TOOL. Alleenstaande moeders, gender en armoede

TOOL Alleenstaande moeders, gender en armoede Middaglijnstraat 10 - 1210 Brussel t: +32 (0)2/229 38 18-19 f: +32 (0)2/229 38 66 [email protected] www.vrouwenraad.be

1. Inleiding ….........................................................................................

2

2. Achtergrond...................................................................................... •

Inleiding ................................................................................

3 3

•

Vrouwenraad-project in een notedop...................................

3

•

Alleenstaande moeders..............................................

3

•

Gender........................................................................

5

•

Armoede.....................................................................

6

3. To do or not to do..............................................................................

7

Waarom een tool....................................................................

7

4. Werken met groepen alleenstaande moeders/armoede.................

•

•

Gender, participatie en aanbevelingen ................................

7 7

•

Tips uit de projecten.............................................................

9

•

Tuppercare sessies & Train de trainer...................................

13

•

Werken met ervaringen uit het vrouwenvormingswerk.......

17

Tool – Alleenstaande moeders, gender en armoede

1/19

“Wanneer men spreekt over armoede en mensen in armoede en daarna zegt dat armoede ook en vooral een structureel gegeven is, dat er structurele mechanismen zijn die maken dat mensen in armoede terecht komen of vast blijven zitten …dan had ik graag gelezen ‘mensen in armoedesituaties’ en niet mensen in armoede. Waarom ? Omdat het net over die situaties gaat waarin mensen moeten trachten te overleven en dat deze situaties vooral gecreëerd worden door de keuze van prioriteiten van een beleid, door de manier waarop een beleid kijkt naar mensen en niet meer naar de situaties of deze niet meer ten goede in vraag stelt en achter de oorzaken gaat zoeken en die dan aanpakken.” Caro Bridts, ervaringsdeskundige in de armoede en sociale uitsluiting.

De tool is ontstaan in de schoot van het Vrouwenraad-project ‘Alleenstaande moeders, gender en armoede’. De leden-verenigingen van de Vrouwenraad gingen in zee met lokale groepen alleenstaande moeders en ontwikkelden lokale projecten. Het uitgangspunt voor de tool is dan ook lokaal en concreet werken aan armoedebestrijding bij alleenstaande moeders. De projecten brachten heel wat dynamiek teweeg in de Vrouwenraad, de vrouwenverenigingen en de lokale netwerken. Goede praktijken uit de verschillende projecten die ontwikkeld werden gaven aanleiding tot het opstellen van deze tool. We gebruikten als basis voorbeelden uit de dagelijkse ervaringen en praktijk. Daarnaast was er de insteek en het advies van de Stuurgroep en ervaringsdeskundige vrouwen in armoede en sociale uitsluiting, met een oog voor gender. We focussen op het werken met alleenstaande moeders, gaan dieper in op gender en formuleren een aantal bruikbare tips om aan de slag te gaan. Het gebruik van klare, verstaanbare taal vinden we een voorwaarde.


2/19

Wij hebben allemaal als vrouwenverenigingen, organisaties een eigen visie op (de oorzaken van) armoede, de link met gender, en hoe deze kijk ons handelen en denken beïnvloedt. Nog te dikwijls legt men de schuld voor het verglijden in armoedesituaties bij de vrouwen in armoede zelf. Om structureel aan duurzame armoedebestrijding bij te dragen dienen we net als het beleid, als (vrouwen)middenveld, begeleidsters en verenigingen de armoede-problematiek grondig te kennen. Hierbij is inzicht in de complexe definitie van armoede nodig, de beeldvorming over alleenstaande moeders, welke gevolgen dat heeft op hun zelfbeeld en empowerment in de maatschappij, kennis van de verschillende effecten die armoede heeft op vrouwen en mannen en op de verschillende levensdomeinen gekoppeld aan een stand van zaken in Vlaanderen. Vrouwenraad-project ‘Alleenstaande moeders, gender en armoede’ in een notedop In 2013 kreeg de Vrouwenraad subsidies van de Vlaamse overheid om rond deze problematiek aan de slag te gaan en beleidsaanbevelingen te formuleren. We besloten om het geld zo concreet mogelijk te gebruiken, dicht bij de mensen op het lokale niveau om daadwerkelijk het verschil te maken voor de vele alleenstaande moeders in Vlaanderen. We vroegen de lokale vrouwenverenigingen om rond het thema van alleenstaande mama’s aan de slag te gaan en lokale initiatieven voor deze groep op poten te zetten. Het zijn uiteindelijk een kleine 20 solidariteitsprojecten geworden, opgestart in heel Vlaanderen en Brussel onder de titel ‘Elk kind telt. Alleenstaande moeders, gender en armoede’.

