Toekomstgerichte woonconcepten DC NOISE Innovative housing
DC Noise, it’s you’re future! Samenwerkingsverband: Regio Twente, Provincie Groningen, Provincie Zeeland, Noorwegen, Bremen, Hamburg, België, Schotland en de Provincie Oost- en West Vlaanderen.
Probleemanalyse DC NOISE Innovative housing Een overzicht van bestaande woonconcepten in Regio Twente
Inhoudsopgave Inleiding
2
1. Trends en ontwikkelingen
4
2. Innovatieve woonvormen: ruimtelijke ontwikkeling
7
3. Innovatieve woonvormen: architectuur
12
4. Innovatieve woonvormen: zorg en welzijn
15
5. Innovatieve woonvormen: financiële en organisatorische regelingen
19
6. Afsluiting: Hoe nu verder
21
1
Inleiding Aanleiding Op 1 juni 2008 is het project DC NOISE van start gegaan. DC NOISE staat voor ‘Demographic change: new oppurtunities in shrinking Europe’. Dit Europese project, waar Twente leidend partner in is, heeft als doel het verdiepen van kennis en inzicht van de demografische veranderingen en de gevolgen daarvan voor onder meer de arbeidsmarkt, het draagvlak voor voorzieningen, de woningmarkt en de zorgvraag. Ook het zoeken naar praktische oplossingen om hier in de toekomst op een goede manier op in te kunnen spelen is van groot belang. Met het onderdeel ‘Innovative Housing’ wil Regio Twente samen met de partners Carint Reggeland en Vereniging Woon een beter inzicht krijgen in de gevolgen van de demografische veranderingen op de woningmarkt en praktische oplossingen bedenken om op deze gevolgen in te kunnen spelen. Om inzicht te krijgen in ‘best practices’ en hiervan te kunnen leren worden demonstratieprojecten opgestart. Probleemstelling Hoe kunnen de stakeholders in de woningmarkt inspelen op de gevolgen van de demografische veranderingen in Twente?
Deelvragen: • Welke demografische veranderingen zullen de komende tijd intreden? • Wat zijn de gevolgen van de demografische veranderingen voor de woningmarkt in Twente? • Welke (innovatieve) woonconcepten worden nu al toegepast in Twente? En is Twente hiermee voldoende voorbereid op de toekomstige ontwikkelingen? • Hoe kan het bewustzijn ten aanzien van de gevolgen van demografische veranderingen worden vergroot? Aanpak In dit verslag worden eerst de trends geschetst waar Twente de komende tijd mee te maken heeft. Hieruit worden de mogelijke gevolgen voor de woningmarkt afgeleid. Vervolgens volgt een overzicht van bestaande woonconcepten met, zo mogelijk, een voorbeeld uit de praktijk. Er zijn ook woonconcepten opgenomen die nog niet in Twente of Nederland worden toegepast, maar wellicht wel kansrijk zijn bij het inspelen op de gevolgen van demografische veranderingen. De woonconcepten moeten als inspiratie dienen en kunnen wellicht een antwoord op de probleemstelling geven. Om structuur aan te brengen, zijn de concepten in dit verslag onderverdeeld in vier thema’s. Projecten hoeven zich echter niet te beperken tot deze thema’s. De in deze analyse gebruikte thema’s zijn: • Ruimtelijke ontwikkeling Voorbeelden hierbij zijn: o Sloop van huizen van mindere kwaliteit en vervangen voor meer kwalitatieve huizen. o Stadsontwikkeling • Architectuur Hierbij kan gedacht worden aan: o Design for all: ontwerp en bouw huizen waar iedereen kan en wil wonen, jong en oud. o Ontwerp huizen zo dat de hoeveelheid zorg die mensen nodig hebben verminderd kan worden. • Zorg en welzijn Voorbeelden hierbij zijn: o Gebruik maken van ambient technology, zodat de voorzieningen via de technologie dichtbij degenen komt die er behoefte aan hebben. o Bied huizen aan in combinatie met diensten / zorg.
2
• Financiële en organisatorische regelingen Hierbij kan gedacht worden aan: o Convert your house into cash: Seniorenregeling: De eigen woning verkopen en vervolgens terug huren. Om geld vrij te maken voor de ‘oude dag’. o Nieuwe concepten in management en organisatie van woningcorporaties en zorginstellingen.
3
1. Trends en ontwikkelingen Trend vraagzijde Huishoudens worden steeds kleiner; het gezin is niet langer de hoeksteen van de samenleving. Mensen zijn langer single of gaan scheiden, waardoor veel mensen alleen wonen. Hierdoor neemt het aantal huishoudens toe, terwijl de bevolking krimpt. Ook wordt de groep ouderen steeds groter. Rond 2040 is bijna een kwart van de bevolking ouder dan 65 jaar. Ouderen worden daardoor een belangrijke doelgroep voor het woningbouwbeleid. Meer ouderen betekent onvermijdelijk een groter beroep op wonen, zorg- en welzijnsvoorzieningen. Ouderen zijn ook meer afhankelijk van de bereikbaarheid en beschikbaarheid van collectieve voorzieningen. Als gevolg van deze ontwikkelingen moeten woningen aan andere eisen voldoen dan vroeger. Door individualisering voelen mensen bovendien steeds minder een band met hun wijk. Door individualisering en gezinsverdunning is echter ook steeds meer behoefte aan nieuwe vormen van geborgenheid. Dit leidt er toe dat steeds meer mensen in gemeenschappen gaan wonen met mensen met gelijke leefstijlen. Vooral in de Verenigde Staten is deze ontwikkeling zichtbaar. De multiculturele samenleving en individualisering vergroten de behoefte aan differentiatie in het woonaanbod. Ontgroening vindt plaats doordat het aantal geboorten afneemt, tegelijkertijd vergrijst de bevolking omdat mensen steeds ouder worden en zal de vraag naar zorg steeds verder toenemen. Ouderen vanaf 50 jaar kijken zelf al naar de toekomst en spelen daarop in bij hun woonwensen. Veel mensen willen in hun eigen wijk of dorp blijven wonen als zij in de fase komen dat zij zorg nodig hebben. De nieuwe generatie ouderen heeft een aantal kenmerken: zij is steeds langer mobiel en vitaal en wil dan ook langer zelfstandig blijven wonen. De generatie is hoger opgeleid en heeft aandacht voor cultuur, recreatie en hobby’s en heeft meer geld te besteden dan eerdere generaties. Hierdoor worden ook hogere eisen aan de kwaliteit van wonen gesteld. Ook is er echter een grote groep kwetsbare ouderen met weinig inkomen en een slechte gezondheid. Trend aanbodzijde De aanbodzijde speelt in op bovengenoemde trends door woningen te bouwen met een hoog kwaliteitsniveau, die geschikt zijn om voor lange tijd zelfstandig in te blijven wonen. Mede doordat de focus ligt op kleinschaligheid, kan steeds meer maatwerk worden geleverd. Grote instituten splitsen op in kleinere instellingen in de gehele regio (ook in plattelandsdorpen). Steeds meer ligt de focus op wat mensen wel kunnen en niet op hun beperkingen. Het idee is dat eerst zo lang mogelijk zelfstandig thuis wordt gewoond, waarna in een instelling wordt verbleven met een huiselijk karakter. Zorg- en welzijnspartijen en woningbouwcorporaties werken meer samen om de gewenste diensten te kunnen leveren. Deze samenwerking zal steeds belangrijker worden, want de zorgvraag van de cliënt staat meer en meer centraal. De marktwerking leidt echter tot versnippering, wat zowel een bedreiging als een kans voor samenwerking in welzijn, wonen en zorg kan zijn. De toenemende vergrijzing en vraag naar voorzieningen met garantie van niet planbare zorg staan in relatie tot beter betaalbare voorzieningen. Het borgen van kwaliteit in de zorg kan echter onder druk komen te staan door krapte op de arbeidsmarkt. Om ontgroening tegen te gaan moet een goed vestigingsklimaat worden gecreëerd in dorpen en steden. Voldoende voorzieningen en huizen die geschikt zijn voor (alleenwonende) jongeren en jonge gezinnen zijn hier op het antwoord. Doordat trends niet volledig voorspeld kunnen worden, wordt veel gebruik gemaakt van flexibele inrichtingen van woningen, die gemakkelijk op een andere manier 1 ingericht kunnen worden, of zelfs een compleet andere functie kunnen krijgen. Door de klimaatcrisis is ook steeds meer aandacht voor het gebruik van duurzame materialen. Financiën Doordat in Nederland het bestel sinds de Tweede Wereldoorlog alleen nog maar ingesteld is op groei (meer geld bij groei van het aantal huizen, groei van het aantal huizen, etc.) is het nodig dat er een omslag in het denken optreed bij de Nederlandse overheid. Bevolkingsdaling biedt een kans op het gebied van kwaliteit. Het is niet meer nodig dat er aangejaagd wordt op meer huizen bouwen en het doel is niet meer om alleen maar in een zo kort mogelijke tijd zoveel mogelijk te bouwen. Doordat de druk om veel bij te bouwen veel minder aanwezig is kan er veel meer nadruk worden gelegd op de 1
Trendgids voor de steden 2009, Nicis Institute.
