TIJDLIJN VAN 5 MILJARD JAAR GELEDEN TOT NU Zet het cijfer van volgende gebeurtenissen op de juiste plaats: 1) 2) 3) 4) 5)
De Romeinen komen gezellig samen om zich te wassen in badhuizen. De aarde ontstaat. Het is een gloeiende bol van gesmolten gesteente. In de Middeleeuwen drinken de kinderen bier in plaats van water! De eerste verstandige mens of Homo Sapiens loopt rond op de aarde. De stoommachine wordt uitgevonden. Er ontstaan grote fabrieken.
In welke tijd wil jij leven als je met een teletijdmachine kon terugreizen. Waarom? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
TIJDLIJN VAN 5 MILJARD JAAR GELEDEN TOT NU Zet het cijfer van volgende gebeurtenissen op de juiste plaats: 1) 2) 3) 4) 5)
De Romeinen komen gezellig samen om zich te wassen in badhuizen. De aarde ontstaat. Het is een gloeiende bol van gesmolten gesteente. In de Middeleeuwen drinken de kinderen bier in plaats van water! De eerste verstandige mens of Homo Sapiens loopt rond op de aarde. De stoommachine wordt uitgevonden. Er ontstaan grote fabrieken.
In de geschiedenis zien we vaak nederzettingen bij waterlopen. Welke betekenis had water voor de eerste verstandige mens of Homo Sapiens? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………...
Hoe zag de Sahara er 8000 jaar geleden uit? Zijn er verschillen met vandaag? Zo ja, welke? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
SLIMME JONGENS, DIE ROMEINEN Lekker ontspannen in een wellnesscentrum. Daar kenden de Romeinen alles van! Hoe heten de openbare badhuizen in de Romeinse tijd? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Het badhuis had meerdere functies. Welke? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
De badhuizen beschikten over grote hoeveelheden warm water. De Romeinen waren goede bouwmeesters, wetenschappers en ingenieurs. Deze uitvindingen verhoogden het comfort in de badhuizen. Hoe heet het bouwwerk dat als waterleiding fungeerde bij de Romeinen? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
In de badhuizen, net als in de woningen van rijke Romeinen, was centrale verwarming aanwezig. Bespreek de werking ervan. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. .……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
SLIMME JONGENS, DIE ROMEINEN De Romeinen waren goede bouwmeesters, wetenschappers en ingenieurs. Zuiver drinkwater en water voor de badhuizen was erg belangrijk voor hen. Waar haalden de Romeinen de grote hoeveelheid water die ze nodig hadden? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Hoe brachten ze het water bij de gebruikers? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Maak hieronder een tekening van de Romeinse waterleiding.
De Romeinen begrepen dat een goede hygiëne belangrijk is voor de gezondheid. Naast de aanvoer van water dachten zij ook aan de afvoer van afvalwater. Hoe heet de riolering in de Romeinse tijd? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Sint Arnoldus is de beschermheilige van het bier. Gedurende zijn leven (van 1044 tot 1087) veranderde hij meermaals water in bier. Hierdoor redde hij talrijke mensenlevens. Vul onderstaand kruiswoordraadsel in en ontdek hoe dat kon.
Vroeger was bier
dan water.
De antwoorden om het kruiswoordraadsel in te vullen, vind je in Hidrodoe. 1.
Welke god was bij de Romeinen de heerser over alle wateren? (Tip: in de geschiedenisgrot vind je zijn standbeeld)
2.
Waarmee wordt een holle bamboestok gevuld om er een regenstok van te maken? (Tip: neem eens een kijkje in de donkerblauwe bedoeïenentent in de landschapszone)
3.
Welke dans dansen de Indianen om de regengoden gunstig te stemmen? (Tip: dans rond de totempaal in de landschapszone en vind het antwoord)
4.
Aan wie verscheen Maria in een grot in Lourdes? (Tip: als de blauwe muur in de landschapszone in Hidrodoe kon spreken, gaf hij veel geheimen prijs)
DE
MIDDELEEUWEN VERSUS 19 EEUW Het klinkt een beetje gek, maar vóór de industriële revolutie was het drinken van bier gezonder dan het drinken van water. Voor de provincie Antwerpen kwam daar pas in 1913 verandering in. Kleur bij iedere vraag het bolletje met het juiste antwoord. Waarom was het drinken van bier gezonder dan het drinken van water, vóór de industriële revolutie? (Tip: reis naar de Middeleeuwen om het antwoord te vinden) O
Het water kwam vaak uit vervuilde beken en veroorzaakte ziekten. Omdat het water kookte tijdens het brouwproces gingen ziektekiemen dood.
