Trimble Gebruikersdag 2010 Areaalgegevens bij Rijkswaterstaat Review Handheld Nautiz X7 BGT: goed begin is halve werk

5 Ontwikkelingen in Ruimtelijke Informatie & Geo-ICT

Trimble Gebruikersdag 2010 Areaalgegevens bij Rijkswaterstaat Review Handheld Nautiz X7 BGT: goed begin is halve werk

Juli/Aug. 2010 jaargang 8

Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) De BGT René Krul

is adviseur

een kans GIS & ICT

Met de realisatie van de BGT gebruikt de hele overheiddezelfde grootschalige topografische kaart van Nederland. Er wordt nu al op veel plekken met de huidige GBKN gewerkt, deze is in sommige gevallen onmisbaar. Maar het gebruik van de GBKN is vaak beperkt tot referentiebestand. Objecten zoals wegen groenvlakken worden in andere bestanden gemaakt en bijgehouden waardoor er veel verschil in actualiteit en kwaliteit kan ontstaan. Met de komst van de BGT zal dit veranderen. Het oplossen van dit probleemgebied ziet Grontmij als dé uitdaging voor de BGT.

Op het raakvlak van de ruimtelijke omgeving en informatievoorzieningis Grontmij dé specialist. Met een team van ruim honderdvijftig Geo-ICT professionals in Nederland en Denemarken. Betrokken, deskundig en klantgericht. En met een breed scala aan oplossingen, zowel standaard als op maat. Het is de combinatie van branche-kennis en Geo-ICT, waardoor u met Grontmij sneller vooruit komt. Ervaar zelf het verschil!

software.grontmij.nl

Colofon GIS-Magazine informeert over ontwikkelingen op het gebied van ruimtelijke informatie en Geo-ICT. De redactie van GIS-Magazine verslaat actuele evenementen op GIS-gebied, ondervraagt ervaren gebruikers en andere betrokkenen uit het onderwijs, de overheid en het bedrijfsleven. Verder is er nieuws van hard- en software leveranciers, leveranciers van diensten en andere relevante organisaties. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België.

Wie koopt wie Voor de geosector misschien wel de belangrijkste economisch/ financiële gebeurtenis van 2010 is de aankoop van CAD-GIS- en fotogrammetrie-leverancier Intergraph door het Zweedse Hexagon AB. Hexagon, onder meer eigenaar van Leica Geosystems en ERDAS, haalt hiermee een eigen platform in huis, dat, gezien door de ogen van buitenstaanders, prima aansluit bij de reeds aanwezige producten. Er is immers al hardware voor de geo-professional (Leica), en er is verwerkingssoftware voor raster- en recentelijk ook vectormateriaal (ERDAS). En nu is er ook een krachtige GIS-analyse-tool (Geomedia en G/Technology van Intergraph).

Hoofdredacteur Remco Takken [email protected] Eindredactie Eric van Rees [email protected] Lambert-Jan Koops [email protected] Met dank aan: Bas Berbee, Hein Corstens, Jan Diederiks, Jaap van Gent, Bert Kobus, Huibert-Jan Lekkerkerk, Erik Oostvogel, Sonja van Poortvliet, Arda Riedijk, Robert Schrauwen en Jacob Stroet. Copy Editor Lammy Pels [email protected]

Dat ziet de gelukkige koper ook. “De aankoop van Intergraph, dat moet uitgroeien tot het kernplatform van Hexagon, biedt uitstekende groeimogelijkheden en synergie binnen ons portfolio van meettechnologieën, en is van levensbelang voor de groeistrategie van ons bedrijf.” Aldus Ola Rollén, CEO en president van Hexagon AB. Groeistrategie, synergie, ja, dat zit wel snor. Trek de champagnefles maar open, wij zien een winnaar! Zo eenvoudig is het echter niet. Wat heeft Hexagon nu eigenlijk gekocht? Intergraph leverde van oudsher hardware én software, al is de eerste groep niet meer zo prominent zichtbaar. Z/I Imaging, de doorontwikkelde versie van de vroegere luchtfotocamera van Zeiss Ikon, ondersteunt momenteel de uitgebreide workflow op het gebied van fotogrammetrie. Dat dit geen grote markt is, is geen probleem. Maar hoe ziet de mogelijke synergie er uit met een vergelijkbare oplossing (zonder camera) van ERDAS? Met een klantenkring die veelal werkt met de GIS-software van Esri? Ik zie vooral vraagtekens.

Financieel Directeur Yvonne Groenhof [email protected] Advertenties Ruud Groothuis [email protected]

Moest Intergraph gedwongen overgaan tot verkoop? Ging het niet goed? Bedenk dat het voor een hedge-fonds als TPG Capital helemaal niets uitmaakt hoe gezond een bedrijf is. Als je maar met winst kunt verkopen. Misschien ging het juist niet goed met het fonds? Dan weet je nog niets over de positie van Intergraph. In Nederland valt Intergraph vooral op vanwege de langdurige relaties met een aantal prestigieuze klanten (KPN, GasUnie en Het Kadaster).

Abonnementenservice: [email protected] Website www.gismagazine.nl Vormgeving Sander van der Kolk [email protected] ISSN 1571-7194

Wellicht wordt er eind augustus meer duidelijk tijdens Intergraph 2010, de grote gebruikersdagen in Las Vegas. In de komende nummers van GIS-Magazine zal Intergraph prominent aanwezig zijn. We kijken naar de succesvolle ondersteuning van de relatief kleine netwerkbeheerders Cogas en Rendo. Over de splitsing en schaalvergroting van energiebedrijven is het laatste woord nog niet gezegd, Intergraph zit er alvast bovenop. Verder zal uw hoofdredacteur afreizen naar Las Vegas (iemand moet het doen), om de thermometer af te lezen bij de Amerikaanse kopstukken van Intergraph. Dynamiek, altijd leuk.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit magazine mag, op welke wijze dan ook, worden vermenigvuldigd, opgeslagen of overgeleverd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De inhoud is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Uitgever en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten of omissies. Geuite meningen zijn persoonlijk, en komen niet noodzakelijk overeen met die van de redactie of uitgever. © Copyright 2010 Lid van:

Remco Takken, Hoofdredacteur GIS-Magazine

Juli/Augustus 2010-5

3

I

Pagina 6

BIM en Omgevingsinformatie De Bouw Informatie Raad (BIR) is in 2007 van start gegaan met als

n

h

o

u

d

GIS BIM en omgevingsinformatie

6

Herziening boringsvrije zone Flevoland

8

Data in Beweging: FME

12

Hansa Luftbild terug in Nederland

14

Goed begin is halve werk bij BGT

16

Koopkrachtkloof tussen noord en zuid

18

Aon’s Terrorism Threat Map 2010

20

GIS in de Gemeente: Den Haag

22

Rijkswaterstaat: Oranjewoud brengt areaalgegevens op orde

38

Columns Op Safari

11

Surveying the Stuart Highway

25

Data-inwinning Coördinaten inmeten en geodatabases vullen met één apparaat

26

Trimble Gebruikersdag 2010

28

Review Hendheld Nautiz X7

30

Evenementen GeoBusiness Open zeer geslaagd

34

Arcadis XEIZ Beheerdag 2010

40

Civil 3D Gebruikersdag

42

einddoel het gemeengoed maken van werken in de bouw met een Bouwwerk Informatie Model (BIM). CUR Bouw & Infra is onlangs met een project begonnen waarin omgevingsinformatie integreert met BIM.

BGT: Goed begin is halve werk Vanaf 2012 gaat de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) onderdeel uitmaken van het basisregistratiestelsel. De BGT vervangt

hiermee

de

huidige

Grootschalige Basiskaart van Nederland (GBKN).

Pagina 16


4

Adverteerdersindex

50

Agenda

49

De Geograaf

35

In het volgende nummer

50

Kort Nieuws

45

Lezersservice

50

Nieuwsbrief GeoBusiness Nederland

37

Trainingswijzer

44

Pagina 22

GIS in de Gemeente Den Haag Hij had het ruim tien jaar geleden al voor ogen: een Geografische Informatie Infrastructuur waarmee ruimtelijke gegevens op eenduidige wijze zijn te beheren, ontsluiten en op te slaan. Compleet met ambtenaren- en burgerviewer. De droom van Ed Visser, senior adviseur Geo-informatie en coördinator WebGIS in Den Haag, lijkt eindelijk uit te komen.

pagina 38

Oranjewoud brengt areaalgegevens RWS op orde

pagina 28

Advies- en ingenieursbureau Oranjewoud heeft in een jaar tijd een

Voorplaat: Altijd veel activiteiten tijdens de Trimble Gebruikersdag, traditiegetrouw georganiseerd door Geometius. Het weer werkte op 15 juni 2010 goed mee met de vele buitendemonstraties. Het bedrijf Top-Shot laat hier zien wat er wordt bedoeld met de slogan ‘Luchtfoto’s vanaf de grond’.

flink deel van de areaalgegevens van Rijkswaterstaat in kaart gebracht. Twintig mensen waren betrokken bij dit veelomvattende project waar kwaliteit, planning en proces de kritische succesfactoren waren.


5

GIS

BIM en Omgevingsinformatie

N i e u we s c h a ke l i n b o u w p ro c e s Door: Hein Corstens en Jan Diederiks

De Bouw Informatie Raad (BIR) is in 2007 van start gegaan met als einddoel het gemeengoed maken van werken in de bouw met een Bouwwerk Informatie Model (BIM). CUR Bouw & Infra is onlangs met een project begonnen waarin omgevingsinformatie integreert met BIM.

Een duiker in zijn omgeving. Bron: Ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam

Een BIM is een elektronisch model van een bouwwerk, waarmee alle relevante informatie over dat bouwwerk eenmalig en eenduidig wordt opgeslagen. Op basis van dit model kan discipline-afhankelijke informatie-uitwisseling plaatsvinden. Om het werken met een BIM in de bouwsector te implementeren en te stimuleren, werkt de BIR aan diverse ontwikkelingen om informatie te standaardiseren en toegankelijk te maken. CUR Bouw & Infra heeft namens de BIR een project geïnitieerd dat gericht is op de completering van het Bouw Informatie Model (BIM) met omgevingsinformatie. Omgevingsinformatie is informatie over belendingen, openbare ruimten, kabels

Deelnemers Project BIM en Omgevingsinformatie Aan het project wordt deelgenomen door alle geledingen van de bouwsector: • Opdrachtgevers • Architecten • Bouwbedrijven • Ingenieursbureaus • Kennisinstellingen • Overheid: Gemeenten, Rijksdiensten • Branche-organisaties • Adviseurs en leidingen, bodemopbouw, waterhuishouding, plannen, vergunningen enzovoort. Informatie nodig Bij de ontwikkeling en realisatie van gebouwen en infrastructuur is infor-


6

matie nodig over de omgeving (boven- en ondergronds). Helaas is die informatie nog steeds onoverzichtelijk, versnipperd, onbetrouwbaar, onvolledig en niet afgestemd met bouwwerkinformatie. Gevolg: verlies van tijd, kwaliteit en geld bij ontwikke-

GIS

PORTAL www.bim-omgeving.nl

bestand i Legenda: bestand n

bestand j

bestand k

bestand l

bestand m

bestand n

bestand met omgevingsgegevens raadplegen

BIM

informatie richting project terug levering omgevingsinformatie communitatie

ling, realisatie en beheer van bouwwerken en vergrote kansen op fouten en schade met alle negatieve financiële en maatschappelijke consequenties van dien voor alle betrokkenen: bouwbedrijven, eigenaren, overheden en burgers. Integreren in BIM De oplossing wordt gevonden in het kunnen integreren van omgevingsinformatie in een BIM. Immers, een BIM heeft al tot doel alle informatie over een bouwwerk te integreren, zodat iedere betrokkene in elk onderdeel van het ontwerp-, realisatie- en beheerproces op het juiste moment over de juiste informatie kan beschikken. Daar doen ook de beheerders van de omgevingsinformatie hun voordeel mee, doordat vanuit het BIM actuele en betrouwbare bouwwerkinformatie wordt teruggeleverd, bijvoorbeeld in de vorm van (aangepaste) 3D-topografie. Doelstellingen Het project van CUR Bouw & Infra heeft twee hoofddoelen. Het eerste is het toegankelijk en geschikt maken van omgevingsinformatie voor integratie in een BIM en voor gebruik in het bouwproces. Het tweede hoofddoel is het leveren van actuele informatie over geplande en gerealiseerde bouwwerken aan instanties die omgevingsinformatie beheren. Denk hierbij onder meer aan gemeenten, provincies, waterschappen, rijksoverheid, infrastructuurbeheerders en gebouwenbeheerders.

De gebruiker van www.bim-omgeving.nl kan via verschillende ingangen bestanden zoeken en raadplegen. De gegevens zelf blijven bij en onder verantwoordelijkheid van de aanbieder.

Resultaten 2010 Op dit moment is de uitvoering van de projectwerkzaamheden in volle gang. In 2010 wordt een eerste stap gezet in de richting van de realisering van de doelstellingen door het project BIM-Omgeving. Er wordt een vijftal resultaten opgeleverd. Het eerste betreft het ‘wat’: een overzicht van vraag naar en aanbod van omgevingsinformatie ten behoeve van bouwwerken, de discrepanties tussen vraag en aanbod en oplossingen voor het opheffen daarvan, gezien vanuit het bouwproces. Het tweede resultaat omvat het ‘hoe’: een overzicht van definities, formaten en standaarden betreffende omgevingsinformatie ten behoeve van bouwwerken, tekortkomingen daarin en het opheffen daarvan. Ten derde komt er een portal: www.BIM-Omgeving.nl, voor het betrekken van omgevingsinformatie voor bouwwerken en bouwprocessen uit alle mogelijke bronnen en het terugleveren van bouwwerkinformatie aan die bronnen. Vervolgens komt er, als vierde punt, een pilot. Dit is een praktijkomgeving waarin de informatie-uitwisseling in een aantal concrete projecten gestalte krijgt en beproefd is. Tot slot volgt een implementatieprogramma, een rapport met aanbevelingen voor de uitrol van BIM-Omgeving in 2011 en volgende jaren. Oplossingsrichting In bijgevoegd schema is in globale zin een mogelijke oplossingsrichting


7

geschetst. Een portal is een website waarin diverse soorten informatie opgeroepen kunnen worden, informatie die in de vorm van webservices elders op het internet beschikbaar is. Hierbij kan gedacht worden aan gegevens van de overheid (zoals basisregistraties) of van commerciële aanbieders. Op deze website vindt men een checklist en een catalogus, die actueel gehouden wordt vanuit de verschillende bronnen. De gebruiker kan met behulp van die catalogus gegevens via verschillende ingangen zoeken en vervolgens raadplegen. De gegevens zelf blijven bij en onder verantwoordelijkheid van de aanbieder. In een volgende fase kan men via de portal een service aanroepen, die ervoor zorgt dat een geselecteerde set gegevens opgehaald kan worden voor gebruik in een BIM. Daartoe dienen de nodige transformatieservices beschikbaar te komen (bijvoorbeeld voor de omzetting van cityGML naar IFC). De portal zal evolutionair ontwikkeld worden met gebruikmaking van bestaande concepten, tools en oplossingen. Hein Corstens [email protected], (informatie-architect bij CORSTENS informatie-architectuur) en Jan Diederiks [email protected], (adviseur bij Gobar adviseurs). Nadere informatie: Fred Jonker, [email protected]. www.curbouweninfra.nl

GIS

Herziening boringsvrije zone

G ro n d wa t e r vo o r ra a d F l e vo l a n d Door: Bas Berbee en Robert Schrauwen

In de ‘Verordening voor de fysieke leefomgeving’ heeft de provincie Flevoland een boringsvrije zone vastgelegd voor Zuidelijk Flevoland. Een kaart geeft de maximaal toegestane diepten van nieuwe boorputten aan.

Afb. 1. Kaart van de boringsvrije zone in Zuidelijk Flevoland. Illustratie: Provincie Flevoland

I

n Zuidelijk Flevoland is al geruime tijd een boringsvrije zone ingesteld [afbeelding 1]. Hierbinnen gelden, ter bescherming van de grondwatervoorraad, beperkingen aan de diepte en omvang van grondroerende activiteiten. De boringsvrije zone heeft als doel de grondwatervoorraad in het derde watervoerend pakket te beschermen, waaruit drinkwaterbedrijf Vitens grondwater onttrekt voor Flevoland, Gelderland en Utrecht. In verband met heldere regelgeving wil de provincie nu vóóraf de bruikbare ruimte voor bijvoorbeeld energieopslag of grondwaterwinning vastleggen.

Nieuwe verordening In de nieuwe verordening komt een absoluut verbod voor bodemverstoringen, zoals onttrekkingen uit en in-

filtraties in de diepere ‘watervoerende’ zandlagen. Ondiepere grondwateronttrekkingen bóven de beschermende kleilagen (‘scheidende lagen’) blijven op basis van een vergunningof meldingsplicht mogelijk. Om de ondergrondse ruimte maximaal te benutten is voorafgaand aan deze wijziging een nauwkeurige kartering van de ondergrond uitgevoerd. Dit heeft geleid tot een kaart van de boringsvrije zone, die goed aansluit bij de beschermende kleilagen. Afb. 2. Schematische dwarsdoorsnede boringsvrije zone (niet op schaal). Illustratie: FIBV


8

GIS

Ondergrond gekarteerd In de oude situatie had de boringsvrije zone een flinke verticale marge (van tien meter). Daarom verwachtte de provincie dat een absoluut verbod op basis van deze ‘oude’ grenzen als gevolg zou hebben dat veel ondergrondse ruimte niet langer kon worden benut voor andere doeleinden (afbeelding 2). Om binnen de nieuwe verordening toch maximaal gebruik te kunnen maken van de aanwezige ruimte, heeft Fugro een nauwkeurige kartering van de ondergrond uitgevoerd. Op basis van deze kartering zijn nieuwe horizontale en verticale grenzen van de boringsvrije zone vastgesteld die zo goed mogelijk aansluiten bij de bovenzijde van de natuurlijke scheidende lagen. Geohydrologische schematisatie Eerst zijn bodemdata van verschillende bronnen verzameld en is een literatuuronderzoek uitgevoerd. Op basis van deze gegevens zijn dwarsprofielen van de bodem vervaardigd, waarin de structuur van de geohydrologisch belangrijkste klei- en zandlagen is weergegeven. Op basis van de dwarsdoorsneden is een geschematiseerd ondergrondmodel opgesteld (afbeelding 3).

