Three C -‐ Lessenserie verpakkingen docentenhandleiding
1
Voorwoord Deze docentenhandleiding maakt onderdeel uit van een lessenserie die ontwikkeld is voor de Vrije Sint-‐Lambertusscholen in Westerlo (België) in het kader van ThreeC. ThreeC is een Europees Erasmus+ Project. ThreeC staat voor Creating Competencies for a Circular Economy. De Europese commissie wil via het Erasmus+ Programma, onder andere ondernemerscompetenties ontwikkelen onder Europese jongeren. ThreeC vindt dat die ondernemersvaardigheden wel in de context van een duurzame (circulaire) economie moeten worden geplaatst. Vandaar dat we dit educatieve project zijn gestart. Het doel van ThreeC is, om te experimenteren met didactische strategieën, waarmee leerlingen ondernemerscompetenties kunnen ontwikkelen. Deze lessenserie is ontwikkeld door Iris Cortvriendt, Merel Graven en René Kolsteren, studenten aan de Fontys Lerarenopleiding Tilburg, onder begeleiding van Eefje Smit, docent aan de Fontys Lerarenopleiding Tilburg. Maart, 2015.
2
Leerdoelen Het doel van deze lessenserie is het ontwikkelen van ondernemerscompetenties voor de circulaire economie. Hierbij worden de volgende competenties en bijbehorende leerdoelen onderscheiden: Cognitieve dimensie 1. Systeemdenken: de leerling kan oorzaken en gevolgen schematiseren en deze analyseren vanuit verschillende dimensies en schaalniveaus. 2. Mening vormen: de leerling kan zijn eigen mening ten aanzien van morele dilemma’s binnen de context van de circulaire economie formuleren, gebaseerd op verschillende perspectieven. Affectieve dimensie 3. Innoveren: de leerling kan omgaan met onzekerheden 4. Betrokkenheid: de leerling toont zich betrokken bij de totstandkoming van de circulaire economie 5. Inclusiviteit: de leerling houdt rekening met anderen en ziet in dat dit ook in zijn eigen belang is 6. Proactiviteit: de leerling is proactief in het zoeken naar mogelijkheden om de quality of life te verbeteren Handelingsdimensie 7. Probleemoplossend vermogen: de leerling komt op een verantwoorde en creatieve wijze tot oplossingen 8. Communicatie: de leerling onderbouwt zijn keuze met relevante argumenten 9. Verandering: de leerling maakt verantwoorde beslissingen in onzekere omstandigheden 10. Actie: de leerling handelt op zijn eigen initiatief, in samenwerking met anderen, op basis van een strategisch plan
Verantwoording lessenserie In het ThreeC project worden 9 didactische stappen onderscheiden. Binnen deze lessenserie zijn deze stappen als volgt ingevuld: Stap 1. Attention 2. Understand
Invulling Quiz Analyseren verpakking Mysterie Berekenen hoeveel drankkartons de klas gebruikt Doelgroepanalyse en formuleren ontwerpcriteria Waarom duurzaam verpakken? Argumenten ontleden op basis van de tekst Brainstorm
3. Relate 4. Analyse 5. Value 6. Solve
3
7. Plan 8. Act 9. Reflect
Taakverdeling maken Ontwerp uitwerken op poster en in pitch Nabespreking posterpresentaties
Planning van het project Lesblok1 Maandag 16 maart Introductie op het onderwerp
Lesblok 2 Donderdag 19 maart Uitwerken oplossing
Oriëntatie op de casus Brainstorm over oplossingen
Maken poster Hoe maak je een pitch?
Lesblok 3 Vrijdag 20 maart Presentaties
Leermiddelen Deze lessenserie bestaat uit de volgende leermiddelen: -‐ -‐ -‐
Docentenhandleiding Powerpointpresentatie lesblok 1 Leerlingenwerkboek
-‐
Catalogus biobased verpakkingen
Aanwijzingen bij het uitvoeren van de lessenserie -‐ -‐
De mate van zelfstandigheid van de leerlingen kan aangepast worden naar wens. De leerlingen kunnen bijvoorbeeld zelf de opdrachten nakijken of dit kan klassikaal gebeuren. Bij zelfstandig nakijken is aan te raden de antwoordmodellen in bijlage 2 te kopiëren voor de groepjes.