● ALLEENSTAANDE MOEDERS Waarom heeft de bestrijding van armoede bij alleenstaande allochtone en autochtone moeders zo’n belang? 1.Het risico op armoede voor de kinderen is groter Het risico voor kinderen om in armoede op te groeien ligt hoger bij alleenstaande moeders. Verschillende factoren spelen een rol maar het type gezin is doorslaggevend. De meeste kinderen die onder de armoedegrens leven, leven in een eenoudergezin (of in een gezin met drie of meer kinderen). Ook werkloosheid versterkt het armoederisico. In Vlaanderen leeft 69% van alle kinderen die opgroeien in een gezin waar niemand werkt onder de armoedegrens. 1Het armoederisico voor kinderen in eenoudergezinnen ligt beduidend hoger (28%). Bovendien is het risico om in een kansarm gezin geboren te worden hoog bij allochtone kinderen. 1http://www.vrouwenraad.be – Dossier inkomensarmoede 2012


3/19

2.De armoede van alleenstaande moeders wordt schromelijk onderschat Het algemeen armoederisico neemt de laatste jaren toe, in 2010 leefde in Vlaanderen 11% van de kinderen tussen 0 en 17 jaar in een huishouden dat moet rondkomen met een inkomen onder de nationale armoederisicodrempel. Bijkomende significante vaststellingen zijn de volgende: -vrouwen hebben een groter armoederisico dan mannen -het grootste deel van éénoudergezinnen bestaat uit alleenstaande moeders -alleenstaande moeders vormen een zeer kwetsbare groep in onze samenleving en de kinderbijslag is te laag om hun welvaartspositie te verbeteren2 -uit onderzoek3 blijkt dat het migratieparcours en de manier waarop hun alleenstaand moederschap tot stand kwam van groot belang zijn. De verwachtingen en opvattingen over familiale rollen maken dat sommige gemeenschappen en families het eenouderschap moeilijk aanvaarden, met als gevolg sociale uitsluiting en het verlies van netwerken -het armoederisico van alleenstaande ouders met minstens één afhankelijk kind bedraagt in Vlaanderen in 2011, 22,2%4 -de armoede neemt nu ook toe bij jongeren5 en bij kinderen van 0 tot 2 jaar -de hoge afhankelijkheidsgraad van vrouwen in koppels is een risico bij scheiding en geeft aanleiding tot verarming zowel op korte als op lange termijn6 3. De gevolgen van de sociaal-economische crisis in Vlaanderen en de maatregelen (november 2012) op het vlak van de werkloosheid en degressiviteit (op termijn krijgt men minder dopgeld) zijn hierin nog niet verrekend. Maatregelen om de werkloosheidsuitkeringen in de tijd te doen afnemen werken contraproductief zegt het Netwerk tegen Armoede. Het verhaal dat wie wil werken een job vindt klopt al lang niet meer. Werken alleen is niet langer de oplossing. Vanaf 1 november 2012 werden onmiddellijk de samenwonenden getroffen. Vanaf 1 maart 2013 volgen de alleenstaanden en de gezinshoofden. Omdat het leeuwenaandeel van de eenoudergezinnen alleenstaande moeders zijn en een betekenisvol deel ervan leeft van een werkloosheidsuitkering zullen deze het hardst in de klappen delen.7 Er zijn drie redenen voor de overgrote aanwezigheid van vrouwen in de groep alleenstaande ouders. Het fenomeen van bewust ongehuwde moeders kent geen mannelijke tegenhanger. Bij een (echt)scheiding blijven kinderen vaker bij de moeder dan bij de vader. Alleenstaande vaders gaan ook sneller over tot een nieuw huwelijk of 2Van Lancker, W., Ghysels J., & Cantillon B., Centrum Sociaal beleid, De impact van kinderbijslagen op het armoederisico van alleenstaande moeders: België in vergelijkend perspectief

3http://www.florainfo.be/Eenoudergezinnen-van-vreemde.html 4 www.vrouwenraad.be - Dossier inkomensarmoede 2012

5Het opvallendst is dat de armoede onder de ouderen afneemt en die onder de jongeren toeneemt (DS 2 november2012). 6www.vrouwenraad.be - Dossier inkomensarmoede 2012 http://www.vrouwenraad.be/media/docs/pdf/2012/cijfers_armoede_2012.pdf

7 Sociale Staat van Vlanderen – 2008


4/19

samenwoonrelatie in vergelijking met alleenstaande vrouwen. In vergelijking met andere Europese landen lijkt in België het verschil tussen vrouwen met en zonder kinderen wel kleiner wat opnieuw samenwonen of huwen betreft. Op de leeftijd van 35 jaar woont 53% van de alleenstaande vrouwen na een (echt)scheiding opnieuw samen met een partner. Bij alleenstaande moeders is dit 49% .

Alleenstaande ouders Alleen dragen ze de verantwoordelijkheid voor het huishouden. Alleen moeten ze de gezinsuitgaven beredderen. Alleen moeten ze de dagdagelijkse problemen binnen een gezin het hoofd bieden. In acht op de tien eenoudergezinnen gaat het om alleenstaande mama’s, en ze zijn met veel in Vlaanderen.

Afhankelijk van de definitie die men gebruikt zit hun aandeel tussen de 200 en 300.000 in Vlaanderen (225.983 alleenstaande mama’s in 2008 tov 112.457 alleenstaande papa’s 8). Eén op de vijf gezinnen die er alleen voorstaan zit onder de armoedegrens. Elke dag opnieuw de centen tellen, elke dag opnieuw rijden en omzien en elke dag opnieuw met pijn in het hart dingen moeten ontzeggen aan je kinderen omdat het gewoon niet kan.