Verwerking grondonderzoek in GIS Op basis van de geschematiseerde ondergrondmodel zijn de sondeergegevens geïnterpreteerd. Om dit zo efficiënt mogelijk te doen is een GISapplicatie ontwikkeld waarbinnen de sondeergegevens kunnen worden gekoppeld aan de ondergrondschematisatie. Hierbij wordt de sondering door een deskundig geïnterpreteerd, en wordt in een (MS-Access) database aangegeven op welke diepte de grenzen van de relevante Afb. 3. Geschematiseerd geohydrologisch model (niet op schaal). Illustratie: FIBV bodemlagen gelegen zijn. Deze MS-Access database kan heeft een directe koppeling met combinatie met maaiveldhoogte geArcGIS, waardoor de data in ArcGIS gevens (Actueel Hoogtebestand Nekunnen worden geraadpleegd. derland, AHN). Het doel van deze koppeling was het Ook tweede orden afgeleiden hiervan karteren van de top van de aanwezige zijn mogelijk. Op geohydrologisch ‘scheidende’ kleilagen. Uiteraard kan vlak valt hierbij te denken aan het bereeen dergelijke koppeling met GIS kenen van het geohydrologisch doorook gebruikt worden om afgeleide laatvermogen van zandlagen, of de producten te maken (zie afbeelding weerstand welke aanwezige kleilagen 4). Te denken valt hierbij aan het bieden tegen verticale grondwaterstrogenereren van geografische (ras- ming. Buiten het geohydrologisch ter)datasets met de dikte van de aan- werkveld valt er te denken valt aan het wezige scheidende lagen of water- visueel maken van de ligging en dikte voerende lagen. Dit kan eventueel in van winbare zand- en kleilagen, in

Afb. 4. Afgeleide producten database. (Illustratie: FIBV) Juli/Augustus 2010-5

9

GIS

Afb. 5. Geïnterpoleerde ligging van de top van de scheidende laag. Illustratie: FIBV

combinatie met bijvoorbeeld een aanduiding van de financiële haalbaarheid van een dergelijke winning. Kaartvervaardiging en kwaliteitsanalyse Voor de interpolatie van de bodemgegevens (puntdata) tot een kaart met de ligging van de top van de scheidende kleilagen zijn verschillende interpolatietechnieken beschikbaar. Te denken valt aan onder meer Inverse Distance Weighted, Natural Neighbour of diverse varianten van de kriging-techniek. De keuze voor een interpolatietechniek is sterk afhankelijk van de kwaliteit, oorsprong en verspreiding van de data, alsmede van een eventuele trend die in de data aanwezig is. De keuze tussen diverse interpolatietechnieken kan, zeker bij een lage datadichtheid, leiden tot grote verschillen in het eindresultaat van de kartering. Gerichte keus interpolatiemethode Voor dit onderzoek is gekozen voor één van de varianten van de krigingmethode (zie afbeelding 5). Deze methode is oorspronkelijk ontwikkeld in de Afrikaanse mijnbouw, met het oog op het inschatten van goudvoorkomens. Het voordeel van kri-

ging is dat voorafgaand aan de interpolatie de in de data aanwezige (ruimtelijke) variatie dient te worden beschouwd. Hierdoor kan gerichter een keus worden gemaakt voor de toe te passen interpolatiemethode. Bij het beoordelen van aanvragen voor boringen of grondwatersystemen - bijvoorbeeld voor grondwateronttrekking of bodemenergiesystemen - moet men kunnen beschikken over een werkbare kaart waarop de perceelsgrenzen duidelijk zijn aangegeven. De geïnterpoleerde hoogte van de top van de scheidende laag is daarom omgezet naar een kaart met een kavelindeling. Bruikbare bronnen Voor het vervaardigen van deze kaart is gebruik gemaakt van een grote verscheidenheid aan data, zowel uit het DINO-archief als uit het archieven van de provincie en Rijkswaterstaat. Deze gegevens waren voornamelijk bruikbaar voor locaties in het buitengebied en voor locaties waar de scheidende laag dieper voorkwam. Bovendien zijn sondeer- en boorgegevens uit het archief van Fugro en sondeergegevens van de gemeente Almere gebruikt.


10

Maatwerk vóóraf Ontheffingen van werkzaamheden in de boringsvrije zone zijn niet meer mogelijk. Het was daarom noodzakelijk om het maatwerk dat voorheen bij de ontheffingen werd geleverd, nu bij het opstellen van de verordening al te leveren. De maximale diepte van boorputten voor het gehele gebied van de boringsvrije zone moet op voorhand worden vastgesteld. Bij de aanpak hebben de provincie en Fugro nauw samengewerkt. Fugro heeft hierbij de methodiek voor de kartering ontwikkeld en de kartering uitgevoerd. Daarnaast fungeerde Fugro als sparring-partner bij het maken van keuzes in het dilemma tussen het bieden van ruimte voor ontwikkeling en grondwaterbescherming. De provincie leverde de gebiedskennis, is verantwoordelijk voor de gemaakte keuzes en voor de borging van de kwaliteit van het eindproduct. Door het naar voren halen van de nauwkeurige kartering wordt de geohydrologische interpretatie in één keer gedaan. De resulterende kaart geeft duidelijkheid aan derden over wat wel en niet kan. Bas Berbee [email protected] is Adviseur Hydrologie, Robert Schrauwen [email protected] is hoofd Hydrologie bij Fugro Ingenieursbureau.

Column

O p s a f a ri In 2010 woont en werkt Arda Riedijk in Arusha, in het noorden van Tanzania, niet ver van de Kilimanjaro en drie graden ten zuiden van de evenaar.

De gnoe of wildebeest, is door God samengesteld uit restonderdelen, zo verklaart een Afrikaanse legende het clowneske uiterlijk van het dier.

De grote migratie van de gnoes in de Serengeti is als de vuvuzela in de World Cup. Een immens kabaal, veroorzaakt door een stel clowns met een doel in het vizier. Jaar in jaar uit, langer dan het bestaan van de mens, volgen miljoenen gnoes de regens in Zuid-Kenia en Noordwest-Tanzania. Van december tot juni verblijven de dieren bij de Ngorongoro-krater om te kalven. Vanaf juni trekt de kudde naar de regens in het westen, om daar hun regenreis te vervolgen richting het noorden.

De conclusies van een milieu-effectrapportage (meer dan tien jaar geleden gemaakt) liegen er dan ook niet om: de weg zal massale sterfte van migrerende soorten veroorzaken, het gebied zal van de Werelderfgoedlijst verdwijnen, de aanleg van de weg gaat in tegen het natuurbeleid van Tanzania, minder toeristen zullen de Serengeti bezoeken, en ga zo maar door. Dan toch maar 418 kilometer omrijden met handelswaar? Ecoducten bouwen voor miljoenen denderende hoeven? Een 65 kilometer lange tunnel aanleggen? De snelweg gedurende een bepaalde tijd van het jaar afsluiten? Of de weg langs de minst gevoelige plekken aanleggen?

Mede om dit magische spektakel mee te maken tijdens een safari (dat betekent ‘reis’ in het Swahili), trekken jaarlijks 700 duizend toeristen naar Tanzania. Zij nemen 1,3 miljard USdollar mee. Met steun van de Japanse overheid is zeven jaar geleden de weg van het internationale vliegveld tot de ingang van Ngorongoro nationaal park geasfalteerd. Dat halveert de reistijd voor de toerist.

Kennelijk mochten de conclusies van de milieu-effectrapportage en de voorgestelde alternatieven niet baten. Volgens president Kikwete is het project van groot economisch belang. Die weg komt er gewoon. Dit standpunt is te begrijpen. Slechts 8,6 procent van de ruim 78 duizend kilometer weg in Tanzania is geasfalteerd. Er wordt gezegd dat vanaf januari 2011 de eerste tenders voor de aanleg van de Serengeti Highway uitgaan. Vanaf 2012 zullen de wegwerkzaamheden beginnen. Welke politieke krachten invloed gehad hebben op deze beslissing is mij helaas ontgaan. Maar, rennen die gnoes niet net zo lief over een reepje asfalt? Wildlife-kenners in Arusha denken van niet.

Migrerende gnoes en toeristen zijn nog wel verenigbaar, migrerende gnoes en goederen echter iets minder, zo blijkt. Het besluit van de Tanzaniaanse overheid om een snelweg aan te leggen voor commercieel verkeer tussen Arusha (en verder richting de Indische Oceaan) en het Victoriameer, 65 kilometer dwars door de migratieroute van de gnoes, heeft geleid tot verhitte discussies, voornamelijk afkomstig van internationale tegenstanders. Zo zijn er meer dan tweeduizend reacties van boze toeristen en natuurliefhebbers op de Facebook-pagina ‘Stop the Serengeti highway’. De Betuweroute-controverse is er niets bij.

Arda Riedijk [email protected] schrijft vanuit Arusha, Tanzania over geo-gerelateerde onderwerpen. Tot voor kort werkte zij bij Geonovum en de Vrije Universiteit Amsterdam. http://ardariedijk.wordpress.com Juli/Augustus 2010-5

11

GIS

FME van Safe Software

Data in Beweging Door: Eric van Rees

Bij elke nieuwe release van Safe Software’s FME Desktop en FME Server reizen Don Murray en Dale Lutz de aarde rond om de gebruikers van hun software te ontmoeten. Tijdens de FME Days in Münster, spraken ze over werken met 3D-data, partnerships en CAD-GIS integratie.

H

et verplaatsen van (geo-)data is de kern van wat de FME-technologie doet. Door middel van workspaces stelt de gebruiker van FME Desktop een aantal regels op, waarmee inputdata worden vertaald naar een ander formaat of naar een specifiek datamodel. Ook kunnen specifieke datatypen allemaal tegelijk worden geïntegreerd. Het eindresultaat kan in elke gewenste structuur of formaat naar de eindgebruiker worden gestuurd. Maar zoals met elk type data, kunnen slechte data voor problemen zorgen wanneer deze worden ingeladen of samengevoegd. Om gebruikers bewust te maken van de kwaliteit van hun input-data, is er een dataviewer die de data toont voor, tijdens of na conversie in FME. Groeiende behoefte De behoefte aan betere toegang tot (geo-)data middels FME-technologie blijft groeien. Momenteel zijn er meer dan 7500 gebruikers in 116 verschillende landen van FME-technologie. Wat opvalt, is dat Don Murray en Dale Lutz niet alleen de FME-gebruikers zelf, maar ook hun wensen bijzonder goed kennen: klanten worden bij hun voornaam aangesproken en beide heren weten op welke wijze FME wordt ingezet bij hun dagelijkse werk. Bestandstransformatie, migratie en distributie Volgens Murray is er een aantal veel voorkomende mogelijkheden waarop FME wordt gebruikt: “Bestandstransformatie van CAD naar GIS is een veelgebruikte toepassing die Safe Software sinds 1993 mogelijk maakt. Een technisch ingesteld iemand gebruikt dan de FME Workbench, om te

bepalen wat er met de data moet gebeuren, meer specifiek, hoe features en attributen in CAD-data omgevormd moeten worden tot een bruikbare dataset voor hun applicaties of eindgebruikers die toegang tot die data moeten krijgen.” Datamigratie is een andere toepassing van FME: “We zien ook dat organisaties hun technologie migreren naar ruimtelijke databases, en in veel gevallen wordt FME gebruikt om legacy applicaties die voorheen werden gebruikt te ondersteunen bij datamigratie. ” Wat betreft het gebruik van FME Server, gaat het met name om datadistributie: “Stel dat een organisatie zijn data beschikbaar wil stellen aan interne of externe belanghebbenden. Met FME Server kan een technische gebruiker met kennis van het inputoutput datamodel deze kennis beschikbaar stellen door middel van FMEworkspaces via het web. Dat kon voorheen niet, toen moest iemand die data gaan zoeken of iemand worden ingehuurd om dat te doen.”


12

Samenwerkingsverbanden Gedurende een aantal jaren hebben GIS-leveranciers op hun eigen manier FME-technologie

GIS

omarmd. Een aantal fabrikanten heeft FME-licenties, in plaats van deze opnieuw uit te vinden voor zichzelf, waaronder Autodesk, MapInfo, Esri, Intergraph en ERDAS. Onlangs hebben bijvoorbeeld Bentley Systems en Trimble beide FME-integratie aangekondigd. Gezien het aantal fabrikanten dat FME heeft omarmd, wordt duidelijk dat Safe Software complementair is met alle belangrijke GISleveranciers. Don Murray hierover: “Vandaag de dag beseffen GIS-fabrikanten steeds beter dat zij niet slechts de oplossing van één enkele verkoper vertegenwoordigen. Hun klanten moeten in staat zijn om data te delen tussen applicaties. Deze leveranciers zijn blij dat wij dat voor ze doen, door ze in staat te stellen om onze technologie te gebruiken.” Datakwaliteit Murray: “Gebruikers denken soms dat hun brondata beter zijn dan in werkelijkheid het geval is, wanneer ze aan de slag gaan met FME. Onze data-inspectietool, FME Viewer, helpt gebruikers om een precies beeld te krijgen van hun brondata.” Aangezien FME een technisch product is, is kennis van de brondata onontbeerlijk. Murray: “Je moet weten waarmee je aan de slag gaat. Bijvoorbeeld, wanneer mensen gaan werken met 3D, moeten zij in staat zijn om die data ook in 3D te kunnen inspecteren. Daarvoor hebben we onze ‘volgende-generatie’ data-inspector gecreëerd. PDF is een erg efficiënte manier om data te delen met men-

sen die niet beschikken over een 3Dvisualisatietool. Immers, iedereen heeft wel een Acrobat Reader, het is toch een soort de facto standaard.” Ondersteuning voor 3D-dataformaten Met FME 2010 heeft Safe Software haar focus op 3D verbreed. Zo wordt het voor gebruikers makkelijker om data in meer 3D-formaten te visualiseren door een betere toegang tot de data. Murray: “Het is mogelijk om texturen en hoogtemodellen toe te voegen aan bouwblokken die geen 3D zijn, zoals CAD-tekeningen of plattegronden. Als je dat handmatig zou moeten doen, kost dat veel tijd, maar je kunt het ook met FME doen, en dat in een PDF-file of een ander 3D-formaat laden.” De verklaring voor het grote aantal verschillende 3D-bestandsformaten is vergelijkbaar met wat er eerder is gebeurd in de 2D-wereld, zegt Murray: “3D is hetzelfde verhaal als 2D. Er zijn standaarden en versies van fabrikanten. IFC is bijvoorbeeld een standaard, en dan is er Revit, dat een product is van een fabrikant. En dan zijn er nog zaken als Google Sketchup, collada of Presagis OpenFlight.”

Lutz heeft een duidelijke mening over de mogelijkheden van data-integratie: “De wereld is dermate complex dat elk formaat dat tegemoet komt aan de wensen van alle mogelijke applicaties, zo ongelofelijk complex zou zijn dat niemand er gebruik van zou kunnen maken. En elk formaat dat daarnaar streeft zal daar onmiddellijk onder lijden.” Een verklaring hiervoor is dat de behoeften van verschillende werelden verschillend zijn, wat weerspiegeld wordt in de software. Lutz: “Kijk bijvoorbeeld naar BIM (Building Information Model, red.) en GIS. Deze werelden verschillen erg veel van elkaar, net als de software-tools. Uiteindelijk heeft een GIS-gebruiker niet dezelfde wensen als degene die een gebouw ontwerpt.” Dit betekent echter niet dat de twee werelden elkaar niet kunnen aanvullen. Lutz: “Er is alleen behoefte om de relevante informatie over te nemen. Normaliter wordt de informatie die vanuit de architecten komt minder gedetailleerd weergegeven voor de GIS-gebruiker. Zelden zal dat andersom het geval zijn.”

CAD-GIS Integratie Voor een bedrijf dat focust op het verplaatsen van data, is data-integratie altijd een zorg. Hoewel alle softwarefabrikanten hun gebruikers op dit punt tegemoet hebben willen komen, is het voor gebruikers alleen maar moeilijker geworden met een nog altijd groeiend aantal datatypen, modellen, standaarden en producten. Dale

Don Murray en Dale Lutz houden een blog bij: ‘It’s All About Data’: http://blog.safe.com.

Opleiding Op leiding Coördinati Coördinatie ie Geo-Informatie De post-HBO po ost-HBO opleiding Coördinatie Geo-Informatie G levert u een degelijk deg gelijk referentiekaderr om het gebruik van geo-informatie geo-inform matie in uw organisatie effectieff vorm te geven. Deze opleiding o nderdelen: bestaat uit de volgende o onderdelen: - Organisatie Org ganisatie en GIS-ontwikkeling g g - Ont twerpen van GIS-datamodellen en databases d Ontwerpen - Basisregistratie Basiisregistratie Grootschalige Topografie Topograffie - Wett Ruimtelijke Ordening en digitale Plannen P - Cartografie, Carttografie, communicatie en kaartvormgeving kaartvorrmgeving - GIS-theorie GIS--theorie aangevuld met practica

- INSPIRE Ru uimtelijke Data, - Meta-informatie, Ruimtelijke Da atakwaliteit Infrastructuur en Datakwaliteit bservices - GIS-Internet en web webservices - Excursies

Start : 7 september 2010 Locatie : Utrecht & Wageningen W Nieuwland Opleidingen Opleidin ngen

Conta act : Margriet Liemburg Contact E-mai p g E-mailil : [email protected]


13

Telefoon : 0317 - 421711 421 1711 www.nieuwlandopleidingen.nl www.nieuwlandople p eidingen.nl g

GIS

Hansa Luftbild

Te ru g i n N e d e rl a n d

Door: Jacob Stroet

Na een korte periode van afwezigheid heeft het van oorsprong Duitse Hansa Luftbild weer een volwaardige vertegenwoordiging voor België en Nederland, gevestigd in Amsterdam. Sinds 1923 maakt het Duitse bedrijf Hansa Luftbild luchtfoto’s.

O

In België en Nederland kent men Hansa Luftbild voornamelijk als bedrijf dat luchtfoto’s levert, en als het vliegbedrijf dat onderaannemer is ten behoeve van laseraltimetrie-projecten. In Duitsland en een aantal andere landen waar Hansa Luftbild grootschalige projecten uitvoert, ligt de situatie totaal anders. Daar kent men Hansa Luftbild als volwaardige adviseur over en leverancier en bewerker van ruimtelijke informatie in de breedste zin. De data-inwinning vanuit de lucht vormt daar slechts een deel van het dienstenpakket. De Hansa GeoPort-software is een goed voorbeeld van een

ntwikkelingen in de markt en bij opdrachtgevers speelden een rol bij vernieuwingen binnen Hansa Luftbild, maar ook ontwikkelde het bedrijf zelf nieuwe technologieën en producten. Zo werken Hansa Luftbild en TopScan al sinds 1993 nauw samen op het gebied van laseraltimetrie. Ze waren een van de eersten die deze nieuwe technologie medio jaren negentig in Nederland toepasten. Daarnaast levert Hansa Luftbild diensten op het gebied van GIS en geo-informatie. Naast ervaren consultants worden bij Hansa Luftbild de leidende softwaresystemen ingezet: Bentley’s CAD- en GIS-systemen (MicroStation), Intergraph (GeoMedia, MGE, DYNAMO, FRAMME) en Esri (Arc/Info, ArcView). Hansa Luftbild is ook geautoriseerd software-ontwikkelaar voor Bentley en Intergraph.


14

GIS

systeem, waarbij alle disciplines van Hansa Luftbild betrokken zijn. De GeoPort-software wordt door enkele van de grootste havens in Duitsland en Brazilië gebruikt voor het beheer van de haven en havenfaciliteiten. Andere producten en diensten van Hansa Luftbild zijn 3D-stadsmodellen, het beheer in GIS van eigendommen van woningbouwverenigingen en vastgoedbeheerders.

