Terugblik Netwerkbijeenkomsten Cultuurhistorie Zuidoost Fryslân
Terugblik Netwerkbijeenkomsten Cultuurhistorie Zuidoost Fryslân
Voorwoord Zuidoost-Fryslân. Een schitterend gebied met een rijke historie. Steeds meer Nederlanders ontdekken dit deel van de provincie. En ook de vele buitenlandse gasten genieten van de prachtige natuur, de afwisselende landschappen en de gastvrijheid van de mensen. De interesse in de cultuurhistorische betekenis van het gebied groeide sterk. Er valt dan ook veel te beleven. Oude paden zijn herontdekt, de landweren en de Friese Waterlinie als verdedigingswerken doen nu als trekpleister voor de toerist hun werk, de turfroute herinnert aan de verveningen in de vorige eeuwen. En ook was er een periode van adellijke bloei met aanzienlijke adellijke bezittingen, nu nog steeds herkenbaar in de aanwezige landgoederen. Die belangstelling komt niet zomaar. Provincie, gemeenten, de Fryske Academie, Tresoar en veel andere instellingen en personen , die de streek een warm hart toedragen, hebben er hard aan getrokken. Musea met de mooiste exposities, veel aandacht voor verbonden kunst en cultuur. En natuurlijk de netwerkavonden met aandacht voor cultuurhistorische thema’s. Ze voorzien in een behoefte gezien de toenemende belangstelling. Een signaal dat pleit voor continuering! Kortom, we hebben al veel bereikt en wat mooi is we zitten nog vol ambities en goede plannen. Ik heb het vertrouwen dat we ook die samen in daden gaan omzetten. Dit boek zal daarvoor zeker nieuw elan en inspiratie geven. Ties Zweers, Bestuurlijk trekker Cultuurhistorie gebiedsplatform Zuidoost Fryslân
Inhoudsopgave Geert Lantinga Ties Zweers
6 7
Netwerkbijeenkomst 2007 HIP Zuidoost Fryslân Even bellen met E-Tsjerke Buurtschoppen in Oosterwolde Van stoffige foto’s tot modern dorpsarchief Behoud Stellingwerfse Bomen Rendierjagers langs het Jabikspaad Kloosterpadroute Dokkum – Smalle Ee De Friese Waterlinie Collage netwerkbijeenkomst 2007 Ansichtkaarten
9 10 12 14 16 18 19 20 21 22 23
Netwerkbijeenkomst 2008 De schat van Tinco Martinus Oostenburgschool behandelt alle facetten van cultureel erfgoed Samenwerkende Musea Zuidoost Fryslân Oude Paden Nieuwe Wegen Streek in beeld Boek: Banjeren 2008 Ansichtkaarten Netwerkavond 2009 Dorpsgids Beetsterzwaag
25 26 28 29 30 31 32 33 35 36
Netwerkavond 2010 Cultuurhistorie binnen Heerenveen leeft Turven uit het oosten Boek: Wat West Is Dorpsgidsen op pad in Zuidoost Fryslân Dr. Siebenga De Canon van Smallingerland Begraafplaatsen in het groen
37 38 40 41 42 43 44 45
Netwerkbijeenkomst 2011 Het Pauperpad Oude waterwegen weer actueel Rinsemajaar in Museum Dr8888
46 47 49 50
Netwerkavond 2012 In de voetsporen van de Oranjes Dokumintaasjesintrum JSH Boek: Jarig van der Wielen grondlegger Nederlandse Volkshogescholen Stichting Werkgroep Oud-Heerenveen Ansichtkaart
51 52 54 55 56 57
Netwerkavond 2013 Keunstwurk brengt cultuur vooruit Boek: Bij de bek af Ansichtkaarten
59 60 62 63 65 66
Colofon Studenten NHL Hogeschool in beeld
Geert Lantinga
Het speerpunt cultuurhistorie Na ruim zeven jaar zit het erop voor Geert Lantinga. Met veel plezier heeft hij als themalid Cultuur, Cultuurhistorie en Taal zitting gehad in het Gebiedsplatform Zuidoost Friesland . Hij zegt: “De cultuurhistorie naar de mensen brengen en er veel waardering voor terugkrijgen, dat is fantastisch.” Functies en werkzaamheden Geert Lantinga studeerde aan de hogere tuinbouwschool in Frederiksoord en was tijdens zijn werkzame leven binnen de Provincie Fryslân de eerste medewerker met een groene opleiding. De laatste 25 jaar die hij bij de Provincie werkte, was hij uitvoerend secretaris van de commissie die zich bezig hield met de gas- en zoutwinning in Fryslân. Op 61-jarige leeftijd stopte hij hiermee, maar is daarna op een andere wijze door blijven gaan. Het feit dat hij 25 jaar voorzitter is geweest van de Vereniginging Historie Weststellingwerf e.o. mag als bewijs gelden voor zijn liefde voor
de streekhistorie. Geert werd zeven jaar geleden gevraagd zitting te nemen in het gebiedsplatform, waar hij tot op heden geen spijt van heeft gehad. Begin van de netwerkavonden Tijdens een overleg tussen vertegenwoordigers van de Stichting Stellingwarver Schrieversronte, de Vereniging Historie Weststellingwerf e.o., de directie van de Openbare Bibliothekeken in Zuidoost Fryslân en Plattelânsprojekten, kwam de vraag op tafel: ‘Hoe kunnen wij mensen bij elkaar brengen en ze enthousiasmeren voor de cultuurhistorie?’ Het plan ontstond om een netwerkavond te organiseren, om kennis te delen en ideeën op te doen. Dit leidde tot een groot succes. De eerste doelgroepen waren historische verengingen, waarbij er werd gericht op de historie van de streek. Er werd ook een projectenmarkt aan de bijeenkomst toegevoegd, wat een gouden greep is geweest. Het is een simpele manier om
mensen met elkaar in contact te brengen. De projectenmarkt kwam jaarlijks terug met een steeds groeiende belangstelling. Er is bewust getracht om steeds vernieuwend bezig te zijn, om mensen op een zo breed mogelijke wijze enthousiast te maken voor de cultuurhistorie en om zelf initiatieven te nemen. Het einde in zicht In 2014 loopt het Plattelânsprojekten gebeuren op zijn eind en daarmee valt het doek voor de netwerkavonden. Geert Lantinga zegt daarover: “Uit veel gesprekken is gebleken dat er behoefte is aan deze avonden. Doorontwikkelen en meer mensen met passie voor cultuurhistorie samenbrengen, is belangrijk. Om dit te kunnen realiseren moet er een trekkende partij worden gevonden die de netwerkavonden voortzet. Lukt dit niet, waar ik liever nog niet aan denk, dan zal dit succesvolle project op het hoogtepunt worden afgesloten.”
Ties Zweers
De ambities van Smallingerland Ties Zweers is wethouder van de gemeente Smallingerland. Sinds 2010 is hij lid van het gebiedsplatform Zuidoost Fryslân. Ook is hij bestuurlijk trekker van de portefeuille cultuurhistorie. De heer Zweers zegt: “Als je kijkt naar cultuur, recreatie en toerisme in Noordoost en Zuidoost Fryslân, dan doet het eigenlijk onvoldoende mee met wat Fryslân voorstelt. Als je het vraagt aan buitenlanders of Nederlanders buiten Fryslân dan staat onze provincie bekend om de wadden, de Friese meren en de Elfsteden,. Thema’s in het gebied van Noord- en Zuidoost Fryslân wordt niet genoemd, terwijl dit eigenlijk wel moet.” Cultuurhistorie De gemeente is hard aan het werk om ook dit gedeelte van Fryslân bekend te maken, met verschillende gemeenten en gedeputeerden aan haar zijde. Cultuurhistorie is van essentieel belang om helder te krijgen wat deze streek voorstelt.