O
Bier was toen niet gezonder dan water. De mensen vonden bier lekkerder en geloofden daarom het fabeltje.
O
Het bier werd toen op een andere manier gebrouwen. Daardoor zaten er veel vitaminen in het bier.
In 1913 werd het drinken van water in de provincie Antwerpen gezonder. Wat gebeurde er toen? de (Tip: een trip naar de 19 eeuw brengt raad) O
L’EAU, de eerste fabrikant van water in flessen wordt opgericht. Van dan af is er in de winkels water in flessen te verkrijgen.
O
PIDPA, een drinkwatermaatschappij, wordt opgericht. Zij brengen drinkwater via leidingen tot bij de verbruikers.
O
WATERMAN wordt opgericht. De werknemers van WATERMAN hebben fietsen met een groot waterreservoir. Daarmee fietsen ze door de hele provincie. Mensen kunnen bij deze ‘watermannen’ hun kannen laten vullen met drinkbaar water.
WETENSCHAPPER REDT LEVENS Ga op zoek in de geschiedenisgrot naar de wetenschapper die we zoeken. Deze wetenschapper had ongewone ideeën voor zijn tijd. Volgens hem werden een aantal ziekten verspreid via drinkwater uit vervuilde waterputten. Niemand geloofde hem. Toen in 1854 een cholera-epidemie in Londen uitbrak, ging hij zelf op onderzoek uit. Na een grondige studie vond hij een waterput waar vermoedelijk vervuild water in zat. Hij liet de hendel van de pomp halen zodat deze onbruikbaar werd. De cholera-epidemie verdween. De wetenschapper die we zoeken is ………………………………………………………………………………………………………………………………….. (Tip: In welke eeuw valt het jaartal 1854? Ga daar op zoek naar het juiste antwoord op het infoscherm)
EEN BELANGRIJKE UITVINDING Welke uitvinding uit 1712 maakte massaproductie mogelijk? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Weetje: De Amerikaanse stoomtrein
Op de afbeelding zie je een Amerikaanse stoomtrein. In Amerika reden de stoomtreinen door niet-omheinde velden en grote wouden, dit zorgde soms voor problemen: -
Doordat de velden niet omheind waren lag en liep er regelmatig een koe op de sporen. Om van het probleem van de koeien af te raken werd vooraan op de treinen een koevanger gemonteerd. De koevanger duwde de koeien van de sporen, de treinen liepen veel minder vertraging op. Een tweede probleem van de Amerikaanse stoomtreinen was dat ze regelmatig een stuk woud in brand staken. Dit kwam door de vonken die uit de schoorsteen ontsnapten. De vonken waren afkomstig van het vuur dat de stoommachine liet werken. Ook voor dit probleem werd een oplossing gevonden: er werden extra hoge en brede schoorstenen op de locomotieven geplaatst
DE STOOMMACHINE James Watt (1736-1819) verbetert de stoommachine waardoor massaproductie mogelijk wordt. De stoommachine zorgde voor een grote verandering in de manier van leven van de mensen. Vier filmpjes in de geschiedenisgrot laten je kennis de ste maken met belangrijke evoluties in eind 19 en begin 20 eeuw. De uitvinding van de stoommachine had positieve en negatieve gevolgen. Bespreek de punten uit de filmpjes. Vul zelf aan.
positieve gevolgen
negatieve gevolgen
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
………………………………………………...................
Wist je dat? Een bekend gezegde luidt: 'uit je fouten kan je leren'. De negatieve gevolgen waren dan ook een belangrijke leerschool. Door deze werkpunten aan te pakken, zijn tal van systemen ontwikkeld die vandaag de dag nog steeds bestaan.
DE
19 EEUW Welke uitvinding uit 1712 maakte massaproductie mogelijk? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Zijn volgende beweringen waar of niet waar? Schrap wat niet past. Verklaar jouw antwoord. In 1712 verrijzen overal fabrieken. Deze bewering is waar/niet waar want ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… In het begin van de 20
ste
eeuw bestaat kinderarbeid nog steeds in België.
Deze bewering is waar/niet waar want ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… In 1913 werd Pidpa opgericht. Deze drinkwatermaatschappij levert drinkwater aan iedereen die in Vlaanderen woont. Deze bewering is waar / niet waar want ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
HET LEVEN VAN ASTRONAUTEN IN DE RUIMTE Hier op aarde slapen wij ’s nachts in onze bedden. Als je ’s ochtends uit je bed komt, gebruik je vast en zeker water. Waarvoor heb jij water nodig? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. In de ruimte is dit niet zo eenvoudig. Stromend water uit de kraan kennen ze niet. Ga naar het hoekje over de ruimtevaart en ga zitten. Druk op de knop en bekijk het filmpje. Probeer aan te duiden of onderstaande stellingen juist of fout zijn. STELLING
JUIST
FOUT
Water gedraagt zich anders dan andere vloeistoffen in de ruimte, want water zweeft niet.