Spoortraject Ethiopië In Ethiopië is een spoortraject van vijfduizend kilometer lengte en een corridor-breedte van zeshonderd meter, ingemeten door middel van laseraltimetrie. In totaal zijn circa veertigduizend 39 megapixel luchtfoto’s gemaakt die tot orthofoto’s zijn verwerkt. Het gehele traject is vervolgens daaruit gekarteerd ten behoeve van verbetering en uitbreiding van het spoorwegnet. De gemiddelde puntdichtheid van de laserdata bedraagt 11,6 punten per vierkante meter.

Grens Saoedi-Arabië en Area Sales Manager Jacob Stroet vertegenwoordigt Jemen Hansa Luftbild. Een recent internationaal project betreft het markeren van de grens tussen Saoedi-Arabië en Jemen, als vervolg op het markeren van de grens tussen Meerjarige contracten met Rijkswaterstaat Saoedi-Arabië en Oman in de jaren negentig, en de aanleg De expansie met het gehele producten- en dienstenpakket van een spoorlijn in Ethiopië. In Saoedi-Arabië en Jemen heeft in België en Nederland al vruchten afgeworpen. Een heeft Hansa Luftbild het gehele traject begeleid en uitgevoorbeeld daarvan in Nederland is het aangaan door de voerd. Vanaf de wens van beide landen om tot een permaData-ICT-Dienst van Rijkswaterstaat van meerjarige connente afbakening van de gemeenschappelijke grens te kotracten met Hansa Luftbild daarin als hoofdaannemer en men, tot de realiteit. De onderhandelingen over de grens onderaannemer. In het perceel Geo-Informatie is Hansa waren begonnen in 1930. Het akkoord om tot het realiseren Luftbild onderaannemer van de combinatie Advin en Ivover te gaan werd op een historische locatie gesloten, nameInfra. Het aandeel van Hansa Luftbild hierin betreft uiterlijk de Vredeszaal in Münster waar in 1648 ook de Vrede aard luchtfoto’s en orthofotomozaïeken en ook deels van Münster werd overeengekomen. De 1.300 kilometer Beheerkaart Nat, DTB-Droog en -Nat en DTM’s. In het lange grens is nu gemarkeerd met 667 permanente markers. perceel Laser is Hansa Luftbild samen met Topscan hoofdDe grens, die door rotsformaties en woestijn loopt, is gedeaannemer. De dienstverlening betreft hier de productie van finieerd als geodetische lijnen tussen deze markers. De locageo-informatie middels laseraltimetrie. In voorgaande jaren ties van de markers zijn gedefinieerd in WGS84. In de was Hansa Luftbild ook al actief in Nederland op deze geRode Zee loopt de grens nog door via twee virtuele marker bieden. points in WGS84-coördinaten. De markers zelf zijn kleine Jacob Stroet [email protected] is monumentjes, zoals ook wij hier grenspalen kennen en zijn, Area Sales Manager bij Hansa Luftbild. afhankelijk van de bodemgesteldheid, gefundeerd tot een diepte van vijf tot dertig meter. Het kaartmateriaal is tweetawww.hansaluftbild.de lig op acht verschillende schalen geproduceerd. De geografische namen zijn zowel in het Arabische als in transcriptie in het Romaanse schrift weergegeven.

ArcGIS A rcG GIS is een tr trademark ademark van van ESRI

What’s Wh hat’s new in ArcGIS ArcGIS 10 De ni nieuwe ieuwe versie van ArcGIS komt kom mt deze zomer uit.

ArcGIS 10 kent veel veranderingen ArcGIS veranderinge en ten opzichte van eerdere versies. Stel u zelf in korte tijd op de hoogte van de nieuwe functies. In deze de eze cursus krijgt u uitleg overr de nieuwe interface van Ar ArcGIS cGIS 10, de nieuwe nieuwe edit-opties, het koppelen koppe elen van een tijdscomponent aan een object, objec ct, ArcGIS Server en nog veell meer. Datum : 5 oktober 2010 2 Locatie : Wageningen Wageninge en Nieuwland Opleidingen Opleidin ngen

Conta act : Margriet Liemburg Contact E-mai E-mailil : [email protected]


15

Telefoon : 0317 - 421711 421 1711 www.nieuwlandopleidingen.nl www.nieuwlandople eidingen.nl

GIS

Goed begin is halve werk BGT in 2012 komt dichterbij Door: Jaap van Gent

Vanaf 2012 gaat de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) onderdeel uitmaken van het basisregistratiestelsel. De BGT vervangt hiermee de huidige Grootschalige Basiskaart van Nederland (GBKN).

O

p dit moment wordt er gewerkt aan een convenant tussen de betrokken partijen zodat de nieuwe basisregistratie in 2012 van start kan gaan. De verwachte impact van de invoering is groot. Gemeenten kunnen echter nu al aan de slag met dit omvangrijke dossier. Gemeente Barneveld is in 2009 al aan de slag gegaan met de voorbereidingen.

Technische impact De invoering van BGT is op te splitsen in een organisatorisch en een technisch deel. Bij het technische deel speelt het binnen BGT gekozen Informatie Model Geografie (IMGeo) een belangrijke rol. IMGeo geeft eenheid in definities, afbakening en uitwisseling van grootschalige geometrie bij geografische basisobjecten. Daarnaast is het afgestemd op het landelijke stelsel van basisregistraties. In 2007 is IMGeo afgerond en heeft het Geo Informatie beraad (GI-beraad), ingestemd met IMGeo. Het model is stabiel en beschikbaar, dus met de technische aanpassingen kan elke gemeente al beginnen. Het gaat dan over: het corrigeren van beheergegevens conform het IMGeo model, het actualiseren van beheergegevens en ITsysteemaanpassingen. Organisatorisch impact Naast de technische veranderingen zijn ook organisatorische aanpassingen noodzakelijk. Vooral de laatste hebben de neiging ondergesneeuwd te raken onder andere prioriteiten,zoals de invoering van de BAG en de WION. De vraag is of degene die verantwoordelijk is voor de invoering van BGT binnen zijn of haar organisatie, dit moet laten gebeuren. De invoering van deze twee wetten is natuurlijk belangrijk voor het goed functioneren van de gemeentelijke organisatie en zullen waarschijnlijk beslag leggen op bijna alle beschikbare middelen. Toch is het advies om nu al voor te bereiden op de invoering van de BGT. Dit project is namelijk van een heel andere, grotere en complexere orde dan de BAG en de WION. Januari 2010 adviseerde het ministerie van VROM al om aan de slag te gaan met de invoering van de BGT. De organisatorische aanpassingen richten zich vooral op twee aspecten. Ten eerste, het overstappen van lijngericht naar objectgericht denken en werken. Waar eerder met veel vrijheid gewerkt kon worden, dwingt het IMGeo model een strakkere werkwijze af. Ten tweede, vanwege de wettelijke eis ‘eenmalig inwinnen, meervoudig gebruik’ moet er één eigenaar binnen de gemeente komen voor de beheergegevens. Dat betekent dat afdelingen


16

GIS

De Gemeente Barneveld beschikt over een stevig rapport waarin is aangeven welke beheergegevens nog niet voldoen aan het IMGeo-model.

intensiever moeten samenwerken. Deze twee aanpassingen hebben het karakter van een cultuuromslag. Cultuuromslag - weerstand en budget Een cultuuromslag is niet snel door te voeren in een organisatie. Medewerkers moeten wennen aan veranderende werkwijzen, taken en verantwoordelijkheden. Dat kost tijd. Gaat een organisatie te snel in het proces, dan ontstaat het risico dat er weerstand ontstaat bij de medewerkers. Dat uit zich bijvoorbeeld in onwil (werkweigering, zaken laten liggen) of onkunde (onzeker gedrag door een vaardigheids- en kenniskloof). Butgetaanvraag Naast weerstand, zit de opdrachtgever ook niet te wachten op een budgetaanvraag die in één keer beslag legt op zijn volledige beschikbare jaarbudget. Spreiding van het project over meerdere jaren, en dus ook het budget, kan helpen dit probleem op te lossen. Daarnaast is het verstandig om op de ‘out of pocket’ kosten te letten en bij elke stap af te vragen gaan we het zelf doen of inkopen? Argumenten om wel of niet in te kopen zijn bijvoorbeeld: competentie, is de benodigde competentie binnen de gemeente beschikbaar? Capaciteit: wordt door het project een groot beslag gelegd op de gemeentelijke organisatie? Risico-overdracht: is het een risicovol project voor de gemeente? Barneveld: eerste stappen gezet Invoering van de BGT is voor gemeenten een groot en kostbaar project, met gevolgen voor meerdere afdelingen. Gemeente Barneveld heeft daarom gekozen voor een stapsgewijze aanpak, verspreid over meerdere jaren. Op deze manier kan de organisatie zich soepel aanpassen aan de veranderingen en is het budgettair goed in te passen. In de eerste stap heeft de gemeente Barneveld inzicht gekregen in de kwaliteit van de beheerdata. Daarbij is de volgende in zeven delen gefaseerde aanpak gekozen: Juli/Augustus 2010-5

17

analyse van de administratieve gegevens wegen, analyse van de geometrie wegen; matching van de geometrie en administratie wegen; analyse van de administratie groen; analyse van de geometrie groen; matching van de geometrie en administratie groen; matching van de geometrie groen en wegen onderling. De uitkomst is een stevig rapport waarin is aangeven welke beheergegevens nog niet voldoen aan het IMGeo-model. Het gaat hierbij dan onder andere om hoeveel dubbele grenzen de geometrie bevat; het aantal ‘undershoots’ en ‘overshoots’ en de mate van overlap tussen grafische groen- en wegbeheergegevens. Activiteiten kunnen starten De volgende stap die de gemeente Barneveld zet, is het corrigeren van beheergegevens conform het IMGeo model. Parallel aan deze stappen werkt de gemeente Barneveld ook aan organisatorische voorbereidingen. De beheersgegevens worden geactualiseerd, en de gemeente denkt na over de overstap van systeemgericht naar objectgericht denken en werken. De activiteiten voor de technische invoering van BGT kunnen gemeenten nu al starten. Hierbij is veel aandacht nodig voor gespreide budgettering over meerdere jaren. Out of pocket-kosten kunnen in de hand worden gehouden door kritisch te kijken welke activiteiten daadwerkelijk ingekocht moeten worden en welke zelf uitvoerbaar zijn. Tevens is het zaak om voorbereidingen van de organisatorische invoering ook te starten. Kies een aanpak die de betrokken medewerkers stap voor stap de cultuuromslag laat beleven, zodat zij zich soepel kunnen aanpassen aan de nieuwe situatie. Dit voorkomt weerstand en tegenwerking. Jaap van Gent [email protected] is senior projectmanager bij advies- en ingenieursbureau DHV. Website: www.dhv.nl

GIS

d r o o N d i Zu

GfK koopkracht Nederland

n e s s u t f o o l K

aart rt een k e v e l g n ti cht oMarke koopkra K f G GfK Ge e n me 2010 de alge ders in n a l r e t d waarop Ne opkrach o van de k K f eG beeld. D van alle e g m f o a s t e d wor als d g, evolkin finieerd b e d e e d g n s i va s. komsten onplaat o w e d netto-in n eerd aa gerelat

emco Door: R

Takken


18

N

aast het netto-inkomen uit zelfstandige en niet-zelfstandige arbeid worden ook kapitaalinkomsten en sociale transfers van de overheid als werkloosheidsuitkeringen, kinderbijslag en pensioenen tot de koopkracht gerekend. De GfK koopkracht prognosticeert dus het in het studiejaar nominaal totaal beschikbare inkomen en onderscheidt geen regionaal verschillende kosten van levensonderhoud. Van dit beschikbare inkomen zijn dus ook de uitgaven voor huur en bijkomende kosten, verzekeringen, gas of stroom en alle uitgaven in de detailhandel nog niet afgetrokken. GfK GeoMarketing voert de berekening ‘GfK koopkracht Nederland’ jaarlijks uit, tot op het niveau van gemeenten en postcodes. RegioGraph De kaart is vervaardigd met het GeoMarketing-programma RegioGraph, de data zijn afkomstig uit het onderzoek ‘GfK koopkracht Nederland 2010’ (bron: GfK GeoMarketing). Het van oorsprong Duitse GeoMarketing-programma RegioGraph voor marktanalyse en gebiedsplanning heeft meer dan veertigduizend gebruikers. Gegevens als omzetresultaten van een bedrijf, filiaal- of klantenlocaties, maar ook externe marktgegevens worden in RegioGraph direct op digitale landkaarten weergegeven en geanalyseerd. Veel ondernemingen passen het programma ook wereldwijd toe. Voor Nederland biedt GfK GeoMarketing een gratis RegioGraph-testversie van dertig dagen, inclusief de verfijnde kaarten en koopkrachtgegevens. Kloof persoonlijke welvaart In totaal staat de circa 16,5 miljoen Nederlanders in 2010 ongeveer 254 miljard euro koopkracht ter beschikking. De resultaten van de studie ‘GfK koopkracht 2010’ tonen duidelijk een kloof aan tussen het noorden en zuiden in de persoonlijke welvaart van de Nederlanders: puur statistisch gezien kan in 2010 elke Nederlander over 15.409 euro beschikken. Maar de bewoners van de provincie Utrecht hebben duidelijk meer koopkracht: hier ligt

de koopkracht haast negen procent boven het landelijk gemiddelde, op circa 16.759 euro per inwoner. Ook de bewoners van de provincies Noord- en Zuid-Holland hebben een meer dan gemiddelde koopkracht. De mensen in welvarende wijken bij Rotterdam, Arnhem, Almere en Haarlem hebben een koopkracht die hoog boven het gemiddelde ligt. Echter, in veel regio's in het noorden moeten de bewoners het met een veel lager netto-inkomen doen. Zo ligt de provincie Groningen elf procent onder het landelijk gemiddelde, doorsnee beschikken de Groningers over ongeveer 13.682 euro per persoon. Postcodeniveau Weergegeven op het verfijnde niveau van de postcodes zie je nog veel meer duidelijke tegenstellingen: de verreweg rijkste Nederlanders wonen in Wassenaar (postcode 2243): hier hebben de mensen gemiddeld 168 procent meer koopkracht dan het landelijk gemiddelde. Het postcodegebied (met meer dan tienduizend inwoners) met de minste koopkracht ligt in het verder zeer koopkrachtige ’s-Gravenhage. In het postcodegebied 2526 hebben de bewoners gemiddeld minder dan tweederde van de algemene koopkracht per hoofd van de bevolking. De contrasten tussen welgesteld en ‘niet’ liggen vaak dicht bij elkaar: niet ver daarvandaan bevindt zich postcodegebied 2597: hier hebben de bewoners gemiddeld haast tweemaal zoveel als het landelijk gemiddelde en meer dan drie keer zoveel als de bewoners met de postcode 2526 in ’s-Gravenhage. www.gfk-regiograph.nl www.gfk-geomarketing.com


19

GIS

De terroristische dreiging in Nederland is afgenomen. Ook over het geheel genomen is de wereldwijde terrorismedreiging gedaald. Echter, in zestien landen is de terrorismedreiging juist toegenomen, en verschoven naar Afrika en Azië. Dat blijkt uit de Terrorism Threat Map 2010 van verzekeringsmakelaar en risicoadviseur Aon. Door: Remco Takken

Daling terreurdreiging Nederland

N

ederland viel de afgelopen jaren onder de categorie ‘verhoogd risico’. Dit jaar is dit verlaagd tot een ‘beperkt risico’; de op een na veiligste categorie. Dit heeft er heeft onder meer mee te maken dat er geen terroristische netwerken in Nederland zijn en dat er een intensief contraterrorismebeleid is gevoerd. De grootste terroristische dreiging in ons land gaat uit van buitenlandse islamitische groeperingen of ‘Single Interest’ (single issue) groepen.

dicatoren voor 2010: bewijs van bekende en actieve groeperingen of netwerken die in een bepaald land actief zijn; doelen en geformuleerde doelstellingen van deze groepen of netwerken; de geschiedenis qua terroristische activiteiten van deze groepen of netwerken, waaronder de keuze van hun doelwit en de activiteitenniveaus; de operationele capaciteiten van deze groepen of netwerken als het gaat om het organiseren van aanslagen; de waarschijnlijke afbrokkeling van de terroristische capaciteit onder invloed van het actuele contraterroristische regime in het desbetreffende land.

Terrorism Threat Map De Terrorism Threat Map, uitgegeven door Aon in samenwerking met veiligheidsadviesbureau Janusian, is gebaseerd op gegevens die zijn vastgelegd door Terrorism Tracker. Deze registreert wereldwijd indicatoren van terroristische dreiging, zoals aanslagen, samenzweringen, communiqués en tegenmaatregelen van overheden. De bevindingen zijn een actuele momentopname van het geweldspotentieel van terroristische groeperingen in meer dan tweehonderd landen. Elk land heeft een bepaald terreurrisico toegewezen gekregen, beginnend van laag en via gematigd, verhoogd en hoog, stijgend naar ernstig.

Niet meer in de ‘veilige’ landen Terroristen slagen er nauwelijks meer in om buiten de bekende landen met hoge dreiging grote aanslagen te plegen, zoals op 11 september 2001 gebeurde in Amerika. Ook het aantal kleinere aanslagen is de afgelopen maanden licht gedaald. Voor de VS dreigt toch een verhoging van de status van gematigd naar hoog risico. Dit vanwege enkele recente terroristische incidenten, zoals de verijdelde aanslag met kerst in een vliegtuig van Schiphol naar Detroit en de verijdelde bomaanslag vorige maand op Times Square in New York. Net als andere landen krijgt ook de VS meer te maken met terroristen van eigen bodem. Marc van Nuland, directielid Aon Nederland: “Het

Dreigingsindicatoren Het terreurrisico wordt bepaald door de score van elk land te bepalen aan de hand van de volgende dreigingsinJuli/Augustus 2010-5

20

GIS

doel is echter altijd hetzelfde: zo veel mogelijk onschuldige slachtoffers maken.” Erwin Muller, directeur van het aan Aon gelieerde COT: “Het lukt de terroristen minder goed om aanslagen te plegen in de ‘veilige’ landen. Of dit komt door betere beveiliging, dat is een beetje gokken.” Traditionele conflictzones Als gevolg van de internationale strijd tegen het terrorisme moet vooral Al-Qaida zich noodgedwongen beperken tot het opbouwen van netwerken in traditionele conflictzones in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Van Nuland: “Al-Qaida is weliswaar verzwakt, maar inspireert nog steeds eenlingen.” Deze netwerken blijven een punt van zorg. Van Nuland “Het goede nieuws dat terroristische dreiging licht is afgenomen is in feite relatief, want de echte dreiging in de betrokken risicolanden ligt hoger dan in voorgaande jaren.” Het terrorisme heeft nog altijd haar belangrijkste voedingsbodem in de traditionele brandhaarden Irak, Pakistan, Afghanistan, India, Somalië en Jemen. Verhoogde risico’s Voor zestien landen geldt er een verhoogd terreurrisico. Tot die groep behoren Zuid-Afrika, Oekraïne, Mexico, Juli/Augustus 2010-5

21

Chili, Kenia en Zwitserland. Muller merkt hierbij op: “Dit laatste land is plotseling in beeld gekomen vanwege het minarettenverbod vorig jaar.” Elders laten nationalistische en linkse bewegingen sporadisch hogere niveaus van terroristische activiteit zien in de vorm van bedreigingen en daadwerkelijke aanslagen. Zo hebben NoordIerland, Griekenland, Rusland, Argentinië en Chili recentelijk weer meer te maken gekregen met incidenten. Vorige maand vielen in India grote aantallen slachtoffers bij een aanslag op een trein door een maoïstische groepering. Risico-evaluatie Voor een goed risicomanagement, moeten bedrijven volgens Van Nuland hun controles op veiligheidsrisico’s aanpassen aan de omvang van de bedreigingen voor hun personeel en bezittingen. Dit kan door met een risico-evaluatie hun kwetsbaarheid vast te stellen en terug te dringen. Muller benadrukt desgevraagd dat het vooral gaat om bedrijven en goederenstromen: “Onze kaart moet niet worden gebruikt als reisadvies.” www.aon.com

GIS in de Gemeente

Gemeente Den Haag

We b G I S ko m t t o t wa s d o m Door: Sonja van Poortvliet

Hij had het ruim tien jaar geleden al voor ogen: een Geografische Informatie Infrastructuur waarmee ruimtelijke gegevens op eenduidige wijze zijn te beheren, ontsluiten en op te slaan. Compleet met ambtenaren- en burgerviewer. De droom van Ed Visser, senior adviseur Geo-informatie en coördinator WebGIS in Den Haag, lijkt eindelijk uit te komen.

