Tijdsbeeld van de transitie naar de Next Economy in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en de Drechtsteden

Magazine II 2015 | Stichting Platform Digital Manufacturing

Tijdsbeeld van de transitie naar de Next Economy in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en de Drechtsteden

Getting Smart Magazine

Getting Smart Tijdsbeeld van de transitie naar de Next Economy in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en de Drechtsteden.

Bericht van de initiatiefnemers Voor u ligt de tweede uitgave van onze zoektocht naar de impact van de derde Industriële Revolutie, ook wel de Next Economy genoemd. In dit magazine willen wij aan de hand van interviews en gesprekken een tijdsbeeld schetsen van de status van de transitie. Toen wij ons eerste magazine “Rotterdam Rijnmond Ontwikkelt” in juni 2013 lanceerden gaven we al aan dat de transitie naar de Next Economy snel zou gaan. Nu, 2,5 jaar later blijkt hoe snel het daadwerkelijk gaat. Een korte inventarisatie, middels desk research, toonde al meer dan 50 publieke en private netwerken die inspelen op de transitie. Maar ook kondigen nieuwe (product)innovaties en vormen van dienstverlening zich bijna dagelijks aan. De titel van ons magazine is ook veelzeggend: de scope is verruimd naar de gehele Metropoolregio Rotterdam Den Haag en de Drechtsteden. In veel van de artikelen wordt gesproken over de noodzakelijkheid van een goede samenwerking vaak in Triple Helix verband, maar ook door individuele ondernemers die elkaar steeds meer moeten opzoeken om hun organisatievorm of verdienmodel succesvol te transformeren. Bij de transitie is het toverwoord co-creatie en dat proberen wij als Stichting Platform Digital Manufacturing overal te entameren. Partijen bij elkaar brengen, nieuwe netwerken en samenwerkingsverbanden creëren om de nieuwe economie te stimuleren, dat zijn belangrijke onderdelen van onze missie. Wij hopen dat u door het lezen van dit magazine een goed beeld krijgt van de lopende initiatieven en inspiratie en aanknopingspunten vindt om zelf ook actief bij te dragen aan de transitie naar de Next Economy. Wij hebben in ieder geval al weer nieuwe plannen voor het vervolgtraject. We nodigen u uit om u daarbij aan te sluiten. Wij danken iedereen die heeft bijgedragen aan de totstandkoming van dit magazine en rekenen er op u allen volgend jaar in de volgende fase weer te ontmoeten.

René Dukker Carol Hol

2


Colofon

Inhoudsopgave

Achter de schermen: Getting Smart

16

Hans Borsje VolkerWessels Vastgoed

24

Bert van de Burgt, Hans Tanis, Richard Korteland Wethouders Drechtsteden

104

Nol Hendriks en Aldert de Vries Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

110

Eric Faassen Gemeente Capelle aan den IJssel

116

Hans Beekman Gemeente Rotterdam / MRDH

120

Ingrid van Engelshoven Gemeente Den Haag

124

Jeroen Chabot Willem de Kooning Academie

130

Ronde tafel gesprek

134

Ab van der Touw EPZ

138

Andrea Kaim-Lamers en Herman Klop Albeda - Zadkine

142

Mo Radjab MijnKassabon Marie-Claire van Doremalen en Fred van Kesteren Koninklijke Metaalunie / OTIB

Redactie: René Dukker Jacco Hokke Carol Hol Vivian Kowalski Sanne Pheninckx

Kees Machielse en Peter Troxler Hogeschool Rotterdam André van der Leest Teqnow Fred van Beuningen Clean Tech Delta

Opmaak en vormgeving:

Marlous de Vries en Rein Meester Da Vinci College

www.amd.nl Tristan Hoogendoorn Magazine bestellen: [email protected] Afhankelijk van oplage, prijs in overleg.

98

Frank van Oort ESE

Alexander Rinnooy Kan en Albert Boogaard Big Data Alliance

Hoofdredactie: René Dukker

94

10

Arie van Tilborg Grafisch Lyceum Rotterdam

J.P. Balkenende IABR

Adres: Westersingel 96 3015 LC Rotterdam t 010-440 11 40 www.gettingsmart.nl

90

Henk Volberda RSM

Yuri van Geest Singularity University Dit is een uitgave van: Stichting Platform Digital Manufacturing

6

Bart Kuipers ESE

Cyrille Depondt Weelec

30

40

46

52

58

70

76

82

86

Copyrights: Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd, in welke vorm dan ook, zonder uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

5


“ Rotterdam moet een voorbeeld worden

Een kijkje achter de schermen bij Getting Smart; in gesprek met de organisatoren.

In een interview spreken we met de initiatiefnemers van Getting Smart: René Dukker en Carol Hol. Ze vertellen hoe zij zelf aankijken tegen de Next Economy en lichten toe hoe Getting Smart is ontstaan. Een interessant kijkje achter de schermen.

van de transitie naar de Next Economy” Wat is de leukste ervaring geweest in jullie samenwerking? René: “Voor mij was het ontzettend inspire-

Nieuwe verdienmodellen

we meer aandacht aan praktische toepas-

rend om te spreken met partijen die al met

Carol: “De bewustwording van de nieuwe

singen en de implementatie hiervan op grote

de transitie bezig waren en met vol enthousi-

ontwikkeling was in het begin nog heel erg

schaal. Er komt steeds meer bewustwording

asme over het onderwerp spraken. Hierdoor

gering. Eén van de eerste bedrijven waarmee

van de transitie naar de Next Economy.

kregen we echt het gevoel dat er iets gaande

wij in aanraking kwamen was het bedrijf

Daarom is het van belang om nu te kijken

was. Dat bleek ook toen we ons eerste

3D-Project in Capelle aan den IJssel.”

hoe de regio de transitie strategisch gaat

magazine, Rotterdam Rijnmond Ontwikkelt,

Hoe hebben jullie elkaar leren kennen?

aanpakken. Daarnaast valt op dat de

lanceerden. Bij de lancering bij de Kamer

René: “Dit is een goed voorbeeld van een

verhalen die we vertelden in het eerste

van Koophandel kwamen er 180 man op af.

bedrijf dat hun verdienmodel heeft aange-

magazine alweer bijna achterhaald zijn.

Vervolgens hebben we dit doorgezet naar

past aan de transitie. Zij kwamen oorspron-

Dit geeft aan hoe snel de transitie naar een

het tweedaagse Congres: Printing the City

kelijk uit de grafische sector en zagen hun

nieuwe economie gaat. Er zijn natuurlijk nog

dat in november 2013 ging over 3D-printing

markt langzamerhand opdrogen. Ze zijn zich

steeds veel marktsegmenten die wat minder

en Circulaire Economie. Door allerlei kleine

vervolgens, door hun kennis van digitalise-

snel mee gaan, zoals de olie gerelateerde

initiatieven groter op de kaart te zetten en

ring, gaan verdiepen in 3D-printing. Een aan-

markten, maar op een gegeven moment is

partijen samen te brengen is het geheel in

tal jaar later is het bedrijf volledig omgegooid

er geen ontkomen meer aan en moeten

stroomversnelling gekomen.”

en maken ze toepassingen voor de medische

bedrijven mee in de transitie.”

sector, geprint in 3D. We hopen dat veel

René Dukker - Carol Hol Stichting Platform Digital Manufacturing

René: “Ik weet nog dat we in 2012 actief

Carol: “Wat mij bij de eerste kennismaking

Carol: “Als je een nieuw onderwerp op-

waren met het magazine Rotterdam, dat

met René opviel is dat we iets gemeenschap-

pakt, merk je al snel genoeg of je iets groots

ging over projectontwikkeling en vastgoed.

pelijks hadden, namelijk een soort jongens-

in handen hebt. Wij hoorden zelfs bij het

Als je de twee magazines met elkaar

congres, Printing the City, vond in Ahoy

Wij deden als communicatiebureau het

avonturisme naar nieuwe technologieën.

100ste gesprek nog nieuwe en verrassende

vergelijkt, wat zijn dan de grootste verschil-

plaats. Daar kwamen vooral mensen op af

design en Carol organiseerde rondetafelge-

We zagen allebei dat technologie vernieuw-

dingen. Dat is ontzettend inspirerend. Dan

len in de manier waarop jullie over de Next

die nieuwsgierig waren, maar trok nog niet

sprekken. Op een gegeven moment stopte

ing bracht en dat het maatschappelijke

weet je dat je iets te pakken hebt dat de

Economy schrijven?

echt bedrijven die al in de industrie bezig

de uitgever met het uitgeven van het ma-

kwesties, zoals grondstof schaarste en milieu-

toekomst van deze stad gaat bepalen.

gazine. Wij hebben toen gezocht naar een

belasting, zou kunnen oplossen. Daarnaast

We zagen allebei dat Rotterdam daarmee

René: “Het grootste verschil is dat het eerste

3rd Rev Xperience, in het Vierhavensgebied

manier om het magazine vanuit een andere

zagen we dat onze ‘oude’ economie niet

hoge ogen zou kunnen gooien.”

magazine vooral visies liet zien. Nu besteden

gehouden en was de belangstelling al een

context op de markt te zetten. Ik heb contact

meer goed werkte. Vanuit onze achtergrond

opgenomen met Carol en we zijn gaan spar-

wilden we graag dat Rotterdam hierop

ren waar de economie in onze regio profijt

zou aanhaken. We zijn allebei opgegroeid

van kon hebben. Zo kwamen we op de derde

in Rotterdam en hebben met de paplepel

Industriële Revolutie met als icoon

ingegoten gekregen dat de stad opnieuw

3D-printing. We hebben ons netwerk ingezet

opgebouwd moest worden. Daar willen we

en zijn samen dit nieuwe avontuur begon-

ook nu nog onze energie in stoppen.

nen. We zijn gaan praten met mensen bin-

Dat schept een band. Nu, 3 jaar later,

nen en buiten de regio en vervolgens inter-

zitten we nog steeds met elkaar aan tafel.”

bedrijven dit voorbeeld volgen.”

Carol: “De bewustwording van de transitie zie je ook binnen het congres zelf. Het eerste

waren. Vorig jaar hebben we,

nationaal. In een aantal maanden tijd hadden we met zo’n 120 personen gesproken. Daar lag de basis van onze samenwerking.”

6

Getting Smart

Getting Smart

7


stuk groter. Als je kijkt naar Getting Smart

overhandigd aan burgemeester Aboutaleb.

René: “Een mooi voorbeeld hiervan is de

Wat kunnen deze samenwerkingen

het een enorme impact heeft op de manier

op 19 november trekken we verreweg de

Hij hield toen een dijk van een verhaal over

samenwerking met The Hague Security

de regio brengen?

waarop wij onze steden gaan ordenen.”

meeste aandacht en is het publiek veel meer

de re-industrialisatie van steden. Dit sloot

Delta. De Next Economy wordt aangestuurd

samengesteld. Zo komen er (internationale)

naadloos aan op ons manifest. Hij heeft toen

door de digitale revolutie. Dat betekent

René: “We hebben het over de Next

René: “De afgelopen decennia zijn we

bedrijven, overheden, onderwijsinstellingen

aangegeven mee te helpen Rifkin naar onze

dat eigenlijk alles wat je produceert, maar

Economy. Dus alles gaat de komende jaren

bezig geweest om deze stad opnieuw op

en innovatieve start-ups. Dit laat zien dat de

stad toe te trekken.

ook dienstverlening, overwegend digitaal

anders uitzien: we zullen minder fossiele

te bouwen na het bombardement,

gebeurt. Hierdoor gaan enorme hoeveel-

brandstoffen hebben, we zullen energie

inmiddels staat die stad er. Met de

René: “We hebben vorig jaar niet alleen het

heden informatiestromen over het internet

op een andere manier moeten opwekken,

transitie naar de Next Economy moeten

transitie steeds prominenter wordt op de agenda van verschillende domeinen.”

congres 3rd Rev Xperience georganiseerd

waardoor het risico voor cybercriminaliteit

we gaan naar een circulaire economie en we

we er voor zorgen dat de bedrijvigheid

Stichting Platform Digital Manufacturing

maar we zijn ook de avond voor het congres

toeneemt. Beveiliging is daarom een belang-

gaan straks nog meer gebruik maken van het

die er nu is aangepast wordt aan de

gaan varen met Jeremy Rifkin samen met de

rijk onderdeel binnen de Next Economy.”

internet. Daar ontstaan enorme datastromen

nieuwe economie. Zo kunnen we als

René: “Na ons eerste congres in 2013

sleutelfiguren van de gemeente Rotterdam,

voor. Als je er voor zorgt dat de infrastruc-

regio onze belangrijke functie binnen

hebben we de Stichting Platform Digital

Deltalinqs, het Havenbedrijf, Rotterdam

Samenwerking is onontbeerlijk

tuur daar klaar voor is en dat er voldoende

Europa blijven behouden.”

Manufacturing opgericht. In samenspraak

Partners en CIC. De volgende avond hebben

René: “Wat wij doen is voortdurend partijen

expertise is op het gebied van Big Data dan

met de gemeente hebben we twee belang-

we het slotdiner gehouden in de burgerzaal

bezoeken en enthousiasmeren om die

kun je daarvandaan heel veel nieuwe

Carol: “Dat betekent dat je niet alleen in

rijke punten gedefinieerd. Zo is er behoefte

in samenwerking met burgemeester

samenwerking aan te gaan. We proberen al-

business modellen ontwikkelen.

vastgoed en in infrastructuur moet denken

aan continuïteit waarbij kennis wordt

Aboutaleb die Jeremy Rifkin als

lerlei dwarsverbanden te leggen die mensen

We kunnen een belangrijke rol spelen

maar ook vooral de digitale infrastructuur

gedeeld, mensen bij elkaar worden gebracht

hoofdgast heeft ontvangen.”

zelf niet eens direct zien. Doordat we op

in de wereld niet alleen als logistieke-,

en Internet of Things. Het zou mooi zijn

deze manier werken creëren we een soort

maar ook als digitale hub.”

als Rotterdam in samenwerking met de

en een jaarlijks terugkerend groot Carol: “Daar is de kiem gelegd van wat nu

voedingsbodem om plannen direct naar een

aan een soort toekomstagenda voor de stad

de Next Economy heet. Vanaf toen is het ver-

hoger niveau te tillen, bij de Triple Helix.

Rotterdam. Dat is ons manifest, Rotterdam

langen ontstaan om het initiatief ook breder

Maakstad, geworden dat we een half jaar

te trekken. Dit is inmiddels steeds beter aan

later hebben uitgebracht. Hiervoor hebben

evenement. Ten tweede bleek er behoefte is

regio zich daarin specialiseert waardoor

Toekomst

Rotterdam zich bijvoorbeeld kan positioneren

Carol: “Dat is inderdaad een mooi vooruit-

als: The Smart Making Region in the World.

Carol: “Het gaat verder dan alleen men-

zicht. Wij zijn goed in dingen maken en moe-

Het zou prachtig zijn als wij een voorbeeld-

het lukken. Er haken partijen uit de metro-

sen bij elkaar brengen. Het zijn specifieke

ten hier nog beter in worden. Wat wij graag

functie kunnen hebben in hoe een (haven)

we met jonge en de meer gevestigde partijen

poolregio’s aan, maar ook ministeries, zoals

netwerken die wij proberen te creëren. Het

willen als stichting is dat wij blijven agende-

stad met de transitie omgaat. We moeten

uit de maakindustrie gedebatteerd over hun

het Ministerie van Binnenlandse- en Econo-

zijn volgens mij netwerken die met hun eigen

ren in onderwerpen waarvan wij denken dat

ons vasthouden aan ons eigen DNA:

visie op hun eigen toekomst en die van

mische Zaken. Dat is een mooie ontwikke-

competenties en specialisaties de regio sterk

ze de komende jaren van belang zijn. In ons

het maken van dingen. Je moet gebruik

Rotterdam en de regio.”

ling omdat andere regio’s, zoals Leiden en

kunnen maken om echt goed te worden in

congres proberen we daar aandacht voor te

maken van de authenticiteit in je stad

Drechtsteden, veel extra kennis inbrengen.

de Next Economy.”

vragen. Dat is ook een deel van mijn eigen

en die laten aansluiten op de nieuwste

Jeremy Rifkin

Bijvoorbeeld over duurzaamheid en de ma-

motivatie. Ik denk dat technologie onze stad

ontwikkelingen.”

Carol: “We hebben dit manifest in het

ritieme industrie. Het nationale belang komt

veel vooruitgang kan brengen en ik denk dat

Stadslab van de Hogeschool Rotterdam

zo veel breder in beeld.”

8

Getting Smart

“De afgelopen decennia zijn we bezig geweest om deze stad opnieuw op te bouwen na het bombardement”

Getting Smart

9


1 Het innovatievermogen van

met externe partners om hun innovatiesnel-

Nederlandse bedrijven realiseren meer

Nederlandse bedrijven is gestegen.

heid te verhogen”. Deze 8% toename in

innovaties, maar de daling van investeringen

De hoeveelheid producten dienstinnovaties

investeringen in Onderzoek & Ontwikkeling

van Nederlandse bedrijven is het afgelopen

in Nederland beter renderen en vaker leiden

jaar gestegen. Uit de Erasmus Concurrentie

tot de introductie van nieuwe producten en

in technologische innovatie zet zich voort.

en Innovatie Monitor komt naar voren dat

diensten.

aandacht voor de zachte kant van innovatie (sociale innovatie) heeft er toe geleid dat

de hoeveelheid totaal nieuwe producten en diensten (‘radicale innovatie’) die Neder-

2 Investeringen in onderzoek en

landse bedrijven hebben geïntroduceerd is

ontwikkeling (R&D) en in informa tie en communicatietechnologieën (ICT) zijn dit jaar opnieuw gedaald.

gestegen met 3,5% over het afgelopen jaar. De hoeveelheid verbeterde producten en diensten (‘incrementele innovatie’) is in dezelfde periode toegenomen met 5,2%. Prof.

Het onderzoeksinstituut INSCOPE: Research for Innovation (www.erim.eur. nl/centres/inscope/) van de Erasmus Universiteit Rotterdam voert jaarlijks de Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor uit. Het onderzoek staat onder leiding van Prof.dr. Henk W. Volberda van Rotterdam School of Management, Erasmus University (RSM). De resultaten van het onderzoek en het meest innovatieve bedrijf van Nederland zijn op donderdag 19 november bekend gemaakt op het Innovation Festival 2015 in de Rotterdam Science Tower (www.gettingsmart.nl). Het rapport heeft als voornaamste bevindingen:

10

Smart Industries

Henk Volberda

dr. Henk Volberda, eindverantwoordelijke

Desalniettemin zijn de investeringen van Ne-

van dit onderzoek, geeft aan dat “door een

derlandse bedrijven in onderzoek en ontwik-

aantrekkende economie en een toenemend

keling (R&D) het afgelopen jaar met 1,9%

consumentenvertrouwen bedrijven weer

gedaald naar gemiddeld 2,4% van de omzet.

meer producten dienstinnovaties durven te

Bij informatie en communicatietechnologieën

introduceren”. Volberda geeft ook aan dat

(ICT) is er een daling waarneembaar van

de stijging in de realisatie van producten

1% naar 2,2% van de omzet. Deze dalende

dienstinnovaties vooral verklaard kan worden

trend in investeringen in technologische

“doordat de meeste bedrijven management-

innovatie is al gaande sinds 2009. Henk Vol-

lagen hebben geschrapt, minder hiërarchisch

berda geeft aan dat deze dalende trend “een

georganiseerd zijn, en vaak samenwerken

bedreiging kan vormen voor het innovatie-

“ Het lage niveau van investeringen in technologische innovatie door Nederlandse be drijven voorspelt een laag innova tieniveau in de toekomst.”

Smart Industries

11


en concurrentievermogen van het Nederland-

van bedrijven kunnen leiden tot de intro-

4 Disruptieve innovaties zijn vooral

bezorgingsdienst Takeaway.com, zoeken

se bedrijfsleven Het duurt minstens 5 a 10

ductie van dergelijke disruptieve innovaties.

analyse platform Elasticsearch, cloud-based

jaar voordat een investering in een nieuwe

De dominante opvatting is dat investeringen

te vinden in de high tech sector en bij startups.

technologie leidt tot een commercieel suc-

in nieuwe technologieën zoals Internet of

cesvol product of dienst. Het lage niveau van

Things, Big Data, 3D printing en robotisering

Vooral bedrijven in de high tech sector zijn

Computing, veilingsite Catawiki en testplat-

investeringen in technologische innovatie

de belangrijkste voorwaarde is voor disrup-

met gemiddeld 18,7% meer actief met

form Wercker.

door Nederlandse bedrijven voorspelt een

tieve innovatie. De resultaten van de Erasmus

disruptieve innovatie ten opzichte van het

laag innovatieniveau in de toekomst.”

Innovatie Monitor laten daarentegen zien dat

landelijke gemiddelde. Bedrijven in de secto-

5 Weten wat er leeft op de

technologische innovatie relatief gezien voor

ren energie, logistiek, en financiële dienstver-

3 Disruptieve innovatie vraagt om

40% bijdraagt aan de realisatie van disrup-

lening/verzekering zijn relatief weinig actief

werkvloer is van belang om meer radicale innovaties te realiseren.

meer dan alleen technologische innovatie.

tieve innovaties. Innovatieve manieren van

met disruptieve innovaties. Volgens Volberda

managen, organiseren, werken en samen-

“vergroten de hoge mate van ontwikkelin-

Uit het onderzoek komt naar voren dat het

werken, dat wil zeggen sociale innovatie,

gen in de high tech sector de mogelijkheden

in beschouwing nemen van de behoeften,

Veel markten en sectoren krijgen vroeg of

dragen voor 60% bij aan de realisatie van

en de noodzaak om disruptieve innovaties te

gevoelens, en opvattingen van medewerkers

laat te maken met innovaties die de bestaan-

disruptieve innovaties. Henk Volberda; “Juist

realiseren om zo een relevante marktspeler te

door het management van relatief groot

de concurrentieverhoudingen fundamenteel

bedrijven die in een redelijke mate investeren

blijven.”

belang is om radicale producten dienstin-

veranderen of zelfs teniet kunnen doen, de

in technologische innovatie en zeer actief

Daarnaast komen disruptieve innovaties

novaties te realiseren. Van de vier afzonderlijk

zogeheten disruptieve innovaties. Zo zien we

zijn met sociale innovatie kennen een hogere

vooral voor bij startups (gemiddeld 11%

bekeken stakeholders – aandeelhouders,

in Nederland vanuit het niets nieuwe sharing

mate van disruptieve innovaties. Bedrijven

boven het landelijk gemiddelde) en juist

concurrenten, medewerkers, klanten –

business modellen ontstaan (Uber, Airbnb,

die gekenmerkt worden door visionair leider-

minder naarmate organisaties ouder worden.

draagt een focus op medewerkers met 44%

Helpling, Peerby) die een disruptie te weeg

schap, continue op zoek zijn naar nieuwe

Volgens Henk Volberda laat dit zien dat

bijna de helft bij aan radicale innovaties.

hebben gebracht in de taxi branche, de

businessmodellen, en samenwerken met

“startups meer geneigd zijn om disruptieve

Henk Volberda geeft aan dat “aandacht voor

hotel business, de schoonmaakbranche en

klanten, leveranciers en kennisinstellingen

innovaties te realiseren en kunnen ze daarom

medewerkers over wat er leeft binnen de

doe-het-zelf ketens. In de Erasmus Innovatie

realiseren tot gemiddeld 45% meer

voor grote bedrijven een interessante optie

organisatie van belang is om barrières voor

Monitor is onderzocht welke eigenschappen

disruptieve innovaties.”

zijn om hun innovatiesnelheid te verhogen.”

radicale innovatie weg te nemen en om meer

Steeds meer grote Nederlandse onderne-

inzicht te krijgen in de mogelijkheden om

mingen beseffen dat zij niet kunnen blijven

radicale innovaties binnen de organisatie te

volstaan met het opschalen van hun be-

realiseren. Medewerkers staan veel dichter

staande business model. Shell introduceerde

bij de klant of leverancier en hebben daarom

een grootschalig Game Changer programma,

vaak goede ideeën die onvoldoende worden

Sanoma een Innovation Lab voor nieuwe

benut.”

appbouwer Mendix, online reisbureau Travelbird, systeemsoftware-ontwikkelaar Bright

startups in online publishing, DSM een Innovation Centre dat jaarlijks 20% van de

6 Organisaties met aandeel-

jaarlijkse omzet uit eco-inovations moet

houders realiseren minder radicale innovaties.

halen, Philips een Accelerator programma voor ‘break-through’ innovations in health

12

Smart Industries

tech, en Unilever een Sustainable Living Plan

In vergelijking met organisaties zonder

om de omzet te verdubbelen met milieu-

aandeelhouders realiseren bedrijven met

vriendelijke en maatschappelijk verantwoorde

aandeelhouders gemiddeld 3,5% minder

doorbraken in voeding. Tegelijkertijd zien

radicale innovaties. Uit de Erasmus Concur-

we dat buitenlandse investeringsfondsen

rentie en Innovatie Monitor komt ook naar

Nederland hebben gevonden en meer dan

voren dat organisaties die wel aandeelhou-

500 miljoen investeerden in Nederlandse

ders hebben gemiddeld 6% minder ver-

startups, zoals internetkassa Ayden, thuis-

nieuwend leiderschap vertonen en minder

“ Vaak goede ideeën die onvoldoende worden benut.” Smart Circularity

13


actief zijn (tussen de -4,2% en -6,8%) met

7 Maatschappelijk verantwoord

hulpmiddelen en een rechtvaardige verdeling

maatschappelijk verantwoord ondernemen.

van middelen. Bedrijven die de intentie heb-

Ook zijn deze organisaties gemiddeld 9,7% meer gericht op concurrenten, 4,7% minder gericht op klanten, en 3,5% minder gericht op hun medewerkers. Henk Volberda licht toe: “Organisaties met aandeelhouders zijn

ondernemen leidt tot meer product-, diensten disruptieve innovaties, maar vraagt vooral om innovatieve manieren van managen en organiseren (sociale innovatie).

over het algemeen meer gericht op korte

ben om maatschappelijk verantwoorden te ondernemen en die zich daarnaar gedragen realiseren respectievelijk tussen de 22,5% en 29,8% meer radicale innovaties dan bedrijven die nauwelijks de intentie ervoor hebben, noch die er zich naar gedragen. Bij disruptie-

termijn prestaties. Dit vermindert de relatieve

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

ve innovatie is dit verschil achtereenvolgens

focus op investeringen en activiteiten die

omvat kortweg een houding van organisaties

22,3% en 23,4%. Bij incrementele innovatie

gericht zijn op de langere termijn,

die gericht is op het combineren van eco-

betreft dit verschil respectievelijk 20,2% en

zoals radicale innovaties.

nomische groei met behoud van natuurlijke

15,9%. De bedrijven die maatschappelijk ver-

antwoord ondernemen zitten vooral in de life

Sociale innovatie draagt relatief gezien 77%

8 Regio Eindhoven excelleert op

sciences & health sector en in de bouwnijver-

bij aan maatschappelijk verantwoord on-

meerdere typen innovatie.

heid/vastgoed. Sectoren die relatief beperkt

dernemen. Technologische innovatie draagt

met maatschappelijk verantwoord onder-

23% hier aan bij. Henk Volberda: “Maat-

Disruptieve innovaties worden ook bovenge-

nemen actief zijn betreffen vooral de high

schappelijk verantwoord ondernemen stelt

middeld vaak gerealiseerd in de regio Mid-

tech sector en de financiële dienstverlening/

ook eisen aan de sociale kant binnen een

den-/Oost-Brabant en in de regio Drenthe/

verzekering. Startups hebben wel een boven-

organisatie. Vernieuwend leiderschap draagt

Achterhoek/Twente. Deze twee regio’s scoren

gemiddelde intentie om maatschappelijk

bij aan maatschappelijk verantwoord onder-

respectievelijk 9,8% en 7,3% hoger op disrup-

verantwoord te ondernemen (+4,2%), maar

nemen door medewerkers meer bewust te

tieve innovatie ten opzichte van het landelijk

zij houden zich daar relatief beperkt aan

maken van de maatschappelijke bijdrage van

gemiddelde. De regio Midden-/Oost-Brabant

(-2,2%). Volgens Henk Volberda tonen deze

het bedrijf, en hen te motiveren en ruimte

(regio Eindhoven) scoort bovengemiddeld

bevindingen aan “bedrijven maatschappelijk

te geven voor initiatieven. Door samen te

hoog op verschillende typen innovatie; radicale

verantwoord ondernemen als een bron van

werken met klanten, leveranciers en externe

innovatie (+9,9%), incrementele innovatie

concurrentievoordeel kunnen aanwenden,

stakeholders (co-creatie) krijgen organisaties

(+5,6%), disruptieve innovatie (+9,8%), en

bijvoorbeeld door reputatie-effecten, door

meer kennis en begrip over hoe maatschap-

sociale innovatie (+3,1%). Volberda geeft aan

efficiënter en met minder grondstoffen te

pelijk verantwoord ondernemen ingevuld of

dat “de samenwerking in de regio Eindhoven

opereren, en door het inspelen op verwach-

aangepast kan worden.”

zich uitbetaalt in een hogere mate van sociale

tingen en wensen vanuit de samenleving.”

14

Smart Industries

innovatie, en producten dienstinnovaties.”

Smart Industries

15


De Metropolitane en Mainport Economie in Tandem voor Transitie

SMART URBAN REGIONS 16

Smart Economy

In verschillende snelheden komen momenteel veranderingen op de Rotterdamse economie af met potentieel grote economische en maatschappelijke gevolgen – een typisch kenmerk van transities.

Hoogleraar Stedelijke en Regionale Economie Erasmus School of Economics

Frank van Oort

en wetenschappelijk directeur Institute of Housing and Urban Development Studies, Erasmus Universiteit Rotterdam.

Smart Economy

17


Natuurlijk wil elke regionale economie voorsorteren op de hernieuwde kansen van groei en innovatie

Investeringen worden nodig geacht voor succes – in campussen, clusters, research & development, economic development boards, durfkapitaal, het aantrekken van buitenlandse investeringen en hoofdkantoren, en het creëren van landmarks en mago’s6. Maar niet iedereen kan een winnaar zijn. Wat maakt dat de Rotterdamse regio wel succesvol wordt in het diversifiëren en herstructureren van haar economie, en kan voorsorteren op de voordelen van economische transities terwijl de nadelen worden beperkt?

Mainport & metropolitane economieën in het vizier Economische en innovatiegerichte weten-

hebben veel gediversifieerde onderdelen die

meratievoordelen9. Recent onderzoek in

schappelijke kennis geeft ons al enkele

in scope kunnen schakelen en matchen met

Nederlandse regio’s laat zien dat de grootste

belangrijke aanknopingspunten hoe deze

elkaar – onderdelen die toch ieder lokaal

en meest vernieuwende kansen op cross-

vraag te beantwoorden. Het zijn vooral grote

groot en specialistisch genoeg zijn om schaal-

overs bestaan in de Noordvleugel en Zuid-

stedelijke regio’s die goed geëquipeerd lijken

voordelen (scale) te behalen Grotere regio’s

vleugel van de Randstad, hoewel op onder-

te zijn voor diversificatie en uiteindelijk de

hebben vaak ook algemene economische

delen ook Brainport Eindhoven en FoodValley

adaptatie van nieuwe technologieën. Inno-

voordelen zoals een grootschalige arbeids-

Wageningen goede papieren hebben10.

vatie is zelden een echt radicale gebeurtenis.

markt, de aanwezigheid van kennisinstel-

Kansen voor bio-based energie, duurzaam

Incrementele innovaties zijn eerder aan de

lingen, een breed palet aan toeleveranciers

transport en ICT-gestuurde distributie (b)

orde van de dag, en de meeste vernieuwing

en afnemers, en een grotere internationale

lijken in termen van sectorale complementa-

ontstaat door recombinatie van bestaande

bereikbaarheid om deze zaken elders binnen

riteit en in navolging van suggesties als die

kennis en technologieën. Cross-overs zijn

bereik te hebben indien het lokaal ontbreekt.

van Jeremy Rifkin, erg potentievol in de regio

Kortom, grotere steden hebben agglo-

Rijnmond. Ondanks de Rotterdamse

7.

hierbij het sleutelbegrip Grotere regio’s

Inspelen op economische transities

komen onder druk te staan3. Werkgelegen-

sturen: initiatieven voor vernieuwing komen

heid verandert in sectoren van karakter of

tot stand door zelforganisatie van bedrijven

Aan de hand van aansprekende auteurs als

staat op de tocht door automatisering en

en consumenten, om vervolgens te floreren

Jeremy Rifkin1 en de Rotterdamse burge-

bestaande posities in waardeketens zijn niet

in plaatsen waar opschaling en netwerk

meester Aboutaleb lijken er kansen te zijn

meer vanzelfsprekend. Er kunnen echter ook

verbondenheid groot is4. De Sociaal

voor gecombineerde stedelijke en haven

nieuwe posities worden veroverd. Nieuwe

Economische Raad adviseert daarom

economieën om zich duurzaam en innovatief

beroepen en een grotere afhankelijkheid van

recentelijk dat steden en regio’s die hierin

te ontwikkelen middels nieuwe technolo-

dienstverlening en content vervangen poten-

competitief vermogen missen, niet tegen

gieën die lokaal of mondiaal het economi-

tieel bestaande waarden. Een snellere door-

de stroom in moeten willen roeien door

sche speelveld kunnen veranderen. Zo wordt

loop van producten clusterlevenscycli zorgt

beleidsmatig toch te gaan voor de

veel gespeculeerd op transitieconcepten als

voor dynamiek, maar ook voor onzekerheid.

technologische en economische vernieuwing

biobased energie, circulaire en recycle econo-

Cross-overs en innovatie richten zich op

die zich elders beter uitsorteert5.

mie, internet-of-things distributie en nieuwe

nieuwe nichemarkten - soms in lijn met maar

Natuurlijk wil elke regionale economie voor-

productie door 3D-printing – niet alleen

vaak ook buiten de gebaande paden van de

sorteren op de hernieuwde kansen van groei

in Rotterdam maar op veel plekken in de

huidige (top)sectoren. Door de toenemende

en innovatie, liefst met behoud of groei van

wereld. De concurrentieposities van complete

dynamiek lijkt lokale economische groei ook

de bestaande sterktes. Stilstand is achteruit-

sectoren zoals chemie en olieraffinage

steeds minder eenduidig beleidsmatig te

gang, en de concurrentie zit niet stil.

2

18

Smart Economy

8.

Smart Economy

19


potenties in de voor Nederlandse begrippen grote stedelijke regio, is er wel regionale samenwerking nodig om de agglomeratievoordelen ook vanuit buurgemeenten daadwerkelijk productief te maken – een opgave

20

Een wenkend perspectief met veel kennisvragen

mede op het schaalniveau van de

zaadveredeling en health science toepas-

huidige en toekomstige Rotterdamse produc-

ook heel ver ontwikkeld is, suggereren stu-

Metropoolregio Rotterdam - Den Haag11.

baar is, zijn natuurlijke ambassadeurs van

tiestructuur. Cross-overs vergen competenties

dies dat de complementaire economieën van

bio-based energie cross-overs en zeer gewild

en toegepaste skills die in minimaal twee

mainports (de haven van Rotterdam met haar

Een tweede aspect dat sterk uit de literatuur

bij bedrijven en kennisinstellingen. Maar ook

deelsectoren toepasbaar zijn, liefst in meer.

maakindustrie en logistiek) en van metro-

Van cross-overs en diversificatie vanuit de

sectoren14. Hoe kunnen potenties van de

naar voren komt is dat de aanwezigheid van

ICT-toepassingen in logistiek, veiligheid en

Cross-over skills en kennis nu die samen-

politane regio’s (zoals Rotterdam-Den Haag

huidige sterktes in de Rotterdamse regio naar

regionale nieuwe smart economie worden

menselijk kapitaal dat inzetbaar en toepas-

gezondheid zijn waardevol en sterk vernieu-

hangen met nieuwe transitionele innovatie

met hun diensten georiënteerde sectoren)

de verankering van op transities gestoelde

waargemaakt? Deze handelingsvraag staat

baar is in verschillende sectoren van groot

wend, net als de toepassing van hightech

kennen een complex samenspel van zowel

de grootste kansen op toekomstige cross-

nieuwe activiteiten – het lijkt een langere

open bij nationale en regionale beleidsma-

weg te gaan dan door Riffkin cs. Wordt ge-

kers, maar ook bij kennisinstellingen en

13.