4
kwaliteit van de te bouwen huizen, de woonomgeving, de wijken, de steden, etc. Dit gaat natuurlijk gepaard met veel kosten. En daar wringt de schoen. Gemeenten krijgen minder geld als gevolg van de demografische ontwikkelingen (minder inwoners, minder huizen), maar moet zich wel steeds meer op de vraag en daarmee op de kwaliteit richten. Dit is een kwestie die op landelijk niveau moet worden behandeld en daarom is het goed om middels projecten als DC NOISE het onderwerp in beeld te brengen. Gevolgen voor de woningmarkt Trend Gezinsverdunning
Gevolgen en oplossingen • Alleen-wonen • Behoefte aan zorgvoorzieningen voor ouderen die alleen wonen. • Onevenwichtige bevolkingsopbouw (in dezelfde hoeveelheid huizen, minder mensen dan voorheen). Inwoneraantal loopt terug • Nadelige gevolgen: kan minder draagvlak ontstaan voor het behoud van publieke en commerciële voorzieningen
Individualisering en alleen-wonen
Behoefte aan geborgenheid/gezelschap: andere sociale verbanden. • Minder binding met de wijk, dus minder behoefte in de wijk te blijven. • Bij stedelingen, plattelandsbewoners en boeren neemt de betrokkenheid af. Stedelingen willen diversiteit, wensen rust en ruimte en bij plattelandsbewoners stijgt de behoefte aan privacy en de sociale cohesie neemt af. http://www.rlg.nl/adviezen/028/028_1_3_2.html Differentiatie in woonaanbod Wetenschappers geven aan dat het niet alleen moeilijk is gemengde wijken te creëren maar dat concentratie ook niet het probleem is aangezien gemengd wonen de integratie van allochtonen of kansarmen niet of nauwelijks bevordert. Mensen onderhouden doorgaans weinig contacten in de buurt, meestal zoveel mogelijk op met dezelfde etnische of sociaaleconomische achtergrond. In die zin zijn gemengde buurten bedrieglijk: de sociale netwerken zijn er even homogeen als elders (Loopmans, 2000). http://www.justusuitermark.nl/Documents/uiter mark-duyvendak-ms.doc • Combinaties van wonen en zorg: verbindingen tussen voorzieningen. • Kwaliteitswoningen die aan te passen zijn aan (zorg)behoeften (technologische toepassingen) • Zelfstandig wonen met voorzieningen in de buurt en voorzieningen af te nemen bij instellingen (maatwerk) • Levensloopbestendig wonen
Multiculturalisering
Vergrijzing, toenemende zorgvraag en focus op zelfstandig wonen (nieuwe generatie ouderen)
Ontgroening: Afname jonge inwoners, naast bijvoorbeeld de vergrijzing. Hoogopgeleide
•
•
Inspelen op het trekken van jonge hoogopgeleide mensen (verjonging).
5
inwoners trekken uit Twente.
Kleinschaligheid
Onvoorspelbaarheid trends en veranderingen in de toekomst Ontspannen woningmarkt
Voorzieningen voor jonge gezinnen (kinderopvang). • Bij sloop: nieuwbouw van minder woningen, maar met hogere kwaliteit. • Nationaal inkomen verkleind De bestedingen zijn dan zo laag dat de productiecapaciteit niet helemaal wordt benut het gevolg hiervan is werkloosheid. (ligt eraan of je de groep 65+ meetelt) • http://www.lcgw.nl/leeshoek/essay • Kleine instellingen met huiskamergevoel. • Integratie in de omgeving • Behoefte aan voorzieningen in kleine dorpen zodat mensen daar kunnen blijven wonen. Flexibel in te richten woningen •
•
• • •
Samenwerking tussen woningbouwcorporaties en zorg- en welzijnspartijen steeds belangrijker. Van zorg naar begeleiding: andere capaciteiten van zorgmedewerkers. Vraag van de cliënt staat centraal Voordeel woonconsumenten: kunnen makkelijker woonvoorkeuren realiseren en de woningprijzen zijn relatief laag
Demografische krimp (daling huishoudens) heeft vooral gevolgen voor de woningmarkt, en gekoppeld daaraan voor de leefomgeving • Ontspannen woningmarkt • Meer keuzevrijheid • Lagere prijzen • Leegstand • Langere verkooptijden • Verloedering • Concentratie lage inkomensgroepen
6
2. Innovatieve woonvormen: Ruimtelijke ontwikkeling 1. Sloop kwalitatief mindere huizen
Woonconcept: Sloop en nieuwbouw Door woningen te slopen en eigentijdse woningen terug te bouwen kan worden ingespeeld op de volgende generatie bewoners die in de huizen zal wonen. Oudere woningen zijn veelal niet geschikt voor toekomstige generaties. De nieuwe woningen zijn vaak groter, waardoor minder huizen worden teruggebouwd. Deze krimp is verantwoord gezien de demografische veranderingen. Ook kan worden ingespeeld op oudere bewoners die graag in de wijk willen blijven wonen, maar graag gelijkvloers of in een appartement willen wonen. Op deze manier kan de kwaliteit en de binding met de wijk behouden worden.
Voorbeeld: Velve-Lindehof in Enschede (De Woonplaats) De Woonplaats heeft haar bewoners in de wijk Velve-Lindehof laten meebeslissen over de toekomst van de wijk. De huurders hebben massaal gekozen voor sloop en nieuwbouw of vertrek uit de wijk. Slechts een klein gedeelte van de bewoners koos voor renovatie. De inspraak bij het nieuw te bouwen huis is groot. De nieuwe woningen die niet voor terugkeerders bestemd zijn, worden verkocht. Dit zorgt voor de nodige differentiatie in de wijk. Met woonwensen van bijvoorbeeld oudere bewoners die graag in de wijk willen blijven, is rekening gehouden, zodat de binding met de wijk behouden blijft.
2.