● GENDER Wat is gender ? ‘Gender’ is een begrip dat gebruikt wordt in contrast met de term ‘sekse’ of ‘geslacht’. Deze laatste begrippen verwijzen naar louter biologische verschillen tussen vrouwen en mannen. ‘Gender’ daarentegen verwijst naar sociaal en cultureel bepaalde verschillen. Vele verschillen tussen vrouwen en mannen zijn niet biologisch van aard maar zijn het gevolg van afspraken die stilzwijgend in een bepaalde samenleving worden gemaakt. Wat een gangbaar vrouwenberoep is in sommige landen, bijvoorbeeld ingenieur in Turkije en Rusland, was vroeger in België of Nederland een mannenberoep bij uitstek. Zaken die traditioneel met ‘vrouwen’ worden geassocieerd hebben vaak een lagere status dan zgn. ‘mannelijke’ zaken. Zo ontstaat een gender-hiërarchie.

8Sociale Staat van Vlaanderen - 2008


5/19

Gender is een begrip dat betrekking heeft op de sociale (in tegenstelling tot de biologische) verschillen tussen vrouwen en mannen, die aangeleerd zijn, met de tijd kunnen veranderen en zowel binnen als tussen culturen sterk variëren. Wat zijn gender-rollen ? In principe veranderen de biologische verschillen tussen mannen en vrouwen niet. Ofwel is men vrouw ofwel is men man. De karakteristieken, de rollen en de toegewezen verantwoordelijkheden verschillen echter wel, afhankelijk van de maatschappij, de cultuur en de geschiedenis. Gender wordt gebruikt om deze sociaal-maatschappelijke, culturele en historische verschillen te beschrijven.

● ARMOEDE Wat is armoede ? Armoede wordt op verschillende manieren gedefinieerd. De Vrouwenraad kiest voor de volgende omschrijvingen: 1. "Individuen of huishoudens van wie de middelen zo beperkt zijn dat zij uitgesloten

zijn van de minimum aanvaardbare levensstijl van de lidstaat waarin zij leven." Armoede is relatief (wordt altijd bekeken in verhouding tot de algemene levensstandaard van een land), gradueel (er zijn verschillende gradaties mogelijk) en multidimensioneel (gelinkt aan diverse domeinen van het leven). (EU_SILC)9

2. “Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere

gebieden van het individuele en collectieve bestaan, dat armen scheidt van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving én dat ze deze kloof niet op eigen kracht kunnen overbruggen. Om armoede te bestrijden moeten alle bevoegde instanties en actoren blijven samenwerken aan duurzame oplossingen met een belangrijke rol voor het middenveld als spreekbuis van onze samenleving.” 10

Kleinschalige armoedeprojecten met alleenstaande moeders rond samenwerking, rond solidariteit, rond participatie en empowerment leerden ons veel. We zijn samen sterker geworden en meer en meer betrokken geraakt bij het onderwerp. Meer en meer vrouwenverenigingen willen het structureel verankeren in hun reguliere werking en gaan bij het beleid aandringen om structurele oplossingen aan te dragen voor de penibele situatie van de éénoudergezinnen in Vlaanderen en Brussel. We hebben een heel concreet eisenpakket opgesteld op het vlak van werk, op het vlak van kinderopvang en kinderbijslag, op het vlak van gezondheid, huisvesting, justitie en participatie. 9http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/gegevensinzameling/enquetes/silc/ 10Vlaams parlement, Beleidsbrief armoedebestrijding – Beleidsprioriteiten 2012-2013, stuk 1173


6/19

Waarom een tool ? We willen de sociaal-maatschappelijke positie van alleenstaande moeders in armoedesituaties, al of niet met een migratie-achtergrond bevorderen. Om een goed resultaat te verzekeren opteren we voor een gekruiste expertise (armoede, gender, migratie, interculturaliteit, ervaringsdeskundigheid) in de Stuurgroep, in de begeleiding en werken we samen. Hoe wordt men als vrouwenvereniging ervaringsdeskundig in het niet-uitsluiten van groepen alleenstaande moeders in armoede, en waarop moet men letten in het werken met deze groepen? We stelden ons vele vragen. Onze verenigingen stelden zich vragen. Zijn er bepaalde houdingen of tips die helpen om het contact met de groepen te faciliteren en te houden ? Op welke manier kan men de betrokken alleenstaande moeders trainen om zelf als begeleidster van hun groep op te treden? Inspraak van de betrokken vrouwen is in elke stap van het proces cruciaal. Wat werkt er, wat kan men beter vermijden? Wat doen en wat niet ?

Werken met groepen alleenstaande moeders/armoede

● GENDER, PARTICIPATIE EN AANBEVELINGEN Structureel werken is belangrijk om het groter verhaal te zien en om niet in de marge te blijven sleutelen. In het verhaal van alleenstaande moeders, gender en armoede is het belangrijk om na te gaan of er sprake is van gender-blindheid van het beleid. De groepen zelf kunnen met concrete oefeningen werken om te begrijpen wat gender is en op welke manier dit hun leven als vrouw en moeder in een armoedesituatie bepaalt.