Drachster geschiedenis Drachten is van oudsher een veenkolonie. Dit is terug te zien in de straatnaamgeving en de manier waarop de straat is aangelegd. Om meer te weten over de geschiedenis, heeft Drachten nog een aantal bijzonderheden. De woningen van de Torenstraat, ook wel bekend als de ‘papegaaienbuurt’, zijn hersteld in oude rode, gele en blauwe kleuren. In samenwerking met Museum Dr888 wordt er een Theo van Doesburghuis ingericht. Kunstenaars kunnen hierin verblijven, genieten van de authentieke omgeving en hun ding doen. De kunststroming De Stijl is hier in het verleden onstaan en dat wordt gekoesterd. Plannen van de gemeente Een ander aspect is de Drachtstervaart die in oude orde wordt hersteld. Het zorgt voor recreatie en toerisme en haalt het verleden van de skûtsjes terug. Dertien van de veertien zijn in
Drachten gebouwd, waarvan twee nog meedoen aan wedstrijden. Er ligt ook een idee om een Waterfront te creëeren vanaf Drachten via Opeinde richting Oudega. Wethouder Ties Zweers zegt: “Drachten zit op een uniek punt met de overgang tussen bossen, landschappen en het water.” Daar wil de gemeente een speerpunt van maken in haar toerismebeleid. Themajaren Ten slotte heeft Drachten elk jaar een thema, waarbij een persoon of belangrijke gebeurtenis centraal staat. Daar worden activiteiten bij georganiseerd. In 2013 is dit thema het Skûtsjejier. In dat project zetten meer dan 500 vrijwilligers zich met passie in en daar is de gemeente trots op. De gemeente zet zich ook in voor de vitaliteit van het platteland en daar worden met de dorpen activiteiten voor ontwikkeld.
Woensdag 7 november 2007 19.00 - 21.30 Koetshuis, Binnenwei 19 in Hemrik
Presentaties
HIP`s Zuidoost Fryslân E-Tsjerke, Buurtschoppen Oosterwolde Dorpsarchieven
Projectenmarkt
• Solitaire bomen • Rendierjagers langs het Jabikspaad • Monnikenpadroute van Dokkum naar Smalle Ee • Archeologysk wurkferbân • Fries Filmarchief
Netwerkavond
• • • •
HIP Zuidoost Fryslân Waar de historie tot leven komt!
Melkboot van Wieger van der Bos
Jubbega, De op initiatief van Ds. v. Lonkhuyzen gebouwde Nederlands Hervormde Pastorie
In welk jaar is het huis gebouwd waar ik in ben geboren? Komen mijn voorouders uit Oosterwolde? Stond er vroeger bij dat kruispunt niet een boerderij? Antwoorden op deze vragen kunnen de inwoners van Zuidoost Fryslân vinden in de plaatselijke bibliotheken waar in 2005 het Historische Informatie Punt (HIP Zuidoost Fryslân) is opgericht . Dit initiatief stimuleert en het begrip en de verbondenheid van de mensen met hun eigen omgeving. De bibliotheken werken daarbij samen met leden en vrijwilligers van plaatselijke historische verenigingen en
dorpsarchieven. Het doel van het project is om via de bibliotheken van Zuidoost Fryslân historisch informatie toegankelijk te maken. Het project biedt ook een podium aan andere organisaties door bijvoorbeeld het organiseren van tentoonstellingen. Door deze samenwerking kunnen de partners hun kosten delen en in sommige gevallen is het mogelijk gebruik te maken van subsidies. Het samen optrekken zorgt ervoor dat meer mensen in aanraking komen met de HIP’s.
V.l.n.r. Arjen Hartlief, Dick Bloemhof en Erik Zwierenberg
Even bellen met E-Tsjerke Met een code de kerk openen Gebruikers van E-tsjerke
Met je mobiele telefoon een nummer bellen en toegang krijgen tot een dorpskerk. Dit is kort gezegd het idee achter het project van E-Tsjerke. Dit is een innovatief project om het toerisme binnen Fryslân te vergroten. Kerken toegankelijk maken In vergelijking met bijvoorbeeld de zuidelijke landen zijn authentieke, Friese dorpskerken weinig toegankelijk voor toeristen. Om daar verandering in te brengen, is een systeem bedacht om elektronisch toegang te krijgen. Voor bezoek aan een dorpskerk bel je vooraf een telefoonnummer om een code te ontvangen. Die toets je in op het display bij de deur van de kerk. De deur gaat open en je
kunt de kerk bezoeken. Bij binnenkomst is je telefoonnummer bekend en staat de bezoeker automatisch op de foto, waardoor de kans op vandalisme en criminaliteit sterk gereduceerd is. Belangstelling vanuit het buitenland Deze vorm van toegankelijkheid biedt toeristen de kans om het mooie van een dorpskerk te ervaren. De belangstelling voor dit project was groot. Het heeft meegedongen naar twee prijzen in België. Ook kreeg dit project aandacht uit Schotland en Denemarken. Het project is in Zuidoost Fryslân nog niet tot uitvoering gekomen, maar er zijn plannen om het te realiseren in zeven kerken op Ameland.
Het systeem E-tsjerke
Gebruikers E-tsjerke
Buurtschappen in Oosterwolde Versterking van de identiteit
Dertien buurtschappen, samenhangend in beeld brengen. Dat doel is bereikt met het project ‘Buurtschappen in Oosterwolde’. Het bijzondere gebied is op de kaart gezet en heeft nu een duidelijk gezicht. In de schijnwerper Op initiatief van de Historische vereniging Oosterwolde is contact opgenomen met de bewoners van de dertien buurtschappen in Oosterwolde. De vereniging heeft samen met deze bewoners het bijzondere karakter van het gebied in de ‘schijnwerper’ gezet. Hierdoor is de eigen identiteit van het gebied beter zichtbaar en beleefbaar. Zowel voor de inwoners als voor de vele recreanten die het gebied rijk is.
Het project wil meer eigenwaarde voor het gebied creëren en de identiteit onder de aandacht te brengen. De uitwerking heeft geresulteerd in een breed gedragen project in de dertien buurtschappen van de streek. Betrokken inwoners Bij alle Buurtschappen zijn passende voorzieningen in het ‘veld’ geplaatst zoals informatiepanelen en bankjes. Eens per jaar worden alle panelen uit elkaar gehaald en schoongemaakt, om ervoor te zorgen dat het er netjes bij blijft staan. De inwoners zijn betrokken bij dit onderhoud. Het project Buurschappen Oosterwolde is gerealiseerd in samenwerking met Plattelânsprojekten, dat bijdroeg aan de naamsbekendheid. Het project is tevens ondersteund door de Stellingwarver Schrieversronte in Oldeberkoop, dat als historisch informatiecentrum van de Stellingwerven fungeert. Er is een praktische routegids uitgegeven die meer informatie per buurtschap bevat, inclusief een totaaloverzicht. Deze routegids, de buurtschappen van Oosterwolde. is verkrijgbaar bij de Stellingwarver Schrieversronte in Oldeberkoop.
Omgeving van Oosterwolde
Paneel in Oosterwolde. Foto door Hans van Embden
De buurtschappen in Oosterwolde
Routegids, de buurtschappen van Oosterwolde.
Kolenmijnen Duitsland. V.l.n.r.: A. van der Wal, G. van der Wal ,R. Postema. H. van der Wal, B. Adema, M.Plezier.
Sluis 1 Tjongervallei te Oudehorne
Postkantoor te Noordwolde
Woudsterbrug richting Heerenveen in De Knipe
Van stoffige foto’s tot modern dorpsarchief Oude beelden betekenis geven
Veel mensen hebben mooi beeldmateriaal van vroeger thuis in de kast of op zolder liggen, zonder er iets mee te doen. Jammer eigenlijk. In 2007 is het project ‘Dorpsarchieven’ gestart om dit beeldmateriaal aan het licht te brengen en toegankelijk te maken voor iedereen. Binnen het project zijn workshops gegeven over archiveren en hoe je het materiaal op het internet zet. Dorpen met interesse voor een eigen archief hebben zich hiervoor aangemeld. Het materiaal is vervolgens op de website www.dorpsarchieven.nl gezet, waar ieder dorp haar eigen pagina heeft. Ruim zestig dorpen hebben een start gemaakt met een dorpsarchief.
Foto’s en dia’s kijken Nog steeds vinden mensen zo nu en dan foto’s of dia’s waar weinig over bekend is. Een dorpshuis van een deelnemend dorp heeft hier een mooie oplossing voor. Zij organiseren een avond waarop deze foto’s en dia’s worden getoond. De aanwezigen kunnen vervolgens commentaar leveren op de beelden. Zo vertellen zij wie er op de beelden staat, waar het is of zelfs wanneer het was. Mensen activeren Het project wil mensen activeren om meer over de regionale geschiedenis te weten te komen. Met deze bijeenkomsten worden niet alleen de deelnemers van de workshops, maar ook de mensen daarbuiten geactiveerd. De ambitie van het project is om de website door te ontwikkelen. Ook andere dorpen (buiten Fryslân) kunnen zich bij dorpsarchieven.nl aansluiten.