4
-‐ Lesopzet lesblok 1 Tijdbestek: 3 lesuren Voorbereiding docent: -‐ -‐ -‐ -‐ -‐ -‐ -‐ -‐
Kopieer het leerlingenwerkboek voor elke leerling Plaats het document Catalogus Biobased Verpakkingen in de elektronische leeromgeving Kopieer het mysterie voor elke groep en knip of snijd de kaartjes uit (bijlage 1) Schaf voor elk groepje een drankkarton (klein pakje met rietje) aan Leg eventueel keukenpapier klaar voor de analyse van de verpakking Zorg voor grote vellen papier Zet de powerpoint klaar Zet de tafels en stoelen in groepjes
Lesuur 1 0-‐5
Korte introductie op het project – uitdelen werkboeken
5-‐15
Attention -‐ Quiz over afvalprobleem
15-‐25 Understand – Product analyseren 25-‐50 Understand –Mysterie problematiek rond laminaatverpakkingen Lesuur 2 10-‐20 Nabespreken mysterie 20-‐25 Relate – klassikaal berekenen hoeveel van dit soort verpakkingen er jaarlijks in de klas worden gebruikt 25-‐45 Analyse – doelgroepanalyse en ontwerpcriteria 45-‐50 Value – deel 1: waarom duurzaam verpakken? Argumenten uit tekst ontleden Lesuur 3 0-‐15
Value – deel 2: waarom duurzaam verpakken? Argumenten uit tekst ontleden
15-‐45 Solve – brainstormen over mogelijke oplossingen 45-‐50 Plan – Taakverdeling
5
Lesopzet lesblok 2 Tijdsbestek: 2 lesuren Voorbereiding docent: -‐ -‐ -‐
Zorg voor grote vellen papier (bij voorkeur A1) waarop de leerlingen een poster kunnen maken; Zorg voor gekleurd papier en knutselmateriaal (of vraag de leerlingen dit mee te nemen) Zet de tafels en stoelen in groepjes
Lesuur 1 0-‐10
Plan – groepjes maken plan van aanpak voor deze les
10-‐50 zelfstandig werken aan ontwerp, poster en pitch Lesuur 2 0-‐40
Zelfstandig werken aan ontwerp, poster en pitch
40-‐50 Nabespreken opbrengst. Taakverdeling, wat moet er nog gebeuren?
Lesopzet lesblok 3 Tijdsbestek: 1 lesuur Voorbereiding docent: -‐ -‐
Zorg ervoor dat de posters op een geschikte locatie aan de muur hangen Zet de stoelen in een theateropstelling
Lesuur 1 0-‐5
klaarzetten posters en toelichting op deze les
5-‐25
Posterronde
Leerlingen markeren met stickertjes welke ontwerpen zij het best vinden
25-‐45 Pitchronde
Elk groepje houd een pitch van maximaal 2 minuten
45-‐50 Oordeel jury en nabespreking
6
Bijlage 1 Mysterie
80% van de drankkartons wordt gerecycleerd
20% van de drankkartons belandt op de afvalberg
Drankkartons zijn zogenaamde laminaatverpakkingen
Laminaatverpakkingen bestaan voor 23,5% uit kunststof
Laminaatverpakkingen bestaan uit tenminste 3 lagen
Laminaatverpakkingen bestaan voor 75% uit karton
Laminaatverpakkingen bestaan voor 2,5% uit aluminium
De drie lagen zorgen ervoor dat Aluminium wordt gewonnen uit de drankinhoud lang houdbaar Bauxiet, de ertsvorm van blijft aluminium
8,5% van de aarde is bestreken met bauxiet
Het Engelse woord voor aluminium is aluminum
Om aluminium uit bauxiet te winnen is veel energie nodig
Bauxiet wordt onder andere gewonnen in Brazilië
De arbeidsomstandigheden in bauxietmijnen laten te wensen over
De natuurlijke voorraad aluminium is eindig
Aluminium is zeer interessant voor hergebruik
Aluminium kent nagenoeg geen degeneratie en het is praktisch 100% herbruikbaar
Uit een recent onderzoek komt de bezorgdheid naar voren dat er een verband is tussen aluminium en de ziekte van Alzheimer.
