeneo Opera Gent opera za 21 mei 19:30u Idomeneo Opera Gent opera zo 22 mei 15:00u Idomeneo Opera Gent opera di 24 mei 19:30u Idomeneo Opera Gent opera wo 25 mei 19:30u Operatraject Idomeneo Opera Gent explorer 19:30u Idomeneo Opera Gent opera za 28 mei 20:00u Ravel Opera Antwerpen ballet zo 29 mei 15:00u Ravel Opera Antwerpen ballet JUNI wo 01 jun 15:00u Ravel (schoolvoorstelling) Opera Antwerpen ballet do 02 jun 20:00u Ravel Opera Antwerpen ballet

PRAKTISCH

188

KALENDER

vr 03 jun 18:00u Babel, van mens tot mens Opera Gent explorer 20:00u Ravel Opera Antwerpen ballet 20:00u The tale of Genji / Ebizō Ichikawa XI deSingel Antwerpen plus za 04 jun 15:00u Babel, van mens tot mens Opera Gent explorer 20:00u Ravel Opera Antwerpen ballet zo 05 jun 15:00u Ravel Opera Antwerpen ballet wo 08 jun 20:00u Ravel Concertgebouw Bruggge ballet do 16 jun 20:00u Ravel Opera Gent ballet vr 17 jun 20:00u Ravel Opera Gent ballet za 18 jun 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Gent plus zo 19 jun 15:00u Ravel Opera Gent ballet do 23 jun 20:00u Ravel Opera Gent ballet vr 24 jun 20:00u Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen opera za 25 jun 15:00u Zaterdagrondleiding Opera Antwerpen plus 20:00u Ravel Opera Gent ballet zo 26 jun 15:00u Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen opera wo 29 jun 20:00u Operatraject Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Opera Antwerpen explorer 20:00u Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny + backstage Opera Antwerpen opera JULI vr 01 jul 20:00u zo 03 jul 15:00u di 05 jul 20:00u

Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

189

Opera Antwerpen Opera Antwerpen Opera Antwerpen

PRAKTISCH

opera opera opera

ZAALPLAN OPERA ANTWERPEN

CATEGORIE

1

2

3

4

5

6

7

8

9

LUISTER

ZAALPLAN STADSSCHOUWBURG

40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 50 48 46 44 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 54 52 50 48 46 44 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 52 50 48 46 44 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 48 46 44 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 48 46 44 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 38 36 34 32 30 28 26 24 22 38 36 34 32 30 28 26 24 22 40 38 36 34 32 30 28 26 24 36 34 32 30 28 26 24 22 20

44

48

44

46

42

40

38

46 44 42 40 42 40 38 36 34 40 38 36 34 32 30

38

36

34

32

30

28

26

24

22

20

36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16

40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22

34 32 30 28 26 24 22 20 36 34 32 30 28 26 24 22

38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 38 36 34 32 30 28 26 24 22

34 32 30 28 26 24 22 34 32 30 28 26 24 22 34 32 30 28 26 24 22 36 34 32 30 28 26 24 22 36 34 32 30 28 26 24 22

36

34 32 30 28 26 24 22 34 32 30 28 26 24 22 32 30 28 26 24 22 30 28 26 24 22 20 32 30 28 26 24 22

14 12 10 8 6 4 18 16 14 12 10 8 18 16 14 12 10 8 20 18 16 14 12 10 20 18 16 14 12 10 20 18 16 14 12 10 20 18 16 14 12 10 22 20 18 16 14 12 18 16 14 12 10 18 16 14 12 10 16 14 12 10

16 16 14 12 10 14 12 10

26

24

22

20

18

16

2 6 6 8 8 8 8 10 8 8 8

12 6

8 8 8

R2 R4

20 18 16 14 12 10 20 18 16 14 12 10 20 18 16 14 12 10 20 18 16 14 12 10 20 18 16 14 12 10 20 18 16 14 12 10

20 18 16 14 12 20 18 16 14 12 20 18 16 14 12 18 16 14 12 20 18 16 14 12

14

12

10

6 8

20 18 16 14 12 16 14 12 10 16 14 12 10 16 14 12 10 16 14 12 10 14 12 10

32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 0 8 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8

28

18 16 14 12 10 8 14 12 10

20

18 16 14 12 10 8 20 18 16 14 12 10

34 32 30 28 26 24 22 30 28 26 24 22 20 18 32 30 28 26 24 22 20 18 34 32 30 28 26 24 22 20 18 34 32 30 28 26 24 22 20 18 32 30 28 26 24 22 20 18 16 32 30 28 26 24 22 20 18 16