Hoofdstraat Oost te Noordwolde
Villa Nijhorst te Oudeschoot
Behoud Stellingwerfse bomen In volle glorie
Solitaire boom nabij Oldebekoop
Boom met bescherming
Alleenstaande bomen zijn kenmerkend voor het landschap van Zuidoost Fryslân. Met houtwallen, elzensingels en bosjes bepalen ze het beeld. Begin deze eeuw bleek uit inventarisaties in de streek dat de monumentale bomen langzaam uit het landschap dreigden te verdwijnen. Naar aanleiding van deze signalen is in 2003 het project “Behoud Stellingwerfse bomen” ontwikkeld. Er is gekozen voor de gemeenten Oost- en Weststellingwerf, omdat in deze twee gemeenten deze elementen relatief het meest voorkomen. Het doel van het project is om een kentering in het verdwijnen van de solitaire bomen te bewerkstellingen en daarbij te komen tot herstel, onderhoud, bescherming en aanplant van nieuwe bomen. Dit alles in overleg en in samenwerking met de eigenaren.
Het project bestaat uit twee onderdelen: een communicatietraject en een uitvoerend onderdeel. Het communicatie deel bestaat uit een aantal inloopbijeenkomsten waarbij belangstellenden worden geïnformeerd over het project en waar eigenaren zich aan kunnen melden. Bij het uitvoerend onderdeel worden, na inventarisatie, de volgende werkzaamheden uitgevoerd: het plaatsen van een raster rondom de boom, het verwijderen van dood hout en het opsnoeien van bomen. Daarnaast worden er ook jonge bomen aangeplant. Maar liefst 54 bomen zijn op deze manier opgeknapt. Hierdoor is het bomenbestand van het gebied op peil gebleven. De nieuwe aanplant is een investering voor de toekomst. Het zijn de toekomstige solitaire bomen.
Rendierjagers langs het Jabikspaad Wegwijzer ‘Jabikspaad’
Vuurstenen werktuigen uit de Midden Steentijd
De weg naar Santiago
Lopen over het Jabikspaad in Weststellingwerf is een wandeling door de geschiedenis. Het pad is onderdeel van de pelgrimsroute ‘Camino de Santiago’ (De weg naar Santiago). Dit is een voettocht naar één van de belangrijkste christelijke bedevaartsoorden: Santiago de Compostella in het noordwesten van Spanje. Optische aanpassingen Het Jabikspaad begint bij St. Jacobiparochie en loopt door tot het Hasselt. De stichting Jabikspaad Fryslân heeft, in 2006 aan dorpen langs de route gevraagd, de route optisch aantrekkelijk te maken. Plaatselijk belang ‘Eensgezindheid’ van Ter Idzart, Oldeholtwolde en Nijeholtwolde heeft daartoe informatieborden en zelfontworpen wegwijzers geplaatst. Ook kwam er een zwerfstenenoriëntatietafel van twee bij vijf meter. Scandinavische historie in Weststellingwerf De route door Weststellingwerf begint bij de Tsjonger waar een bord staat met ‘u passeert de taalgrens’. Op dit bord staat tekst in het Fries,
Het ‘Jabikspaad’
Stellingwerfs en Nederlands. De route gaat langs een plek waar in 1982 opgravingen gedaan zijn, hier hebben rendierjagers gebivakkeerd. Gletsjers hielden in dit gebied op en het ijs smolt in de Tjonger. Hier waren zwerfkeien, er groeide mos en er stroomden riviertjes. Daar aten de rendieren het mos wat rendierjagers naar het gebied lokte. Op de plekken waar de jagers rondtrokken zijn vuurstenen gebruiksvoorwerpen gevonden. Hier staat dan ook een informatiebord met tekst en foto’s van de voorwerpen uit die tijd. Bij Hasselt stopt de route onder de naam Jabikspaad. De zwerfkeien die bij de oriëntatietafel liggen, zijn afkomstig uit Scandinavië. In beton is het silhouet gemaakt van Scandinavië waarop de beweegroutes van de gletsjers en zwerfkeien uit Finland, West-Noorwegen en Midden-Zweden staan aangegeven. Verder is de voettocht herkenbaar gemaakt met richtingsborden waarop de mythische vogel Griffioen met een knapzak staat afgebeeld. De Griffioen is opgenomen in het wapen van zowel de gemeente West- als Ooststellingwerf.
Kloosterpadroute Dokkum – Smalle Ee Te voet en op de pedalen over het monnikenpad Verteller
Cover van het boek ‘Kloosterpad’ Krantenartikel
In de Friese geschiedenis spelen kloosters een belangrijke rol. Het zijn centra van werk, geld en macht en de verbindingen vormen belangrijke (handels)wegen. Enkele jaren geleden organiseerde de historische vereniging in Smallingerland, Smelne’s Erfskip, éénmalig een cultuurhistorische tocht vanaf het kerkelijke Dokkum naar het klooster van Smalle Ee. Een bijzonder evenement Op 24 juli 2003 was het 450 jaar na de akteondertekeningen waarin vastgelegd werd dat het pad tussen Dokkum en klooster Klaarkamp in het noorden ,langs het klooster van Smalle Ee in het zuiden, een veilige handelsroute was. Dit vroeg om een bijzonder evenement. Alle kerken langs de route werden die dagen opengesteld en bij elk bijzonder punt werd iets verteld over de geschiedenis. Normaliter kun je niet bij deze gebouwen naar binnen en zijn ze ook nooit allemaal tegelijk open. De originele route gaat daarnaast ook via een pontje over het water naar Smalle Ee, die was deze dag ook beschikbaar.
Een van de grootste kloosterst van Fryslân Smalle Ee is een belangrijke plaats in de historie van de gemeente Smallingerland. Haar naam is vermoedelijk afgeleid van dit dorp. Maar het kan ook te maken hebben met het klooster dat hier gevestigd was. De heuvel waarop dit klooster heeft gestaan is net buiten Smalle Ee nog altijd duidelijk te zien. Hier stond ooit een van de grootste kloosters van Fryslân. Op deze plek zijn ook resten gevonden van twee kerkgebouwen. Het oudste betrof een kerkje van hout uit de 10e eeuw. De andere kerk is van steen geweest. Deze kerk werd waarschijnlijk gebruikt tijdens het bestaan van het klooster. De historische fietsroute die naar Smalle Ee leidt, bestaat uit een heel belangrijk en interessant deel van Fryslân. Ook vanuit het natuur oogpunt is het de moeite waard. Het is een boeiende fiets- en wandeltocht voor mensen die graag iets leren over de historie van de kloosterpadroute.
Planontwikkeling Friese Waterlinie Terugbrengen van de verdegingslinie
Maquette van de Bekhofschans
Blessenbrugschans
Bekhofschans
De Friese Waterlinie bestaat uit verschillende verdedigingswerken, waaronder schansen (opgeworpen aarden wallen). Wie iets van deze schansen terug wil vinden, moest tot voor kort heel goed zoeken. De meeste schansen zijn verdwenen of onherkenbaar geworden. Het enige dat nog herinnerde aan de verdedigingswerken waren oude foto’s en kaarten. Sinds eind jaren negentig werkt de provinice Fryslân en andere partijen aan het terugbrengen van de verdedigingslinie in het landschap. De schansen krijgen hun oude glorie terug of de contouren worden gemarkeerd met palen en bestrating. Bekhofschans is ‘back’ De eerste schans die weer zichtbaar is gemaakt, is de Bekhofschans. Studenten van de Friese Poort hebben contouren van deze schans hersteld en de poortpartij met houten palen nagebouwd, zodat de vorm zichtbaar is. Handmatige metingen zijn door de studenten vergeleken met gps-uit-
komsten en die waren gelijk. Na het project bleven veel betrokkenen vragen houden over de historie van de linie. In opdracht van de provincie Fryslân zijn alle historische feiten op een rijtje gezet. Hieruit is het door Meindert Schroor geschreven boek: De Friese Waterlinie ontstaan. Actieve burgparticipatie Omwonenden, instanties en verenigingen spelen een actieve rol bij de projecten. Zoals een handje helpen bij het herstel of het organiseren van activiteiten. Sommige schansen worden aangedaan tijdens wandeltochten. De Blessebrugschans is zelfs eens decorstuk geweest tijdens de Opera van Spanga. Op de netwerkavond van 2007 is er aan de deelnemers gevraagd naar aanvullende ideeën voor de Friese Waterlinie. Die zijn in een werkboek opgenomen, klaar om toe te passen. Bij Frieschepalen willen de bewoners bijvoorbeeld de schans weer opbouwen. Mooie initiatieven die in samenwerking met Plattelânsprojekten en Landschapsbeheer Friesland tot stand gekomen zijn.
