Toegankelijk Oud Zoetermeer

Toegankelijk Oud Zoetermeer

Colofon Redactie: Ronald Grootveld en Ton Vermeulen Deze uitgave van het Historisch Genootschap Oud Soetermeer en de gemeente Zoetermeer is opgesteld in het kader van de Week van de Toegankelijkheid 2008.

1

Welkom in het oudste deel van Zoetermeer Zoetermeer is een gemeente die de laatste halve eeuw snel is uitgegroeid tot de derde grootste stad in Zuid-Holland. Het is ook een gemeente met een lange dorpshistorie. Al sinds de tiende eeuw bruist Zoetermeer van de activiteiten. In die tijd was het gebied rond Zoetermeer een uitgebreid veenmoeras. De eerste bewoners kwamen waarschijnlijk uit de Oude Rijnstreek of de duinenstreek. Zij waren op zoek naar nieuwe landbouwgronden, mogelijk gedwongen door de steeds maar invallende vikingen. De oudste nederzetting zou hebben gelegen aan de oevers van een groot binnenmeer, op de plek van de huidige Zoetermeerse Meerpolder. Doordat de omgeving steeds drassiger werd, waren de eerste Zoetermeerders genoodzaakt om te verhuizen. Niet ver van de eerste vestiging werd in het veen een soort terp opgeworpen, waarop een aantal huizen en een kerk werden gebouwd. De huidige Dorpsstraat was geboren. Dit is de straat waar wij onze rondgang beginnen. Wij willen graag zoveel mogelijk mensen laten kennismaken met de rijke cultuurhistorie van Zoetermeer. Om deze reden heeft het Historisch Genootschap Oud Soetermeer een zo toegankelijk mogelijke wandeling samengesteld. Wilt u de stadswandeling afleggen onder deskundige begeleiding? Neemt u dan contact op met het Historisch Genootschap (079- 3190683) of met Gilde Zoetermeer (via 079-3318736). Ik wens u een plezierige rondgang toe. Frank Speel, wethouder toegankelijkheid

2

U start de rondgang op de gehandicaptenparkeerplaats in de Dorpsstraat, die zich recht tegenover ’t Oude Huis’ - met daarin het Stadsmuseum – bevindt. Rechts naast de parkeerplek treft u een bord aan met de belangrijkste historische gegevens over Zoetermeer. Om bij het Stadsmuseum te komen steekt u de weg over. ’t Oude Huis aan de Dorpsstraat 7 beschikt over een weliswaar fraai en imposant, maar moeilijk toegankelijk, bordes. Aan de linkerzijkant van het pand bevindt zich een meer toegankelijke ingang. Het museum heeft wisseltentoonstellingen en een permanente expositie, waarbij de voorwerpen die nodig waren om turf te kunnen produceren aandacht vragen. Verder beschikt het museum over een algemeen toepasbaar toilet. Het pand is in 1872 gebouwd voor de latere burgemeester Cornelis Bos. Het als rijksmonument beschermde pand is gebouw in eclectische stijl. Dat wil zeggen dat verschillende stijlen door elkaar zijn gebruikt. De voordeur bevat mooie gietijzeren roosters en de pilasters op de hoeken van het gebouw geven het een statig aanzien. Tot 1931 woonden hier de verschillende burgemeesters Bos van Zoetermeer. Na die tijd verhuurde de familie het huis. Toen een nichtje van de burgemeester trouwde, veronderstelde de oom van deze bruid dat het jonge paar wel ‘in het oude huis’ zou gaan wonen. Het huis kreeg hiermee zijn welluidende naam. In de voortuin staan het wapen van de gemeente Zoetermeer en het oude gemeentewapen van Zegwaart. Tot de samenvoeging in 1935 vormde de gemeente Zegwaart gedurende vele eeuwen met Zoetermeer een tweelingdorp. Samen deelden zij de Dorpsstraat. Na ons bezoek aan ’t Oude Huis gaat u rechtsaf de Dorpsstraat in. Het rechthuis van Zoetermeer (Dorpsstraat 18) Op nummer 18 staat het voormalige rechthuis ‘De Gouden Leeuw’ uit de negentiende eeuw. Hier zetelden schout en schepenen eens in de twee weken en spraken recht. Wij moeten ons daarbij bedenken dat de straat waarin u zich nu bevindt onderdeel was van de enige oost-westverbinding tussen Den Haag – Gouda en verder naar Utrecht. De inmiddels zo vertrouwde A 12 was er immers nog niet. Personen die van en naar Den Haag richting het oosten reisden, kwamen door Zoetermeer-Zegwaart. Het zal dus niet verbazen dat deze plaats voor al deze reizigers beschikte over een scala van herbergen en hotels. Eén van dergelijke gelegenheden, met wat meer aanzien, was hotel-restaurant ‘De Gouden Leeuw’. Al in de zeventiende eeuw moet op deze plek een uitspanning hebben gestaan bekend onder de naam ‘De Roode Leeuw’. Deze werd in 1690 doorverkocht voor 650 gulden. Gegevens uit 1715 vertellen ons dat de herberg voor het verpozen van de gasten ook over ‘kolfbanen’ beschikte; met een lengte variërend van 18 tot 24 meter en afgezet met houten schotten. Kolven was ooit een razend populaire sport en heeft iets van doen met het huidige golfen en hockey. Doel is echter om met het juiste effect in drie beurten met een bal paaltjes te raken en in de laatste slag zoveel 3

