The Thrill of the Climb

The Thrill of the Climb

Foto: Carien J. Touwen, HU

Sirius Studiereis Denver November 2014

Verenigde Staten Officiële landstaal: Engels Hoofdstad: Washington D.C. Inwoners: 316.668.567 (niet-officiële schatting juli 2013) Munteenheid: US Dollar (USD) (1€ is ongeveer 0,8€) Tijdsverschil: Mountain Standard Time (8 uur eerder)

AANLEIDING EN ACHTERGROND Jaarlijks organiseert de NCHC (National Collegiate Honors Council) een congres waar vanuit heel de Verenigde Staten docenten, studenten en programmamanagers van honoursonderwijs naar toe komen. Net als voorgaande jaren, heeft dit keer wederom een aantal leden van het Sirius netwerk deze conferentie bezocht, vergezeld door collega’s uit het mbo en studenten. In november 2014 werd deze conferentie in Denver georganiseerd. Voorafgaand aan de conferentie, hebben de leden van het Sirius netwerk een mooi programma samengesteld met een divers palet aan werkbezoeken in Denver en omgeving.

INHOUD AANLEIDING EN ACHTERGROND

P.1

INDRUKKEN EN CONCLUSIES

P.4

VERSLAG VAN BEZOEK TOT BEZOEK

P.5

BIJLAGEN: 1. 2. 3. 4.

P.22 P.23 P.25 P.26

PROGRAMMA NL PRESENTATIES NCHC DEELNEMERS CONTACTPERSONEN DENVER

Een groep van maar liefst 47 personen is in november afgereisd naar Denver. Naast deelnemers van 8 hogescholen en 4 universiteiten, zijn ook studenten van honoursverenigingen en bestuursleden van het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) voor het eerst meegereisd. Het was een studiereis met primeurs: ook voor het eerst, hebben projectleiders, directeuren en docenten van 3 mbo-instellingen deelgenomen. Een deel van het programma richtte zich op community colleges (het equivalent van het mbo in de V.S.), zo hebben we het Colorado Community College System en de Community College of Aurora’s Colorado Film School bezocht. Tijdens de reis zijn verder bezoeken afgelegd aan het Colorado Department of Higher Education, Regis University, University of Colorado in Boulder, University of Colorado, University of Denver, schrijver en filosoof Ken Wilber en professor Ron Tzur. Daarnaast heeft een groot aantal Sirius instellingen een presentatie verzorgd op de NCHC conferentie en zo hun kennis en ervaring gedeeld met Amerikaanse collega’s. Het netwerk van het Sirius Programma wordt gedragen door de hogescholen en universiteiten en is een programma van, voor en door de onderwijsinstellingen die daarin participeren. En zo is ook de reis georganiseerd. Het inhoudelijke programma is grotendeels door de deelnemers bepaald, waarbij steeds één van de instellingen (soms in nauwe samenwerking met een andere instelling) zich heeft ontfermd over een programmaonderdeel. Dit heeft geresulteerd in een divers programma waarbij aandacht was voor verschillende thema’s in het voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs en het hoger onderwijs, maar met een gemene deler: uitdagend onderwijs vormgeven zodat studenten het beste uit zichzelf kunnen halen. We kijken terug op een geslaagde reis. Het reisgezelschap zelf maakt uiteindelijk het succes van de reis: de betrokkenheid van verschillende instellingen in de voorbereidingen heeft tot een interessant programma geleid en de actieve deelname van alle deelnemers heeft de werkbezoeken tot een succes gemaakt. Tijdens de verschillende werkbezoeken hebben we kunnen leren van enthousiaste Amerikaanse collega’s en studenten, maar hebben we ook kunnen delen wat er in Nederland allemaal gebeurt. De Nederlandse deelnemers hebben onderling ook veel met elkaar gedeeld over hun programma’s en ideeën en zijn nog niet uitgepraat: in januari 2015 wordt een show & tell bijeenkomst georganiseerd om samen terug te blikken op de meegenomen ervaringen uit Denver.

1

Leeswijzer In het eerste deel van het verslag worden de algemene indrukken en conclusies beschreven. In het tweede deel volgt een impressie van de verschillende werkbezoeken. Hierbij hebben we gebruik gemaakt van een veelvoud aan verslagen en blogs van een aantal deelnemers, de één heeft zijn ervaringen in het Nederlands gedeeld, de ander in het Engels, wij hebben de oorspronkelijke taal aangehouden. Hiervoor hartelijk dank. Helaas was het niet mogelijk om alle informatie in dit verslag mee te nemen, we verwijzen graag naar de websites op de laatste pagina voor meer verslagen. Het programma van de studiereis, de deelnemerslijst en het overzicht van de Amerikaanse contacten zijn te vinden in de bijlagen.

2

Ontwerp Amerikaans onderwijssysteem

Meest opvallende kenmerken 











Het Amerikaanse hoger onderwijssysteem kent grote verschillen in niveau en kwaliteit, ook in toelatingseisen bestaan grote verschillen. De topuniversiteiten kunnen zeer selectief selecteren en hebben vaak geen behoefte aan extra honoursprogramma’s voor de beste studenten. Het is soms zelfs zo dat deze studenten getemperd moeten worden in hun ambitie. Community colleges (het equivalent van mbo-instellingen) worden tot het hoger onderwijs gerekend. De meeste community colleges accepteren alle studenten, een aantal selectieve opleidingen (zoals the Film School) daargelaten. Studenten die willen doorstuderen, kunnen door het behalen van certificaten doorstromen naar een traditional 4-year college. Universiteiten die niet tot de Ivy League of de topinstellingen behoren, hebben vaak wel aparte programma’s of zelfs aparte colleges voor de betere studenten – ook om de concurrentie aan te gaan met de topinstituten. De honoursprogramma’s beginnen vaak in het eerste jaar en studenten worden geselecteerd op basis van hun resultaten op de middelbare school, extracurriculaire activiteiten en vaak schrijven studenten ook een essay bij de toelating. Het aanbod voor de studenten is intracurriculair en studenten moeten ongeveer 25% van hun curriculum op honours niveau afronden om met honours af te studeren. Daarnaast is communitybuilding zeer belangrijk en wonen de studenten bij elkaar op de campus. Een belangrijk aspect van alle honoursprogramma’s is de maatschappelijke relevantie en het ‘giving back’ principe aan de gemeenschap. Dit kan uitmonden in projecten gericht op de lokale gemeenschap, maar ook op nationaal en internationaal niveau. Service Learning is hierin zeer belangrijk. Tutoring is ook een belangrijk onderdeel van de meeste programma’s, waarbij de ouderejaars de jongerejaars studenten wegwijs maken binnen de instellingen en hen ook helpen met de inhoud van de vakken die gevolgd worden.