Het is daarom logisch

belang is om cross-over kansen te identifi-

systemen en materialen technologie in de

technologische productie als dienstengeori-

overs herbergen

ceren. Mensen met skills en vaardigheden

automotive industrie, machinebouw, offshore

ënteerde en managementinnovatie compo-

om aan de Rotterdamse haven en stedelijke

suggereerd. Er moeten voor echt innovatieve

bedrijven in de regio. Belangrijke kritische

die bijvoorbeeld zowel in biotechnologisch

maintenance, vezelindustrie en gezondheids-

nenten12. Hoewel nog geen enkele regionale

economie te denken als het gaat om smart

cross-overs ook en juist connecties tot stand

aandachtspunten hierbij zijn:

onderzoek, chemische industrie,

sectoren – belangrijke ingrediënten van de

economie in Nederland in welke transitie dan

economies of the future.

komen met niet voor de hand liggende

Smart Economy

Smart Economy

21


Referencies

1 In hoeverre Rotterdam nu en in de toekomst menselijk kapitaal heeft en kan

1

J. Rifkin (2011), The third industrial

9

E. Glaeser (2012), Triumph of the city.

15 W. Manshanden & B. Kuipers (2015),

revolution. How lateral power is trans-

Basingstoke: Macmillan.

Koersen op de toekomst. Samenhang

forming energy, the economy, and the

stad en haven Rotterdam in 2040.

world. New York: Palgrave; J. Rifkin

10 F. van Oort, A. Weterings, L. Nedelkoska

TNO/EUR, Delft/Rotterdam.

(2015), The zero marginal cost society.

& F. Neffke (2015) – Ruimte geven aan

New York: Palgrave.

economische vernieuwing. Een onder-

16 AWTI (2014), Regionale hotspots.

zoek naar arbeidsmobiliteit en skill-

Broedplaatsen voor innovatie.

2

A. Aboutaleb (2015), De roep van de

gerelateerdheid in Nederland.

Adviesraad voor Wetenschap,

stad. H.J. Schoo lezing, Elsevier.

Den Haag: Ministerie van I&M.

Technologie en Innovatie, Den Haag.

ontwikkelen dat de juiste skills toepasbaar maakt voor vernieuwing en transities.

2 Wat de rol van opleidingen, het bedrijfsleven, en lokale overheden hierin is.

3 Hoe toegevoegde waarde en werkgelegenheid kunnen worden gecreëerd door

15.

beter connecties van de haven- en de stedelijke diensteneconomie

Deze kennisvragen staan op de gezamenlijke onderzoeksagenda

3

M. Thissen, F. van Oort, D. Diodato &

11 F. van Oort, E. Meijers, M. Thissen,

17 Zo berekent E. Moretti (2012, The new

4 Hoe ruimtelijke investeringen en gebiedsgerichte ontwikkeling aansluiten bij de

van de Erasmus Universiteit

A. Ruijs (2013), Regional compe-

M. Hoogerbrugge & M. Burger (2015),

geography of jobs. Boston: Mariner

Rotterdam en de Technische

titiveness and smart specialization in

Van agglomeratiekracht naar netwerk-

Books) dat in de VS de creatie van één

Universiteit Delft.

Europe. Place-based development in

kracht. De concurrentiepositie van

hoogopgeleide baan ruimte geeft aan

international economic networks.

Nederlandse steden. Den Haag:

vijf ondersteunende banen, zoals

Cheltenham: Edward Elgar.

Platform31.

schoonmaak en catering.

Voor Nederland lijkt deze multiplier veel lager te zijn – maar dit is (nog) niet goed

toekomstige concurrentiepositie van de veranderende economie – te denken valt 16.

aan de woningmarkt woonmilieus, bereikbaarheid en voorzieningen

Hoewel management van

5 Wat beleid van buiten de regio moet aantrekken indien iets niet uit zichzelf in de

economische transities een

zeer complex vraagstuk is,

4

P. McCann (2014), Modern urban and

12 PBL (2013), Vergroenen en verdienen.

met aandachtspunten van puur

regional economics. Cambridge:

Op zoek naar kansen voor de

onderzocht.

technische mogelijkheden tot

University Press.

Nederlandse economie. Den Haag:

Planbureau voor de Leefomgeving;

18 D. Loorbach (2007), Transition

regio tot ontwikkeling komt – zoals talent, hoofdkantoren of onderzoeksactiviteiten.

6 Hoe bestaande sterkten (zo lang mogelijk) behouden kunnen blijven in het proces

juridische voorwaarden en

van diversifiëren en of de werkgelegenheid hierin bij transformatie in de regio

regelgeving, zijn de economische

5

SER (2015), De agenda voor de stad.

Janssen, M.J. (2015), Service innovation

Management. New modes of

behouden kan blijven.

en ruimtelijke voorwaarden van

Den Haag: Sociaal-Economiesche Raad.

in an evolutionary perspective.

governance for sustainable develop-

Dissertation, Eindhoven University.

ment. International Books, Utrecht.

Zie ook: J. Rotmans, R. Kemp &

diversifiëren en transities, en de mate waarin beleids-instrumenten

6

Een voorbeeld van aansluitende image-

7 Wat de gevolgen zijn voor midden- en lager opgeleiden van mogelijke transities -

en -processen dit op verschillende

building betreft de mogelijke organi-

13 O. Merk (2014), The competiveness of

M.V. Asselt (2001), “More evolution

profiteert de onderkant van de arbeidsmarkt mee van een upgrading van de

schaalniveaus gezamenlijk kunnen

satie van de Expo 2025 in Rotterdam

global port cities. Synthesis Report.

than revolution: transition management

economie (trek in de schoorsteen)17.

sturen, essentieel.

met als thema “Delta’s in Transitie”.

Paris: OECD; W. Jacobs, H. Koster &

in public policy”. Foresight 03: 15–31.

F. van Oort (2015), “Co-agglomeration

“Go with the flow” in SER-

7 WRR (2013), Naar een lerende econo-

of knowledge-intensive business services

8 Welke plaatsen in de regio een rol spelen in de vernieuwing - arbeidsmarktgebieden

termen, want de flow is

mie. Investeren in het verdienvermogen

and multinational enterprises“. Journal

zijn groter dan Rotterdam alleen, en ook Schiedam en Dordrecht kennen

Rotterdam en haar regio in

van Nederland. Amsterdam: Amsterdam

of Economic Geography 14: 443-475.

vergelijkbare opgaven en kennisvragen,

principe niet negatief gezind,

University Press.

maar wel met de handen aan

22

14 G. Casteldi, K. Frenken & B. Los (2015),

het stuur, met zo goed mogelijk

8

K. Frenken, F. van Oort & T. Verburg

“Related variety, unrelated variety and

9 Tenslotte is belangrijk te weten welke rol van de overheid nodig en effectief is

opgeleide en ervaren bestuurders,

(2007), “Related variety, unrelated

technological breakthroughs: an analysis

bij economische transities. Algemeen leeft het gevoel dat overheden meer in

en in een zo goed mogelijk uitge-

variety and regional economic growth”.

of US state-level patenting”. Regional

governance moeten denken dan in government. Dat betekent meer directe

ruste terreinwagen.

Regional Studies 41: 685-697.

Studies: 767-781.

verantwoordelijkheid, interactie met markten andere partijen, in een setting

van co-creatie. Dat zijn overheden (nog) niet overal gewend18.

Smart Economy

Smart Economy

23


Yuri van Geest Ambassadeur Singularity University

Exponentiële Samenlevingen 24

Getting Smart

Yuri van Geest, ambassadeur van de Singularity University (SU), verteld: Sinds 10 jaar ben ik nu actief betrokken bij de Singularity beweging, waarvan 6 jaar als Nederlandse Ambassadeur van Singularity University (Universiteit van NASA, Google, Cisco uit Silicon Valley op het NASA R&D campus). Startpunt was het lezen van het bijzondere boek van Ray Kurzweil genaamd The Singularity is Near in het jaar 2005. Singularity betreft de combinatie en convergentie van verschillende opkomende, exponentieel groeiende technologieën, met name gevoed door de Wet van Moore: elke 18 maanden verdubbelt de kracht van technologie, ofwel de kosten halveren van de vorige capaciteit. Dit betreft alle technologieën die na internet, sociale media en smartphones komen: biotechnologie (DNA), nanotechnologie (slimme materialen), neurotechnologie, kunstmatige intelligentie (algoritmes), robots, drones, 3D- en 4D-printing, schone energiebronnen, sensoren en blockchain technologie (een vertrouwensmachine). Dit is dus radicaal anders dan lineaire technologieën, als olie en gas.

Getting Smart

25


Inmiddels is de Singularity beweging

scannen. In november heb ik zelf de

- Blockchain: dit is een openbaar groot-

enigszins mainstream geworden, ook in

beschikking gekregen van de SCIO

boek die alle transacties vastlegt en

Nederland. Hoogtepunt is de lancering van

Consumer Physics. Dit betreft een mobiel

controleert. Wereldwijd, open source en

een fysieke plek van Singularity University

apparaat waarmee ik al het eten, drinken,

gedistribueerd over miljoenen gebruikers.

in Eindhoven in het voorjaar van 2016 met

kleding, cosmetica en medicijnen met

Iedereen en niemand is de eigenaar. Het is

links naar zowel Rotterdam als Den Haag.

een spectrometer kan analyseren op

een vertrouwensprotocol en –machine.

Iedereen ervaart dat de wereld exponentieel

inhoud (ingrediënten, allergenen, giftige

De kern van elke transactie – waar dan

aan het veranderen is. Het tempo neemt zelfs

stoffen, vitamines, mineralen, calorieën

ook – is vertrouwen. Nu wij voor het

elke dag toe. Met name de laatste 5 jaar zien

etc.). Wat we dus steeds meer gaan zien,

eerst vertrouwen kunnen digitaliseren,

wij grote stappen in bovengenoemde tech-

is dat alles steeds open en transparant

kunnen wij als het ware het besturings-

nologieën. De laatste maanden zien wij dat

wordt: supply chains, waardeketens en

systeem van de hele sociale en economi-

de technologische versnelling verder wordt

producten zelf. Dit betekent dat alles

sche wereld verbeteren. Dit betekent dat

doorgezet. Hierbij zijn een aantal voorbeel-

steeds authentieker en eerlijker wordt.

alle klassieke trusted third parties in hun

den illustratief:

Het verkopen van leugens en ongezonde

existentie worden bedreigd. Banken,

producten zal moeilijker worden.

verzekeraars, notarissen en zelfs de

- Robots: er worden komend jaar in China

De onderstaande blockchain versterkt

overheid worden door deze technologie

en Japan robots gebouwd die zelf de

dit proces.

radicaal veranderd. Blockchain maakt alles

meest complexe robots (STM machines

goedkoper, effectiever, sneller, eerlijker en

voor het maken van smartphones) kunnen

- Nanotechnologie: grafeen is een

veiliger. Corruptie, fraude en piraterij

bouwen zonder enige menselijke input

wondermateriaal, welke 200 keer sterker

worden moeilijker. Science fiction? Nee,

of inmenging. Toyota, Foxconn en

dan staal, 6 keer lichter dan staal, super-

het is er al en het wordt nu door-

Softbank gaan hiermee aan de slag.

geleidend, hitte geleidend, flexibel,

ontwikkeld.

transparant is. Impact? Duurzamer,

goedkoper en veiliger. Grote impact op de

Vervolgens ben ik de afgelopen 4 jaar volop

- Sensoren: een van de meest geavanceer

de sensoren ter wereld zijn de hyper

Rotterdamse haven. Nanocoatings van

in de weer geweest met de vraag: wat moet

spectral imaging sensors.

titaniumdioxide kunnen alle bacteriën en

men nu eigenlijk als organisatie met al deze

Ze meten ultraviolet en infrarood licht

virussen weren.

ontwrichtende technologische revoluties?

hetgeen wij zelf niet kunnen zien.

Dit maakt bijzondere toepassingen

- Kunstmatige intelligentie

kunnen wij hier nu praktisch mee en hoe

mogelijk, zoals een Apple Watch

(algoritmes):

gaan dit structureren, prioriteren en orga-

over een paar jaar die effectieve kanker-

zelflerende software die patronen in

niseren? De Founding CEO van Singularity

diagnoses kan doen en voedsel op

tekst, geluid, foto’s, video’s en taal kan

University - Salim Ismail – vroeg mij in maart

veiligheid en houdbaarheid kan

detecteren. Zonder menselijke input of

2012 om aan een boekenavontuur te begin-

inmenging. Vaak al beter dan mensen

nen: Exponentiële Organisaties. Dit boek

zelf. De meest geavanceerde partijen ter

had als doel om bovenstaande vragen te

wereld zijn momenteel Viv (Labs),

beantwoorden. Later haakten Mike Ma-

Sentient, DeepMind en Quettra.

lone en Peter Diamandis ook aan om bij te

Wat we zien, is dat het tempo van

dragen aan dit boek. Inmiddels is dit boek

kunstmatige intelligentie zeer hoog

wereldwijd bijzonder goed ontvangen met

ligt. Het kan nu zelf op basis van data

15 vertalingen (w.o. Chinees, Engels, Japans),

de juiste vragen stellen en zelf beant-

een Oscarnominatie voor managementboe-

woorden. Dit betekent – samen met

ken en omarmd door de wereldwijde CEO’s

robots en sensoren – dat maar liefst

van McKinsey, Unilever, Huawei en P&G als

80 procent van de bestaande banen

must read voor alle werknemers en zelfs

zal verdwijnen komende 20 jaar

“beste business boek ooit gelezen” (quote

volgens experts in dit gebied.

Paul Polman).

Wat kan men nu morgen oppakken? Wat

Getting Smart

27


Exponentiële organisaties doen minder zelf en besteden meer uit.

en bronnen). Daarnaast zijn zij maximaal

onder meer Jeremy Rifkin. Een hele eer. Doel

geautomatiseerd door middel van work flow

is een roadmap voor de komende 15 jaar.

software en vooral algoritmes (kunstmatige

Rotterdam is nu een top 5 stad wereldwijd

intelligentie zoals machine en deep learning).

volgens Lonely Planet. Prima, met name door

Over alle bedrijfsfuncties en departementen

sociaal-culturele verbetering van de stad

over. Algoritmes zijn veelal efficiënter, flexi-

van de laatste jaren (recreatie, food, DIY).

beler, sneller, effectiever en makkelijker op te

Nu is het echter ook zaak om economisch-

schalen wereldwijd dan menselijke input.

technologisch een flinke inhaalslag te maken

Exponentiële organisaties zorgen er niet

en hopelijk zelfs een voorsprong wereldwijd

alleen voor dat zij de marginale kosten aan

op te bouwen. Dit kan alleen naar mijn

de vraagkant verlagen (soms zelfs tot nul via

overtuiging wanneer de Metropool maximaal

klant-werft-klant acties) maar soms ook aan

inzet op het injecteren van bovengenoemde,

de aanbodkant (soms ook tot nul). Klanten

relevante, exponentiele technologieën en ex-

van Airbnb bieden soms een gratis nieuwe

ponentiele organisatiemodellen op bestaande

slaapplaats aan voor Airbnb. Resultaat? Dub-

sterktes van deze Metropool, te weten water,

bele netwerkeffecten, hogere brutomarge,

voedsel, veiligheid, gezondheid, architectuur

flexibeler, sneller en minder sunk costs.

en logistiek. Een enorme uitdaging maar zeker wel mogelijk. Geen woorden maar daden

Wat komt er nu na de exponentiële organisa-

is nu echter belangrijker dan ooit te voren,

Waarom is dit boek nu goed ontvangen,

lineaire organisaties naar exponentiële orga-

of sneller kan klassieke, lineaire, industriële

Zij zien eigendom van talenten en bronnen

tie? Exponentiële samenlevingen. Rotterdam

aangezien wij in Nederland volgens een re-

waar gaat het over en wat komt er na de

nisaties. Kansen pakken, overleven en be-

organisaties in dezelfde tak van sport.

alleen als noodzakelijk als het schaars is. Ech-

is daarbij een microkosmos en hopelijk ook

cent onderzoek van Harvard Business Review

exponentiele organisatie? Het boek gaat

dreigingen neutraliseren. Wat we eigenlijk in

Exponentiële organisaties doen minder zelf

ter, de wereld van schaarste verandert door

een experimenteerruimte en op den duur een

de laatste zeven jaren qua digitalisering en

over de vraag hoe organisaties zich maximaal

de kern zien, is dat exponentiële organisaties

en besteden meer uit (flexibele werknemers,

technologie steeds meer naar overvloed.

wereldwijde voorbeeldfunctie. Momenteel

technologische vernieuwing vrijwel stil heb-

kunnen aanpassen aan een exponentieel

met minder vast personeel en bronnen meer

community management, crowd sourcing en

Denk aan zonne-energie binnenkort. Concur-

ben ik zelf actief betrokken in het kernteam

ben gestaan, zelfs als slechtst scorende in de

veranderende omgeving als gevolg van expo-

outputs en producten kunnen realiseren. Ze

gebruik maken van de bronnen van klanten

rentievoordeel behalen gaat dan ook steeds

binnen het Metropool traject Next Economy

hele wereld. Het is twee voor twaalf!

nentiele technologieën en globalisering. Van

zijn minimaal 10x efficiënter, effectiever en/

als gratis input voor hun organisatie).

meer over toegang tot overvloed (talenten

(gebied tussen Rotterdam en Den Haag) met

28

Getting Smart

Getting Smart

29


Voormalig premier Jan Peter Balkenende is momenteel voorzitter van de International Advisory Board Rotterdam

Jan Peter Balkenende

(IAB Rotterdam). Dit adviesorgaan, bestaande uit deskundigen

blik van buitenaf en door samen te denken

uit zowel publieke als private sectoren,

en praten over de toekomst van deze regio.

adviseert de gemeente Rotterdam over

Ik heb de IAB een aantal keren voorgezeten

toekomstige stedelijke strategieën.

en ik was erg enthousiast over de gedachte-

In onderstaand interview licht Balkenende

wisseling met al deze deskundigen.’’

de drijfveren achter IAB toe en verklaart hij welke betekenis dit heeft voor de ontwikke-

Wat is de visie van IAB Rotterdam en wat is

ling in en rondom Rotterdam.

de doelstelling voor de komende jaren?

Wat is de reden geweest om het advies-

“Rotterdam zit nu in een proces om zich

orgaan IAB Rotterdam in het leven te roepen?

nadrukkelijk rekenschap te geven dat de visie op economische en maatschappelijke ontwik-

30

Smart Circularity

“Voor een stad die zich steeds opnieuw uit

kelingen behoorlijk aan het veranderen is.

wil vinden, zoals Rotterdam, is het heel goed

Dat noemen we de Next Economy en de

als er reflectie plaatsvindt van buitenaf. Dit is

Next City. We zitten in een proces van

dan ook de reden geweest om deze advies-

disruptieve verandering (disruptive change)

raad op te zetten. Mensen die thuis zijn op

door zaken als 3D-printing, Nanotechnologie,

het gebied van city development moeten

Big Data en Internet of Things. We gaan naar

vrijuit kunnen praten over hoe ze tegen een

een ander type van economie en de IAB wil

stad als Rotterdam aankijken. De IAB Rot-

inspelen op die nieuwe werkelijkheid van

terdam heeft altijd deelnemers gehad van

een nieuw type economie. Parallel aan de

over de hele wereld en dat heeft steeds heel

technologische componenten zien we ook de

inspirerend gewerkt. Dit komt door een frisse

maatschappelijke componenten veranderen: Smart Cities

31


de sharing economy. Mensen gaan meer

nu een ondernemer inzit die champignons

samen doen en gezamenlijk gebruik maken

kweekt met behulp van koffieafval. Er zit hier

van zaken. Het zal ook een economie zijn

een hele werkelijkheid achter van de circulaire

van hergebruik van materiaal – de ‘circulaire economie’ - en lokaal produceren van voedsel en energie. Al deze ontwikkelingen, waarin duurzaamheid een grote rol speelt, komen op ons af.”

Next Economy als kans “Wij denken dat we de Next Economy en de Next City vooral als een kans moeten

“Dat maakt een regio gewoon sterk.’’

economie. Rotterdam roept het beeld van een stad die er anders uit is gaan zien door onder andere de prachtige skyline en de creatieve ideeën. Het totaal aan activiteiten maakt dat de stad zich voorbereidt op de toekomst en dat vind ik het mooie van Rotterdam.’’ De metropoolregio Den Haag en Rotterdam hebben het initiatief genomen om een

beschouwen, maar dat betekent ook dat

roadmap Next Economy te schrijven met

je de moed moet hebben om daarop in te

Rifkin. Op welke manier heeft IAB hier

spelen en dat je jezelf weerbaar maakt tegen

een relatie mee?

veranderingen (‘resilience’). Dat is wat de IAB Rotterdam probeert te doen. Zo heeft de

Dynamiek van Rotterdam

“Wij hebben natuurlijk ook zelf aanbevelin-

IAB Rotterdam voor ogen enthousiasme te

“Als we kijken naar de stad Rotterdam zie je

gen gedaan op het gebied van de Next Eco-

genereren en zorg te dragen dat de reflectie

dat ze zich elke keer opnieuw uitvindt. Na de

nomy. Er bestaat een duidelijk verband tussen

op de stad en de regio van morgen toeneemt.

bombardementen in de Tweede Wereldoorlog

wat wij voor ogen hebben en wat Rifkin

Dat betekent dat je gebruik moet maken van

kreeg Rotterdam een nieuw centrum. Ook dit

naar voren brengt. Het zijn complementaire

de vitaliteit die in de stad bestaat. Vaak is er

was na verloop van tijd getekend door de tijd.

ideeën. Het is goed dat de discussie niet al-

veel meer creativiteit dan we weten en dit

Zaken moeten blijven veranderen.

leen plaatsvindt in Rotterdam, maar verbreed

proberen we dus ook op actieve manier aan

In Rotterdam zie je duidelijk die dynamiek

wordt naar de metropool. Zoals ik triple helix

te wakkeren. Dus maak gebruik van die crea-

naar voren komen. Dat komt tot uitdrukking

al noemde op het gebied van innovatie is

tiviteit die bestaat, zorg ervoor dat er ruimte

in de bouwactiviteiten van Rotterdam. De

dit concept ook toepasselijk op regionale

is om te experimenteren en bovenal: durf te

komst van de Erasmusbrug langere tijd ge-

ontwikkeling. Iedereen heeft tegenwoordig

experimenteren!”

leden verbindt een uniek en dynamisch deel

het inzicht dat als je iets wilt bereiken, je

van de stad met het centrum. Jaren geleden

samenwerking nodig hebt. Hoe krijgen we

Netwerk

was het gedeelte rondom het

de regio sterker? Alle belanghebbenden,

en de generatie van ideeën. Daarnaast krijgen

koortsachtig tempo voort denderen lijkt de

het verleden zijn verplaatst omdat het elders

“Daarnaast valt ons op dat met de aanwe-

Centraal Station een no go area en nu is het

zoals de burgermeesters van de grote steden

we het Cambridge Innovation Centre (CIC),

kans te vergroten op problematiek op de

goedkoper was, worden teruggehaald. Met

zigheid van onderwijsinstellingen en tal van

een fantastisch gebied. Als laatste voorbeeld

in deze regio, de universiteiten, invloedrijke

zijn er het Erasmus Centre voor Entrepreneur-

arbeidsmarkt. Hoe denkt u hierover?

behulp van robots worden weer auto’s gepro-

bedrijven enorme netwerken zijn ontstaan.

kan ik de Markthal noemen. Dit is een trekker

bedrijven, staan er voor open. Dit gegeven in

ship (ECE) en de Stichting Platform Digital

Ons doel is deze te verbinden en te leren van

van jewelste geworden. Uit een recent on-

combinatie met de invloed van Rifkin: daar

Manufacturing en kennen we het initiatief

“In de eerste plaats is het zo dat disruptieve

elkaar. Op deze manier komt samenwerking

derzoek van adviesbureau Arcadis is gebleken

ben ik groot voorstander van.

YESDelft. Het mooie van al die initiatieven is

veranderingen zich gewoon aftekenen. Dat

tot stand. Dit is direct verbonden met innova-

dat Rotterdam op de vijfde plaats staat in

De metropoolregio moet bruisen. Dat is ook

dat het complementair is en het kan dus ook

is een gegeven. Je kunt je op twee manieren

In Twente, waar de traditionele textielindus-

tie. Innovatie is tegenwoordig een kwestie van

de lijst van meeste duurzame steden in de

een kwestie van openstaan voor nieuwe ont-

zeer complementair werken. Dat maakt een

hiertegenover opstellen. Je kunt defensief

trie vandaan komt, worden met behulp van

regio gewoon sterk.’’

zijn: proberen vast te houden aan wat er is

nieuwe technologie weer nieuwe initiatieven

of zeggen: we beschouwen het als nieuwe

ondernomen. Deze mindset merk ik ook hier

duceerd bij NedCar en de werkgelegenheid vaart er wel bij.

de triple helix, bestaande uit overheden, ken-

wereld. Ik vind dat een geweldige prestatie.

wikkelingen. Zo is er een initiatief genaamd

niscentra en bedrijven/organisaties. Samen-

Ook op kleinere schaal is hierin een trend

Port XL, opgestart door o.a. het Havenbedrijf

werking tussen deze instanties is de sleutel

zichtbaar. Er zijn steeds meer jonge mensen

en EY (het bedrijf waar ik werk) om start-ups

Het roadmapverhaal is erg vooruitstrevend

realiteit en kijken waar onze kansen liggen.

in Rotterdam. Men is bezig om stil te staan bij

tot succes op het gebied van innovatie.

die hun eigen projecten starten op gebied

volop ruimte te geven bij te dragen aan de

en optimistisch, maar de Next Economy heeft

Dat is een fundamentele keuze die je maakt.

de vraag: kunnen wij weer bepaalde activitei-

Dat probeert IAB Rotterdam te entameren.”

van veiligheid, cultuur of maatschappelijke

havenontwikkeling. Dit project werkt als acce-

wellicht ook zijn keerzijdes. De disruptieve

Een fenomeen dat nu de kop opsteekt, is

ten gaan doen? Juist nu we nieuwe technolo-

ontwikkelingen. Bijvoorbeeld Tropicana, waar

lerator op het gebied van havenontwikkeling

technologieën die zijn intrede doen en in

reshoring. Dit houdt in dat activiteiten die in

gieën tot onze beschikking hebben.”

32

Smart Cities

Smart Cities

33


Inspelen op nieuwe ontwikkelingen “De haven van Rotterdam heeft ook te maken met nieuwe ontwikkelingen, veranderingen en de kansen die hiermee gepaard gaan. Daarom heeft het Havenbedrijf gekozen voor de strategie 2020-2030. In dit voornemen wordt vooral aandacht gevestigd op sustainability en port development. De haven is stricter met duurzaamheidscriteria en toch lijkt het een sterke keuze te zijn geweest. Vertegenwoordigers uit Singapore en Brazilië komen naar Rotterdam om te leren over duurzame havenontwikkeling. Een ander voorbeeld betreft de wereld van accountancy. Een deel van de taken van accountants zullen wegvallen door big data technologie, maar je kunt inspelen op de nieuwe rol van accountancy, namelijk Integrated Reporting. Hierdoor ontstaat ruim-

“Ook spelen de bedrijven uit deze regio die in het buitenland opereren een rol

te voor nieuwe activiteiten. Wat mij nu voor

voor de stad Rotterdam”

ogen staat, is dat je op reële wijze analyseert wat er op ons afkomt, waar liggen voor ons

wat dat betreft heel erg goed doet.

door passie en dynamiek: sta nooit stil.

siteit waar ik zelf aan verbonden ben, de

De toename van het aantal eerstejaarsstuden-

We hebben een paar geweldige evenemen-

Erasmus universiteit Rotterdam, heeft een

ten met 11% aan de economische faculteit

ten gehad met de opening van het Centraal

sectie voor Chinese studenten. Dat zegt denk

van de Erasmus Universiteit, zegt ook iets

Station en de Markthal in Rotterdam.

de kansen en wat biedt perspectief. Ik geloof

Nederlandse bedrijven die aan de weg

er het vliegveld Zestienhoven. De luchthaven

ik genoeg. De TU Delft heeft een uitstekende

over de aantrekkelijkheid van de stad.

Dit was mogelijk omdat er werd gekozen

nooit dat het verstandig is defensief op te

timmeren. Sommige daarvan zijn buitenge-

heet nu Rotterdam-The Hague Airport. De

reputatie. Het is belangrijk dat Rotterdam ook

De stad Rotterdam wordt gezien. Dat zit hem

voor dynamiek, voor toekomstoriëntatie.

treden, want dat wordt dan toch ingehaald

woon actief in andere delen van de wereld.

keuze voor die naam geeft aan dat die twee

financiële instellingen binnenhaalt. Waarom

in de combinatie van toerisme, de zakelijke

Dit geldt niet alleen voor de grote projecten,

door de feiten.’’

Een bedrijf zoals Van Oord uit Rotterdam zou

steden zich samen manifesteren. Een ander

zijn we erop gebrand om Chinese banken

activiteiten, universiteiten en onderwijs.

maar ook voor de culturele en sociale projec-

niet kunnen bestaan zonder het buitenland.

voorbeeld op het gebied van samenwerking

binnen te halen? Dat is niet alleen vanwege

Al die zaken maken een stad weer sterk.

ten. Hanteer altijd een offensieve strategie.

Wat is het advies van de IAB Rotterdam op

Ik ben trots op zo’n bedrijf. We hebben te

tussen steden ligt in de volgende activitei-

het hebben van die bank, maar juist vanwege

Dit heeft wel tot gevolg dat je een strate-

Probeer altijd beter te zijn dan anderen.

een hoger/internationaal niveau?

maken met een internationale mindset in

ten: de World Expo 2025 Rotterdam en 750

de bedrijven die ze meenemen, dus zorg

gie moet gaan opzetten en aan Rotterdam

Dat hoort er ook bij. En blijf de potenties

Nederland. Dat maakt ons sterk.’’

jaar Amsterdam in 2025. Hier is ruimte voor

dat het vestigingsklimaat in deze regio sterk

branding moet gaan doen. Een geweldig

benutten die je hebt. Omdat we met

synergie. Amsterdam werkt als een magneet

is. Het moet aantrekkelijk zijn om je hier als

brandinginstrument in de vorm van de

Rotterdam aan het einde van een delta zitten,

bedrijf te vestigen. Ik denk dat Rotterdam het

Erasmus hebben we al. Erasmus kent

hebben we enorme geografische voordelen.

“Als uitgangspunt noem ik hiervoor de havenontwikkeling. Chinese investeerders

Hoe kun je als stad die internationale samen-

op toeristen. Als je dat kunt combineren met

zien de havenrange in West-Europa als

werking opbouwen?

de activiteiten hier, dan zet je jezelf neer. Daar

iedereen, dus ook dat is een beeld dat

Loop niet voorbij aan de problemen die er

ben ik ook groot voorstander van.”

je goed kunt gebruiken.’’

in bijvoorbeeld zijn in het zuiden van

één gebied. Met andere woorden: we

34

universiteiten in deze omgeving. De univer-

proberen steeds meer als een eenheid

“Laat ik eerst beginnen met de bestuurlijke

te opereren. We zien ook dat op het

kant in Rotterdam. Burgermeester Aboutaleb

Imago van de stad Rotterdam

gebied van handelsmissies dat de regering

is uitzonderlijk actief in het buitenland. Het

“Ook spelen de bedrijven uit deze regio die in

van Vlaanderen en Nederland soms

onderhouden van de politieke contacten

het buitenland opereren een rol voor de stad

gezamenlijke missies ondernemen.

is één kant van het verhaal om een stad te

Rotterdam. Zij helpen mee aan het imago van

Dit is een voorbeeld van internationaal

promoten. Een tweede is dat je als stad met

de stad. Hetzelfde geldt voor de universitei-

samenwerken. Daarnaast zijn er heel veel

andere steden samenwerkt. Vroeger bestond

ten. We hebben een aantal goede

Smart Cities

“Mijn advies is dat je een offen sieve strategie moet hanteren”

Rotterdam. Hierin moet blijvend energie Heeft u nog een persoonlijk advies voor de

worden gestoken. Wees trots op je stad,

stad en (onze) de regio?

straal uit dat er hele goede dingen gebeuren. De uitstraling die Rotterdam heeft met de

“Mijn advies ligt natuurlijk een beetje beslo-

skyline geeft mij altijd een heel goed gevoel.

ten in het werk van de IAB, maar zorg ervoor

Het staat symbool voor een stad die bruist,

dat je op alle fronten wordt gekenmerkt

een stad die leeft.’’

Smart Cities

35


Big Data: Grip krijgen op de mobiliteit van de stad!

Intelligent Transport Systems

hoe het reizigersgemak kan worden

Door bepaalde mobiliteitsstromen in kaart

bevorderd. Zo zijn organisaties, zoals de

te brengen wordt inzicht geboden hoeveel

Metropoolregio’s, geïnteresseerd wat dit kan

mensen een stad op een dag in- en uit

betekenen voor de beleving van het Open-

ademt. Waarom kiezen mensen bijvoorbeeld

baar vervoer. Een reizigersbeleving is namelijk

voor bepaalde mobiliteiten, waar parkeren

niet alleen het moment dat je in een trein zit,

ze en hoe komen ze van A naar B. Deze ge-

maar ook de manier hoe je op het station

gevens zijn niet alleen van belang om grip te

bent gekomen en hoe je er weer weggaat.

krijgen op de bewegingsstromen binnen een stad, maar zorgt er ook voor dat dit beter

Vaak wordt mobiliteit nog gezien als een

kan worden voorspeld.

concreet ding, maar mobiliteit convergeert steeds meer naar een dienst. Deze diensten

CGI koppelt verschillende databronnen aan

gaan veel verder dan alleen het navigeren

elkaar om een beeld te creëren hoe mensen

van en naar een stad. Het gaat erom dat je

zich door een stad bewegen. Zo wordt de

naar een evenement gaat en dat je te horen

data van OV chipkaarten gekoppeld aan sys-

krijgt in welke parkeergarage je het beste

temen die kunnen tellen hoeveel mensen er

kan parkeren, dat er een parkeerplek wordt

op het station op een trein staan te wachten.

gereserveerd, dat er een looproute wordt

CGI koppelt verschillende databronnen aan elkaar om een beeld te creëren hoe mensen zich door een stad bewegen.