mogelijk punten te verzamelen. Naast de mogelijkheid om er kolf te spelen en een borrel of een biertje te drinken, konden reizigers hier ook overnachten. Aan het einde van de achttiende eeuw bleek het vooral te gaan om kooplieden, afkomstig uit binnen- en buitenland. Naast herberg deed ‘De Roode/Gouden Leeuw tevens dienst als rechthuis. In 1711 werd hiervan het eerst melding gemaakt. In een grote houten kast in de gelagkamer werd het dorpsarchief bewaard: letterlijk dus in de kroeg! Pas in 1874 kwam aan deze situatie een einde toen de gemeenteraad het pand aan de Dorpsstraat 3 kocht en inrichtte als gemeentehuis. Vanaf de achttiende eeuw beschikte de herberg ook over een waag. Hier konden landbouwgewassen en handelswaren worden gewogen met officieel geijkte gewichten. De Nicolaaskerk (Dorpsstraat 24) Sinds het begin van de Tachtigjarige Oorlog was de viering van de roomskatholieke eredienst officieel verboden. Aanhangers van het katholieke geloof moesten hun bijeenkomsten onopvallend houden. Vanaf 1682 tot 1817 volgden de Zoetermeerse katholieken hun diensten in een schuilkerk buiten het dorp. Aan het begin van de negentiende eeuw was het tij echter zodanig gekeerd dat de katholieken een kerkje aan de Dorpsstraat konden bouwen. Dit kerkje bleek tot twee maal toe te klein. In 1915 werd het probleem opgelost met de bouw in negen maanden tijd van het huidige forse bouwwerk. Bouwpastoor Turnhout zat de werklieden stevig achter de vodden en schroomde niet om zelf de steigers te beklimmen. Ondanks de schaarste vanwege de Eerste Wereldoorlog wist hij overal bouwmaterialen vandaan te halen. Dorpstraat 33 - klooster Het pand is gebouwd in 1817. Eerst diende het als woning, totdat het pand in 1858 werd verkocht aan de Katholieke Kerk. Kort daarop, in 1859, kwamen de zusters Franciscanessen van Oudenbosch er wonen. Zij waren naar Zoetermeer gekomen om hier onderwijs te geven. Vanaf 1860 gaven zij les aan kleuters en meisjes. In 1964 vertrokken de zusters. Vlak voor de verkeerslichten van de kruising waar de Dorpsstraat, de Delftsewallen en de Leidsewallen bij elkaar komen, ligt in het wegdek het wapen van Zoetermeer ingestraat. Na de kruising komt u op de grond het wapen van Zegwaart tegen. De straatnamen Delftsewallen en Leidsewallen - oorspronkelijk doorgaande waterwegen – staan symbool voor de steden waarmee de Zoetermeerse economie gedurende vele eeuwen nauw verbonden is geweest. De Oude Kerk (Dorpsstraat 59) Rechts na de kruising bevindt zich het oudste gebouw van Zoetermeer. Al sinds 1296 is er op deze plek sprake van een kerk voor de parochianen van de tweelingdorpjes Zoetermeer en Zegwaart. Het onderste gedeelte van de toren is het oudste bouwwerk in Zoetermeer en dateert waarschijnlijk nog uit de vijftiende eeuw. Nadat een storm de toren had vernield – en er uiteraard voldoende geld was 4