7/19

Gender-blindheid is het niet zien, ontkennen of vergeten van sekseverschillen of genderaspecten als belangrijk element in het beleid. Eenzelfde situatie, eenzelfde beleidsmaatregel kan een verschillende betekenis of een ander gevolg hebben voor vrouwen en mannen. Aanbevelingen formuleren doe je met de groep zelf vanuit hun dagdagelijkse ervaringen en noden. Kunst is om deze ervaringen in de praktijk om te zetten in de taal van de beleidsmakers en kracht bij te zetten door acties, evenementen. De nadruk leggen op en terugkoppelen van behaalde successen naar de doelgroep is belangrijk. Werken vanuit bottum-up is de beste strategie. Bij een top-down-strategie start verandering bij de hoogste leiding, de politiek, de machtshebbers. De politici die zich bezighouden met armoedebestrijding formuleren aanbevelingen, schrijven wetsvoorstellen. Bij een bottom-up-strategie gaat men uit van de gevoelens, meningen, wensen van diegene op wie de verandering betrekking heeft. Bij de groepen vrouwen in armoede ging men uit van de problemen en vragen van de alleenstaande moeders uit de projecten. Een afzonderlijke groep boog zich met de vertegenwoordigsters van de projecten en ervaringsdeskundigen over een aantal thema’s. Samen kunnen we bekijken welke maatregelen een ander effect hebben op alleenstaande moeders in armoedesituaties. Een aantal aanbevelingen is het eindresultaat op het vlak van bvb. werk, tijdskrediet, kinderbijslag, huisvesting, geestelijke gezondheid, ontmoeting, participatie en cultuur.11 De drievoudige rol van de vrouw In het merendeel van de culturen kunnen we de rollen van de vrouw in drie categorieën onderverdelen : productie arbeid (productie van consumptiegoederen of verwerving van een inkomen via thuiswerk of werk buitenshuis), familiale arbeid (moeder zijn en uitvoering van huishoudelijke taken) en arbeid voor de gemeenschap (activiteiten en verantwoordelijkheden voor de gemeenschap). Vrouwen moeten een evenwicht vinden tussen deze drie rollen en moeten voor hun bijdrage erkend worden. Vaak worden vrouwen gedefinieerd via hun familiale rollen die verband houden met hun activiteiten en functies als moeder. Deze familiale rollen alsook de arbeid voor de gemeenschap worden als vanzelfsprekend bestempeld. Dat is wat we noemen genderstereotiep. En vermits deze activiteiten geen inkomen opleveren worden ze niet naar waarde geschat of op gelijk niveau van de productie arbeid geplaatst. Vrouwen kunnen eveneens een betaald werk verrichten in de formele en informele sectoren van de economie. In tegenstelling tot het werk van mannen wordt de productie arbeid van vrouwen vaak ondergewaardeerd en nauwelijks erkend. De gender-rollen en de verantwoordelijkheden van mannen en vrouwen verschillen van cultuur tot cultuur en kunnen evolueren in de tijd. Zo wordt uitvoerend werk in India bestempeld als vrouwenwerk en in Afrika als mannenwerk. Bij alleenstaande moeders is er vaak een spanning tussen productie-arbeid en verwachte familiale rollen door de omgeving of de gemeenschap. 11Vrouwenraad – Magda De Meyer - Aanbevelingen alleenstaande moeders, gender en armoede – eindevent project 26.10.2014 - Zinnema


8/19

Oefening: gender begrijpen. Zijn er (machts)verschillen tussen vrouwen en mannen? Wie doet wat thuis? 1. Het ontbijt bereiden 2. De kinderen naar school brengen 3. Boodschappen doen 4. Het nemen van beslissingen over het gezin 5. Opvoeding van kinderen 6. Het eten klaarmaken 7. Budget beheren (uitgaven van de maand) 8. Was en strijk 9. Kleine huishoudelijke schade repareren 10. Het huis schoonmaken Oefening: kenmerken van vrouwen en mannen. Wat is volgens u biologisch bepaald, wat is gender ? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Vrouwen bevallen; mannen niet. De meisjes zijn vriendelijk en voorzichtig, jongens taai en actief. In veel landen verdienen vrouwen 70% van wat mannen verdienen. Vrouwen kunnen borstvoeding geven; mannen moeten de fles gebruiken. Vrouwen zijn verantwoordelijk voor het opvoeden van kinderen. Mannen nemen beslissingen. In het oude Egypte bleven de mannen thuis weven. Vrouwen behandelden de zaken van de familie. 8. De stem van jongens verandert in de puberteit, van de meisjes niet. 9. Vrouwen zorgen voor de kwaliteit van het onderwijs van hun kinderen. 10. Voor vrouwen is het verboden gevaarlijk werk uit te voeren, zoals werk in ondergrondse mijnen; mannen werken onder hun eigen verantwoordelijkheid. 11. In bijna alle landen zijn de politieagenten mannen. 12. Er zijn minder vrouwen voorzitters, parlementslid en regeringslid. De deelneemsters kunnen zelf voorbeelden aandragen en in de groep bekijken. Na de oefening hebben de deelneemsters in de vingers wat genderaspecten zijn, en wat biologische verschillen zijn. Van daaruit kunnen we een aantal concrete situaties bekijken die het gevolg zijn van een maatregel van het beleid en een directe weerslag hebben op het dagdagelijkse leven van de groep. We formuleren samen hoe het beter zou kunnen, moeten.

● TIPS UIT DE PROJECTEN Een veel gehoorde opmerking van de verenigingen tijdens de voorbereiding van de projecten was: ‘We willen wel iets doen en we organiseren iets maar ze komen niet naar onze activiteiten hoe kunnen we ze bereiken? ’. Enkele tips kunnen helpen.