Beleidsmedewerkers gebruiken deze data om allerlei scenario’s rondom grote evenementen te plannen. De uitdaging hierin is niet alleen het verzamelen van de data, maar vooral het koppelen hiervan. Dit vraagt om datafusies, samenwerkingen met verschillende partijen

Steden schenken steeds meer aandacht aan mobiliteitskwesties en het verbeteren van mobiliteitsstromen in de stad. Hoe wordt er bijvoorbeeld met fileproblematiek omgegaan en hoe kunnen mobiliteitsstromen naar evenementen optimaal worden georganiseerd. Allemaal vragen die beleidsmedewerkers en overheden vandaag de dag bezig houdt. Het verzamelen en analyseren van zo veel mogelijk mobiliteitsdata zorgt er voor dat er op zo efficiënt mogelijke manier in steden kan worden geleefd, gewerkt en gereisd.

en de investering in nieuwe technieken. Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is op dit moment dan ook gericht bezig om te investeren in deze nieuwe technieken. Zo proberen ze verschillende stadsregio’s te stimuleren om mobiliteit en infrastructuur te verbeteren bijvoorbeeld door het Programma Beter Benutten.

“ Vaak wordt mobiliteit nog gezien als een concreet ding, maar mobiliteit convergeert steeds meer naar een dienst.”

Mobiliteit als dienst ter verbetering van het OV-reizigersgemak! De koppeling van data levert ook informatie op die uiteindelijk relevant is voor de eindgebruiker. De uitdaging van Smartdata is dat de data van verschillende domeinen worden vertaald naar gebruikersdiensten. Mobiliteit gaat namelijk niet alleen om de

Minister-President Mark Rutte opende in 2015 het Spark Innovation Center van CGI in Rotterdam waar innovaties o.a. op het gebied van Big Data en mobiliteit zijn te ervaren.

doorstroming, veiligheid en milieu maar ook 36

Smart Data

Smart Data

37


CGI Group Inc

vastgesteld en dat je te horen krijgt welke

gebruik maken van alle vervoermiddelen in

beeld op groen gaan als er bussen aankomen

Recent onderzoek van de Rotterdamse

en rijder mogelijk wordt. Door de dichtheid

tram je vervolgens moet nemen. Het gaat

de stad. Dit moet zo concurrerend zijn dat

waardoor zij zonder tijdsvertraging de stad

Verkeersonderneming toont aan dat files in

die we in Nederland kennen lopen we eerder

Opgericht in 1976, is CGI de op vier na

hier dan ook om mobility as a service.

niemand in de stad een eigen auto meer no-

door kunnen. Maar dit kan ook worden

de ring van Rotterdam o.a. ontstaan door de

tegen dingen aan dan waar ook ter wereld.

grootste onafhankelijke zakelijke en

Beter Benutten is een voorbeeld van een

dig heeft. De samenwerkingen tussen allerlei

gedaan voor de kolonnes fietsers die

samenloop van pieken in personenauto’s en

Het is dan ook van belang dat wij als

technologische dienstverlener ter wereld.

programma waarbij wordt gekeken hoe

verschillende partijen, kleine ondernemingen

‘s ochtends richting school gaan. Ook kun-

bestelbusjes. Een oplossing voor de file zou

Nederland blijven innoveren in Smart Cities

verschillende partijen samen een totaaldienst

en diensten die samen één geheel vormen,

nen auto’s en stoplichten worden gewaar-

kunnen zijn dat bestelbusjes op andere tijden

en Smart Data om de mobiliteit in ons land

Met ongeveer 68.000 professionals in

in mobiliteit kunnen aanbieden. Het auto-

illustreren hoe mobiliteit een belangrijke spil

schuwd als er rollators of rolstoelen worden

gaan rijden, waardoor de rest van het vervoer

zo efficiënt mogelijk in te richten. Het geheim

kantoren en wereldwijde service centra in

matiseren van die hele reizigersbeleving is de

vormt in de Next Economy.

gedetecteerd. Dit zorgt niet alleen voor het

minder wordt belast. Gedragsbeïnvloeding

zit hem vooral in het creëren van kleinschalige

Amerika, Europa, Azië en Oceanië biedt

toekomst als het gaat om mobiliteit.

beschermen van deze groepen, maar levert

op basis van Smart Data kan goed werken

mobiliteit door samenwerkingen

CGI een uitgebreide dienstenportfolio

Helsinki is een stad die hierin voorop loopt.

Infrastructurele ontwikkelingen

ook weer extra data op. Ondanks deze tech-

voor verkeer en vervoer. Zo werkt CGI nu aan

tussen verschillende partijen. Als we in de

waaronder high-end bedrijfs- en IT-

Zij proberen door samenwerkingen met

Niet alleen het koppelen van verschillende

nologische ontwikkelingen krijgt infrastruc-

een spel voor chauffeurs om ze aan te zetten

Next Economy goed willen functioneren

consulting, systeemintegratie, applicatie-

allerlei verschillende vervoersmiddelen een

domeinen en data bevordert mobiliteit, maar

tuur nog steeds te maken met de bekende

tot zuiniger en veiliger rijden. De basis van dit

moeten we er voor zorgen dat we op een ef-

ontwikkeling en –onderhoud, beheer van

netwerk van mobiliteit te creëren door mid-

ook technologische ontwikkelingen dragen

pieken en dalen in het verkeer. Big Data biedt

spel is Smart Data uit de trucks en de infra-

ficiënte manier van A naar B komen. Dat is de

infrastructuur evenals een breed scala van

del van één vervoerskaart. Hiermee kan je

bij aan mobiliteit. Stoplichten kunnen bijvoor-

ook inzicht hoe dit kan worden aangepakt.

structuur waardoor eerlijk vergelijken van rit

basis. Maar we zijn al een goed eind op weg.

eigen oplossingen. CGI heeft een eigen expertisecentrum op het gebied van verkeer en vervoer, waar driehonderd professionals werken aan onderzoek en ontwikkeling van mobiliteitsoplossingen. Bij CGI wereldwijd houden meer dan drieduizend mensen zich met dit onderwerp bezig.

38

Smart Data

Smart Data

39


Big Data Alliance “Laat duizend bloemen bloeien!”

Alexander Rinnooy Kan

Albert Bogaard

Voorzitter BDA

Bestuurslid BDA

www.bigdata-alliance.org 40

Smart Data

Smart Data

41


In- en externe samenwerking is essentieel Het zou daarbij mooi en nuttig zijn als al die bloemen elkaar dan wel een beetje leren kennen. Er is al heel veel te winnen door over en weer informatie te delen en beschikbaar te hebben. Wat er nu gebeurt is een belangrijke ontwikkeling die de kenniseconomie raakt. Onderwijs, onderzoek en innovatie in elk van die drie stromen liggen enorme kansen en iedereen is er op zijn eigen manier mee bezig. ‘’Ik kom zelf vanuit de universiteit en loop inmiddels al weer een tijdje aan de rand van de politiek en wij hebben eigenlijk voortdurend het idee dat er mogelijkheden bestaan die niet worden benut omdat we eenvoudig genoeg niet precies weten wat er allemaal speelt,’’ aldus voorzitter Alexander Rinnooy Kan.

42

Smart Data

De allereerste ambitie van de Big Data Alliance (BDA) is te bevorderen dat er voor Nederland een platform ontstaat waar mensen en bedrijven op een goede en toegankelijke manier te weten kunnen komen wat er speelt en waar ze plezier van kunnen hebben. Ook bijvoorbeeld in het aanbod van opleidingen. Er zijn op het moment op allerlei plekken opleidingen te vinden die elkaar soms voor een deel overlappen of niet of deels van elkaar op de hoogte zijn. Vaak zijn dit wel opleidingen waar heel veel belangstelling voor is. Zo is de Universiteit van Amsterdam (zeker niet als enige)

“Onze invalshoek is om mensen met deskundig heid naar het vakgebied Big Data en Analytics te laten komen”

bezig met speciale programma’s die zich

is er onderwijs en onderzoek door partijen

Een mooi voorbeeld van interne samenwer-

informatie met elkaar te delen.’’ Op dit mo-

die elkaar nauwelijks kennen en niet precies

king wordt gegeven door Albert Bogaard,

ment is Rinnooy Kan bezig met de Nationale

weten wat er op aangrenzend vakgebied ge-

initiatiefnemer van BDA. Albert wijst op een

Wetenschapsagenda. Die is geïntroduceerd

leverd wordt. Daar willen we proberen meer

oratie van Marcel Worring: daar zien we

om iedereen de mogelijkheid te geven een

informatie met elkaar te delen en te bevorde-

de samenwerking tussen Amsterdam Data

vraag te stellen aan de Wetenschap. Afgelo-

ren dat mensen elkaar ontmoeten en spreken.

Science en Bedrijfskunde. Marcel is een echte

pen april hebben we daar een website voor

Als er interesse is vanuit het bedrijfsleven

data scientist die nu doceert aan de Business

geopend en er zijn ca. 12.000 vragen binnen

voor participatie in een onderzoektraject

School. Dit soort samenwerkingsverbanden

gekomen, voor iets meer dan de helft uit de

dan moet je toch als bedrijf en onderzoeks-

hadden een jaar geleden niet op deze manier

Wetenschap zelf, maar ook heel veel burgers

instituut elkaar weten te vinden.

op de agenda gestaan. Maar ook bij de MBA-

hebben bijgedragen. Die vragen hebben

analytics doen bedrijven als EY,

we nu geanalyseerd tot een cluster van 140

Ondernemingen, organisaties en universitei-

McKinsey, ORTEC en KLM bijvoorbeeld mee.

grotere vragen en daar is nu de verkenning

ten zijn op zoek naar deskundigheid. Er zijn

Rinnooy Kan: ‘’het is zelfs een luxeprobleem

van gaande. Wat erg leuk is om te ontdekken

vele onvervulde vacatures ironisch genoeg in

dat er veel bedrijven zijn die willen meedoen.

is dat die twee lagen eigenlijk een soort land-

een tijd dat er een werkloosheidsprobleem is.

Onze prioriteit is om partijen te binden die

schap definiëren, waarin je heel interessante

Onze invalshoek is om mensen met

iets te bieden hebben en die zich met eigen

routes kunt afleggen. Die routes willen we

Zo is er onlangs een MBA-opleiding Big Data

bekend is dat dit soort opleidingen bestaan.

deskundigheid naar het vakgebied Big Data

plannen en informatie willen aansluiten bij

ook digitaal maken en laten vertrekken vanuit

& Business Analytics gestart waar veel meer

Al is het alleen maar dat andere partijen dit

en Analytics te laten komen. Dus voordat

onze alliantie. Dat gaan we zo makkelijk

bestaande onderzoekagenda’s. Hierdoor kun

interesse in bleek te zijn dan verwacht. Ook

niet hoeven te kopiëren en hun eigen invals-

je begint met organiseren is er al heel veel

mogelijk maken en ook niet kostbaar en liefst

je niet alleen je eigen vraag terugvinden,

daar geldt weer voor dat het goed is dat

hoek kunnen kiezen. Bijvoorbeeld bij de UvA

te winnen door mensen te informeren.

gratis omdat wij er het belang van inzien om

maar ook kijken in welk cluster je beland

helemaal richten op Big Data als specialisme.

Smart Data

43


Samenwerkingsverbanden: bent, wat voor vragen daar omheen zitten,

voor veel mensen zeer inspirerend.

In Rotterdam is de Erasmus Universiteit (EUR)

door wie die gesteld zijn, welke disciplines

Een aantal van de eerdergenoemde routes

aangesloten bij de alliantie. De EUR heeft al

daarbij in beeld komen en met welke

hebben we inmiddels uitgewerkt, maar

een opleiding Big Data ontwikkeld.

aangrenzende clusters ze overlappen.

uiteindelijk kunnen mensen dat ook zelf

In november 2015 is er een Big Data

Zo leg je dus een weg af waarbij je

construeren, want het bestand is openbaar

workshop met de haven van Rotterdam

voortdurend wordt geconfronteerd met

toegankelijk. We gaan er ook een zoekma-

en Amsterdam en met Schiphol. Hier be-

andere bondgenoten andere mede-

chine op zetten, zodat je op zoek kunt waar

spreken we wat de relevantie van Big Data

geïnteresseerden en mogelijke probleem-

jouw onderwerp allemaal voorkomt. Big Data

is voor de havens. Samen met I-tanks gaan

oplossers. Een van de grote thema’s die

is een van de beste voorbeelden die illustre-

we seminars organiseren voor de bedrijven

daarbij zichtbaar wordt is Big Data.

ren waar de mensen mee bezig zijn. Inmid-

die zijn aangesloten. Met de gemeente Den

Dit thema, dat een grote en

dels hebben we ook al een 80 ontmoetingen

Haag ontstaat er nu ook samenwerking op

ingewikkelde substructuur definieert,

georganiseerd tussen wetenschappers en

dit punt, maar ook op het gebied van Cyber

houdt veel onderzoekers bezig en is

vragenstellers.

Security. Het zou mooi zijn als er ook een

Sluit je aan bij het initiatief:

Rotterdam Maakstad

structurele samenwerking ontstaat tussen de grote steden. Er liggen legio kansen op Big Datagebied, die moeten we nu grijpen. Er is een duidelijke noodzaak om met de enorme hoeveelheden (inter)nationale data aan de slag te gaan, vast te stellen welke rollen we daarin kunnen gaan spelen en hoe we hier meer van kunnen leren en er verder mee komen. We kunnen op dit gebied een enorme sprong maken. Daarbij is samenwerking key.

Aandachtsgebieden: -

44

Additive Manufacturing Robotics Sensoring Drones Big data Internet of Things

t 010 - 440 11 40

- Safety & Security - Nieuwe technologie (Food, Clean Tech & Medical) - Nieuwe energievormen - Nanotechnologie - Circulaire economie

e [email protected]

i www.platformdigitalmanufacturing.nl


MijnKassabon “We maken de offline klant online” Mo Radjab, founder en oprichter van MijnKassabon, vertelt in een interview over een gloednieuw initiatief: het online maken van de traditionele kassabon. ‘’Het digitaliseren van de kassabon maakt veel meer mogelijk dan je in eerste instantie zou denken’’, zo ligt Radjab in het interview toe.

MijnKassabon MijnKassabon is een innovatief platform die

MIJNKASSABON

retailers, winkeliers en groothandels in staat stelt aankoopbewijzen te digitaliseren. Het probleem wat vaak voorkomt bij bijvoorbeeld de consument is dat aankoopbewijzen vervagen of kwijtraken. MijnKassabon biedt een dienst aan waarbij aankoopbewijzen, maar in de toekomst o.a. ook garantiebewijzen, retourtermijnen en handleidingen, verzameld worden in één systeem. Ondernemers kun nen straks, net zoals de consument, aan koopbewijzen digitaal ontvangen. Daarnaast hebben ondernemers de extra mogelijkheid om deze aankoopbewijzen direct door te sturen naar een boekhoudpakket. Hierdoor hoef je nooit meer bonnen te bewaren in een schoenendoos, scannen of door te sturen naar je accountant. Zonder extra handelingen is je boekhouding direct up-to-date.

46

Smart Data

Smart Data

47


Online en offline aankopen Zowel online als offline aankopen kunnen doorgestuurd worden naar het systeem. Hoewel al veel bedrijven met online facturen werken, vergt dit nog steeds veel werk. Je moet de facturen in veel gevallen namelijk nog steeds uitprinten, inscannen en handmatig invoeren. Online facturen hebben daarom nog weinig voordelen en je hebt nog steeds een backoffice en accountants nodig. Met ons systeem ontvang je alle facturen in één systeem, waarna het eenvoudig kan worden verwerkt in je boekhouding. Een ander voordeel voor de retailer is dat je offline klanten ook online kunt maken. Bij online aankopen word je vaak gevraagd cookies te accepteren. Hierdoor krijgt de retailer informatie waardoor zij acties op maat kunnen aanbieden. Door ook aankopen in de winkel te digitaliseren plaats je als het ware ook cookies in de winkel zelf. Zo raak je je klant niet kwijt als ze de deur uit lopen. Het is niet zo dat wij alles bijhouden wat de consument doet, maar we creëren wel een profiel van de consument. Mede door het opstellen van algoritmes kunnen we in kaart brengen waar de interesses van de consument

Wij kunnen in de toekomst al deze loyaliteits-

Verdienmodel

liggen. Dit zou in de toekomst kunnen bete-

passen koppelen aan één systeem. Je hebt

Het gebruik van de applicatie is gratis. Ons

betekenen dat de consument rond lunchtijd

systeem ook reclamefolders kan aanbieden die

kenen dat je een H&M binnenloopt en dat

dus geen verschillende klantenkaarten meer

verdienmodel zit hem in het doorsturen van

een aanbieding krijgt van de lunchroom waar

aansluiten op de wensen van de consument.

achtergrondmuziek wordt aangepast op jouw

nodig, je kan straks in één overzichtelijk sys-

de aankoopbewijzen naar boekhoudpakket-

hij vaak komt. Zo bespaar je ook nog eens op

We worden geen spamfactor, maar versturen

muziekinteresse.

teem zien wat je nou precies spaart en wat je

ten en/of het gebruik van marketingmodu

flyers en drukkosten.

alleen informatie als de consument heeft aan-

ermee kunt. Hiermee creëer je een heel nieuw

48

Loyaliteit bij de consument

loyaliteitssysteem waarin online en offline

Iedereen heeft wel een loyaliteits-pas van een

aankopen worden geïntegreerd. Wij kunnen

bepaalde winkelketen, maar wat kun je er

straks nog beter inspelen op het koopgedrag

nou eigenlijk mee? Niet iedereen weet wat ze sparen of waarop kortingen gebaseerd zijn.

Smart Data

“Hiermee creëer je een heel nieuw loyali teitssysteem”

les. Door de gegevens die we in huis hebben

gegeven specifieke informatie of aanbiedingen

kunnen retailers gericht acties opstellen voor

De meeste huis-aan-huis folders eindigen in de

te willen ontvangen.De retailer kan daarnaast

hun doelgroep. Hierbij betaal je alleen als ie-

meeste gevallen direct in de prullenbak. Steeds

in rapportages te zien krijgen wat zijn klant in

mand ingaat op een actie die jij hebt uitgezet.

meer mensen willen digitaal brochures/folders

het algemeen zoal koopt. Dit betekent niet dat

van de consument en dus de klant beter

Marketing wordt hierdoor niet alleen goed-

ontvangen. Je kunt je voorstellen dat als we

we aan Albert Heijn laten zien wat iemand bij

bedienen.

koper, maar ook accurater. Dit zou kunnen

digitale aankoopbewijzen aanbieden, dat het

Jumbo koopt. Maar je creëert wel een profiel

Smart Data

49


waarin de interesses en het koopgedrag van de consument vastliggen. Bedrijven krijgen alleen inzicht in de geanalyseerde data van hun eigen klanten maar hebben wel inzicht in een breder profiel van hun klanten waar ze zelf niet gemakkelijk aan kunnen komen. Dat is het mooie van software, alles is mogelijk!

Af van het papier Je ziet dat steeds meer instanties/bedrijven afstappen van het papier. Het begon in het OV met het afschaffen van de strippenkaarten, maar ook bij de meeste parkeerautomaten krijg je geen bonnetjes meer. Niet iedereen was even tevreden toen de nieuwe parkeerautomaten kwamen, maar na verloop van tijd zijn de meeste er wel aan gewend. Waarom hebben we in de winkels dan nog steeds papieren kassa bonnetjes? Wij gelo-

En nu even bijpraten over de toekomst

van uw organisatie?

ven dat de markt klaar is voor de digitale kassabon. Dit werkt echter alleen pas echt goed als een groot deel van de maatschappij hierin meegaat. De consumenten en ondernemers zien het voordeel van de digitale kassabon direct in, maar we moeten ook de retailers zo ver krijgen. Als winkelier ben je wettelijk verplicht iedereen een bonnetje aan te bieden, of dat je dat nou offline of online doet maakt in feite niet veel uit. Het doel van MijnKassabon is simpel: aankoopbewijzen digitaliseren, voor iedereen en in welke vorm dan ook.

advertising, marketing + design bv | westersingel 96 | rotterdam | p.o. box 23350 | 3001 kj rotterdam 50

Smart Data

t +31 (0)10 440 11 40 | e [email protected] | i www.amd.nl


De maakindustrie in beeld Koninklijke Metaalunie en OTIB

Tijdens het interview met Koninklijke Metaalunie en OTIB spreken we over de Next Economy en de gevolgen voor de technische beroepsgroep. Koninklijke Metaalunie is, als grootste ondernemersorganisatie voor het midden- en kleinbedrijf (MKB) in metaal, zich sterk bewust van de veranderende economie en de trends en ontwikkelingen in de metaalbranche. OTIB is het scholingsfonds van de technische installatie branche. OTIB probeert o.a. bewustwording in de sector te creëren. Als opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het technisch installatiebedrijf, vooral bewustwording in de sector te creëren. In een interessant tweegesprek wordt de technische sector en de maakindustrie onder de loep genomen en spreken we over de uitdagingen en kansen van de sector binnen een veranderend werkklimaat.

52

Smart Education

Smart Education

53


Trends en ontwikkelingen in de maakindustrie De maakindustrie maakt grote veranderingen

keten.” Ook buiten de keten vindt steeds

Mede door de technologische ontwikke-

door. Mede door automatisering, digitalise-

meer samenwerking plaats. Fred van

lingen veranderd er veel in de werkwijze

Om op deze veranderingen in te kunnen

ring en ontwikkelingen binnen de ICT krijgen

Kesteren, regiomanager bij OTIB spreekt

binnen de technische sector, vertelt Van

spelen steekt OTIB veel energie in de bewust-

productieprocessen een hele andere invul-

dan ook van een branchevervaging.

Doremalen: “Neem bijvoorbeeld het kweken

wording van medewerkers. “Door vergrijzing

ling. Marie-Claire van Doremalen, regio-

“In de agrotechniek zie je dat alle installaties

van Orchideeën. Robots hebben door middel

in de installatiebranche is het van belang

secretaris bij Koninklijke Metaalunie,

computergestuurd zijn waardoor, mede

van sensoren een steeds betere kijk op het

dat medewerkers met hun tijd meegaan”,

vertelt dat er bijvoorbeeld steeds meer vraag

door Smart Technology, alles met elkaar

groeiproces van de plant. Smart Technology

aldus Van Kesteren. Het aantal medewerkers

is naar Turn Key projecten. “Vooral buiten-

communiceert. Hierdoor worden ver-

en Smart Data zorgen er voor dat robots

van 55 jaar en ouder is in de periode van

landse opdrachtgevers verlangen steeds

schillende disciplines aan elkaar gekoppeld

veel meer zien dan de klassieke teler. Een

2000-2015 verdubbeld en de gemiddelde

vaker een totaalproduct. In landen als

en lopen branches steeds meer in elkaar over.

belangrijke trend is dan ook dat met behulp

leeftijd gestegen van 35 naar ruim 40 jaar,

Canada en Brazilië worden bijvoorbeeld

Je ziet bijvoorbeeld steeds vaker keten-

van ICT er steeds vaker wordt geproduceerd

zo blijkt uit Trendfiles van OTIB. “We willen

kassen met volautomatische besturing en

partners ontstaan. Door het aanbieden van

zonder de tussenkomst van mensen”, aldus

deze doelgroep graag informeren hoe ze met

sensortechnologie gebouwd. Hiervoor is ken-

kante en klare producten mengen bedrijven

van Doremalen.

nieuwe ontwikkelingen om kunnen gaan.

nis vanuit verschillende disciplines nodig. Dit

samen en verdwijnt de klassieke indeling

Zo zijn wij onlangs de theatershow Nieuwe

vraagt om samenwerking binnen de

tussen sectoren”, aldus Van Kesteren.

Vrienden gestart waarin wij op ludieke wijze de veranderingen in sector laten zien. Zo worden de werknemers zich meer bewust van de transitie waarin we ons bevinden en hopen we dat we MKB-bedrijven kunnen aanhaken op de nieuwe ontwikkelingen”, aldus van Kesteren.

Kansen “De Nederlandse maakindustrie voelt als gevolg van globalisering versneld de effecten van internationalisering”, zo stelt

“Een belangrijke trend is dan ook dat met behulp van ICT er steeds vaker wordt geproduceerd zonder de tussenkomst van mensen” 54

Smart Education

Koninklijke Metaalunie in hun bedrijfsplan van 2015 -2020. Van Doremalen verklaart dat de Nederlandse markt beperkt groeit dus dat omzet voornamelijk uit het buitenland gehaald moet worden. “Je ziet dat Duitsland en Frankrijk steeds belangrijkere afzetmarkten worden. Je hebt in andere landen eerder de kans dat Turn Key projecten commercieel gerealiseerd worden. Wij hebben de kennis, maar het testen en verkopen van deze kennis gaat eenvoudiger in het buitenland.” aldus Van Doremalen. Andere kansen liggen

Smart Education

55


volgens Van Doremalen in de machinebouw.

aldus Van Doremalen.

meer geschoolde jongeren nodig die niet bang

Het is van belang dat onderwijsinstellingen,

Dit is een grote stap die we nog moeten

veel breder dan men denkt. “Er vinden

“Nederland is sterk in de machinebouw en

Het is van belang dat service- en onder-

zijn van ICT”, zo vult Van Doremalen aan.

ook al in het mavo, havo en vwo, meer

overbruggen”, aldus Van Doremalen.

ontzettend veel cross-overs plaats met

deze branche heeft relatief weinig geleden

houdstechnici daarom op de juiste

onder de crisis geleden omdat ze export-

manier geschoold worden, volgens Van

Maakindustrie in de toekomst

technische sector.” Jongeren hebben vaak

Met de Break-Out sessie wil Koninklijke

sector, voedsel- en procesindustrie.

gericht zijn. Zeker op het gebied van Smart

Kesteren. “Je ziet dat service- en onder-

Er is een schreeuwend tekort aan opgeleide

onvoldoende idee van wat er allemaal in Ne-

Metaalunie en OTIB dan ook vooral laten

Met TechniekTalent.nu proberen we de

Data en Smart Technology liggen hier nog

houdstechnici van steeds hoger niveau

jongeren die straks in de ICT uit de voeten

derland gemaakt wordt. Het is daarom van

zien welke ontwikkelingen er in de techniek

krachten binnen de verschillende sectoren

kansen. Bijvoorbeeld het op afstand uitlezen

moeten zijn. Zij moeten niet alleen het

kunnen zo verklaart Van Kesteren. “Zowel

belang dat jongeren ook in de praktijk erva-

plaatsvinden en wat de sector te bieden

te bundelen. Het maakt niet uit waar

van de machines die je verkocht hebt.

onderhoudswezen kunnen en kennen,

de hoogopgeleide technici, hoog opgeleide

ren wat ze met techniek kunnen. “Daarnaast

heeft. Met bijvoorbeeld TechniekTalent.nu

jongeren terecht komen, als ze maar voor

Hierdoor kun je service-contracten aangaan

maar moeten ook steeds meer Big Data

mbo’ers en de traditionele beroepen, zoals

moeten we jongeren die van ICT houden,

willen zij jongeren overtuigen voor techniek

de techniek kiezen. Daar ligt de toekomst!”

die ook op lange termijn winst opleveren”,

principes beheersen. ”Hiervoor zijn steeds

lassers en plaatwerkers, zijn hard nodig.

overtuigen in de techniek te gaan werken.

te kiezen. Volgens Van Doremalen is techniek

56

Smart Education

kennis krijgen van de ontwikkelingen in de

andere beroepsgroepen, zoals de medische

Smart Education

57


Een zoektocht hoe het HBO kan reageren op de gevolgen van disruptieve technologische ontwikkelingen.

Gezocht:

Een aanpak voor toekomstvaste HBO-opleidingen

Ir. Kees Machielse

Dr. Peter Troxler

Lector Transitie van de Haven, Kenniscentrum

Lector Revolutie in de Maakindustrie,

Duurzame HavenStad,

Kenniscentrum Duurzame HavenStad

Hogeschool Rotterdam

en Kenniscentrum Creating 010, Hogeschool Rotterdam

Beide auteurs participeren in verschillende Communities of Practice van het Centre of Expertise RDM

58

Smart Education

Smart Education

59


Een toekomstbeeld: De kracht van meervoudige kennis. Het was vandaag weer flink denken en

En afhankelijk van hun opdrachten en

goed eigen gemaakt. Daarom ben ik als ster-

bijtanken. De studenten die me voor

projecten maken ze gebruik van wat na het

docent aan de Hogeschool in trek, maar ook

vandaag als dagdocent hadden ‘ingehuurd’

basisjaar door de Hogeschool wordt aange-

als zzp-er word ik regelmatig ingehuurd.

hadden duidelijke vragen betreffende mijn

boden. De Hogeschool is een soort Speakers

Met een aantal van ‘mijn’ studenten van

clusterdomein bio-engineering. Met dit

Academy geworden waar je als individu, wel

vandaag heb ik zelfs al samengewerkt

domein bestrijk ik het veld van biobased

duur dan, of als groep (is beter betaalbaar)

gedurende een halfjaardurend project in het

technics, nanotechnologie gekoppeld aan

voor één of meerdere dagen een docent

Deltagebied waar menig voedselproductie-

Agricultural feedstock. Een nieuw vakgebied

inhuurt die zijn of haar domeinmodules aan-

activiteit is gesitueerd. Voor veel van ‘mijn’

dat de laatste jaren sterk is opgekomen en

biedt. Of je als zzp-er aantrekkelijk bent om

studenten is het Deltagebied overigens een

waarmee wordt ingespeeld op de behoefte en noodzaak om vanuit gesloten kringlopen voldoende voedsel in de regio Rotterdam te realiseren. Juist de combinatie van nanotechnologie en het gebruik van natuurlijke biobased elementen heeft een enorme stimulans aan de regionale voedselproduktie gegeven. De studenten van vandaag hadden al twee jaar geleden hun basisjaar aan de Hogeschool afgerond, waarbij ze intensief met mijn domein hadden kennis gemaakt, maar ook met andere domeinen als megatronica, waar inzichten vanuit elektrotechniek, werktuigbouwkunde, meet- en regeltechiek

dankbare plek om opdrachten te krijgen.

“Iets waar ik nog niet bij had stilgestaan. Ook voor mij dus een mooi leermoment”

en besturingstechniek aan elkaar worden

60

Het is er een waar productieparadijs geworden vergeleken met zo’n 20 jaar geleden. Toen overheerste in wat ‘de haven’ werd genoemd de transportsector, samen met het chemisch complex. Deze laatste is nog in behoorlijke omvang aanwezig, maar wel geheel van karakter veranderd: de circulaire benadering is er volkomen leidend, gekoppeld aan biobased- en recyclingtechnologieën. Omdat er op wereldschaal een enorme noodzaak ontstond om energie(mis)gebruik en grondstofverkwisting in te dammen om onze aarde enigszins leefbaar te houden, is er een meer op lokale behoefte afgestemde economie

gekoppeld en gedoseerd. Nu tankten ze ken-

ingehuurd te worden is in ieder geval niet

ontstaan. Het onderscheid tussen stad en

nis bij. Een activiteit, of beter gezegd proces,

meer gebonden aan een einddiploma zoals

haven kwam daarmee ook te vervallen.

dat zeker elk jaar wel een keer gebeurd.

20 jaar geleden het geval was. Je markt-

Vandaar de huidige benaming van Delta-

Student is eigenlijk ook niet meer het goede

waarde wordt op ons denkniveau vooral

gebied Rotterdam. En wat belangrijker is:

woord. Je schoolt je, vooral via onderzoek,

bepaald hoe je als persoon enerzijds vanuit

je komt er niet meer mee weg op slechts

eigenlijk je hele werkzame leven continue bij

een totaalconcept kan denken en handelen,

één aspect kennis mee te brengen. Het leuke

en de hogescholen faciliteren deze behoefte

en dus over vakgrenzen heen kan kijken,

vandaag voor mijzelf was dat een van mijn

op een adequate wijze. Met deze discipline-

en anderzijds toch voldoende kennis van die

cursisten me over haar nieuwe aanpak

overschrijdende kennisdomeinen en inzichten

verschillende disciplines hebt om ze op hun

vertelde voor innovatieve zaadkruising.

zijn ze, zoals het merendeel van de werkende

bruikbaarheid te kunnen beoordelen.

Iets waar ik nog niet bij had stilgestaan.

bevolking, als zzp-er aan de slag gegaan.

Ik heb me die vaardigheid de afgelopen jaren

Ook voor mij dus een mooi leermoment.

Smart Education

Foto: Marcel Vogel

Smart Education

61


Disruptieve ontwikkelingen. Het is een mogelijke toekomst hoe onze HBO-

worden op dit soort mogelijke veranderingen.

mate wordt tegenwoordig de kwalificatie

instelling over een aantal jaren zou kunnen

Vragen die vandaag de dag meer dan ooit

disruptief aan sommige van deze ontwik-

functioneren. Het geschetste beeld zou een

worden gesteld, en gesteld moeten worden

kelingen toegekend: nieuwe mogelijkheden

antwoord kunnen zijn hoe om te gaan met

vanwege de opkomst van vele (disruptieve)

en partijen komen op en gooien bestaande

de actuele vraag voor welke beroepen we

economische en technologische veranderin-

marktverhoudingen volledig op z’n kop.

HBO-studenten opleiden en op welke wijze

gen in onze samenleving, zoals vergaande

Gevolg: de onzekerheid of een bestaand

dat concreet wordt aangepakt. In boven-

vormen van digitalisering en robotisering.

beroep over 10 of 20 jaar nog relevant is

staand voorbeeld is levenlang leren een reaOntwikkelingen die een dubbele snelheid

toe heerste dat nieuwe technologie voordelig

van de WRR in hun advies ‘Naar een lerende

hebben: nieuwe producten en toepassingen

voor hoogopgeleiden is, is aan het afbrokke-

economie’, 2013) alsmede het werken na een

worden steeds sneller op de markt gebracht

len. Naast laaggeschoold routineus arbeid en

basisjaar met (onderzoeks)modules in plaats

en deze worden ook sneller geadopteerd

vergelijkbaar werk voor middelhoog opgelei-

van een vaste vierjarige opleiding. Een scala

door een steeds groter aantal gebruikers.

den, ondergaan meer en meer hoogwaardig,

aan andere vragen spelen hierbij eveneens

De kans dat deze snelheid nog sterker

zelfs kennisintensieve werkzaamheden de

een rol, zoals over welke vaardigheden

toeneemt, zelfs exponentieel, is niet ondenk-

consequenties van reeds plaatsvindende en

studenten moeten beschikken (naast kennis)

beeldig, zoals Ray Kurzweil betoogt in zijn

te verwachten digitalisering en robotisering

of hoe het docentencorps aangepast dient te

boek The Singularity is Near. In toenemende

van beroepen en processen.

