Toegankelijke openbare toiletten
Advies
April 2011
Adviseur Inlichtingen
: Charlotte van der Kooij : 010-2821110
GELIJKE KANSEN VOOR IEDEREEN
Stichting Platform Agenda 22, Schiedamse Vest 154, 3011 BH Rotterdam
Inleiding
Een vrouw van 30 is door een ongeluk in een rolstoel gekomen. Zij wil zo veel mogelijk actief blijven en probeert geregeld op stap te gaan. Groot probleem voor haar zijn de avonden. Dan zijn de gehandicaptentoiletten in de warenhuizen gesloten en kan zij niet meer naar het toilet. Zij is daardoor gedwongen, wanneer zij ‟s avonds met haar man of vriendinnen op stap wil, óf een luier te dragen, óf noodgedwongen thuis te blijven.
Voor een deel van de bevolking van Rotterdam is toiletbezoek buiten de deur moeizaam. Ongeveer 15% van de Nederlandse bevolking heeft een beperking. Voor mensen die afhankelijk zijn van een rolstoel, is een gehandicaptentoilet onmisbaar. Maar niet alleen mensen die afhankelijk zijn van een rolstoel hebben baat bij een openbaar gehandicaptentoilet. Uit informatie van Cosbo Rotterdam blijkt dat ouderen ook behoefte hebben aan bruikbare, schone en veilige toiletten. Voor ouderen is een toegankelijk toilet onmisbaar, zeker wanneer zij slecht ter been zijn of een rollator gebruiken. De Wmo beoogt dat mensen in steeds grotere mate zelfredzaam zijn. Het ontbreken van openbare gehandicaptentoiletten staat deze zelfredzaamheid in de weg.
Aanleiding In het vorige collegeprogramma van de gemeente Rotterdam heeft SPA22 de problematiek van openbare toiletten in Rotterdam reeds aangekaart, maar hieruit zijn niet voldoende resultaten voortgekomen. Op verzoek van Cosbo Rotterdam brengt SPA22 dit advies uit. Van hen kwamen signalen dat de bestaande openbare toiletten in Rotterdam het imago hebben onhygiënisch te zijn. Ouderen maken niet graag gebruik van openbare toiletten omdat zij deze vies vinden en omdat zij zich onveilig voelen.
Probleemstelling Naar berichtgeving van Cosbo Rotterdam werkt Rotterdam hard om haar imago van schone en veilige stad te verbeteren maar daarbij worden de openbare sanitaire voorzieningen tot op heden over het hoofd gezien. Er bestaan plaszuilen en verzinkbare urinoirs, maar hier kunnen met name vrouwen en mensen met een beperking geen gebruik van maken. Ook hebben veel mannen aangegeven hier om hygiënische redenen geen gebruik van te willen maken. Na een kleine enquête onder senioren is gebleken dat veel ouderen het op prijs stellen als er schone en veilige openbare toiletten zouden komen en dan met name op vaste plekken als het Stadhuisplein (ook voor het uitgaande publiek), op de Coolsingel, bij de weekmarkt en rondom het Beursplein. Ook op TV Rijnmond werd op 2 maart 2011 aandacht aan het thema besteed in het programma „Aanpakken‟. Inwoners van Rotterdam werd naar hun mening gevraagd over openbare toiletten voor vrouwen. Zij gaven aan dat Rotterdam „geen echte wereldstad‟ is wanneer er geen openbare toiletvoorzieningen zijn voor vrouwen. Ook werd het ontbreken van openbare toiletvoorzieningen voor vrouwen „een gebrek aan emancipatie‟ genoemd. Een vrouw in een rolstoel vertelde: “Als ik naar het toilet moet, moet ik het maar in mijn broek doen en dan heel snel naar huis rijden.”