3

INDRUKKEN EN CONCLUSIES Denver is een stad in ontwikkeling: het heeft een diverse bevolkingspopulatie, met veel bewoners met een Hispanic achtergrond. Het is dan ook geen uitzondering om Spaanse teksten tegen te komen in winkels en andere openbare gelegenheden. Daarnaast trekt de stad (en de gehele staat Colorado) ook veel hoogopgeleiden aan uit heel Amerika vanwege de mooie natuur in de omgeving (zoals de Rocky Mountains) en de vele recreatiemogelijkheden die dit biedt, gecombineerd met een goede, betaalbare levensstandaard. Over het algemeen heeft Denver goede openbare voorzieningen, maar deze kunnen onder druk komen te staan door een nieuwe instroom van mensen: sinds kort is marihuana gelegaliseerd in de staat Colorado en dat schijnt veel Amerikanen ertoe te bewegen om naar Denver te verhuizen. Daarnaast heeft men naar eigen zeggen een Cowboy Mentality in Colorado, die goed tot uitdrukking komt in het publieke debat over onderwijs: men is niet bereid om meer belasting te betalen ten goede van het onderwijs. Het onderwijsbudget van de staat Colorado is dan ook zeer beperkt. Colorado heeft een hoogopgeleide bevolking, de staat behoort tot de top 5 in de V.S., maar volgens de Colorado Department of Higher Education komt dit vooral door de instroom van professionals uit andere delen van Amerika: de helft van de jongeren van Colorado gaat niet eens naar college of university en van de andere helft die daar wel terechtkomt, maakt slechts 20% zijn studie af (hiermee scoort de staat landelijk gezien slecht). Het betreft veelal eerste-generatie studenten: jongeren die als eersten in hun familie hoger onderwijs genieten. Het staatsbeleid is dan ook voornamelijk gericht op het binnenboord houden van deze studenten door voorlichting te geven (onder andere in het Spaans), honoursonderwijs krijgt niet echt aandacht. Dit gebeurt wel op individuele hoger onderwijsinstellingen, zoals de door ons bezochte Regis University. De V.S. is een land van contrasten en dit is niet anders in Colorado en Denver. De werkbezoeken hebben de deelnemers geïnspireerd, vooral het gesprek met filosoof en schrijver Ken Wilber heeft veel indruk gemaakt. Het gesprek met hem, maar ook met alle anderen die we tijdens de reis hebben ontmoet, hebben weer veel stof tot reflectie opgeleverd. Conclusies De studiereis is door de deelnemers goed gewaardeerd. Voor de deelnemers uit het hoger onderwijs was het een mooie manier om te reflecteren op hun eigen excellentieonderwijs, met elkaar en met Amerikaanse collega’s, en voor de deelnemers uit het mbo was het een goede (nadere) kennismaking met excellentieonderwijs. Excellentieonderwijs in Nederland is nog volop in ontwikkeling, maar we mogen ook erkennen dat we al goed bezig zijn in het hoger onderwijs. Het is niet voor niks dat veel Sirius instellingen hun ontwikkelingen op de NCHC conferentie hebben gepresenteerd. Hoewel excellentieonderwijs in het mbo nu pas veel aandacht krijgt, gebeurt daar ook al veel om de beste studenten uit te dagen, maar wordt het niet altijd als ‘excellentieonderwijs’ bestempeld. Het is goed om deze initiatieven als zodanig te herkennen en hierop voort te bouwen. De mogelijkheid die deze studiereis heeft geboden tot het uitwisselen van kennis – vooral op een informele manier – met collega’s uit Nederland en in de Verenigde Staten heeft inspirerend en stimulerend gewerkt. De deelnemers hadden graag meer tijd gewild om elkaar te vertellen waar ze mee bezig zijn, daarom wordt in januari 2015 de show & tell bijeenkomst georganiseerd, waar de deelnemers met elkaar kunnen doorpraten.

4

VERSLAG VAN BEZOEK TOT BEZOEK Regis University Door: Suzanne Unck, Hogeschool Utrecht Gesproken met: J. Thomas Howe, Ph.D., Interim Director Honours Program & Assistant Professor of Religious Studies en honours studenten Regis has an undergraduate honours program which consists of five seminars throughout the whole study. Forty selected students are allowed to follow the alternative honours pathway in which they work to facilitate expertise to address great and timeless questions. Through an integrative approach students become critical readers, polished communicators, integrative and historically rooted thinkers, engaged learners leaders and generous community members. The dispositions of honours students is that they become life-long learners, responsible citizens and reflective thinkers. In the general explanation of the Regis honours program, honours program director J. Thomas Howe emphasized that honours students are lovers of learning, they become energized through learning. Honours is an elevation of their education, it’s a different kind of work, discussions on a deeper level, different questions and an integrative approach. Interesting is that students have to apply to participate in the honours program. A 60 second video, in which they show their talent, is part of that. Their honours curriculum ends with a thesis on a self-chosen topic, for which students find their own coaches. Subsequently, one of the honours students guided us around the campus. There were inspirational quotes everywhere outside and in the buildings. Regis is a Jesuit University, so they have a strong and solid view on humanity and education.