Stadsontwikkeling
Woonconcept: Communities Communities worden al veelvuldig toegepast in bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Daar zijn specifieke communities voor oudere mensen en zelfs ‘gated communities’ die afgesloten zijn met een hek. De vraag is of het concept op die manier in Nederland past. Uit onderzoek is wel gebleken dat mensen het prettig vinden met gelijkgestemden te wonen. Voor ouderen is het zeer geschikt dat er bijvoorbeeld een gezamenlijke tuin is, met gezamenlijk onderhoud en dat voorzieningen binnen handbereik liggen. Voorbeeld: Golf & countryclub Buitenhof in Lelystad (ABC Vastgoed, Zorgaanbieder Icare) Volgens ABC Vastgoed zullen lifestyleparken een nieuwe trend zijn voor de nabije toekomst. De parken bieden zorg, recreatie en voorzieningen en zijn ruim opgezet in een groene omgeving. In de Golf & countryclub Buitenhof staan levensloopbestendige woningen en is zorg op maat beschikbaar, zodat ook oudere mensen op het park kunnen wonen. Het park is echter ook geschikt voor gezinnen 2 en jongere mensen, mede gezien de ligging van het park vlak bij Lelystad.
Woonconcept: Wijkontwikkelingsmaatschappijen (wom’s) De meeste wom’s zijn een samenwerkingsverband tussen woningbouwcorporaties, gemeenten en projectontwikkelaars. In 1988 is de eerste wom opgericht omdat in de praktijk in de wijk tegen problemen werd aangelopen die terplekke moesten worden opgelost. Nu worden wom’s gestimuleerd vanuit het grote stedenbeleid om grote herstructureringsopgaven te vergemakkelijken. Een optimaal gebruik van het vastgoed en de leefbaarheid van de wijk gelden als uitgangspunt. (Paul Lohman, WOMvastgoed BV, 25 april 2006)
2
www.buitenhof.lelystad.nl
7
Voorbeeld: Neighbourhood Corporation Enschede BV Het werk van de wom is niet direct te koppelen aan de gevolgen van demografische veranderingen, maar is hier wel genoemd omdat verandering in de leeftijdsopbouw van de bevolking van invloed is op de leefbaarheid in de wijk. In 2002 is de Neighbourhood Corporation Enschede BV opgericht door de Rabobank; gemeente Enschede en de woningcorporaties Volion en Ons Huis. Deze BV zet zich in voor het in stand houden en verbeteren van de leefbaarheid in gebieden die dreigen te verpauperen. Hiertoe koopt de BV vastgoed op, waarna deze panden worden opgeknapt en het beheer en de exploitatie in handen van de BV blijft. Leefbaarheid is van groot belang voor het functioneren van een wijk, zodat zowel jonge als oude mensen in de wijk blijven wonen.
Woonconcept: Topsegment op maat Ouderen worden steeds welvarender, terwijl veel woningen voor senioren nog in het goedkope segment zitten. Uit cijfers van het ministerie van Sociale Zaken blijkt dat na 2010 het gemiddelde inkomen van ouderen boven de 65 jaar hoger zal zijn dan dat van de groep van 30 tot 64-jarigen. Seniorenwoningen in het topsegment zijn dan ook in trek (Financieel Dagblad, 27 april 2007). Voorbeeld 1: topsegment woningmarkt Enschede Enschede richt zich in haar woonvisie ook op het behouden en trekken van hogere inkomensgroepen, dit naast het goedkopere woningaanbod. Hierbij kan gericht worden op jongeren/tweeverdieners met hightech appartementencomplexen, maar kan ook op rijke senioren. Senioren hebben steeds meer te besteden en willen graag ruime woningen met specifieke voorzieningen. Kernwoorden zijn maatwerk en hightech uitstraling en voorzieningen. Voorbeeld 2: Wellson Wellson is een particuliere dienstverlener die gemak- en zorgdiensten biedt aan mensen, die geen gebruik kunnen of willen maken van de reguliere zorg. De doelgroep is mensen die hoge eisen stellen aan kwaliteit en zelf willen bepalen welke hulp ze krijgen en door wie en wanneer. Wellson biedt wat de klant vraagt. Het werkgebied van Wellson is momenteel gemeente Hof van Twente, Wierden, 3 Borne, Dinkelland en Rijssen-Holten.
Woonconcept: Gemeenschappelijk wonen Als gevolg van individualisering en gezinsverdunning zoeken mensen naar andere manieren van geborgenheid. Gemeenschappelijk wonen is een van de mogelijkheden en daarop bestaan verschillende varianten: Woongroepen Uit onderzoek blijkt dat de woongroep een zeer kansrijk concept is voor de toekomst. Er zijn steeds meer alleenstaanden die zelfstandig, maar wel samen met anderen willen wonen. Senioren kunnen gezamenlijk met vrienden, familie of gelijkgestemden gaan wonen, zodat de bewoners elkaar kunnen helpen. Het leven in een woongroep laat zich bovendien goed combineren met het delen van zorgvoorzieningen, waardoor steeds meer woongroepen voor ouderen ontstaan. In de woongroep heb je veelal wel een zelfstandige woonruimte, maar bestaat de keus gezamenlijk met de medebewoners (een goede buur) dingen te doen en deel je voorzieningen met elkaar. Een woongroep is een goede variant op het oude gebruik dat ouders bij hun kinderen in gingen wonen. Mantelzorg wordt namelijk steeds belangrijker. Steeds meer woongroepen zijn gevestigd in boerderijen, zodat senioren toch op het platteland kunnen blijven wonen.
3
www.wellson.nl
8
Woonconcept: Gemeenschappelijk wonen Kastelen en landgoederen (rand van de stad of buitengebied) Kastelen kenmerken zich door hun compacte bebouwing met hoge muren en torens rond een centraal plein. De laatste jaren is dit concept populair bij nieuwe (luxe) woningbouwprojecten in een groene omgeving. Het is een variant op een hofje, maar door de ruimtelijke opzet en de architectuurstijl wordt duidelijk gerefereerd naar kastelen. Vroeger werden landgoederen gekenmerkt door een groot terrein en een multifunctionele invulling van gebouwen. Tegenwoordig wordt de term ‘landgoed’ ook gebruikt voor luxe appartementencomplexen, op veel kleinere terreinen, die ruimtelijk aan de historische voorbeelden refereren doordat de gebouwen en het park in samenhang zijn ontworpen. De nieuwe landgoederen vormen een eigen, collectief terrein. Woonstraten en woonpleinen Afgeschermde woonstraten en woonpleinen zijn kleinschalige verzamelingen woningen die langs een collectieve straat of plein liggen. Net als bij de woonerven uit de jaren zeventig zijn de intimiteit en verkeersluwte belangrijke eigenschappen. Bij woonpleinen liggen de woningen vaak rondom een gemeenschappelijke tuin of parkeerplaats. De straten en pleinen zijn in de meeste gevallen privaat (collectief) eigendom van de bewoners en worden door hen gemeenschappelijk beheerd.
Voorbeeld 1: Woongroep Harmonie, Zuthpen/Lochem In 1985 is woongroep ‘Harmonie’ gestart en deze bestaat nu uit 9 senioren. Iedere bewoner heeft een 4 eigen appartement in een groot landhuis in een natuurrijk gebied tussen Zutphen en Lochem. Voorbeeld 2: Het Vondelparc, Utrecht De woningen in deze wijk vormen een afgeschermd hof met een gemeenschappelijke tuin. Wel is het gebied openbaar toegankelijk. De bewoners zijn gedeeltelijk eigenaar van de buitenomgeving. De wijk is zeer beperkt toegankelijk voor auto’s, maar doordat parkeermogelijkheden in kelders zijn ondergebracht, zijn wel alle woningen toegankelijk met de auto. In deze wijk zijn hoge inkomensgroepen getrokken naar een stedelijk gebied waar vooral lage inkomensgroepen woonden, 5 door de kwalitatief goede collectieve buitenruimte.