Het kunststof in laminaatverpakkingen is polyethyleen (PE)
Volledige verbranding van PE is zeer moeilijk te bereiken, zodat PAK’s hechten zich aan roet en ook koolmonoxide en PAK's zijn kankerverwekkend (polycyclische aromatische koolwaterstoffen) vrijkomen
7
Bij de productie van PE komen koolwaterstoffen, poly-‐ meerstoffen, zware metalen en vaste afvalstoffen vrij.
PE wordt gewonnen uit aardolie
De meeste winning van olie vindt plaats in het Midden-‐ Oosten en op zee.
Het transport van de ruwe olie gebeurt met zeetankers. Op zich ook al een milieurisico.
Er zou nog maar voor een 40tal jaren aardolie beschikbaar zijn
De meeste kunststoffen vergaan niet. Bij ongeïsoleerde stort kunnen weekmakers uitlekken in de bodem en het grondwater, wat gevolgen heeft voor ecosystemen en de drinkwaterwinning.
Door recycling worden de eigenschappen van materialen vaak minder
Papiervezels worden steeds korter en daardoor wordt de kwaliteit van gerecycleerd papier telkens minder
De eigenschappen van kunststof worden steeds minder, doordat kleurstoffen en verontreinigingen in het materiaal komen
Voor het verpakken van Voor gerecycleerde Voor een deel van de voedingsmiddelen is het kunststoffen is de verpakkingen is verbranding op noodzakelijk dat de toegepaste samenstelling vaak moeilijk aan dit moment nog de enige materialen geschikt zijn voor te tonen, omdat de herkomst oplossing voedselcontact niet volledig te traceren is Net als andere kunststoffen Als het in het oppervlaktewater Het scheiden van de lagen van wordt PE niet snel door komt wordt het afgevoerd naar de laminaatverpakkingen is een bacteriën afgebroken, de zee en komt het na jaren in ingewikkelde klus waardoor het lang in het milieu de oceanen terecht bij de kan rondzwerven. zogeheten plastic soep.
PE is goed te recycleren is: het kan worden omgesmolten
Recycleren is in 2008 alleen voor het hogedichtheidstype (PE-‐HD 02) economisch haalbaar, niet voor het lagedichtheidstype (PE-‐LD 04)
Karton is papier bestaande uit meerdere lagen, met als gevolg een gewicht van meer dan 179 g/m2
karton wordt gemaakt van oud papier, populieren-‐ en dennenhout
82% van het in Nederland gemaakte nieuw papier en karton bestaat uit gerecycled oudpapier en -‐karton
85% van het gebruikte papier en karton wordt ingezameld en hergebruikt
8
55% van het wereldwijd geoogste hout wordt gebruikt voor het opwekken van warmte en energie, 30% voor de bouwindustrie en 11% voor het maken van papier
Hout is de (primaire) bron van papier en karton.
De houtvezel wordt gebruikt om pulp te maken. De houtvezel wordt via recycling ook uit oudpapier gehaald.
Papierverwerkers weten vaak niet wat de herkomst van het papier is.
Vooral in Indonesië is de papierindustrie een grote veroorzaker van ontbossing
Wereldwijd wordt een op de drie gekapte bomen verwerkt tot pulp, het halffabrikaat van papier.
Ontbossing vormt een bedreiging voor al die belangrijke functies van bos
Het regenwoud kent een enorme biodiversiteit.
Maar bossen zijn meer dan dat: ze werken ook als spons en gaan overstromingen en erosie tegen
Bossen zijn ze een belangrijke luchtzuiveraar: het bos neemt CO2 op en produceert zuurstof.
Grote delen van Indonesië bestaan uit regenwoud
Een belangrijk kenmerk van PE is hun uitstekende waterdampbarrière.
