Themabijeenkomst
Kleurrijke en toegankelijke dementiezorg Marjan Mensinga trainer en adviseur bij Pharos en med. antropoloog/SPV/POH GGZ Jennifer van den Broeke senior projectleider en adviseur bij Pharos en medisch socioloog
Onze expertise
Het duurzaam verminderen van de gezondheidsverschillen die er bestaan tussen groepen mensen Het vergroten van toegankelijkheid en kwaliteit van zorg Het versterken van de regie over eigen gezondheid
Voorbeelden SEGV slechtere gezondheid mensen met lage sociaal-‐economische status (SES)
Mensen met een lage SES hebben vaker:
hoge bloeddruk diabetes depressie / stress sterk overgewicht (obesitas) weinig bewegen
Allemaal risicofactoren voor dementie…
Gezondheid en k waliteit van zorg voor iedereen
pagina 4
Hoe ontstaan SEGV? twee mechanismen
1.Sociale positie beïnvloedt gezondheid, via: •gedrag
•psychosociale factoren
•omgeving
•gezondheidszorg
2. Gezondheid beïnvloedt sociale positie, via: •opleiding
•inkomen
•positie op arbeidsmarkt
Gezondheid en k waliteit van zorg voor iedereen
pagina 5
Scoor jezelf Hoe scoor je op dit moment je eigen kennis en vaardigheden mbt communiceren met mensen met lage gezondheidsvaardigheden?
1 …3…5…7…10
Film
Gezondheidsvaardigheden De vaardigheden van individuen om informatie over gezondheid… te vinden, te begrijpen te gebruiken …bij het nemen van beslissingen over gezondheid.
Gezondheidsvaardigheden Geletterdheid Cijfervaardigheid Basiskennis over het lichaam/gezondheid Abstractievermogen
9
Laaggeletterdheid en laag gecijferdheid Laaggeletterdheid is te veel moeite hebben met lezen, schrijven en rekenen om voldoende te kunnen functioneren in het dagelijks leven.
Wie zijn laaggeletterd -‐ 57% is vrouw -‐ 20% van de 55-‐64 jarigen -‐ 28% van de 65-‐74 jarigen -‐ 50% van de vrouwen werkt in de zorg -‐ Van alle 15-‐jarigen is 14% laaggeletterd (inclusief jongeren met dyslexie en licht verstandelijk beperkt (LVB))
Oorzaak laaggeletterdheid -‐ Ouders zijn laaggeletterd en stimuleren hun kinderen niet om te lezen, -‐ Na de lagere school meteen gaan werken (vooral oudere generatie) -‐ Schoolverlaters -‐ Allochtonen die in eigen land weinig onderwijs hebben gehad
Gevolgen voor gezondheid (algemeen) Vaker naar de huisarts of specialist Meer chronische ziekten Ongezondere leefstijl Minder therapietrouw – onjuist medicatie gebruik Ouderen 1,5 x zo hoog sterfterisico
Gezondheid en k waliteit van zorg voor iedereen
pagina 15
Herkennen van laaggeletterdheid bij mantelzorgers, wees alert bij: • • • • • • •
Wanneer ze nooit vragen stellen, Altijd ja zeggen, ook als u vraagt ‘heeft u het begrepen’. U spreekt de mantelzorger weer en hij heeft niet gedaan wat er was afgesproken. Als de mantelzorger de zorg over de medicatie van de ouder heeft en het blijkt niet goed te gaan. Als de mantelzorger een formulier namens zijn ouder moet invullen en dat lukt niet. Chaotische manier van vertellen hoe het met de ouder met dementie gaat; geen ‘begin-‐midden-‐einde’ verhaal. Moeite met hoofd-‐ en bijzaken.
Smoezen: “Sorry, ik kan mijn bril vinden.” “Dat formulier vul ik straks wel in.” “Oh ik dacht dat de afspraak morgen was.” “Kunt u dat voor mij invullen, ik schrijf zo onleesbaar.”
Gezondheid en k waliteit van zorg voor iedereen
pagina 17
Tips om laaggeletterdheid bij mantelzorgers te ontdekken: • Maak een praatje met de mantelzorger waarin je het taalbegrip kunt inschatten. • Gebruik dezelfde woorden als de mantelzorger. • Als je het vermoeden hebt dat iemand laaggeletterd is stel dan een vraag als: ‘Zijn er mensen die u helpen met het lezen van brieven van bijvoorbeeld een dokter of helpen ze u met het invullen van formulieren?’
Tips voor communicatie. Eenvoudig taalgebruik spreek duidelijk, niet te snel (ook niet te hard, tenzij iemand doof is) Graag Jip en Janneke taal, maar géén Jip en Janneke houding Korte zinnen in de tegenwoordige tijd. Beperk de informatie per keer, streef niet naar volledigheid Gebruik geen spreekwoorden (bijvoorbeeld: ‘ik wil een vinger aan de pols houden’ ) • Gebruik geen jargon • Drie vragen die de mantelzorger en cliënt na het gesprek moet begrijpen: Wat heb ik? • • • • • •
Wat moet ik doen? Waarom is dat belangrijk?