Voorbeeld 3: De Bongerd, Zwolle In Zwolle staan 36 milieuvriendelijke en energiezuinige koop- en huurwoningen met gemeenschappelijke voorzieningen. De woningen hebben een gezamenlijke tuin en een fietsenberging. Verder is er een peuterspeelzaal en buitenschoolse opvang. Dit Mens- en Milieuvriendelijk Wonen-project (MW-2) waarbij duurzaamheid en gemeenschapsgevoel centraal staan, startte in 1993 en werd in 1997 gerealiseerd in collectief particulier opdrachtgeverschap.
4 5
http://www.omslag.nl http://www.ruimtelijkplanbureauau.nl
9
Voorbeeld 4: Haverleij, Den Bosch Haverleij is een modern landgoed met de sfeer van vroeger. Het gebied was voorheen een intensief gebruikt landbouwgebied. Slechts 10 % van het gebied wordt bebouwd, dus er is volop ruimte voor natuur. De huizen zijn gegroepeerd in negen kastelen (elk 50-90 woningen) en Slot Haverleij (450 woningen) die vrij in het landschap staan en elk een eigen binnenplaats hebben. Ook zijn er volop voorzieningen zoals een golfbaan en is het complex nabij Den Bosch gesitueerd. De bewoners bestaan voornamelijk uit tweeverdieners en jonge gezinnen. De wijk als geheel is vrij open, maar op 6 kasteelniveau heeft het een sterk gesloten karakter. Voorbeeld 5: Villandry, Nijmegen Villandry is een landgoed met een oprijlaan die afgesloten is met een monumentaal hek. Op het landgoed bevinden zich huizen in het topsegment. Voorbeeld 6: De Driehoek, Borne De Driehoek wordt een complex met 47 appartementen. De doelgroep voor dit project zijn ouderen. Uit het bestand van woonbeheer Borne, de woningcorporatie in Borne, is gebleken dat 71% van de woningzoeken 55+ zijn. De woningcorporatie heeft het initiatief opgezet om een samenwerking met Carint Reggeland, Avelijn en de gemeente Borne aan te gaan. Zij geven samen opdracht om een visie op te stellen over de woonzorgzones in de hele gemeente. Het project zal in het licht van deze woonservicegebieden (verder) ontwikkeld worden. Dit project is op een andere wijze georganiseerd en dat maakt het interessant. Alle organisaties (o.a. de gemeente) zijn hier gezamenlijk mee bezig. Voorbeeld 7: Herstructurering Almeloseweg Oost in Vriezenveen Voor de Almelose wijk Oost is in overleg met de bewoners een toekomstvisie ontwikkeld. Hiervoor worden wijkavonden gehouden en is een bewonerscommissie in het leven geroepen. De toekomstvisie heeft tot doel de wijk aantrekkelijk te houden voor jong en oud en meer kansen te bieden aan verschillende huishoudens. Sloop nieuwbouw van de duplexwoningen, meer koopwoningen, meer twee onder één kappers en een vernieuwde openbare ruimte zijn de speerpunten van de herstructurering. Gemeente en woningstichting trekken samen op in dit project.
Voorbeeld 8: Westerhaar ( Haarhuus). Op dit moment staan er veel huurwoningen. Er is een kernontwikkelingsplan opgesteld, zowel op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling als sociaal maatschappelijk. Aan het bejaardentehuis moet wat gebeuren in samenwerking met Trivium Meulenbelt. Er komt een nieuw verzorgingstehuis (zware zorg, voor allerlei functies). Een centrum ontbreekt ook. Hier wordt een sociaal maatschappelijk centrum gecreëerd. Belangrijk is een toekomstperspectief en een zorgperspectief.
6
http://www.ruimtelijkplanbureau.nl
10
Voorbeeld 9: Overdinkel Een locatie met 22 sterk verouderde ‘bejaardenwoningen’, ruim gebouwd in het groen. Deze gaan gesloopt worden en worden vervangen door 12 grondgebonden seniorenwoningen, een appartementencomplex met 18 (driemaal zes) seniorenwoningen en een gebouw in twee lagen met 16 plaatsen voor psycho-geriatrische zorg (het bieden van zorg aan ouderen die geestelijk hulpbehoevend zijn geworden en het streven is om voor deze bewoners een woon/leefklimaat te creëren, waarin veiligheid, respect en zelfstandigheid centraal staan). Een deel van het huidige speelterrein wordt bouwlocatie. Het overblijvende deel wordt opnieuw ingericht als speelterrein voor oudere kinderen. De invulling is vooral het gevolg van de gewijzigde demografische ontwikkelingen (in de gemeente Losser is er meer dan gemiddeld vergrijzing).Daarnaast wordt psycho-geriatrische zorg verplaatst vanuit grotere verpleeg- en verzorghuizen naar de dorpen zelf. In maart worden gesprekken gevoerd met de bevolking van Overdinkel en al dit jaar wordt begonnen met de bouw. In 2010 zullen de eerste woningen worden bewoond.
11
3. Innovatieve woonvormen: Architectuur Design for all
Woonconcept: Gemengde wijk en levensloopbestendige woningen Mensen willen zo lang mogelijk in hun eigen huis en eigen wijk blijven wonen. Levensloopbestendige woningen zijn zodanig ingericht dat mensen er zo lang mogelijk (zelfstandig) kunnen blijven wonen. (Eventueel met behulp van diensten en zorg). Zo zijn deze woningen zowel voor jongere als voor oudere mensen geschikt. Een gemengde wijk is een wijk die voor zowel jonge als oude mensen aantrekkelijk is om in te wonen. Dit kan door een uitgebreid voorzieningenniveau (kinderopvang en scholen, maar ook fysiotherapie en een huisartsenpost) en door levensbestendige woningen of een mix van seniorenwoningen en gezinswoningen. De transformeerbaarheid van woningen gerelateerd aan verschillende levensfasen is interessant en ook belangrijk.
Voorbeeld 1: Gemengde wijk Roombeek in Enschede Vanuit de burgers van het Roombeek kwam de wens een wijk te creëren die voor iedereen geschikt is. Een gemengde wijk is duurzaam, omdat deze door het levendige karakter minder snel leeg loopt en verpauperd. De bewoners kunnen actief aan het maatschappelijk leven deel nemen en bedrijven en kinderen zorgen voor levendigheid in de wijk. Doordat de eerste bewoners over de wijk hebben kunnen meedenken, wordt een binding gecreëerd. Niet alleen het ontwerp van huizen is van belang, maar ook de openbare ruimte en (zorg)voorzieningen in de wijk spelen een grote rol bij het creëren van een gemengde wijk. Een goede openbare ruimte zorgt voor sociale cohesie. Voorbeeld2 : Levensloopbestendige woningen. Het broek in Hengelo (Ons Belang) De Hengelose Bouwstichting ’Ons Belang’ heeft in de wijk ’het Broek’ in Hengelo Flexline levensloopbestendige woningen geplaatst. Met dit concept kan de woning geheel worden aangepast aan de wens van de bewoner. De woning is opgebouwd uit modules, zodat ook in een later stadium de woning kan worden aangepast. (Dit project maakte deel uit van het Programma Demonstratieprojecten Industrieel Flexibel en Demontabel 7 Bouwen).