ingezameld – werd het bovenste gedeelte in 1642 geheel vernieuwd naar een ontwerp van Dirck van Brantwijck uit Delft. Zoetermeerders mogen vooral trots zijn op de achtkantige ‘lantaarn’ in typische renaissancevorm, waarin sinds 1978 het klokkenspel hangt. In de toren hangt ook een luidklok uit 1571, die op de halve uren de tijd aangeeft. Ook bijzonder is het smeedijzeren torenuurwerk uit 1664. Het kerkgebouw zelf, waarin de diensten worden gehouden, is in 1785 geheel vernieuwd; waarbij de toren ongemoeid werd gelaten. De uit Italië afkomstige architect Jan Guidici tekende het ontwerp en verzorgde ook het fraaie interieur dat nog grotendeels in tact is. In 1839 werd hier nog het bijzonder mooie orgel aan toegevoegd. Voor de kerk bevinden zich rustbankjes. Eregraf Voor de kerk ligt een eregraf ter nagedachtenis van gesneuvelden uit de Tweede Wereldoorlog. Opmerkelijk is dat dezen zijn omgekomen aan het slot van de oorlog. Op 29 april 1945 sneuvelden de Zoetermeerse verzetsman en marechaussee Jacob Leendert van Rij en de ondergedoken Amerikaanse vlieger John McCormick tijdens een vuurgevecht met Duitse troepen in het nabij gelegen dorp Zevenhuizen. Op bevrijdingsdag 5 mei 1945 werden Jan Hoorn en Cornelis van Eerden neergeschoten. Op 31 oktober 1945 vond de officiële herbegrafenis plaats in het daarvoor speciaal aangelegde eregraf voor de Oude Kerk. Een gedenksteen liet echter op zich wachten, hoewel het comité vele plannen daarover heeft besproken. Uiteindelijk werd gekozen voor een eenvoudige grafsteen naar ontwerp van Jan Buijs. Op 29 maart 1949 werd deze gedenksteen geplaatst. De nagedachtenis aan de Amerikaanse piloot wordt ook levend gehouden door een Zoetermeerse scoutinggroep die zijn naam draagt. Dorpsstraat 66 Dit huis dateert wellicht uit 1570. Door een verbouwing uit 1924 is het aan de buitenkant echter niet meer te zien. Wanneer de buitensportzaak open is, kunt u binnen nog tekenen daarvan zien. Aan de muur achter de toonbank hangt nog meer informatie over de ouderdom van het pand. De winkel is redelijk toegankelijk. De eerste school in Zoetermeer (Dorpsstraat 70) Links boven in de gevel van Dorpsstraat nummer 70 ziet u een blauwe hardstenen gevelsteen met fraaie versieringen. De tekst die er ooit op heeft gestaan, is helaas verdwenen. De steen bevond zich vroeger boven de ingang van de plaatselijke school met de tekst ‘Schole 1611’. Al voor 1585 heeft op dezelfde plek een school gestaan. De school was eigendom van de kerk en de inkomsten van de vaak enige onderwijzer bestonden uit de jaarlijkse bijdragen van de dorpen Zoetermeer en Zegwaart en wat lesgeld.