9/19

Toeleiding Hoe krijgen we de vrouwen naar onze activiteiten ? – duidelijke informatie is een randvoorwaarde: waar is dat, hoe geraak ik daar, hoe kan ik een ticket bestellen, kan ik met iemand meegaan, komt er iemand mij ophalen of is er een duidelijk plannetje – is er kinderopvang, wie doet dat, is het gratis – wat gaan we daar doen, waarom, wanneer, hoe lang gaat het duren – welke kleren moet ik aan doen, wat moet ik meenemen – klare taal, geen stadhuiswoorden gebruiken – contactvrouw, liefst iemand die men al kent

“Eens buiten zijn, een uitstapje dat helpt. Anders zit je alleen thuis te piekeren over je miserie. Gelukkig kon ik met mijn buurvrouw mee.”

Valkuilen Alleenstaande moeders weten niet hoe ze hun plek moeten vinden in de ‘normale’ samenleving. Een schaamte- en schuldgevoel is dikwijls niet ver weg. Wie uitgesloten wordt denkt dikwijls: ik kan niet mee, ik ben anders, ik kom niet aan bod. Een fenomeen dat in onze groepen ook de kop kan opsteken. Veel gehoorde opmerkingen kunnen zijn: ik voel me bekeken, ik voel me nutteloos, de anderen spreken over mijn hoofd heen, ik kan het gesprek niet volgen, het gesprek gaat over geld (dat ik niet heb), ik kan me niet amuseren.

“Ik ben niet graag die vreemde eend in de bijt of het vijfde wiel aan de wagen.”.

Goedbedoelde opmerkingen kunnen soms een tegengesteld effect geven. Floppers (wat je beter niet zegt) kunnen zijn:


10/19

FLOPPERS12 Ik weet ook wat het is om weinig geld te hebben, hoe doe je dat? Als er iets is bel me dan. Je bent zeker eenzaam, zo alleen. Het is tijd dat je een nieuwe vader voor de kinderen zoekt die centjes op tafel brengt. Vergeet niet om aan jezelf te denken. Dat is beter voor de kinderen.

Begeleidsters willen meer inzicht krijgen in de leefwereld van de alleenstaande moeders in armoede, de realiteit staat soms ver van wat men in de handboeken van de Sociale School leerde. Specifieke vorming door ervaringsdeskundige vrouwen in armoede geeft meer inzichten. Drempels De prijs, altijd de prijs. Een uitstap, naar een bijeenkomst gaan kost geld. Het vervoer en er iets drinken ook. Voorzie gratis vervoer, gezamelijk vervoer, carpoolen, samen ergens naartoe gaan is belangrijk, voorzie een gratis of een heel goedkoop drankje en hapje. Een warm welkom is erg belangrijk.

“Het is niet makkelijk om buiten te komen als je in de put zit of elke dag al die zorgen hebt. Overleven is een strijd van elke dag en vreet heel veel energie. Ik durf ook minder. Dan nog ergens alleen naartoe moeten gaan is er te veel aan.”

Flexibel zijn is de boodschap In veel groepen kwam het probleem aan bod van de afspraken. Inschrijven en zeggen dat men kwam en toch niet opdagen of te laat komen en niet verwittigen. Sommigen komen plots onverwachts toch binnen, zonder dat ze verwittigd hebben... Ook de verantwoordelijken voor de lokale projecten zijn niet altijd even stipt, nauwkeurig in het doorgeven van informatie, verslagen maken, financies en afrekening. Flexibel zijn is de boodschap. Kinderopvang Zelfs al is er kinderopvang voorzien, hetzij een babysit die aan huis komt of een opvang die geregeld is tijdens de activiteit of samenkomst, dan nog zijn er drempels waar we niet aan dachten. Moeders in armoedesituaties staan soms huiverig tegen ‘vreemden’ in huis. Zij kunnen extra-bezorgd zijn. Zij geven niet graag een inkijk in hun huishouden, manier van leven, hun interieur. Zij zijn bang om veroordeeld te worden. Of een stigma te krijgen van sociaal geval of marginale vrouw. 12Gezinsbond? Enig Stuk, Blad voor alleenstaande ouders, 2014, p.23


11/19

Babysit moeten bovendien opgehaald worden en teruggebracht. Als alleenstaande moeder met weinig geld heb je geen auto en is het openbaar vervoer (tram, bus, trein) een probleem. Bij kinderopvang ter plaatse heeft men ook dikwijls moeite om de kinderen uit handen te geven.

Uit de projecten leerden we dat bijeenkomsten waar de kinderen mogen mee komen het meest succes hebben. Succesverhalen De uitnodiging om mee te gaan moet in grote letters, moet goed leesbaar zijn en iedereen moet ze kunnen begrijpen. Een aantrekkelijke foto met kinderen erbij helpt altijd. Voor wie niet goed kan lezen of de taal (nog) niet voldoende spreekt is het ook het beste om zichtbaar en in het groot een telefoonnummer vermelden. Het is ook belangrijk duidelijk te vermelden hoe laat het gedaan is en dat de groep op tijd stopt. Samen iets doen wordt een succes.