Woonconcept: Solids Een Solid is een gebouw dat heel veel jaren meegaat omdat het bestaat uit casco huurruimtes die van bestemming kunnen wijzigen. Een Solid kan in eerste instantie woningen van een bepaalde grootte bevatten, maar het formaat van die woningen kan op termijn ook veranderen. Ook kunnen in de Solid kantoren of bedrijven worden gehuisvest. Doel is een bouwwerk te creëren dat duurzaam is omdat de draagconstructie en gevel generaties lang meegaan, zodat het gevelaanzicht hetzelfde blijft. Het gebouw is van binnen echter flexibel in te delen, waarbij een wisselende mengeling van woon- en werkfuncties aanwezig is. Huurders kunnen zelf de ruimte invullen.
Voorbeeld: Solid 18 in Amsterdam (Stedenfonds de Key, Claus en Kaan architecten) 2 september 2008 is de bouw van Solid 18 van start gegaan. In het gebouw met een flexibel programma van wonen, werken en ontspanning komen o.a. een Centrum voor Vrije Tijd, gymnastieklokalen, een wijkcentrum en huurwoningen. De oplevering staat gepland voor voorjaar / 8 zomer 2010.
7 8
http://www.sev-realisatie.nl Woonstichting de Key en http://www.nieuwbouwwijzer.nl
12
Huizen ontworpen om zorgbehoefte te verminderen
Woonconcept: Collectief particulier opdrachtgeverschap Wanneer een burger (of een groep burgers zonder winstoogmerk) de volledige juridische zeggenschap heeft over en verantwoordelijk is voor het gebruik van de grond, het ontwerp en de bouw van de woning, is er sprake van particulier opdrachtgeverschap. Particulier opdrachtgeverschap - met name in collectief verband - is een effectieve manier om betaalbare woningen, betere sociale samenhang van straat, buurt of wijk, stedelijke vernieuwing en woningbouw voor specifieke doelgroepen te realiseren. Het concept is niet nieuw, maar betrokkenheid van inwoners bij de bouw van woningen en de wijk wordt als steeds belangrijker ervaren. Gemeente Dinkelland heeft onlangs nog een uitkering van het Rijk gekregen voor het stimuleren van particulier opdrachtgeverschap in 2007.
Voorbeeld: Roombeek in Enschede
In het Roombeek is veel ruimte voor particulier opdrachtgeverschap (ongeveer een derde van de nieuw te bouwen woningen) Mensen kunnen zelf een kavel kopen, het huis (laten) ontwerpen en (laten) bouwen. Particulier opdrachtgeverschap draagt bij aan levensloopbestendige woningen. Mensen bouwen veelal maar één keer in hun leven zelf een huis en willen hier dan ook lang blijven wonen. Hiermee wordt door de bewoner rekening gehouden bij de inrichting en voorzieningen van de woning, en wordt ingespeeld op voorzieningen die nodig zijn op oudere leeftijd. In Roombeek is ook geëxperimenteerd met collectief particulier opdrachtgeverschap. Bijvoorbeeld bij een hofje van 19 9 woningen met een gezamenlijk groen binnengebied. Voorbeeld: Collectief particulier opdrachtgeverschap SIR 55 De consumentenorganisatie SIR-55 wil zorgen dat 55-plussers meer invloed en zeggenschap krijgen over hun eigen woning en woonmilieu, omdat woningen nu nog vaak niet voldoen aan hun wensen. Bij collectief particulier opdrachtgeverschap treedt de koper, samen met zijn toekomstige buren, zelf op als opdrachtgever en ontwikkelaar. SIR-55 begeleidt de groep consumenten in dit proces. Onderdelen hierbij zijn: begeleiden, adviseren, vertalen van woonwensen naar de architect en voorfinanciering. In Hengelo worden in dit kader aan de Sweelinckstraat en Rossinistraat 12 bungalows volgens het SIR-55 concept gerealiseerd. De woningen, uitermate geschikt voor langdurige zelfstandige bewoning, zijn rolstoeltoegankelijk en voorzien van een compleet woonprogramma op de begane grond.
9
www.roombeek.nl
13
Woonconcept: Domotica In een Domotica-woning worden communicatie, huishoudelijke taken, zorg en ontspanning vergemakkelijkt door elektrische apparatuur en netwerken. Domotica kan ook zeer goed worden toegepast bij zorg op afstand, waardoor mensen langer zelfstandig kunnen wonen. Er kleven echter nog wat nadelen aan het concept, die wellicht in de nabije toekomst op te lossen zijn: • De hoge kosten van de techniek maken Domotica momenteel veelal onrendabel. • De werkwijze van zorginstellingen sluit veelal nog niet aan op veelvuldig gebruik van Domotica. • De huidige generatie ouderen staat nog niet altijd open voor de toepassingen. Bij volgende generaties zal dit niet het geval zijn, omdat die gewend zijn aan elektronische toepassingen. • Een stuk persoonlijke hulp blijft van belang. Niet alle hulp is te vervangen door apparatuur. Voorbeeld 1: ‘Leven in Roombeek’ (Domijn, de Woonplaats, Menzis, gemeente Enschede) In 2007 werd dit pilot-project gestart, maar het ligt nu stil omdat er vanuit de markt nog geen partijen kunnen worden aangetrokken. Het project betreft de ondersteuning van ouderen en mantelzorgers met gebruik van breedbanddiensten. In Roombeek ligt een glasvezelnetwerk, dus de mogelijkheid is er. Momenteel blijft de dienstverlening nog achter. Wellicht is dit project wel mogelijk in de nabije toekomst. In de wijk zijn veel voorzieningen aanwezig, waardoor zorg op afstand wellicht niet altijd meerwaarde heeft. Voorbeeld 2: Het Meulenbelt, Almelo (St. Joseph Almelo, Zorgcentra Twente Noord) Dit complex bevat 47 Woon- /zorgappartementen voor mensen met zware lichamelijke beperkingen. . Het zijn ruime appartementen, waarin gebruik wordt gemaakt van 10 Domotica.
Voorbeeld 3: Woningen St Lucia, Denekamp St. Lucia bestaat uit 2 gebouwen met totaal 60 zorgtoegankelijke woningen en bevindt zich op loopafstand van het centrum van Denekamp. Hiervan zijn er nog een aantal beschikbaar. De woningen zijn ruim opgezet en voorzien van de allerlaatste technieken op gebied van beveiliging, verwarming en communicatie. Iedere bewoner heeft de beschikking over een parkeerplaats en fietsenstalling in de kelder. Daarnaast heeft elk gebouw de beschikking over een gemeenschappelijke ruimte voor gezamenlijke activiteiten.
10
http://www.iwz.nl
14
4. Innovatieve woonvormen: Zorg en welzijn Ambient technology Woonconcept: Domotica Zie box pagina 11
Voorbeeld: ‘Leven in Roombeek’ (Domijn, de Woonplaats, Menzis, gemeente Enschede) Zie pagina 12 Voorbeeld 2: Het Meulenbelt, Almelo (St. Joseph Almelo, Zorgcentra Twente Noord) Zie pagina 12 Huizen in combinatie met diensten en zorg Combinaties van wonen en zorg zullen de komende jaren steeds belangrijker worden, terwijl een trend is ingezet met deïnstitutionalisering en extramuraisering. In diverse regio’s maken - vaak grote verzorgingshuizen en verpleeghuizen plaats voor nieuwe woonvormen. Trend is dat gekeken wordt naar wat mensen kunnen i.p.v. wat ze niet meer kunnen, waardoor ze zo zelfstandig mogelijk kunnen wonen. Hierdoor wordt vooral gericht op woonzorgconcepten in de wijk. Hierbij moet niet alleen gericht worden op ouderen, maar ook op een groeiende groep mensen met een geestelijke en lichamelijke beperking en mensen met de ziekte van alzheimer, omdat ook bij deze groep de 11 levensverwachting toeneemt. Welzijn gaat verder dan beschikbaarheid van diensten, maar heeft ook te maken met een goed toegankelijke verblijfsomgeving, de mogelijkheid te komen tot zinvolle tijdsbesteding en sociale contacten (in stand houden netwerk).