“De kans dat deze snelheid nog sterker toeneemt, zelfs exponentieel, is niet ondenkbeeldig”

62

neemt toe. De brede consensus die er tot nu

listische invulling geworden (zie ook pleidooi

Smart Education

Het onderwijs zal niettemin toch oplossingen

3) logischerwijs worden de reeds zittende

een oplossing vragen de boventoon voeren

moeten vinden om op deze ontwikkelingen

docenten ingezet om ook de nieuwe oplei-

en in veel mindere mate vraagstukken die

een adequaat antwoord te vinden. En of dat

ding te ontwikkelen. Actuele onderwijskennis

ruimte bieden om meer toekomstgericht

op zich al niet uitdagend genoeg is, kampt het

is daarmee ruim voorhanden, maar impli-

mee om te gaan.

hoger beroepsonderwijssysteem gelijktijdig

ciet worden ook ingesleten werkwijzen en

met een paar structurele interne complicaties:

blinde vlekken ‘gekopieerd’ naar een nieuw

Wat betreft vaardigheden die afgestudeerden

1) een opleiding duurt standaard vier jaar en

curriculum. Werkwijzen en ‘vlekken’ die niet

zouden moeten bezitten, heeft het (hoger)

kan in de tussentijd maar lastig aangepast

zelden onvoldoende aansluiten bij de nieuwe

onderwijs dit vertaald door het benoemen

worden; 2) vernieuwing van het curriculum

ontwikkelingen; 4) beroepsonderwijs in

van wat bekend staat als de 21st Century

vraagt behoorlijke voorbereidingstijd en

Nederland is sterk gekoppeld aan bedrijven

Skills: creativiteit, kritisch denken, probleem-

daarna ook nog een formele kwaliteitscheck,

en organisaties uit de regio en gericht op

oplosvaardigheden, communiceren, samen-

waardoor het al snel 6 tot 8 jaar later is

toegepast onderzoek en dito studieprojecten.

werken, sociale en culturele vaardigheden en

als een nieuwe opleidingscurriculum

Dit heeft als consequentie dat vraagstukken

in toenemende mate ook expliciet aandacht

geaccepteerd in de steigers staat;

die vandaag de dag spelen en per direct om

voor digitale geletterdheid. In essentie zijn dit

Smart Education

63


Toekomst van het beroep

64

Internationaal wordt in dat verband het

Een nog conservatieve inschatting, aldus de

betoog van MIT-hoogleraren Erik Brynjolfsson

onderzoekers. Dit verlies betreft zeker niet

en Andrew McAfee regelmatig aangehaald.

alleen voor banen waarvoor minder oplei-

vaardigheden die vooral horen bij beroepen

In hun boek The Second Machine Age (2014)

ding nodig is. In het bijzonder de middelbaar

die gekenmerkt worden door niet-routinema-

beschrijven zij een toekomstige samenle-

opgeleide beroepsbevolking zal hiervan de

tige taken c.q. opdrachten.

ving waar door robots en supercomputers

gevolgen ondervinden. In mindere mate ove-

(kunstmatige intelligentie) ook beroepen

rigens ook een deel van de hoger opgeleide

Internationaal is er brede consensus over de

met hoogwaardige kennis zullen worden

beroepsbevolking. In de ogen van de opstel-

noodzaak van het ontwikkelen van deze

vervangen. In de eerste Machine Age betrof

lers een beeld dat een serieuze bedreiging

vaardigheden. Die consensus is minder breed

het (routinematige) fysieke werkzaamheden

voor de economie van ons land kan gaan be-

waar het gaat over de wijze deze doelstelling

die vervangen zijn door machinale proces-

tekenen. Een dreiging die noopt tot serieuze

te realiseren. Een breed gedragen vertaalslag

sen. Nu dus ook mentale beroepen waarvan

actie bij politiek, ondernemers en maatschap-

naar toekomstig (vakinhoudelijke) kennis is er

lange tijd aangenomen werd dat zij alleen

pelijke organisaties als opleidingen. Minister

niet. Ook de HBO-Raad doet in haar vorig jaar

door mensen uitgevoerd konden worden.

Asscher van Sociale Zaken constateerde

gepubliceerde strategische agenda

Onderbouwd met vele statistisch gege-

vorig jaar in een lezing een vergelijkbaar

“Wendbaar & Weerbaar, HBO in 2025”

vens schetsen beide auteurs een mogelijke

gevaar: vervanging van arbeid door slimme

geen uitspraken hierover. Wel benadrukt ze

toekomst waar een fors deel van de beroeps-

machines en apparaten zou tot problemen

het belang van het aanleren van vakkennis en

bevolking moet vrezen voor hun baan. Over

op de arbeidsmarkt kunnen leiden en tot een

innoverend vermogen voor de HBO-student

welke beroepen nog wel overblijven zijn ze

ongelijke verdeling van onze welvaart.

van nu en in de toekomst. Op het niveau van

minder voorspellend. Als ware Amerikanen

de afzonderlijke Hogescholen speelt uiteraard

houden ze overigens een rotsvast geloof dat

Ook het onderzoek van het Rathenau-

het belang van het aanleren van hoogwaar-

dit allemaal de economie ten goede komt,

instituut, Werken aan de robotsamenleving

dige kennis een belangrijke rol. Vergezichten

hoewel ze wel een lastige overgangsperiode

(2014), gaat in op de mogelijke consequen-

voor welke toekomstige beroepen dan wordt

zien aankomen,

ties van verdergaande robotisering voor de

opgeleid zijn niettemin weinig talrijk. Een

Onderzoekers van Oxford University hebben

arbeidsmarkt. Zij zien eveneens dat in een

opvallende uitzondering is het onderzoek

bekeken welke beroepen in de toekomst

maatschappij waar “machines denkkracht

dat de opleiding van de Haagse Hogeschool

zullen verdwijnen. Deloitte heeft dat

leveren en digitaal Taylorisme” gemeengoed

heeft laten uitvoeren naar het beroep in de

Vergelijkbare beroepen in bijvoorbeeld meer

van de vele economische en technologische

een oplossing voor geboden kan worden.

onderzoek proberen te vertalen naar de

zullen worden het alle soorten beroepen en

toekomst voor hun technische opleidings-

de sociaal georiënteerde opleidingen zijn ook

veranderingen, uitspraken te doen over

Voordat we daar verder op ingaan,

Nederlandse situatie. Uit deze laatste

opleidingsniveaus zal raken. Zij constateren

richting. In dat onderzoek worden beroepen

wel te benoemen, zoals geronto-animator,

toekomstige beroepen en bijbehorende

eerst een kort overzicht van de lopende

publicatie komt naar voren dat in Nederland

daarnaast, en dat is voor het onderwijs van

geschetst zoals Augmented reality engineer,

wijkvoedselconsulent, uitvaartdramaturg

kennisdomeinen.

discussie over de gevolgen van nieuwe

mogelijk 2 tot 3 miljoen banen zouden gaan

belang, dat technologie in het verleden

traffic engineer, robot engineer, 3d Printing

of vlogger. Maar misschien is het ook bijna

Voorwaar een spagaat waar HBO’s in zitten.

technologieën en economische structuren

verdwijnen als gevolg van verdergaande

vooral “skill upgrading (was): het vroeg van

Architect, Cross-Data analist (Ecorys,2012).

onmogelijk, gegeven de snelheid en omvang

Wij denken dat hier met een soort bypass

op de arbeidsmarkt.

digitalisering en robotisering.

iedereen om meer vaardigheden. Door grote

Smart Education

Smart Education

65


investeringen in het onderwijs is het steeds

digheden, ondernemerschap en e-skills (leren

en 9) tijden plaatsonafhankelijk samenwer-

gelukt om mensen beter op te leiden en aan

programmeren, 3d-printen en dergelijke).

ken (M. Ten Hoonte, Arbeidsmarkt,

de veranderende vraag naar vaardigheden te

Het Institute for the Future (University of

de toekomst van werk, 2015). Vaardigheden

voldoen. De ‘race tussen technologie en

Phoenix) heeft in haar Future Work Skills

die grotendeels overlappen met de eerder in

onderwijs’ werd gewonnen door het on-

2020 Report een schema opgenomen waarin

dit stuk aangehaalde 21st Century Skills, hoe-

derwijs. Of het onderwijs de race met de

tot uiting komt welke cruciale vaardigheden

wel wij er graag nog de vaardigheid als late-

komende veranderingen weer kan winnen is

voor het functioneren op de toekomstige

raal governance en transdisciplinariteit aan

echter geen uitgemaakte zaak. Zij stellen dat

arbeidsmarkt wenselijk c.q. noodzakelijk zijn

toe zouden willen voegen omdat we denken

door de hele onderwijskolom het een zoek-

(zie onderstaand schema). Deze vaardig-

dat zelfs interdisciplinair samenwerken onvol-

tocht is naar welke vaardigheden kinderen en

heden worden ook door Randstad Uitzend-

doende is om tot oplossingen te kunnen ko-

jongeren aangeleerd moeten worden. Deze

bureau gebruikt in hun analyses over welke

men die de (nabije) toekomst vraagt. Met het

variëren van generieke vaardigheden, waar-

vaardigheden toekomstig werkzoekenden

omarmen van de 21st Century Skills lijkt het

mee mensen zich kunnen blijven onderschei-

zouden moeten ontwikkelen: 1) kritisch

onderwijs dus de juiste richting in te slaan. De

den van computers (werken met informatie,

denken, 2) sociale intelligentie, 3) innovatief

cruciale vraag die nog wel staat is hoe daar

creativiteit, communicatie) of vaardigheden

denken, 4) omgaan met cultuur, 5) toepassen

concreet invulling aan wordt gegeven. Meer

die passen bij flexibilisering en een digitali-

van IT, 6) multidisciplinair denken, 7) denken

specifiek: hoe gaat de Hogeschool Rotterdam

serende omgeving, zoals metacognitieve vaar-

als ontwerper, 8) metacognitie

hier mee om.

Getting Smart? De Hogeschool Rotterdam werkt niet met een eenduidige visie hoe de arbeidsmarkt van morgen er uit ziet of welke beroepen er mogelijk aan gaan komen.

Wel worden opleidingscurricula per opleiding regelmatig aangescherpt of geheel opnieuw opgesteld, inspelend op veranderingen in het werkveld van die afzonderlijke opleidingen.

wordt er intensief nagedacht over hoe

De vraag blijft echter of we op de

een toekomstbestendig curriculum eruit

Hogeschool voldoende oog hebben voor

zou moeten zien. Zo worden vier sociale

‘spelbrekers’ ten opzichte van huidige

opleidingen samengevoegd tot een nieuwe

perspectieven van waaruit wordt gewerkt.

opleiding die inspeelt op de nieuwe rol van

Om er maar een aantal concreet te benoe-

de sociaal werker. De economen opleiding

men: wat doet de lerarenopleiding met het

gaan ook samen verder, letterlijk onder

fenomeen MOOC’s (Massive Online Open

een nieuw dak (gebouw), en met opleidings-

Courses), aangeboden door een toenemend

profielen die inspelen op veranderingen

aantal online platforms als Coursera, Udacity

in het vakgebied. Bij de lerarenopleiding

of Edx., waardoor de rol van een docent

wordt samen met het werkveld in zogeheten

anders wordt. Of hoe spelen ze in op wijze

Zo hebben alle studierichtingen recent van

leergemeenschappen gewerkt om toe-

waarop sociale media het studenten mogelijk

het College van Bestuur de opdracht gekre-

komstige leerkrachten via veelvuldige

maakt anders te leren. Wat doet bedrijfskun-

gen een visie voor hun afzonderlijke oplei-

praktijkervaringen voor hun toekomstige

de-opleiding (o.a. consultancy, management,

dingen te ontwikkelen die ‘future proof’ is.

werk klaar te stomen.

human resources) met het gegeven dat

Zo heeft de kunstacademie Willem de

66

Smart Education

bedrijfsmologgen verdwijnen, waarvoor in

Kooning haar curriculum recent opgezet

In algemene zin beschrijf de Hogeschool

de plaats meer en meer netwerkorganisaties

langs een drietal generieke vakinhoudelijke

Rotterdam in haar Position Paper de

ontstaan die zelfsturend zijn (geen managers

vaardigheden in plaats van voorheen speci-

professional van morgen als “vakkundige,

meer nodig) en ook het aannemen van

fieke afstudeerrichtingen zoals typografisch

onderzoekende en weerbare professionals!”

personeel anders (of niet) ingevuld gaat

ontwerper of fotograaf. Ook fysiek heeft dat

Iemand dus die nieuwsgierig en kritisch is

worden via HR-afdelingen zoals we die nu

uitgemond in andersoortige werkplekken,

en zoekt naar verbetermogelijkheden,

kennen. De logisticus die geconfronteerd

zogeheten stations waar vakkennis aange-

iemand met vakmanschap, gezegend

wordt met zelfrijdende voertuigen die

leerd wordt. Ook bij andere opleidingen

met hoogwaardig toepasbare kennis.

geheel geautomatiseerd en verbonden via Smart Education

67


‘sensorkwallen’ om rivieren op drenkelingen

de planoloog wiens werk door zelforganise-

opleidingaanbod te actualiseren, er met de

af te speuren of wordt er onderzoek gedaan

rende buurtgemeenschappen wordt

aanwezigheid van vijf kenniscentra en twee

naar het 3d-printen van een boot. Onder-

overgenomen, mogelijk gemaakt door slim

Centres of Expertise op de Hogeschool een

werpen waarbij zowel het doen (bijvoor-

gebruik van sociale media of andere smart-

nog veel sterker te benutte sleutel naar een

beeld het feitelijk 3d-printen) als het denken

toepassingen in de buurt; de verpleger die

oplossing aanwezig is. Meer dan voorheen

(nieuwe wijze van ontwerpen, materiaal-

te maken krijgt met zorgrobots en mensen

zien wij dat juist door het uitvoeren van

kennis, type software, gebruik sensoren,

die via eigen apparatuur hun gezondheid bij

kort- en langerlopend onderzoek, multi-

waterkwaliteit e.d.) aan de orde komen.

houden (Quantified Self). De centrale vraag

en transdisciplinair werken, samen met

Onderwerpen die vaak niet in een studie-

wordt dus meer en meer hoe als opleiding

opdrachtgevers en externe partijen te

richting te vangen zijn, maar juist wel door

om te gaan met dit soort directe en langere

opereren, lectoren, docent-onderzoekers

de intense samenwerking die via de kennis-

termijn ontwikkelingen en vooral hoe daar

en een toenemende groep studenten uitge-

centra met het bedrijfsleven wordt opge-

adequaat op in te spelen? Veranderingen

daagd worden om keer op keer state of the

pakt via vernieuwend onderzoek of via de

die steeds sneller gaan en ook plotsklaps

art werk af te leveren. Onderzoek dat praktijk

zogeheten Communities of Practises die door

andere invullingen kunnen krijgen. Is het

gericht is, zonder dat het alleen bij de waan

het Centre of Expertise worden gecoördi-

aanbieden van een vierjarige opleiding dan

van de dag blijft doordat er vanuit aanwezige

neerd. Hierbij wordt gewerkt aan de hand

wel zo handig? En wat zou nu al binnen

expertise er oog voor nieuwe ontwikkelingen

van onderzoekslijnen. Deze onderzoekslijnen

bestaande opleidingen anders aangeboden

is. Bij de kenniscentra waar wij bij werken

worden voor een aantal jaren aangehouden,

kunnen worden om snel en adequaat op

Kenniscentrum Duurzame HavenStad,

maar wel steeds tussentijds aangescherpt

veranderingen in te spelen? Eigenlijk gaat het

Kenniscentrum Creating 010) en het Centre

met inzichten uit gedaan onderzoek,

om het inrichten van het onderwijssysteem

of Expertise RDM (gericht op de haven) waar

ervaringen werkveld en de inzichten die

dat beweeglijk en fluïde wordt. In analogie

wij mee werken, is het eerder gemeengoed

bij de betrokken opleidingen worden

met de natuurlijke evolutie: het gaat niet om

dan uitzondering dat toekomstgerichte on-

aangedragen. In onderstaand overzicht zijn

de slimste of de beste opleiding, maar om

derzoeksvragen worden uitgevoerd.

de belangrijkste onderzoekslijnen en CoP’s

het vermogen snel aan te passen en mee te veranderen.

weergegeven van onze kenniscentra en CoE. Vragen die niet zelden gerelateerd zijn aan de eerder in dit artikel benoemde ontwikke-

Wij merken dat juist de studenten die dit

Het goede nieuws is dat naast de inspan-

lingen. Zo vindt er onderzoek plaats naar het

soort ‘brede’ en actuele vraagstukken op-

ningen van verschillende opleidingen om

inzetten van zelforganiserende

pakken als geen ander een goede kans

Onderzoekslijnen Kenniscentrum Duurzame HavenStad

toekomstbestendig te worden door hun

Kenniscentrum Creating 010

Internet of Things routes uitstippelen;

1.

Nieuwe bedrijvigheid voor Rotterdam

Algemene omschrijving Onderzoek naar technische, economische en bestuurlijke “enablers” voor vestiging, diensten en arbeid kunnen worden gerealiseerd om nieuwe (circulaire, lokale, laterale) bedrijvigheid in Rotterdam mogelijk te maken.

2. Moving@Rotterdam

Onderzoek naar nieuwe technologie en systemen om mobiliteit en bereikbaarheid Rotterdam te verhogen.

3. Op weg naar groene chemie en groen materialen

Onderzoek naar de aanpassingen aan bestaande, niet duurzame procesindustrie die bijdrage aan het realiseren van een circulaire economie.

4.

High Tech droge voeten in de Rotterdamse Delta

Onderzoek naar nieuwe technologieën die inzetbaar zijn bij watervraagstukken in de Rotterdamse Delta incl. systematische en infrastructurele middelen die daarbij behulpzaam kunnen zijn.

5.

Schip van de toekomst

Onderzoek naar de mogelijkheden om een duurzaamheidsslag te maken in de scheepvaart.

6.

Opschaalbare energieneutrale renovatie

Onderzoek naar energiesystemen en renovatieconcepten die bijdragen aan het realiseren van energieneutrale renovatie en circulair bouwen.

1.

Smart and Inclusive Society

Combinatie van technologisch ingestoken onderzoek en onderzoek naar ontwikkeling en ontwerp van mensgecentreerde diensten en toepassingenaanbod.

2.

21st Century Visual Culture

Onderzoek naar nieuwe autonome, maatschappelijke en commerciële artistieke werkvormen (‘nieuwe beeldculturen’, artistieke zelforganisatie, culturele globalisering).

3.

Creative Economy

Onderzoek hoe professionals (kunstenaars, ontwerpers, communicatieprofessionals) ondernemen en in interactie met de praktijk worden geschoold.

hebben op de arbeidsmarkt een plek te vinden. Misschien niet eens in de richting waar ze oorspronkelijk zijn gestart, maar in een ander veld waarmee ze wel te maken Deze wijze van werken (= doen) en leren zien wij als een kansrijke werkwijze voor een groot aantal opleidingen. Dit vereist een veel verdergaande samenvloeiing tussen onderwijs en onderzoek. Ingegeven van vooral de gedachte dat onderzoek vanwege het vermogen om actueel en toekomstgericht te zijn de crux voor een (nog meer) adaptief onderwijssysteem is.

Centre of Expertise RDM

hebben gekregen in hun (afstudeer)opdracht.

Communities of Practice: 1. Maritime & Offshore Innovation

Onderzoeksthema’s: Slimme aandrijvingen, software solutions, materialen & equipment, sensoren aquabots, sensorcommunicatie

2.

Energie-efficiency, smart grids, procesintensificatie

Energie & Procestechnologie

3. Logistiek

Synchromodaliteit, bouwlogistiek zorglogistiek, stadsdistributie, achterlandverbindingen

4.

Future Mobility

Urban mobility concepts, port bypasses, autonoom rijden, e-mobility, lichtgewicht construeren

5.

Drijvend Bouwen

Adaptief en drijvend bouwen, waterkwaliteit, affordable houses, duurzame deltasteden, citizens as urban developers

6.

Duurzaam Bouwen

Duurzaam en energieneutraal (ver)bouwen, bewonersgedrag in relatie met nieuwe technologieën, procesmanagement

7. Making

68

Smart Education

Internet of things, drones, robotica, additive manufacturing (3d printen e.d.).

Smart Education

69


Teqnow stimuleert toptechnologie Smart Circularity

André van der Leest

“Nieuwe technologie ontketent een industriële revolutie met grote impact op het industrieel MKB-metaal. De klassieke efficiënte toeleverancier wordt innovatiepartner met inzet van kennis en technologie. Teqnow brengt toptechnologie tot in het bedrijf en op maat van het MKB-metaal”, zegt Projectleider Teqnow bij Metaalunie André van der Leest. “Teqnow stimuleert toptechnologie met praktische informatie, opvallende evenementen en kennis op actuele technologiethema’s. Op de MKB-manier betekent praktisch, concreet en hands-on: desgewenst komt de robot naar u toe voor een test.”

Smart Circularity

71


Innovatie is niet langer het snelste bewerkingscentrum voor optimale productieefficiëntie.

72

De voorbeelden van nieuwe technologieën

in zijn innovatiemethodiek mee te denken

dienstverlening, met het doel ‘interessant’

staan ook letterlijk bij Metaalunie in de

met inbreng van kennis, technologie en

en ‘relevant’ te schiften en vervolgens de

Teqnow-vitrine. Voorbeelden en concrete pro-

ideeën. Er gebeurt op het gebied van nieuwe

relevante thema’s en ontwikkelingen voor het

ducten die je zonder 3D-printer niet kunt ma-

technologie heel veel in ons land:

MKB toegankelijk te maken. Op technologie-

ken. Het is één van de thema’s van Teqnow:

Topsectorenbeleid, Smart Industry, Fieldlabs.

vlak lopen MKB en topsectoren parallel.

3D-printen, ofwel additive manufacturing,

Maar de aansluiting op het MKB blijkt lastig.

In het ondernemingsperspectief draait het

naast robots, digitale productie, composiet

De ontwikkeling verloopt exponentieel:

voor de metaalondernemer echter niet om

en lasertechnologie. In de komende periode

de functionaliteit van de huidige smartphone

Smart Industry, maar om – heel concreet –

komen daar nog thema’s bij, zoals Internet

vergde vijftien jaar geleden zomaar tien of

Smart Technology”, schetst Van der Leest.

of Things (industrial) en big data. Het zijn

meer omvangrijke toestellen.

domeinen waarop het Teqnow-initiatief van

De MKB-ondernemer kan onmogelijk alle

Geconcentreerde kennis

Koninklijke Metaalunie toptechnologie ont-

verspreide initiatieven aflopen om zicht te

3D-printing is een concreet voorbeeld

sluit voor het MKB-metaal. “Innovatie is niet

houden op alle ontwikkelingen. Dit tweede

van de Teqnow-aanpak.“Dan klik je op

langer het snelste bewerkingscentrum voor

machinetijdperk is een nieuwe industriële

www.teqnow.nl op ‘3D-printen’. Direct

optimale productie-efficiëntie.

revolutie. Met Teqnow introduceert

komen al negen relevante technologieën in

De opdrachtgever vraagt het MKB-metaal om

Koninklijke Metaalunie technologische

beeld, compleet met werking, producten en

Smart Technology

Koninklijke Metaalunie is met ruim 13.000 leden de grootste ondernemersorganisatie voor het midden- en kleinbedrijf in de metaal. De leden hebben samen een omzet van 22 miljard euro en bieden werkgelegenheid aan 150.000 mensen.

de voor- en nadelen en de koppeling met

geprogrammeerd, onderhouden en veilig

sector, want de bevindingen worden terug-

CAD-ontwerpen. Het is geconcentreerde

in een kooi geplaatst. Maar het industriële

gekoppeld om de technologie-informatie te

kennis, waarmee de ondernemer zich verder

MKB wil geen 24-uurs repeterende robot van

verdiepen”. Teqnow organiseert hiertoe, zelf

verdiept in techniek en strategie.” 3D-printen

een paar ton. Het MKB vindt op de Teqnow-

en samen met anderen, evenementen waarbij

is een van de vooruitgeschoven posten in het

landingspagina ‘Robots’ informatie over de

met masterclasses, workshops en gerichte

Teqnow-project. Metaalunie heeft al twee

nieuwe generatie met trends en achtergron-

ondersteuning in onder meer patenteren en

praktische evenementen georganiseerd. De in

den, het TU-Delft-model ‘Factory in one day’

marktintroductie de dienstverlening zo direct

totaal 500 deelnemers schragen de verwach-

en bijvoorbeeld de simpel te instrueren UR5

en compleet mogelijk is.” Samenwerking met

ting dat eind 2015

robotarm of de intuïtieve Baxter-cobot met

kennispartners maakt nadrukkelijk deel uit

zo’n 1.000 Metaalunie-leden de Teqnow

geïntegreerde vision-intelligentie. Deze heeft

van het Teqnow-menu. Er zijn afspraken met

technologische dienstverlening inschakelen.

genoeg aan ‘zien’ en ‘voelen’ om te weten

meerdere TU’s en faculteiten, hogescholen

wat hem te doen staat. In samenwerking met

en dienstverleners met het oog op nadere

Toepasbaarheid op de werkvloer

koepelorganisatie RoboNED, de Fontys hoge-

kennisoverdracht, matchmaking en de opzet

Een tweede voorbeeld is de robot, die

scholen en het TU Delft Robotic Institute stelt

van technologie-evenementen. Ook worden

namens Teqnow de nieuwe technologieën

Teqnow de robot beschikbaar voor demo’s

dus gespecialiseerde bedrijven ingezet om

letterlijk bij de MKB-ondernemer thuisbrengt.

en tests. “Dat is een aanpak waar het MKB

MKB-ondernemers testen evaluatiemachines

“De industriële robot kan veel, mits goed

wat aan heeft”, aldus Van der Leest. “De hele

te leveren, zoals metaalprinters of

Smart Technology

73


bovengenoemde robots. “Let wel: ik ga geen

maar de toch al nooit gemakkelijke technolo-

robots en printers verkopen” zegt Van der

gische vertaling naar het MKB is belangrijker

Leest. “Teqnow toont concreet wat de onder-

dan ooit. Dit ‘tweede machinetijdperk’ is een

nemer kan bereiken met robots. In bedrijf en in productie, in flexibele dienstverlening en in offertes die technologische partnerschap met de klant laten zien. De metaalondernemer kan, dankzij Teqnow, de nieuwe robotgeneratie zelf ervaren, zelf inzicht opbouwen en – we hebben het over ondernemers – creatieve nieuwe mogelijkheden ontwikkelen.”

Kennispartners “Zaken zijn zaken, en dat laat Metaalunie vanzelfsprekend aan de ondernemers over”, plaatst Van der Leest de nieuwe technologische dienstverlening in het perspectief van de ondernemersorganisatie. “We signaleren een technologie-ontwikkeling met de kenmerken van de ‘Wet van Moore’: iedere twee jaar een

“Zaken zijn zaken, en dat laat Metaalunie vanzelfsprekend aan de ondernemers over”

nieuwe industriële revolutie. Met Teqnow kijkt de Koninklijke Metaalunie inderdaad ook op een nieuwe manier naar de business. Niet op de stoel van de ondernemer, wel met laagdrempelige toegang tot bewezen relevante toptechnologie. Passend bij het karakter van het MKB-metaal, dat van huis uit in techniek en technologie is geïnteresseerd. Nu moet de MKB-ondernemer meer dan ooit gedetailleerd weten wat de mogelijkheden zijn omdat de industrie-innovatie technologiepartners nodig heeft.” Hij noemt vastomlijnde plannen als cursorisch onderwijs en de ontwikkeling van technologiegerichte e-learning, in samenwerking met kennisinstellingen. Zo heeft inmiddels metaalleverancier MCB de eigen e-learning-campus opengesteld voor

verdubbeling van de mogelijkheden begint

Teqnow-deelnemers en is het cursusaanbod

overzichtelijk, maar de lijn wordt snel steil.

van Fontys Objexlab op gebied van 3D-prin-

De overheid faciliteert industriële innovatie,

ten toegankelijk voor de ondernemers.

Uitdaging Teqnow richt zich op technologie voor het MKB-metaal. Van der Leest ziet het als één van de uitdagingen van de lopende industriële revolutie: “Technologie genereert extra industriële groei en productiviteit, soms ook zonder evenredige banengroei. Daarnaast zien we ook voorbeelden waar robotisering een bedrijf versterkt en tevens nieuwe werkgelegenheid schept. Dat leidt tot nieuw, dynamisch vakmanschap met grote uitdagingen aan ondernemers, medewerkers en beroepsonderwijs”, onderstreept Van der Leest zijn oude en nieuwe beleidsportefeuilles Onderwijs en Nieuwe Technologie. Bedrijven kunnen deelnemer worden van Teqnow. Aanmelding en informatie via teqnow.nl (kosteloos voor Metaalunieleden). 74

Smart Technology


Clean Tech Delta De waarde van Jeremy Rifkin ligt niet in de precisie van zijn voorspellingen, maar meer

“Het is belangrijk de zwakste schakels

in de signalering van bepaalde trends en die inhoudelijk zichtbaar maken. Belangrijke ontwikkelingen worden hierdoor in een

Interview met

bepaalde context geplaatst. Jeremy Rifkin

Fred van Beuningen

nemen om partijen bij elkaar te brengen. Het

kapitalisme waar we nu in zitten eraf te

Dit betekent o.a. dat de overheid een actieve

is logisch dat mensen niet meteen begrijpen

halen. We kunnen nu gaan bewegen naar

rol speelt in het bevorderen van innovatie in

wat een “zero marginal cost society” inhoudt

een economie van schaarste naar een

een goede richting en bij het versterken van

en is voor veel mensen beangstigend; “raak

economie van overvloed. Dat is het

de zwakste schakels van het innovatiesys-

ik nu mijn baan kwijt” en “hoe gaan we

positieve kader van de beweging naar

teem. Dit veronderstelt dat we goed inzicht

nog geld verdienen” zijn vragen die komen

de Next Economy. Om dan goed te blijven

hebben in wat die richting en welke die

opborrelen bij sommige mensen. De wereld

aansluiten op wat wel en wat niet wenselijk

schakels zijn! Dus een voortrekkende rol in

van Internet of Things, energie en productie

is, hebben we goede keuzes van onze over-

het creëren van markten en het implemen-

die samenvloeien scheppen kansen om de

heid nodig. We moeten naar een schonere

teren van een goede infrastructuur voor de

scherpe kantjes van de fase van het

en meer inclusieve maatschappij.

Next Economy.

Ter inleiding geeft Fred van Beuningen, directeur van Clean Tech Delta, zijn overwegingen over de inzet van de Rifkinorganisatie voor het project: Roadmap Next Economy, dat onlangs door de Metropoolregio Rotterdam Den Haag is opgestart.

76

in het innovatie systeem te kennen”

Smart Industries

kan een belangrijke ambassadeursrol op zich

Fred van Beuningen

Smart Industries

77


Als je dan kijkt naar onze regio, dan moeten we aansluiten op onze historie en waar we echt goed in zijn. Zoals het medische cluster, transport en distributie, de maak-industrie en onze onderwijssector. Met deze competenties moeten we de transitie in gang zetten. Onze traditionele economische sectoren zullen -moeten- transformeren. Hierover is wel consensus. De convergentie van informatie en energie, bijvoorbeeld, zal de structuur van die industrie ingrijpend veranderen.

Innovatie Het winstgevend toepassen van ideeën, niet alleen op het gebied van technologie, maar bijvoorbeeld ook allerlei verschillende nieuwe businessmodellen. Een succesvolle innovatie is vaak een combinatie, waarbij ook talent en ondernemerschap een belangrijke rol spelen. Maar hoe organiseer je dit het best? Bij een goed innovatie klimaat gaat het erom het systeem te begrijpen en wat de zwakste schakel daarin is. Het heeft weinig zin de andere schakels te versterken indien de zwakste zwak blijft. Dat is wellicht onze belangrijkste opgave; te weten wat de zwakste

“ De Clean Tech Delta is een triple helix organisatie, een combinatie van overheden, onderwijs- en kennisinstellingen en het bedrijfsleven”

innovatie schakel is en die radicaal verbeteren terwijl de andere versterkt worden.

Een ander voorbeeld is het toepassen van

maakt wordt. Zoals we bijvoorbeeld doen bij

nieuwe technologie, waardoor diesel in

het project Clean Air for Cities, dat is begon-

Clean Tech Delta

gekoeld transport wordt vervangen door

nen met technologie; Liquid Air. We zoeken

De Clean Tech Delta is een triple helix

een schone energiebron.

nu een toepassing voor diesel-vervanging

organisatie, een combinatie van overheden,

78

in relatie tot luchtkwaliteit. Zo’n project kan

onderwijs- en kennisinstellingen en het

De Triple Helix, of inmiddels de Quadrupple

goed in een Triple Helix verband uitgevoerd

bedrijfsleven (groot en klein, dienstverle-

Helix (waarbij de gebruiker in een vroeg sta-

worden. Je start dan regionaal en bij succes

nend en maakindustrie). Die Triple Helix pakt

dium van het ontwerpproces wordt betrok-

kunnen daar weer andere Europese steden

heel vroeg zaken op, want in feite wordt de

ken) kan een belangrijke rol spelen om bij

bij aansluiten. Zo kunnen Europese subsidies

verbinding gemaakt tussen nieuw gecreëerde

de eerder genoemde kansen en uitdagingen

gezamenlijk aangevraagd worden en wordt

kennis en plaatst de nieuwe activiteiten in

partijen bij elkaar te brengen en te helpen

innovatie opgeschaald. Clean Tech Delta

de regionale context dus de economie die al

om nieuwe innovaties en businessmodellen

heeft ook een aanpak voor het initiëren en

aanwezig is. In deze keten speelt technologie

te realiseren. Wij focussen op projecten die

implementeren van projecten. Als projecten

een belangrijke rol. Indien huishoudafval,

aansluiten op de regionale economie en bij

van het begin af aan op een goede manier

bijvoorbeeld, als grondstof voor chemie gaat

de competenties van onze leden en partners.

geselecteerd en opgestart worden, is de kans

dienen vraagt dat om technologie ontwik-

Wij zijn daardoor uitgekomen op Energie,

op succes veel groter. Kracht en macht orga-

keling en in feite het construeren van een

Water, Urban Lab en Biobased. Via de Urban

niseren zodat een project daadwerkelijk van

concurrerende nieuwe waardeketen. Dit is

Lab aanpak kunnen experimenten en pilots

de grond komt. Clean Tech Delta is aange-

een goed voorbeeld, waarbij de Triple Helix

georganiseerd worden waardoor de moge-

sloten op internationale netwerken en

een belangrijke rol kan spelen.

lijkheid van een goed project zichtbaar ge-

werkt bijvoorbeeld samen met clusters

Smart Industries

Smart Industries

79


verenigd in het Internationale Cleantech

de partners en dus overgedragen. Als we die

Netwerk, waarbij er ook een link gelegd is

doelstelling halen met deze relatief kleine

naar de C40-steden (steden die verduur-

organisatie dan wordt een goede praktische

zaming nastreven). Met dat netwerk willen

bijdrage geleverd. Uiteindelijk moet er uit de

we goed definiëren wat de uitdagingen

goedgekozen bloemen een veld ontstaan die

zijn van die steden en dat samen met de

de transitie versterkt en laat zien dat er in-

partners van de andere clusters vertalen in

novatiekansen zijn. Die worden dan opgepikt

oplossingen. Daarbij kijken we ook over onze

door de industrie en opgeschaald. We maken

landsgrenzen om te bepalen waar de beste

dus geen beleid, maar zijn een projectorgani-

technologie en de beste businessmodellen

satie die projecten in de opstartfase selec-

zijn. Dus verder kijken dan je eigen regio,

teert en initieert, die de potentie hebben om

waarbij we wel weten dat onze regio een

op te schalen.

“Verder kijken dan je eigen regio”

goede urban lab omgeving biedt. Inmiddels zijn er dus een aantal projecten

80

We zitten nu in een fase waarin we een aan-

opgestart en overgedragen zoals: het omzet-

tal (goed gekozen) bloemen laten bloeien. Er

ten van huishoudelijk afval naar chemie,

is een enorm potentieel om aan innovatie te

energie efficiency van bestaande woningen

doen, waarbij we de Triple Helix machine op

i.s.m. VVE’s en woningbouwcorporaties,

kunnen zetten. Ons target is om op continue

energiewinning uit gemalen i.s.m.

basis 5 tot 10 projecten in portefeuille te

Waterschap Delftland en liquid air

hebben. Wij helpen een project op te starten

technologie toegepast op transporteurs

en als het succesvol is wordt het volledig van

met koelwagens.