De bestemmingviewer toont de informatie op dezelfde wijze als in de landelijke website www.ruimtelijkeplannen.nl.

G

eografische Informatie Systemen zijn Visser niet met de paplepel ingegoten. Van origine is hij stedenbouwkundige. Misschien juist daarom keek hij vrij onbevangen tegen GIS aan en zag hij enorm veel potentieel toen hij ermee in aanraking kwam. Niet te veel willen, dat weet hij nu. Draagvlak creëren kost tijd en geobewustzijn is niet een kwestie van de knop omzetten. De overstap naar een andere werkgever bleek noodzakelijk om zijn idee uitvoerbaar te maken. Interesse in GIS Visser is geen man die prat gaat op zijn ambities en het daarbij behorende doorzettingsvermogen. Liever legt hij rustig uit hoe zijn interesse in GIS werd gewekt, welke ideeën daaruit voortvloeiden en hoe hij deze, met zijn collega’s, tot uitvoer brengt. “In

1999 kwam ik voor het eerst in aanraking met GIS. Dat was bij de gemeente Rotterdam, waar ik meer dan 25 jaar gewerkt heb bij onder andere de afdelingen Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Bij deze laatste kwam ik in aanraking met de Nieuwe Kaart van Nederland. Op vragen als ‘lever ons digitale gegevens over woningbouwprojecten’ moest ineens antwoord gegeven worden. Ik maakte ‘De Nieuwe Kaart van Rotterdam’ voor intranet en leverde later voor de dienst Gemeentewerken mijn bijdrage aan GISweb (intranet) en Rotterdam op Kaart (internet).” Enorm interessant “Nooit eerder had ik te maken met GIS. Ik vond het enorm interessant en zag veel mogelijkheden, maar was helaas één van de weinigen. Het


22

werd een beetje als hobby gezien. Ik was ambitieus en had als doel het ontsluiten van ruimtelijke informatie, geobewustzijn creëren. Dat werd sterk aangewakkerd tijdens mijn studie Ruimtelijke Informatica/ Geografische Informatiekunde bij UNIGIS aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, waar ik in 2008 bij mijn grote inspirator Henk Scholten afstudeerde met mijn scriptie ‘Kernregistraties Ruimtelijk Beleid en Bouwprojecten’.” “Een nieuwe ICT-architectuur invoeren gaat niet over één nacht ijs. Ik heb geleerd om stapje voor stapje te gaan. En ik heb in 2007 mijn baan als opdrachtmanager team Geo-informatie bij de gemeente Rotterdam verruild voor de functie van senior adviseur Geo-informatie in Den Haag. Ik merk dat hier meer ‘kan’, al wil dat

GIS in de Gemeente

niet zeggen dat het altijd moeiteloos gaat. Ik vind het mooi om te zien dat de gemeente Rotterdam intussen ook goede vorderingen heeft gemaakt.”

De ambtenaren- of intranetviewer met een panoramafoto van ‘het torentje’.

Haags geoportaal Sinds enkele jaren werkt de gemeente Den Haag aan het bouwen van het WebGIS: een platform voor het vraaggericht ontsluiten, opslaan en beheren van de ruimtelijke gegevens van Den Haag. Doel is een Haags Geoportaal waarop alle openbare services te vinden zijn en dat aansluit op het Nationaal Geoportaal. Het is de Geografische Informatiestructuur zoals Visser die voor ogen had en die bovendien aansluit op GIDEON, de basisvoorziening geo-informatie Nederland, en het Nationaal Georegister. Iedereen kan op een eenduidige manier en met Open Standaarden gegevens uitwisselen. Ontsluiting van de data zal in de nabije toekomst mogelijk zijn via twee viewers: een burgerversie (extern, internet) en een exemplaar bedoeld voor de ambtenaar van de gemeente (intern, intranet). Tot nu toe bestaan er binnen de gemeente Den Haag wel zeventien verschillende kaartviewers met eigen data en beheer. Als die kaartviewers straks zijn overgegaan naar het WebGIS, heeft dat onder andere als voordeel dat beheerkosten helder en inzichtelijk zijn. Hoofdthema’s De ambtenarenviewer zal allerhande kaartlagen herbergen. “Dat kan onoverzichtelijk worden”, beaamt Visser, “maar dit willen we oplossen door te werken met thema-viewers, zoals Milieu en Woningbouw.” Deze zomer gaat de ambtenarenviewer de lucht in. In het najaar zal de burgerviewer van het WebGIS de huidige kaartviewer op de website van de gemeente Den Haag gaan vervangen. Die op Google Maps gebaseerde viewer is heel gebruiksvriendelijk, maar toont lang niet zoveel informatie als zijn opvolger. Punt van aandacht is dus het gebruiksgemak. Visser: “De burgerviewer zal wat moeilijker zijn om mee om te gaan. Maar daar tegenover staan in onze ogen veel voordelen. De ondergrond van de kaarten is de topografie, die Landmeten en Vastgoed zelf bijhoudt en daardoor

veel gedetailleerder is dan Google Maps. Bovendien is de luchtfoto actueler dan die van Google Maps.” Gelukkig heeft Den Haag een mooi voorbeeld: de gemeente Almere, die al een vergelijkbare viewer in de lucht heeft. “Dat geeft aan dat het mogelijk is, maar uiteindelijk heeft de beheerder van de Haagse website het laatste woord over het gebruiksgemak voor de burger”, aldus Visser. Eerder GIS-analyses uitvoeren GIS-analisten hebben volgens Visser veel baat bij het WebGIS. “Ruimtelijke informatie is op één plek te vinden. En daardoor zijn zij veel minder tijd kwijt met het verzamelen van data en kunnen zij veel sneller GIS-analyses uitvoeren.” Hij vervolgt: “De gemeente Den Haag heeft nog niet zoveel GIS-analisten en bovendien zitten zij verspreid over verschillende diensten. Maar daar kan verandering in komen als het geobewustzijn groter wordt. En dat heeft alles te maken met ‘ponsoring’ vanuit het top- en afdelingsmanagement.”


23

Topografie ontsluiten via WebGIS Visser vertelt hoe ver het project is gevorderd. “De geografische data worden opgeslagen in Oracle Spatialdatabases. De topografie en de nieuwe bestemmingsplannen worden als eersten ontsloten in het WebGIS en zullen zichtbaar zijn via de viewers. De Haagse Kernregistratie Topografie loopt vooruit op de landelijke basisregistraties voor groot- en kleinschalige topografie en beantwoordt helemaal aan ‘eenmalige registratie en meervoudig gebruik van data’.” Visser had gehoopt dat de viewers dit voorjaar gereed zouden zijn, maar de interne viewer is deze zomer klaar voor gebruik en de burgerviewer dit najaar. Een kwestie van geduld, maar in het betrachten daarvan is Visser de afgelopen jaren gelukkig geoefend geraakt. Voor meer informatie neemt u contact op met Ed Visser [email protected], senior adviseur Geo-informatie en coördinator WebGIS in de gemeente Den Haag.

Noteer nu alvast in uw agenda!

CMedia BV, uitgever van o.a. GIS-Magazine organiseert

Woensdag 24 november 2010, EXPO te Houten Dit unieke ééndaagse evenement speelt in op de trends en ontwikkelingen in de markt. De vakbeurs wordt onderverdeeld in een GEO-, CAD- en CAM-paviljoen.

• Gratis toegang • Centraal gelegen in Nederland met een speciale bus van het station Houten naar de EXPO. • Op kwaliteit en praktijk gerichte lezingen en workshops met thema’s gericht op GEO, CAD en CAM. Voor standmogelijkheden neem contact op met CMedia BV, Ruud Groothuis, Tel.: 0527 619000 of e-mail naar [email protected]

www.geoevent.nl

Column

S u r ve y i n g t h e S t u a rt H i g h wa y De Stuart Highway is de enige verbinding over land tussen Darwin en Zuid-Australië. De route is vernoemd na de expeditieleider John McDouall Stuart, de eerste Europeaan die het land van zuid naar noord doorkruiste. Van Port Augusta gaat het via Alice Springs naar Darwin over een afstand van 2800 kilometer. Hoewel de weg concurrentie ondervindt van de spoorlijn (The Ghan), die bijna exact de Stuart Highway volgt van Adelaide naar Darwin, is de intensiteit van het wegtransport flink toegenomen. De meeste plaatsen zijn afhankelijk van deze weg. De weg heeft de titel ‘Highway’ maar is niks meer dan een tweebaansweg. Het is zeker geen snelweg zoals wij die kennen in Europa. Wel geldt er een maximum snelheid van 130 km/u. Dat leidt vaak tot gevaarlijke situaties.

den. Behalve de wilde dieren, was het verkeer een ander gevaar. Om op, of naast de Stuart Highway te werken, was minstens zo uitdagend als een ontmoeting met een krokodil. Daarom is het een vereiste om in The Northern Territory een Traffic Management Plan, een soort veiligheidsplan, te hebben voor werk op en nabij de weg. Om risico’s en gevaarlijke situaties te beperken moesten wij aan een aantal eisen voldoen. Een van deze eisen is om op het begin en eindpunt van de klus borden te plaatsen met de tekst ‘Surveyors On Road’. Tevens was er een spotter nodig, in ons geval de Assistant, die het verkeer in de gaten hield, terwijl ik metingen verrichtte op en naast de weg. Al met al veel te weinig veiligheidsmaatregelen om onze veiligheid te waarborgen. Het werd een klus waarbij wij zelf onze ogen de kost moesten geven, zowel op als naast de weg, en in de Bush.

Zodra het ‘Dry Season’ begint, waarbij de temperatuur en luchtvochtigheid naar beneden schieten, rijden grote groepen senioren, met hun caravans en campers vanuit het zuiden naar Darwin om de winter te ontvluchten. Deze ‘Grey Nomads’ zijn gepensioneerden die Australië doorkruisen voor een aantal maanden, of zelfs op permanente basis. Neem de combinatie van deze grijze nomaden, trage vrachtwagenkonvooien, backpackers en het werkverkeer, en men kan zich voorstellen dat dit alles voor de nodige vertragingen en opstoppingen zorgt. De konvooien, oftewel ‘Roadtrains’, zijn een bekend fenomeen in The Northern Territory. Vrachtwagens kruisen meestal met twee of drie trailers over de Stuart Highway en vanzelfsprekend halen zij niet de snelheid van 130 km/u. Sterker, zodra de weg begint te stijgen zakt de snelheid soms terug tot slechts 25 km/u, met files als gevolg.

Desondanks voelde ik mij veiliger in de Bush, waarschijnlijk nodigde het bord “Surveyors On Road” de automobilisten uit om de snelheid op te voeren, de borden zal op menigeen weinig indruk hebben gemaakt. Vaak zijn er in de Bush sporen te vinden van vroegere kampementen en expedities van meer dan 100 jaar geleden. Gedurende deze klus ontdekte ik een verlaten airstrip, waarvan er tientallen verspreid liggen over The Northern Territory. Deze zijn aangelegd gedurende de Tweede Wereldoorlog om de Japanners buiten Australie te houden en om vluchten uit te voeren naar het bezette Indonesie. Hedendaags zijn deze airstrips overwoekerd bij Bushland en rest er niet veel meer dan een asfaltstrook. Geen echte toeristische trekpleisters,maar dat is juist interessant omdat er vaak na grondig zoeken andere sporen gevonden kunnen worden. In dit geval was deze airstrip, de MacDonald Airstrip, gedurende de oorlog de basis voor Nederlandse piloten die hier met hun B25 Mitchell bommenwerpers vluchten uitvoerden boven vijandelijk gebied.

Om te voorkomen dat automobilisten Russisch roulette gaan spelen en deze Roadtrains op de meest onlogische plekken inhalen, heeft men speciale inhaalstroken geconstrueerd. Deze zijn drie kilometer lang en zijn aangelegd met een tussenafstand van 25 kilometer. Zowel voor het Noord-Zuidgedeelte alswel het Zuid-Noord verkeer bestaan er zulke inhaalstroken. Door de toegenomen verkeersintensiteit moeten er meer van deze inhaalstroken komen. Een interessante klus voor landmeters. Verschillende aspecten van het landmeten aan bod komen, zoals detailmetingen, uitzetwerk en waterpassingen. Ik was beschikbaar voor twee van deze inhaalstroken, waarbij ik gezelschap had van een Assistant. Beginnend met een topografische detailmeting, waarbij ik gebruik maakte van GPS, werkte ik mij door bush-land, moerasgebieden en River-crossings. Onderwijl natuurlijk krokodillen, alligatoren en slangen proberen te mijden. Dit deed mij weer denken aan de expeditieverhalen die ik in Nederland hoorde, van Australische Surveyors welke Australie doorkruisten en onderweg alle facetten van de Bush tegenkwamen, met alle gevaren vandien.

karikatuur: Miron Ziekman

Een voldaan en trots gevoel maakte zich van mij meester wetende dat landgenoten hier enige tijd geleden gestationeerd waren en waar sindsdien niet veel mensen meer zijn geweest, zeker niet de ‘Grijze Nomaden’ die met hoge snelheid richting het heerlijke Droogseizoen van Darwin rijden.

Alhoewel wij de Stuart Highway gedurende de hele klus in de nabijheid hadden, waren er toch gevaren aan deze klus verbon-

Regards, Erik Oostvogel, Surveyor Juli/Augustus 2010-5

25

Data-inwinning

Coördinaten inmeten en geodatabases vullen via één apparaat

Wat heeft LNR Globalcom de GIS-gebruiker te bieden? Door: Sonja van Poortvliet

Tot nu toe vormde LNR Globalcom één aanspreekpunt voor een uitgebreid scala aan high-end inmeetapparatuur en bijbehorende software plus een landsdekkend netwerk van GNN referentiestations. Sinds kort is daar ook inventarisatie van objecten en omgevingen bij gekomen. Dat kan via de gloednieuwe Leica GNSS en GIS handhelds maar ook door uitbreiding van de huidige apparatuur. ‘Zet er een hoedje op en aanvullende software en klaar is Kees.’ Inwinnen geodata Ingenieursbureaus, gemeenten, provincies, aannemers en waterschappen kunnen al bij LNR Globalcom terecht voor inmeetapparatuur, bijbehorende

software en support en trainingen. Sinds kort hoort daar het inwinnen van geodata bij. Via speciaal daarvoor ontwikkelde handhelds of door uitbreiding op de al aanwezige appara-

tuur. Het resultaat: met één apparaat op pad om coördinaten in te meten én geodata in te winnen. Vanwaar deze stap? Commericeel manager Marnix van der Wolk: “LNR Globalcom is ontstaan in 1995. De oprichter had al vanaf het begin de visie dat er een landsdekkend netwerk moest zijn. Dat is er sinds 2005 in de vorm van LNRnet, het voormalige Globalnet. Maar daarmee was het doel nog niet bereikt. Naast inmeten moest ook het vullen van GIS-databases mogelijk zijn. En dat is nu, 15 jaar na oprichting, mogelijk. De klant kan hiermee bij ons terecht voor het complete pakket.” Verschuiving in taken Ging een landmeter voorheen op pad om coördinaten in te meten, nu kan hij ook ‘on the go’ GIS-data inwinnen. Allerlei gegevens over lantaarnpalen bijvoorbeeld, of over het groen in een stadsdeel. Dat betekent een verschuiving in taken die iemand ‘buiten’ heeft. En wie is die persoon? De landmeter of iemand anders? Ook heeft het inwinnen van coördinaten én geodata middels één apparaat gevolgen voor de workflow en voor de taken van verschillende medewerkers binnen een organisatie. Het klaarzetten van de juiste data vergt een gedegen

Marnix van der Wolk en Steven de Bruin onderzoeken de mogelijkheden van Leica’s nieuwe GNSS/ GIS Handheld.


26

Data-inwinning

voorbereiding. De landmeter of andere persoon zal namelijk met de juiste data op pad moeten gaan en deze op eenduidige wijze moeten inwinnen. De volgorde van inwinnen en het uitsluiten van fouten tijdens dit proces zijn belangrijk. Mogelijkheden onderzocht Van der Wolk en technisch commercieel manager Steven de Bruin weten nog niet precies hoe dit zal verlopen. De GNSS/GIS Handhelds zijn ook nog maar sinds kort leverbaar en de mogelijkheden worden druk onderzocht. Dat gebeurt bij bestaande klanten zoals de gemeente Barendrecht en Waterschap Brabantse Delta. De reacties zijn in ieder geval positief. “Al snel ziet men de mogelijkheden”, vertelt De Bruin. “Leg je uit wat het veldboek kan dan wordt er spontaan op voortgeborduurd. Ik moet wel zeggen dat we dan met landmeters spreken of andere mensen die ervaring hebben met landmeetapparatuur en ArcGIS en/of ArcPad.” Leica Zeno 10 en 15 De Leica Zeno 10 en Zeno 15 maken deel uit van de Leica Viva lijn. De nieuwe veldboeken gaan er naadloos in op, met vergelijkbare schermpjes en pennetje plus toetsenbord. Centraal in de Viva lijn staat het veldboek. Naar gelang de toepassing is het veldboek te gebruiken in combinatie met een tachymeter, als GNSSontvanger voor centimeter nauwkeurigheid, of als GNSS /GIS handheld. Voor deze laatste oplossing wordt het veldboek voorzien van een ‘hoedje’met daarin een GNSS ontvanger en uitgerust met ArcPad. Het voordeel van een dergelijke oplossing is dat de gebruiker een nauwkeurigheid heeft van circa 40 centimeter, en dat de geodata rechstreeks in het juiste GIS-formaat wordt ingewonnen. Dat alles met één compact apparaat. Hierin onderscheidt deze oplossing zich ten opzichte van het werken met een PenPC. Om met een

PenPC te kunnen meten moet deze altijd in combinatie met een externe GNSS-ontvanger gebruikt worden. Nu is alles samengebracht in één apparaat; ArcPad software, GNSS ontvanger, fotocamera, gebruiksvriendelijk en robuust veldboek. Is extra nauwkeurigheid (10 tot 20 centimeter) gewenst, dan kan de handheld zelfs gekoppeld worden aan een externe antenne. Kiest de klant voor de meest compacte oplossing dan is de Zeno 10 een logische keuze. Is het belangrijk om juist een qwerty-toetsenbord te gebruiken, dan kan de Zeno 15 gekozen worden. Gemeenten en waterschappen Van der Wolk en De Bruin denken in eerste instantie voornamelijk aan de huidige LNR Globalcom klant: met name gemeenten, provincies en waterschappen. Het zijn gebruikers die werken met Leica-apparatuur vanwege de degelijkheid en de betrouwbaarheid en die ervaring hebben met het werken met ESRI-software. Toch is het niet onwaarschijnlijk dat er nieuwe gebruikers van de oplossingen van LNR Globalcom zullen ontstaan. Medewerkers van GIS-afdelingen die tot nu toe vooral binnen werken en nu meer naar buiten gaan om geodata in te winnen. De Bruin denkt vooral aan de landmeters die hun niet-ervaren collega’s wegwijs kunnen maken in de bediening van de apparatuur plus software. Maar natuurlijk zal ook LNR Globalcom workshops en (in house) trainingen geven om hen wegwijs te maken. www.lnrglobalcom.com

De Leica Zeno als GIS Handheld is voorzien van ArcPad.