HIP - 15e wijk
Dorpsarchieven - De Draai te Oosthem
Kloosterpad - Verteller
Doniaweg te Burgwerd
Dorpsarchieven - Idzardaweg te Ter Idzard
Friese Waterlinie - Bekhofschans maquette
HIP - Melkboer bij Belgische Wijk
Dorpsarchieven - Hoofdweg te Hitzum
Jabikspaad - Rode lijn is het Jabikspaad
Fries Film Archief - Demping Drachstervaart
Kloosterpadroute Dokkum - Smalle Ee
Het Fries Film Archief verzamelt films uit Fryslân. Dit kunnen bedrijfsfilms, speelfilms zijn maar ook zeker amateur materiaal zijn.
Kloosterpadroute van Dokkum naar Smalle Ee. Historische route langs kerken en kloosters. Al dan niet fysiek aanwezig.
Donderdag 6 november 2008 19.00 – 21.30 Stellingwerf College, Quadoelenweg 28 in Oosterwolde
Workshops
Projectenmarkt
• Museumfederatie Fryslân • Oude paden nieuwe wegen • Streek in Beeld • Boek Banjeren • Cultuurhistorische inventarisatie van het Landschap Wel aanwezig op netwerkavond maar niet in dit hoofdstuk: • Friese Waterlinie (Elders in het boek opgenomen) • Archeologysk Wurkferbân (Ansichtkaart in 2007) • Location Based Services (Niet opgenomen in boek)
Netwerkavond
• Historie & Kinderen: ‘De schat van Tinco Martinus’ • Historie & Kinderen: Oostenburgschool Oosterwolde
Deelnemende kinderen tijdens de route
Deelnemende kinderen tijdens de route
Deelnemende kinderen op het kerkhof
In kleding van rond 1900
De schat van Tinco Martinus Spelenderwijs de historie van Beetsterzwaag ontdekken
In Beetsterzwaag moet ergens de schat van Tinco Martinus te vinden zijn. Althans dat vermoedde de Franse Koopman G.P.Bonet in 1900. Hij kwam speciaal naar Beetsterzwaag om deze schat te vinden. Hij had enkele aanknopingspunten, maar kende hier verder heg nog steg. Daarom maakte hij dankbaar gebruik van de kennis van Romme, de stalknecht van de Trochreed. Samen gaan ze op pad. Op basis van dit verhaaltje is er in 2007 in Beetsterzwaag een hoor- en speelspel opgezet voor het onderwijs. In het hoor- en speelspel wordt de dorpshistorie tot leven gebracht voor de jeugd. De dorpen kunnen het project zelf nader inhoud geven. De kinderen komen met een interactieve route en een hoorspel van alles te weten over de historie van Beetsterzwaag en dan speciaal voor Tinco Martinus.
Leren voor een duurzame ontwikkeling Het project is onderdeel van ‘Kind van de toekomst’. Dit gaat over leren voor een duurzame ontwikkeling: Omgaan met je eigen leefomgeving. Het is voor de kinderen belangrijk dat ze de eigen omgeving kennen en de geschiedenis weten, zodat ze betrokken raken. Het doel van het project is om de kinderen van de scholen meer te leren over de historie van Beetsterzwaag. De route leidt kinderen langs belangrijke historische gebouwen waarbij ze opdrachten uitvoeren die met het verhaal te maken hebben.
MP3 speler waarop het verhaal staat
Plattelânsprojekten heeft voor de bemiddeling met de provincie gezorgd. Verder heeft Plattelânsprojekten een coördinerende rol. Uiteindelijk is ‘De schat van Tinco Martinus’ een breed gedragen initiatief. Deelnemer tijdens de route
OBS Oosteburgschool te Oosterwolde
Op de Oostenburgschool in Oosterwolde is in 2008 een start gemaakt met een bijzonder project gelinkt aan het speerpunt Cultuurhistorie. Het speerpunt Cultuurhistorie inspireert Zuidoost Fryslân in hoe zij om moeten gaan met erfgoed. Het bestaat uit interactief lesmateriaal voor basisschoolleerlingen en behandelt het erfgoed in allerlei facetten. Zo worden de leerlingen bewust gemaakt van de oorsprong van straatnamen in Oosterwolde en denken zij na over de geschiedenis van hun eigen omgeving.
Oostenburgschool behandelt alle facetten van cultureel erfgoed Een interactief programma voor kinderen Digitale schoolbord in opkomst Het project startte in 2008, in de tijd waarin het digitale schoolbord in het onderwijs in opkomst kwam. Het project op de Oostenburgschool zag in deze technologische ontwikkeling een mooie kans, waarop een digitale presentatie over de oorsprong van straatnamen in Oosterwolde werd bedacht. De lesstof is ook verwerkt in een puzzel waarbij de leerlingen antwoorden uit de eerder gevisualiseerde informatie halen. Niet alleen de inhoud van het project is van waarde maar ook de kennismaking met de technologische ontwikkeling was toentertijd zeer nuttig. Het was één van de eerste kennismakingen met het digibord. Vandaag wordt in het onderwijs nog steeds gebruik gemaakt van het interactieve lesmateriaal van de Oostenburgschool.
Samenwerkende Musea Zuidoost Fryslân Aantrekkelijker en deskundiger Pagina uit de folder
Samenwerkende Musea Zuidoost Fryslân is een stichting die bestaat uit zes deelnemers: Museum Drachten, Museum Belvédère en Museum Willem van Haren in Heerenveen, Oold Ark in Makkinga, Nationaal Vlechtmuseum in Noordwolde, Openluchtmuseum It Damshûs in Nij Beets en Museum Opsterlân in Gorredijk. Deze samenwerking maakt het mogelijk om kennis te delen en de positie van de musea te verbeteren. Denk aan het gebruik van smartphones en computers, waardoor volwassenen en kinderen zich op een nieuwe manier voelen aangesproken. Samen zetten de
musea projecten op en zoeken zij de publiciteit. Er vinden nieuwe tentoonstellingen plaats. Ook komen er fietsen wandeltochten tot ontwikkeling die de bezoekers indrukken geven van landschap, cultuur en historie. In de afgelopen jaren hebben de musea onder andere samengewerkt in het project ‘Zuidoost Friesland, Kleurrijk & Anders’. Binnen dit project kreeg elk museum een kleur, gekoppeld aan de historie van het museum. Andere thema’s zijn Export van Zuidoost Fryslân en Groeten uit Zuidoost Fryslân. De nadruk ligt nu op de onderlinge samenwerking voor de deskundigheidsbevordering van vrijwilligers.