Foto: Carien J. Touwen, HU Honours

5

When we got back, students and faculty were available to talk with us in smaller groups. I had a conversation with dr. Ken Sagendorf. He is the director of the Centre for Excellence in Teaching and Learning (CETL) at Regis University. They started 3 years ago as a community for faculty to learn together and from each other: peer learning. Students and staff are also involved. With their activities they try to start the dialogue on personalized education and ongoing innovation in education. Groups of eight to twelve participants work together on producing something: a tool, a video, a training. It can be anything. They aim to build stronger relations within the community of faculty. One of their activities is the annual Celebration of Student Learning. Students present what they’ve learned. Every week dr. Sagendorf sends out a teaching tip by e-mail to help faculty improve their teaching skills. Work-study students are involved in this, they also write a blog themselves to share their views on education so faculty can learn from students. Some interesting notions are the fact that Regis is experimenting with an electronical portfolio platform which is open to everyone (if the student wishes that) and still can be used when the student has graduated. I’d like to sort out whether we can work with it too for our honours students: www.pathbrite.com. Dr. Sagendorf also referred to an article on reflective thinking by Carol Rodgers: Defining reflection. Some other colleagues talked with honours students, for instance Linda van Wilpen, our chairman of the HU Honours Association (HUH): ‘What I have learned today are new ways of creating value. HUH is mainly focused on the social activities and can learn a lot about community service. I have made valuable contacts this afternoon, so there is going to be some work in progress for our association.’ Carien Touwen went to a conversation with Professor Deb Bennett-Woods, director of the Center for Ethics and Leadership in the Health Profession. This is a unique concept in health education, allowing faculty and workfield to relate in a professional manner from an academic outlook. The Center generates its own revenues via consultancy and training. Unlike commercial consultants in health care, the Center works with hospitals and health professionals on the basis of mutual benefit. With knowledge and experience gained through working in the field and dealing with every day issues around ethics in health care, faculty staff improve education in their own department and gain input for research. The business model of commercial consultancy and training enables the Center to decide on how the money is spent, thus creating more space to operate than in the regular educational system. Professor Deb Bennett-Woods views the Center as a vehicle to learn how to outsource teaching contracts within the regulated university structure. Furthermore, the flexibility of the Center makes it possible to more quickly and adequately deal with changes in society and health in particular. Thus, preparing students better for the world they have to work and live in. In the evening some of our group had supper with the members of the Sirius Network. Interesting conversations with like-minded people with a passion for education. Had a blast with my colleagues from other Dutch universities!

Foto: Dorine Tamis, HU

Bron: https://huhonoursblog.wordpress.com/ 6

University of Colorado in Boulder Door: Marieke van Haaren, Universiteit Leiden Gesproken met: Dr. Daniel Jones van het Honors Residential Academic Program en studenten Studentleadership Op maandag waren er twee werkbezoeken gepland bij de University of Colorado in Boulder, een echte studentenstad vlakbij Denver. We reden met acht mensen van vier universiteiten naar Boulder en werden daar als eerste ontvangen door Dr. Daniel Jones van het Honors Residential Academic Program (honors RAP). Zie: http://hrap.colorado.edu/ Dit is een honoursprogramma met een eigen residentie (huizen), waar de studenten wonen én hun honoursvakken volgen, de living-learning community. De 330 studenten zijn verdeeld in flocks en ouderejaars HRAP-studenten zijn de flock-leaders; zij hebben een behoorlijk budget om leuke activiteiten te organiseren voor de studenten, zoals samen pizza eten en pompoenen snijden voor het jaarlijkse Halloweenfeest. Studentleadership is een belangrijke factor in het programma, want er is veel ruimte om de behoeften, ideeën en talenten van studenten te benutten.

Na een lunch in het centrum van Boulder, waren we ’s middags te gast bij het McNeill Program van CU Denver: a multicultural learning community that supports student's academic, personal and professional development. Zie http://www.colorado.edu/sasc/mcneill In dit programma worden eerste-generatie studenten geholpen om zich zo snel mogelijk thuis te voelen op de universiteit, een omgeving die voor hen geheel nieuw en onbekend is en waar zij de gebruiken niet kennen. In een uitgebreid oriëntatieprogramma en daarna in Co-seminars, courses in Engels, wiskunde en schrijven, en in de zogenoemde Power-hours leren de studenten wat zij nodig hebben om succesvol te studeren, en dat werkt. De twee aanwezige studenten, beiden met een Spaanstalige achtergrond, spraken van de home-base die zij in McNeill hadden gevonden en waar zij zeer dankbaar voor waren. Beide studenten werken nu voor het McNeill Program en zij waren vol lof over de kansen die ze hadden gekregen waardoor zij nu mooie stages kunnen doen en hoogstaande masterprogramma’s kunnen volgen.

7

Colorado Department of Higher Education Door: Caroline Maessen, Hogeschool Utrecht Gesproken met: Inta Morris, Chief Advocacy and Outreach Officer en Dawn Taylor Owens, Executive Director of College In Colorado

Inta Morris gave us an overview of the types of education in Colorado: • public institutions (e.g. unversity of Colorado Denver and Boulder and community colleges), • private accredited, both not for profit (university of Denver and Regis University) and for profit; • private occupational schools (2 years or less, certificates. E.g. School for massage). The main difference between American and Dutch education is how it is financed. In Colorado, tuition is very high and students themselves are responsible for the funding. Often their families help, but they may also apply for all sorts of financial aid. As Dawn Taylor Owens put it: “if you search well, you can find scholarships for colored, red-haired or even if you make a dress out of duct tape for your final project.” Inta stressed that the budget for education is very small and constantly under pressure. “People in Colorado with their wild west mentality don’t like to pay taxes.” Especially at this time, since today the elections are being held. The present governor reserved a hundred million dollars extra for education. If the Republicans win, everything could (and will) be different again… Involvement Other things they shared were very recognizable, like the fact that institutions don’t like state involvement, except when they have a bag full of money, the effect of accreditations and discussions on performance contracts and whether they are useful. Until now, the latter aren’t making any difference in the number of degrees, student success or the attraction of Latinos and other minorities. They spend most of their effort on reducing the achievement gap with programs for teaching English to not-native speakers in elementary school and programs to help ethnic minorities to find their way to college. It is Dawn’s task to convince minority groups, especially the large population of Hispanics, to go to college. She shared some interesting anecdotes with us, like the one time she met a girl who defended her mother’s job as a maid. “It is a noble job to clean other people’s houses, she argued.” Dawn responded: “Of course, there is nothing wrong with that, but I’d like you to go home and ask your mother whether that is what she wants for you”. A few weeks later Dawn received an e-mail from the girl stating that she and her mother had had the best talk ever. It appeared that the girl now understood that her mother assumed that her daughter knew that she worked so hard to give her daughter an opportunity for a better life. One of the arguments Dawn uses often, is to show how relatively small the investment may be (students have an average debt of 20.000 dollars after graduation), compared to what it brings students later on in life (1 million dollars more earnings over a lifetime because of better jobs). She uses visualisations of their future to show high school students why they should attend college. “Take a look, this is the barrel that you will drive when you start working after high school and this is the car you can afford with a job after college.