27

Data-inwinning

Trimble Gebruikersdag

r o t c a f n u f e g Ho Door: Remco Takken

Je zou het bijna vergeten. Naast het mooie weer, de barbecue en de hoge ‘fun factor’, valt er ook het nodige op te steken tijdens de Trimble Gebruikersdag.

Middels een heldere Powerpoint-presentatie wordt tijdens het ochtendprogramma duidelijk hoe je bij monitoring-werkzaamheden slim kunt omgaan met een combinatie van Total Stations en GNSS-apparatuur. Een voorbeeld van een damwand laat zien hoe een aantal GNSS-basisstations een Total Station monitoren. Zo houd je niet de referentiepunten bij met de onnauwkeuriger GNSS-apparatuur, maar alleen de bekende positie van het Total Station, dat zelf een hogere nauwkeurigheid haalt. Chris Berends van CivilCenter gaat midden op de dag behoorlijk de diepte in met ‘Rechtstreeks meten in AutoCAD’. Deze demonstratie wint glansrijk de concurrentie met de zomerzon, getuige de volle zaal. René Krul van Grontmij pakt uit met de landmeetkundige verwerking van de lijngerichte GBKN- en vlakgerichte BGT-data in het beheerpakket dg dialog Topografie. Hierbij wordt een koppeling gemaakt met een Total Station.

Het bedrijf Top-Shot laat zien wat er wordt bedoeld met de slogan ‘Luchtfoto’s vanaf de grond’.


28

Data-inwinning

m a a z r e e l h c en to

De IDS Detector Duo maakt gebruik van radartechnologie om ondergrondse kabels en leidingen te vinden voor men begint met graven, boren of ‘no dig’-operaties. De Detector Duo biedt realtime resultaten en lokaliseert de exacte positie van diepe en ondiepe leidingen en kabels. De detector wordt gezien als het dagelijkse gereedschap van aannemers, lokale overheden en nutsbedrijven. Het helpt voorkomen dat er schade wordt toegebracht aan kabels en leidingen, en het risico van dat pijpen scheuren tijdens het graven van sleuven en boringen. De Detector Duo kan door één persoon worden bediend. Voor transport wordt het karretje opgevouwen.

Een aantal lezingen en presentaties tijdens de Trimble Gebruikersdag vindt daadwerkelijk plaats in de gemetselde Kalkovens van het gelijknamige restaurant in Huizen.

Een verrassende buitenattractie tijdens de Trimble Gebruikersdag: VVCR’s Ongevalsimulatie. Op YouTube is een actiefilmpje te zien op het kanaal van GIS-Magazine.

Trimble Natuurlijk is er ook uitleg over Trimble-gerelateerde zaken. Emiel Verdel van Geometius Mapping & GIS lichtte de achtergronden toe van het werken met Terrasync-veldsoftware en Pathfinder Office. Bijzonder daarbij is de routenavigatie naar de werklocatie. Deze geschiedt via TomTom-software, die is geïnstalleerd op het Trimble-veldboek. Terrasync neemt het over op het moment dat een hogere precisie nodig is. Een van de verschillen met Esri’s ArcPad, betreft het afhandelen van GPS-data, zo was te horen. Bij ArcPad is dit een punt, in TerraSync worden ook eigenschappen vastgelegd, zoals de positie van satellieten en de behaalde nauwkeurigheid. ArcPad heeft hiervoor een GPS Correct plug-in nodig. www.geometius.nl

Het weer werkte goed mee met de vele buitendemonstraties tijdens de Trimble Gebruikersdag 2010.

Monique Stuut doet in een van de Kalkovens verslag van een extreme tocht door een onbekende streek in het Himalayagebergte. Zij nam een Trimble Yuma tabletpc mee, die vooral voor communicatiedoeleinden werd ingezet. 29

Data-inwinning

Gewichtige zaken

Handheld Nautiz X7 Door: Huibert-Jan Lekkerkerk

Handheld Nautiz X7 onder ‘extreme omstandigheden’.

Tijdens een beurs liepen we tegen het merk ‘Handheld’ aan. Een van hun producten zag er veelbelovend uit en we vroegen de Benelux-dealer of we het model konden testen. Tijdens de winterperiode bracht de postbode een klein doosje.

D

Tijdens het gebruik van de Nautiz X7 viel een aantal praktische zaken op. Wellicht de belangrijkste is dat het SDIO-slot wordt beschermd door een rubber kap die alleen maar met een schroevendraaier te verwijderen is. Een schroevendraaier wordt echter niet meegeleverd. Het zou prettiger zijn als de schroeven met de hand bediend kunnen worden, of als er een pen-met-schroevendraaier meegeleverd werd. De kap kan overigens ook vervangen worden door bijvoorbeeld een kap met RFID-lezer. Alle overige poorten zijn zeer eenvoudig toegankelijk, aangezien ze niet voorzien zijn van beschermkappen. In de praktijk kan dit betekenen dat, hoewel het apparaat volledig stofveilig is, er vuil in de aansluitingen zelf kan gaan zitten, waardoor het maken van een verbinding lastiger wordt. Er zal echter geen stof door de aansluitingen in het apparaat komen.

e eerste verrassing kwam direct na het uitpakken van het bruine papier waarin de doos verpakt was. In plaats van het gebruikelijke saaie bruine karton met wit label zag deze verpakking er kleurrijk uit. Het grootste deel van de ruimte in de doos werd ingenomen door de Handheld handheld. En nee, dat is geen verschrijving die niet door de hoofdredacteur is opgemerkt, het merk heet Handheld en het product dat we getest hebben was hun topproduct, de Nautiz X7. Eerste indruk Kijkend naar de specificaties ziet de Nautiz X7 er veelbelovend uit. Na het uitpakken blijken de meeste van deze beloften ook te kloppen. De Nautiz X7 geeft een prettige, stevige indruk. Het batterijcompartiment is eenvoudig toegankelijk, zelfs met de elastische band op zijn plaats. Een klein schoonheidsfoutje in dit specifieke apparaat was dat één van de pixels in het scherm dood was, iets wat we al lang niet meer gezien hebben. Het zal hier dan ook vermoedelijk om een incident gaan bij dit specifieke apparaat. Een voordeel van dit model boven andere, gelijkwaardige apparaten is dat deze voorzien is van een numeriek toetsenbord. Het is eenvoudig te schakelen naar het meer conventionele toetsenbord met richtingstoetsen. Uiteraard is er ook het gebruikelijke Windows Mobile-toetsenbord op het scherm, maar het numerieke toetsenbord zal het invoeren van attribuutgegevens bij GIS-werk vereenvoudigen.

Scherm Een pluspunt is dat het scherm erg helder is, en eenvoudig te lezen. Een groot voordeel daarbij is dat de helderheid via het toetsenbord ingesteld kan worden. Mocht het scherm dan toch onleesbaar worden, dan hoeft er niet op datzelfde onleesbare scherm gezocht te worden naar de juiste instelling. Met de juiste toets wordt het scherm weer leesbaar(der). Het scherm roteert niet automatisch mee met de houding van het apparaat, hoewel er wel een G-sensor beschikbaar is die deze rotatie kan meten.


30

Data-inwinning

GPS Het GPS in de Nautiz X7 is de ‘standaard’ SiRFStar III-chipset die vrij gebruikelijk is in GPS-muizen, mobiele telefoons en andere handhelds. Verwacht er geen wonderen van, maar de ontvanger zou je binnen vijf meter van de verwachte positie moeten brengen (of iets beter met Egnos ingeschakeld). Op het apparaat is een kleine applicatie van Getac beschikbaar die je de hoogstnoodzakelijke informatie laat zien en die het ook mogelijk maakt om posities in NMEA0183-formaat op te slaan in een tekstbestand. Dit blijkt een handige optie te zijn, aangezien hiermee ook het importeren in andere software mogelijk wordt. Omdat het apparaat draait op het Windows Mobile 6besturingssysteem, is het installeren van andere inwinsoftware geen enkel probleem, mede doordat de GPSontvanger eenvoudig te koppelen is. Met de Visual GPS (freeware)-toepassing was het mogelijk om aanvullende informatie uit de ontvanger te tonen.

Aantal GPS-kanalen Communicatie

Overige sensoren

Processor Scherm Geheugen Batterijduur (opgegeven) Gewicht (opgegeven/ getest) Duurzaamheid

SiRFStar III-ontvanger (Egnos) GSM, 3G/ HDSPA, Bluetooth, USB, (host & client poort), WiFi COM-poort; SDIO-kaart 3 MP AF camera met LED-flits Electronisch kompas G (rol/ pitch) sensor Hoogtemeter GSM-telefoon Marvell PXA310 806 MHz 3.5 inch touch-screen (640 x 480) 128 Mb SDRAM 4 GB iNand flash-schijf LiOn 5600 mAh; > 12 h 490/ 570 gram Water en stofbeschermd (IP67) Valhoogte 1.2 meter

Communicatie Zijn ook de overige systemen aan vervanging toe? Dit apparaat heeft de mogelijkheid om zo’n beetje alle andere mobiele apparaten te vervangen. Stop er een GSM/ UMTS-kaart in en het apparaat wordt een WLAN-communicatiesysteem via de verbinding met het lokale 3G/ HDSPA-netwerk. Je kunt er zelfs mee naar huis bellen, via de microfoon en luidspreker. Handsfree bellen behoort ook tot de mogelijkheden. Naast het verplichte Bluetooth beschikt het apparaat ook over WiFi. Het instellen van het apparaat in een thuisnetwerk bleek geen enkel probleem. Wel vervelend was dat de HDSPA-kaart niet functioneerde (hoewel de GSM/ GPRS-kaart probleemloos werkte). Dit kan te maken hebben met specifieke instellingen van mijn provider. Ook vervelend was de toegankelijkheid van het SIM-kaartslot bij het wisselen van de kaarten. In de eerste plaats moet de batterij worden verwijderd, waardoor het apparaat zichzelf helemaal opnieuw moet opstarten. Dat kost relatief veel tijd. Daarnaast is het slot zo gepositioneerd dat het verwijderen van de kaart lastig is. Deze komt maar twee millimeter uit het slot. Het zou prettiger zijn geweest als de SIM-kaart ook onder de rubber kap had gezeten naast het SDIO-slot. Overige sensoren Naast zo’n beetje elke communicatie-optie heeft het apparaat ook zo’n beetje elke andere sensor die op een mobiel apparaat gevonden kan worden. Naast de al eerder genoemde GPS-ontvanger is er een kompas, een hoogtemeter (druksensor) en een G-sensor (rol/ helling/ snelheid). Tot slot is er een ingebouwde camera beschikbaar. Het kompas, de hoogtemeter en de G-sensor kunnen worden uitgelezen met een toepassing van Getac, die al deze verschillende waarden in een enkel scherm toont (maar niet de GPS-positie). Waar ik niet achter kwam is of de sensorwaarden ook in andere applicaties beschikbaar zijn via een interne poort. Camera De camera is van het standaard 3MP-type, voor de meeste GIS-toepassingen goed genoeg. Zoals met de meeste camera’s in mobiele apparaten, is de werking niet optimaal. Er is Juli/Augustus 2010-5

31

Bovenaanzicht en scherm van de Nautiz X7.

Data-inwinning

Aansluitingen met seriële poort, USB, docking aansluiting, stroom en SIM-slot in batterijcompartiment.

een grote sluitervertraging (tijd tussen het afdrukken en maken van de foto) waardoor er veel bewogen foto’s zijn. Bij het filmen speelt hetzelfde probleem, vooral bij snelle bewegingen. De toevoeging van een LED-flits helpt een beetje in donkere situaties, net zoals de ‘nacht’-instelling waardoor de sensor extra gevoelig wordt (maar ook meer ruis oplevert). Het nadeel van een LED-flits ten opzichte van de meer gebruikelijke xenon-flits op losse camera's is dat deze niet zoveel licht produceert. Deze is dus alleen effectief op relatief korte afstanden. Foto’s worden opgeslagen in het jpg-formaat, door het indrukken van de sluiterknop. Enigszins verwarrend, was dat de flits alleen werkt bij het indrukken van de ‘foto’knop en niet wanneer de ‘enter’-toets wordt gebruikt. De belangrijkste klacht van de fototoepassing is dat deze

SDIO-slot

met de rubber afdekking verwijderd.

Onderaanzicht met camera, batterijcompartiment, luidspreker en flits. Juli/Augustus 2010-5

32

Data-inwinning

Foto genomen met de Nautiz X7 in hoge resolutie.

geen gebruik maakt van alle overige sensoren van het apparaat. De integratie van het kompas en het GPS zouden het apparaat een groot voordeel geven, aangezien de foto’s dan direct naar bijvoorbeeld Google Earth of Google Maps geëxporteerd kunnen worden. Dit betekent ook dat wanneer je van alle sensoren gebruik wilt maken, je op

kan de Nautiz X7 heel wat andere apparaten vervangen. Het is stevig en goed gebouwd. Als een handheld computer annex telefoon zal het vermoedelijk een robuust apparaat zijn onder alle, behalve de meest extreme, omstandigheden, waardoor het uitstekend geschikt is voor buitentoepassingen. Als het apparaat gekocht wordt ter vervanging van de huidige GIS-ontvangers dan zijn er nog een paar zaken die de aandacht verdienen, zoals de toegang tot de communicatiepoorten en de integratie van de fotocamera met de overige sensoren (met name het kompas en de GPS-ontvanger).

zoek zult moeten gaan naar een toepassing die al deze sensoren ondersteunt (en vermoedelijk ook het invoeren van overige attribuutgegevens). Conclusie Als datalogger, in combinatie met een externe GPS-ontvanger of overige sensor zoals een streepjescode/ RFID-lezer,

Huibert-Jan Lekkerkerk [email protected] is freelance schrijver alsmede projectleider standaarden bij IDsW. Dit artikel is op persoonlijke titel geschreven.

Heerenveen Assen Deventer Almere Capelle a/d IJssel Goes Oosterhout Geleen

www.oranjewoud.nl

Ruimtelijke Informatie als verbindende schakel Met trots adviseren meer dan 200 professionals binnen Oranjewoud u over de onbegrensde mogelijkheden van Ruimtelijke Informatie. Als verbindende schakel bij het beheer van de openbare ruimte en als onmisbare schakel bij het succesvol inspelen op mobiliteits, vastgoed en infrastructurele vraagstukken. Oranjewoud kijkt naar de mens en de processen achter het werk om deze verbinding te maken.

Ons uitgangspunt? Werken in een wereld vol mogelijkheden.


33

GIS

Zeer geslaagd!

GeoBusinessOpen 2010 Door: Ruud Groothuis

Op woensdag 9 juni 2010 vond voor de eerste maal het exclusieve GeoBusinessOpen Golf Event plaats, op de prachtige baan van het Golfcentrum ‘de Batouwe' in Zoelen. Het was een gezellige en sportieve dag, die voor alle deelnemers voor herhaling vatbaar is!

D

eze eerste editie van de GeoBusiness Open was een initiatief van GISmagazine en GeoBusiness Nederland. Topcon/Sokkia en Vicrea sponsorden dit event. Er waren vijf flights van vier deelnemers. Men speelde volgens het Stableford-principe. Minder ervaren deelnemers deden mee aan de clinic. Hoewel het Nederlandse weer zich niet van haar allerbeste kant liet zien, was de sfeer uitstekend. Contacten met nieuwe en oude bekenden werden aangehaald en sommigen gingen een nieuwe relatie aan met de prachtige sport. Eric Rem van Topcon Sokkia was zo enthousiast dat hij na een goedgelukte slag verzuchtte: “nooit gedacht te hebben het golfen zo leuk te vinden!” De aanmoedigingsprijs voor de clinic ging dan ook naar hem. Afsluiting en prijsuitreiking De grote winnaar van de dag was Axel Messing die niet alleen de prijs voor de longest won, maar ook de wedstrijd. De longest werd uiteraard

exact opgemeten met apparatuur van Topcon/Sokkia. Edwin Dokter van Vicrea en Alexander Molhuysen van ARCADIS waren respectievelijk tweede en derde. De prijs voor de Neary ging naar Sjaak van Popering van Geodan. Hans Vos van Tablin/ Geo-Audit won de clinic. De dag werd afgesloten met een heerlijk diner en natuurlijk de prijsuitreiking. Alle deelnemers gingen met een goed gevoel huiswaarts. Kortom een zeer geslaagd golfevenement; we kijken uit naar de volgende editie in 2011! Volgend jaar weer! Sponsor Gerard Hagen van Vicrea Solutions BV over de GeoBusiness Open: “Het GeoBusiness Open Golf Event was een fantastisch georganiseerde golfmiddag op de Batouwe. Voor mij is dit evenement hét sportieve platform voor de golfende GIS-er. Weer of geen weer, volgend jaar zijn we er weer! Golfers trek nu al uw agenda voor het volgend jaar!”


34

Wisselbeker Sponsor en winnaar van deze dag, Axel Messing van Topcon/Sokkia vormt de beker om tot wisselbeker: Axel Messing: “Wij waren vanaf de eerste aankondiging al enthousiast over het plan van een GeoBusiness Golftoernooi: op een ontspannen manier de middag doorbrengen met bekende en onbekende branche-genoten. Dat enthousiasme is alleen maar groter geworden na het meedoen aan deze dag. Daarom hebben wij als sponsor ook aangekondigd dit evenement zeker vaker te willen sponsoren. Om GeoBusiness en CMedia daartoe nu alvast een zetje in de rug te geven, zal ik de gewonnen beker omvormen tot een GeoBusiness Golf Event wisselbeker. Dus graag tot volgend jaar met nog veel meer deelnemers!” Meer informatie is te vinden op www.geobusinessopen.nl

Sculpturem op reis Pag 2.