Oude Paden Nieuwe Wegen De oorspronkelijke ontsluiting van Fryslân
Verdeelde gebieden van Oude Paden Nieuwe Wegen
Toegangshek bij een pad door het land
Alle paden weergegeven over heel Fryslân
Oude paden zijn belangrijke cultuurhistorische elementen. Ze geven structuur aan het landschap, maken het toegankelijk en duiden het vroegere gebruik. De paden vormen een schatkaart naar het verleden. Oude Paden Nieuwe Wegen is een initiatief van steunpunt Monumentenzorg en Landschapsbeheer Friesland in samenwerking met de plaatselijke bewoners. Het legt de historische wandelpaden in het noorden van Fryslân vast op de Cultuurhistorische Kaart van de provincie. Zowel de bestaande paden als de paden die er niet meer zijn. Het project laat zien hoe Fryslân oorspronkelijk ontsloten is geweest. Vanuit de bewoners is geopperd om een deel van de paden daadwerkelijk beloopbaar te maken. Daar is het project Oude Paden Nieuwe Wegen in de Regio Zuidoost uit ontstaan. Hieruit
zijn tien trajecten ontwikkeld. Gedigitaliseerde paden De oude paden zijn in kaart gebracht met behulp van bewoners van de regio, historici en oude kaarten. Deze inventarisatie is gedigitaliseerd. Op de kaart van Oude Paden Nieuwe Wegen staan bestaande en verdwenen paden en wegen, aangevuld met informatie over interessante cultuurhistorische gebouwen, elementen, volksverhalen en anekdotes die bij de paden horen. De kaart legt uit hoe de paden en wegen in Fryslân zijn ontstaan en soms weer zijn verdwenen. Het project is tevens een bijdrage aan het toeristisch recreatieve product van Zuidoost- Fryslân. Wanneer de paden bewegwijzerd en hersteld zijn waar dat nodig is, kan het pad op diverse plaatsen bewandeld worden. Oude Paden Nieuwe Wegen verwacht dat de gebruikers ervan het landschap beter beleven en meer waarderen.
Streek in beeld Amateurfilmers met een professioneel oog
Het filmen op locatie
De camera waar het mee moet gebeuren
Op de set
Wil je mensen in contact brengen met de cultuur en geschiedenis van een gebied, dan is film een interessant medium. Veel amateurfilmers hanteren met plezier de camera om wetenswaardigheden over hun eigen omgeving vast te leggen. Om de waarde van hun werk te vergroten is in 2007 ‘Streek in Beeld’ opgezet. De camera hanteren Acht cineasten doen mee aan het realiseren van een film over de Friese Waterlinie, allen gemotiveerde filmers. Het project bestaat uit zowel cursussen en opdrachten. De cursussen gaan over kennis en vaardigheden, dus: hoe ga je met een camera om? Hoe werk je met licht en geluid? In een cultuurhistorisch dorpsarchief
komen de deelnemers regelmatig bij elkaar om de plannen te bespreken. In groepjes gaan ze aan de slag met de opdrachten. Vooraf is er een draaiboek en storyboard gemaakt. Naast het filmen moet er ook geïnterviewd worden en soms gaan deelnemers op excursie om meer over het gebied te weten te komen. Behoud van de cultuurhistorie Het is een veelzijdig en intensief proces. Het resultaat is een onderhoudende film die rondgaat in Stellingwerf en bijdraagt aan de kennis en beleving van de eigen cultuurhistorie. Met dit project is de regio een aantal cineasten rijker geworden die met extra vaardigheden hun omgeving filmen voor de huidige en toekomstige generaties.
Boek: Banjeren 2008 Auteur Karst A. Berkenbosch
Het boek Banjeren is geschreven vanuit een cultuurhistorische invalshoek en geeft veel achtergrondinformatie over vijftig natuurterreinen in Ooststellingwerf in Zuidoost Fryslân. Naast bekende natuurterreinen vindt de lezer hier ook veel onbekende natuurterreinen, waar je echt nog heerlijk kunt banjeren. Het grootformaatboek bevat veel foto’s en kaartjes die de situatie weergeven in 1832, 1930 en 2008. Kortom, wat is er met het gebied gebeurd? Wat zijn de eventuele toekomstplannen? In het boek staan de belangrijkste planten en dieren die in een bepaald gebied voorkomen beschreven. Het boek heet ‘Banjeren’ omdat de wandelaar niet altijd langs de gebaande paden gaat als hij een bepaald gebied bezoekt. Bron: www.kijkkarst.nl
Cover van het boek Banjeren van Karst A. Berkenbosch
Duurswouderheide te Bakkeveen
Cultuurhistorie - Freulevijver te Bakkeveen
Cultuurhistorische inventarisatie van het landschap Jan Slofstra uit Bakkeveen gaat, samen met de zaal, in op ‘Cultuurhistorische Inventarisatie van het Landschap’. Wat is daarvoor nodig, hoe ziet zoiets eruit, waarvoor kun je het gebruiken, en hoe kun je er wat mee als historische organisatie.
Cultuurhistorische inventarisatie van het landschap Jan Slofstra uit Bakkeveen gaat, samen met de zaal, in op ‘Cultuurhistorische Inventarisatie van het Landschap’. Wat is daarvoor nodig, hoe ziet zoiets eruit, waarvoor kun je het gebruiken, en hoe kun je er wat mee als historische organisatie.
Donderdag 26 november 2009 19.00 – 21.30 Restaurant De Koningshof in Heerenveen
Presentaties
Geen projectenmarkt Wel aanwezig op de netwerkavond maar niet in dit hoofdstuk: • Stadsgids Vollenhove (Niet opgenomen in boek)
Netwerkavond
• Dorpsgids Beetsterzwaag
Dorpsgids Beetsterzwaag Wandelen door de historie van Beetsterzwaag
Harinxmastate anno 1900
Fockensstate nu
Wie Beetsterzwaag wil leren kennen, gaat op stap met de dorpsgids. De werkgroep Historische Rondleidingen organiseert het hele jaar door bezoekjes aan het dorp. Deze rondleidingen zijn te combineren met andere activiteiten zoals een bezoek aan de Tropische kas, de goudsmid, een etentje bij een restaurant of een bezoek aan een kunstgalerie. Ook kinderen kunnen een rondleiding krijgen, met een zoekopdracht. Over dit project heeft in de Leeuwarder Courant een artikel van twee pagina’s gestaan, dat in belangrijke mate heeft bijgedragen aan de bekendheid
ervan. Veel belangstellenden wisten daardoor hun weg naar Beetsterzwaag te vinden. Op de woensdag is er de rondleiding ´Adellijk wandelen`. De hoogtepunten hiervan zijn de adellijke woningen, zoals Fokkestate, Lyndetstein en Prins Heerlijk. Tijdens een route is het verschil te zien tussen het verleden (17e en 18e eeuw) en het heden. De deelnemers zijn verrast dat een dorp zoveel geschiedenis kan produceren. De organisatie ziet met haar initiatief de toekomst zonnig in.
Bijgebouwen Lyndenstein
Dinsdag 23 november 2010 19.00 – 21.50 Gemeentehuis Weststellingerwerf, Griffioenpark 1 in Wolvega
• Cultuurhistorisch beleid gemeente Heerenveen • Turven uit het Oosten • Wat west is
Projectenmarkt • • • •
Dorpsgidsen Tresoar Dr Siebenga Archeologie Canon van Smallingerland Begraafplaatsen in het groen
Wel aanwezig op de netwerkavond maar niet in dit hoofdstuk: • Friese Waterlinie (Elders in het boek opgenomen) • Oude Paden Nieuwe Wegen (Elders in het boek opgenomen)
Netwerkavond
Presentaties
Cultuurhistorie binnen Heerenveen leeft Klaar voor Oranjetoerisme
Heerenveen is ontstaan in 1551 door de Heeren van het Veen, die grote stukken land aankochten voor de veenontginning Het is een plaats met een aantal indrukwekkende historische panden, zoals scholen, kerken en boerderijen. Sinds een paar jaar is er een cultuurhistorisch beleid om de geschiedenis van deze bezienswaardigheden levend te houden. Een aantal jaren geleden ontstond in de gemeente Heerenveen het besef om nauwkeuriger om te gaan met het cultuurhistorisch erfgoed. Dit voor de prachtige gebouwen en bezienswaardigheden maar tevens omdat het belangrijke trekkers zijn voor toeristen en recreanten. Het stimuleren van de werkgelegenheid en de economie zijn belangrijke ambities van het project. De gemeente steekt de werkgelegenheid hoog in het vaandel en ook het binden van mensen kan positief uitpakken. “Hierdoor investeer je in kansrijke gebieden voor de werkgelegenheid”, zo luidt het.
200 Jaar koninkrijk Het Oranjewoud is een bijzonder onderdeel van dit project. Het is een beschermd gebied met een heel bijzonder karakter. In 2013 wil men tijdens het tweehonderd jarig bestaan van het koninkrijk klaar zijn voor het oranjetoerisme. Voor dit jubileumjaar is er een gezamenlijke inventarisatie gemaakt van locaties en activiteiten, die te maken hebben met de Oranjehistorie. Het aantrekkelijke aan dit project is, dat veel vrijwilligers en -organisaties bezig zijn met het uitzoeken van de geschiedenis van de streek. Dit project heeft mede hierdoor veel mogelijkheden en aanzienlijke ambities voor de toekomst. Zo is er een streven naar wandelknooppunten met voldoende aansluiting op plekken om koffie of thee te nuttigen. De lokale bevolking waardeert het initiatief sterk en het leeft meer dan er van tevoren werd verwacht.