38

2

14 12 10 8 18 16 14 12 10 8 20 18 16 14 12 10 8 20 18 16 14 12 10 8 20 18 16 14 12 10 8

42

36

18

38 36 34 32 30 28 26 24 22 32 30 28 26 24 22 20 18 16 28 26 24 22 20 18

42

38

4

8

10 8 8 8 8 8

6 6 6 6 6

6

4

2

6 6 6

4 4 4

2 2 2

10 4

6 6 6

6 6 6 6 6

3 2 2 4 4 4 4 6 4 4 4

8 2 4

4 4 4 4

4 4 4

5 1 1 2 2 2 2 4 2 2 2

6 1

2 2 2

2 2 2

2 2 1

4 6

2 4

8 6 6 4 6 4 6 4 6 4 6 4 4

4 4

4 2 2 2 2 2 2

2 2

2 1 1 1 1 1 1

4 4 4 4 4 4

2 2 2 2 2 2

1 1 1

8 6 8 6 8 6 8 6 8 6 8 6

10 8 10 8 10 8 10 8 10 8

1 4 4 6 6 6 6 8 6 6 6

4 4 4 4 4

2 2 2 2 2

2

1 1

1 1 1 1

1 1 1 1

1 3 9 11 13 15 17 19 21 23 5 7 9 11 13 15 17 19 5 7 9 11 13 15 17 19 3 5 7 9 11 13 15 17 3 5 7 9 11 13 15 17 3 5 7 9 11 13 15 17 3 5 7 9 11 13 15 1 3 5 7 9 11 13 15 3 5 7 9 11 13 15 17 3 5 7 9 11 13 15 3 5 7 9 11 13

7 3 3 1 1 1 1 2 1 1 1

4 3

2 5

1 1 1

1 7

3 3 3

1 1 1

5 5 5

3 3 3

1 1 3

1 3 5 3 5 7 3 5 7 3 5 7 3 5 7 3 5 7 3 5 7

3 3

5 5 5

3 3 3

5 5 5

3 3 3 3

3 3 3 3

7 7 7

5 5 5 5

7 7 9

5

7

7 9 9 9 9 9 9

15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41

7 9 13 15 17 11 13 15

19

21

9 11 13 15 17 19 9 11 13 15 17 19 9 11 13 15 17 19

9 11 13 15 17 11 13 15 17 11 13 15 11 13 15 17 11 13 15 11 13 15 11 13 R1 R3

19 21 23 25 27 29 31 19 21 23 25 27 29 31 17 19 21 23 25 27 29 31 19 21 23 25 27 29 31 33 35 17 19 21 23 25 27 29 31 33 17 19 21 23 25 27 29 31 33 15 17 19 21 23 25 27 29 31

21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39

23 25 27 29 31 33 35 37 39 21 23 25 27 29 31 33 35 37 23 25 27 29 31 33 35

21 23 25 27 29 31 33 23 25 27 29 31 33 35 37 21 23 25 27 29 31 33 35 23 25 27 29 31 33 35

7 9 11 13 15 17 19 7 9 11 13 15 17 19 21 7 9 11 13 15 17 19 21 7 9 11 13 15 17 19

3 3

5 5

7 7

1 1

3 3

5 5

7 7

9 9

11

13

41

21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 23 25 27 29 31 33 35 37 39 21 23 25 27 29 31 33 35

9 11 13 15 17 19 21 9 11 13 15 17 19 9 11 13 15 17 19 21

1 1

51

21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39

9 11 13 15 17 19 11 13 15 17 19 21 9 11 13 15 17 19

7 9 11 13 15 17 19 7 9 11 13 15 17 19 21 7 9 11 13 15 17 19 7 9 11 13 15 17 19 21

5 5 5 5

43

49

17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35

9 11 13 15 17 19 9 11 13 15 7 19 21 9 11 13 15 17 19

7 7 7

25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37

23

9 11 13 15 9 11 13 15 9 11 13

7 7 7

5 5 7

3

5 11 9

7 7 7

5 5 5

3 3 5

1

3 9

5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41

15

17

21 23 25 27 29 31 33 23 25 27 29 31 33 23 25 27 29 31 33 21 23 25 27 29 31

19

21

23

25

27

29

31

33

33

11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27

CATEGORIE

1

2

3

4

5

6

ZAALPLAN OPERA GENT

CATEGORIE

1

2

3

4

5

6

7

8

9

LUISTER

Insight het magazine P209977 verschijnt 4 maal per jaar in september/november/maart/mei. Speciale editie april 2015.

WWW.OPERABALLET.BE