11-04-2011
1
Bevindingen Openbare toiletten Openbare toiletten blijken niet gemakkelijk te vinden. De gemeentelijke websites bieden hierover geen informatie. Ook op de website www.toegankelijkrijnmond.nl, in het beheer van MEE Rotterdam, staat niet vermeld waar zich (toegankelijke) openbare toiletten bevinden. Wanneer iemand met een beperking Rotterdam (voor een langere periode) in wil, is hij daardoor genoodzaakt erop te vertrouwen dat er gehandicaptentoiletten zijn in grotere warenhuizen. In warenhuizen in het centrum (zoals de Hema, de V&D en de Bijenkorf) zijn toegankelijke toiletten (tegen betaling). Deze toiletten zijn gedurende openingstijden bruikbaar. Na sluitingstijd kan er geen gebruik meer worden gemaakt van de toiletten. Uit eerder onderzoek van SPA22 naar de toegankelijkheid van de horeca1 bleek dat slechts vijf procent van de horecagelegenheden in Rotterdam volledig toegankelijk was. Dit kwam veelal doordat er geen gehandicaptentoiletten aanwezig waren. ‟s Avonds een drankje drinken in de stad is daardoor voor mensen die afhankelijk zijn van een rolstoel praktisch onmogelijk. Uit navraag bij deelgemeente centrum kwam naar voren dat in het centrum van Rotterdam wel openbare toiletten zijn, maar dat deze geen van allen toegankelijk zijn voor mensen met een beperking. Ook voor vrouwen en ouderen zijn de bestaande toiletten niet (goed) bruikbaar. Wel is een openbaar gehandicaptentoilet aanwezig op metrostation Beurs. Dit gehandicaptentoilet is echter niet altijd open: om 19.00 uur sluiten deze openbare toiletten. Bovendien is het bordje van het gehandicaptentoilet weg, waardoor voor niemand duidelijk is dat zich daar een gehandicaptentoilet bevindt. Kortom, de gehandicaptentoiletten die door grotere winkelketens als de Hema, de V&D en de Beijenkorf beschikbaar worden gesteld voor haar publiek zijn voor mensen met een beperking te gebruiken. Echter, alleen gedurende openingstijden. De openbare toiletten die door deelgemeenten worden geplaatst zijn ontoegankelijk voor mensen met een beperking, ouderen en vrouwen. Ook raadslid Hennie van Schaik van Leefbaar Rotterdam verbaast zich erover dat er wel openbare toiletten zijn voor mannen maar niet voor vrouwen en mensen met een beperking: „Mannen kunnen daar wel plassen, dus waarom vrouwen en gehandicapten niet?‟2 Het ontbreken van toegankelijke openbare toiletten zorgt voor verminderde zelfredzaamheid van mensen met een beperking en ouderen en staat daarnaast volwaardige participatie in de weg. Dutch Toilet Organisation3 Stichting Dutch Toilet Organisation heeft als doel voldoende toegankelijke openbare hygiënische toiletten te realiseren in Nederland. Dat is nodig, omdat het slechte imago (onhygiënisch) van het openbaar toilet volgens onderzoek ervoor zorgt dat een grote groep mensen niet lang van huis weg durft te gaan: senioren, mensen met een beperking en ouders met kleine kinderen. Goede toiletvoorzieningen zijn een visitekaartje voor de stad. Volgens medeoprichter van DTO, Molenbroek, moet ieder mens gemiddeld per dag vijf keer naar het toilet. Daarmee is toiletbezoek een basisbehoefte. Het gebrek aan goede openbare voorzieningen druist volgens hem rechtstreeks in tegen de uitvoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo). Deze wet beoogt mensen met een beperking zo lang mogelijk zelfstandig te laten functioneren in onze samenleving. Het is voor mensen met een beperking vaak een onmogelijke opgave om naar het toilet te gaan bij winkelcentra, openbare gebouwen, parkeerplaatsen en toeristische trekpleisters. Toegankelijke hygiënische openbare toiletten zijn bovendien belangrijk in citymarketing. 1
SPA22 (2010) Toegankelijkheid van de Horeca. Rapportage. Algemeen Dagblad Rotterdam-Oost, LR: Ook een openbaar toilet voor vrouwen, 01-02-2011. 3 www.dutchtoilet.nl 2
11-04-2011
2
Wetgeving 22 VN Standaardregels SPA22 adviseert de gemeente vanuit de 22 VN Standaardregels voor het bieden van gelijke kansen aan mensen met een beperking. In 1994 zijn deze in Nederland geratificeerd. De gemeente Rotterdam heeft in maart 2004 deze standaardregels als uitgangspunt voor haar beleid genomen. Regel 5 (toegankelijkheid) is van toepassing op het (niet) realiseren van toegankelijke openbare toiletten: “Overheden moeten het overkoepelend belang erkennen van toegankelijkheid in het proces van gelijkschakeling van mogelijkheden in alle geledingen van de maatschappij. De overheden moeten voor mensen met een functiebeperkingen: (a) actieprogramma‟s maken om de fysieke omgeving toegankelijk te maken en (b) maatregelen treffen om hen toegang te verschaffen tot informatie en communicatie. Daarbij moet de gemeente een actieprogramma ontwikkelen om systematisch de fysieke omgeving (binnen en buiten) toegankelijk te maken voor iedereen, bijvoorbeeld bij gebouwen, openbaar vervoer en straten en wegen. Toiletten