Het oude stationsgebouw in Heerenveen
De Batavus fabriek in Heerenveen vroeger
Het oude ziekenhuis in Heerenveen
De Batavus fabriek in Heerenveen - West nu
Turven uit het oosten Historie digitaal zichtbaar gemaakt
Één van de borden met de QR code
Hoe maak je de geschiedenis van het totaal veranderde landschap van Noordwolde beleefbaar voor bezoekers en bewoners? Het antwoord daarop geeft Turven uit het oosten. Tot 1600 vormde het boerenbestaan de basis van de dorpen in de oosthoek van Weststellingwerf. Dit begon met de middeleeuwse kolonisatie van het uitgestrekte veengebied dat Fryslân en grote delen van het aangrenzende Drenthe toen bedekte. Tot in de tweede helft van de twintigste eeuw was Noordwolde het vlechtdorp bij uitstek van Nederland. Ook was er een groot turfwinningsgebied in de oosthoek. Het vaartenstelsel van Noordwolde is nog steeds
Een turfsteker aan het werk
aanwezig. Dat is aantrekkelijk voor toerisme en recreatie. Maar hoe breng je een grotendeels onzichtbare geschiedenis tot leven? Turven uit het Oosten heeft dat bereikt door in te zetten op digitale middelen, die interactief worden toegepast. In samenwerking met het Vlechtmuseum is een route met QR-codes uitgezet. Het gerealiseerde project probeert Turven uit het Oosten te koppelen aan UNESCO werelderfgoed. Er zijn voldoende elementen aanwezig om dit te kunnen bereiken. Er moet nu actief ingezet worden op het behoud.
Boek: Wat West Is Auteur: Karst A. Berkenbosch
Wat West Is beschrijft de cultuurhistorische achtergrond van de natuurgebieden in Weststellingwerf. Het grootformaat boek van 224 bladzijden laat zien hoe de natuurgebieden in Weststellingwerf zich hebben ontwikkeld. Het is geschreven in opdracht van Staatsbosbeheer met medewerking van It Fyske Gea en een honderdtal vrijwilligers. Naast prachtige foto’s, overzichtkaartjes en achtergrondinformatie zijn de belevenissen van een aantal oudere mensen opgenomen. Het boek is overal te koop. Het project wil meer eigenwaarde voor het gebied creëren en de identiteit onder de aandacht te brengen. De uitwerking heeft geresulteerd in een breed gedragen project in de dertien buurtschappen van de streek. Cover van het boek “Wat West Is van Karst A. Berkenbosch”
Dorpsgidsen op pad in Zuidoost Fryslân Een handboek is op handen
Een vitaal platteland, wie wil dat nou niet! Vanuit die insteek is er een cursus ontwikkeld om geïnteresseerden uit de omgeving van Zuidoost Fryslân op te leiden tot dorpsgidsen. Deze gidsen vertellen verhalen uit de dorpen en streken aan belangstellende deelnemers. Zuidoost Fryslân is een prachtig gebied met veel ontwikkeling op het gebied van cultuur en historie. Met als doel om het toerisme in Fryslân te bevorderen is er een project ontwikkeld om het verhaal achter deze bezienswaardigheden tot zijn recht te laten komen. Door het creëren van een netwerk van dorpsgidsen is het mogelijk om deze informatie over te brengen op de deelnemers. Tijdens hun routes vertellen gidsen
over de geschiedenis en het karakter van een bepaald gebied. Hierbij benadrukken zij de historische achtergronden van landschap en bewoning. Over het algemeen worden de cursussen door de deelnemers goed gewaardeerd. Ook in de pers is er positieve aandacht aan besteed, verslaggevers zien dit als een belangrijk en interessant project. Het fijne is dat de gidsen zelf uit de regio komen en ze zich daardoor authentiek betrokken voelen. Dit resulteert in informatieve en enthousiaste informatie en dat versterkt de toeristische infrastructuur. Gunstig is dat er plannen zijn om een dorpshandb0ek te ontwikkelen, ook voor de rest van Nederland. Hierin staat de basiskennis die een dorpsgids nodig heeft.
Bert Looper die de nieuwe dorpsgidsen presenteert
Één van de nieuwe dorpsgidsen doet haar eerste tour
Dr. Siebenga Een gedreven amateurarcheoloog
Dr. Siebenga
De gemeente Smallingerland organiseert elk jaar een thema rondom een bekende persoon of belangrijke gebeurtenis. In 2009 is hiermee aangevangen door Dr. Siebenga centraal te stellen. Hij was huisarts in zijn eigen dorp Opeinde, maar ook graag bezig met archeologie. Als amateurarcheoloog heeft hij veel bekende en internationale namen in de wereld van de archeologie naar Nederland weten te trekken. Het Dr. Siebengajaar had als doel om Smallingerland en haar cultuurhistorie op een duidelijke manier op de kaart te zetten. Het resultaat was een jaar vol mooie activiteiten zoals tentoonstellingen, fietsroutes en diverse lezingen. Ook zijn er verscheidene dvd`s gemaakt over het leven van de dokter. Een mooie eerbetoon aan een man die veel voor de archeologie heeft betekend. De reacties op het project waren lovend, hierna ebde de aandacht langzaam weg. Daarom wordt nu de jeugd erbij betrokken. Er is een lespakket verspreid in alle 7e en 8e groepen van de basisscholen in Smallingerland. Het materiaal is elk jaar beschikbaar voor gebruik. Op die manier behoudt het blijvende waarde.
Uit de Leeuwarder Courant van 25 februari 1969
De Canon van Smallingerland Leer de 31 kenmerkende vensters kennen
Om de plaatselijke geschiedenis op een toegankelijke manier vast te leggen, heeft de gemeente Smallingerland gekozen voor een canon. Dit is in boekvorm uitgegeven door Smelne’s Erfskip. Hierin staat de historie beschreven in korte teksten, met fraaie afbeeldingen.
Een skûtsje die is afgebeeld in het boek
Na tweeënhalfjaar brainstormen, compromissen sluiten en het schrijven van het boek, is het idee uitgevoerd. Met dank aan de donateurs. Het resultaat mag er zijn! Het boek bestaat uit korte stukjes tekst, 31 maar liefst met mooie afbeeldingen. Hierdoor is het mogelijk om een blik in de historie te werpen. De canon is inmiddels twee keer gedrukt. De helft van de eerste druk is uitgedeeld aan kinderen van groep zeven en acht in heel Smallingerland, om ze kennis te laten maken met bijzonderheden uit de plaatselijke geschiedenis. Om ook nieuwe bewoners met hun omgeving vertrouwd te maken, krijgen zij van de gemeente een exemplaar aangeboden. Een tweetal platen uit het boek van de skûtsjes werf in Drachten
Begraafplaatsen in het groen Bomen geven extra betekenis
Beide afbeeldingen: De begraafplaats wordt netjes onderhouden door vrijwilligers
Een toegankelijke begraafplaats, een rustpunt voor een ieder. Dat is het streven bij begraafplaatsen in Fryslân. Deze kerkhoven op het platteland vragen onderhoud. In 2009 is vanuit het Landelijk Orgaan Begraafplaatsen het project opgezet om met het onderhoud te helpen. Dit is bekendgemaakt door middel van een advertentie, daar zijn veel reacties op gekomen en het project is gestart. Landschapsbeheer Fryslân, eigenaren, vrijwilligers en beheerders werken via de cursus ‘praktisch beheer van begraafplaatsen’ aan het behoud aan deze bijzondere locaties. Tijdens deze cursus is er ingespeeld op de beheerders om te informeren over rituelen en betekenissen van bomen. Daarnaast is er veel aandacht besteed aan het omgaan met het schoonhouden van grafstenen, het intact houden van het groene aspect en het gedierte op deze begraafplaatsen.