Aluminium kent uitstekende barrière-‐eigenschappen tegen gassen (CO2 , zuurstof en anderen), hierdoor blijft het product langer houdbaar
Hout bestaat uit koolstof
De recyclage van puur plastic is veel gemakkelijker dan die van gecombineerde verpakkingen
De kunststoffolie zorgt ervoor dat de verpakking waterdicht is
9
Bijlage 2 Antwoorden opdrachten 1 t/m 5 Opdracht 1 – Quiz Vraag 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Antwoord B A B A C D Plastic flessen, metalen verpakkingen en drankkartons A B
Opdracht 2 – Analyse verpakking Onderdeel van de verpakking Pakje Pakje Pakje Rietje Verpakking rietje Bevestiging rietje
Materiaal waarvan het gemaakt is Karton Aluminium Plastic / kunststof Plastic Plastic Lijm
Opdracht 3 – Mysterie NB Bij een mysterie is geen antwoord hetzelfde en niet één antwoord is juist. Uit je analyse moet blijken: Dat de recyclage van drankkartons ingewikkeld is; Dat de grondstoffen eindig zijn; Dat door recyclage de materialen in kwaliteit achteruit gaan. Dat door het niet-‐recycleren, verpakkingen grote gevolgen hebben voor mens en milieu
10
Opdracht 4 – Productanalyse 4.1 Doelgroepanalyse Bekijk bron 1 en 2 op de volgende bladzijden. A. Door wie wordt dit product veel gebruikt? Denk aan: leeftijd etc. Het product wordt veel gebruikt door kinderen. Zij krijgen van hun ouders deze drankkartons mee naar school. B. Waar kom je dit product veel tegen? Bijvoorbeeld op scholen, in pretparken etc. C. Welke afweging maakt de koper van het product? Je kan kiezen uit 3 afwegingen. Rank van meest belangrijk (nummer 1) naar minst belangrijk (nummer 3). Afwegingen Rank 1,2 of 3 Wat andere mensen in zin omgeving 2 kopen/gebruiken Kosten 3 De kwaliteit van de verpakking 1 De duurzaamheidswaar de van het product 1 Uiterlijk van de verpakking 2 N.B. meerdere antwoorden zijn mogelijk
4.2 Ontwerpcriteria Ontwerpcriteria zijn de voorwaarden waaraan een product moet voldoen. Wanneer je bijvoorbeeld een bal ontwerpt, moet deze rond zijn en mag hij niet snel lek gaan. Ook zullen er wellicht eisen zitten aan het gewicht en de grootte (een bowlingbal is immers een stuk zwaarder en kleiner dan een skippybal). Formuleer 3 ontwerpcriteria op basis van de informatie uit het mysterie, de informatie uit bron 1 en 2 én de doelgroepanalyse (opdracht 4.1). Meerder antwoorden zijn mogelijk. Voorbeelden van ontwerpcriteria zijn: -‐ -‐
De kosten moeten laag blijven De verpakking moet waterdicht zijn 11
-‐ -‐ -‐ -‐
De verpakking moet ondoordringbaar zijn voor gassen uit de buitenlucht De verpakking moet eenpersoons zijn De verpakking moet makkelijk te transporteren zijn De verpakking moet er aantrekkelijk uit zien
Opdracht 5 – Waarom duurzaam verpakken? Op basis van de bron kunnen de volgende argumenten worden onderscheiden: Consumer Green: -‐ -‐
De groeiende belangstelling van consumenten voor ‘groene’ producten is vaak de belangrijkste drijfveer De wereldwijde markt voor duurzame verpakkingen groeit met ruim 14% per jaar
Scientific Green: -‐
Steeds meer bedrijven rekenen hun verpakkingen door met LCA (Life Cycle Assessment). Hierbij worden op een systematische manier de milieueffecten van een product geëvalueerd
Government Green: -‐
Veel bedrijven zullen in eerste instantie vooral door wet-‐ en regelgeving worden aangezet om duurzamer te gaan verpakken.
-‐
Duurzaam verpakken reduceert de kosten die men kwijt is aan verpakkingsbelastingen.
Business Green: -‐
Duurzaam verpakken bespaart kosten, zoals: op inkoop van verpakkingsmaterialen en het voorkomen van uitval in de productie.
-‐
Zeker in het licht van de stijgende trend van de mondiale grondstof-‐ en energiekosten levert dit een kostenvoordeel op.
12