De Geograaf

Pagina 1. | Gratis verspreiding in iedere uitgave van GIS-Magazine

In de prijzen Atlas Nieuwe Hollandse Waterlinie

Maar liefst twee keer in de prijzen gevallen: de Atlas of the New Dutch Water Defence Line. Een Yellow Pencil van de prestigieuze D&AD Awards is opgehaald in Londen, en in Rotterdam kreeg deze atlas een bronzen European Design Award. De Engelse editie van de atlas is bijna uitverkocht, de Nederlandstalige versie is nog verkrijgbaar. Atlas Nieuwe Hollandse Waterlinie. Rita Brons, Bernard Colenbrander (red.) / ISBN 978 90 6450 608 6. Euro 45,00. www.010.nl

Wat is een mooi landschap Pag 2.

2 Augustus 2010 | 4e jaargang | nummer 5

Primeur Walt Disney

Augmented reality outdoor-campagne

Om de nieuwste film ‘Prince of Persia’ aan te kondigen lanceerde Walt Disney als eerste ter wereld een augmented reality outdoor-campagne. De gebruikers van Android- en iPhones konden via de Layar-browser in de buurt van elke filmposter de filmtrailer bekijken en een augmented reality-game spelen waarbij vijftig Movie Minutes waardepunten te winnen waren. Augmented Reality via de Layar-browser stelt je in staat om de digitale wereld in 3D door de camera van de smartphones om je heen te zien. Op de filmposters van ‘Prince of Persia, The sands of time’ staat een beeldmerk waaraan de kijker

herkent dat de game via de Layar-browser via de Android- of iPhone te spelen is. Zodra in de buurt van een filmposter de Layar-browser wordt opgestart, wordt via GPS de locatie bepaald, en is de augmented reality game van ‘Prince of Persia’ te zien. Het personage Tamina uit de film spreekt de kijker toe. Het Nederlandse media bedrijf TAB Worldmedia is verantwoordelijk voor deze campagne. De campagne is in Nederland breed ingezet op outdoor medianetwerken zoals die van JCDecaux, en op de locaties van ruim honderd bioscopen.

Typisch een polder! Tentoonstelling laag-Nederland

Nederland staat vooral bekend als ‘land van polders’. Dat is ook niet zo gek, want ons land telt zo’n 3900 polders, ongeveer de helft van het polderoppervlak van Europa. In de tentoonstelling ‘Typisch een polder’ in de Schatkamer van Nieuw Land te Lelystad, wordt aan de hand van maquettes en kaarten uitgelegd wat de verschillen zijn tussen een polder, een aandijking en een droogmakerij. Diverse historische kaarten en maquettes uit eigen collecties en bruiklenen van onder meer het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam, geven een overzicht van de inrichting en vormgeving van verschillende polders. ‘Typisch een polder! Inrichting en vormgeving van laag-Nederland’ is georganiseerd naar aanleiding van het verschijnen van De Polderatlas van Nederland. Pantheon der lage landen (Bussum, Uitgeverij Toth, 2009). Deze is verkrijgbaar in de winkel van Nieuw Land. ‘Typisch een polder! Inrichting en vormgeving van laag-Nederland’ is te zien van 8 april tot en met 31 oktober 2010. www.nieuwlanderfgoed.nl www.batavia.nl.

Jongeren maken kaart

Nederland in 2040

Samengestelde kaart van Nederland in 2040.

Duizend leerlingen deden mee aan de wedstrijd ‘De toekomst van Nederland in kaart’. Alexander Pechtold reikte in juni de prijzen uit voor de beste inzendingen. Aan de hand van alle kaarten bij elkaar is een samengestelde kaart getekend met daarin veel voorkomende en opvallende elementen. Een brug naar Engeland, een tulpvormig eiland voor de

kust, de inpoldering van het gehele IJsselmeer maar ook ondergelopen land, steden op palen en annexaties van delen van Duitsland en België. De winnaar van de eerste prijs is Mathijs Bijkerk van Het Streek in Ede. De winnende klas is V1A van Willem de Zwijger in Schoonhoven. Annefleur Verburg, leerling uit die klas, ontving een aanmoedigingsprijs vanwege haar ‘uitzonderlijk goede’ kaart. Uit een bijbehorende enquête blijkt dat maar liefst 62 procent van de deelnemers milieu ziet als belangrijkste probleem in 2040. Genoeg werk voor iedereen en gezondheid scoren bij deze vraag slechts 14 en 10 procent. Verder denkt bijna de helft dat China de belangrijkste handelspartner zal zijn, gevolgd door Duitsland. Wind is de belangrijkste bron van energie in 2040, daarna komen zonne-energie, kernenergie, olie en gas. Al met al laten leerlingen een optimistisch beeld zien, met vertrouwen in technische oplossingen en welvaartsgroei, maar ook

De aanmoedigingsprijs ging naar Annefleur Verburg.

Winnaar van de eerste prijs is Mathijs Bijkerk.

met grote gevolgen van zeespiegelstijging en andere milieuproblemen. www.knag.nl www.vakdidactiekaardrijkskunde.nl

De Geograaf

Pagina 2.

2 Augustus 2010 | 4e jaargang | nummer 5

Nederland van de kaart Wat is een 'mooi' landschap? Discussies over wat nu precies mooi of lelijk is, worden vaak vertroebeld door persoonlijke smaak of voorkeur. Daarom heeft de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap vier criteria opgesteld die, volgens de stichting ‘meetbaar en dus onafhankelijk’ zijn. Op basis van deze maatstaven wilden de bedenkers ‘een heldere discussie’ voeren. Het liep uit op een ware mediahype. Nederland van de kaart biedt een overzichtskaart van Nederland waarop de ‘nog mooie’ gebieden in ons land staan aangegeven. Gebieden krijgen het predikaat ‘mooi’ als ze voldoen aan één of meer van de volgende criteria: 1. Het gebied bestaat uit natuur, 2. Het gebied bestaat uit bos, 3. Agrarische cultuurlandschappen met ten minste 50 procent oorspronkelijke patronen en afbakeningen, 4. Landschappen met tenminste 5 procent groen-blauwe dooradering. Critici wezen op het behoudende karakter van bovenstaande punten, waar oudere menselijke ingrepen automatisch voorrang hebben, en recentere landschapselementen geen plaats krijgen op de kaart. Niet alle gebieden zijn overigens beoordeeld. Grote wateren, stedelijke en bebouwde gebieden en gebieden kleiner dan honderd aaneengesloten hectaren zijn buiten beschouwing gelaten. In het cahier ‘Nederland weer mooi/ Deltaplan voor het landschap’ wordt toelichting gegeven.

“Alles bij elkaar is er inmiddels een enorme aanslag gepleegd op het prachtige oude cultuurlandschap dat ons land eeuwenlang heeft gekenmerkt. Hoe daarbij alle streekeigenheid langzaam aan het vervagen is, wordt uitgebreid beschreven,” aldus de Vereniging. Het Cahier bevat achtergrondinformatie over de campagne en concrete beschrijvingen van de afzonderlijke provincies. Het Cahier is op de website bekijken. Ook is een pdf te downloaden. Naast de landelijke kaart zijn van elke provincie gedetailleerde kaarten ontwikkeld. Klik hiervoor op een provincie om een kaart in detail te bekijken. www.nederlandvandekaart.nl

Streets of the World

Reis om wereld in foto’s

Fotojournalist Jeroen Swolfs bezoekt in vijf jaar tijd alle landen van de wereld om in de 203 hoofdsteden het straatleven vast te leggen. Met zijn fotoproject Streets of the World wil hij in beeld brengen waar de mensheid staat aan het begin van de 21ste eeuw. Swolfs vindt dat het hoog tijd is voor een project waarin de wereld wordt gezien als één wereld met één mensheid. “Ik wil uitzoeken hoe de wereld er in onze tijd uitziet. Hoe ver zijn we gekomen, hoezeer zijn we hetzelfde en hoezeer verschillen we. Ik wil de mensen uit mijn tijd ontmoeten.” In de laatste fase op het Aziatisch continent staan Swolfs enkele risicovolle gebieden te wachten, waaronder Pakistan, Afghanistan, Iran en Irak. Voor deze landen wordt beveiliging geregeld. Swolf’s reis is online te volgen. In september 2009 is hij gestart met zijn vijf jaar durende reis rond de wereld. Inmiddels heeft hij 37 hoofdsteden gefotografeerd in bekende landen (o.a. Cambodja, China, Japan en Zuid-Korea) en min-

der bekende landen, zoals Tuvalu, Vanuatu en Micronesië in Azië en Oceanië. Swolfs: Het is ongelofelijk wat er onderweg allemaal op mijn pad komt. Ik leer de meest bijzondere dingen over de landen. De reacties van over de hele wereld zijn positief. Tot nu toe loop ik op schema: bijna een kwart van mijn reis zit er op. Al worden de komende maanden wel een hele uitdaging!” Swolfs deed eerder onder meer opdrachten voor de Volkskrant, Volkskrant Magazine, het Rijksmuseum, de Rabobank en Amsterdam Weekly. Als het Swolfs lukt om alle landen te bereizen en vast te leggen is hij de eerste persoon ter wereld die daarin slaagt. Naar verwachting maakt hij in september 2014 zijn laatste foto in Amsterdam. www.streetsoftheworld.nl

IJsbergen met kunst op drift, net als hondenslederijder

S c u l p t u r e n

De ijsberg in Groenland waar de Haagse kunstenaar Ap Verheggen in maart een aantal sculpturen heeft geïnstalleerd, is losgeraakt. De ongewisse reis van zijn kunstwerk ‘Dog sled riders’ kan vanaf nu op zijn website worden gevolgd, dankzij GPS, ingezonden videoclips en foto’s.

Satellietbeelden laten zien dat de ijsberg waarop Verheggen zijn kunstwerken plaatste, in beweging is gekomen. Ze drijven weg van het eiland Uummannaq met een onbekende eindbestemming. Uiteindelijk zal de ijsberg smelten en gaan de beelden ten onder. Wanneer dat dit gebeurt

o p

kan niemand voorspellen. De sculpturen staan symbool voor de gedwongen veranderingen in de cultuur van de Inuït als gevolg van de extreme klimaatverandering. Verheggen wil met zijn kunstproject aandacht vragen voor de culturele gevolgen van het snel

r e i s

veranderende klimaat in het Arctische gebied. Met dit kunstproject hoopt Verheggen iedereen op een andere manier naar het begrip klimaatverandering te laten kijken. www.coolemotion.org

Rijkswaterstaat

GIS bij Rijkswaterstaat

O ra n j e wo u d b re n g t a re a a l g e g e ve n s o p o rd e Door: Bert Kobus

Advies- en ingenieursbureau Oranjewoud heeft in een jaar tijd een flink deel van de areaalgegevens van Rijkswaterstaat in kaart gebracht. Twintig mensen waren betrokken bij dit veelomvattende project waar kwaliteit, planning en proces de kritische succesfactoren waren.

Linksboven het kunstwerk dat gerealiseerd is, rechts hetzelfde object in het Digitaal Topografisch Bestand van Rijkswaterstaat, een in 3D ingemeten lijnenbestand met tekst. Linksonder dezelfde brug weergegeven in vlakken, lijnen en punten in RWS-areaalbeheerbestand KernGIS. Rechtsonderin een aantal tabellen waarin de areaalgegevens te zien zijn als attribuut bij het object. Juli/Augustus 2010-5

38

Rijkswaterstaat

M

et het project Tijdelijke Ondersteuning Bijwerken Areaalgegevens (TOBA) wil Rijkswaterstaat de areaalgegevens in de beheerdatabases op orde brengen. De gegevens zijn onder meer belangrijk voor de verdeling van beheerbudgetten over de districten en worden gebruikt voor assetmanagement. Oranjewoud kreeg van de Data-ICT-Dienst (DID) de opdracht om de databases van dertien wateren wegendistricten te updaten. Van wegverharding tot groenvoorziening, van verkeersbord tot waterkering; in totaal ging het om bijna de helft van het droge en natte areaal van Rijkswaterstaat. “De databases waren bij aanvang van het project voor ongeveer zestig procent gevuld”, vertelt Pim Timmermans. “Aan ons de taak om de ontbrekende gegevens in te winnen en te ontsluiten in KernGIS, een extensie van ArcGIS. De doelstelling was dat geen enkel veld open mocht blijven staan. Gegevens die niet traceerbaar waren, werden in de database ook als zodanig benoemd.” Twee delen Het project werd in twee delen opgeknipt. Allereerst inventariseerde Oranjewoud bij de betrokken districten de inhoud van de databases en de plekken waar gegevens ingewonnen konden worden. Timmermans: “Naast deze scan hebben we ook de databeheerders van de districten geïnterviewd. We wilden onder meer weten waar en hoe we bepaalde informatie konden vinden. Kregen we te maken met AutoCAD-bestanden, Excell-lijsten, met Word-documenten of moesten we het archief in? Op basis van deze informatie konden we per district een gericht plan van aanpak en een kostenraming maken.” Oranjewoud koos heel bewust voor een

districtsgerichte aanpak. “In de praktijk zag je dat er tussen de districten grote verschillen waren. Bij de één troffen we een goed gevulde database aan, bij de ander moesten we een flinke slag maken. De manier van datawinning verschilde ook. Als je alles uit archiefstukken moet halen dan is de vertaling naar ArcGIS complexer dan bij een set AutoCAD-tekeningen. Verder zaten er grote verschillen in de capaciteit die per district voor handen was om zelf data in te winnen en aan te leveren.” Projectbeheersing Om districtsgericht te kunnen werken, was de aansturing van het project van cruciaal belang. Deze werd vanuit Oranjewoud opgezet. Het merendeel van de inhoudelijk operators werd ingehuurd. Timmermans: “We werkten van Zeeland tot Friesland; overal wilden we iemand hebben die fysiek aanwezig was en het district kende. In mijn eentje zou ik dat overzicht niet hebben. We hebben daarom gebruik gemaakt van deelprojectleiders. Deze kregen de verantwoordelijkheid over een aantal districten. Hierdoor hadden we overal iemand die meteen aanspreekbaar was voor de mensen die we inhuurden, maar ook van de medewerkers van Rijkswaterstaat.” Projectbeheersings-tool Verder zette Oranjewoud twee tools in om het project beheersbaar te maken. “Zo hielden de medewerkers per district een logboek bij waarin de stand van zaken, de gemaakte afspraken en eventueel meewerk werden beschreven. Hiermee konden we sturen op voortgang, risico’s, capaciteit en planning. Om de twee weken werden deze rapportages verstrekt aan opdrachtgever. Dit zorgde over en

Behoefte aan betrouwbare data groeit De businessgroep Ruimtelijke Informatie van Oranjewoud sloot in 2010 een driejarig raamcontract af met Rijkswaterstaat Data-ICT-Diensten. Het gaat hierbij om Geo-informatieproducten en –diensten. Binnen het raamcontract ging Oranjewoud een partnership aan met landmeetkundig bureau Geomaat en fotogrammetrisch bedrijf Eurosense. Naast Rijkswaterstaat stuurt Oranjewoud binnen diverse gemeenten en provincies projecten aan op het gebied van het inwinnen en actualiseren van areaalgegevens. Timmermans: “De behoefte aan betrouwbare areaaldata groeit. De komende jaren willen we nadrukkelijk op deze vraag inspelen met een breed scala aan innovatieve diensten.”


39

weer voor duidelijkheid.” Daarnaast werd de voortgang van de werkzaamheden in een projectbeheersingstool binnen Acces vastgelegd. “Per object kon men aangeven hoeveel tijd het kostte om gegevens in te winnen en te ontsluiten. Hiermee maakten we inzichtelijk hoeveel tijd we kwijt waren. De tool bracht ook in beeld waar eventuele knelpunten lagen zodat we tijdig bij konden sturen.” Tevreden klant Uiteindelijk zorgden ruim tien operators ervoor dat de gegevens in KernGIS werden verwerkt. “De mensen die we hebben ingezet hebben allemaal affiniteit met deze tak van sport. Waar de kennis van ArcGIS ontbrak, hebben we zelf een opleiding verzorgd. Omdat we het hele project gefaseerd hebben uitgevoerd, konden we goed draaiende teams doorschuiven naar andere districten. Dit gaf vertrouwen en zorgde voor een stukje continuïteit.” Flexibiliteit, kwaliteit en communitatie De werkzaamheden zijn inmiddels afgerond. “De opdrachtgever was tevreden over het resultaat. Tijdens de evaluatie prees RWS het team voor de flexibiliteit, de kwaliteit en de communicatie”, vertelt Timmermans. Nu de databases voor honderd procent zijn gevuld, is het de wens van DID om de kwaliteit, betrouwbaarheid en de actualiteit van de gegevens te verbeteren. Timmermans: “Met onze kennis van de gegevens en de processen verwachten we en hopen we hierin weer een belangrijke rol te kunnen spelen.” Bert Kobus [email protected] is tekstschrijver bij Groot Haar + Orth communicatie en creatie.

www.oranjewoud.nl

Evenement

Beheerpakket XEIZ uitgerold

p l e i t vo o r i n t e g ra a l b e h e e r

ARCADIS

Door: Remco Takken

Het beheerpakket XEIZ, voor het eerst gepresenteerd in 2008, wordt uitgerold. Wat betekent dit voor de eindgebruiker? Een duidelijke gang naar integraal beheer, waarbij de Basisregistratie Grootschalige Topografie en IMGeo zowat automatisch om de hoek komen kijken.

2009 is een druk jaar geweest voor ARCADIS.

De introductie van het beheerpakket voor de openbare ruimte XEIZ zorgde voor een ‘hectische’ periode, aldus commercieel manager Peter

van Boekel, tijdens de Beheerconferentie 2010 in het Apeldoornse Orpheus. Niet alleen waren er veel aanvragen van geïnteresseerden in dit totaal nieuwe product, er lag ook veel

Verhouding parkeergelegenheid versus huishoudens.