passen hierin. Hieruit valt te verwachten dat de gemeente er zorg voor draagt dat ook openbare toiletten toegankelijk zijn. Kwaliteits- en Bruikbaarheidsonderzoek van Hulpmiddelen voor gehandicapten en ouderen (KBOH) heeft een brochure4 gemaakt. Hiermee is voor de eigen gemeente vast te stellen of en waar binnen de gemeente integraal toegankelijke openbare toiletten nodig zijn. Er is een toiletcode ontwikkeld om uit te rekenen hoeveel openbare toiletten minimaal nodig zijn. Wmo – prestatievelden De Wmo kent negen prestatievelden.5 Met name prestatieveld vijf is voor toegankelijke openbare toiletten van toepassing: “Het bevorderen van deelname aan het maatschappelijk verkeer en over het zelfstandig functioneren van mensen met een beperking of een chronisch psychisch of psychosociaal probleem.” Dit betreft algemene maatregelen, die zonder dat men zich tot de gemeente hoeft te wenden, ten goede kunnen komen aan een ieder die daaraan behoefte heeft. Deze maatregel is daarbij niet uitsluitend gericht op mensen met een beperking. Het is wel belangrijk dat er bij het nadenken over deze maatregelen nagedacht is over het gebruik door deze groep, zodat niet achteraf blijkt dat zij bij het gebruik daarvan buiten de boot valt. Het van te voren nadenken over de gebruiksmogelijkheden voor mensen met beperkingen is het zogeheten „inclusieve beleid‟ dat de gemeente Rotterdam nastreeft. Hierbij kan gedacht worden aan de toegankelijkheid van de woonomgeving en openbare ruimten zoals leeszalen, het gemeentehuis en dergelijke. Opmerkelijk is dan ook, dat geen enkel openbaar toilet dat door de deelgemeente Centrum geplaatst is, toegankelijk is voor mensen met een beperking. De deelname van mensen met een beperking aan het maatschappelijk verkeer, zo wordt verder in dit prestatieveld omschreven, zal bevorderd worden als zij zich met hun rolstoel, of met welk hulpmiddel dan ook, gemakkelijk kunnen bewegen in hun woonomgeving, en toegang hebben tot alle openbare faciliteiten. Momenteel is dat niet het geval: toiletten zijn niet toegankelijk voor mensen met een beperking. Dit, terwijl dit participatie en zelfredzaamheid ten goede zouden komen.
4 5
KBOH (2006) Nut en noodzaak integraal toegankelijke openbare toiletten in de gemeente. www.invoeringwmo.nl
11-04-2011
3
Zelfredzaamheid is een basisrecht.6 Door het toegankelijk maken van de openbare ruimte in al haar facetten worden mensen met een beperking in grotere mate in staat gesteld zelfredzaam te zijn en te kunnen participeren aan het openbare leven. Dit is eveneens de kern achter prestatieveld vijf van de Wmo: inclusief denken, opdat iedereen baat heeft bij de voorzieningen die de stad aanbiedt. Feit is echter dat er grote behoefte bestaat onder zowel ouderen als mensen met een beperking aan schone, veilige, toegankelijke openbare toiletten en dat deze nu niet (in voldoende mate) in de stad beschikbaar zijn. De beperkte openingstijden van het aanbod van winkelketens (en metrostation Beurs) zorgen ervoor dat een groot deel van de mensen met een beperking en ouderen niet de stad ingaan omdat zij simpelweg niet naar het toilet kunnen. Zij kunnen geen drankje drinken op een terras, omdat cafés geen aangepaste toiletten hebben. Evenmin kunnen zij ‟s avonds van openbare toiletten gebruik maken. Daarom is het noodzakelijk dat er toegankelijke, openbare toiletten in Rotterdam gerealiseerd worden waar iedereen gebruik van kan maken, zoals de Wmo beoogd, zoals de 22 VN Standaardregels voorschrijven.
Aanbevelingen Informatie Informatie over (toegankelijke) openbare toiletten is zeer moeilijk te vinden. Wanneer mensen weten waar zij (geen) openbaar toilet kunnen vinden alvorens op stap te gaan, scheelt dit onzekerheid. Immers, als je niet weet of je überhaupt ergens naar het toilet kunt, ga je niet snel de deur uit. Deze informatie moet op een herkenbare, duidelijke plek worden weergegeven, bijvoorbeeld op de site www.toegankelijkrijnmond.nl. Studenten hebben een applicatie ontwikkeld.7 De applicatie zou de mogelijkheid bieden om via je telefoon te kunnen opzoeken waar zich een aangepast toilet bevindt. Dit zou goed passen binnen de informatievoorziening over gehandicaptentoiletten. In Eindhoven bestaat de website www.ongehinderd.nl. Hierop is in een oogopslag te zien (met foto erbij) waar zich gehandicaptentoiletten bevinden. Aanbeveling 1 SPA22 beveelt de gemeente aan om in navolging van de website ongehinderd.nl opdracht te geven de website www.toegankelijkrijnmond.nl uit te breiden met een zoekfunctie voor gehandicaptentoiletten. Hierop staan niet alleen alle openbare toiletten en hun mate van toegankelijkheid, maar eveneens de gehandicaptentoiletten die worden aangeboden door winkelketens. De website kan worden uitgebreid met een applicatie voor mobiele telefoons. De gemeente maakt hierover afspraken met MEE bij de subsidievoorwaarde.