Smart Industries

Smart Industries

81


“We zien de Next Economy

Verzameld recycle materiaal

als een kans” Samenwerking met het bedrijfsleven

Het Da Vinci College heeft als visie in te spelen op de ontwikkelingen die er op dit moment plaatsvinden. Met verschillende onderwijsprogramma’s proberen zij aansluiting te vinden op nieuwe technologische ontwikkelingen en innovatie. Het Leerpark Dordrecht en de bijbehorende Duurzaamheidsfabriek is hier een voorbeeld van. De Duurzaamheidsfabriek is in Europa het eerste initiatief dat duurzaamheidsonderwijs samen met het bedrijfsleven op een ver-nieuwende manier inricht. In dit interview vertelt het Da Vinci College hoe zij inspelen op de Next Economy en waar zij kansen zien voor het onderwijs.

82

Smart Education

“In de Duurzaamheidsfabriek stapt de student

kunnen we deze ook door vertalen in

meer vorm krijgt. We zijn pas een jaar de

een hele andere wereld binnen. Dit is een

het onderwijs.” aldus Marloes de Vries,

bouwput uit en het aantrekken van bedrijven

andere setting dan de gebruikelijke schoolset-

bestuurslid van het Da Vinci College.

heeft tijd nodig. We zien wel dat er op het

ting. Ze zijn namelijk onderdeel van een kleine

Leerpark steeds meer begint te groeien als

economie waarin ze veel praktijkervaring

De ambitie van de Duurzaamheidsfabriek en

gevolg van coöperatie. Vanuit onverwachte

opdoen. De coöperatie van de Duurzaam-

het Leerpark is innovatie- en praktijkgericht

hoek wordt er gekozen voor dit gebied. Zo

heidsfabriek bestaat uit een

onderwijs, maar ook het aantrekken van be-

start er binnenkort een grote supermarkt van

driehoeksamenwerking, namelijk:

drijvigheid. Deze magneetwerking kan echter

de Plus dat volledig als leerbedrijf zal functio-

onderwijs, bedrijfsleven en de overheid.

nog sterker volgens Rein Meester, Directeur

neren. Deze aantrekkingskracht komt vooral

Door deze samenwerking vinden we aan-

Duurzaamheidsfabriek en Leerpark. “Het is

vanwege de combinatie van duurzaamheid en

sluiting op nieuwe ontwikkelingen en

belangrijk dat de Duurzaamheidsfabriek nog

onderwijs.” aldus Meester.

Smart Education

83


Van dienstindustrie naar maakindustrie

Uitdagingen voor het onderwijs

Een veranderende samenleving zorgt ook

Nederland het steeds beter gaat doen.

Hoewel technische opleidingen steeds

Door Art & Design en Media opleidingen

ook andere ervaringen meebrengen. Zo spe-

voor verandering in het onderwijs. Volgens

Investeringen zijn nog niet op hetzelfde

populairder worden, zijn er ook voldoende

onder te brengen in de technieksector

len zij een belangrijke rol in het bijbrengen

het Da Vinci College vindt er een transitie

niveau als bijvoorbeeld in Duitsland,

uitdagingen. Zo is er nog steeds een tekort

proberen we de instroom te verhogen en

van sociale vaardigheden en hoe studenten

plaats van een dienst- naar een maaksa-

maar mede door de derde industriële

aan vrouwen bij technische studies. “Je ziet

ook meiden in aanraking te laten komen

kunnen inspelen op veranderingen. Het

menleving. “Als je kijkt naar de groei van

revolutie is hier een verandering in te

dat op de basisschool meiden veel sneller

met techniek.” aldus de Vries.

bijbrengen van een adaptieve houding bij

het Da Vinci College zie je dat de toestroom

zien. Studenten wordt niet meer geleerd

gaan dan jongens, ook in creativiteit en het

naar techniek bijna is verdubbeld. Door

alleen maar één taak uit te kunnen

bedenken van toepassingen. Daarna zijn we

bijvoorbeeld de Duurzaamheidsfabriek wordt

voeren, maar worden ook opgeleid om

ze kwijt. We proberen meiden te motiveren

techniek steeds meer een keuze aan de

in alle onderdelen van de keten te kunnen

om ook voor techniek te kiezen.

keukentafel. Waar wij vroeger achter liepen

acteren. Dit zorgt voor een andere vorm

De Next Economy is een economie waar

als het ging om de maakindustrie zie je dat

van vakmanschap.” aldus Meester.

ook vrouwen een hele belangrijke rol spelen.

studenten heeft vooral te maken met de

“ Ook studenten beginnen steeds meer de kans van de Next Economy in te zien. ”

Een andere uitdaging ligt in de ICT-sector.

manier waarop wij werken. Zo gaan ze aan

Door de ontwikkelingen die in de ICT-sector

de slag met casestudies, leren ze analyseren,

hebben plaatsgevonden zijn studenten

evalueren en reflecteren. Dat is een belangrijk

soms technisch vaardiger dan docenten.

onderdeel van onze filosofie hoe er geleerd

“We zorgen er daarom voor dat docenten

moet worden.” aldus De Vries.

Ondernemende studenten Veel projecten van het Da Vinci College worden gekoppeld aan HBO opleidingen. Hierdoor worden MBO studenten geprikkeld en komen er verrassende samenwerkingen tot stand. “MBO en HBO studenten worden soms zo gemixt dat het bijna niet meer te herleiden valt waar de studenten vandaan komen. Zo helpen MBO’ers de HBO studenten met ingewikkelde laswerkzaamheden of werkten ze samen aan een project om een interactief spel te ontwikkelen voor een zwaar gehandicapt meisjes.” aldus De Vries. Zo stimuleert het Da Vinci College een vorm van sociale innovatie waarbij samenwerken en communiceren voorop staan. Ook studenten beginnen steeds meer de kans van de Next Economy in te zien, volgens De Vries. “De voorzitter van de studentraad is bijvoorbeeld een bedrijfje begonnen in debatteren. Hij zag dat door zaken goed te formuleren, te spiegelen en te reflecteren je dingen goed onder de aandacht kunt brengen. Samen met een andere winnaar uit een debatwedstrijd zijn ze met dit unieke initiatief begonnen. Deze cultuur hebben we zelf weten te creëren.”

84

Smart Education

Smart Education

85


Duurzaamheid, verantwoordelijkheid en werkgelegenheid

Weelec Maastricht Community is er sprake van (cross-sectorale)

Verantwoord grondstoffen herwinnen uit afval.

ketensamenwerking voor het creëren van

De natuur is een circulair systeem dat natuurlijke afvalstoffen omzet in nieuw leven. De mens hanteert een lineair systeem waarbij oude producten worden weggegooid en vervangen door nieuwe. Hierdoor is een gigantische afvalberg ontstaan die tomeloos zal doorgroeien met de wereldbevolking (de voorspelling is dat de wereldbevolking in 2050 is gegroeid tot ca. 9 miljard). Het goede nieuws is dat we steeds bewuster worden dat dit niet zo langer kan doorgaan en bewust worden van het feit dat grondstoffen steeds schaarser worden en dus moeten worden teruggewonnen uit ons afval. Net als in de natuur, recyclen dus.

E-waste Vooral elektronisch afval, ook wel E-waste

een verantwoorde manier grondstoffen

Op deze manier zorgen zij voor een positieve

genoemd, is een enorme bron aan zeldzame

te herwinnen uit E-Waste, is Weelec in

bijdrage aan de circulaire economie en

grondstoffen. In digitale apparaten zoals:

Maastricht.

creëren nieuwe werkgelegenheid in de regio.

computers, tablets, smartphones en elektri-

86

meervoudige waarde. Zowel de economische als de ecologische en sociale waarde van alle bedrijven en instellingen in de Community worden hierdoor vergroot.

Verzameld recycle materiaal Ontzorgen E-waste is voor veel bedrijven een dure afvalstroom. Veel verwerkers vragen vergoeuitstoot bij herwinning van grondstoffen ten

het E-waste in de regio Zuid- en Midden Lim-

dingen voor de opslag, het transport én het

opzichte van ontginning van grondstoffen.

burg bij elkaar te brengen en op een duur-

verwerken van elektronisch afval. Door de

Zij dragen, door de gereduceerde CO2

zame en verantwoorde manier een tweede

innovatieve werkwijze van Weelec, hebben

uitstoot in kaart te brengen en terug te

leven te geven. Doordat gezocht wordt naar

zij echter al veel Weelec Community leden

koppelen, bij aan het behalen van duurzaam-

de meest duurzame en nuttige toepassingen

blij kunnen maken met de kosteloze

heidsdoelstellingen van de partners.

voor elk product, kunnen zij het waarde

ontzorging en duurzame verwerking van hun elektronisch afval. Naast een innovatieve

Zowel de economische als de ecologische en sociale waarde van alle bedrijven en instellingen in de Community worden hierdoor vergroot.

werkwijze die kosteloze ontzorging mogelijk

Zij nemen de handmatige demontage voor

maakt, creëert Weelec werkgelegenheid voor mensen die moeilijker in een regulier arbeids-

sche apparaten zoals wasmachines en TV’s

Weelec is een jong bedrijf en streeft er naar

Duurzaamheid

zitten grondstoffen die een hoge waarde

om elektronisch afval op een verantwoorde

Duurzaamheid, verantwoordelijkheid en

vertegenwoordigen. Tegelijkertijd worden

en efficiënte manier te recyclen en zo een

werkgelegenheid zijn de leidende principes

Weelec Community

deze grondstoffen steeds duurder door de

zeer schone grondstof terug in de markt

voor de bedrijfsstrategie van Weelec.

De Weelec Community is het netwerk van

behoud maximaliseren. Zo kijken ze naar

hun rekening waarna de materialen

toenemende schaarste. Lucratief dus om

te zetten. Dit doet Weelec met gedreven

In samenwerking met universiteiten en

partners bestaande uit toeleveranciers,

producten of deze, gedeeltelijk of helemaal,

middels een, speciaal voor Weelec ontwikkel-

terug te winnen voor hergebruik. De E-waste

enthousiaste medewerkers door middel van

kennisinstellingen hebben zij een

afnemers, het bedrijfsleven, stichtingen,

kunnen worden her-gebruikt of wellicht

de state-of-the-art productielijn, opgewaar-

sector groeit daardoor in hoog tempo.

duurzame recycling en bewustwording bij

CO2-emissiereductie model ontwikkeld.

instanties en overheden. Deze duurzame

als herwonnen grondstof opnieuw zijn in

deerd worden tot kwalitatief hoogwaardige

Een van de initiatiefnemers, om op

jong en oud.

Dit model berekent de reductie van CO2

partnerschappen hebben als doel

te zetten. Als bijkomend pluspunt van de

grondstoffen.

Smart Circularity

proces hun plek vinden.

Smart Circularity

87

Getting Smart

jaarlijkse CO2-emissiereductie certificaten terug aan haar partners. Weelec is ontzettend trots op de prestatie van haar Community want in een half jaar tijd is er

Een duurzame toekomst creëer je met kinderen die de toekomst hebben.

een CO2-prestatie neergezet van 51.143 KG, wat gelijk staat aan de zuiverende waarde van maar liefst 2.435 bomen op jaarbasis!

Verantwoordelijkheid en onderzoek Al jarenlang wordt op hoog tempo de meest belangrijke en zeldzame grondstoffen uit de aarde gedelfd, zonder precies te weten welke gevolgen dit zal hebben. Het is daarom van groot belang dat er onderzoek gedaan wordt naar de gevolgen hiervan. Maar misschien nog wel belangrijker; wat moet er veranderen, zodat deze zeldzame grondstoffen niet meer gedelfd hoeven worden, maar opnieuw kunnen worden gerecycled en hergebruikt? Weelec wil hier een voortrekkersrol in nemen en laten zien dat het van belang is dat er onderzoek wordt gedaan. Belangrijk hierbij is dat deze waardevolle informatie gedeeld wordt om zo samen een betere wereld te creëren voor de generaties van morgen. Weelec heeft al een aantal spraakmakende

Edward

partners aan zich weten te binden. Samen

In samenwerking met verschillende

met deze partners doen zij onderzoek naar

onderwijsstichtingen voor basis- en

verschillende vragen, zoals: kunnen we door

middelbaaronderwijs werkt Weelec samen

producten anders te produceren grondstof-

aan het vergaren en delen van kennis over

fen besparen? En welke gevolgen zal een

duurzaamheid, het sluiten van de kring-

circulaire economie op onze samenleving

lopen en het besef dat afval een van de

hebben?

belangrijkste grondstoffen is. Dit doen ze

88

door middel van innovatieve en interactieve

Toekomstige generaties

lespakketten en gastcolleges

Weelec gelooft niet dat de rekening van het

die appelleren aan de

opgebruiken van de aarde nog langer vooruit

belevingswereld van

Werkgelegenheid

CO2-prestatie

geschoven kan worden naar volgende gene-

deze jonge doelgroep.

In het productieproces kiest Weelec bewust

In 2014 begon Weelec voorzichtig met het

raties. Een duurzame toekomst creëer je met

De mascotte Edward helpt

voor de inzet van mensen met een

uitrollen van haar logistieke activiteiten en

kinderen die de toekomst hebben. Weelec

hierbij. Edward staat voor EDucation,

afstand tot de reguliere arbeidsmarkt.

een aantal pilotprojecten. Deze eerste

hoopt dat deze toekomstige generaties het

WAste, Research and Development.

Op deze wijze wordt hen een kans geboden

gezamenlijke inspanningen resulteerden in

niet alleen minder slecht doen, maar veel

waarmee tevens hun welzijn wordt vergroot.

een CO2 -emissiereductie van 42.000 KG,

beter doen.

Daarnaast bieden zij leer- en werkplekken

welke gelijk staat aan de zuiverende waarde

en krijgt persoonlijke ontwikkeling gerichte

van 2.000 bomen op jaarbasis.

aandacht.

In juni 2015 koppelde Weelec de half-

Smart Circularity

weelec Smart Circularity

89


en een verzekeraar die nadrukkelijk ook op

tankopslag, natte waterbouw en logistieke

de transportmarkt actief is. Naast goede-

dienstverlening, denk aan de hoofdkantoren

rentransportverzekeringen richt men zich

van bedrijven als Vopak, Boskalis, Van Oord

op cascoverzekeringen van schepen. Voorts

of de Broekman Group. Deze hoofdkantoor-

houdt het bedrijf Mark Lyndon kantoor in

functie is daarmee wellicht de meest strategi-

‘De Eendracht’. Dit is een inkoopbedrijf voor

sche relatie tussen de fysieke operaties in de

de Chinese papierproducent Lee & Man en

haven en het grootstedelijke milieu.

verscheept elke maand 200 duizend ton oud papier in 16.000 TEU (standaardcontainers) vanuit Europa naar China.

Logistieke ketenregie en intelligente containers: De strategische toekomst van de haven.

In dit ene kantoor komen vier strategische havenfuncties samen die van groot be-

Ten tweede is de ketenregiefunctie van groot

lang zijn voor de toekomst van de haven-

belang. MSC regisseert de diepzee container-

stad Rotterdam als maritiem centrum: de

keten. En als één keten in beweging is, is het

Bart Kuipers

hoofdkantoorfunctie, de ketenregiefunctie,

wel de containerketen. Op de korte termijn

Onderzoeker en adviseur,

hoogwaardige maritieme dienstverlening en

spelen de gevolgen van de introductie van

Erasmus School of Economics (RHV),

grondstoffenhandel, beter bekend als ‘com-

een generatie mega-schepen: container-

Erasmus Universiteit Rotterdam.

modity trading’.

schepen van meer dan 20.000 TEU, onder anderen van MSC. Deze schepen brengen

Rotterdam als containerwereldstad: Kantoren leveren beslissingsmacht.

een revolutie teweeg in de operaties van containerterminals. Omdat zij in één klap een zeer grote hoeveelheid containers laden en

‘De Eendracht’:

Regiecentrum van de Rotterdamse haven

Om een maritieme wereldstad te worden is

lossen wordt van de terminals een bijzonder

Maar dit is kinderspel vergeleken bij de

de aanwezigheid van hoofd- en regionale

hoge productiviteit verwacht—een producti-

ontwikkelingen die voorspeld worden in de

kantoren van de belangrijke containerre-

viteit die alleen met sterke robotisering kan

containersector—onder anderen door de in

ders—zoals MSC—noodzakelijk alsmede de

worden gerealiseerd. De terminals op de

dit nummer reeds aangehaalde Jeremy Rifkin.

aanwezigheid van een reeks kantoren van

Tweede Maasvlakte zijn ontworpen om deze

Rifkin ziet ketenregie en het managen van

maritieme dienstverleners, zo blijkt uit het

hoge productiviteit te realiseren. High-tech

logistieke stromen als dé toekomst voor de

onderzoek van Verhetsel en Balliauw

bedrijven in Rotterdam hebben het ontwerp

haven2. Rotterdam wordt de manager van

Rotterdam is in Europa, na Hamburg, de

en de tools voor deze terminals van de toe-

het logistieke internet in Europa. Een internet

tweede containerwereldstad en staat inter-

komst geleverd: containersoftwareleverancier

waarbij intelligente containers zich met

nationaal op plek 9. In zo’n hoofdkantoor

TBA—naast de TU Delft gevestigd—en au-

behulp van sensortechnologie relatief zelf-

vindt strategische informatie-uitwisseling met

tomatiseerder ABB, in Rotterdam Alexander

standig over de netwerken bewegen, op een

1.

kantoren van reders in andere havensteden

gevestigd. In 2015 was goed duidelijk dat de

zo duurzaam mogelijke wijze. De integratie

MSC op: de Mediterranean Shipping Com-

Rotterdam is een typisch kenmerk van een

plaats, alsmede operationele afstemming.

Maasvlakte eigenlijk een groot laboratorium

van het logistieke, communicatie en energie-

pany, na Maersk de grootste containerreder

havenstad. Het scheepvaartverkeer moet

Van strategisch belang is dat dergelijke

is voor de ontwikkeling van de terminal van

internet in het Internet of Things is een toe-

ter wereld. MSC heeft in haar kantoor 315

georganiseerd en gepland worden: er moet

hoofdkantoren een hoogwaardige vraag

de toekomst: het is een duidelijk trial-and-

komst waarin Rotterdam (en Nederland) een

Op het kruispunt van de Westblaak en de

werknemers, afkomstig uit een groot aantal

van alles worden ingekocht en de maritieme

hebben naar niet alleen maritieme maar ook

error proces op het scherp van de technolo-

centrum van ketenregie wordt—een doel dat

Eendrachtsweg, in het centrum van Rot-

landen, die zich bezig houden met operati-

keten moet worden beheerst.

strategische diensten, zoals corporate finance

gische snede. De regio Rotterdam-Delft heeft

de Nederlandse kennisinfrastructuur verenigd

terdam, staat het kantoor ‘De Eendracht’.

onele, administratieve, sales en marketing

en management consultancy. Groot-Rotter-

een aantal van deze kennisintensieve dienst-

in het TKI Dinalog al actief nastreeft. Dit is

Op het eerste gezicht een weinig opvallend

functies gerelateerd aan containeroperaties

Naast MSC zitten nog twee maritieme bedrij-

dam bezit niet alleen in de containersector

verleners die wereldwijd een rol spelen bij het

een toekomst waar investeren in kennis en

kantoor—typische jaren ’70 bouw. Nauwkeu-

in de Rotterdamse haven. De aanwezigheid

ven in het kantoor. Allereerst HDI Gerling, de

een groot aantal kantoren maar ook in ande-

uitrollen van de nieuwe generatie terminals.

de juiste vaardigheden (skills) van doorslag-

rige observatie van de gevel levert de letters

van zo’n rederijkantoor in het centrum van

tweede industriële verzekeraar van ons land

re onderdelen van de haveneconomie zoals

Container hotspot midden in het centrum van Rotterdam.

90

Smart Cities

gevend belang is.

Smart Cities

91


1 A. Verhetsel & M. Balliauw (2015) Maritieme containerwereldsteden: evolutie van het globale management network (2006-2012). Tijdschrift Vervoersweten schap, jaargang 51 (3) 43-61.

Hoogwaardige maritieme dienstverlening: Grote ambities voor de stad. Naast de hoofdkantoor- en ketenregiefunctie

een samenwerkingsverband waarmee mari-

Glencore, Cargill en Koch Industries; partijen

en de financieel-economische activiteiten in

hoogwaardige dienstverleners en handelaren

2 ‘Prepare yourself for a future without

tieme dienstverleners samen met de overheid

die handelen in energie, metalen en agribulk.

de stad zijn te beschouwen. Naast circulaire

is een fundament onder de groei en vernieu-

fossil fuels.’ Perspectives #2, November

en kennispartijen verder willen groeien en de

Het strategische belang van deze grondstof-

producten hebben commodity traders steeds

wing van de fysieke haven. Daarnaast gaat

2013, 8-13. Havenbedrijf Rotterdam.

komende jaren een opmars in de lijstjes gaan

fenhandelaren is dat zij niet alleen actief zijn

meer interesse in producten uit de biobased

het overigens ook om andere hoogwaardige

realiseren.

in het organiseren van de fysieke logistiek,

economy, zoals biomassa. Ook voor de

diensten die gerelateerd zijn aan de haven,

3 E.W. Jakobsen et al. (2015) The leading

waaronder het transport dat samenhangt

transitie naar biobased spelen zij daarmee

zoals ‘shared service centra’, IT-specialisten

maritime capitals of the world. Menon

met de handelsvolumes, maar in toene-

een strategische rol.

en kennispartijen—naast de universiteiten en

Publication #12/2015, Oslo: Menon

hogescholen is een grote hoeveelheid advi-

Business Economics.

is de derde functie die in kantoor ‘De Eendacht’ is gevestigd de verzekeringsbranche, een voorbeeld van hoogwaardige, havengerelateerde maritieme dienstverle-

Commodity trading: Toenemende integratie ketenregie met fysieke havenassets.

ning in Rotterdam. Naast verzekeraars gaat

mende mate actief zijn in het managen van fysieke assets in de haven, zoals terminals

Wisselwerking tussen haven en stad.

en opslagloodsen. Door de omvang van de

seurs, ingenieursbureaus en consultants aanwezig in de stad en is sprake van cross-overs

4 W. Jacobs & M. Huijs (2015) haven-

het om banken, advocaten, accountants,

Tenslotte de handel in grondstoffen.

handelsvolumes—het Rotterdamse bedrijf

De moraal van dit verhaal is dat de vier

met de creatieve sector en de haven, zoals

steden als handelsplaatsen? Inzicht in de

fiscalisten, schade-experts en dergelijke.

De firma Mark Lyndon is enerzijds een voor-

Vitol had in 2014 een omzet van meer dan

genoemde functies op elkaar inwerken en

architecten. Om deze partijen niet alleen voor

economische-geografie van de inter-

Vooral in de scheepsfinanciering is de wereld-

beeld van een handelaar in grondstoffen—

250 miljard euro—en door de vraag naar

dat sprake is van een geïntegreerd systeem

de stad te behouden maar om veel meer aan

nationale grondstoffenhandel. Tijdschrift

wijde positie van Rotterdam sterk, met een

oud papier—en anderzijds een voorbeeld

hooggekwalificeerd personeel en naar hoog-

tussen de fysieke activiteiten in de haven

te trekken moet de basisinfrastructuur van

Vervoerswetenschap, jaargang 51 (3)

vierde plek in een recente, gezaghebbende

van de circulaire economie, gericht op het

waardige diensten van de eerder genoemde

en de kantooractiviteiten in de stad. Op dit

de stad op orde zijn: aantrekkelijke woon- en

62-82.

ranking Overall neemt Rotterdam de tiende

voorkomen van afval en het zoveel mogelijk

dienstverleners spelen deze handelaren een

moment levert de stad voor zo’n 1,6 miljard

werkmilieus en topvoorzieningen om bedrij-

positie in als centrum voor ‘maritime finance

hergebruiken en recyclen van materiaal—een

bijzonder strategische rol in de verbinding

euro aan zakelijke diensten aan de haven5,

vigheid aan te trekken. Sla de hoek van de

5 B. Kuipers & W. Manshanden (2015)

3.

4

and law’. De Rotterdamse maritieme dienst-

duurzame organisatie van de economie.

tussen stad en haven. Jacobs en Huijs stel-

waarvan ruim de helft als hoogwaardig is te

Westblaak om en zie wat de Eendrachtsweg

De Derde Maasvlakte ligt op het Weena.

verleners hebben zich in 2015 verenigd in

In Rotterdam is een aantal belangrijke

len dat deze grondstoffenhandelaren als de

kenmerken. De aanwezigheid van de hoofd-

te bieden heeft!

Economische Verkenning Rotterdam/

de Rotterdam Maritime Services Community,

commodity traders actief zoals Vitol,

ultieme ‘cross-over’ tussen de havenlogistiek

kantoren van reders, van ketenregisseurs,

EVR2015 Magazine, Rotterdam: Gemeente Rotterdam, 32-39.

92

Smart Cities

Smart Cities

93


Grafisch Lyceum Rotterdam

Drs. Arie van Tilborg

“ We moeten opleiden voor beroepen die nog niet bestaan en niet voor beroepen die straks niet meer bestaan.” 94

Het Grafisch Lyceum is dé vak instelling in Nederland als het gaat om innovatief onderwijs op het gebied van media, design en technologie. Het GLR wil jongeren helpen zich optimaal voor te bereiden op de samenleving: digitaal vaardig, communicatief, gericht op samenwerken, creatief, innovatief en bereid en in staat om permanent te werken aan de eigen “do-it-yourself-marktfitness”. “Als je niet in staat bent jezelf – zowel als organisatie en als individu – telkens opnieuw uit te vinden, dan raak je in steeds hoger tempo overbodig. Niet de vraag of een medewerker beschikt over de juiste vaardigheden, maar of en in welke mate hij het in zich heeft om nieuwe dingen te leren wordt cruciaal.”

Smart Education

95


Verbouwing

Design thinking

een andere cultuur. Wij denken mee aan

Het vernieuwde GLR heeft,

Het design thinking principe komt uit de

broedplaatsen en innovatiehubs, zoals

naast instructielokalen en vak-

creatieve sector (designers) en verspreidt zich

bijvoorbeeld ZOHO en eigenlijk zijn wij door

werkplaatsen, veel open lesruimtes.

naar andere sectoren. Het gaat immers om

de nieuwe manier van leren en organiseren

Hier kunnen studenten werken

het denken als een designer. Je ziet in onze

zelf een broedplaats of innovatiehub

aan opdrachten en eenvoudig

organisatie dat steeds meer studenten, maar

geworden. Alleen is het GLR een onderwijs-

samenwerken met of de hulp

ook docenten en het management, design-

instelling en moet functioneren binnen het

inroepen van studenten van andere

denken oppakken, waardoor het een steeds

keurslijf van de overheid. Gelukkig ziet de

vakopleidingen. Zo lijkt het leren

grotere rol gaat spelen bij het ontwikkelen

overheid wel waar wij naar toe willen en

steeds meer op de beroepspraktijk.

van nieuwe (leer)projecten. Zo’n proces gaat

staan daar positief tegenover. Wij focussen

Natuurlijk kunnen de studenten

ook beter door meer cross-overs te maken

ons op één gebied en proberen daar de beste

gebruikmaken van de vele faci-

met andere partijen. Vreemde eenden in de

in te zijn, daardoor zijn wij als vakschool

liteiten, zoals computers met de

bijt die op een verrassende en en positieve

overeind gebleven en inmiddels klaar voor

nieuwste designsoftware, fotostu-

manier kunnen meedenken en bijdragen aan

de Next Economy.

dio’s, ateliers en het Productiehuis waar alles draait om de productie van geprinte en gedrukte media en signproducten. Met de laatste fase van de verbouwing worden ook de

Belangrijke rol

opleidingen Audiovisuele productie

De samenleving en daarmee ook onze stad,

maar ook daarbuiten door samenwerking

het project. Spelers van de game moeten

en Podium- en evenemententech-

staat voor grote veranderingen. Als onder-

met het bedrijfsleven en de (lokale)overheid.

opdrachten uitvoeren in het Rotterdam van

niek van de tijdelijke locatie aan de

wijsinstelling spelen wij een belangrijke rol

Maar uiteraard vergt dit ook veel meer van

de jaren ’50. Het spel moet straks laten zien

William Boothlaan naar de Heer

om jongeren klaar te stomen voor de kansen

de interne organisatie en de docenten die

hoe ontzettend hard er is gewerkt aan de

Bokelweg overgebracht. Hierdoor

die de transitie naar de Next Economy biedt.

meer als een coach en mentor met onze

wederopbouw van de stad. Dit zijn projecten

zijn alle MBO-opleidingen onder

De grafische-, de communicatie- en de

studenten aan de slag moeten. Ook hier is

die continuïteit bieden en waar alle aspecten

één dak samengebracht.

mediasector hebben begin 90-er jaren al een

er sprake van samenwerking en interactie in

van onze opleiding inzitten en samenwerking

disruptieve transitie meegemaakt toen de

plaats van eenrichtingsverkeer.

bij dit soort projecten is key.”

jaren veranderde de sector door de komst

Cocreatie

De grotere zelfstandigheid en betrokkenheid

van de Apple MacIntosh computers van

“Een mooi voorbeeld van een bredere

resulteerde meerdere malen in Awards. Zo

analoog naar digitaal. Het gekke is eigenlijk

samenwerking is de samenwerking met het

won Fotografie-studente Renée Sorber een

dat dit soort disrupties niet uit de sector zelf

Stadsarchief Rotterdam. Een organisatie die

Adobe Design Achievement Award. Regisseur

komen en vaak ook niet door de sector zelf

weinig budget heeft en dus vaak niet in staat

Jens Rijsdijk (19) won onlangs in Hollywood

worden opgepakt. Als GLR anticiperen wij nu

is om grote projecten uit te besteden. Voor

de internationale Finale van het 48 Hour Film

wel nadrukkelijk op de transitie naar de

het stadsarchief ontwikkelen de leerlingen

Project. De jonge filmmaker, die de opleiding

Next Economy. We hebben de afgelopen

van het GLR een game over de wederop-

AV-specialist volgt, versloeg daarmee meer

periode de curricula aangepast en de onder-

bouw van Rotterdam (zoals ze anderhalf jaar

dan 4.500 films. Vorig jaar wonnen Nicole

wijsmethodiek aangepast aan de nieuwe tijd

geleden ook al een spel ontwikkelden over

van den Berg en Robin Gerritse een award

waarbij leerlingen wordt geleerd om zichzelf

het bombardement op de stad). In totaal

voor hun film: Quiet. Een korte film over een

te blijven ontwikkelen en samen te werken.

werken elf stagiaires van het GLR mee aan

jong meisje dat gepest wordt.

digitale revolutie opkwam. Binnen een aantal

Dat doen we binnen de school, 96

Smart Education

Smart Education

97


VolkerWessels Vastgoed: “Binnen een dag heb je een complete woning”

Als zelfstandige, onafhankelijke en nationale werkmaatschappij binnen de VolkerWessels groep voelen wij ons optimaal thuis in de wereld van creatie, ontwikkeling en realisatie van kwalitatief hoogwaardige leef-, woon- en werkomgevingen. De combinatie van handelen in vrijheid, beschikken over de expertise van een hecht netwerk aan ervaren specialisten binnen de groep en – zeker niet in de laatste plaats – gebruik maken van de gedegen marktpositie van onze moederorganisatie, maakt VolkerWessels Vastgoed een interessante en betrouwbare partner. Opdrachtgevers en andere partners ontdekken bij ons een brede expertise als het gaat om architectuur, bouwkunde, duurzaamheid, economie, infrastructuur, marketing, productontwikkeling, realisatie en stedelijke vernieuwing. Creativiteit zijn onder andere te vinden in onze koploperspositie in duurzame ontwikkelingen en onze bijdrage aan de ontwikkeling van MorgenWonen, het concept waarbij een woning in 1 dag kan worden gebouwd. Ons team van ruim 30 specialisten werkt op nationale schaal vanuit Nieuwegein.

98

Smart Building

Smart Building

99


“Wij merkten het natuurlijk ook toen de crisis toesloeg”

Omgevingsmanagement Een ander voordeel van MorgenWonen is dat de omgeving minder wordt belast bij de bouw, aldus Borsje. “Mensen ondervinden de meeste overlast aan heiwerk en transport. Doordat de woningen zo snel worden gebouwd is het transport een aantal dagen intensief, maar is het ook zo weer voorbij. Als je bijvoorbeeld 10 woningen bouwt, is er na 10 dagen de overlast ook weer weg. Uiteindelijk vinden mensen dat fijner dan dat ze maanden in de rommel zitten.”

Energiezuinig wonen Alle woningen binnen MorgenWonen zijn ingezet op energienota 0. Daarnaast hebben Ook VolkerWessels heeft tijdens de crisis

Het nieuwe bouwen

wordt gefabriceerd weet iedereen wat hij

de woningen een negatief EPC (energie-

lastige tijden gekend. Inmiddels trekt de

Één van deze investeringen heeft plaatsge-

op de bouwplaats moet maken. In principe

prestatiecoëfficiënt). Dit betekent dat de

markt weer aan en vinden er diverse innova-

vonden gedurende het project MorgenWo-

hoeven de woningen alleen maar in elkaar te

woningen geen energie kosten, maar energie

ties plaats die de bouw efficiënter en duurza-

nen. Borsje: “Zo’n drie jaar geleden zijn we

worden gezet. Doordat de foutmarge wordt

opwekken. Hierdoor heb je, bij normaal ver-

mer moeten maken. Hans Borsje, Regioma-

aan dit project begonnen. We hebben een

beperkt is het rendement voor alle partijen

bruik, geen energierekening meer. Volgens

nager VolkerWessels Vastgoed, vertelt over

bouwsysteem ontwikkeld wat bijna volledig

hoger. Zeker als de markt onder druk komt

Borsje is hier veel vraag naar op de markt:

de nieuwste ontwikkelingen in de bouwen

geprefabriceerd is. Normaal gesproken wordt

te staan, is dit belangrijk.”