“Ik heb meegedaan aan het toneel, al had ik nog nooit op een podium gestaan! Ik kon de uitnodiging goed lezen en een fotootje van de vrouwen en hun kinderen die al eens gegaan waren boezemde me vertrouwen in”. “Het was heel plezant, zo tussen de mensen zijn, het contact met de andere vrouwen/lotgenoten en gewoon samen zijn en repeteren. Voor de voorstelling was ik heel nerveus, daarna geweldig trots dat ik het gedurfd had en het goed geweest was. Kennissen en familie hebben me aangesproken. Ik ben een stuk gegroeid.” “Zo een dag in groep naar de Zoo, ik heb getwijfeld maar ben toch gegaan, wat een verademing, daarna kon ik er weer tegen”


12/19

● TUPPERCARE SESSIES & TRAIN DE TRAINER De ‘Tuppercare sessies’ zijn een goed voorbeeld voor wat betreft een vorming ‘Train de trainer’ voor alleenstaande moeders. Het model en de begeleiding werd uitgedacht door Vormingplus Citizenne in Brussel13. Wat Het is een opleidingstraject voor alleenstaande moeders met als doel het begeleiden van groepen en discussies. De vrouwen die deze opleiding gevolgd hebben organiseren daarna een gespreksgroep voor en met andere alleenstaande moeders waarbij ze een onderwerp aanbrengen en bespreken. Er wordt bottom-up gewerkt vanuit de ervaringen van de moeders zelf, zij brengen zelf het onderwerp aan. Bij elke groep wordt ook een infotafel voorzien waarop de deelneemsters informatie vinden over organisaties, diensten, steun en hulpverlening. De eerste testgroep zijn alleenstaande moeders uit de Engelstalige Afrikaanse gemeenschap. Sessie 1: Toeleiding en het leiden van gesprekken. Toeleiding Een eerste sessie gaat over het thema ‘Toeleiding’, waarbij aan de hand van vragen gepeild wordt welke de best practices zijn om alleenstaande moeders te bereiken. Telefoneren, sms’en, herhalen ? Er is aandacht voor het scheppen van ruimte en het creëren van een groepssfeer waarbinnen de alleenstaande moeders zich goed en aanvaard voelen zodat ze zichzelf kunnen zijn Het leiden van gesprekken: hoe doe je dat? Zorgen voor een gevoel van veiligheid in de groep Heet de deelnemers vriendelijk welkom. Zorg voor een relaxe sfeer (bvb een muziekje, een drankje,..). Stel jezelf voor en geef informatie: wat gaan we doen, op welke manier,… Doe een kennismakingsronde als mensen elkaar niet kennen. Leg regels vast met de groep: - In omgang: we laten elkaar uitspreken, respect voor verschillende meningen - In timing: om hoe laat starten en eindigen; is er een pauze;… - Confidentialiteit: de persoonlijke verhalen blijven tussen ons

- Praktische elementen: wat met gsm, … - Vragen naar akkoord van groep rond deze regels Jij bent de begeleider: jij grijpt in als de regels niet gevolgd worden. Vraag naar verwachtingen. Hou je focus positief. 13www.citizenne.be


13/19

Zorg voor een goede afronding met de groep (samenvatten, leerpunten,…) Vraag feedback. Sessie 2 Wees bewust van de basiselementen van duidelijke communicatie In een tweede sessie gaat het over ‘Actief luisteren, leiding nemen en grenzen stellen’. Via opdrachten in kleine groepjes en educatieve spelen wordt concreet wat hiermee bedoeld wordt. Vb. communicatie saboteren, stoorzenders, lichaamstaal, voor de deelneemsters (een diploma met vermelding van hun competenties). Een dergelijk diploma versterkt het zelfvertrouwen van de cursisten. Ruis: er zit snel ruis op onze informatie-overdracht. Veelvuldige misverstanden horen dan ook bij communicatie. Aandacht geven: is een basisvoorwaarde om tot een geslaagde communicatie te komen. De waarneming is verschillend van persoon tot persoon. Wat we waarnemen interpreteren we vliegensvlug, zonder het goed te beseffen…. Dit proces wordt beïnvloed door onze binnenkant (waarden, normen, opvoeding, wensen, gevoelens, gedachten,…) We oefenen met een ‘Awareness filmpje’. 14Het is makkelijk om iets te missen als je er niet op let. Onze lichaamstaal stuurt de waarneming van de ander. 55% lichaamstaal (oogcontact, mimiek, gebaren, hoe we staan/zitten, afstand tegenover de ander, kledij) 38% stem (volume, articulatie, intonatie) 7% woorden Positie: je kiest steeds een positie tegenover de ander. Je stelt je boven, gelijk of onder de ander. Axioma’s: We communiceren altijd. We communiceren met, maar vooral zonder woorden. We leggen allemaal onze eigen klemtonen (en maken een interpretatie van de werkelijkheid). Er is een wederzijdse permanente beïnvloeding van elkaar.

14https://www.youtube.com/watch?v=Ahg6qcgoay4


14/19

Basisregels voor een heldere communicatie vanuit gelijkwaardigheid Spreek telkens in de ik-vorm: zo neem je eigen verantwoordelijkheid op voor wat je zegt (spreken in de jij-vorm is vaak aanvallend). Wees duidelijk en concreet. Wees je ervan bewust dat je vaak hoort wat je wil horen. Je selecteert immers de informatie die de ander geeft. Ga geen gedachten lezen: we hebben geen glazen bol. Vraag dus na: klopt het dat …? Check de effecten van jouw gedrag en geef aan welk effect dat de ander op jou heeft. Wees bereid een neen te aanvaarden als je aan de ander iets vraagt. Speel op de bal; niet op de persoon. Zorg dat je rustig bent als je een moeilijke boodschap hebt over te brengen. Actief Luisteren: hoe doe je dat? 1. Houding

Je onbevooroordeeld, accepterend open stellen voor de ander Je toont door je gedrag dat je betrokken bent, aandacht hebt en probeert te begrijpen waarover het gaat. Je plaatst jezelf en de ander op een zelfde, gelijkwaardig niveau. 2. Technieken

Stel relevante vragen. Luister (keep quiet). Hou oogcontact. Parafraseren/herhalen. Samenvatten. Reageer op lichaamstaal (Ik zie, hoor dat…) Vraag of er nog andere zaken zijn die de ander wil bespreken.