8

Same with shoes or housing.” This seems to work rather well. It makes me wonder what will happen if we start visualizing the future with our honours students? Bron: https://huhonoursblog.wordpress.com/

9

Colorado Community College System & Community College of Aurora’s Colorado Film School Door: Rein Kamphuis, Hogeschool Utrecht en Frits Sieswerda, Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Gesproken met: Dr. Jerry Migler, Vice President for Academic Affairs, 3 faculty members of the Colorado Community College State Faculty Advisory Council: Jo Ann Beine of Arapahoe Community College, Candace Garrod of Red Rocks Community College en Jay Stretcher of Morgan Community College en Frederic Lahey, director & founder of the Colorado Film School. Rein Kamphuis: Vanmiddag met een groep van 15 naar Colorado Comunity College System geweest. We werden ontvangen door een afvaardiging van 6 medewerkers. Na een korte intro konden we vragen stellen. Het onderwijssysteem is bij ons niet zo bekend; ze leiden op voor een Associate Degree of voor een certificaat, maar mensen kunnen ook inschrijven voor een losse cursus en verder niets. Excellentie speelt geen belangrijke rol. Weinig studenten tonen interesse hiervoor. Verder is er sprake van open access; iedereen die zich inschrijft en aan de minimumeisen voldoet, wordt ook toegelaten. In aansluiting op het ochtendprogramma (bezoek aan Colorado Department of Higher Education), hebben we ook hier gesproken over targets en contracts. Die kennen ze nog niet, maar staan er wel aan te komen. Daarna hebben we een bezoek gebracht aan de Film School, onderdeel van de community college. Dit was heel interessant, alle faciliteiten voor het maken van films zijn aanwezig en ook van de beste kwaliteit. Zware Apple computers voor video editing, een 10 Gb netwerk, enorm veel storage, ultra HD. Frederic Lahey, de directeur en stichter van de Colorado Film School, leidde ons rond en sprak met veel enthousiasme. Echt alles tot complete studio. Bron: http://hu-fnt.blogspot.nl/

Frits Sieswerda: Het bezoek aan de Film School was één en al inspiratie. Een school met een verhaal, waarbij het verhaal kunnen begrijpen, vertellen en vervolgens kunnen verbeelden, door de gehele opleiding loopt. Door een gepassioneerde schoolleider werden we rondgeleid en werd ons het verhaal verteld van de school. Studenten gaan door het vuur om de beste filmproductie te maken en deze te presenteren op maandelijkse presentatieavonden. Studenten doen ervaring op in de praktijk en doen dit onder andere in Hollywood, New York en op vele andere plekken in de V.S. De Film School is dan ook een nationaal vermaarde school. 10

Geïnspireerd werd ik door het verhaal dat het niet uit maakt of je wordt opgeleid tot cameraoperator, editor, regisseur of scriptschrijver. Iedereen moet het verhaal kunnen vertellen en hier betekenis aan kunnen geven zodat ze beter begrijpen waar ze mee bezig zijn. Waarom film je dit? Wat is de betekenis hiervan? Hoe kun je dit zo goed mogelijk in beeld brengen? Why, how en what lijkt hier tot in alle nerven van de school te zijn doorgedrongen. Meer informatie over de Film school is te vinden op: http://www.coloradofilmschool.net/

Artikel in nieuwsbrief van Community College of Aurora Ons bezoek aan de Colorado Film School is ook in Denver niet onopgemerkt gebleven. In de nieuwsbrief van de Community College of Aurora is een artikel gewijd aan dit bezoek (op pagina 5): http://www.ccaurora.edu/sites/default/files/cca_files/file/News%20and%20Events/InterComs/november20 14intercom.pdf

11

University Honors and Leadership Program, University of Colorado Door: Kenneth van Rijsbergen, Hogeschool Utrecht en Sven Balfoort, Universiteit Leiden Gesproken met: Phyllis Chaney, Program Coordinator UHL, Steven G. Medema, Ph.D., Director UHL, Georg Gadow, Ph.D., Associate Director for Leadership Studies en studenten van het UHL Program Kenneth van Rijsbergen: Dinsdag gingen wij naar de University of Colorado. Hier kregen wij een kijkje in het honoursprogramma van de CU: het University Honors and Leadership Program (UHL). Het University Honors and Leadership Program is in feite in twee tracks gedeeld waaruit de studenten moeten kiezen: Onderzoek en Leiderschap. Dit programma is universiteitsbreed, dus studenten van alle faculteiten zitten bij elkaar om lessen te volgen en projecten te doen. De vakken zijn afhankelijk van de track, maar er zijn ook interdisciplinaire vakken zoals het vak "politics & biology". Per jaar zijn er tussen de 150 en 170 aanmeldingen, ongeveer 75 potentiële deelnemers krijgen een interview en 40 hiervan worden er uiteindelijk aangenomen. Bij de selectieprocedure wordt er deels gekeken naar de resultaten van de ACT test (soort cijferlijst van de middelbare school). Maar het kan zijn dat iemand met een lage ACT score wel aangenomen wordt en iemand met een hoge ACT score niet wordt aangenomen. Dit is omdat middelbare scholen heel erg kunnen verschillen, vooral scholen van andere staten. Er wordt daarom voornamelijk gekeken naar het essay wat door de student geschreven is. Dit resulteert erin dat de klassen niet groter zijn dan 20 man (normaal zijn het er 70). Hierdoor kunnen studenten intensiever te werk gaan en beter les krijgen. Omdat de studenten binnen dit honoursprogramma kritisch leren werken en denken, is het ook niet vreemd dat er meestal uit enquêtes blijkt dat studenten sneller ontevreden zijn met de manier waarop sommige colleges gegeven worden. Dit is meestal afhankelijk van de manier waarop de docent lesgeeft. Niet alle docenten komen in aanmerking voor het lesgeven aan de UHL-studenten, docenten moeten zich aanmelden, hoewel dit meestal gebeurt op uitnodiging of aanbeveling. Het grootste voordeel voor de docenten is dan ook dat ze intensiever te werk kunnen met een compacte groep (ijverige) studenten. Studenten die meedoen aan het UHL krijgen een scholarship (beurs) van $2000 per jaar. Het jaarlijkse lesgeld van de University of Colorado is ongeveer $8000 per jaar. Een dergelijk scholarship is voor sommige studenten daarom wel erg aantrekkelijk. Leiderschap Steven Medema zei het volgende over leiderschap: "We can't teach how to be a leader, leadership is something natural. But we can give one the tools used for leadership." Verder zeiden ze dat leiderschap vooral het plezierig, efficiënt en respectvol kunnen samenwerken met je omgeving inhoudt en niet alleen maar kunnen managen. Een andere interessante filosofie van de docenten is dat ze toch erg vaak de fout leggen bij de teamleider als een team een project niet succesvol afrondt. Dit is natuurlijk omdat deze leider niet alleen verantwoordelijk is voor de distributie van het werk, maar ook omdat hij bij problemen de groep te hulp moet schieten met het bedenken van mogelijke oplossingen. Wel is het zo dat als een groep het project niet succesvol afrondt, er niet per se een onvoldoende volgt voor het project, want het (hoofd)doel is om de studenten te laten leren en meestal hebben ze toch wel iets geleerd. Ook falen ‘ervaren’ is volgens de docenten van belang, 12