Bomen op begraafplaatsen ter aankleding Bij de zeshonderd begraafplaatsen kwam het voor dat bomen en takken over paden hingen. rafzerken stonden scheef. Paden kwamen door boomwortels omhoog. Allerlei obstakels maakten het bezoek en het onderhoud van deze begraafplaatsen lastig. De vele bomen op de begraafplaatsen staan er ter aankleding. In de loop der jaren zijn ze zodanig gegroeid dat beheerders een hoogwerker nodig hadden om ze netjes in te perken. Veelal vrijwilligers hebben gewerkt om de begraafplaatsen weer op te knappen, wat het project bijzonder maakt. Hierdoor zijn de begraafplaatsen een onderdeel geworden van het landschap en de lokale bevolking, waardoor de kwaliteit van de leefomgeving is verbeterd.
Maandag 14 november 2011 19.00 – 21.50 uur Gemeentehuis Drachten, Gauke Boelensstraat 2 in Drachten
Het Pauperpad
Projectenmarkt
Drachstercompagnie De Wiken Museum dr8888 Wel aanwezig op de netwerkavond maar niet in dit hoofdstuk: Recreatie en Toerisme Smallingerland (Elders in het boek opgenomen) Roots-toerisme Tresoar (Niet opgenomen in boek) De Canon van Smallingerland (Elders in het boek opgenomen) Buurtschoppen Oosterwolde (Elders in het boek opgenomen) Friese Waterlinie (Elders in het boek opgenomen) Oude Paden Nieuwe Wegen (Elders in het boek opgenomen)
Netwerkavond
Presentaties
Aanzicht gedeelte Het Pauperpad
Het Pauperpad Een moderne reis door de Koloniën van Weldadigheid
Het Pauperpad borduurt voort op het succesvolle boek van het Pauperparadijs van Suzanna Jansen en loopt door de Kolonies van Weldadigheid in Veenhuizen en Frederiksoord. Bijzonder aan dit project is dat er wordt gewerkt met een compleet nieuwe opzet. Het Pauperpad maakt gebruik van diverse technieken met een moderne insteek. Er zijn verhalen en gedichten geschreven en filmpjes gemaakt op een aantal plekken langs het Pauperpad. Om deze te kunnen afspelen krijgt men bij aanvang van de tocht een apparaatje met gps-functie. Dit apparaatje rapporteert waar je langs fiets, loopt of kanoot. Wanneer het apparaatje piept betekent dat, dat er op die plek een verhaaltje, gedicht of een filmpje afgespeeld kan worden, dat iets over die plek vertelt. Dat heeft een geweldig effect, omdat je tijdens het afspelen de omgeving direct kunt zien, ruiken, horen en voelen.
Het onzichtbare, zichtbaar maken
Een voorbeeld is een filmpje over de oude
boekweitvelden. Een graansoort die tot 115 jaar terug in de streek verbouwd werd. Daarvoor brandde men een stuk heideveld af en in de as kon dan boekweit verbouwd worden. Het had verder geen bemesting nodig. Men noemde het ook de graansoort van de arme boer. Op een bepaald moment loopt het Pauperpad door een stuk met boekweitveldjes. Normaal gesproken zie je deze velden nauwelijks tot niet. Er is een truc bedacht om vanuit een rijdende auto, langs de velden te rijden en die te filmen met een camera. Door het snelle bewegende beeld kan men precies aan de vegetatie zien waar de greppels lagen. Als je daar dan met je fiets staat, dan zie je in feite in een keer de boekweitveldjes. Er vinden op dit moment ontzettend veel soortgelijke kleinschalige initiatieven plaats in Fryslân. Op die manier wordt geprobeerd toeristen te interesseren voor de mooie rustige gebieden in Fryslân. Het platteland nodigt daar ook toe uit en het effect is dat al die kleinschalige projecten elkaar geweldig versterken.
Oude waterwegen weer actueel De Wiken fan it Noarderein en Drachtster Kompenije De precieze ligging, naamgeving en jaar van de vaarwegen in beeld brengen. Dat is het doel van het project De Wiken. Het idee ontstond door Stichting Smelne’s Erfskip en buurtvereniging Noorderend. Ze besloten samen dit initiatief op te starten.
Geschiedenis
Naambord Laweis Wyk
De vaarwegen ‘De wijken’ tussen Noorderdrachten en Drachtster Compagnie zijn gegraven in 1641. In dat jaar sloot de Haagse ondernemer Passchier Hendriks Bolleman met de ingezetenen van Drachten een contract. Hierbij moest hij een schipsloot met op het eind twee dwarsvaarten laten graven, met de nodige bruggen en verlaten. In ruil daarvoor mocht hij turf winnen. De Dwarsvaarten, die haaks op de schipsloot werd gegraven, zorgden voor de afwatering van het veen en voor vervoer het veengebied uit en in. De
wijken zijn nog duidelijk herkenbaar in het landschap, maar de namen zijn deels niet meer bekend.
Naamborden
De naamborden geven ook aan in welk jaar de wijk is aangelegd. Er wordt een goed beeld gegeven van de waterhuishouding en de turfgraverij in deze hoek van Fryslân. De wijken maken deel uit van verschillende fietsroutes. Panelen geven bewoners en toeristen de nodige informatie. Het is bijzonder dat het overgrote deel van de waterwegen, die in de tweede helft van de 17e eeuw gegraven zijn, nog steeds aanwezig zijn. Zowel de provinciale overheid als het gemeentebestuur is zeer enthousiast over dit project. Veel vakantiegangers worden door onder andere de VVV geattendeerd op de wijken en zij vinden dit zeer karakteristiek voor de Fryske Wâlden.
Rinsemajaar in Museum Dr8888 Blockbuster tentoonstelling Thijs en Evert Rinsema werden in Drachten geboren. Thijs in 1877, Evert drie jaar later. Vader was leerlooiersknecht. Logischerwijze kozen zowel Thijs als Evert een beroep dat aansloot bij dat van hun vader. Beiden werden schoenmaker. Toch zijn de beide ‘Drachtsters’ niet bekend geworden omdat het zulke voortreffelijke schoenmakers waren. Nee, de broers Thijs en Evert verwierven – al was het pas lang na hun dood – bekendheid door hun schilderkundige en literaire kwaliteiten. Het was directeur Paulo Martina van Museum Drachten die met het idee kwam om een grote tentoonstelling te organiseren met als middelpunt Thijs en Evert Rinsema. Toevallig deed Thijs Rinsema junior toentertijd een aanvraag voor een tentoonstelling. Daarnaast wilde hij graag dat zijn boek werd uitgegeven. De twee heren hebben uiteindelijk samengewerkt en het Rinsemajaar gecreëerd. Het Rinsemajaar is een grote blockbuster tentoon-
stelling waarmee het museum zich nationaal en internationaal profileert. Mensen komen vanuit alle hoeken van het land op de tentoonstelling af. Het museum heeft zelfs het Acht Uur journaal gehaald en in allerlei grote nationale kranten gestaan.
Terug zoals het was
Voorheen hingen er al een aantal kunstwerken van de Rinsema`s maar er werd verder niet veel aandacht aan besteed. Het museum hield eerder ook een Rinsema tentoonstelling, maar nu is het hele museum heringericht voor de Rinsema`s. Zo zijn het schilderatelier van Thijs Rinsema en de schoenenwinkel van Thijs en Evert Rinsema compleet nagebouwd. Het museum heeft veel in bruikleen gekregen van andere musea en van particulieren. Heel veel mensen voelen zich betrokken en hebben werk dat in de woonkamer hing voor maanden aan het museum in bruikleen beschikbaar gesteld.