Woonconcept: Clusterwonen Clusterwonen is een extramurale woonvorm die het zo normaal mogelijk wonen combineert met een zwaardere vorm van zorg. Elke bewoner heeft een privéruimte, maar bij deze vorm vindt meestal een groepsgewijze dagbesteding plaats in de gemeenschappelijke ruimtes. Bij deze woonvorm is 24-uurs toezicht en begeleiding aanwezig. Bepaalde doelgroepen worden bij elkaar geplaatst zodat zorg geclusterd kan worden. Onderstaande vormen worden door Carint-Reggeland gebruikt (door andere partijen zullen varianten hierop worden gebruikt). De focus ligt op kleinschaligheid en de zelfredzaamheid en vraag van de cliënt staan centraal. De samenhang is een belangrijk aspect, vooral daar waar als gevolg van geringe vraag kleinschalige oplossingen nodig zijn. Ook worden kleinschalige instellingen gerealiseerd in dorpen, zodat mensen hun oude dag kunnen doorbrengen in hun eigen omgeving. Beschermd afdelingswonen - kortdurend en langdurend Deze woonvorm is voor mensen die tijdelijk (maximaal 6 maanden) of voor lange tijd 24-uurs zorg, begeleiding of behandeling nodig hebben. Cliënten beschikken over een eigen kamer met sanitair en keukenblok. De appartementen zijn geclusterd op een afdeling van 10 appartementen. Op de afdeling is ook een gezamenlijk keuken en huiskamer, zodat contact met andere bewoners mogelijk is. Beschermd groepswonen Het accent bij deze woonvorm ligt op het gezamenlijk doorbrengen van de dag door cliënten. Huiselijkheid staat centraal. De cliënten hebben psychogeriatrische aandoeningen waardoor hun zelfredzaamheid beperkt is. Per woongroep verblijven zes cliënten. Op een locatie zijn twee tot vier woongroepen geclusterd.
11
Innovatieprogramma Wonen en Zorg. Planologische kengetallen wonen en zorg: Utrecht 2002.
15
Voorbeeld 1: beschermd groepswonen: De Botterhof Wierden (Carint-Reggeland) In het centrum van Wierden ligt de kleinschalige woonvorm de Botterhof met 10 geclusterde woningen. In elke woning kunnen 6 mensen wonen die dementerend zijn en een verpleeghuisindicatie hebben. De indeling van het huis en de zorgverlening zijn er op gericht de bewoners zo veel mogelijk te laten leven zoals ze thuis ook deden. Zo worden huishoudelijke dingen samen gedaan zoals koken, wassen en eten. Bewoners uit Wierden en omstreken kunnen hier dicht bij hun familie en vrienden 12 blijven wonen. Voorbeeld 2: beschermd groepswonen: Stadsvilla Schurinksweg Enschede (Domijn, JP van de Bent Stichting) Het complex bevat 10 appartementen voor jonge volwassenen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking. Er is 24-uurs zorg aanwezig en in het complex zijn twee gezamenlijke woonkamers en een slaapruimte voor een slaapwacht. Het project is gestart op initiatief van de ouders. Dit zie je steeds vaker gebeuren. De gehandicapten kunnen op deze manier zelfstandig, maar toch beschermd in de wijk het Roombeek wonen. Gehandicapten worden ook steeds ouder, waardoor steeds meer behoefte is aan voorzieningen voor deze groep. Ook hier ligt de focus (net als bij 13 ouderen) op groepswonen. Voorbeeld 3: beschermd groepswonen: Het Eenhuis Haaksbergen (Domijn, Livio) Het complex bevat tien appartementen voor gehandicapten en een gezamenlijke huiskamer. Het is door intensieve samenwerking met de gemeente Haaksbergen, Domijn en Livio tot stand gekomen. Er is 24-uurs zorg aanwezig. Het complex bevat tevens 7 koopappartementen. Ook bij dit project is nauw 14 samengewerkt met de ouders van de cliënten. De 10 huurwoningen zijn in nauw contact met de bewoners (ouders daarvan) en Livio ontwikkeld.
Woonconcept: Beschut/begeleid wonen en woonzorgzone Bij deze manier van wonen is wel begeleiding en zorg aanwezig, maar geen 24-uurs toezicht. Veelal zijn meerdere zelfstandige wooneenheden in één gebouw gevestigd of is op een bepaalde straal van de wooneenheden een gemeenschappelijke ruimte en hulppost aanwezig. Veelal zijn het normale (aangepaste) woningen in een woonzorgzone. Een woonzorgzone is een wijk, buurt of dorp waarin een combinatie van woon-, zorg- en welzijnsvoorzieningen aanwezig is om mensen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. De wijk is zowel voor zorgbehoevende bewoners als niet-zorgbehoevende bewoners geschikt; het zorgelement domineert niet. Hierdoor wordt de maatschappelijke integratie van zorgbehoevende burgers als ouderen en gehandicapten vergroot. Het concept heeft geen vaste formule. Per wijk of dorp moet bezien worden welke partijen betrokken worden en welke voorzieningen worden gerealiseerd. Dit is mede afhankelijk van de schaal, maar ook in plattelandsdorpen is veel mogelijk als een goede samenwerking van partijen plaatsvindt. Het concept wordt dan ook meer gebruikt als verzamelbegrip voor wijken/buurten met een hoger niveau van welzijn, zorg en voorzieningen. In de zone kunnen de volgende elementen aanwezig zijn: • levensloopbestendige woningen (die dus aangepast kunnen worden aan woonwensen); • integrale zorg-en dienstverlening in een multifunctioneel wijkcentrum • 24-uurs zorg Voorbeeld 1: Roombeek, Enschede (Menzis, gemeente Enschede, De Woonplaats, Domijn) Roombeek heeft alle kenmerken van een woonservicegebied terwijl het een wijk is die voor iedereen aantrekkelijk is: • Levensloopbestendig wonen, waaronder beschutte woonvormen waar veiligheid en 24-uur zorg aanwezig zijn; • Fysieke, sociale en verkeersveilige woonomgeving met een ruim voorzieningenaanbod; • Mogelijkheid van gebruik van nieuwste technologie;
12
www.huisjeboompjezorg.nl http://www.aedesnet.nl 14 http://www.woongroeptwente.nl 13
16
•
Service, diensten, welzijn en zorg die waar nodig thuis beschikbaar zijn (24 uur per dag) of af 15 te halen zijn in het servicecentrum.
Voorbeeld 2: Woonservicegebied Delden Dit project vormt de pilot voor woonservicegebieden in de gemeente Hof van Twente. Het centrum van Delden kent een aantal voorzieningen, voornamelijk op ouderen gericht. Gekeken wordt welke ingrepen er nodig zijn om binnen de bestaande ontwikkelingen en voorzieningen van Delden de veiligheid, levensloopbestendigheid, participatie en sociale cohesie te kunnen vergroten. De pilot is geïnitieerd vanuit de Stuurgroep Woonservicegebieden Hof van Twente (hierin participeren de gemeente Hof van Twente, woningcorporatie Wonen Delden en zorg/welzijnsaanbieder 16 CarintReggeland Groep locatie Hof van Twente).