want volgens hen worden studenten in Amerika tijdens het middelbaar onderwijs te weinig hiermee geconfronteerd.

Community De UHL studenten maken onderdeel uit van een hechte community. De studenten hebben een eigen verdieping in een dorm. De studenten kunnen zelf kiezen of ze op deze ‘exclusieve’ verdieping willen verblijven, of dat ze gewoon bij de andere studenten willen wonen. Ook hebben de honoursstudenten een soort clubhuisje dat op de campus van de universiteit staat. Studenten komen hier samen om te relaxen en ook om rustig te kunnen werken, dit stimuleert de studenten weer om elkaar te leren kennen en samen te werken. Naar de mening van de studenten helpt dit ze heel erg om gemotiveerd en gedreven te blijven en zo de rest van hun UHL-programma af te maken. De studenten hebben wij uiteraard ook nog gesproken. De reden dat zij kozen voor het programma was vooral omdat zij de reguliere opleiding te saai vonden of dat hun huidige opleiding te weinig uitdaging bood. Ook vonden zij het erg interessant om projecten te doen met studenten van andere disciplines, deze studenten denken mogelijk op een andere Foto: Carien J. Touwen, HU Honours manier over problemen dan dat zij zelf doen. Hoewel in sommige gevallen, bij een te grote kloof tussen studierichting en onderwerp van het project, de student wel eens een rol krijgt puur en alleen voor het verdelen van de werklast. Bron: http://hu-fnt.blogspot.nl/ Sven Balfoort: Een eye-opener voor mij was de manier waarop ze omgaan met de selectie van de honoursstudenten. Ze maken bij de brievenselectie gebruik van eigen ouderejaars honoursstudenten. Het idee achter deze methode is, dat je als student exact weet wat het programma inhoudt en daarom goed kunt beoordelen of een student aan het profiel voldoet. Een andere best practice die ik opgedaan heb, is de manier waarop studenten worden geïnterviewd. Vooral de vraag “Welk boek heb je het laatst gelezen en waarom?” blijkt een goede indicator te zijn van een student die meer wil en meer kan.

13

Gesprek met Ken Wilber, Writer, philosopher and public speaker Door: Hedwigh Verbruggen-Letty, Hogeschool Utrecht (met dank aan David Kubovsky, student Hogeschool van Amsterdam) Teachers, project leaders, experts and students from Holland met the author and philosopher Ken Wilber to get inspiration for innovative (honors) education. A dialogue took place about how students can be supported to go from ego- to an ethnocentric worldview (blue/orange in terms of “spiral dynamics”) to a world/cosmocentric stage of development (yellow/green in terms of “spiral dynamics”). Also, how a matching educational context (lower left in the “AQAL model”) would look like, was part of the conversation.

Why do we educate? Ken mentioned that the first things you have to be clear about in an educational system is its purpose. Why do you educate in the first place? Education is usually information that one generation thinks is important and passes on to the next generation; also known as “culturally reproducing”. This is no longer effective though. In the last decade or two, possibilities for passing on knowledge have increased dramatically. This comes from changed views of human potential, capacities and skills that are dramatically larger than anything that we have had previously. Therefore, also what education can do, has expanded. We have to ask ourselves again: what is a fully educated person? What does humanity need to be fully involved human beings? At this point we have to start making decisions about what part of dimensions of human beings we want to activate and pass on. In this regard the integral model expands possibilities. Multiple intelligences In the last 20 to 30 years, education consisted largely of two intelligences, cognitive and linguistic; therefore it covers almost nothing compared to what can be covered. With Gardner’s research on multiple intelligences we know this. Several dozens of models tend to focus on just one or two dimensions. An 14

integral theory, however, looks at all of the different multiple intelligences. The next step would be to take all of those and put them on psychograph: cognitive, emotional, interpersonal, moral, spiritual, math, musical, kinesthetic. Than choose about five that you focus on in education. A few of these are especially important. Emotional intelligence is proven to be a much greater predictor of business success than cognitive intelligence. And spiritual intelligence is important, that’s where all growth stems from. It’s about questions: what are my values, what do I feel I can offer to the world, what matters most to me? We do not train students how to answer that question. And research shows we should. Recently, an understanding that human beings have these multiple intelligences has developed. Earlier, if somebody was not cognitively intelligent he was considered as not very intelligent. But actually, this person could be slow cognitively but a musical genius, all of that would be ignored. We have to start educating the whole of a human being, e.g. of humanity. To a global worldview For the first time in human history all of the major issues are global. This means that no major problem can be cured anymore by one single nation. Global problems require to think globally. For example, global terrorism has to be dealt with by every nation. The same applies to the global market financial meltdown. It just will not do the job. One thing we do not pay enough attention to in education is global thinking. Yet we cannot solve the major problems in the world if we don’t think globally, so from a worldcentric stage of development. We need to produce an educated class that can think in those terms. Make students aware of their questions Part of the difficulty is that you “cannot talk somebody into” moving to a higher level of development. It is the actual nature of growth that you “live in a certain level”, experience limitations and then start to get frustrated and confused. Only in the right supportive context the learning will start. There is no way to rush learning. It has to come from the inside. That does not mean you cannot do something. The best thing education can do is make students aware of the questions they have by exposing them to areas in which their level of development does not yet have the answers.