40

werk bij bestaande klanten. Er deed zich een aantal aanloopproblemen voor bij gebruikers van XEIZ-voorganger Mi2. Conversies bleken een grotere impact te hebben op de doorloop dan verwacht, zodat veel gebruikers nog in de testfase verkeren. Slechts enkelen van de huidige 35 gebruikers hebben de implementatie al geheel afgerond. Integraliteit Wat beheerpakket XEIZ kenmerkt, is de integraliteit bij de planning van onderhoud, de begroting, projectvorming en beleidsondersteuning. Ook GIS wordt meer en meer geïntegreerd in het geheel. Voor de nabije toekomst staat het verder conformeren aan nieuwe wetgeving op de rol, alsmede integratie met de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT) en het Informatiemodel Geo (IMGeo). Het aansluiten en doorontwikkelen van innovatieve inwintechnieken maakt deel uit van de toekomst, en verder wordt goed gekeken naar de mogelijkheden om planvorming al mee te nemen in de beheercyclus. Verder zal aansluiting worden gezocht met pakketten voor inwinning en gegevensverzameling. In Apeldoorn was al een symbolische ondertekening te zien met betrekking tot een samenwerking met NedGraphics, maar de precieze

Evenement

details zijn bij het ter perse gaan van dit blad nog niet bekendgemaakt. in Apeldoorn Geo-adviseur Mark Hardeman van de Gemeente Apeldoorn is een van de eindgebruikers die XEIZ nu geïmplementeerd ziet op de werkvloer. Dat was geen kwestie van dagen of weken. Hardeman’s ideaalbeeld van integraal gegevensbeheer werd om te beginnen gedwarsboomd door autonoom opererende vakafdelingen met eigen applicaties en beheer. De nadelen van nietkloppende kaarten werden om te beginnen pijnlijk duidelijk met de komst van een viewer die door alle afdelingen werd gebruikt. Toch was nog niet alle weerstand meteen verdwenen: men wilde vasthouden aan de eigen applicatie. De conclusie dat het de Gemeente een forse bezuiniging zou opleveren, leverde de doorslag. XEIZ

en NedGraphics De op de beheerdag zichtbare samenwerking tussen NedGraphics en ARCADIS vertaalt zich in de Gemeente Apeldoorn in het feit dat de landmeetkundige bewerkingen geschieden middels een koppeling. De mutatiekant van de geodata, waaronder de brondata Topografie, wordt verzorgd in NedGraphics’ NedGeodata Warehouse (NGdW), bijgehouden met MicroStation GeoCAD. Hardeman legde uit dat de afdeling Ruimtelijke Informatie de enige afdeling is die nog wijzigingen mag aanbrengen, ook als het om administratieve data gaat. Een belangrijke beslissing, als het gaat om integraal beheer. Landmeters moeten misschien even wennen aan het idee dat zij ook plantenbakken moeten inwinnen. De uitwisseling met het NGdW is echter een flinke stap vooruit richting de toekomstige Basisregistratie Grootschalige Topografie.

Verhouding leeftijdsopbouw versus speeltoestellen.

XEIZ

Van beheer naar lifecycle Algemeen Directeur Mobiliteit Gert Kroon legt de toehoorders een aantal (ICT-) trends voor, waarbij hij onder andere een koppeling legt tussen de veelgebruikte termen ‘duurzaamheid’ en ‘lifecycle’. Kroon: “De factor ‘duurzaamheid’ zal meer en meer worden vertaald naar ‘lifecycle’. Naast een verschuiving van uitvoeringsgericht handelen naar lifecycledenken, noemt Kroon ook het werken

met prestatiecontracten, het inschakelen van burgers bij beheer en onderhoud en, vanwege de vergrijzing, ‘meer moeten doen met minder mensen’. Asset Management Game ARCADIS ontwikkelde recentelijk een ‘Business Game’ voor Asset Managers, dat werd gepresenteerd in Apeldoorn. Het is bedoeld als een ontspannende manier om de complexe en veranderende opgave van het huidige beheer en onderhoud te ervaren en een koppeling te leggen met de dagelijkse praktijk. Aan bod komen Key Performance Indicator’s (KPI’s), afwegingen tussen beleid, het aanpassen van de organisatie en het toepassen van nieuwe contractvormen. De insteek is, dat de deelnemers hun areaal op orde houden, waarbij de verschillende inspanningen over een aantal assen wordt verdeeld. Dit bepaalt de eindscore van de game. GIS op raakvlak beleid en beheer ARCADIS zet stevig in op het gebruik van GIS ‘op het raakvlak van beleid en beheer’, aldus een van de peilers van een presentatie met onder andere Selma Hafkamp, Menno Mak en Niek de Vries. Met voorbeelden uit Arnhem, Groningen, Utrecht en Maastricht laten zij zien dat de leefbaarheid, oftewel de kwaliteit van de openbare ruimte, on-


41

danks bezuinigingen toch omhoog kan dankzij verbeterd onderhoud. Middels een vernuftig een-tweetje werd getoond dat een tekort aan speeltoestellen relatief eenvoudig kan worden aangevuld, dankzij de ruimte die ontstaat bij het wegwerken van een overschot aan parkeerplaatsen. Met GIS combineer je ongeziene mogelijkheden ter verbetering van beheer en beleid. Probleem in bijna iedere gemeente Naast ruimtelijke kwesties zijn er ook andere zoekingangen te verzinnen die raken aan de dagelijkse problematiek van het beheer openbare ruimte. Bij veelvuldige problemen in het rioolsysteem bijvoorbeeld, is het immers vrij eenvoudig om aanlegjaar, materiaalgebruik, diameter en type verbinding te koppelen aan de aanwezigheid van een grote boom (wortel). Locaties waar nog geen schade is ontstaan door ingroeiende bomen, kunnen op deze wijze preventief worden aangepakt. Selma Hafkamp toonde 3D-gegevens met diepteliggingen uit het beheerpakket XEIZ, en liet zien hoe planningen voor boom- en rioolinspecties te maken zijn. Dit specifieke voorbeeld laat een probleem zien dat bijna in iedere gemeente speelt. www.xeiz.nl

Evenement

Civil 3D Gebruikersdag

De template in de praktijk Door: Remco Takken

Dat er behoefte zou zijn aan een gebruikersgroep van Autodesk Civil 3D voor de Benelux, daaraan werd niet getwijfeld bij de oprichting anderhalf jaar geleden. In juni 2010 zijn er 560 leden, en honderd daarvan namen op 15 juni een kijkje op de Gebruikersdag in Waalwijk.

N

atuurlijk geeft de aanwezigheid van prominenten van de softwareleverancier een gebruikersdag extra cachet. Dave Simeone, senior productmanager bij Autodesk’s Infrastructure Modelling Group, toonde zich onder de indruk van de verrichtingen van het bestuur. Simeone beloofde niet alleen de wensenlijst van de gebruikers mee terug te nemen naar het ontwikkelteam van Autodesk, hij lichtte persoonlijk een tipje van de sluier op van de nieuwe versie van AutoCAD Civil 3D. Simeone gaf in algemene termen aan welke problemen hoogstwaarschijnlijk binnenkort geschiedenis zijn.

GIS-eigenschappen De Brit Neil Brooker lichtte de GIS-eigenschappen van Civil 3D toe. Slechts een klein percentage van de gebruikers maakt gebruik van de AutoCAD Mapfunctionaliteit die wordt meegeleverd met Civil 3D. Dit is niet alleen handig voor het importeren van GIS-formaten en het context toevoegen aan een ontwerp. Het toevoegen van intelligentie (‘feature classes’) sluit naadloos aan op een actueel fenomeen: CAD-bestanden opwaarderen voor het gebruik in de toekomstige Basisregistratie Grootschalige Topografie. De vertrouwde layers en styles blijven gewoon bestaan, maar met toevoeging van GIS-


42

attributen. De nieuw-gemaakte data zijn ook geschikt voor export. Verder besteedde Brooker aandacht aan het maken van percelen voor Civil 3D door middel van Direct Data Access en het editen van kaartmateriaal met AutoCAD-tools. Brooker’s demo van een overstromingsanalyse ging wellicht hoog over de hoofden van de vele aanwezigen die nooit met GIS te maken hebben in hun werk. Feit blijft dat het goed is om te weten wat de mogelijkheden zijn. Website Jordy Brouwers en Remco Bastiaans lichtten alle functies van de website

Evenement

De gebruikersdag van C3D Benelux trok ongeveer honderd bezoekers.

voorzien, ook lastige zaken komen aan bod. Daarnaast verschijnen er regelmatig tips die niet te vinden zijn op officiële Autodesk-sites. De online takenlijst bestaat uit twee delen: er kunnen meldingen worden geplaatst die betrekking hebben op de site zelf, maar ook het melden van bugs en verzoeken om uitbreiding of wijziging in de Civil 3D Template geschiedt via deze lijst. Leuk: de gebruiker vult zelf de urgentie van zijn vraag in onder het kopje met de ietwat vreemde titel ‘Ernstigheid’. De template Een webpagina met een speciaal voor Nederland ontwikkelde ‘Civil 3D Template’, een soort sjabloon voor de uitwisseling van Civil-bestanden, is 1390 keer bezocht. De Civil 3D-template is ontwikkeld door de oprichters van de gebruikersgroep. Niet alleen de tekening zelf, maar ook bijvoorbeeld (sub-)assemblies zijn eenvoudig uit te wisselen, omdat hiervoor een universele codering wordt gebruikt. De template is, voor zover mogelijk, gebaseerd op de nlcs. Deze template is gratis. De Gebruikersgroep wil hiermee bereiken dat de Civil 3D Benelux Template s er ik dé standaard temru eb Civil 3D-g evense legt de Li n t. va h er plate wordt. In de te ng es Jo Dick de het beste pr hun hardware er ne an w download-sectie en e uit ho van de site zijn de templates te www.c3dbenelux.eu toe, verkrijgen. Online staat de nieuwe die inmiddels bijna een jaar bestaat. versie voor 2011. De templates bevatInmiddels kunnen alle leden een blog ten standaard stijlen, blocks en instelplaatsen, en ook het forum laat steeds lingen, zoals deze gebruikt worden op meer ledenactiviteit zien. De koudwa- de Nederlandse markt. Denk hierbij tervrees is overwonnen. Het zijn niet aan het gebruik van juiste naamgevinmeer, zoals in het begin, alleen de be- gen en stijlen, en een goede lay-out. stuursleden die alle technische vragen De template is bedoeld voor alle gebeantwoorden. Niet alleen vragen bruikers die met zo min mogelijk tijd over eenvoudige problemen worden zo veel mogelijk willen bereiken. geplaatst en van gebruikersadvies Enkele voorbeelden van te downJuli/Augustus 2010-5

43

loaden items: handleidingen, bijvoorbeeld voor sub-assemblies, Utilities (voor versie 2010), een boor-analyzer en een LISP-routine. De template wordt vanaf versie 2011 (dus de onlangs uitgekomen versie) meegeleverd met de gratis countrykit van Autodesk. Ook de boor-analyser is hier onderdeel van geworden. Waterschap Jan Anker, consultant bij Waterschap Rivierenland, gebruikt de template in verschillende projecten. Naar eigen zeggen trekt hij het gebruik van Civil 3D ‘naar voren’. Bij het Waterschap werd al gewerkt met Autodesk-producten, landmeters verwerkten hun gegevens in Civil 3D. Anker krijgt af en toe opmerkingen van opdrachtnemers over zijn ‘sturende gedrag’. Wat telt is immers het eindresultaat, en niet het 3D-proces? Anker: “Sommige ontwerpen maken echter deel uit van een groter geheel, van andere processen. Dan is uitwisseling essentieel.” In samenwerking met CivilCenter bewaakt Anker als het ware de regie van bureau naar bureau, en brengt hij de projectleider ‘buiten’ dichter bij de ontwerper ‘binnen’. Anker besluit zijn betoog over 3D-gebruik bij de overheid met de woorden: “Stap vooral niet van het goede pad bij de eerste weerstand.” Hardware en Performance Veel eindgebruikers van software snappen het belang van goede hardware, maar het ontbreekt hen aan objectieve informatie over de beste combinatie van (nieuwe) software en een geschikt Workstation. Bart De Maesschalck en Dick de Jongh deden verscheidene objectieve tests en gaven uitleg over de systeemvereisten van pc, Workstation en videokaart. Een van de opvallendste aanbevelingen van het duo: stap zo snel mogelijk over op (64-bit) Windows 7. Zelfs met een HP Workstation uit 2006 werd hiermee een prima performance gehaald. Eerder ledenonderzoek wees al uit dat 70 procent van de gebruikers nog werkt onder Windows XP. Hier is dus alvast een gemakkelijke winst te behalen. www.c3dbenelux.eu

Trainingswijzer CivilCenter is Autodesk Authorized Training Center (ATC) en gespecialiseerd in het ontwikkelen en verzorgen van professionele standaard en klantspecifieke opleidingen op het gebied van Civil en GEO/GIS. Nederlandstalig, modulair, marktspecifiek, standaard of op maat en dankzij ons mobiele opleidingscentrum overal mogelijk.

Pitney Bowes Business Insight (voormalig MapInfo) biedt de volgende trainingen aan in het trainingscentrum te Gorinchem: - MapInfo Professional basistraining (niveau 1) - MapInfo Professional voor gevorderden (niveau 2) - MapBasic

- MapInfo MapCad - Vertical Mapper - SQL in MapInfo Professional

• AutoCAD Civil 3D (Basis en gevorderden) • AutoCAD Map 3D (Basis en gevorderden) • AutoCAD en AutoCAD LT

Uiteraard is het ook mogelijk om op maat gemaakte in-house trainingen voor u te organiseren. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met PitneyBowes Business Insight: +31 (0) 183 642950 of stuur een mail naar [email protected]

Civil NLCS (zowel voor AutoCAD (Civil 3D) als MicroStation) Verwerken Landmeetkundige gegevens Voor meer informatie kunt u een mail sturen naar CivilCenter [email protected]

www.pb.com

www.civilcenter.nl

Geometius bv geeft op reguliere basis diverse trainingen en workshops in het trainingscentrum in Almere. De trainingen die ondermeer gegeven worden zijn: • • • • •

GPS-training RTK meten GPS-training Post Processed meten GPS-training Esri-Arcpad GPS-introductiecursus (Geodesie & GIS) Diverse opfriscursussen

Master of Science GIMA De Master of Science opleiding GIMA is een gezamenlijk initiatief van vier samenwerkende Nederlandse instituten voor hoger onderwijs. Specifieke kenmerken • Voor studenten èn werkenden uit binnenen buitenland • Voltijds en deeltijd programma • Blended learning = contactonderwijs + afstandsonderwijs • Modules + stage + thesis • Opleiding tot geo-informatie-manager en –specialist

Al onze trainingen kunnen volledig op maat en behoefte worden samengesteld zodat een ieder zijn doelstelling(en) hierin zal kunnen behalen. Voor meer info bel naar 036-5492090 of mail naar [email protected] www.geometius.nl

Vier samenwerkende universiteiten

Geïnteresseerd?

www.msc-gima.nl www.msc-gima.nl Intergraph Security, Government & Infrastructure – Leren, Bereiken en Groeien Intergraph biedt verschillende cursussen en workshops voor Geospatial toepassingen. Het doel van onze opleidingen is een succesvolle en effectieve implementatie en toepassing van onze producten. Deze omvatten praktisch cursusmateriaal en begrijpelijke documentatie. Overzicht van het open trainingsrooster voor de komende maanden. Hierin staan de trainingen waar de meeste vraag naar is. Maar we bieden veel meer dan de cursussen die we inroosteren. Voor meer informatie ga naar: www.intergraph.com. Datum Cursus 14,15,16, september GeoMedia 21,22 september GeoMedia Professional 4 t/m 14 oktober G/Technology Voor meer informatie: Intergraph Benelux B.V., Siriusdreef 2, 2132 WT Hoofddorp Tel: 023-5666616 of e-mail: [email protected]. www.intergraph.nl

geo.nieuwland.nl Educating GIS Professionals Worldwide

• • • • • • • •

Postgraduate Certificate, Diploma and MSc Programme by distance learning providing students with the knowledge and skills necessary to translate management and scientific problems into GIS.

Realworld Systems verzorgt maatwerk opleidingen op het gebied van: ESRI Desktop en Server producten (ArcMap, ArcSDE, ArcGIS Server, ArcGIS Mobile) GE Smallworld producten (NRM, Offices, Admin, User, PNI) Realworld producten (ORCA, SyncManager, TestRunner) Open Source producten (Openlayers, Ruby on Rails, Flamingo, MapServer) Spatial Workshop (User, Config, Analyse) GIS algemeen, introductie GIS voor managers: visie en inzicht in ontwikkelingen Klant applicaties: gericht op waar de gebruikers mee werken

For more information please contact us: UNIGIS Amsterdam - Vrije Universiteit 020-598 6099 or:[email protected]

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Realworld Systems, telefoon +31 (0) 345 61 44 06 of per mail: [email protected]

www.unigis.nl

www.realworld-systems.com

LEOP b.v. is specialist in landmeten en opleiden. Wij verzorgen maatwerktrainingen op het gebied van landmeten op elke gewenste locatie. Daarnaast verrichten we ook zelf metingen met Total stations, digitaal waterpas en gps.

Please visit our website:

www.unigis.nl

Doordat wij sterk zijn in theorie én praktijk, kunnen wij optimaal in de behoefte van ook uw organisatie voorzien. Want meedenken en meedoen is de kracht van Léon van der Poel en zijn team.

Voor meer informatie: www.leop-bv.nl of mail naar [email protected] www.leop-bv.nl Juli/Augustus 2010-5

44

Trainingswijzer

Uw trainingen een heel jaar lang in GIS-Magazine en op www. gismagazine.nl voor slechts € 1300,–

ESRI Nederland levert een groot aantal opleidingen over het gebruik en de mogelijkheden van GIS in het algemeen en de ESRI producten in het bijzonder. ESRI Nederland heeft in haar opleidingsprogramma

MEER DAN VEERTIG VERSCHILLENDE OPLEIDINGEN

staan waar deelnemers zich voor kunnen inschrijven. Alle opleidingen worden gekenmerkt door een combinatie van lessen en praktische oefeningen. Het opleidingsaanbod varieert van standaard inschrijfopleidingen tot opleidingen die op maat zijn gemaakt. Mail voor meer informatie naar [email protected]

www.esri.nl

www.gismagazine.nl

Kort Nieuws

Avondopleiding MBO-Geo Naast de nieuwe voltijds MBO-Geo-opleiding, die volgend jaar van start gaat, is op verzoek van werkgevers een avondopleiding MBO-Geo opgetuigd, die afhankelijk van de aanmeldingen zal worden gegeven op meerdere locaties in Nederland. De avondopleiding is bedoeld voor mensen die al een baan hebben of krijgen. Bij de opleiding wordt ervan uitgegaan dat de leerlingen werkzaam zijn in bij de opleiding aansluitende sectoren en de betreffende beroepspraktijk. Bij nieuwe medewerkers vindt de eerste selectie bij de werkgevers plaats. Zij zijn ook verantwoordelijk voor de werving, in samenwerking

met branche-vereniging Geobusiness Nederland. De opleiding zal gegeven worden volgens een landelijke standaard, die werkgevers de zekerheid geeft dat de opleiding overal hetzelfde niveau heeft. De opleiding wordt in principe door zeven verschillende ROC’s aangeboden. Op basis van het aantal aanmeldingen wordt bepaald op welke locaties de avondopleiding daadwerkelijk wordt verzorgd. Voor de avondopleiding die in het najaar van 2010 van start gaat, lopen de aanmeldingen op dit moment binnen. www.arbeidsmarktgeo.nl

Huizinga lanceert Canon Ruimtelijke Ordening Minister Tineke Huizinga van VROM presenteerde op 30 juni 2010 de Canon van de Ruimtelijke Ordening. Deze canon bestaat uit 35 iconen, waaronder het Pieterpad, de Deltawerken, Amsterdam Zuid Berlage en het Stokstraatkwartier in Maastricht. “De Canon bestaat uit de bouwstenen van Nederland. Het vertelt het verhaal achter een door mensenhanden gemaakt land,“ aldus Huizinga tijdens de lancering in pakhuis De Zwijger in Amsterdam, “Een goede ruimtelijke ordening is van levensgroot belang. De ruimte in ons land is immers schaars. Het zou jammer zijn als we de groene, weidse gebieden tussen on-

ze steden en dorpen vol laten lopen met lukraak neergezette kantoorparken en bedrijventerreinen.” De Canon is een initiatief van het Nederlands Instituut voor Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting (Nirov) en het ministerie van VROM. Via een online-stemming hebben 17.000 mensen hun stem uitgebracht. Het Pieterpad kreeg de meeste stemmen, bijna 2.700. De publieksstemming heeft een longlist van 70 iconen opgeleverd. Daaruit is tenslotte door een vakjury een definitieve selectie van 35 iconen gemaakt.