U
R
In de ruimte bestaat zwaartekracht.
I
Y
In de ruimte is water bolvormig.
N
R
Astronauten wassen zich niet in de ruimte.
S
E
Er is geen bad of douche in een ruimtestation.
E
C
Het vocht dat astronauten uitademen, wordt gerecycleerd.
E
F
Het Russische vrachtschip dat water aanbrengt heet Poetin.
I
C
Het toilet in de ruimte werkt met een soort afzuigsysteem.
C
H
We gaan niet op zoek naar water op Mars, omdat dat niet belangrijk is.
E
L
Astronauten gaan erg duurzaam om met water
R
P
Welke letters heb je aangeduid?
Letters: …………………………………………………………………………………………………………
Welk woord kan je daar mee maken? Woord: R E __ __ __ __ __ __ __ __ (Tip: Wat doen astronauten met hun zweet, urine en adem?)
INVLOEDEN VAN ZON, MAAN OP HET WATER OP AARDE Hé hallo daar! Mijn naam is Frank De Winne en ik ben de tweede Belgische astronaut die op een magische reis is gegaan naar de ruimte. Hieronder maak je een kruiswoordpuzzel over de zon, de maan en haar invloeden. Kijk rond in de ruimtevaarthoek en ontdek zelf het heelal! Los volgend kruiswoordraadsel op en ontdek hoe astronauten zich verplaatsen in de ruimte. ( ij = 1 vakje) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1. De … die het dichtst bij de aarde staat, is de zon. 2. Snelheid wordt gemeten in kilometer per … . 3. Er zijn plannen om op de maan een … te bouwen. 4. De zon zorgt voor de … van het water op aarde. 5. De maan en zon trekken het water op aarde aan. Zo ontstaan … : eb en vloed. 6. Men zoekt naar ijs op de maan in … . 7. Als de zon en de maan op een lijn staan, is het … . 8. Men schiet een … met grote snelheid af op een krater om water te vinden op de maan. 9. Een ander woord voor kosmos, universum, … . 10. Dit voorwerp zoekt in de gigantische stofwolk naar water. 11. Verdamping is een belangrijk onderdeel van de water… . Met welk toestel verplaatsen astronauten zich in de ruimte? __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __
IS ER WATER OP MARS? Al eeuwen brengt men de verschillende planeten in kaart. Zo weten we dat onze planeet niet het dichtste bij de zon staat. Mercurius en Venus staan nog dichter bij de zon. De aarde is de derde planeet. Mars de vierde.
Lees volgende zinnen en omcirkel het (de) juiste antwoord(en). Beantwoord de bijhorende vragen. Een andere naam voor onze planeet aarde is de oranje / blauwe / groene planeet. Waarom is dat? …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. Mars heeft een zwarte / gele / rode kleur. Dit komt omdat: o o o
marsmannetjes de planeet zo hebben geverfd de planeet in vuur en vlam staat er een laag roest de planeet bedekt
Recent werd ijs / vloeibaar water op Mars gevonden. Men was ervan overtuigd dat water hier aanwezig was. Hoe komt dit? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. Als de poolkappen op Mars ooit smelten, staat de planeet 8 / 11 / 14 / 17 / 20 meter onder water!
WATER VERSUS ZWAARTEKRACHT Hier op aarde slapen wij ’s nachts in onze bedden. Als je ’s ochtends uit je bed komt, gebruik je vast en zeker water. Waarvoor heb jij water nodig? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
In de ruimte is het niet zo eenvoudig. Stromend water uit de kraan kennen ze bijvoorbeeld niet. Ga naar het hoekje over de ruimtevaart en ga zitten. Druk op de knop, bekijk het filmpje en probeer antwoord te geven op onderstaande vragen. Tot welke ruimtelijke figuur gaat water zich vormen in de ruimte? Omcirkel het juiste antwoord.
Hoe wassen astronauten zich in de ruimte? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. Wat gebeurt er met het water dat aan boord is? ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
STALAGMIET EN STALACTIET
We hebben allemaal al gehoord van stalagmieten en stalactieten. Sommigen onder jullie hebben misschien al enkele in levende lijve mogen bewonderen. Maar, welke hingen nu weer aan het plafond en hoe heten de kegels op de grond? Schrijf de woorden 'stalagmiet' en 'stalactiet' op de juiste plaats in de tekening.
Hoe ontstaan druipstenen? Leg uit. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