Foto: Dorine Tamis, HU

Introduce students to a wider range of topics and level of awareness More and more societies have educational systems that address a broader range of topics, such as sustainability and the accelerating, increasing complexity of the world. Students need to take steps beyond their own focal point of expertise. The hyper complex world we live in, takes a hyper complex level of awareness. Education has to help with developing this. There are many models of development out there that present all kinds of practices, exercises and systems that help individual moving through stages. 15

Real transitions start as small initiatives within or outside the current system There is no simple rule book for transitional change. You need a certain context to implement change. New approaches are hard, frustrating and irritating. Usually, if you are trying to introduce something new, there will always be (old) forces pushing you back. They don’t understand what you’re doing. They think you’re mad. Then, individuals go out and start their own version. But creating new realities within the system would be more effective than eliminating the system. We have to do something NOW Each day that we wait now, is a day that we continue to cripple our children, by not producing fully engaged humans and educating so little of their full potentials. We know so much more now! All we need to know is available. Now we have to put it all together and take our responsibility. We have to teach our children to be better than the teacher. If a teacher does not have a student that in some way exceeds the teacher, then the teacher has failed.

NB. Dit is een verkorte versie van het verslag. Bron: http://hedwigh.blogspot.nl/2014/11/education-for-world-in-transition.html

16

Center for Community Engagement & Service Learning, University of Denver Door: Rein Kamphuis, Hogeschool Utrecht en Ron Weerheijm, Hogeschool Rotterdam Gesproken met: Cara Marie DiEnno, Associate Director Center for Community Engagement & Service Learning Rein Kamphuis: We hebben met een grote groep een bezoek gebracht aan de University of Denver, afdeling CCESL (Center for Community Engagement and Service Learning). Service learning kun je omschrijven als het uitvoeren van projecten t.b.v. de lokale gemeenschap. Als voorbeeld gaven ze een onderzoek naar de kwaliteit van oppervlaktewater. De projecten worden uitgevoerd voor de non-profit sector, maar soms ook voor het kleinbedrijf. Als voorbeeld werd genoemd: het helpen met het opzetten van een businessplan voor een klein restaurant. De implementatie in het curiculum is als volgt: de service learning projecten maken deel uit van een vak. Niet elk vak heeft een service learning component. Als dat wel het geval is, dan is het ook verplicht om het uit te voeren. Er moet een academisch component in het service learning deel zitten. De omvang in uren is variabel, de kwaliteit wordt bewaakt door de faculteiten zelf. We krijgen de bestpractices, de do's en dont's nog opgestuurd. Wellicht iets om ook bij ICT een proef mee te doen? Ik ben er wel enthousiast over geraakt en zie wel mogelijkheden. Bron: http://hu-fnt.blogspot.nl/ Ron Weerheijm: Service Learning. Dit was afgelopen week onderling een topic. Om twee redenen, de eerste is dat het doen van projecten in en met de community (subtitel is vaak: Community Engagement) een groeiend fenomeen is. Misschien ontstaan uit een gevoel van privilege, maar nu een behoorlijk volwassen onderdeel van studeren. Niet verplicht, maar wel goed ontwikkeld. Of, de tweede reden, zoals verwoord in een mooie ronkende zin van University of Denver: “Enhance academic learning through reciprocal relationships with communities that offer opportunities to advance critical thinking, develop civic skills, and address public problems.” Je moet bij het lezen ook goed de volgorde in de gaten hebben van de gekozen woorden: voorop staat het academische leren, daarna de rest. Onze gesprekken gingen dan ook over hoe wij dat doen met ons projectonderwijs, met een externe opdrachtgever. Mooie opgave, betrokken opdrachtgever (klein-profit of non-profit), maar welke focus hebben we daarbij? Staat bij ons ‘praktijkgericht onderzoek’ voorop? Of kijken we toch meer naar het oplossen van het vraagstuk? En: als onderzoek voorop staat, zijn de studenten dan voldoende geëquipeerd? En starten we met het idee dat ‘onderzoek’ het enige middel is om een vraagstuk op een verantwoorde wijze op te lossen of daarover te adviseren? Voeren we dat onderzoek dan ook uit op de goede manier, beginnen we daar vroeg genoeg mee op onze H van HBO? Het idee dat onderzoek, kennisontwikkeling en praktijk in een bepaalde verhouding staan, dat daar ook andere skills voor nodig zijn (zie die ronkende zin) en dat we dat niet als ‘leerlijn’, maar als bodem voor ons onderwijs zouden moeten inzetten, levert ons nog een weg te gaan op. Vraagt ook veel van onszelf, laten we wel wezen. Bron: http://innovators010.wordpress.com/

17

Foto’s: Carien J. Touwen, HU Honours

18

University of Colorado Denver Alternative Breaks Advisor Door: Caroline Maessen, Hogeschool Utrecht Gesproken met: Megan J. Frewaldt, Assistant Director of Student Life for Community Engagement Megan J. Frewaldt enlighted us on the University of Colorado Denver’s approach to community engagement and service learning. She was accompanied by two of her work students: Adam, community engagement assistant and Ash, graduate assistant. They have different kinds of programs where students can volunteer in community services. For example, students lead one or two week trips with small groups (8-10 students) to help in community projects, either in the U.S. or abroad (e.g. Guatemala). The leading student is trained in leading such an group. This is an approach to talent development. They also support faculty whenever a class needs volunteering opportunities. In the pre-healthcare track they provide contacts for first-years for what we would call short-term community internships. In order to guarantee a degree of quality, they established a definition of service learning with principles that courses must meet to be acknowledged as ‘service learning course’. Students may have various reasons to apply for community service. Sometimes (as the pre-health track mentioned above) it is obligatory, but many students do this to build up their resume. A volunteer fair is organized with mainly non-profit organizations, where students can meet up with interesting project partners. CU of Denver has a relatively large population of minorities (mainly Latinos) and funding is a big problem for them. Not only for their tuition fees, but also for food and shelter. A lot of students are homeless. Therefore, the student affairs department has a donation based food pantry that students can use once a week up to a certain number of items. In Denver, the rental market for housing is pricy and since the 2007 housing crises it has been taken over by professionals that sold their houses and moved into rentals. The result is that students end up on the streets. As a result of the above, students often are intrinsically motivated to engage in community service. They understand the problems because they have been in similar situations themselves. Students want to go back to their old neighborhoods to help. This is quite different to the CU Boulder’s student population. Their community service is more based on charity and philanthropy. The model CU Denver uses for community service learning is derived from North Western University’s model of ‘asset based community development’. Starting points are assets and strengths instead of deficits. In their approach they invest a lot of time on learning students about social justice. In a systemic way of thinking they learn about power, privileges and oppression. The service based pedagogy is one of critical thinking and reflection. The community service is also based on collaboration and reciprocal engagement. Both the student groups and the community enter a project as equals and create solutions together. It emphasizes sustainability as in prolongation after the students have left the community.