Autochtonen
Migranten
• Schaamte • Stellen weinig vragen • ‘Overschreeuwen’
Geletterdheid in eigen taal Onbekend met zorgsysteem Bij 1e generatie minder schaamte
• Niet overschatten
Niet onderschatten
20
Opdracht: U bent dokter. Leg aan uw buurman of buurvrouw uit dat zijn/haar demente vader pijn heeft en dat hij daar acht dagen medicatie voor krijgt: Diclofenac 50 mg, 3 maal daags 1 tablet (maximaal) Omeprazol 20 mg 1 maal daags 1 tablet (maagbeschermer) Paracetamol 500 mg 3 maal daags 2 tabletten
Scoor jezelf Hoe scoor je je kennis en vaardigheden na deze presentatie mbt communiceren met mensen met lage gezondheidsvaardigheden?
1 …3…5…7…10
Filmfragment
Andere culturen en dementie Allochtone bevolking vergrijst snel De autochtone Nederlanders zijn veel sterker vergrijsd dan de allochtone bevolking. Momenteel is maar 1 op de 27 niet-‐westerse allochtonen in Nederland 65 jaar of ouder. Bij autochtonen is dat 1 op de 6. Rond 2040 zal de vergrijzing van de autochtone bevolking haar hoogtepunt bereiken: 29 procent is dan 65 jaar of ouder. Onder niet-‐westerse allochtonen blijft het aandeel ouderen ook na 2040 groeien. Naar verwachting is in 2050 bijna 18 procent van de niet-‐westerse allochtonen 65 jaar of ouder. De niet-‐westerse bevolking van Nederland is dan even sterk vergrijsd als de autochtone Nederlanders in 2009.
Bron: CBS (9-‐5-‐16)
De kracht van cultuur De antropologie verstaat onder cultuur: Cultuur kan omschreven worden als een geheel van betekenissen, of kennis, dat een mens nodig heeft om een gegeven situatie te kunnen functioneren. Kennis van o.a. de taal, gewoonten, praktijken, rituelen, opvattingen, waarden en normen. Het gaat hier om zowel kennis van hoe men zich moet gedragen als het waarom van het gedrag. Cultuur is een model van en een model voor de werkelijkheid. Cultuur is grotendeels onbewust en bepaalt van binnenuit wat de mens voelt en waardeert en hoe hij de dingen om hem heen ziet en daarop reageert. Cultuur wordt overgedragen aan de volgende generatie. Cultuur is dynamisch, het verandert voortdurend. Iedereen is onderdeel van een cultuur
Oudere migranten in Nederland • De eerste generatie van Turkse en Marokkaanse ouderen is vaak laag opgeleid of zelfs niet opgeleid. • Vanuit hun eigen land hebben ze ideeën over ziekte mee genomen. Ziekte kan bijvoorbeeld door bovennatuurlijke krachten zijn ontstaan. • Dementie wordt door sommige van hen gezien als ‘vergeetachtigheid dat bij ouderen hoort’ en ‘dat er weinig aan te doen’ valt. • Mensen die dement zijn, kunnen gekke dingen gaan doen. • Sommige mensen geven aan dat iemand ‘bezeten is door een djinn’.
Mantelzorgers van oudere migranten en dementie Vaak onbekend met het ziektebeeld Het kan voor families een taboe zijn. Schamen zich soms voor hun ouder Inschakelen van zorg van buiten kan als gezichtsverlies ervaren worden. • Bij Marokkaanse families (maar ook bij andere culturen) wordt van de oudste (schoon) dochter verwacht dat ze aan haar (schoon) ouder mantelzorg verleent. Deze zorg kan soms zelfs ten koste van het eigen gezin gaan. • Als iemand dat niet wil dan wordt in het land van herkomst over hen gekletst. • • • •
Wat kan een hulpverlener voor een mantelzorger doen. • Informeer naar de mantelzorger, kan hij/zij de taak nog aan. • Hoe gaat het met diens eigen gezin? • Welke familieleden helpen nog meer. • Heeft de mantelzorger soms hulp nodig? • Begrijpt de mantelzorger wat de medisch specialist hem allemaal vertelt?
Wat zou de hulpverlener moeten weten over deze cliënt?
•
Gebeurtenissen van vroeger, Taal, Geloof en cultuur, Gewoontes (begroeting, bezigheden, eten, religie, inrichting huis) Wie is je vader, wie is je moeder.
•
(Gesprekslijst; Zorgen doe je samen, pharos)
• • • •
Opdracht U allen woont met uw ouders in China. U spreekt goed Mandarijn maar uw ouders niet. Eén van uw ouders heeft alzheimer in een gevorderd stadium. Uw ouder wordt opgenomen in een verpleeghuis. Als u kijkt naar uw cultuur van herkomst wat zou uw ouder op zijn gemak stellen in dat verpleeghuis. Denk daar even over na.