5

Het voormalig rechthuis van Zegwaart (Dorpsstraat 78-80) Dit meer dan 300 jaar oude gemeentelijke monument was eeuwenlang de herberg en tegelijkertijd het rechthuis van Zegwaart. Hier zetelden de Zegwaartse schout en schepenen eens in de twee weken en spraken recht. De vroede rechtsprekende vaderen konden na afloop van de bijeenkomsten makkelijk hun dorst lessen. Lange tijd stond de herberg bekend onder de naam ‘De Jonge Prins’. De naam sloeg op stadhouder Willem III (1650-1702), later tevens koning van Groot-Brittannië en Ierland. Aan het begin van de Franse tijd: op 16 april 1795, verschenen in een vergadering van de Zegwaartse municipaliteit (gemeenteraad) afgevaardigden van de patriottische Burgersociëteit met het verzoek het uithangbord van de herberg, waarop een jonge prins stond afgebeeld, te veranderen. Wat gebeurde. Tijdens de Franse tijd luidde daarom de naam van de herberg ‘De Reizende Man’, om na het vertrek van de Fransen weer als ‘De Jonge Prins’ verder te bestaan. Ook hier bevond zich tot 1877 een overdekte houten kolfbaan. De Zoetelaar (Dorpsstraat 99) Dankzij de vestiging van De Zoetelaar is het gebouw van de karakteristieke dorpsschool voor Zoetermeer behouden gebleven. Inclusief het schoolplein, dat nu voor een deel dienst doet als terras en kunstspeelplaats, is het gebouw een gemeentelijk monument. Het schoolbestuur van de christelijke school gaf architect Jan Dekker opdracht voor een nieuw gebouw. Het oude gebouw een eindje verderop in de Dorpsstraat bleek in toenemende mate ongeschikt. In september 1931 vond de officiële opening plaats. Dekker heeft blijkbaar goed naar de meer sombere schoolontwerpen gekeken, want zijn gebruikelijke frivole details zijn hier achterwege gebleven. Het gebouw, met zijn strakke vormgeving en lage dakkapelletjes is een typisch voorbeeld van de Delftse School stijl. In de Zoetelaar is het goed toeven, te meer omdat de Zoetelaar goed toegankelijk is en beschikt over een algemeen toepasbaar toilet. Na een al dan niet kort verblijf, vervolgt u de rondgang door de Dorpsstraat. Bij het eerst volgende pleintje gaat u linksaf, langs het terras van de Pasta Company. De Pasta Company is gehuisvest in een voormalig ander schoolgebouw: dat van de openbare school. Voordat het pand een horecabestemming kreeg, deed het gebouw dienst als muziekschool. U staat even stil bij de gedenksteen op het pleintje dat ons helpt herinneren aan het kasteeltje dat hier heeft gestaan: ‘Huis te Palensteyn’. Vervolgens gaat u (voorzichtig) het bruggetje over de Buurtvaart over en daarna op het voetpad aangekomen, linksaf. Zoetermeer en water De Buurtvaart ligt er nu rustig bij, maar vormde tot na de Tweede Wereldoorlog een belangrijke transportroute. Door de komst van ‘een auto voor iedereen’, aan het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw, zijn wij het een beetje vergeten, maar in het waterrijke Holland speelden waterwegen een belangrijke rol in de transporteconomie. Dorpen zoals Zoetermeer vormden daarbij knooppunten. 6