“Steeds meer mensen vragen naar een zo

vastgoedsector en werpt licht op een nieuwe

bij bouwprojecten 30% tot 60% van de wo-

vorm van bouwen.

ning van te voren gefabriceerd, bij Morgen-

Een ander belangrijk aspect van Morgen-

niet alleen een rol bij kopers, maar ook

Wonen is dit maar liefst 90%. Het bijzondere

Wonen is dat de woning compleet wordt

steeds vaker bij gemeenten. Daar proberen

Investeren

van deze woningen is dan ook dat we binnen

opgeleverd. Volgens Borsje beperkt dit de

wij door middel van deze woningen op

VolkerWessels is tijdens de moeizame jaren

een dag een volledige woning kunnen bou-

keuzestress van de kopers: “Je ziet dat

in te spelen.”

er relatief goed vanaf gekomen, zo vertelt

wen. Het heeft ons behoorlijk wat kopzorgen

mensen er genoeg van hebben om langs

Borsje: “Wij merkten het natuurlijk ook toen

gekost, maar het is ons gelukt. In Zeist zijn

alle showrooms te gaan om een keuken

de crisis toesloeg. Waar we als VolkerWessels

we begonnen met het aanbieden van deze

of vloer te kiezen. Bij MorgenWonen hoef

Vastgoed normaal gesproken 600 wonin-

woningen en binnen drie maanden was

je hier niet over na te denken: er zit een

gen per jaar verkochten zaten we tijdens de

alles verkocht. Inmiddels staan er 250 van

keuken in met alle apparatuur, je hebt

crisis nog maar op 150 woningen. Er moest

dit soort woningen in Nederland,

meteen je vloerbedekking en je tuin is

volgens ons iets gebeuren om het tij te ke-

zowel in de huur- als de koopsector.”

ingericht. Mensen weten precies wat ze

ren.” VolkerWessels is dan ook juist in deze

100

energiezuinige mogelijke woning. Dit speelt

krijgen en dat vinden ze fijn. Als vrijdag

periode gaan investeren in nieuwe ontwik-

Voordelen

de sleuteloverdracht is en je hebt een

kelingen. Zo hebben zij hun basiswoning,

Deze nieuwe manier van bouwen kent een

verhuizer geregeld, dan kun je er

de Pluswoning, verder ontwikkeld en zijn zij

aantal voordelen, zo verklaart Borsje: “Ten

zaterdag al wonen.”

gaan kijken op welke manier ketenintegratie

eerste wordt de foutmarge van bouwpro-

beter ingezet kon worden.

jecten beperkt. Doordat alles van te voren

Smart Building

Smart Building

101


Nieuwe innovaties

3D printen van huizen

of maquettes te printen. Ik zag laatst geprint

Het concept van geprefabriceerd bouwen

Een manier om dit te realiseren in de toe-

beton op televisie maar dit voldoet nog lang

heeft zich inmiddels bewezen. De tijd is rijp

komst is wellicht door middel van 3D prin-

niet aan de huidige kwaliteit van bouwmate-

om daarom met nieuwe innovaties te komen.

ting. Hoewel 3D printing zich steeds verder

riaal. Je moet vooral kijken welke toegevoeg-

“We zijn bezig om het concept Morgen-

ontwikkelt, is het volgens Borsje pas echt

de waarde 3D printing kan bieden bij het

Wonen ook in appartementen te realiseren.

realiseerbaar op de lange termijn: “Op dit

bouwproces. Het is dan ook gokken in welke

Dat is nog een hele uitdaging. Een speciale

moment staat 3D printing nog te veel in de

ontwikkelingen en innovaties je als bedrijf

werkgroep binnen het concern is nu aan het

kinderschoenen om volledige huizen te kun-

gaat investeren. Met MorgenWonen hebben

kijken of ook appartementen ook kant-en-

nen printen. Het wordt al wel gebruikt om

we de goede richting gekozen. Ik ben ervan

klaar aangeleverd kunnen worden. Daarnaast

specifieke elementen, zoals gevels, dakgoten

overtuigd dat we dat in de toekomst ook

zijn we bezig om huizen bio-based te ontwik-

weer zullen doen.”

kelen. Dit houdt in dat we alleen werken met verantwoorde materialen. Zo werken we niet met beton maar bijvoorbeeld met geprefabriceerde houten wanden. Deze innovaties hebben nog wat tijd nodig. Op dit moment is deze vorm van bouwen nog aan de dure

“ Op dit moment staat

kant. We zullen, net zoals bij MorgenWonen, eerst een aantal huizen moeten realiseren voordat het concept rendabel wordt.”

Uitdaging van betere tijden Het aantrekken van de vastgoedmarkt heeft

3D printing nog te veel in de kinderschoenen

niet alleen maar positieve gevolgen, maar zorgt er ook voor dat sommige samenwerkingen onder druk komen te staan. Volgens

om volledige huizen te

Borsje zit het gevaar erin dat bedrijven steeds meer dingen weer zelf gaan oppakken. “In zware tijden heb je elkaar nodig. Als het

kunnen printen.

makkelijker gaat, kiest iedereen weer sneller voor zichzelf. De ketensamenwerking komt hierdoor onder druk te staan. Wij proberen

Het wordt al wel gebruikt

dit te voorkomen door intensief samen te werken met een vast aantal partijen.” Ook in het milieubewustzijn zit een uitdaging

om specifieke elementen,

volgens Borsje: “Iedereen wil milieubewustzijn tot op zekere hoogte. Als men het in de portemonnee begint te voelen, haken ze al

zoals gevels, dakgoten of

gauw af. Er ligt een uitdaging om zowel milieubewust als kostenefficiënt te produceren.”

102

Smart Building

maquettes te printen”

Smart Building

103


Maritieme regio Drechtsteden investeert in New Economy In de maritieme sector liggen veel kansen, juist omdat uit toekomstperspectieven blijkt dat deze sector groei kent in werkgelegenheid. De onderdelen waarin deze groei zich landelijk manifesteert, ICT en innovatie, bieden volop uitdagingen in de regio Drechtsteden.

De Drechtsteden zijn ‘van nu’. In een tijd dat alles grootschaliger wordt, grenzen vervagen en afstanden kleiner worden, is het bijna onontkoombaar dat gemeenten samen optrekken. Een blik op de kaart laat zien dat het ook logisch is dat Alblasserdam, Dordrecht, Hendrik-Ido-Ambacht, Papendrecht en Zwijndrecht – en binnenkort ook Hardinxveld-Giessendam – nauw samenwerken. Met het water als verbindende factor zijn de Drechtsteden ‘Samen stad aan het water, samen maritieme topregio’. Om die ambitie in de ‘new economy’ waar te kunnen blijven maken, slaan overheid, bedrijfsleven en onderwijs de handen ineen. Een gesprek met Drechtstedenbestuurders Bert van de Burgt, Richard Korteland en Hans Tanis, die gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de sociaaleconomische ontwikkeling van de regio.

De kracht van samen optrekken De Drechtsteden hebben een rijke geschiede-

maar je kunt het niet alleen. De energie, de

nis en bewezen successen waar het gaat om

kracht en de kennis zit in de samenleving.

samenwerking. De manier waarop de zes

Onze rol is vooral om die te bundelen, te

gemeenten – straks zeven – samenwerken

faciliteren en bruggen te slaan naar onze

is bijzonder in bestuurlijk Nederland, omdat

omgeving.”

“We hebben een uniek

het een van de weinige voorbeelden is van

v.l.n.r.: Hans Tanis, Richard Korteland en Bert van de Burgt

104

Smart Cities

een gemeenschappelijke regeling met een

Co-creatie

algemeen bestuur waarin raadsleden zijn ver-

“Wat dat betreft boffen we in deze regio

tegenwoordigd. Bovendien zijn verschillende

met onze unieke ligging op de as van de

taken door de gemeenten overgedragen aan

Rotterdamse haven, Antwerpen en Duits-

de regio, waardoor het regionaal bestuur

land. We hebben een uniek maritiem profiel,

daadkrachtig kan optreden. Hans Tanis, regi-

waarin de maritieme maakindustrie, naast

onaal portefeuillehouder Ruimtelijke-Econo-

waterbouw, deltatechnologie, baggerindus-

mische Ontwikkeling en Ondernemerschap:

trie en de binnenvaart, belangrijke posities

“We trekken gezamenlijk op rond regio-

innemen” vult Richard Korteland, regionaal

nale thema’s als economie, bereikbaarheid,

portefeuillehouder Economie, aan. “We

arbeidsmarkt en onderwijs. Onze ambities

kunnen daardoor een duidelijke focus aan-

op die terreinen hebben we vastgelegd in

brengen in onze inspanningen. Bovendien

een regionaal Meerjarenprogramma. Dat pro-

hebben we rond de toonaangevende bedrij-

gramma is nadrukkelijk tot stand gekomen in

ven als Boskalis, IHC en Heerema een breed

nauw overleg met het bedrijfsleven en onze

netwerk aan MKB-bedrijven, zoals Mampaey

maatschappelijke partners. Als overheid kun

Offshore Industries. Samen vormen ze een

je namelijk prima onderling samenwerken,

hecht cluster, inclusief ketenpartners in de

profiel van een maritieme maakindustrie in dit gebied”

Smart Cities

105


Cross-overs “Cross-overs bieden, naast de eerder genoemde co-creatie, perspectief en kansen. De Drechtsteden proberen dan ook grensontkennend te werken”, gaat Korteland verder. “De door mijn collega genoemde en met prijzen overladen Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht is een fysieke vertaling van dat beleid waarin die triple helix fysiek ook bij elkaar komt. Dit zorgt voor aantoonbaar maatschappelijk en economisch rendement. Maar we zijn ook actief bezig met het bij elkaar

New Economy

brengen van de juiste partijen. Voorbeelden hiervan zijn de twee edities van het congres Aerospace Meets Maritime. Daar zijn hele concrete projecten uit voortgekomen. Onder leiding van Innovation Quarter was een consortium van maritieme bedrijven bijvoorbeeld bereid via een pilot de economische en technologische voordelen van 3D printing verder te onderzoeken. En ook op het gebied van smart maintenance en smart welding zijn er concrete vervolgstappen.”

Samen zaken doen logistiek, metaal en dienstverlening. En tot

onderdelen worden bedacht en/of aangele-

Road Map Next Economy te gaan opstellen,

welke technieken de komende jaren zullen

Toch ligt er ook op dat vlak een uitdaging,

slot hebben de mensen in de regio een hoge

verd door kleinere, slagvaardige en inventieve

is heel actueel en gelukkig doen hier veel

opkomen en waaraan in de nabije toekomst

vertelt Tanis. “Het initiatief om aerospace

arbeidsethos en een mentaliteit van mou-

bedrijven. Of zelfs door een eenling op een

partijen aan mee, ook vanuit het onderwijs.

behoefte is. Uit deze sessies zijn inmiddels

en maritiem te combineren, stuitte in eerste

wen opstropen en aanpakken! Dat is een

zolderkamer. Het Drechtstedenbestuur pro-

Want het moet natuurlijk wel breed gedra-

acht start-ups ontstaan.” Als een ander mooi

instantie op scepticisme. Dat is waarschijnlijk

geweldige uitgangspositie. Maar het is nog

beert deze vruchtbare co-creatie te organise-

gen worden. Het is absoluut noodzakelijk om

voorbeeld van de koppeling van onderwijs

iets wat in onze aard zit. We zijn gewend

niet genoeg. Er liggen absoluut kansen in

ren en te faciliteren.”

vooruit te blijven kijken en goed te blijven

en bedrijfsleven noemt Van de Burgt het

dingen een beetje voor onszelf te houden.

volgen welke beroepen en competenties no-

Flowcenter in de Duurzaamheidsfabriek van

Maar je ziet dat actieve ondernemers het

de verdere ontwikkeling van de maritieme sector, juist omdat daar groei te verwachten

Road Map Next Economy

dig zijn en wat het bedrijfsleven in de nabije

het Da Vinci College, dat samen met Krohne

steeds logischer gaan vinden om zaken

valt. Maar als we mondiaal van betekenis wil-

Maar niet alleen het bedrijfsleven en de

toekomst nodig heeft. De snelle innovaties

Altometer is ingericht. “Dit opleidingscen-

samen te gaan doen. Ze vragen zich hardop

len blijven, dan moeten we samen met onze

overheid spelen in die ontwikkeling een rol.

vragen een flexibel beleid. Voor het onder-

trum wordt ingezet voor het onderwijs, maar

af hoe ze elkaar kunnen versterken. Dat is

partners zorgen voor een goed ecosysteem

Bedrijven die op zoek zijn naar specialistische

wijs betekent dat breed en flexibel opleiden

ook om mensen uit het bedrijf op te leiden.

nieuw. Industrieën weten nu meestal wel

voor innovatie. Daarin zal steeds meer sprake

kennis en innovatief vermogen, moeten

en inspelen op ‘een leven lang leren’. We

Het mooie van dit en andere projecten in de

wie hun buurman is, maar ze kennen elkaar

zijn van co-creatie. De veranderende dyna-

daarvoor nog te vaak buiten de regio terecht.

hebben daarbij de focus niet alleen op het

Duurzaamheidsfabriek is dat de ondernemer

verder niet echt. Ook daar kunnen we een rol

miek van de ‘new economy’ zorgt er namelijk

Daarom vormen ook onderwijs en arbeids-

maritieme cluster, maar ook op techniek

er energie in stopt, zijn eigen mensen

in spelen. Soms is het genoeg om een aantal

ook voor dat er op een andere manier wordt

marktbeleid belangrijke onderdelen van het

in de zorg gelegd. Zo werken wij samen

up-to- date opleidt, de kennis inbrengt

vragen te stellen, om als informatiemakelaar

gewerkt. Producten worden niet meer van A

integrale economiebeleid. Portefeuillehouder

met het Albert Schweitzer ziekenhuis en de

en borgt in het onderwijs en ook nog

te fungeren en het eerste zetje te geven.

tot Z gemaakt door één groot bedrijf, maar

Bert van de Burgt: “Het initiatief om een

Hogeschool Rotterdam om vast te stellen

cross-overs maakt naar andere sectoren,

Raadsbesluiten, beleidsnota’s en geld zijn dan

zoals bijvoorbeeld de zorgsector.”

nog niet eens aan de orde.”

106

Smart Cities

Smart Cities

107


108

Richard Korteland

Hans Tanis

Bert van de Burgt

Lid Drechtstedenbestuur



Wethouder in Papendrecht

Wethouder in Sliedrecht

Wethouder in Dordrecht

Ook Korteland ziet die uitdaging. “Als we

trekken is bij de projectaanmelding van een

positieve verandering teweeggebracht.

Extra vertaalslag

Robotisering en automatisering vragen

verhouding. Internationalisering en innovatie

vanuit deze regio een stukje uitzoomen, zien

INTERREG aanvraag op het gebied van de

Deze indrukwekkende dag, vol met

En daar haakt op zijn beurt portefeuille-

namelijk een ander type mensen. Ik denk

leidt niet meteen tot meer arbeidsplaatsen.

we onze strategische plek in de Vlaams-

biobased economy. Het regionaal programma

nautische kracht, was een mooie samen-

houder Tanis op in. “Trots op de regio en

wel dat er ook altijd behoefte blijft bestaan

Dat vraagt dat wij een extra vertaalslag

Nederlandse delta. Hiermee bedoel ik

Arbeidsmarktbeleid en het Da Vinci College,

werking tussen verschillende betrokken

zichtbaarheid van de regio. Dat is belangrijk.

aan lager opgeleide medewerkers zoals

maken voor de doelgroep die aan de

Rotterdam, de Drechtsteden, West-Brabant,

zijn er samen met Nederlandse en Vlaamse

bedrijven. Het moment was toen eindelijk

Ook naar onze eigen inwoners toe en naar

bijvoorbeeld in de circulaire economie bij het

onderkant van de arbeidsmarkt nieuw werk

Zeeland en Vlaanderen. Dit samen is de

partners in geslaagd om voor 2 oktober een

daar: mensen waren trots op de regio.”

‘toevallige passanten’. Het gaat dus niet al-

terugwinnen van grondstoffen uit afval.

moet vinden. Die vertaalslag zit in nieuwe

grootste maritieme delta van de wereld!

projectaanmelding in te dienen bij INTER-

leen over het samenwerken en het faciliteren

Daar zijn ook nog altijd lager geschoolde

businesscases, in productielijnen en in

Om deze positie nog beter te benutten,

REG. Korteland: “Over de core-business van

van het bedrijfsleven. Dit gaat ook over het

mensen bij nodig. Dus aan de ene kant

vertaling van innovatie naar operationele

moeten instanties wel van elkaar weten waar

onze bedrijven gaan we met steeds meer

nog aantrekkelijker maken van het vesti-

hoogopgeleide mensen voor de techniek,

projecten. Daarvoor werken we ook weer

ze mee bezig zijn. Daarin hebben we nog

trots en glans vertellen. Dat verdienen deze

gingsklimaat, de bereikbaarheid, leefruimte,

maar ook lager geschoold personeel voor

nauw samen met de Duurzaamheidsfabriek,

een hele opgave met elkaar te doen, maar de

ondernemers en het zal ook bijdragen aan

vrijetijdsbesteding etc. Ook daar investeren

het vervolgtraject.

maar ook met de TU Delft, Hogeschool

kansen die er dan liggen voor innovatie en

het creëren van meer en nieuwe business.

we dus voortdurend in.” “En vooral ook in

De stijging van het aantal arbeidsplaatsen ten

Rotterdam en de MBO-opleidingen en kijken

nieuwe technieken is speciaal.” Een recent

Koningsdag, dat afgelopen jaar plaatsvond

mensen”, besluit Van de Burgt. “Er is veel

opzichte van de groei van de economie staat

we naar kansen om eenvoudig werk weer

voorbeeld waar de regio’s al met elkaar op-

in Dordrecht, heeft wat dat betreft een

vraag naar hoger opgeleiden.

momenteel echter niet helemaal in

terug te halen, in de vorm van re-shoring.”

Smart Cities

“Over de core-business van onze bedrijven gaan we met steeds meer trots

en glans vertellen.”

Smart Cities

109


Dit gaat over de toekomst van Nederland

110

Nol Hendriks

Aldert de Vries

Agenda Stad

Agenda Stad

Ministerie van Binnenlandse Zaken

Ministerie van Binnenlandse Zaken

en Koninkrijksrelaties

en Koninkrijksrelaties

Smart Cities

Wie voor het eerst hoort van de Agenda van de Stad, kan het idee hebben dat die agenda niet meer is dan een lijst van ‘Things to do’ voor steden. Concrete resultaten boeken en meters maken zijn natuurlijk belangrijk, zeker ook gezien de vraagstukken waar steden voor staan, maar zijn geen doel op zich. Het rendement ervan neemt toe als ze begrepen kunnen worden in een groter perspectief. Daar gaat het bij Agenda Stad om.

Smart Cities

111


klimaatadaptatie, en toepassing van data en

de grens heen, beter op elkaar afgestemd

De Agenda gaat over de toekomst van

slimme technologie in steden’.

moeten gaan worden. Het maatschappelijke

Nederland. Die toekomst wordt meer en

Onze aanpak van die vraagstukken, vooral de

vraagstuk van “hoe sociaal kwetsbare groe-

meer in de stad en in de stedelijke gebieden

innovatieve kanten daarvan, kan interessant

pen in de arbeidsmarkt mee kunnen (blijven)

van ons land gemaakt. Steden zijn steeds

zijn voor andere landen en steden all over the

doen” staat in andere regio’ op de agenda.

belangrijker als motor voor de economie en

world. We zouden ze kunnen laten zien hoe

Het is een grote uitdaging om de aanzienlijke

zijn daardoor voor het in stand houden en

onze steden omgaan met die opgaven en

groep inwoners met grote afstand tot de

versterken van de welvaart cruciaal.

hoe zij inspelen op een thema als bijvoor-

arbeidsmarkt toch kansen te bieden en mee

Het aandeel van het nationaal inkomen

beeld de Next Economy. Wat het plaatselijke

te laten delen in het succes van de stad.

dat in de stad wordt verdiend neemt toe.

bedrijfsleven aan innovatie doet en hoe zij

Zaanstad, Leeuwarden, Enschede en een

Stedelijke milieus zijn broedplaatsen voor in-

daarbij weten samen te werken en zo hun

aantal andere steden hebben dit vraagstuk

novaties en startups en dus aantrekkelijk voor

kansen weten te pakken. We kunnen dan

opgepakt en werken daarbij samen. En dat

bedrijven die het daar van moeten hebben.

laten zien dat dit tot nieuwe toepasbare con-

is nu precies ook de bedoeling, dat vanuit

De arbeidsproductiviteit ligt in stedelijke

cepten, smart products en markten leidt en

samenhang en waar de energie zit,

gebieden ontegenzeggelijk hoger dan daar-

dat dit economische groei en werkgelegen-

de samenwerking wordt opgepakt.

buiten door onder meer een omvangrijke

heid oplevert. Het zou een exportartikel kun-

Dat speelt ook bij een thema als de maak-

afzetmarkt, een divers aanbod van specia-

nen zijn dat overigens omgekeerd de verdere

industrie. Die zie je terug in Twente, in

listen en mogelijkheden voor kennisdeling.

ontwikkeling van die stedelijke netwerken

Rotterdam/Drechtsteden en in Brabant.

Daarnaast concentreren hoger opgeleiden

weer een extra impuls kan geven.

zich in toenemende mate in stedelijke gebie-

Het thema van transities van steden naar

den.’ De “war on talent” speelt zich daar af.

Agglomeratiekracht Van die stedelijke gebieden hebben we er in Nederland nogal wat, zelfs zoveel dat die gebieden steeds meer vervlochten raken en met elkaar stedelijke netwerken gaan vormen die over de grenzen van ons land heen reiken. Wat er in die steden gebeurt, bepaalt dan ook mede de positie van Nederland in de wereld. We zijn er als Nederland bij gebaat dat die gebieden niet gaan achterlopen, maar daarentegen voorop gaan en blijven lopen in het aanpakken van vraagstukken en het grijpen van nieuwe kansen. De meeste steden in Nederland hebben gelukkig een uitstekende uitgangspositie wat betreft concurrentiekracht, innovatievermogen en leefbaarheid. De steden doen het op zich goed in ons land, maar als je het op een groter schaalniveau bekijkt, dan zijn er aanwijzingen dat ons land t.o.v. andere landen in Europa en de wereld aan concurrentiekracht aan het inboeten is. Veel grote steden in andere delen van Europa

112

Smart Cities

“Van die stedelijke gebieden hebben we er in Nederland nogal wat, zelfs zoveel dat die gebieden steeds meer vervlochten raken en met elkaar stedelijke netwerken gaan vormen die over de grenzen van ons land heen reiken.”

City Deals

Smart Cities, die volgens de G4 samen met

De stad is terug op de politieke agenda. Nu

Eindhoven versneld moeten worden door een

breekt de fase van het concreet maken van

gezamenlijke strategie op data infrastructuur

de opgave aan. Wat brengt het de steden en

te ontwikkelen.

de partners; bedrijven, onderwijsinstellingen groeien harder dan in Nederland. Dat ligt

van het netwerk. Daarmee kan Nederland

en kennisinstituten van die steden, maar ook

Den Haag trekt de City Deal Stedelijke Veilig-

niet zozeer aan elke stad afzonderlijk in ons

in de externe concurrentie echt het verschil

het rijk en ons land als geheel? Daar komen

heid, die natuurlijk ook heel goed past bij

land als wel dat het geheel nog niet meer is

gaan maken. Om dat stevig neer te zetten is

de ‘City Deals’ om de hoek kijken. De eerste

het profiel van Den Haag. Het is een thema

dan de som der delen. We hebben weliswaar

het traject van de Agenda Stad ingezet.

voorbeelden zijn er. Sommige ‘City Deals’ zijn

dat aan belang wint gezien de digitalisering

in de maak of moeten nog verder uitontwik-

van onze samenleving. Den Haag richt zich

veel steden - de massa is er wel - maar het werkt nog niet als een geheel. Dat ons land

Export

keld worden, maar het overallbeeld is dat

daarbij op Cybersecurity. Utrecht zet in op

veel steden kent, is een kwaliteit én kracht

En er is nog een reden en bijkomend concur-

er al grote stappen zijn gezet. Een aantal is

health, een voor de hand liggende keuze

die gekoeterd moet worden. De opgave is

rentievoordeel. Nogal wat van de vraagstuk-

vooral op economische ontwikkeling gericht,

die alles te maken heeft met de bestuurlijke

die kwaliteiten en krachten met elkaar te ver-

ken waar onze steden mee worstelen, doen

zoals de Roadmap Next Economy, die op de

ambities van deze stad om zich als stad van

binden op basis van specialisatie (waar blinkt

zich ook elders in de wereld voor. In toe-

Agenda van de Metropoolregio Rotterdam

de gezondheid te profileren. De maatschap-

een stad in uit?) en complementariteit (hoe

nemende mate zijn stedelijke vraagstukken

Den Haag staat. Andere ‘City Deals’ zijn wel-

pelijke dimensie ervan is dat de inzet tevens

kunnen steden elkaar aanvullen en verster-

grensoverschrijdend en onderling vergelijk-

iswaar ook van economisch belang (hoe de

draait om het verschil in gezondheid tussen

ken) en wel zodanig dat er ook agglomera-

baar. Door hierin voorop te lopen kunnen

deal zo economisch mogelijk te vermarkten?)

inkomensgroepen te verkleinen. Ook wordt

tiekracht ontstaat die ons land een duurzame

oplossingen, die in Nederlandse steden

maar richten zich meer op maatschappelijke

ingezet om de verhoudingen tussen medisch

concurrentiepositie oplevert. Die kracht

worden ontwikkeld, een omvangrijke markt-

opgaven, zoals klimaatadaptatie sociale

specialisten en patiënten meer gelijkwaardig

ligt eigenlijk voor het grijpen. Nederlandse

potentie benutten die zich aandient door de

arrangementen of grensoverschrijdende

te maken, waarbij de laatste meer zelf kan

steden vormen door hun onderlinge nabij-

wereldwijde exponentiële groei van steden.

arbeidsmarktvraagstukken. Dit laatste speelt

doen. De stad heeft partners, zoals bedrijven

heid en ligging een poly centrische netwerk-

Kansrijke vraagstukken zijn: slim en duur-

in Limburg waar onderdeel van de deal is

en kennisinstellingen op dit gebied, die de

structuur. Die de potentie heeft om steden te

zaam stedelijk vervoer, gezonde en groene

dat vraag en aanbod in een breder verband

ambities delen.

laten uitblinken én samen te laten werken.

steden, stedelijke energietransitie, stedelijke

en op een hoger schaalniveau, dus over

De kracht van elke stad aangevuld met die

Smart Cities

113


Samenwerking, samenhang en synergie

partners worden gevonden die normaal

tiepositie zullen gaan versterken. City Deals

gesproken er in de afzonderlijke netwerken

hebben ook de bedoeling om op een andere

Nederland staat bekend als een plat land.

van elk van de steden niet zijn of die je in

manier - als partners - met elkaar om te gaan

‘Plat’ kan ook als metafoor worden opgevat

het dagelijks werk niet tegenkomt.

en zo ruimte voor samenwerking te creëren,

voor de manier waarop onze samenleving

City Deals brengen ook meer samenhang

die in de formele verhoudingen tussen over-

in elkaar zit: weinig hiërarchie, egalitair en

aan. Er worden, juist door het op een hoger

heden, tussen overheid en het bedrijfsleven

horizontaal. Dat vind je ook terug in onze

schaalniveau te bekijken, verbanden zicht-

en onderwijs minder mogelijk is.

vaardigheid om met elkaar samen te werken.

baar. Er komen daardoor thema’s boven-

Die vaardigheid is daarom een stevige kans-

drijven die anders onder de radar zouden

Podium

kaart - een comparatief voordeel - als het om

blijven. Dit helpt partners om gezamenlijke

Als het om middelen gaat, dan moet de ver-

de concurrentiekracht van steden gaat.

kracht te ontwikkelen die hen in staat stelt

wachting van steden niet zijn dat het Rijk een

De Agenda Stad trekt die kanskaart en speelt

meer in synergie en anders te opereren dan

flink zak geld beschikbaar stelt. De Agenda

in op het versterken van de samenwerking

elk afzonderlijk zou hebben kunnen doen.

van de Stad heeft geen geld. Door slim-

binnen en tussen de steden en regio’s in ons

Samen kunnen onzekerheden over kansen

mer om te gaan met de reeds beschikbare

land. Die samenwerking en het leggen van

in de markt beter tegemoet worden getre-

middelen en door koppeling van bestaande

verbindingen is de rode draad van de

den en risico’s meer beheersbaar worden

(geld)stromen is veel te bereiken. Enige focus

‘City Deals’.

gemaakt. Samen R&D doen en daarvoor

en afstemming per regio levert per saldo een

Uitgangspunt daarbij is dat steden, regio’s en

gezamenlijk middelen beschikbaar stellen is

grotere concurrentiekracht op. Van het Rijk

hun partners doen waar ze goed in zijn en

niet makkelijk, maar leidt uiteindelijk tot een

mag wel worden verwacht dat het overzicht

Agenda Stad biedt steden en hun partners

De stap naar innovatie kan het Rijk aanmoe-

welvaartsgroei uiteindelijk ook voor de

waarvan ze vinden nog beter in te kunnen

grotere innovatiekracht en tot wederzijds

heeft op de focus die steden en regio’s heb-

een podium om hun kwesties aan de orde

digen door meer ruimte voor experimenten

schatkist wat gaan opleveren. De verwach-

worden, waarbij het wel zo handig is dat -

profijt. Gezamenlijk inkopen en profileren,

ben en wat de bijdrage daarvan is aan de

te stellen, hiervan en van elkaar te leren, ook

met tijdelijke vrijstelling van regelgeving vrij

ting is dat dit op lange termijn het effect

regionaal en nationaal bekeken - doublures

met respect voor de positie van elk van de

beoogde concurrentiekracht van het land.

met de bedoeling om slimmer met middelen

te maken. Daar hoort ook bij dat dingen

zal zijn. “The proof of the pudding is in the

worden voorkomen. Wat echt waarde toe-

betrokken partners, zijn evenzo comparatieve

Steden zijn zelf leidend bij het ontwikkelen

om te gaan, vast te stellen wat er anders

soms even niet goed gaan, dat er tegenslag

eating”, oftewel het werkt pas als je het ook

voegt is dat er meer zicht komt op ontbre-

voordelen die met de City Deals kunnen wor-

van de City Deals. De rol van het Rijk is dit te

geregeld moet worden en welke support

is of dat de boel zelfs kan mislukken. Er moet

echt samen gaat doen! Daar moet naast

kende schakels en witte vlekken. Essentiële

den bereikt en op den duur de concurren-

faciliteren.

daarbij aanvullend nodig is. Temeer daar elke

ruimte zijn om daar mee om te kunnen gaan,

maatschappelijk profijt ook wel een vorm van

City Deal spanningsvelden kent die aanschu-

zonder juridisch of financieel de deksel op

eigen profijt voor de partners in terug te her-

ren tegen het bestaande systeem, waardoor

de neus te krijgen. In bestaande regelen

kennen zijn: welke doelen onderschrijven we

er extra druk gaat ontstaan om het anders

wetgeving worden al experimenteermogelijk-

gezamenlijk, welke bijdrage kan elke partner

met elkaar te gaan regelen. Op het podium

heden geboden, maar voor meer samenhang

daaraan leveren en wat levert dat op termijn

houden de City Deals een spiegel voor hoe

is de experimentenwet bedoeld, die er begin

voor hen op?

het dan wel kan en moet. Daar leren alle

2017 moet zijn. Vragen waarop het eerstkomende half jaar

partijen van. Voor het Rijk is dit van beteke-

meer antwoord moet worden gegeven.

van het openbaar bestuur, om zich op tijd

The proof of the pudding is in the eating

aan te passen aan de behoeften van de

Het is zeker niet de bedoeling dat de Agenda

gaan ontstaan. Die zullen dan een stuk

samenleving. De City Deals leveren daarvoor

een verzameling projecten wordt dat de nei-

concreter uitgewerkt zijn. Dan kan er een

relevante casuïstiek. Die genereert concrete

ging heeft om alsmaar door te groeien. De

beter beeld van de opbrengst worden

vragen uit de praktijk van de steden aan de

City Deals zijn geen doel op zich. Het gaat

gevormd en bekeken worden wat dat

hand waarvan bekeken kan worden of er

er niet om zoveel mogelijk deals te sluiten.

betekent voor de voortgang en voort-

tijdelijke dan wel structurele aanpassingen

Waar het eindpunt van de Agenda ligt, dat

zetting van de Agenda van de Stad.

van weten regelgeving nodig zijn of aanvul-

zal de tijd leren. Een excellente duurzame

lende of nieuwe faciliteiten. Experimenten en

concurrentiepositie is het overstijgende doel.

pilots helpen om daar een weg in te vinden.

Dat moet als gevolg van de veronderstelde

nis, bijvoorbeeld als het gaat om de kwaliteit

114

Smart Cities

Dan zal er meer zicht op de City Deals zijn

Smart Cities

115


Campusgevoel op bedrijvenpark Rivium in Capelle

Dankzij voorzieningen als een kinderdagverblijf, een sportschool en verschillende restaurants gaan werknemers op bedrijvenpark Rivium in Capelle aan den IJssel met meer plezier naar hun werk. De gemeente werkt hard aan de verdere ontwikkeling van deze Rivium Campus, waar voor innovatieve bedrijven ook volop kansen liggen.

116

Smart Cities

Kom naar het Rivium, hier kan het!

Bijna 7.500 mensen werken er op bedrijven-

Het campusgevoel ervaren

park Rivium in Capelle aan den IJssel, op de

De gemeente is daarom onlangs gestart

grens met Rotterdam. De meesten van hen

met het project Rivium Campus, waarbij de

brengen een groot deel van de dag door op

nadruk ligt op de campusachtige setting van

kantoor. “Maar dankzij het campusgevoel

het bedrijvenpark, met veel voorzieningen

dat zij ervaren, is dat helemaal niet erg,’’ zegt

en veel groen. “Wij kunnen de leegstaande

Eric Faassen, wethouder Economie van de

panden niet vullen, maar wij kunnen het

gemeente Capelle aan den IJssel.

Rivium wel zo aantrekkelijk mogelijk maken,’’ legt Dennis Potter uit. Hij is senior adviseur

Kansen voor het Rivium

Economische Zaken bij de gemeente en de

Nu de crisis voorbij is en de markt weer aan-

bedenker van dit Campusproject.

trekt, ziet deze gemeente volop kansen voor het Rivium, waar al diverse grote nationale

Capelle wil dat werknemers van de bedrijven

en internationale bedrijven hun (hoofd)kan-

een campusgevoel ervaren op de plek waar

toor hebben. Met de relatief lage huurprijzen

ze werken. “Steeds meer werknemers wer-

kan dit bedrijvenpark de concurrentie met

ken thuis. Maar omdat er op Rivium Campus

andere locaties in de omgeving aan.

zoveel te beleven is, komen zij toch graag naar kantoor,’’ zegt Potter.

Het park ligt centraal in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en pal aan de A16.

Op het Rivium kunnen zij hun kinderen naar

Ook met de bus, metro, watertaxi en de

de kinderopvang brengen, gezellig lunchen

automatisch bestuurde People mover is het

of dineren in één van de vier horecagelegen-

terrein makkelijk te bereiken. En samen met

heden, sporten in de sportschool of in de

die Metropoolregio werkt Capelle aan een

pauze gewoon even een ommetje maken.

nog betere bereikbaarheid. Ook kunnen

Er is een centrale plek waar iedereen zijn of

bezoekers en werknemers er binnenkort nog

haar online bestelde pakjes kan laten bezor-

makkelijker hun auto kwijt.

gen. Het parkmanagement zorgt ervoor dat de openbare ruimte goed onderhouden blijft

Het doel is dan ook dat meer (innovatieve)

en dankzij een collectieve beveiliging voelt

bedrijven zich gaan vestigen op het bedrij-

iedereen zich veilig op het terrein.

venpark aan de voet van de Van Brienenoordbrug. In een tijd waarin veel van zulke

In de nabije toekomt komen daar nog meer

parken te kampen hebben met leegstand, is

voorzieningen bij. Mensen die bijvoorbeeld

een goede bereikbaarheid alleen daarvoor

evenementen willen organiseren of iets

niet meer voldoende. Werknemers moeten

anders willen proberen, zijn ook van harte

ook buiten de muren van het kantoor uitste-

welkom. Kom naar het Rivium, hier kan het,’’

kend op het Rivium kunnen vertoeven.

roept Potter op. Smart Cities

117


Innovaties op de campus Op Rivium Campus liggen volop kansen voor de bedrijven van de toekomst. De gemeente geeft hen alle ruimte om te werken aan nieuwe technieken en innovaties. “Bijvoorbeeld bedrijven die een product al op kleine schaal hebben getest, zijn van harte welkom

Korte lijnen met de gemeente

om die uitvinding op het Rivium in de praktijk

Bedrijven die zich op het bedrijvenpark willen vestigen, krijgen daarbij alle steun van de

te proberen,’’ zegt Potter.

gemeente. “Ondernemers stranden bij buurgemeenten nog weleens in stroperigheid,’’ zegt Faassen. “Maar voor wie bij ons aanklopt, steken we de handen uit onze mouwen.