3. Wat is actief luisteren niet?

Onderbreken. Wegkijken. Lachen. Negeren. (ongewenste) Raad geven. (ongevraagd) Je mening geven.

Sessie 3 Grenzen stellen Als groepsbegeleider is het noodzakelijk om mensen op hun gedrag aan te spreken, als ze storend zijn binnen de groep of zich niet aan afgesproken regels houden. Op deze manier zorg je ervoor dat de groep zich comfortabel en veilig voelt. Reageer zo snel mogelijk. Als negatief gedrag niet wordt aangepakt blijft de impact op de groep gigantisch. Waarom stellen we grenzen? Mensen (deelnemers) zijn zich niet altijd bewust van het effect dat hun gedrag bij de ander teweegbrengt.


15/19

Hoe doen we dat? 1) Beschrijf de situatie objectief en gebruik een IK-boodschap Bijvoorbeeld: Ik hoor dat je op een luide toon praat en dat je geen ruimte laat voor de reactie van de ander. Niet: Op welke toon spreek jij nu??!! Zeg, wie denk jij wel dat je bent?? Voorbeelden van IK-boodschappen met negatieve feedback: ‘Ik heb moeite met…, ik heb een probleem met…’ 2) Ga niet in discussie Bijvoorbeeld: Ik ga hierover niet discussiëren. Ik zie wat ik zie en daarom grijp ik in. Niet: Jij bent fout, je mag zo niet spreken, ik heb gelijk. 3) Leg de reden uit waarom je reageert Bijvoorbeeld: Als begeleider is het mijn taak om te zorgen voor een veilige en serene sfeer. Jouw manier van doen (op luide toon praten en geen ruimte laten voor de ander) verhindert dat. We hebben bij het begin afgesproken dat we respect hebben voor verschillende meningen. 4) Laat de keuze Of/Of (beschrijf de consequenties) Bijvoorbeeld: Ofwel verander je van toon en gaan we respectvol en rustig met elkaar praten, ofwel ga ik je vragen de groep te verlaten. 5) Luister en toon begrip. Stel je open voor een dialoog. Elke persoon heeft zijn waarheid. 6) Zeg wat je wil bereiken, herhaal indien nodig Bijvoorbeeld: ik vind het belangrijk als begeleider dat we in een aangename sfeer onze mening kunnen uitwisselen. Daarom is het belangrijk dat we rustig met elkaar praten. 7) Check of de ander akkoord gaat met de afspraak die jullie maken Bijvoorbeeld: Is het voor jou oké om op een rustiger toon te praten? Of wat is nodig zodat dit lukt? 8) Zorg voor een coherente lichaamstaal. Bijvoorbeeld: ga niet lachen als je iemand tot de orde roept. Spreek op kordate toon en maak oogcontact. Spreek met voldoende volume. De techniek van de ‘kapotte grammofoonplaat’ kan ook helpen: 1) Ga niet in discussie 2) Herhaal met dezelfde woorden 3) Vermijd een oordelende toon Evaluatie Na elke kursus peilen we naar de plus- en minpunten om de vorming bij te sturen en aan te passen. Na de try-out werd duidelijk dat het proces op zich erg belangrijk is. De kennismaking moet verder gaan dan een gewone kennismakingsronde in een vormingscursus. Er moet meer tijd


16/19

voor uitgetrokken worden. De bedoeling is dat de deelnemende vrouwen zich heel erg comfortabel voelen in de groep, vooraleer met de training gestart wordt. Hiervoor is het noodzakelijk dat er tijdens de uitwisseling ingespeeld wordt op hun eigen wereld en er erg praktijkgericht gewerkt wordt. Tijdens de voorbereiding worden dan ook best een paar casussen voorbereid, deze worden voorgelegd aan de groep, de trainsters in spe kiezen dan zelf op welke zij willen ingaan met de groep. De thema’s worden uitvoerig doorgesproken in de groep. Een cyclus van 3 keer blijkt onvoldoende. Een vervolg is gewenst.