De Graanschuur (Dorpsstraat 74A achterzijde) De Graanschuur is zo’n gebouw dat onlosmakelijk verbonden was met transport over water. U ziet het gebouw aan uw linkerhand bij het laatste bruggetje, vlak voor het moderne Centrum voor Kunst en Cultuur, rechts van u. De stevige graanschuur – kijkt u maar naar de steunberen in de zijgevels – is gebouwd in opdracht van graanhandelaar Pieter Machiel Lammens, die het huis ervoor aan de Dorpsstraat bewoonde. Decennialang heeft het gebouw dienst gedaan als pakhuis van graan, sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw als pakhuis van kaas. Daarna werd het, na een grondige verbouwing, een kleinschalig theater voor de veel kleinere Zoetermeerse bevolking in die tijd. In de jaren zeventig nodigde de Culturele Kring De Seghbloem hier onder andere Jos Brink en later Youp van ’t Hek uit voor hun try-outs. Het was in die tijd ook één van de weinige plekken in Zoetermeer waar je naar de film kon. Beneden bevonden zich de Kunstuitleen en een café. De horecafunctie lijkt te worden behouden, evenals de kunst, maar graan komt nog slechts in gedestilleerde vorm binnen. Ter hoogte van de Graanschuur bevindt zich een rustbankje. Na het passeren van de Graanschuur komt u bij de Leidsewallen die u voorzichtig oversteekt. Rechts van u kunt u de oversteek geleidelijk maken. Daarna maakt u een keuze om snel binnendoor terug te keren naar het beginpunt, dan wel om een aanvullende rondgang te maken. Deze is echter, vanwege onder meer brughellingen, op een aantal plekken minder toegankelijk. Zonder hulp kan dat wellicht problemen geven. A. Korte route naar het beginpunt Als u de korte route neemt, gaat u links van het restaurant Senang/de Hartstocht de straat in. Verder gaat u met de bocht mee naar links en vervolgt zo via de parkeerplaats uw weg tussen twee huizen om, voorzichtig - via oprit en de fietssluizen - rechtsaf weer de Dorpsstraat te bereiken. Ter afsluiting nog aandacht voor panden waar u al eens langs bent gekomen: Dorpsstraat 28, 30 en 32. Deze gebouwen dateren van kort na de Franse tijd; toen Nederland samen met de Zuidelijke Nederlanden (het latere België) één koninkrijk vormde. Deze drie vrijwel identieke huisjes met hun schilderachtige gevels geven een goed beeld van het negentiende-eeuwse Zoetermeer. Het eerste pandje, nummer 32, was van gemeentesecretaris en notaris Isaac Molenaar. Dit kleine huisje is voorzien van opvallend rijk uitgevoerde omlijstingen van de deur en de ramen. Dezelfde Molenaar was opdrachtgever voor de bouw van pand nummer 30. Het huis heeft mooie glas-in-loodramen en – net zoals nummer 28 – een gepleisterde gevel met ingekraste groeven. Deze groeven zijn aangebracht om de indruk te wekken dat de gevel uit natuursteen is opgebouwd. Het pleisterwerk van alle drie de panden is 7

echter pas in de twintigste eeuw aangebracht. In de aanzetten tot de geveltop van nummer 30 is het bouwjaar 1820 vermeld. Het laatste pandje, nummer 28, heeft dienst gedaan als woning voor de kosters van de Nicolaaskerk. Even verderop bent u weer terug bij ’t Oude Huis. B. Extra rondgang: Langs de Grote Dobbe Na het oversteken van de Leidsewallen gaat u rechtsaf; langs het water. Het water van de Leidsewallenwetering vormde daar ooit het haventje van Zoetermeer en Zegwaart. Aan het einde gaat u het bruggetje over – pas op met de helling – om vervolgens kort daarna weer links een bruggetje over te gaan dat u toegang verschaft tot het Marseillepad. Links van u ligt een grote plas water: de Grote Dobbe. Ook het dorp Zegwaart had een plas water, maar kleiner van omvang: de Kleine Dobbe. Dergelijke plassen open water speelden tot minder dan honderd jaar geleden een belangrijke rol in ieder dorp. Het water werd gebruikt als drinkwater voor het vee, om kleding te wassen en als bluswater bij brand. En voor de klimaatsverandering was het tijdens de winter regelmatig een ontmoetingsplek voor ijspret. Iedereen die kon worden gemist, kreeg dan een middag vrij. Soms werden er in hele strenge winters, zoals die van 1929 en 1947, op het ijs van de Grote Dobbe wedstrijden in het ringsteken gehouden. Niet te paard, maar achter een paard; vanuit de arrenslee. Door het aanleggen van een gemeenschappelijke waterleiding werden de dobbes overbodig en zijn zij in vele dorpen gedempt. In Zoetermeer is dat gelukkig niet gebeurd. De watermassa van de Grote Dobbe heeft nog een andere functie. De Dorpsstraat is aangelegd op veengrond door deze grond te verhogen met: veengrond. Veen werkt echter als een spons en zodra het water verdwijnt, klinkt het veen in. De plantenresten oxideren bovendien in de buitenlucht. De Grote Dobbe houdt als het ware de ondergrond van de Dorpsstraat voldoende nat. Aan het Marseillepad zijn op diverse plaatsen rustbankjes. U vervolgt uw pad rond de Grote Dobbe en richt uw blik voor een tweede keer op een nieuw gebouw in Zoetermeer. Aan de Markt ligt de opvolger van de rechthuizen, zoals u die in de Dorpsstraat heeft gezien: het nieuwe gemeentehuis van groeistad Zoetermeer. Het gemeentehuis is gebouwd aan het einde van de vorige eeuw en verdeeld over twee panden, die door luchtbruggen onderling met elkaar zijn verbonden. Naast het stadhuis met de raadzaal is er de stadhuistoren. Vanaf de hoogste verdiepingen van deze toren kunnen gemeenteambtenaren goed aanschouwen hoe de stad er bij ligt. Zowel het stadhuis als de stadhuistoren beschikken over een algemeen toepasbaar toilet. Vanwege het hoogteverschil op het kunstmatig eiland in de Dobbe volgt u het cirkelvormig pad langs het water. Aan het einde daarvan passeert u aan uw rechterhand boerderij ‘de Vlaming’. 8