Erik Siemer directeur M3DM

KLIC-tekeningen omzetten naar CAD

Ingenieur Erik Siemer volgt met ingang van 1 juli 2010 ingenieur Arno Molenaar op als directeur van M3DM (Mobile 3D Mapping). Naast deze functie blijft Siemer bij Advin BV werkzaam als afdelingshoofd Projectmanagement en strategisch adviseur Geodesie.

GOconnectIT voegt in haar range van WION-gerelateerde oplossingen de GO Wion2CAD Service toe. Naast WionBeheer en GO WionViewer, moet Go Wion2CAD meer efficiëntie realiseren in het digitale KLIC-proces, onder andere in de werkvoorbereiding. Met behulp van slimme software-tools kunnen de specialisten van GOConnectIT de door het Kadaster verstrekte PNG-bestanden omzetten naar CAD-formaat. Zo hoeft een werkvoorbereider geen KLIC-tekeningen meer over te tekenen, maar kan ze direct als vectorbestand inlezen in AutoCAD.

www.canonro.nl

www.goconnectit.nl

www.M3DM.com


45

Kort Nieuws

REGMA

25 jaar distributeur KIP grootformaatprinters

viert dit jaar haar 25 jarig jubileum als exclusief distributeur in Nederland. Na vorig jaar het 40-jarig bestaan van REGMA uitgebreid gevierd te hebben, is het nu de verjaardag van de samenwerking met de Japanse printerfabrikant KIP. Recent heeft REGMA twee nieuwe KIP laserprinters geïntroduceerd, de KIP P 7700 (vijf A0 per minuut) en de 900 (zeven A0 per minuut). Het jubileum

wordt verder gevierd met diverse inruilacties. Ook bestaande modellen, zoals de 3100 (3,3 A0 per minuut) en de Color 80 delen in de feestvreugde. Onlangs heeft REGMA een aantal Color 80’s, ‘s werelds eerste full colors, 36 inch brede, productie laserprinter op basis van toner, geïnstalleerd in de postermarkt en de colour-CAD markt.

REGMA KIP

www.regma.nl

Geodan krijgt Microsoft Partner Award ‘Publieke sector: OOV’ Geodan is bij de uitreiking van de Microsoft Partner Awards uitgeroepen tot ‘Partner van het Jaar’ in de categorie ‘Publieke sector: Openbare Orde en Veiligheid’. Geodan werd wereldwijd gekozen uit diverse internationale Microsoft-partners als aanbieder van gebruikersoplossingen op basis van Microsoft-technologie. De awards worden in een aantal categorieën toegekend, en de winnaars worden geselecteerd uit een groep van bijna 3000 deelnemers uit de hele wereld. Geodan werd vanwege

haar ‘superieure technologie en innovatie’ uitgeroepen tot ‘Partner van het Jaar’ in de categorie 'Publieke sector: Openbare Orde en Veiligheid'. De prijs als ‘Partner van het Jaar’ in genoemde categorie vormt een erkenning voor partners die ‘op uitmuntende wijze innovatieve en unieke diensten of oplossingen op basis van Microsofttechnologie aan afnemers op het gebied van Openbare Orde en Veiligheid’ bieden. www.geodan.nl

Xerox 6622 hoge precisie grootformaatprinter scanner kunnen kopieën of enigszins verslechterde originele documenten toch duidelijk worden verwerkt. De achtergrond wordt namelijk automatisch onderdrukt, waardoor foutjes en vlekken minder opvallen en beschadigde documenten toch goed te lezen zijn. De scans kunnen voor het printen bekeken worden op een kleurengebruikers-interface met touch-screen. De printer is uitgerust met de FreeFlow Accxes Controller van Xerox. Deze maakt het mogelijk om tegelijkertijd te kopiëren en scan-to-file bestanden te maken. FreeFlow Accxes biedt kleuren-kallibratie met andere netwerkprinters, beheer van wachtrijen en de mogelijkheid om documenten naadloos naar een mailbox op de printserver, een netwerk FTP-locatie of een remote netwerkprinter te scannen. Daarnaast is de Xerox Wide Format 6622 uitgerust met de Q-Series Software Suite, bestaande uit: Q-Copy dat de mogelijkheid biedt om gescande afbeeldingen te bekijken en te verplaatsen van de geïntegreerde scanner naar netwerkprinters met scha eenvoudig worden beheerd; en Q-Control printmanagement met single-point controle over meerdere wachtrijen voor meerdere apparaten. Een compacte online folder automatiseert het vouwproces terwijl de printer bezig is met scannen en kopiëren.

Niet alleen grafimediabedrijven hebben behoefte aan grootformaatoplossingen. Ook repro’s bij bouwbedrijven en architecten- en ingenieursbureaus zijn gebaat bij een grootformaat zwart-wit digitale printer, kopieermachine en scanner in één. De Xerox Wide Format 6622 print 22 A1-vellen per minuut, levert scherpe 600 x 1800dpi afdrukken en kan in 600 x 600dpi scannen. Met een geïntegreerde kleuren-

www.xerox.nl

RO Praktijkdagen Dezta en Grontmij Grontmij en Dezta organiseren twee RO-praktijkdagen in De Bilt en Eindhoven, gericht op gemeentelijke gebruikers. De praktijkdagen krijgen een praktische invulling. Tijdens het programma komen verschillende realistische cases aan bod, hierbij wordt de kennis van de eindgebruikers gecombineerd en aangevuld met het gezamenlijke productenpalet van Grontmij en Dezta. De praktijkdag bevat een aantal parallelsessies. Deze zijn gericht op het maken en beheren van ruimtelijke plannen. Daarnaast is

er een geo-sessie, gericht op de meerwaarde van de toepassing van (web-) GIS bij het opstellen en gebruik van ruimtelijke plannen. Met dit programma is er voor iedere gemeente en ambitieniveau een interessant aanbod. Donderdag 30 september: Grontmij, De Bilt, dinsdag 5 oktober: Gemeente Eindhoven, Eindhoven. http://software.grontmij.nl www.dezta.nl www.planproces.ro


46

Kort Nieuws

Holland Field Engineering en Metrio fuseren

De drie kersverse eigenaren HFEMetrio proosten op de fusie. Van links naar rechts Frank Frenay, Bart van Zeijts en Emiel Frederiks.

De landmeetkundig ingenieursbureaus Holland Field Engineering uit Haarlem en Metrio uit Arnhem fuseren per 1 juli 2010. De opgegeven reden is voor de hand liggend: de bundeling van kennis en kunde op het landmeetkundig vlak is beter voor de klanten. Meer capaciteit, meer kennis, minder reistijd en meer flexibiliteit. In de nieuwe samenstelling bedient het nieuwe bedrijf

G A

N A A R

HFEmetrio vanuit haar twee kantoren een groot deel van Nederland. Zowel Holland Field Engineering (HFE) als Metrio hebben jaren ervaring in landmeten. Alle aanwezige kennis op het gebied van landmeten is gebundeld in de nieuwe organisatie. HFEmetrio opereert vanuit Haarlem en Arnhem. www.hfemetrio.nl

W W W. G I S M A G A Z I N E . N L

En vraag een gratis proefexemplaar aan.


47

Kort Nieuws

Mobile Mapping van Vlaamse verkeersborden in Belgisch-Nederlands project Informatie Vlaanderen (AGIV) staat in voor de verstrekking en toegang tot de beelden. CycloMedia heeft op alle openbare wegen elke vijf meter een panoramafoto genomen door middel van Mobile Mapping-voertuigen, auto’s met camera’s op het dak. Advies- en ingenieursbureau DHV was verantwoordelijk voor het projectmanagement. Landmeetkundig dienstverlener GlobeZenit heeft de databank opgebouwd op basis van het ingewonnen beeldmateriaal en een aanvullende veldinventarisatie. GIS-leverancier Eurotronics heeft de Orbit software ontwikkeld om de inventarisatie efficiënt uit te voeren. Een speciale camera-auto van CycloMedia heeft in de Belgische gemeente Roeselare de laatste symbolische kilometer afgelegd van het project om alle verkeersborden in Vlaanderen in beeld te brengen. Dat gebeurde in aanwezigheid van de Vlaamse minister van Mobiliteit en Openbare Werken, mevrouw Hilde Crevits. De Vlaamse overheid beschikt nu over een volledig en actueel overzicht van alle verkeersborden, een Europese primeur. Ruim 60.000 kilometer weg is vastgelegd op dertien miljoen 360 graden panoramafoto’s. Met software zijn de verkeersborden geïnventariseerd uit het beeldmateriaal. Het kostte hoofdaannemer CycloMedia en haar partners zoals gepland twee jaar om het project af te ronden. De visuele databank en de inventarisatie van verkeersborden worden opgeleverd aan de Vlaamse overheid. Het Agentschap voor Geografische

www.mobielvlaanderen.be/verkeersbordendatabank, www.agiv.be, www.cyclomedia.com, www.dhv.com, www.globezenit.be, www.eurotronics.com

Stem op Nationaal Georegister Het tijdschrift Computable heeft het Nationaal Georegister samen met vier andere overheidsprojecten genomineerd als het beste ICT-project van het jaar bij de overheid. Het register dat ook doet dienst als natio-

naal INSPIRE-portaal, bevat op dit moment ongeveer 750 datasets, afkomstig van 62 organisaties. De uiteindelijke winnaar wordt mede bepaald op basis van online uitgebrachte stemmen. Het aantal datasets

dat via het register te vinden is, neemt nog steeds toe. Wie de nominatie van het Georegister wil steunen, kan online stemmen op de website van Computable. www.computable.nl

Roosmarijn Haring adviseur bij AeroVision nis ook ervaring op in niet-gouvernementele organisaties en in de onderzoekswereld. Met haar komst wordt de dienstverlening van AeroVision verder versterkt, zij werkt vanuit het AeroVision-kantoor in Zwolle. Zij is bereikbaar via het emailadres

Per 1 mei 2010 is Drs Roosmarijn Haring als adviseur in dienst getreden bij adviesbureau AeroVision BV. Haring heeft ruime ervaring op het raakvlak van enerzijds communicatie en anderzijds geomatica en geografie. De afgelopen jaren was zij werkzaam als hoofdredacteur van de internationale vaktijdschriften GIM International en Hydro International. Haring deed naast commerciële ken-

[email protected]. www.aerovision.nl


48

Agenda

De agenda bevat aankondigingen van workshops, seminars, themadagen en vergelijkbare GIS-gerelateerde activiteiten en natuurlijk ook relevante beurzen in Nederland en België. Deze agenda bevat in ieder geval de evenementen die worden gehouden in de periode tot het verschijnen van het volgende nummer. Beurzen, seminars en workshops kunnen per e-mail worden aangemeld via ([email protected]). Vermeld als onderwerp van uw mail ‘Agenda’. Augustus 30 augustus - 02 september Intergraph 2010 Aria Resort, Las Vegas, U.S.A. Internet: www.intergraph.com

September 07 september Realworld GIS Seminar 2010 Het Stoomschip, Rotterdam E-mail: [email protected] Internet: http://realworld-systems.com 10 september Directeuren BBQ (GeoBusiness) Geofort, Herwijnen Internet: www.geobusiness.nl 12 september Oracle Gebruikersgroep Holland; OGH Spatial Dag De Meern Internet: www.ogh.nl

30 september Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 30 september Nationaal Wegencongres Internet: www.wegencongres.nl 30 september Studiedag GIN/ flagis: GIS in de Lage Landen IBBT, Gent, BE E-mail: [email protected] Internet: www.spatialist.be/ned/act/20100930_IBBT.htm 30 september RO Praktijkdag Dezta en Grontmij Grontmij, De Bilt Internet: http://software.grontmij.nl, www.dezta.nl, www.planproces.ro

13-14 oktober GIS-o-TOPO-lis Geo-netwerken Tour&Taxis (Brussels) Internet: www.gisotopolis.be E-mail: [email protected] of [email protected] 14 oktober Nationaal Innovatieforum Veilige Samenleving 2.0 Fortis Circus Theater, Scheveningen E-mail: [email protected] Internet: www.veiligesamenleving.nl/innovatie 14 oktober Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 26-28 oktober Esri EMEA User Conference Rome, Italy E-mail: [email protected] Internet: www.esri.com/events/emea/index.html

Oktober 16 september Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 21 september 17e Nedgraphics-dag Congrescentrum De Reehorst, Ede Internet: www.nedgraphics.nl 22-23 september GIS Conferentie 2010 De Doelen, Rotterdam Internet: www.gisconferentie.nl 23 september Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 28 september Congres Elektrisch rijden en de gemeente De Reehorst, Ede Internet: www.stadswerk.nl 30 september OTB-jubileumcongres Stedelijke vernieuwing: naar nieuwe perspectieven TU Delft (aula) Internet: www.otb.tudelft.nl

05 oktober RO Praktijkdag Dezta en Grontmij Gemeente Eindhoven, Eindhoven Internet: http://software.grontmij.nl, www.dezta.nl, www.planproces.ro 05-07 Oktober INTERGEO 2010 Exhibtion Centre, Keulen Internet: www.intergeo2010.de 06 oktober AHN congres Spoorwegmuseum, Utrecht E-mail: [email protected] Internet: www.ahn.nl 06 oktober SIKB-congres Hoe krijgen we integraal werken van de grond? Provinciehuis Noord-Brabant, Den Bosch Internet: http://www.sikb.nl 07 oktober Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro

27 oktober GoGeo-seminar Hogeschool Larenstein, Velp www.gogeo.nl

November 04 november Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 10 november GIN Symposium 2010 Geo-informatie buiten zetten Theater Orpheus, Apeldoorn Internet: www.sense-congressen.nl 11 november Nirov-cursus Inleiding Planologie en Ruimtelijke Ordening (IPRO) De Observant, Amersfoort Internet: www.nirov.nl/ipro 17 november Gebruikersdag dg DIALOG BOR: Ruimte in Beheer Beatrixgebouw, Utrecht Internet: http://software.grontmij.nl

Ga voor de meest actuele informatie naar de agenda op www.gismagazine.nl Juli/Augustus 2010-5

49

Lezersservice Wat is GIS-Magazine ?

GIS-Magazine op Internet

GIS-Magazine is een vaktijdschrift over geo-ICT met een praktische insteek. De wereld van de digitale kaart begint bij het inwinnen van ruimtelijke gegevens door een landmeter en eindigt bij ontsluiting via intra- of internet. GIS-Magazine verschijnt 8 maal per jaar in Nederland en België.

www.gismagazine.nl Meer nieuws, de actuele agenda en een online artikelenarchief vanaf 2006 vindt u op www.gismagazine.nl.

Gegevens onjuist? Waar gaat GIS-Magazine over? GIS-Magazine wil laten zien hoe geografische informatie zijn weg vindt naar de (eind-)gebruiker. GIS (Geografische Informatie Systemen) is meer en meer onderdeel van een groter geheel. Overheidsinstanties, maar ook het bedrijfsleven doen in toenemende mate hun voordeel met kaartgebaseerde ICT-oplossingen. Google Earth, (3-D) visualisatie, serious gaming en virtual reality, het zijn allemaal ontwikkelingen die impact hebben op het denken en doen van de geo-informaticus. Digitale terreinmodellen, mobiele toepassingen en GPS-innovatie beïnvloeden doorlopend het werkproces.

Abonnementen 2010

Indien uw adres- of persoonsgegevens op de adresdrager van GIS-Magazine onjuist blijken te zijn, verzoeken wij u de gecorrigeerde gegevens in een gesloten ongefrankeerde enveloppe te sturen naar: CMedia Antwoordnummer 1036 8300 VB Emmeloord U kunt wijzigingen ook via e-mail verzenden naar [email protected] Uitgever:

Een abonnement op GIS-Magazine kunt u aanvragen via de website: www.gismagazine.nl. Een jaarabonnement (8 nummers) op GISMagazine kost € 59,50 excl 6% BTW. Voor verzending buiten Nederland bedraagt de prijs € 72,50. Abonnementen worden automatisch verlengd. Opzeggingen, uitsluitend schriftelijk, dienen twee maanden voor het verstrijken van het abonnementsjaar in ons bezit te zijn. Voor informatie en aanvraag abonnementen: [email protected]

CMedia Postbus 231 8300 AE Emmeloord 0527 619 000 0527 620 989

Telefoon: Fax:

GIS-Magazine nr. 6 - 2010 Taco-sessie bij Kadaster

Verkeersbordeninventarisatie

Ieder kwartaal organi-

Achter de grootschalige inventarisatie van verkeersborden

seert Taco Braber bij Het

door CycloMedia en DHV gaat een wereld van techniek

Kadaster een leerzame

schuil. Het resultaat is een inventarisatiebestand waarin van el-

avond vol ruimtelijke in-

ke opstelling de locatie (x & y) en het

formatie. De gezamenlij-

type bord bepaald is, en een pano-

ke maaltijd: Taco’s.

ramafoto van het bord en zijn omgeving. Deze bestanden zijn te koppelen met andere databronnen en te ontsluiten via een GIS-omgeving.

Adverteerdersindex Esri User Conference 2010 U leest het goed: Esri is geen afkorting meer, maar een woord. Na-

Geo Event

www.geoevent.nl

24

GIS-Magazine

www.gismagazine.nl

47

Grontmij

http://software.grontmij.nl

LNR Globalcom

www.lnrglobalcom.nl

52

NedGraphics

www.nedgraphicsdag.nl

51

Nieuwland

www.nieuwlandopleidingen.nl

Oranjewoud

www.oranjewoud.nl

33

realworld

www.realworld-systems.com

19

2

tuurlijk was er nog veel meer nieuws op

Esri’s

User

Conference 2010 in San Diego.

GIS-Magazine nr. 6 - 2010 verschijnt omstreeks 8 september 2010. Jan./Febr. 2009-1

50

13, 15

Dinsdag 21 september 2010

Een goede basis(registratie) is het halve werk Voor meer informatie en aanmelden: www.nedgraphicsdag.nl

Azimuth G e o d e t i c

Als je een kuil voor een ander graaft... ...doe het dan wel op de juiste plaats!

Exacte positiebepaling met LNR NET! Machinebesturing middels GPS is nu nog eenvoudiger en sneller met LNR NET. Zodra uw machine is opgestart, kunt u direct aan de slag! LNR NET zorgt dat uw positie in heel Nederland tot op de centimeter nauwkeurig wordt bepaald. In combinatie met uw besturingssysteem zorgt dit voor een snelle en nauwkeurige werkwijze, zodat u tijd en geld bespaart.

I www.lnrnet.nl T +31 (70) 4134000 Verrijn Stuartlaan 1A 2288 EK Rijswijk

Trimble Gebruikersdag 2010 Areaalgegevens bij Rijkswaterstaat Review Handheld Nautiz X7 BGT: goed begin is halve werk

Recommend Documents