● WERKEN MET ERVARINGEN UIT HET VROUWENVORMINGSWERK

Situering15 In vrouwengroepen spelen dikwijls typische patronen in het omgaan met macht. Het is nuttig bepaalde dynamieken, mogelijkheden en hinderpalen te kunnen herkennen en hanteren bij het werken met dergelijke groepen. De reddersdriehoek is een model dat kan toegepast worden op veel groepen. Anja Van Servellen ontdekte het in haar werk in de FORTgroepen (feministische oefengroepen radicale therapie). Zij kwam daar tot de conclusie dat vrouwen macht gebruiken op een zeer indirecte en onzichtbare wijze. Om deze dynamieken in een vrouwengroep in beeld te brengen, gebruikt Van Servellen het model van de reddersdriehoek. De reddersdriehoek 15Macht van de onmacht , Anja Van Servellen, 1983, Sesam, Baarn


17/19

Deze driehoek geeft 3 rollen aan van waaruit je kan reageren op een situatie. De rol van slachtoffer: ‘Ik ben hulpeloos… help mij’ De rol van redster: ‘Ik zal jou helpen, want jij kunt het niet’ De rol van aanklaagster of achtervolgster: ‘Ik ben het zat, waarom doe jij niet…’ In een groep kan iemand haar situatie vertellen en anderen gaan daarop in met suggesties. Het ‘slachtoffer’ krijgt aandacht van de ‘redsters’. Het slachtoffer neemt natuurlijk niet meteen de suggesties aan, want dan stopt de aandacht. Maar dit duurt niet eindeloos. Op een bepaald moment treedt de ‘achtervolgster’ op: die maant het slachtoffer aan zelf wat meer actief te zijn. Het slachtoffer kan dan in de achtervolgstersrol kruipen en de groep verwijten dat die haar niet echt goed helpt. Waarop de groep het slachtoffer speelt en zich beklaagt dat ze zoveel inzet heeft getoond om niets. De inbrengster van de situatie kan dan op haar beurt weer slachtoffer zijn, want zich achtervolgd weten door de groep.

Soorten macht Slachtoffermacht: het slachtoffer oefent op indirecte wijze veel invloed uit op de omgeving. De macht van het slachtoffer is andere mensen voor haar laten werken, haar te redden, want ze is zielig en kan het zelf niet. Vervolgens kruipt een slachtoffer vaak in de achtervolgersrol en gebruikt dan macht in de vorm van emotionele sancties. Voor vrouwen is de rol van slachtoffer een geaccepteerde sociale positie. Als slachtoffer krijg je aandacht en dat krijg je niet wanneer je optreedt als sterke en deskundige vrouw. De achtervolgingsrol is voor vrouwen ook geaccepteerd gedrag, omdat je kan achtervolgen zonder echt boos te zijn: bv. door verdrietig te zijn, of te klagen, of te verwijten. Ook de redstersrol past in vrouwengedrag: de zorgende vrouw, die altijd aandacht heeft voor anderen. Deze rol heeft ook de aantrekkelijkheid dat er een appèl op je gedaan wordt, waardoor je je erkend voelt en bevestigd in je zijn. Een redster oefent ook macht uit, de macht van de zorg. Redsters zijn vaak mensen in een groep die proberen conflicten te vermijden, die veel praten met alle partijen om de vrede te bewaren.


18/19

Deelnemers van een groep zetten elkaar vast door op deze manier met elkaar de interactie aan te gaan. Er ontstaan patronen in een groep of bij groepsleden. Deelneemsters varen niet op eigen kracht maar op de onzichtbare machtsprocessen. De reddersdriehoek en vrouwen(groepen) Deelnemen aan een vrouwengroep doe je omdat je vrouw bent. Deze onderlinge gelijkheid schept een band en geeft veel herkenning. Vanuit de vrouwenrol besteden vrouwen veel zorg aan elkaar en moederen vanzelfsprekend over elkaar. Deze rol kunnen ze maar vervullen tegenover vrouwen die zorg nodig hebben en sterke, zelfstandige vrouwen lijken hen als het ware de mogelijkheid tot zorgen en redden te ontnemen. Dat is de reden waarom vrouwen elkaar bevestigen in hun zwakheid en de achtervolging wordt ingezet op vrouwen die zo nodig flink moeten doen. Terwijl deze vrouwen ook warmte en steun nodig hebben, alleen niet op basis van een redster-slachtoffer verhouding. De reddersdriehoek vinden we zeker in heel veel andere contexten terug, maar in vrouwengroepen komt hij zeker gemakkelijk bovendrijven. De kracht van een verschilbenadering Onder de wollen deken van gelijkheid steunen vrouwen elkaar in hun problemen. Verschillen in achtergrond, religie en opleiding worden weggemoffeld om bevestiging bij elkaar te kunnen vinden. Vrouwen ontlenen zo wel kracht aan elkaar, maar blijven in een afhankelijke positie. Persoonlijke macht heb je pas als je zoveel eigenwaarde hebt dat je ook de verschillen met anderen onder ogen kunt zien zonder daarbij jezelf meer of minder te gaan voelen. Een gelijkwaardigheidsbenadering is daartoe een belangrijke voorwaarde. De rol van de trainer of coach Als trainer of coach is het belangrijk oog te hebben voor deze interactiepratronen. Om ze te doorbreken kan je volgende dingen uitproberen: – de patronen benoemen – in de confrontatie gaan door een provocatieve interventie te doen, bv. door sterk te gaan overdrijven van een rol waardoor die zichtbaarder word of een deelnemer uit te nodigen net een andere positie in te nemen dan gebruikelijk. Uit het project is gebleken dat er heel wat initiatieven het thema en de beeldvorming rond alleenstaande moeders in armoedesituaties op de agenda plaatsten. Leren kijken met een genderbril is een mooie aanzet om meer inzicht in de eigen situatie te verwerven maar ook in de rol van het beleid. In deze tool hopen we een concrete aanzet te geven om met groepen alleenstaande moeders aan de slag te gaan.


19/19

TOOL. Alleenstaande moeders, gender en armoede

Recommend Documents