Woonconcept: Woonzorgcomplex In deze complexen zijn wonen, zorg en services gescheiden. Mensen wonen zelfstandig, maar kunnen wel een zorgarrangement nemen en veelal is er een alarmeringsysteem. Verzorgd wonen- niet zelfstandig (Carint Reggeland) Dit is het vroegere verzorgingshuis waarbij een combinatie wordt gemaakt van appartementen met algemene voorzieningen. De bewoners hebben een eigen appartement in een groter complex. Zij kunnen redelijk zelfstandig de dag doorbrengen, waarbij toezicht of behandeling op afroep of afspraak verkregen kunnen worden. Veel complexen worden gerenoveerd of nieuwgebouwd, waarbij spreiding in de wijken en kwaliteit van wonen centraal staan. Woonvoorziening: Dagopvang Dagopvang is een voorziening die zeer belangrijk is in samenhang met de verschillende woonvormen. Vormen van dagopvang zijn steeds meer van belang omdat een groeiende groep mensen behoefte heeft aan deze opvang en hiermee mantelzorgers ontlast kunnen worden. Voor zorgbehoevenden is het bovendien fijn om een zinnige dagbesteding te hebben. In de regio kunnen bijvoorbeeld boerderijen goed als dagopvang dienen.
Voorbeeld: Zorgboerderij Erve Tijhuis Tubbergen (Zorgaccent en Thuiszorg Noord West Twente) In 2007 is deze boerderij geopend en deze richt zich met name op oudere mensen met een lichamelijke of geestelijke beperking die in een sociaal isolement dreigen te raken. Mensen kunnen meedraaien op de boerderij en er wordt samen gegeten. De zorg wordt 4 dagen per week aangeboden aan maximaal vijftien gasten per dag. Er is een samenwerkingsverband met ZorgAccent en Thuiszorg Noord West Twente. De boerderij is net nieuw gebouwd en van alle gemakken voorzien. Motto: alles mag en niets moet! Extra: De dagopvang richt zich op ouderen die licht dementerend zijn, minder valide zijn of licht lichamelijk verzorging nodig hebben en in een sociaal isolement dreigen te raken. De zorg wordt 5 dagen per week aangeboden aan maximaal 12 tot 15 mede-boeren en mede-boerinnen per dag. Onder professionele leiding, ondersteund door vrijwilligers, kunnen deelnemers een zinvolle dagbesteding beleven. Hoe de deelnemers hun dag indelen, is geheel aan henzelf. De insteek is dat deelnemers kunnen genieten, zich gewaardeerd voelen, sociale contacten onderhouden en een dagritme hebben. Tevens worden door deze dagopvang de mantelzorgers ontlast.
15 16
http://www.invoeringwmo.nl http://www.wonendelden.nl
17
De boerderij is net nieuw gebouwd en van alle gemakken voorzien. Tijdens de bouw is erop gelet dat alles zo rolstoelvriendelijk mogelijk werd gemaakt zodat de deelnemers overal goed bij kunnen. Zorgboerderij Erve Tijhuis heeft een samenwerkingsverband met ZorgAccent en Thuiszorg Noord West Twente. Voorbeeld: Hellendoorn Woon-Zorgcomplex Iris. Hellendoorn: TWT (kennisnetwerk: Transfernetwerk, wonen, welzijn zorg Twente). Brengt vraag en aanbod van bijzondere woonvormen in de provincie Overijssel bij elkaar. TWT is opgericht in 2003 om overheden en organisaties in de sectoren wonen, welzijn en zorg slagvaardig te ondersteunen bij de ontwikkeling en de bouw van bijzondere woonvormen. Mensen met een beperking kunnen daarin zo lang mogelijk zelfstandig wonen. Gemeenten, woningcorporaties, zorgaanbieders, de provincie Overijssel en andere geïnteresseerden kunnen gebruik maken van de producten en diensten van TWT. Iris is er voor senioren die zelfstandig wonen maar af en toe enige hulp kunnen gebruiken. Maar ook niet-senioren die zorg of ondersteuning nodig hebben kunnen een beroep doen op de diensten en mogelijkheden die Iris biedt, zoals: Personenalarmering, tijdelijke zorg bij ziekte, maaltijd en boodschappenservice, kapper aan huis etc. Woonconcept: allochtone-ouderenvoorzieningen Het aantal oudere allochtonen zal de komende jaren toenemen. Onder deze groepen zullen soms andere woonwensen bestaan dan bij autochtone senioren. Ook binnen de groep allochtonen bestaan uiteraard grote verschillen. In Amsterdam bestaan al langer woongroepen voor Surinaamse en Hindoestaanse senioren. Waarschijnlijk zijn voor de huidige generatie allochtone senioren speciale voorzieningen gewenst, terwijl de volgende generatie allochtone senioren al beter geïntegreerd is, waardoor dit minder noodzakelijk is. De meningen verschillen of er wel aparte complexen moeten zijn. Feit is wel dat bijvoorbeeld dementerende mensen beter in een vertrouwde omgeving kunnen wonen. Voor deze groep is het fijn om met mensen met een gelijke levensstijl te wonen.
Voorbeeld: Surinaamse ouderen- Wesselerbrink domein (Stichting ICOO (InterCulturele Ouderen Organisatie) en woningcorporatie Domijn) Speciaal voor senioren van Surinaams Hindoestaanse wordt aan de Ramelebrink een wooncomplex gerealiseerd. Het complex is uniek voor Oost-Nederland en de plannen worden in overleg met de toekomstige bewoners ontwikkeld. In 2010 moeten de eerste bewoners hun intrek kunnen nemen. (start bouw eind 2008). Het complex is belangrijk voor de gemeenschap; voorheen moesten mensen naar het westen als zij in een dergelijk complex wilden gaan wonen. De belangstelling is dan ook groot. Er worden 24 appartementen ontwikkeld voor de Surinaamse senioren met een gemeenschappelijke ruimte. Woonvoorziening: Mantelzorg Dankzij mantelzorg kunnen mensen langer zelfstandig thuis blijven wonen. Mantelzorg is zorg voor chronisch zieken, gehandicapten en hulpbehoevenden door naasten (familieleden, vrienden, kennis en buren). Kenmerkend is de al bestaande persoonlijke band tussen de mantelzorger en zijn/ haar naaste. Daarnaast gaat het om langdurige zorg die onbetaald is. Mantelzorg kan verschillende activiteiten omvatten: huishoudelijke activiteiten, persoonlijke begeleiding en overige hulp zoals boodschappen doen, regelmatig vervoer naar bijvoorbeeld de kapper, onderhoud van de tuin etc. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de ondersteuning van mantelzorg (door de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning WMO). Wie gebruik maakt van mantelzorg, kan hier een persoonsgebonden budget (pgb) voor gebruiken. Uit onderzoek blijkt dat het betalen voor mantelzorg nauwelijks ten koste gaat van vrijwillig verleende mantelzorg. Zeven op tien mantelzorgers die geld krijgen uit een pgb, zouden ook zonder betaling doorgaan met de verzorging van hun naasten.