Aanbeveling 2 Het is belangrijk dat mensen die Rotterdam komen bezoeken weten waar zij naar een toilet kunnen, weten welke gebouwen toegankelijk zijn en weten welk café toegankelijk is. Informatie over toegankelijkheid van gebouwen is beschikbaar op www.toegankelijkrijnmond.nl, maar niet bij de VVV of de gemeentelijke websites. Wanneer een structurele uitwisseling is van informatie, wordt de informatievoorziening rondom het thema toegankelijkheid verbeterd. Momenteel verloopt deze uitwisseling moeizaam tussen de gemeentelijke websites en www.toegankelijkrijnmond.nl en tussen de VVV en www.toegankelijkrijnmond.nl is geen informatie-uitwisseling.
6
gerritdeclercq.webs.com/toilettenvoorminderval/ (gemeente Laarne).
7
MEE Magazine, herfst 2010.
11-04-2011
4
SPA22 beveelt aan dat de gemeente Rotterdam in 2011 het initiatief neemt de VVV, www.rotterdamrijnmond.nl en de gemeentelijke websites samen te brengen, waardoor de uitwisseling van informatie tussen de VVV, gemeentelijke websites en www.toegankelijkrijnmond.nl verbeterd wordt.
Toegankelijke openbare toiletten In Rotterdam zijn (te) weinig openbare gehandicaptentoiletten. Wanneer deze aanwezig zijn, worden ze aangeboden door winkelketens, waardoor de openingstijden beperkt blijven. Om participatie van mensen met een beperking en ouderen te bevorderen en om hun zelfredzaamheid te vergroten, zijn toegankelijke openbare toiletten noodzakelijk. Cosbo Rotterdam heeft voorbeelden van toegankelijke openbare toiletten beschikbaar. Ook Dutch Toilet Organization zou hierbij een rol kunnen spelen. KBOH kan daarbij uitrekenen aan hoeveel toegankelijke openbare toiletten behoefte is in Rotterdam. In Amsterdam is een plaswinkel8 geopend op de Kalverstraat, waar zowel mannen, vrouwen als gehandicaptentoiletten zijn. Deze zijn aantrekkelijk ingericht en schoon. In Rotterdam Alexandrium staat ook een opening van een plaswinkel gepland. 2theloo heeft ook plannen om in de koopgoot een plaswinkel te openen.9 Aanbeveling 3 SPA22 beveelt de gemeente aan om op korte termijn in haar stadsvisie op te nemen dat binnen een toegankelijke stad ook toegankelijke openbare toiletten horen. SPA22 beveelt aan dat de gemeente de deelgemeenten stimuleert deze toegankelijke openbare toiletten te realiseren. Aangezien Rotterdam centrum het grootste uitgaansgebied is, beveelt SPA22 aan om als eerste een toegankelijk openbaar toilet te realiseren in de omgeving van het Schouwburgplein en één bij Blaak (markt). Daarnaast beveelt SPA22 de gemeente aan 2theloo te benaderen om de mogelijkheden te onderzoeken een plaswinkel in de koopgoot van Rotterdam te openen.
Aantrekkelijkheid Om het straatbeeld van Rotterdam optimaal te houden, kunnen de (nieuwe toegankelijke) openbare toiletten aantrekkelijk worden gemaakt. Hierbij valt te denken aan een toegankelijk openbaar toilet in de Witte de Withstraat. Hier zijn veel kunstwinkels. Wanneer ook het toegankelijke openbare toilet wordt beschilderd, past dit in het straatbeeld. Ook kan worden gedacht aan het plaatsen van reclameposters op de nieuwe toegankelijke openbare toiletten. Zo kunnen zelfs inkomsten uit de toiletten worden gegenereerd. Bovendien leert de ervaring uit Capelle aan den IJssel, waar op het centrumplein een openbaar toegankelijk toilet staat, dat deze volop wordt gebruikt. Voor dit toilet moet betaald worden. Het toilet is altijd schoon. Aanbeveling 4 SPA22 beveelt aan om de nieuwe toegankelijke openbare toiletten aantrekkelijk te maken, zodat zij passen in het straatbeeld, bijvoorbeeld door ze te laten beschilderen of als reclamepost te gebruiken. De Coolsingel, tussen het WTC en de Bijenkorf, is hiervoor een geschikte plek. Dit moet opgenomen worden in het Handboek Rotterdamse Stijl.
Met dank aan de aangesloten organisaties van SPA22, die het advies gelezen hebben en van commentaar voorzien.
8 9
www.2theloo.com AD Rotterdam, 21-02-2011
11-04-2011
5