Boerderij ‘de Vlaming’ (Vlamingstraat 2/4) Een gevelsteen aan de zijkant van dit prachtige pand memoreert de bouw in 1850 van dit herenhuis. De opdrachtgever was destijds Adrianus Koetsier. Vijfentwintig jaar later werd het huis uitgebreid, waarvan een tweede steen getuigt. Ditmaal in de achtergevel. Het initiatief voor de uitbreiding kwam van Leendert Koetsier. Het huis werd hiermee wat betreft woonoppervlak verdubbeld. Vroeger stonden voor het pand enkele reusachtige kastanjebomen die zo waren gevormd dat zij in zomer de felste zonnestralen tegenhielden. Deze bomen zijn aan het einde van de Eerste Wereldoorlog vroegtijdig in de kachel beland. De huidige eigenaar heeft leilinden voor zijn huis gepland. De boerderij is inmiddels een gemeentemonument. In de omgeving van de boerderij is het één en ander gewijzigd. De belangrijkste ontwikkeling is de onderbreking van de Vlamingstraat voor de aanleg van een ringspoorlijn door Zoetermeer. Vroeger bekend onder de naam Sprinter, onderdeel van de Nederlandse Spoorwegen. Inmiddels bekend onder de naam RandstadRail, onderdeel van de HTM. Waar vroeger de Vlamingstraat en de Dorpsstraat precies in elkaars verlengde lagen, maakt de straat nu een merkwaardige bocht onder een spoorwegtunneltje door. Het is een steile hellingbaan en enigszins onoverzichtelijk. U kunt dat zien als u na de boerderij ‘de Vlaming’ links afslaat de Dorpsstraat in. Visvliet (Dorpsstraat 6) Na het passeren van de Dorpsbrug (jaren ’30) – denkt u om de helling – staat aan uw linkerhand een eenvoudig maar stijlvol monument. Ooit de ‘plaisante en vermakelyke buytenplaets’ Visvliet geheten. Vermoedelijk gebouwd voor 1728. Het gebouw is een symbool van een functie die landbouwdorp Zoetermeer in de achttiende eeuw ook had: lustoord voor de welvarende notabelen uit Den Haag en Delft, die zich een (omvangrijke) buitenplaats konden permitteren. Hoewel nooit zo indrukwekkend als de paleisjes van de rijke Amsterdamse kooplui langs de Vecht, stonden er meerdere van dit soort panden op Zoetermeers grondgebied. Tot 1773 was Visvliet eigendom van de Haagse dame Johanna Clasina StephanijLaverdure. Bij het huis hoorden moestuinen, een boomgaard èn een theehuisje, het symbool van de bijzonder welgestelden. Aan het begin van de twintigste eeuw kwam men zich hier nog steeds verpozen. Het heette toen café Zomerzorg en voor de deur stonden tafels en stoeltjes en een, voor die tijd, zeer modern fietsenrek. Vijftig meter verderop bent u weer bij ’t Oude Huis.