18
5. Financiële en organisatorische regelingen Woonconcept: Convert your house into cash Bij veel senioren zit het grootste deel van het kapitaal in het koophuis. Dat huis is vaak al grotendeels of helemaal afbetaald. Door de stijging van de prijzen is het huis vaak veel meer waard geworden dan bij de aankoop. Met een opeet-hypotheek kan zonder te verhuizen, de winst op het huis worden omgezet in geld. Ook kan het huis worden verkocht aan een corporatie, waarna je het woonrecht of huurrecht terug koopt.
Voorbeeld: Torenstad Verzilverd Wonen/ Amvest Torenstad werkt samen met woningbouwcorporaties, zo ook met bijvoorbeeld THB Woonservices & Vastgoedbeheer (onderdeel van de Hengelose Bouwstichting Ons belang). Het huis wordt tegen marktwaarde verkocht aan een corporatie, waarna de bewoner het woonrecht terug koopt, zodat hij wel in het huis kan blijven wonen met dezelfde rechten als een huurder. Als je nog jong bent, betaal je meer voor het woonrecht. Goed moet worden bedacht of het huis geschikt is om voor lange tijd in te blijven wonen anders kan beter huurrecht i.p.v. woonrecht worden verkregen, maar dan krijgt de bewoner minder voor het huis. Voordeel voor oudere mensen is dat de corporatie het onderhoud op 17 zich neemt. Torenstad Verzilverd Wonen geeft financiële ruimte terwijl u de woning niet hoeft te verlaten en toch geen onderhoudszorgen meer heeft. Hoe? U verkoopt uw woning aan een woningcorporatie, ontvangt de koopsom en blijft zonder woonlasten in uw eigen vertrouwde omgeving wonen, zolang u dat wenst. De woningcorporatie onderhoudt uw woning vakkundig volgens normale onderhoudstermijnen. Afhankelijk van bijvoorbeeld uw leeftijd, de marktwaarde van uw woning en uw toekomstwensen ontvangt u de koopsom. Verder op deze website vindt u een aantal voorbeelden van de mogelijkheden van Torenstad Verzilverd Wonen. Als beide partijen tot overeenstemming zijn gekomen verkoopt u de woning aan een woningcorporatie. De corporatie wordt eigenaar van de woning en verplicht zich contractueel om de woning kwalitatief goed te onderhouden. Bij de woonrechtoptie worden u en uw eventuele partner eigenaar van het (zakelijk) woonrecht. Hierdoor bent u ervan verzekerd dat, zolang u in de verzilverde woning woont, u geen huur hoeft te betalen voor de woning. Nieuwe managementconcepten bij woningcorporaties en zorginstellingen Steeds meer en hechtere samenwerking vindt plaats tussen partijen (zorg/wonen/welzijn)om aan de vraag van cliënten te kunnen voldoen. Voorbeeld: Prismare in Roombeek, Enschede Woningbouwcorporatie de Woonplaats is eigenaar van het multifunctionele centrum Prismare, waar verschillende instellingen en verenigingen gevestigd zijn. Het beheer en exploitatie zijn in handen van de corporatie; dat is vrij uniek en hiermee gaat de corporatie ver in haar maatschappelijke betrokkenheid. De corporatie heeft een contract met gemeente Enschede gesloten als sociale partner in de wijk. Prismare is het kloppend hart van Roombeek. Het is een echte ontmoetingsplek, waar mensen met allerlei interesses en verschillende culturen en achtergronden met elkaar in contact komen én samenwerken. Een Theater, horeca, Creatief Atelier, Muziek Atelier, sportruimte en vergaderruimtes, maar ook verenigingen, basisscholen, kinderdagverblijf en zorgwoningen; alles wat een stad bruisend maakt, heeft in Prismare zijn eigen plek. U bent van harte welkom, voor een kopje koffie, om creatief, sportief of muzikaal aan de slag te gaan of te genieten van één van de voorstellingen en exposities.
17
www.amvesthomefree.nl, www.verzilverdwonen.nl
19
Samenwerkingsplatform in innovatieprojecten en investeringen: VitaVally Network VitaValley Network is het platform waarop partijen met verschillende achtergronden samenwerken in innovatieprojecten en investeringen. Dit zijn deels bedrijven en deels zorgorganisaties. Daarnaast wordt nauw samengewerkt met een groeiend aantal nationale en internationale Strategic Partners, waaronder de Mayo Clinic (USA). Ook is een breed gezelschap van Network Partners waaronder Reggeland in opbouw. Een belangrijke activiteit die door VitaValley Network wordt gedaan is het namens de partners lobbyen bij overheden en instanties en het verwerven van subsidies. Deze kunnen worden binnengehaald vanuit de publieke en private sector. Ook de deelnemende partners kunnen als subsidiënt optreden. VitaValley zal met de inzet van de verschillende kennisgebieden van TNO, met Imtech en haar partners een integraal concept opzetten gericht op het (her) ontwikkelen van nieuwe en bestaande woningen en woningcomlplexen. Het project gaat uit van de veranderende woon- en toenemende zorgbehoeften vavn ouder wordende nog zelfstandig wonende mensen. Dit concept heet ‘Toekomstvast en Zorgzeker Wonen’. Het bestaat uit 5 soorten en binnenklimaat programma’s van eisen (PvE’s) op de gebieden: Woonomgeving, woningarchitectuur en bouw, binnenhuisarchitectuur/ gebruiksflexibiliteit, technische installaties en toepassingen bv. zorgtechnologie. Het project richt zich op senioren vanaf 55 jaar, die zelfstandig in een woning wonen en daar zo lang mogelijk zelfstandig in willen blijven wonen, ook als hun fysieke en mentale vermogens afnemen. Doel: ouderen langer zelfstandig thuis te kunnen laten wonen door technologische ondersteuning te bieden aan zorgvragers en door slim ingerichte woningen die rekening houden met de zorghulp die geboden moet worden door mantelzorgers en zorgprofessionals.
20
6. Afsluiting: hoe nu verder? In de verschillende geschetste woonconcepten komen een aantal trends en gevolgen naar voren die belangrijk zijn voor de toekomstige demografische ontwikkelingen. Hier zijn ook woonconcepten opgenomen die nog niet in Regio Twente of Nederland worden toegepast, maar wellicht wel kansrijk zijn bij het inspelen op de gevolgen van demografische veranderingen. Er zijn in dit verslag situaties geschetst in met name Twente op het gebied van demografische ontwikkelingen en daaraan gerelateerd vernieuwende woonconcepten. Het doel van de pilot ‘Innovative housing’ is te komen tot een beter inzicht in de gevolgen van de demografische veranderingen op de woningmarkt en waar mogelijk praktische oplossingen bedenken om op deze gevolgen in te kunnen spelen. Met deze inventarisatie van de verschillende toekomstgerichte woonconcepten willen we in beeld brengen wat er allemaal al gebeurd in Twente. Dit om te voorkomen dat we hetzelfde wiel opnieuw gaan uitvinden. Uit bovenstaande blijkt dat wij in Twente al behoorlijk innovatief en toekomstgericht denken en handelen. De demografische veranderingen zijn in beeld. Nu we in beeld hebben waar we staan in Twente willen we de pilot concreet maken door een aantal demonstratieprojecten te selecteren. In deze demonstratieprojecten zien wij graag getest of geïmplementeerd hoe de innovatieve woonconcepten in de praktijk werken. Om het bewustzijn van deze demografische veranderingen in Twente te vergoten zullen wij ook workshops, expertmeetings en een grote conferentie organiseren. De pilot ‘Innovative housing’ is van start en zal in juni 2011 afgerond zijn. In de tussentijd zullen wij de belanghebbenden en belangstellenden op de hoogte houden en betrekken.
21