19

Community service learning helps students to empower. They are quite enthusiastic and everyone has his talents. Service learning provides the opportunities to further develop a community mind-set in that they are urged to engage in a bias free approach. In summary, there are two sides of community service learning. On the one hand, the development of the community based on co-creation and equality and on the other hand, the development of the self and self-identity. Community service learning is one of the ways CU Denver embodies experiential learning. In their view, experiential learning is “everything you learn outside the traditional classroom and contributes to academic knowledge.” As examples they mention research projects, internships and service learning. From these, the volunteering projects and student breaks are organized by the Community Service Learning Center as part of Student Affairs. The undergraduate research projects and internships are on the side of Academic Affairs and are organized by the Experiential Learning Center. They have the ambition to work more closely together, for example on standardized training programs for faculty and students.

Foto: Sylvia Erlings, HR

Bron: https://huhonoursblog.wordpress.com/

20

Gesprek met Ron Tzur, Professor (math education), School of Education and Human Development, University of Colorado Door: Herry In den Bosch, Hogeschool Utrecht We paid a visit to Ron Tzur of the University of Colorado. He was an evaluator of the project “Bright Idea”. The basic idea of the project was to treat all children in a class as if they were gifted by creating an environment in which they can behave as being gifted. “The results were amazing.” If you treat kids as gifted they begin to behave as gifted, also the kids from underrepresented groups. The most important outcomes are that kids learn and that teachers are happier.

Teachers undergo regular and intensive training, energizing their profession and their classrooms by weaving together teaching strategies based on the work of national education experts. In this way, the knowledge, skills and disposition of teachers change so they believe children can learn. After training, Bright Ideateachers are asked to design a curriculum customized for their classrooms. In short: Theory (change the philosophy of teachers), planning and practice and thereby designing a new instruction. Ron Tzur: “Stop thinking in deficiency. Never give up on any child. Then the children never give up on themselves. I have a true belief!” Learn more about this project. Bron: https://huhonoursblog.wordpress.com/

21

BIJLAGEN 1. PROGRAMMA SIRIUS STUDIEREIS – DENVER

3 NOVEMBER – 5 NOVEMBER, 2014

Maandag 3 november Ochtend & Middag

Werkbezoek aan University of Colorado in Boulder

Middag

Werkbezoek aan Regis University

19:00u – 22.00u

Gezamenlijk Sirius diner en kennismaking

Dinsdag 4 november Ochtend

Werkbezoek aan Colorado Department of Higher Education

Middag

Werkbezoek aan Colorado Community College System & Colorado Film School Werkbezoek aan University Honors and Leadership Program, University of Colorado Werkbezoek aan Ken Wilber

Woensdag 5 november Ochtend

Werkbezoek aan Center for Community Engagement & Service Learning, University of Denver

Middag

Werkbezoek aan University of Colorado Denver Alternative Breaks Advisor Werkbezoek aan Ron Tzur

Avond

Wrap up sessie & afsluiting

Na deze gezamenlijke werkbezoeken hebben de meeste deelnemers vanaf donderdag 6 november deel genomen aan de jaarlijkse conferentie van de NCHC. De deelname aan deze conferentie vond plaats op individuele basis.

22

2. PRESENTATIES VAN NEDERLANDSE INSTELLINGEN OP DE NCHC CONFERENTIE Dutch Didactics: Honours Pedagogy in the Netherlands Friday, November 7, 2014: 9:00 AM-9:50 AM Governor’s Square 12 (Sheraton) In the last four years we discovered that there is a typical Dutch way of teaching for excellence that includes creativity, connections with the field of work and creativity, not just in the content, but most of all in principles and didactics. Suzanne Unck, Utrecht University and Marike Lammers, Saxion University of Applied Sciences What Makes an Honors Program Successful? An Exploration of the Factors that Contribute to Student Satisfaction and Level of Reflection in Honor Education Friday, November 7, 2014: 9:00 AM-9:50 AM DIrector’s Row J (Sheraton) Studies on the factors that support or limit successful honors education are still scarce. The results of this study provide a deeper understanding of the conditions that contribute to effective honors education in the Netherlands. Mark Gellevij, Saxion University of Applied Sciences Predictors of Success: A Cross-Cultural Inquiry Friday, November 7, 2014: 10:00 AM-10:50 AM Governor’s Square 16 (Sheraton) This combined panel from the Netherlands and the United States examines predictors of college success. At Rotterdam UAS a variety of predictors are examined while Loyola University New Orleans compares the success of students admitted to the university with similar GPAs and standardized test scores. Ron Weerheijm, Rotterdam University of Applied Sciences and Naomi Yavneh Klos, Loyola University New Orleans Learning from Blogs in an International Blended Honours Course. Friday, November 7, 2014: 11:00 AM-11:50 AM Governor’s Square 15 (Sheraton) Students in a blended international (USA and the Netherlands) honours course got assignments for a Blog. The presentation is about the nature and depth of students’ reflective learning as well as the interaction between the students in the Blogs. Ingrid Schutte, Hanze University of Applied Sciences and Marca V.C. Wolfensberger, Hanze University of Applied Sciences Faculty Development for Honors - Going Global! Friday, November 7, 2014: 12:00 PM-12:50 PM Director’s Row E (Sheraton) Faculty from the USA and the Netherlands teaching honors course share a common honors pedagogy: offering bounded freedom, creating community, and enhancing academic competence. Would it be worthwhile creating an international honors faculty and teacher exchange? Can we describe honors pedagogy as a signature pedagogy? Marca V.C. Wolfensberger, Hanze University of Applied Sciences In Search of the Perfect Evaluation Tool: Discussing Merits and Cons of Different Peer Review Models Friday, November 7, 2014: 1:00 PM-1:50 PM Governor’s Square 17 (Sheraton) How to best evaluate an honors programme? Four insitutions have experimented with different forms of peer reviews in order to gain valuable insights on how to better their own program. The session wil focus on the structure and meaning of the peer reviews and discuss the outcomes with the audience. 23