Concreet zou dat bijvoorbeeld kunnen op de

Een ondernemer heeft korte lijnen met onze ambtenaren van Economische Zaken,

magneetbaan, die speciaal is aangelegd voor

maar ook met mij.’’ Capelle denkt mee en geeft snel antwoord, ook als iets niet mogelijk is.

de automatisch bestuurde People mover die

Ze levert maatwerk aan ondernemers, zowel aan de nieuwe als aan de reeds gevestigde be-

tussen het Rotterdamse metrostation

drijven. “We verschuilen ons niet achter regels, maar denken mee in oplossingen,’’ aldus de

Kralingse Zoom en het Rivium rijdt.

wethouder. “Voor bedrijven met leuke ideeën maken wij graag uitzonderingen op de

“Die baan is uniek in Nederland,’’

standaard regelgeving,’’ vult Potter aan.

weet Potter. “Je zou daar uitstekend een test kunnen doen met zelfrijdend vervoer.’’ De gemeente draagt zelf ook bij aan die

Eén aanspreekpunt voor alle ondernemers

innovaties. Zo werkt ze aan een business

Voor alle ondernemers die op het Rivium gevestigd zijn, heeft de gemeente één

case voor stadslandbouw in een van de leeg-

aanspreekpunt. Dat is de Riviummarinier, die fysiek op het bedrijvenpark aanwezig is.

staande panden op het Rivium. Dat gebeurt

Hij zet zich in voor het verbeteren van de samenwerking tussen eigenaren, bedrijven en de

in samenwerking met ondernemers op het

gemeente. Ondernemers die zich willen vestigen in een van de leegstaande panden op het

bedrijvenpark en experts uit verschillende

Rivium, kunnen contact met hem opnemen. Ook gaat hij op eigen initiatief langs bij bedrijven

sectoren. Capelle wil hiermee een voorbeeld

die al op het terrein gevestigd zijn. Dit doet hij bijvoorbeeld om hulp aan te bieden wanneer

zijn voor andere steden in de wereld.

bedrijven het moeilijk hebben, of om ze te overtuigen te blijven wanneer hun huurcontract

“We willen de eerste gemeente zijn waar

bijna afloopt. De Riviummarinier is ruim een jaar geleden aangesteld. Inmiddels is de leegstand

een pand in zijn geheel en op een rendabele

iets afgenomen en verlopen de contacten met de ondernemers soepeler dan voorheen.

manier voor dit doel wordt ingericht,’’

Binnenkort krijgt deze ambtenaar er dan ook collega’s bij, in de vorm van een compleet

vertelt Faassen.

Riviumteam. Dit team zal zich voornamelijk gaan bezighouden met het aantrekken van de bedrijven van de toekomst.

Capelle slaat hiermee twee vliegen in één klap. Ten eerste draagt ze haar steentje bij aan het oplossen van het voedselprobleem in de wereld. “Als het lukt, leveren we hier-

Capelle aan den IJssel is de groenste stad van Nederland

mee een belangrijke bijdrage aan het kweken

De gemeente Capelle aan den IJssel is onlangs uitgeroepen tot groenste stad van Nederland.

van voldoende veilig voedsel in landen waar

“Dat is niet omdat wij het meeste groen hebben, maar omdat we het beste omgaan met

landbouwgrond steeds schaarser wordt,’’

groen in een verstedelijk gebied,’’ zegt Faassen. De jury was vooral onder de indruk van de

zegt Faassen. Tegelijkertijd wil ze het pand

manier waarop de gemeente omgaat met groen bij bedrijvenparken als het Rivium.

openstellen voor bezoekers, die er

Zo is op dit bedrijvenpark bewust gekozen voor een parkachtige setting met veel groen,

kunnen leren waar voedsel vandaan komt.

omdat dat bijdraagt aan het campusgevoel. “Dat doen we niet alleen, maar samen met

“Veel mensen weten dat niet meer.

onze ondernemers,’’ zegt de wethouder. “Ook dat maakt van de Rivium Campus een

Die denken dat een vis eruitziet als een vis-

prettige werkomgeving.’’

stick,’’ zegt Potter.

118

Smart Cities

Smart Cities

119


Wij ontmoeten Hans Beekman bij de MRDH in Den Haag.

“De Metropoolregio Rotterdam Den Haag timmert sinds 1 januari al aan de weg en werkt aan het verbeteren van de bereikbaarheid en het versterken van de economie in dit metropolitane gebied. Hard nodig, concludeert de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling. Op 1 februari presenteert de OESO haar bevindingen over verdere versterking van de regio. Hier zal een fors investeringspakket uit voortvloeien. Hiervoor ontwikkelt de MRDH samen met de Provincie Zuid-Holland en andere partners een investeringsstrategie. Sinds kort is een breed gedragen samenwerking aangegaan met de Jeremy Rifkin organisatie om een Road Map in het kader van de Next Economy te schrijven voor de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. De Road Map Next Economy gaat de MRDH ondersteunen om de focus nog scherper te stellen en zal bijdragen aan het binnenhalen van cruciaal investeringskapitaal.

Waarom een Road Map voor de

is bereikt. Dan hebben we het niet alleen

we de komende periode gezamenlijk

Metropoolregio?

over de inhoud van de Road Map, maar ook

kunnen optrekken naar Brussel.

over het effect op de samenwerking en het

De economie houdt niet op bij de gemeentegrenzen

Getting Smart

succes om verschillende partijen met de neus

Hoe zou een samenwerking met

meentegrenzen. Dat geldt overigens niet

dezelfde kant op te laten wijzen. Kortom

Drechtsteden in dit plaatje passen?

alleen voor de economie, maar ook voor de

het hele ordenende, structurerende effect.

arbeids-, woningmarkt en kantorenlocaties.

Het blijkt dat het gegeven: ‘vreemde ogen

Vanuit het economisch perspectief kan ik me

Dus wij hebben een opgave die de gemeen-

dwingen’ daar ook een belangrijk element bij

best voorstellen dat we daar op een bepaald

tegrenzen passeert en de metropool lijkt

is geweest. Daarnaast heeft het gehele Rifkin

moment mee in gesprek raken, er ligt een lo-

sociaal economisch, kijkend naar de kracht

team naast de adviserende kracht, ook een

gische economische ratio onder om samen

van onze economie en de diversiteit van de

hele goede relatie met Brussel.

te werken op punten die daar aanleiding toe

economische clusters, een logische ordening

Wij verwachten dat hierdoor ook voor ons

geven.

te bieden om de potentie van de regio verder

deuren geopend kunnen worden, zeker wan-

uit te nutten.

neer wij met onze eigen Road Map komen.

Hoe ziet de projectorganisatie eruit?

Bovendien is dit een prachtige kans voor inEen van de belangrijkste voorwaarden daarbij

ternationale samenwerking want we zijn niet

De projectorganisatie is opgehangen in de

is een goede samenwerking en die zijn we

de enige regio die met deze opgave aan de

organisatie van de MRDH, zo zijn we flexibel

nu aan het opzetten. Jeremy Rifkin heeft

slag is. Er zijn ook andere regio’s dus uitwis-

en hebben toch voldoende slagkracht om het

ervaring met het opzetten van dergelijke

seling van ervaringen en leren van elkaar is

proces op adequate wijze te managen.

Directeur Projectbureau

projecten zoals in Nord Pas de Calais. Daar

een belangrijk aspect. Wij verwachten de ko-

Dit doen we natuurlijk niet alleen, het moet

Road Map Next Economy MRDH

zijn we gaan kijken hoe een Road Map voor

mende periode internationale samenwerking

ook en vooral komen van marktpartijen en

de regio tot stand is gekomen en wat daar

met zo’n zes verschillende regio’s waarmee

kennisinstellingen. Overheden moeten

Hans Beekman

120

“De economie houdt niet op bij de ge-

Getting Smart

121


“We zijn nu echt begonnen” meedoen in de facilitaire rol. Bij de markt-

krijgen. Het is nu het moment dat organisa-

voortrekkersrol in spelen.

kennisinstellingen. En daar hoort natuurlijk

partijen bedoel ik dat zo breed mogelijk.

ties begrijpen dat er een nieuwe impuls moet

Welk resultaat kan er gerealiseerd

ook de gezamenlijke investeringsstrategie bij

Het gaat niet alleen om de multinationals en

komen en dat de wil er is en de middelen er

worden door dit traject?

dat is cruciaal in een fase van innovatie en een

We zien het eigenlijk allemaal om ons heen

een duidelijk handelingsperspectief kunnen

de havenbedrijven maar ook om zzp-ers en

in principe zijn, om een nieuw proces te gaan

periode van grotere risico’s.

gebeuren; verregaande digitalisering, smart-

schetsen. Daarbij willen we ook het

netwerken als een Security Delta, Clean Tech

organiseren. Het is niet zozeer een kwestie

“Wat ik cruciaal vind is dat we gezamenlijk

phones, internetverkoop en de gevolgen

traject Agenda Stad koppelen aan een aantal

Delta en Deltalinqs. En bij de kennisinstellin-

van geld maar meer van eenduidigheid bij

niet alleen in staat zijn een aantal scenario’s

Daarom is het ook van belang dat we

voor de winkelstraten, de opkomst van

belangrijke doorbraakdossiers en vervolgens

gen gaat het niet alleen om beroepsonderwijs,

het organiseren van zo’n transitieproces.

of trends te analyseren om een toekomst-

toegang krijgen tot Brussel, het is ook een

partijen als Uber, Airbnb en Booking.com.

tijdens de World Expo in 2025 de verworven-

maar ook om de universiteiten en TNO. De

En dan heeft deze regio (wat blijkt uit allerlei

beeld te schetsen. We moeten vooral ook een

mooie timing omdat Nederland in 2016

Rifkin gaat er niet van uit dat er de komende

heden etaleren.

doelstelling is om de kracht van de regio te

onderzoeken) in termen van innovatief

handelingsperspectief scheppen wat bij dat

voorzitter is van de EU en we kijken uit

jaren een aantal nieuwe dingen worden

We hebben nu een flinke groep mensen

identificeren, de krachten te bundelen en

vermogen en in termen van de economie

toekomstbeeld hoort. Daarom is het ook zo

naar wat de OESO binnenkort gaat adviseren.

uitgevonden, waardoor alles wel weer goed

om ons heen verzameld die allemaal met

gezamenlijk tot een strategie te komen en

(waar de grootste veranderingen plaatsvinden)

belangrijk dat je dat doet met partners uit de

Dus op de eerste plaats is het handeling-

komt. Hij extrapoleert datgene wat er al is,

dezelfde drive bezig zijn om voor hun

handelingsperspectieven te bieden. Dat is de

een hele goede uitgangspositie.

Triple Helix en de diverse netwerken.

sperspectief cruciaal en ten tweede dat er

hij geeft dat kritische massa en brengt dat

gemeente of achterban te identificeren

kern van de Road Map.

Denk daarbij aan sectoren als energie, chemie

Dat betekent dat we in staat moeten zijn om

awareness bestaat en een Sence of urgency

met elkaar in verband en dat geeft meer

waar de mogelijkheden tot samenwerking,

en de foodsector. Maar ook door het grote

bij de Road Map ook aan te geven hoe je hem

om gezamenlijk aan een plan te gaan

realiteitswaarde aan de inbreng. Rifkin is een

de kansen en potenties liggen.

aantal kennisinstellingen dat wij in onze regio

operationeel kan maken, door bijvoorbeeld

werken. Het momentum is er en de tijd is

econoom die met beide benen op de grond

vertegenwoordigd hebben.

een aantal businesscases, pilots en project-

rijp voor actie. De Road Map is nodig om

begint en dat hebben we hier nodig. Die

De sfeer is: we zetten allemaal de schouders eronder en gaan dit gezamenlijk uitvoeren.

Wat zijn de grote kansen voor onze regio? Ik geloof dat er heel veel kansen zijn in onze

122

voorstellen te duiden en daar ook eigenaren

volgens de juiste systematiek en methodiek,

realistische aanpak in combinatie met een

regio omdat de clusters die we hebben aange-

Het zit hem vooral in het organiserend

van te identificeren. Niet per definitie de

de juiste volgorde, planning en prioritering

stevige samenwerking in de regio, maakt

wezen voor een deel aan innovaties toe zijn of

vermogen, een organisatie als die van

overheid, maar juist de partijen waar het moet

de uitdagingen te organiseren en een

dat we veel krachtiger kunnen optreden en

in ieder geval een vernieuwingsimpuls moeten

Jeremy Rifkin kan daar een belangrijke

gaan gebeuren, zoals het bedrijfsleven en de

fundament te leggen voor de toekomst.

Getting Smart

“We zijn nu echt begonnen”

Getting Smart

123

Foto: Roos Trommelen


Gemeente

Den Haag

De stad Den Haag maakt de overgang mee van een klassieke bestuursstad naar een stad waarin kenniseconomie floreert. Wethouder Ingrid van Engelshoven vertelt erover.

Weth. Van Engelshoven

Den Haag is de bestuurlijke hoofdstad van

1 Versnellen van de transitie naar een

lijnen uitzetten voor economische

Nederland. Qua werkgelegenheid leunden

internationaal concurrerende, innovatieve

vernieuwing en transitie naar een

we daar ook sterk op. Maar dat verandert nu.

kenniseconomie met sterke economische

duurzame energievoorziening.

Noodgedwongen omdat de overheid steeds

sectoren. Welke kansen en bedreigingen

minder mensen in dienst heeft maar ook vanuit ambitie. Den Haag heeft een aantal

2 Het versterken van de stedelijke eco-

sterke troeven in huis die we optimaal willen

nomie door de omzet- en groeimogelijk-

benutten. Onze stad is wereldwijd bekend als

heden voor het midden- en kleinbedrijf in

De grootste kansen liggen in de samenwer-

Internationale stad van Vrede en Recht. Er is

de stad te vergroten.

king met burgers, bedrijven en kennisinstel-

een groeiend aantal internationale instellin-

lingen. Den Haag geeft dit onder meer vorm

gen en organisaties die een belangrijke bron

3 Meer mensen uit de bijstand en zorgen

in de Agenda Kenniseconomie die een

van inkomsten zijn en - ook voor het MKB -

voor werk, school of een combinatie

propositie vormt aan partners in de stad en

veel banen oplevert. De faam van Den Haag

daarvan.

de regio om samen te werken aan de econo-

als cybersecurity hoofdstad van Europa groeit.

mische transitie van Den Haag. Een dynami-

Tientallen hoofdkantoren van multinationale

4 Een forse kwaliteitsimpuls geven aan de

sche economie, waarbinnen bedrijven, instel-

bedrijven staan in Den Haag.

branding en marketing van Den Haag.

lingen, onderwijs en overheden investeren

De Metropoolregio Rotterdam Den Haag

Den Haag is een sterk merk dat we nog

in kennis en talent en daarbij alert inspelen

vormt een sterke stedelijke regio. Het interna-

beter aan de man willen brengen.

op kansen die innovaties en maatschappelijke

tionaal onderwijsaanbod in de stad is uniek

Foto: Hielco Kuipers

Carel Stolker rector magnificus van de Leidse Universiteit en wethouder Ingrid van Engelshoven.

124

Smart Cities

ziet de gemeente?

veranderingen bieden. Zo brengen we de

en groeit, de binnenstad is sfeervol en Den

Den Haag heeft veel potentie en dat willen

Haag is - mede dankzij de geweldige kustlijn

we ten volste benutten. De bestaande infra-

en de topmusea - de tweede toeristenstad

structuur, de mensen en de middelen. Dat

De grootste bedreiging voor Den Haag en

van Nederland. Deze troeven spelen we

is de basis waar we op bouwen. Dát is de

onze regio is inactiviteit. Als we nu geen actie

steeds meer uit en dat levert banen en geld

smart ambitie van Den Haag. We bundelen

ondernemen, kunnen we straks niet meer

op. We hebben de keuze gemaakt voor een

onze inzet met onze partners in de stad en in

meedoen in de internationale concurrentie-

goede toekomst en investeren daarin. De

de regio en het kabinet. Voor onze regionale

strijd tussen steden en regio’s. Dus is het van

stappen die Den Haag hiertoe zet zijn uitge-

investeringsstrategie ontwikkelen we een

belang om economisch gezond te blijven en

werkt in vier strategische lijnen:

Roadmap Next Economy, waarmee we de

voor groei van werkgelegenheid te zorgen.

Next Economy dichterbij.

Smart Cities

125


Wie zijn mogelijke ambassadeurs

als Food, Water en Zorg worden daarbij

van dit traject?

ook verkend. We zetten in op de kansen

“Een langjarige toekomstvisie en

en opgaven van de ‘Next Economy’ om te Het college van B&W ziet goed in dat

komen tot groei van productiviteit, welvaart

actieve, betrokken burgers en ondernemers

en werkgelegenheid.

handelingsperspectief zijn belangrijk

sadeurs zijn. Zij tonen de Haagse Kracht, de

Daarbij ligt de focus ook op het MKB.

om de toekomst zeker te stellen”

inzet en ambitie vanuit de stad zelf. Ik geloof

Het aantrekken en vasthouden van jonge

daarnaast ook sterk in de kracht van samen-

veelbelovende ondernemingen (Start-ups)

werking binnen de triple helix. Het gaat om

en creatief talent om de transitie naar een

ondernemerschap, kennis en educatie en de

innovatieve economie te versnellen is hierbij

juiste kaders en governance. Wanneer deze

een prioriteit. Evenals het acquireren van

drie elementen samenkomen, creëren we

internationale congressen en bedrijven.

groei en innovatie. Bedrijfsdirecties, school-

Meer internationale congressen is belangrijk

besturen en politici hebben te maken met

vanwege de hoge bestedingen per congres-

gedeelde kansen en opgaven. Triple helix

bezoeker. Meer internationale bedrijven naar

partners zijn dan ook effectieve ambas-

Den Haag halen versterkt de groei van onze

sadeurs wanneer ze laten zien hoe deze

belangrijke economische clusters.

samenwerking tot succes kan leiden.

Een andere belangrijke stuwende sector is

Dat geldt op elk niveau: van wijk en buurt tot

het (zakelijk en recreatief) toerisme. Toeristen

regio en zelfs internationaal. De EPZ bijvoor-

uit de regio, de rest van Nederland en het

beeld, onze regionale Economic Board van

buitenland brengen veel geld naar de stad

bedrijven, onderwijs en overheden, heeft een

en zorgen met hun bestedingen voor omzet

belangrijke rol om te komen tot een geza-

bij Haagse winkels, attracties, horeca, hotels

menlijke regionale strategie voor economi-

én hun toeleveranciers. Nu al levert toerisme

sche vernieuwing, toonaangevende verduur-

en recreatie Den Haag jaarlijks bijna 2 miljard

zaming en versterking van de attractiviteit en

euro per jaar op en ruim 15.000 banen. Tel je

connectiviteit van de regio.

ook de indirecte werkgelegenheid mee, dan

in de stad onze meest effectieve ambas-

zijn het bijna 31.000 banen (ongeveer 10% Op welke clusters ligt de focus?

van het totale aantal banen in Den Haag).

De focus ligt op het versterken van eco-

Hoe wordt de continuïteit gewaarborgd?

Foto: Roos Trommelen

nomische clusters die voor Den Haag een

126

‘stuwende’ functie hebben; de trekkers van

Een langjarige toekomstvisie en hande-

In Den Haag zijn we alvast begonnen door te

Economie. Om in te kunnen spelen op de

Het Smart City-convenant dat Den Haag

leefbaarheid, bedrijvigheid en werkgelegen-

de economie. Voorbeelden hiervan zijn The

lingsperspectief zijn belangrijk om de toe-

werken met agenda’s waarin de beleidskeu-

kansen die de transitie van de economie

onlangs heeft ondertekend samen met TNO,

heid in de stad. Den Haag werkt bijvoorbeeld

Hague Security Delta (HSD), Energie, IT/Tech,

komst zeker te stellen. Met daaraan gekop-

zes voor de Next Economy zijn vastgelegd.

biedt, investeert Den Haag de komende vier

Universiteit Leiden / Center for Innovation,

samen met Siemens aan een Dashboard voor

Finance & Legal en de vele internationale

peld een concreet uitvoeringsprogramma dat

De transitie naar een internationaal concurre-

jaar met name op structuurversterkende

TU Delft, Haagse Hogeschool, Stedin, KPN

duurzaamheid. Hiermee kan o.a. inzichte-

organisaties gelieerd aan het thema

je samen met de belangrijke stakeholders in

rende, innovatieve economie is uitgewerkt in

initiatieven die plaatsvinden in de kansrijke

en Siemens is een mooi voorbeeld van

lijk worden gemaakt welke investeringen

Vrede & Recht. Kansrijke ontwikkelingen lig-

de regio opzet en uitvoert. Van een integraal,

de Agenda Kenniseconomie. De prioriteiten

economische clusters en cross overs.

bedrijven en instellingen die in spelen op de

in duurzaamheid de meeste CO2-reductie

gen ook in de verbindingen (cross overs) tus-

door alle stakeholders gedragen strategie

voor het versterken van de stedelijke econo-

transitie. Deze bedrijven werken samen met

opleveren maar ook hoeveel extra banen elke

sen deze clusters, zoals Smart City, Big Data

met bijbehorende investeringen voor de tran-

mie door de omzet- en groeimogelijkheden

Zijn er voorbeelden te geven van bedrijven in

gemeentelijke diensten om met inzet van ICT

maatregel genereert.

voor toepassingen bij vraagstukken rond

sitie naar de Next Economy kan een grote

voor het midden- en kleinbedrijf in de stad

de gemeente Den Haag e.o. die al hebben

en Open Data, Smart City projecten vorm

The Hague Security Delta, het grootste

Vrede en Recht en arbitrage. Nieuwe thema’s

verbindende en wervende kracht uit gaan.

te vergroten staan in de Agenda Stedelijke

ingespeeld op de transitie?

te geven die aantoonbaar bijdragen aan de

veiligheidscluster van Europa is een ander

Smart Cities

Smart Cities

127


van Next Economy technologie voor conflict-

een innovatieve economie, waar deze secto-

toekomstbestendige energie-infrastructuur,

kingsverbanden. Kansen voor internationale

preventie, vrede en humanitaire hulp. Den

ren deel van uitmaken, is mede om deze re-

die betrouwbaar en betaalbaar is en zo-

samenwerking liggen met namen in verbin-

Haag is de toekomst een stap vooruit. We

den zo belangrijk omdat de eerste genoemde

veel mogelijk gebaseerd op hernieuwbare

dingen met onderzoeksinstituten die zich op

lopen op tal van gebieden voorop en dat wil-

banen hoe dan ook zullen verdwijnen op

energiebronnen. En kennis, een toegesneden

terreinen begeven waarin Den Haag sterk is.

len we graag zo houden.

termijn.

onderwijsstructuur, meer inzet op circulariteit

Daarnaast kunnen internationale samenwer-

en toegang tot nieuwe arbeidskansen voor

kingsverbanden ontstaan door het intensive-

Zijn er mogelijke gevolgen voor de werkgele-

Hoe kan Den Haag zich de komende periode

iedereen in de regio. De technologische in-

ren van de relatie met instellingen en bedrij-

genheid in positieve of negatieve zin?

het best positioneren?

novaties in communicatie, energieproductie

ven in soortgelijke clusters als Den Haag. Op

en distributie, mobiliteit en logistiek brengen

het terrein van Security zijn dit bijvoorbeeld US, Canada en Singapore.

De transitie naar de Next Economy heeft

Den Haag kan en moet zich sterker profile-

onzekerheden met zich mee, maar bieden

zowel positieve als negatieve gevolgen voor

ren. Enerzijds door zich met Rotterdam en de

ook kansen voor nieuwe bedrijvigheid en

de werkgelegenheid. Door verregaande

andere regiogemeenten op te schalen en te

banen op alle niveaus.

Welke adviezen heeft u richting de 4 O’s

automatisering en robotisering zal veel rou-

branden als Metropoolregio Rotterdam

Om die kansen optimaal te benutten en

(overheden, onderwijsinstellingen,

tinematig werk verdwijnen bij verzekeraars,

Den Haag, met een breed, innovatief econo-

de regio internationaal te positioneren als

onderzoeksinstituten en ondernemingen)

banken, makelaars, advocaten, accountants,

misch profiel. Tegelijkertijd gaan we als

toekomstbestendige topregio, ontwikkelen

m.b.t. de transitie?

administratiekantoren en de overheid. MBO-

Den Haag ons internationaal in de wereld

we als regiopartners samen een Roadmap

niveau werkzaamheden staan onder druk,

meer zichtbaar maken door ons scherper te

Next Economy: toekomstvisie, strategie en

Binnen de triple helix staat samenwerking

maar door verdringing op de arbeidsmarkten

positioneren en te profileren als internationa-

handelingsperspectief. Jeremy Rifkin heeft

centraal. Het gaat hier om ontwikkelingen die

zullen ook laaggeschoolden hierdoor minder

le stad van Vrede en Recht. Den Haag heeft

in de afgelopen jaren de Bondsregering van

een lange termijn inspanning vergen,

kans op werk krijgen in de traditionele

een ijzersterk imago als internationale stad

Duitsland en de Europese Commissie geïnspi-

een consistente lijn en een breed gedra-

sectoren. Tegelijkertijd zal de vraag naar

van vrede en recht. Als VN-stad vervult Den

reerd en haar geadviseerd bij de ontwikkeling

gen strategie. Samenwerken betekent een

hoogopgeleide kenniswerkers toenemen

Haag internationaal een toonaangevende

van het Europees Investeringsplan. Met zijn

open houding en ook over de grenzen van

bij economische clusters als de HSD, zonder

rol in de ontwikkeling van de internationale

team van experts zal hij ons in de komende

eigen organisaties en belangen heen kijken,

cybersecurity geen veilige systemen, IT/Tech

rechtsorde. De stad en haar instituten dragen

periode helpen om te komen tot ons eigen

gezamenlijk zoeken naar kansen, en daarbij

en Energie. Bedrijven binnen deze kennisin-

bij aan het creëren van oplossingen voor

regionale plan, waarmee de regionale inves-

ook in het diepe durven stappen en elkaar

tensieve clusters ontwikkelen activiteiten in

internationale conflicten en conflictsituaties.

teringsstrategie willen laden en aansluiting

daarin vast blijven houden. Als publieke

onze stad die geld aantrekken van buiten de

We hebben de ambitie om deze positie - als

zoeken bij publieke en private investerings-

partijen hebben wij nu het initiatief genomen

bronnen.

om kansen en opgaven te adresseren met

stad, bijvoorbeeld omdat zij hun producten

juridische hoofdstad van de wereld - verder

voorbeeld van hoe het bedrijfsleven inspeelt

lemaal bij een het voorkomen van incidenten

en diensten nationaal of internationaal ver-

uit te bouwen. Deze internationale positio-

op de economische transitie door investerin-

en een prettig verloop van evenementen..

kopen. Daarmee laten zij geld van buiten de

nering moet niet alleen uitgebouwd worden

In welke mate kan er ook internationale

investeringsstrategie. Maar wij realiseren die

gen en kennis te bundelen tot een toonaan-

Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een

stad in de stedelijke economie vloeien. Met

langs reeds bestaande lijnen. De stad heeft

samenwerking ontstaan?

strategie alleen in samenwerking met alle

gevend Europees instituut.

hoogwaardige netwerk-infrastructuur voor

het doen van investeringen, het afnemen van

óók de ambitie om zich nog meer dan nu te

Lobeco is een MKB-bedrijf dat robots bouwt

real-time intelligence (bijvoorbeeld voor het

toeleverende diensten en het uitkeren van

positioneren als kweekvijver voor innovaties

WestHolland Foreign Investment Agency

investeringen en de inzet van mensen en mid-

voor de beveiligingsindustrie en de zorg en

delen van grote videobestanden). EventCloud

winst en lonen creëren zij (nieuwe) afzet- en

en kennisontwikkeling op het gebied van

(WFIA) en Innovation Quarter (IQ), spelen

delen vanuit alle vier de O’s. Ik roep bedrijven,

gebruikt dezelfde technologie ook voor het

wordt vanaf 2014 succesvol toegepast op het

omzetmogelijkheden voor het Haagse MKB

vrede, recht, veiligheid en economie (Impact

een belangrijke rol in acquisitie, marketing,

scholen, kennisinstellingen en medeoverhe-

bouwen van onbemande voertuigen. Festival-

Life I Live Festival in Den Haag.

en extra werkgelegenheid in traditionele sec-

Economy).

en business development in samenwerking

den graag op om mee te denken over de

organisator PROOOST heeft met Incentro,

Universiteit Leiden en Haagse bedrijven en

toren als de horeca, toerisme, onderhouds-

met het internationale netwerk van het Rijk.

transities, nieuwe en bestaande plannen aan

KPN en anderen, IT-oplossingen ontwikkelt

instellingen ontwikkelen samen toepassingen

diensten, Leisure en zorg waar het intermen-

Wat wordt er verwacht van het traject

Daarnaast zijn diverse dienstverleners en

te dragen en samen te komen tot een goede

voor evenementenveiligheid, onder de naam

van ICT-data-analyse voor vredesvraagstuk-

selijk contact een hoofdrol speelt.

Road Map Next Economy met de

organisaties die internationaal samenwerken,

strategie. Maar bovenal gaat het er om, ook

EventCloud. Door inzet van nieuwe technolo-

ken. “Big data for Peace and Humanity” richt

Dit betekent enerzijds dat mensen met

Rifkin Organisatie?

zoals internationale Kamers van Koophandel,

met elkaar concrete doelen te stellen en tot

gieën wordt het makkelijker om tijdens grote

zich op het opbouwen van een kenniscen-

weinig opleiding binnen deze sectoren aan

de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

uitvoering te komen van een effectieve inves-

publieke evenementen bijvoorbeeld infor-

trum op het snijvlak van ICT, Data Science

de slag kunnen, anderzijds dat het aanleren

We willen de kansen aangrijpen die digitali-

en uiteraard de in Den Haag gevestigde

terings- en ontwikkelingsstrategie. Daarmee

matie te delen tussen hulpdiensten en de

en Vrede en Recht, visualisaties (creatieve

van nieuwe (digitale) vaardigheden essentieel

sering, de kern van vrijwel alle innovaties op

ambassades. Met deze partijen moeten we

versterken en versnellen we de ontwikkeling

evenementenorganisator. Bezoekersaantallen

sector), en internationaal (bestuurs)recht.

is voor je toekomstige inzetbaarheid.

dit moment, biedt. We willen daarvoor de

intensiever samenwerken in trajecten die

van onze regio tot een toekomstbestendige,

worden in kaart te brengen. Het draagt al-

Hiermee geven we een impuls aan de inzet

De transitie van de Haagse economie naar

benodigde randvoorwaarden realiseren: een

kunnen leiden tot internationale samenwer-

economisch en sociaal succesvolle metropool.

128

Smart Cities

een Roadmap Next Economy en een brede

partijen. Het gaat immers ook om private

Smart Cities

129


In het klassieke pand aan de Blaak hebben wij een interview met Jeroen Chabot, directeur Willem de Kooning Academie Hogeschool Rotterdam.

Studenten hebben zich soms zo door hun onderzoek laten leiden dat hierdoor zelfs nieuwe beroepen zijn ontstaan. Hoe zit dat? “Een mooi voorbeeld daarvan is Emma van der Leest. Zij is inmiddels afgestudeerd als productontwerper. Emma heeft naast Product Design ook een minor Innovation, Engineering & Design aan Hogeschool Rotterdam gevolgd. In 2011 raakte Emma Emma van der Leest Form Follows Organism: The Biological Computer Foto: Menno Boer

gefascineerd door biodesign door een bezoekje aan het Museum Boijmans Van Beuningen. Hier werd een jasje van cellulose (gesponnen door bacteriën), gecreëerd door de beroemde

Wat heeft de WdKA gedaan ter voorbereiding op de ‘Next Economy’?

Suzanne Lee van Biocouture, tentoongesteld. Emma was hier zo van onder de indruk, dat ze ervoor heeft gekozen om stage te lopen bij

“Alweer enige tijd geleden werden de

afstudeertrajecten hebben ontwikkeld:

Biocouture in Londen. Mede door deze stage

kunstacademies door de commissie Dijkgraaf

Autonomous, Social en Commercial Practice.

heeft Emma geleerd hoe je met eencellige we-

uitgenodigd om zich onderling meer

In al die praktijken speelt technologie,

zentjes kunt ontwerpen. Met deze kennis is zij

te onderscheiden en nadrukkelijker te

conceptmatig denken, artistieke inhoud

gaan onderzoeken of eencelligen haar kunnen

positioneren. Als Willem de Kooning

en maatschappelijke oriëntatie een

helpen bij haar eigen manier van ontwerpen.

Academie hebben we dat opgevat als een op-

essentiële rol. En als je dan kijkt naar

Ze houdt nu regelmatig lezingen, onder

roep om te kijken naar waar de beroepspraktijk

de eindexamenstudenten, dan geeft dat

andere bij Mediamatic in Amsterdam,

van de toekomst behoefte aan heeft.

een verbluffend, divers beeld van allerlei

Wageningen Universiteit en het Nieuwe

Vanuit onze optiek dat je de wereld van de

multi-disciplinaire afstudeerprojecten.

Instituut en heeft als eindscriptie een handboek

kunsten niet maatschappelijk moet isoleren,

Je ziet soms niet eens meer direct van

geschreven voor de studenten van de

sten kunnen ontwerpen met artistieke inhoud

welke studierichting een kandidaat is

Academie over hoe om te gaan met het

en ze in overeenstemming laten komen met

gekomen. Studenten hebben zich zo

ontwerpen met eencelligen. Bovendien heeft

wat de moderne wereld vraagt?

door hun onderzoek laten leiden dat

zij als scriptie een handboek geschreven voor

Deze en andere overwegingen hebben

hierdoor zelfs nieuwe beroepen ontstaan,”

de studenten van de academie over hoe om

ertoe geleid dat we drie multidisciplinaire

aldus Jeroen Chabot.

te gaan met eencelligen.”

maar juist samenwerking moet zoeken met andere disciplines. Kijkend naar de beroepsgroep kunstenaars en ontwerpers, zien we dat

Jeroen Chabot

technologie een grotere rol speelt en dat samenwerking daarbij heel belangrijk is. Je zit niet meer alleen op een zolderkamertje, want samenwerken en delen is het nieuwe

Willem de Kooning Academie (WdKA) 130

Smart Design

leren. Als alles in verandering is dan moeten dergelijke veranderingen ook een essentieel en integraal onderdeel van de curricula vormen. Hoe kunnen we studenten nu het beste voorbereiden op de toekomst, waarbij ze een goed beeld kunnen ontwikkelen van de wereld? En waarbij ze het vermogen moeten hebben om kritisch te kunnen denken, producten of dien-

Smart Design

131


Het opleiden van Creating Pioneers, die over een veelvoud aan talenten en vaardigheden beschikt en over de grenzen van zijn oorspronkelijke discipline kijkt.

Ook jullie modestudenten kijken kritisch naar de manier waarop de mode-industrie functioneert. Hoe komt dat tot uiting?