9

Bronnen: Historisch Genootschap Oud Soetermeer, De geschiedenis op straat Een ontdekkingstocht langs de Zoetermeerse cultuurhistorie, Zoetermeer, 2006. Vermeulen, T, Vijf meter onder N.A.P, Historisch Genootschap Oud Soetermeer, Zoetermeer, 2005. ’t Seghen Waert, uitgave van het Historisch Genootschap Oud Soetermeer, augustus 2008. Wie al lezend meer wil weten van de geschiedenis van Zoetermeer: de volgende publicaties van het Historisch Genootschap Oud Soetermeer zijn verkrijgbaar: • • • •

• • • • • • • • •

Samen onder één dak (1995): Geschiedenis van de Adventkerksgemeente en de Remonstrantse kerk. € 4,-. Zeventien Zoetermeerse kerken (1998)*: Alle kerkgebouwen in Zoetermeer. € 3,-. Dorp in oorlog: Zoetermeer 1940-1945 (2000)*: De tweede wereldoorlog in Zoetermeer uitgebreid belicht. € 22,-. De geschiedenis op straat, een ontdekkingstocht langs de Zoetermeerse cultuurhistorie (2001, verbeterde herdruk 2007): beschrijving van de 286 belangrijkste cultuurhistorische elementen in Zoetermeer, met vijf wandel- en fietsroutes (met kaart), € 12,50. Verstopt achter de voordeur (2001)*: interieurs te Zoetermeer-Zegwaart rond 1900, € 3,-. De kerk van Crooneveen: historisch en archeologisch onderzoek naar de Zoetermeerse schuurkerk (2002). Met kleurenomslag en full colour afbeeldingen. € 9,80. De Zoetermeersche Handelscourant (2002)*: fraaie advertenties en berichten uit de jaren 1910-1970. € 0,50. Een klassiek juweel: de Oude Kerk in Zoetermeer (2002)*: veel aandacht voor de bouwhistorie, het interieur en de kerkelijke geschiedenis. € 7,Zoetermeersche Boerencourant (2003)*: boerenleven tussen 1910 en 1970 in foto’s en interviews. € 0,50. Een kasteel in de Dorpsstraat (2004)*; eigenaren en bewoning van het voormalige Huis te Palenstein in Zoetermeer vanaf de 14de eeuw, met kleurenomslag en full colour afbeeldingen. € 9,80. Missing in Action (2005); neergestorte Amerikaanse bommenwerpers bij Zoetermeer 1943-1945, € 7,50. Vijf meter onder N.A.P. (herziene herdruk 2005)* Duizend jaar leven met en de strijd tegen het water in Zoetermeer. € 7,50. Verzuild Verenigd (2005)* Kerkelijk verenigingsleven in Zoetermeer 1870-1970, € 14,-.

10

• • • •

Feesten in Zoetermeer (2006)* Eeuwen genieten met kolf, rederijkers, fanfare, carnaval en ijs, € 7,50. Schuimend Vuil (2006)* Geschiedenis rioolwaterzuiveringsinstallatie in Zoetermeer, € 1,Zoetermeer in de groei 1950-2000 (2008, 2de druk) Fotoboek over de uitgroei van Zoetermeer naar stad, € 18,50. 75 jaar Spar, van Zegwaart naar Beijing (2007) Ontwikkeling van kruideniersketen Spar, opgericht te Zegwaart in 1932, € 22,50. Jan Dekker architect en gemeenteopzichter; zijn leven en werk (2007), € 14,-. Sporen van historisch Zoetermeer,

De met een * gemerkte publicaties zijn samen met de Gemeente Zoetermeer uitgegeven. Tevens is verkrijgbaar een Verjaardagskalender met historische foto’s, € 5,-. De publicaties zijn te koop in geselecteerde Zoetermeerse boekhandels, bij het Stadsmuseum en bij het Historisch Genootschap Oud Soetermeer. Historisch Genootschap Oud Soetermeer Dorpsstraat 7 2712 AB Zoetermeer www.oudsoetermeer.nl [email protected]

11

Openingstijden Stadsmuseum Het Stadsmuseum Zoetermeer is geopend: Dinsdag tot en met vrijdag 11.00-16:00 uur. Zaterdag en zondag 13:00-17:00 uur. www.stadsmuseumzoetermeer.nl [email protected] Openingstijden Lunchcafé De Zoetelaar: Maandag 11:30 –17:30 uur Dinsdag tot en met vrijdag 10:00 – 17:30 uur Zaterdag 10:00 - 17:00

12