Barbara Marx, Delft University of Technology, Hanny Elzinga, University of Groningen and Marieke van Haaren, Leiden University What Makes an Honors Teacher a Good Honors Teacher Friday, November 7, 2014: 1:00 PM-1:50 PM Governor’s Square 9 (Sheraton) Honors programs require different teaching competencies. To indicate factors that are important in honors teaching, students are asked what makes their best honors teacher that good. Based on these factors and literature study, these teachers are observed. This research led to a list of competencies for good honors teachers. Jolise 't Mannetje, Saxion University of Applied Sciences and Mark Gellevij, Saxion University of Applied Sciences Idea Exchange/Breakfast Saturday, November 8, 2014: 8:30 AM-9:15 AM Plaza B, C, E, and F (Sheraton) The Many Ways to Excel Students have different ideas about excellence. The Hogeschool van Amsterdam/Amsterdam University of Applied Sciences uses a YoungWorks excellence profile. This presentation highlights the general results of internal research and shows how to motivate students to excel. Irena van Nynatten - Janikowska , Hogeschool van Amsterdam University of Applied Sciences A Contribution to Reflective Resilience in Banking and Hospitals Saturday, November 8, 2014: 10:00 AM-10:50 AM Plaza 1 (Sheraton) Combining the insights of both security management and the Honours Programme, the PhD project aims to research whether security managers can develop an awareness to make predictive incident indicators explicit and choose consciously to make use of these predictive indicators from individual level, to organization and branch level. Trijntje Van Dyk, Saxion University of Applied Sciences

24

3. DEELNEMERS SIRIUS STUDIEREIS DENVER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42

Instelling Hogeschool Rotterdam Hogeschool Rotterdam Hogeschool Rotterdam Hogeschool Rotterdam Saxion Hogescholen Saxion Hogescholen Saxion Hogescholen Hogeschool van Amsterdam

Hogeschool van Amsterdam Hogeschool van Amsterdam Universiteit Leiden Universiteit Leiden Universiteit Leiden Universiteit Groningen Universiteit Groningen Technische Universiteit Delft Technische Universiteit Delft Maastricht University Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hogeschool Utrecht Hanzehogeschool Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Hogeschool Arnhem Nijmegen Hogeschool Arnhem Nijmegen Hogeschool Arnhem Nijmegen Interstedelijk Studenten Overleg Hogeschool Windesheim Hogeschool Windesheim Albeda/Zadkine Techniek & Technology College, CIV 43 Proces en Maintenance Regio Rijnmond Centrum voor Innovatief Vakmanschap Oost-Nederland 44 (CIVON) Centrum voor Innovatief Vakmanschap Oost-Nederland 45 (CIVON)

Naam Ron Weerheijm Erwin van Braam Ernst Phaff Sylvia Erlings Marike Lammers Mark Gellevij Trijntje van Dijk Irena van Nynatten--Janikowska David Kubovsky Tom Molenaar Marieke van Haaren Eline Bergijk Sven Balfoort Hanny Elzinga Marieke Blaauw Barbara Marx Brenda Hooiveld Ellen Bastiaens Suzanne Unck Agnes Mijnhout Annelies Riteco Carien Touwen Dorine Tamis Myrian van Koolbergen Linda van Wilpen Alexander Hustinx Kenneth van Rijsbergen Robert de Bruijn Caroline Maessen Herry In den Bosch Rein Kamphuis Hedwigh Verbruggen Marca Wolfensberger Frits Sieswerda Nants Schilstra Oege Reitsma Sandra Mos Beatrijs Linford Marieke Isendam Yvonne Rouwhorst Josephine Woltman Elpers Tineke Kingma Harry van der Voorn Kees Nieuwenhuijse Maurice Velthorst

25

46 ROC van Amsterdam, Art & Entertainment College 47 Sirius Programma

Marga Douma Ayla Murad

4. CONTACTPERSONEN DENVER Instelling Regis University

Naam J. Thomas Howe, Ph.D., Interim Director Honours Program

Contactgegevens E: [email protected] T: +1-303-458-4900

University of Colorado in Boulder

Dr. Daniel Jones, Honors Residential Academic Program

E: [email protected] T: +1-303-492-5884

Colorado Department of Higher Education

Inta Morris, Chief Advocacy and Outreach Officer Dawn Taylor Owens, Executive Director of College In Colorado


Colorado Community College System & Community College of Aurora’s Colorado Film School

Contact via Joe Marquez, Manager of Communications


University Honors and Leadership Program, University of Colorado

Phyllis Chaney, Program Coordinator UHL Steven G. Medema, Ph.D., Director UHL


Ken Wilber, writer, philosopher and public speaker

Website: http://www.kenwilber.com/home/landing/index.html

Center for Community Engagement & Service Learning, University of Denver

Cara Marie Dienno, Associate Director Center for Community Engagement & Service Learning


University of Colorado Denver Alternative Breaks Advisor

Megan J. Frewaldt, Assistant Director of Student Life for Community Engagement




26

School of Education and Human Development, University of Colorado

Ron Tzur, Professor Math Education


Links en contactgegevens http://www.eva-amsterdam.nl/alumni-network-focus-on-students/ http://huhonoursblog.wordpress.com http://innovators010.wordpress.com http://hu-fnt.blogspot.nl www.siriusprogramma.nl December 2014 Het reisverslag is gemaakt door Ayla Murad, projectleider Sirius Programma po-vo. Met dank aan de bijdragen van Suzanne Unck, Marieke van Haaren, Caroline Maessen, Rein Kamphuis, Frits Sieswerda, Kenneth van Rijsbergen, Sven Balfoort, Hedwigh Verbruggen-Letty, David Kubovsky, Ron Weerheijm, Herry In den Bosch, Carien Touwen en Sylvia Erlings. Veel dank gaat ook uit naar andere deelnemers die een verslag hebben geleverd. Helaas was het niet mogelijk om alle informatie in dit verslag mee te nemen, we verwijzen graag naar bovengenoemde websites voor meer verslagen. Het verslag is te vinden op de Sirius website: www.siriusprogramma.nl

27

The Thrill of the Climb

Recommend Documents