De slag van kritisch nadenken over hoe de wereld in elkaar steekt, hoe techniek kan helpen om de wereld

Anna Saaltink Interactivity Foto: Olga Beume

te verbeteren en de strategie visualiseren om daar te komen is het

“Modestudenten kijken kritisch naar de

werk van de kunstenaar of ontwerper

manier waarop de mode-industrie functio-

die wij opleiden. Daaromheen heb

neert. Zij vinden de huidige productieme-

je de marketeers, de investeerders,

thoden, waarbij er sprake is van veel afval

soort kleding dragen, kunnen ze samen

koppelen aan fysieke locaties in de stad,

de techneuten en de ontwikkelaars

en overmatig watergebruik, niet meer van

muziek maken door te bewegen.

waarbij de winkel de interface is tussen

nodig om die plannen daadwerkelijk

deze tijd. Er moet hier worden gekeken naar

En dan hebben we nog Jasna Rokegem.

het web en de consument.

te realiseren.

nieuwe technologische en duurzame

Met haar afstudeerproject ‘Fashion on

toepassingen bij het ontwerp. Zodoende

Brainwaves’ behaalde zij een tweede plaats

De afgelopen 2 jaar is de WdKA actief,

ontstaan er ontwerpen en ideeën waarbij

bij de Hogeschool Rotterdam Bachelor Award

vanuit de maatschappelijke relevantie,

economie, sociale betrokkenheid en design

in 2015. Jasna onderzoekt de ontwikkelingen

met een onderzoek gericht op de groot-

Dat is wat wij als WdKA willen; bijdragen aan de wereld van morgen (www.wdka.nl)

samenkomen.

van interactieve smart fashion. Via hersen-

stedelijke problematiek. Hier heeft de WdKA

golven wordt haar kleding aangestuurd.

specifiek voor het winkeldomein gekozen.

Een van de modestudenten van de WdKA

De hersengolven (gevoelens of een bepaalde

In alle grote steden in de wereld is het

(Anna Saaltink) vindt dat kinderen te veel

stemming waarin je verkeert) laten de kraag

winkeldomein de plek waar mensen

bezig zijn met pc’s, tablets en gaming en te

van een kledingstuk omhoog staan of juist

samenkomen en hun vrije tijd doorbrengen.

weinig fysiek actief. Ze ontwerpt nu kleding

naar beneden bewegen. Dezelfde truc heeft

Winkelen is één van de belangrijkste

waarbij communicatie, sociaal gedrag en spel

ze uitgehaald door lichtsensoren in zelf-

vormen van vrijetijdsbesteding.

gecombineerd kunnen worden. Anne heeft

ontworpen kleding te verwerken en die van

kleding ontworpen waarin sensoren zijn

kleur of lichtintensiteit te laten veranderen

Inmiddels heeft WdKA een groep van 30

Dit jaar zijn er wat kleinere seminars geweest

verwerkt die reageren op de bewegingen van

bij een bepaalde stemming.”

kleine en grotere winkeliers uit de stad

en worden opdrachten in het onderwijs

(van een bloemenwinkel tot Media Markt)

geplaatst die een relatie met het onderwerp

aan zich gekoppeld om na te denken over

hebben. Alle opleidingen zien de noodzaak

de leefbaarheid van de stad. Om de stad

dat dit onderwerp in het curriculum moet

“Er is een duidelijke trend dat jonge ont-

Vervolgens wordt er, d.m.v. een drogings-

prettiger te maken en bezoekers een veilige

worden ingebed en dat er concrete

werpers steeds vaker kritisch mee gaan

proces, duurzaam leer gemaakt.

ervaring te kunnen geven. Daarnaast werken

resultaten komen. De eerste aanzetten

denken om, d.m.v. nieuwe technologieën,

wij ook samen met diverse kenniscentra en

bestaan al, zoals bijvoorbeeld een

maatschappelijke problemen op te lossen.

BMW heeft inmiddels ook interesse getoond,

“Het winkelconcept is niet meer van deze

andere bachelor- en masteropleidingen

Google Glass, die een stad in feite omtovert

Afvalverwerker Van Gansewinkel vroeg

omdat zij een ecologische lijn hebben.

tijd. Het is nog niet aangesloten op het nieu-

in de stad.

tot een catwalk waar virtuele producten in

onze studenten om na te denken of er van

Momenteel bekijken zij of er wellicht

de drager en daardoor een bepaald geluid produceren. Als andere kinderen dezelfde

Jullie richten je ook op grootstedelijke problematiek, zoals het veranderende winkeldomein. Kun je ons daar meer over vertellen?

we winkelgedrag en de nieuwe technologi-

Jasna Rokegem Fashion On Brainwaves Foto: Jasper van Gheluwe

De Willem café / restaurant

Tot slot iets over hergebruik van fruitafval. Wat moeten we ons daar bij voorstellen?

volgt: studenten halen gratis afgedankt fruit op bij marktlieden. Het onverkoopbare fruit wordt ontdaan van pitjes en zaden, in een blender gestopt en aan de kook gebracht.

de stad te zien en te koop zijn.

fruitafval misschien een ander product te

autostoelen bekleed kunnen worden met

sche mogelijkheden. WdKA doet onderzoek

In 2014 is de eerste workshop georganiseerd

Voortdurend zullen er, in dit kader,

maken valt. Eén van de uitkomsten hiervan

‘fruitleather’. De Willem de Kooning

naar het huidige winkelconcept en hoe dit

onder de titel ‘Work the Shop’, waarbij

meerdere nieuwe technologieën opduiken.”

is ‘Fruitleather Rotterdam’. Dit is een nieuwe

Academie helpt in alle gevallen om

opnieuw ontworpen kan worden. Vraag

studenten ideeën hebben gepresenteerd

natuurlijke leersoort, waarmee i.s.m. de

desgevraagd studenten in contact te

hierbij is hoe je lokale maakindustrie

hoe het shoppen van de toekomst er uit

industrie, duurzame producten zoals tassen

brengen met mogelijke samenwerkings-

gepersonaliseerd kunt koppelen aan lokale

zou kunnen zien.

gemaakt kunnen worden. Het idee is als

partners uit het bedrijfsleven.”

behoeften en hoe je internetverkopen kunt 132

Smart Design

Smart Design

133


De Ronde Tafel Rotterdammers: make a move!

Tafelpartners Anne Nigten

Daniel White

Directeur The Patching Zone en lector bij

Directeur Makerspace

Kenniscentrum Creating010.

(Bouwkeet) Bospolder Tussendijken.

“Mijn werkveld gaat heel erg uit van

“Ik hou me bezig met een maat-

mensen. Ik kijk naar de denkkracht

schappelijke Makerspace,

van mensen en de rol van jongeren in

overgewaaid vanuit Amerika.”

een steeds slimmer wordende stad.”

Peter Troxler

Hidde Verkade

Werkzaam bij Kenniscentrum

Program manager

Creating010 en Kenniscentrum RDM.

Stichting de Verre Bergen.

“Ik kijk naar de impact van de

“Mijn werk zit hem niet in het

FabLabs in de maakindustrie”

veranderen van het onderwijs, maar in het veranderen van maatschappelijke zaken.”

Tijdens het Ronde Tafel gesprek spreken we met betrokkenen uit de onderwijssector en met initiatiefnemers van Makerspaces en FabLabs. We gaan met elkaar aan tafel om te kijken hoe jongeren gestimuleerd kunnen worden om voor techniek te kiezen en hoe Rotterdam Maakstad hierdoor kan floreren.

Smart Cities

Carol Hol

Oprichter Stichting HET LAB Rotterdam.

Stichting Platform Digital Manufacturing.

“Wij geven techniekworkshops aan

“Ik ben samen met René Stichting

kinderen van 9 t/m 14 jaar om ze in

Platform Digital Manufacturing gestart.

aanraking te laten komen met techniek.”

Dat is mijn manier om me met maatschappelijke kwesties bezig te houden.”

“Techniek heeft nog steeds

Suzanne Algera

René Dukker

Werkzaam bij Stichting HET LAB Rotterdam.

Stichting Platform Digital Manufacturing.

de culturele connotatie van vies en fysiek werk”

134

Ton van Doveren

“Ik ondersteun Ton van Doveren met de

“Met het Platform Digital Manufacturing

snelle groei van het lab. Mijn focus ligt

proberen zo veel mogelijk partijen en

vooral op het onderwijsstuk.”

initiatieven uit de Metropoolregio aan elkaar te knopen.”

Smart Cities

135


Onderwijs als basis

Jongens en meisjes in de techniek

We geven jongeren een oude fiets die we

Algera: “Wij roepen als Rotterdammers dat

Iedereen aan tafel is het erover eens: jonge-

Dit gaat over maken, samenwerken en ken-

Een belangrijk discussiepunt aan tafel is

samen demonteren. Vervolgens rijden ze

we makers en doeners zijn. Dit moeten we

ren moeten gestimuleerd worden om voor

nis overdragen op alle niveaus en met alle

het gebrek aan vrouwen in de technieksec-

trots rond op een fiets die ze zelf hebben

ook echt gaan adopteren. Ik zou Rotterdam

techniek te kiezen. Maar hoe? Vanuit ver-

etniciteiten die we in Nederland kennen. Dit

tor. Hier worden diverse verklaringen voor

gemaakt. Vanuit dit principe kan je ook meis-

en met name het bedrijfsleven willen uitda-

schillende invalshoeken komt het onderwijs

kan binnen de school of binnen een Makers-

gegeven.

jes aantrekken door ze zelf sneakers te laten

gen de handen uit de mouwen te steken,

tijdens het Ronde Tafel gesprek ter sprake.

pace. Jongeren moeten zien wat techniek te

maken, kleding te laten repareren of door ze

met elkaar. Het gaat ons niet gebeuren dat

een sieradenworkshop te geven.”

bijvoorbeeld Amsterdam er als Maakstad

bieden heeft.” Van Doveren: “We kunnen het hebben over

Van Doveren: “Als wij een workshop geven over robotica dan melden zich alleen jongens

vandoor gaat.”

de arbeidsmarkt en het gebrek aan technisch

Verkade: “Wat ik interessant vind aan

aan. Terwijl meisjes vaak meer gestructureerd

Rotterdam Maakstad

personeel, maar de basis hiervoor ligt in het

Makerspace is dat het eigenlijk een andere

zijn, beter opletten, beter communiceren

Het beeld van de techniek heeft ook gevol-

Bedrijfsleven

onderwijs. We moeten er voor zorgen dat

plek is. Het staat tussen werk, school en thuis

en beter zijn in samenwerken. Ze zijn vaak

gen voor de maakindustrie in Rotterdam.

Voor de ontwikkeling van de maakindustrie

jongeren affiniteit krijgen met techniek, daar

in. Het kan heel verademend zijn voor een

veel doelgerichter dan jongens. Als ze naar

De Ronde Tafel deelnemers geven hun

in Rotterdam speelt ook het bedrijfsleven een

ligt volgens mij de voedingsbodem. Er is nu

techniekleerling om te merken dat er een

het voortgezet onderwijs gaan zien we hier

inzichten over de identiteit van Rotterdam

belangrijke rol. Aan tafel komen de deelne-

zo veel aandacht voor techniek dat we door-

plek is die loskomt van de schoolse situatie

opeens een kanteling.”

als Maakstad.

mers tot de conclusie dat de kloof tussen

krijgen dat we hierin achterlopen.”

en waar hij/zij de geleerde vaardigheden kan toepassen.’’

Algera: “Techniek heeft nog steeds de

onderwijs en techniek kan worden verkleind Algera: “Dat komt naar mijn idee door de

Algera: “Het is puur een definitiekwestie.

sociale setting waarin meisjes belanden.

Als in Rotterdam wordt gesproken over

door bedrijven.

culturele connotatie van vies en fysiek werk.

Troxler: “Ook voor docenten ligt hier een

Ze komen in een nieuwe fase van hun leven

techniek, wordt er meteen gedacht aan de

Hol: “Het gaat uiteindelijk om een war of ta-

Als we het vroeger hadden over techniek

uitdaging. Zo vind ik dat we docenten moe-

en zijn opeens weer de jongste van de

haven, machines, grof, vies en stoer werk.”

lent. Er is onvoldoende toestroom van nieuw

dacht je aan een stoere man met spierballen.

ten opleiden en professionaliseren als het

school. Ze zijn veel meer bezig met vrouwe-

Dit beeld moet veranderen om uiteindelijk

gaat om technologie. Docenten van basis-

lijkheid. Daar past techniek niet bij.”

ook jongeren te interesseren voor techniek.”

scholen en middelbare scholen moeten zelf

White: “Dat ben ik met je eens, maar het

talent in de technieksector. Als bedrijven daar White: “Techniek heeft ook een zachte kant.

nu niks aan doen hebben ze over vijf jaar

Het gaat namelijk over mensen, wat mensen

echt een probleem.”

nadenken hoe ze Labs in hun eigen onder-

Nigten: “In Nederland komen we de ‘coole

met techniek doen, hoe je er mee omgaat en

wijs kunnen inbedden.”

techniek chicks’ inderdaad maar weinig

dat je het snapt. De harde en zachte kant van

Troxler: “Deze boodschap wordt ook

tegen.”

techniek moeten we in Rotterdam aan elkaar

langzamerhand in de industrie duidelijk.”

ligt voor een deel ook aan de intrinsieke motivatie van studenten. Die kunnen we

Nigten: “Klopt, het Lab model moet onder-

aanwakkeren door een andere manieren van

deel worden van het curriculum van scholen.

Van Doveren: “Misschien ligt de verklaring

leren aan te bieden: leren door te doen.

Hierdoor kunnen we innovatie stimuleren.”

juist wel in het basisonderwijs. Er zijn vrijwel

Troxler: “Wat mij opvalt is dat er bij som-

oproep die we doen veel breder gaat dan al-

alleen maar vrouwelijke juffen. ”

mige mensen een redelijk technocratisch

leen het onderwijs. Ik vind dit wel een mooie

en neoliberaal mensbeeld heerst. Het beeld

uitdaging voor alle Rotterdammers: Wat is

Nigten: “Dat is alleen geen ontwikkeling van

van de creatieve individuele blanke hoog

jouw rol binnen de Next Economy en wat ga

de laatste tijd. Dat is heel diep geworteld in

opgeleide westerse man. Dat is voor mij

jij er mee doen? Het gaat erom dat iedereen

de Nederlandse cultuur. Als we meisjes willen

niet het beeld van de maker dat aansluit op

zijn verantwoordelijkheid pakt.”

trekken naar techniek moeten we juist de

Rotterdam.Het Rotterdamse zit hem in de

sociale kant van techniek benadrukken.”

uitdaging van diversiteit. De diversiteit in Rot-

Dukker: “De transitie waar we inzitten

terdam wordt nog niet begrepen en gebruikt

begint vaak bottum-up. Daarom zie je

als kwaliteit.’’

nu pas dat overheden in beweging komen.

koppelen.’’

Van Doveren: “Klopt, dit zou heel goed

Algera: “Dit gesprek laat goed zien dat de

Men begint de urgentie te voelen.

kunnen in de zorgsector. Er zit zoveel techniek in de zorg. Daar kunnen we heel

White: “Wij proberen mensen met verschil-

Het moment is daar dat er van bovenaf

goed meiden mee aanspreken.”

lende culturele achtergronden juist bij elkaar

dingen gefaciliteerd moeten worden en

te brengen. Onze Makerspace staat in een

dat iedereen gaat samenwerken.

White: “Wij zijn op dit moment ook druk

wijk waar veel diversiteit is. We zoeken naar

We moeten zowel in de breedte als van

bezig met het ontwikkelen van een pro-

buurtburgemeesters die een breed cultureel

hoog tot laag samenwerken: Get Smart.”

gramma om jongeren te stimuleren dingen te

netwerk hebben.’’

maken. Bijvoorbeeld door earning by fixing.

136

Smart Cities

Smart Cities

137


We better be Smart!

Ab van der Touw

We spreken met Ab van der Touw, CEO van Siemens Nederland en één van de bevlogen aanjagers van de Economische Programmaraad Zuidvleugel (EPZ).

EPZ richt zich op het versterken van de economische concurrentiekracht van de Zuidelijke Randstad. Van der Touw bespreekt vanuit bedrijfsperspectief hoe de Zuidelijke randstad volgens hem een Europese topregio kan worden. Binnen EPZ is Van der Touw één van de acht bedrijfsvertegenwoordigers die, met Siemens, belang heeft bij de ontwikkeling van de industriesector in de regio.

Triple Helix

138

“Het ontbrak in de Zuidvleugel aan samen-

de economische Agendakoers 2020 opge-

Brussel toe alleen nog beter presenteren.

Branding

werking en we hebben het initiatief geno-

steld met een aantal belangrijke pijlers die de

Door de diversificatie is het echter moeilijk

Eén van deze actielijnen is het branden en

zien wat precies onze ambities zijn. We gaan

De Zuidvleugel heeft voldoende potentieel,

men om de MRDH gemeentes, de bovenkant

krachtige werkgelegenheid van de industrie

om de regio echt een gestalte te geven.

profileren van de regio, zo vertelt Van der

er voor zorgen dat we al deze groeiambities

maar dit wordt nog onvoldoende benut.

van Rijnmond, de Drechtsteden aan de on-

in de Zuidvleugel in stand moeten houden en

De vijf thema’s die wij met de Agendakoers

Touw: “We zijn in Brussel geweest en er is

gebundeld kanaliseren zodat we ons als één

Concurrerende regio’s lopen hierdoor voor.

derkant en de provincie Zuid-Holland samen

vergroten,” aldus Van der Touw.

2020 hebben opgesteld moeten er voor zor-

daar heel positief gereageerd op dit initiatief.

geheel kunnen presenteren aan Nederland,

“Onze regio biedt meer industriële banen

te voegen in één club. De zogenoemde Triple

“De regio heeft met de clusters Bio Science

gen dat de regio een gezicht krijgt.”

Vanuit de kennisclusters en waarde toevoe-

Europa en de rest van de wereld,” aldus van

dan Brainport, alleen dit is minder bekend.”

Helix (Gouden Driehoek) van het bedrijfsle-

in Leiden, Agro Science in Westland en

aldus Van der Touw.

gende clusters kijken we op dit moment hoe

der Touw.

Volgens Van der Touw moet de regio het

ven, overheid en kennisinstellingen zijn hierin

de Marine & Offshore sector in Rotterdam

we ons het beste kunnen profileren. Met de

erover eens worden hoe dit het beste kan

vertegenwoordigd. Gezamenlijk hebben we

voldoende te bieden. We moeten ons naar

Agendakoers 2020 proberen we te laten

worden uitgedragen. Bijvoorbeeld door het

Smart Industries

Regio Rotterdam

Smart Industries

139


“We kunnen als regio de slag

“Daarnaast kunnen we als regio de slag

en het moet meer beloond worden.

een bepaalde kennis- en industrieklustering

Singapore en Schotland zijn hier een goed

Doorbraakprojecten

winnen door aandacht te schenken aan

De hoger opgeleide bevolking moet hier

heeft waar het onderwijs op moet aan-

voorbeeld van. Dit zijn kleine landen met een

Kijkend naar de Next Economy ziet Van der

hoe Smart we zijn. De regio is heel divers,

een fatsoenlijke duit voor over hebben.”

sluiten. Hierdoor kan het bedrijfsleven bij

kleine arbeidsbevolking. Ze experimenteren

Touw een aantal doorbraakprojecten die de

scholen betrokken worden en andersom.

daar met onderwijs waarbij de kinderen lan-

toekomst zullen gaan bepalen. “Vooral de

De regio Rotterdam kan hierdoor echt het

Maakindustrie

Ook docenten moeten vaker bijgeschoold

ger op school blijven, gelijk huiswerk maken,

kennisclusters van cybersecurity zullen van

boegbeeld worden van een Smart City.

Ondanks automatisering en hoog opgeleide

worden. In de moderne kenniswerker zie ik

muziek leren, sporten en eten. Zo haken er

groot belang worden. Nederland heeft de

Een werktitel als ‘De Smart Zuidvleugel’

arbeidskrachten verklaart Van der Touw dat

iemand die werkt, een deel van tijd onderwijs

minder mensen af en ontstaat er minder een

beste internetinfrastructuur ter wereld. We

of ‘Smart Rotterdam’ zou goed passen,”

de maakindustrie zal blijven bestaan. “We

krijgt om bij te blijven en zelf les geeft in zijn

tweedeling in de samenleving. We hebben

kunnen hierdoor op het gebied van cyberse-

aldus Van der Touw

zullen altijd handen nodig hebben die dingen

eigen expertise. Het is namelijk een illusie dat

simpelweg deze kennis nodig.”

curity diensten leveren die van exportkwali-

kunnen maken. In onze fabriek in Amberg zit

je een loopbaan lang op één basisopleiding

Veranderende arbeidsmarkt

nu 2500 man. Die zaten er 25 jaar geleden

kan blijven teren.” Daarnaast ziet Van der

Faciliteren van kennis

ting mass customization ontstaat. Hierdoor

De veranderingen die Smart Industry met

ook, alleen zij produceren vergeleken met

Touw dat de grenzen tussen opleidingen en

Om deze kennis aan te trekken, maar vervol-

kan produceren op grotere schaal en veel

zich meebrengen, ziet Van der Touw eerder

vroeger acht keer zo veel. De verwachting is

kennisinstituten vervagen: “Er ontstaat een

gens ook in huis te houden moeten we vol-

efficiënter. Dat zal ook zijn weerslag heb-

als een kans dan als een bedreiging. Werk-

dat Smart Industry er voor gaat zorgen dat

type scholier dat sommige vakken volgt op

gens Van der Touw betere faciliteiten leveren.

ben op de gezondheidszorg. Robots kunnen

gelegenheid zal mede door automatisering

deze mensen 80 keer zo veel gaan produ-

het HBO en sommige in het MBO. Hierdoor

“Met de TU Delft en de Erasmus Universiteit

binnenkort operaties uitvoeren. Waardoor

er anders uit gaan zien. Volgens Van der

ceren. Je kunt winnen op het gebied van

wordt de doorstroming in het onderwijs

halen we veel kennis binnen. Het probleem

meer mensen geholpen kunnen worden en

Touw moet dit goed aangesloten worden op

efficiency, maar je zult altijd handen nodig

versterkt en is er minder uitval.”

is dat buitenlandse studenten na hun studie

er minder fouten worden gemaakt.”

een veranderende arbeidsbevolking: “Sinds

hebben die service verlenen en ter plaatse

samenbrengen van alle steden onder één

de Tweede Wereldoorlog zijn we 2,5 keer

dingen maken,” aldus Van der Touw.

noemer, zoals ‘Regio Rotterdam’.

zo hoog opgeleid. Dit laat zien dat er een

“De wereld herkent een stad. Kijk maar

opwaartse tendens is op de arbeidsmarkt.

naar New York, Barcelona, Moskou en

winnen door aandacht te schenken aan hoe Smart we zijn”

maar de overeenkomst is dat we Smart zijn.

teit zijn. Daarnaast zie je dat door 3D prin-

vaak weer vertrekken. Zo gaat er veel kennis

Technologie in het onderwijs

verloren. We moeten er voor zorgen dat

“Of het nou om tomatenplukken gaat, vlieg-

Een ander aspect binnen het onderwijs is de

deze studenten goed integreren in Nederland

tuigen, marine of de medische sector. Smart

integratie van technologie. “Mensen en voor-

zodat ze ook willen blijven. In Duitsland doen

zijn is volgens mij het bereiken van dingen

Aan de andere kant is er een groep arbeiders

Aansluiting onderwijs op arbeidsmarkt

al jongeren moeten meer gevoel krijgen wat

ze dit heel goed. De haven van Hamburg

die we op dit moment nog niet kunnen of op

Amsterdam. Rotterdam is uitgeroepen tot

dat juist naar de onderkant trekt. Samen met

Het Scheepvaart- en Transportcollege is vol-

er allemaal met technologie kan. Jongeren

is bijvoorbeeld veel minder groot dan die

een schaal die we ons nu nog niet kunnen

de één van de 5 meest aantrekkelijke steden

een vergrijzende samenleving moeten we

gens Van der Touw een mooi instituut waar

leren zo ontzettend snel en we moeten ze

van Rotterdam maar door goede faciliteiten

voorstellen. Daarom is het zo belangrijk dat

door Lonely Planet. Er gebeurt zo veel in

kijken hoe we de arbeidsmarkt hierop gaan

nog steeds op ambachtelijke wijze dingen

zo snel mogelijk betrekken in technologische

weten ze veel arbeiders te trekken. Zo zijn

we de drie partijen: overheid, onderwijs en

Rotterdam. Er is behoefte aan een eenduidig

inrichten. Ik vind bijvoorbeeld dat we de zorg

worden gemaakt. Een pijler van EPZ is dan

ontwikkelingen. Ik hoop dat we gaan naar

er (tand)artsen die Chinees spreken en is er

het bedrijfsleven samen brengen. Omdat het

marketingbeeld dat door de wereld wordt

in Nederland moeten herwaarderen. Er moet

ook dat onderwijs moet aansluiten op de

een lerende samenleving in een evolutionair

voldoende wooncapaciteit.”

ons samen meer rijkdom aan perspectieven

herkend,” aldus Van der Touw.

meer aanzien komen voor dit soort beroepen

arbeidsmarkt: “Je ziet dat elke agglomeratie

model. Landen als Noorwegen, Finland,

140

Smart Industries

oplevert. We better be Smart!”

Smart Industries

141


Het nieuwe Techniek College Rotterdam, een missie met ambitie.

Van twee afdelingen techniek één nieuw Techniek College Rotterdam maken. Dat is de opdracht waarvoor directeuren Herman Klop (Albeda College) en Andrea Kaim-Lamers (Zadkine) staan. Het college wordt geen compositie van de twee scholen. Onder het Techniek College Rotterdam komt een nieuw fundament van actuele, toekomstbestendige waarden. Op die manier wordt de school toonaangevend, energiek, connecting en bovenal menselijk. Andrea en Herman nemen iedereen mee in dat proces van ‘waardenoriëntatie’ want, zo zeggen zij: “Hiermee gaan we de identiteit van het nieuwe Techniek College bepalen.”

142

Smart Education

Andrea Kaim-Lamers en Herman Klop, directeuren Techniek van Zadkine en Albeda College, kwartierdirectie Techniek College Rotterdam io.

Smart Education

143


Waarom? Naast de vraag ‘wat’ de techniekstudenten

veelzijdige school wordt. Maken, bouwen,

blijven om het concreet en herkenbaar te

gaan bedenken en ‘hoe’ ze het vervolgens

innoveren, ICT en installaties monteren;

maken. Het dagelijks leven zit vol aanspre-

gaan maken, is de belangrijkste vraag die

het kan straks allemaal op de nieuwe school.

kende voorbeelden. Zelf ken ik iemand die

zij zichzelf moeten stellen: ‘waarom?’

Andrea: “Het is belangrijk dat studenten

zijn mobieltje al twee jaar in een la heeft

Dat is geen makkelijke vraag. Om die te

straks kunnen inspelen op wat er op hen

liggen. Een vraag voor onze studenten kan

beantwoorden, is enige notie vereist van hoe

afkomt. Dat ze de relatie kunnen leggen

zijn: hoe help je zo iemand van de angst voor

je zelf in het leven staat. Andrea en Herman

tussen wat er in de samenleving gebeurt en

technologie af? Daarin mogen ze de optie

hebben als doel studenten ook daarover te

hoe zij daaraan een waardevolle bijdrage

niet vergeten dat sommige mensen graag

laten nadenken. De ‘waardenoriëntatie’ geldt

kunnen leveren. Dat lijkt nogal hoog gegre-

leven met zo min mogelijk technologie.

dus evengoed voor studenten, zeker ook

pen. De kunst is daar handen en voeten

Zo leren ze relativeren, een werkwoord dat

omdat het Techniek College Rotterdam een

aan te geven. We kunnen dicht bij huis

niet voor niets is verwant met relatie.”

Van prestatie naar relatie, van vinken naar vonken Met zijn huidige structuren, papierwinkel en

Dan komt de vonk er in.” Van vinken naar

voor gebruikers? Om die vraag te beant-

regulering is de wereld van het onderwijs

vonken dus. Herman: “Dat geldt niet alleen

woorden is inzicht nodig, reflectie, oog voor

vooral op presteren en controleren gericht.

voor onze school, maar voor de hele sector.

de ander en de wil om in gesprek te gaan.

Het gaat om diploma’s en andere kwanti-

Technologie is enorm in beweging en innova-

Zo gaan we ook om met onze ontwikkeling

tatief meetbare resultaten. Hoe groot is het

ties zijn er aan de lopende band. Er is gewel-

als Techniek College Rotterdam: blijven leren

contrast met denken in waarden:

dig veel mogelijk en dat wordt alleen maar

van onze omgeving en verbeteren op basis

die zijn allesbehalve kwantitatief meetbaar.

meer. Maar is het altijd verantwoord om

van nieuwe inzichten. Visie en relatie zijn de

De omslag naar het in waarden denken is

gebruik te maken van die mogelijkheden?

randvoorwaarden voor succes.”

groot, maar wel heel logisch en nodig vindt

Daarover willen we studenten laten naden-

Andrea: “Onderwijs is juist mensenwerk.

ken. Zo laten we hen op toonaangevende

Het gaat om verbinden, relaties leggen

wijze aansluiten op de eisen en behoeften

met de samenleving om je heen. Prestaties

van de arbeidsmarkt. Onze studenten leren

afvinken omdat de wereld van het onderwijs

niet elke innovatie klakkeloos te accepteren,

dat nu eenmaal eist, is niet zinvol en zeker

maar juist kritisch te benaderen en de voor-

niet betekenisvol. Pas als je bereid bent met

en nadelen ervan te bekijken. En als studen-

elkaar en voor de leerlingen een hoger doel

ten zelf een technische oplossing bedenken

te dienen, ontstaat er iets.

en in elkaar zetten, wat betekent dat dan

144

Smart Education

“Dat geldt niet alleen voor onze school, maar voor de hele sector”

Smart Education

145


Zelfvertrouwen en veerkracht Middenpositie

146

Andrea en Herman hebben nog een ambitie:

TU Delft plaats. Juist ook vakvrouwen en vak-

Het Techniek College Rotterdam gaat

het imago van de mbo-student verbeteren.

mannen uit het mbo bedenken innovatieve

studenten daarom ook leren omgaan met

Visie en relatie, ofwel oog voor de ander en

Zo willen we op een betekenisvolle manier

wilde hebben. Dat speelt bij jongeren van nu

“Onze samenleving draait voor een groot

oplossingen voor problemen. En wat ze

tegenslag. Herman vervolgt: “Als iets niet

de wil om in gesprek te gaan: dat is de sleutel.

deel uitmaken van de ontwikkelingen in de

minder. Ook al hebben ze de naam materia-

deel op de vakvrouwen en vakmannen uit

bedenken, maken ze meteen.” Herman:

in één keer lukt, worden studenten daar niet

Bij de waardenoriëntatie van het Techniek

samenleving én zo veel mogelijk perspectie-

listisch en individualistisch te zijn; ze delen

het MBO. Zij zorgen ervoor dat apparaten

“Juist die combinatie van ‘hand en verstand’

op afgerekend. In tegendeel, ze worden dan

College Rotterdam zijn dan ook veel spe-

ven belichten.Bijvoorbeeld de harde logica

veel meer spullen met elkaar. Daaruit ontstaan

worden gemaakt, gerepareerd en verbeterd.

maakt het werk van de vakvrouwen en

juist aangemoedigd om zich te herpakken

lers betrokken. Docenten, ondernemers en

van de markt tegenover de wens tot meer

nieuwe sociale verhoudingen, zoals bijvoor-

Neem nou onze studenten van de richting

-mannen zo onmisbaar. En dat werk veran-

en de volgende stap te zetten. Dat is heel

vele anderen uit de samenleving dragen bij,

gelijkheid in de samenleving. Welke rol kan

beeld de makersmovement. Daar moeten we

medische instrumentatietechnologie. Na hun

dert met de tijd. Als school bereiden we ons

belangrijk in een wereld die zo snel veran-

bijvoorbeeld met waardevolle cases uit hun

technologische vooruitgang spelen in dit soort

absoluut op inspelen. Omdat deze jongeren

opleiding zijn zij degenen die een robotarm

daarom voor op werk en banen die nu nog

dert.” En hier is de laatste parallel te trekken

praktijk. Herman: “Door alle verschillende

maatschappelijke vraagstukken?”

samenwerking, solidariteit en sociale cohesie

weer laten werken, niet de dokters die ermee

niet bestaan. Studenten gaan hier echt met

naar de school zelf: als het aan Herman

relaties ontstaat een netwerk waarin het

Andrea heeft wat dat betreft veel vertrouwen

anders invullen dan de vorige generaties,

opereren. En vergis je niet:zo’n reparatie

de toekomst bezig en we willen ze daar echt

en Andrea ligt, wordt veerkracht ook

Techniek College Rotterdam een midden-

in de studenten. “Wij zijn nog van een tijd

moeten wij als school responsief en adaptief

is meestal geen routinewerk”, benadrukt

goed voor klaarstomen. Ook voor momenten

een belangrijke eigenschap van het

positie kan innemen.

dat je alle spullen zelf kocht en in eigendom

zijn. Dat maakt het zo boeiend!”

Andrea. “Innovaties vinden niet alleen bij de

waarop het een keer tegenzit.”

Techniek College Rotterdam.

Smart Education

Smart Education

147


In de praktijk: Go For Africa 2016 We willen niet alleen mensen opleiden die

een stuk maat-schappelijke betrokkenheid

hun vak goed verstaan. We willen vooral

bij kijken. We gaan immers niet ‘zomaar’ op

verantwoordelijke burgers afleveren die

reis. Tijdens ons verblijf in Gambia gaan we

verder kijken dan alleen hun opleiding. Een

de mensen daar meer leren over elektro- en

manier waarop we dat realiseren, is met

autotechniek.” Vincent: “Als we straks een

projecten als ‘Go for Africa 2016’. In het

geschikte auto hebben gevonden, proppen

kader daarvan vertrekken Vincent de Hoog

we hem tot de nok toe vol met lesmateriaal,

(18), Jessie Hemink (19) en Mitchell Schui-

apparatuur en gereedschap zoals sleutels,

tema (19) voor tien werken met de auto naar

schroevendraaiers en doppensets. We

Afrika. De studenten Autotechniek starten

rijden in een konvooi met teams van andere

op Valentijsdag en hebben een pittige tocht

scholen en opleidingen, die ook deelnemen

voor de boeg. Van het Brabantse Bakel naar

aan dit project. Wij zijn met zijn drieën de

de plaats Tanjeh in Gambia; een rit van bijna

enige technisch specialisten, dus aan ons de

achtduizend kilometer. Vincent: “We hebben

taak de auto’s tiptop in orde te houden. Heel

slechts een beperkt budget om een tweede-

belangrijk, want aan het eind van de reis do-

handsje uit te zoeken. De kans is groot dat

neren we alle auto’s aan de lokale bevolking.

we ergens onderweg panne krijgen, maar

We willen die mensen natuurlijk niet met een

dat lossen we dan wel op. We volgen niet

barrel opzadelen!”

voor niets de opleiding tot Technisch Specia-

148

list Personenwagens! Onze gedeelde passie

Hikmet Cetin, senior docent Mobiliteit, is

voor auto’s sleept ons erdoorheen; daar heb

trots op het project: “We vinden het belang-

ik het volste vertrouwen in.” Alle drie vinden

rijk dat studenten naast hun vakinhoudelijke

ze het een geweldige ervaring. Jessie: “Deze

ontwikkeling ook maatschappelijk betrokken

trip heeft alles: avontuur, afzien, je eigen

zijn. Projecten als Go for Africa passen heel

boontjes leren doppen. Maar er komt ook

goed in het ontwikkeltraject van studenten.”

Smart Education

Smart Education

149

Stichting Platform Digital Manufacturing, Westersingel 96, 3015 LC Rotterdam, platformdigitalmanufacturing.nl

Tijdsbeeld van de transitie naar de Next Economy in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en de Drechtsteden

Recommend Documents