Collage Thijs Rinsema
Donderdag 15 november 2012 19.00 - 21.50 De Koningshof, Prinsenweg 1 in Heerenveen
• De Oranjeroute • Karmelklooster
Projectenmarkt
• Dokumintaasjesintrum JSH • Allardsoog • Stichting Werkgroep Oud Heerenveen Wel aanwezig op de netwerkavond maar niet in dit hoofdstuk: Oude Paden Nieuwe Wegen (Elders in het boek opgenomen) Friese waterlinie (Elders in het boek opgenomen) Argeologysk wurkferbân (Ansichtkaart in 2007)
Netwerkavond
Presentaties
In de voetsporen van de Oranjes De vorstelijke geschiedenis van Heerenveen-Oranjewoud
Koningin Wilhelmina en koningin-moeder Emma, bezoek Stadhouderlijk Hof, Leeuwarden, 1906
Paleis
Het oranjetoerisme beter gestalte geven door de vorstelijke geschiedenis meer onder de aandacht te brengen. Dat is het doel van de oprichters van de werkgroep Vorstelijk Oranjewoud. Zij bundelen de initiatieven die iets te maken hebben met de vorstelijke geschiedenis van Heerenveen en Oranjewoud Het project wil via de VVV, ANWB en informatieve websites meer onder de aandacht komen van recreanten en toeristen. Daartoe is er een flyer ontwikkeld waarin de locaties vermeld staan die activiteiten aanbieden of waar bezoekers terecht kunnen voor nadere informatie over de historie van Heerenveen en het parklandschap Oranjewoud. Er zijn inmiddels enige activiteiten gerealiseerd. Zo draagt de Werkgroep Oud-Heeren-
veen zorg voor diverse rondleidingen en heeft Hotel Tjaarda een vorstelijk arrangement ontwikkeld. In Fryslân komt de Oranjehistorie op verschillende manieren naar buiten. De stichting Nassau en Fryslân organiseert elk jaar lezingen of concerten. Ook zijn er diverse cultuurhistorische routes verkrijgbaar, zoals bijvoorbeeld in Leeuwarden. Onder leiding van de stuurgroep Nassau en Fryslân wordt momenteel samengewerkt om diverse Friese initiatieven op het gebied van de Friese Nassaus bijeen te brengen en aan te bieden aan diverse doelgroepen: van oranjetoeristen en koningshuisliefhebbers tot recreanten en andere mensen die iets van de geschiedenis willen weten.
Koning Willem I komt aan in Scheveningen
Dokumintaasjesintrum JSH Opa, kijk wat ik vond op zolder…
Oude foto’s, dia’s en films van dorpen worden nog vaak privé bewaard. Dit historisch materiaal moet zorgvuldig bewaard blijven, vonden de oudere bewoners van de dorpen Jubbega, Schurega en Hoornsterzwaag. Het Dokumintaasjesintrum JSH is opgezet om dit rijke, sociaal-culturele erfgoed te bewaren en te digitaliseren. Het materiaal is vrij toegankelijk voor bewoners en belangstellenden.
Arbeiders aan het werk
Het idee is ontstaan toen bewoners contact met elkaar zochten over de vraag: Wat gebeurt er met ons historische materiaal als wij er niet meer zijn? Op dat moment hielden
de eigenaren het materiaal in hun privéverzameling. Om het beter te bewaren en voor iedereen toegankelijk te maken is de hulp ingeschakeld van de bibliotheek in Jubbega, waarna JSH (Dokumintaasjesintrum Jobbegea-Skuorregea-Hoarnstersweach) werd opgericht. Er is veel belangstelling voor het Dokumintaasjesinturm JSH. Niet alleen van de bewoners, ook uit het buitenland is interesse getoond. Met de steun van gemeente Heerenveen is twee jaar geleden in de plaatselijke bibliotheek het eerste Historisch Informatie Punt (HIP) is ingericht.
Boek: Jarig van der Wielen grondlegger Nederlandse Volkshogescholen Auteur: Willem Dolstra
Het boek ‘Jarig van der Wielen grondlegger Nederlandse Volkshogescholen’ vertelt de geschiedenis van Allardsoog. Het boek is geschreven door Bakkeveenster Willem Dolstra. Allardsoog is een buurtschap onder Bakkeveen, op het drie provinciënpunt van Groningen, Fryslân en Drenthe. In het kielzog van de eerste Volkshogeschool van Nederland ontstonden er op het Allardsoog meerdere sociale en culturele projecten. Het jeugdwerklozenproject leidde tot de bouw van de monumentale Centrale Werkplaats van architect Jan Jans Almelo. Het was een project Omslag van het boek
van de negen omliggende gemeenten in samenwerking met het ministerie van Sociale zaken en de Vereniging Allardsoog. Tussen 1932 en 1940 hebben ongeveer 3400 jeugdige cursisten aan het project meegedaan. Na de Tweede Wereldoorlog heeft het gebouw jarenlang dienst gedaan als landbouwhuishoudschool. De leerlingen kwamen uit de omliggende dorpen, Zevenhuizen, Een West, Marum, De Wilp, Haulerwijk, Bakkeveen, Siegerswoude, Frieschepalen en Ureterp. Het gebouw doet tegenwoordig dienst als NIVON natuurvriendenhuis.
Stichting Werkgroep Oud-Heerenveen [Stadsgidsenteam] Stichting Werkgroep Oud-Heerenveen geeft historische rondleidingen in Heerenveen en Oranjewoud voor inwoners en toeristen. Daarnaast is de werkgroep al jaren actief in het archiveren en diverse andere werkzaamheden voor Museum Willem van Haren. Binnen de werkgroep bestond veel kennis over de geschiedenis van Heerenveen. Ook beschikte het museum Willem van Haren over een enorme bibliotheek. Naar de mening van de initiatiefnemer moest deze kennis breder uitgedragen worden. Er werden routes voor stadswandelingen ontworpen, die zich beperkten tot het centrum van Heerenveen. Het project Historische Rondleidingen is met één gids begonnen. Nu bestaat het team uit acht stadsgidsen, die inmiddels óók rondleidingen in Oranjewoud verzorgen.
Samenwerking en rolverdeling
Staatsbosbeheer organiseerde in Oranjewoud reeds geregeld op de natuur gerichte rondleidingen, maar cultuurhistorisch viel er nog zo veel meer te ontdekken. De netwerkavonden van Plattelânsprojekten hebben de werkgroep o.a. in contact gebracht met Staats-
bosbeheer. Samenwerking en rolverdeling waren het resultaat: Staatsbosbeheer richt tegenwoordig haar wandelingen op de beleving van de natuur en de werkgroepgidsen richten zich volledig op de cultuurhistorie. In Oranjewoud is de werkgroep nu vier jaar actief. Daar zijn nu in voorjaar en najaar respectievelijk rondleidingen te voet en op de fiets.
Belangstelling van het gemeentebestuur
Het werk van de stadsgidsen heeft ook de belangstelling van het gemeentebestuur gewekt. Zo heeft de werkgroep in 2012 een speciale en verkorte rondleiding voor nieuwe inwoners van Heerenveen verzorgd. Ze werden eerst door burgemeester en wethouders ontvangen, waarna de gidsen de nieuwe inwoners van het gemeentehuis naar Sportstad begeleidden. Deze erkenning van het gemeentebestuur wordt als waardevol beschouwd. Een bijkomend voordeel is dat de gidsen de gemeenteraad kunnen wijzen op gewenste en ongewenste ontwikkelingen binnen de gemeente. Het voornemen is om evenals vorig jaar in de zomermaanden juli en augustus een op het toerisme gerichte verkorte wekelijkse stadswandeling onder de naam‘ Rondje Heerenveen’ te organiseren.
Het Karmelklooster in Drachten. De Karmel was tot 6 augustus 1993 in gebruik als klooster van de ongeschoeide Karmelietessen.
Donderdag 13 juni 2013 19.00 - 21.50 De Koningshof, Prinsenweg 1 in Heerenveen
Toerisme en Cultuurhistorie Cultuur en Erfgoededucatie
Projectenmarkt
Slim Makkinga Steunpunt Monumentenzorg Wel aanwezig op de netwerkavond maar niet in dit hoofdstuk: Skûtsjerjier (Elders in het boek opgenomen)
Netwerkavond
Presentaties:
Keunstwurk kunst
Keunstwurk brengt cultuur vooruit Cultuur- en erfgoededucatie Kunst en cultuur brengen mensen samen en bieden nieuwe inzichten. In Fryslân zorgt Keunstwurk ervoor dat de kunst vooruitkomt en cultuurhistorie aan kracht wint. Dat doen ze door het delen van kennis, het leggen van verbindingen en het doorvoeren en stimuleren van vernieuwing. Keunstwurk heeft werkterreinen in cultuureducatie, amateurkunst en professionele kunst in Fryslân.
Lokale partijen verbinden
Keunstwurk heeft veel ervaring in het opzetten van culturele evenementen die nauw aansluiten bij de omgeving. Voorbeelden zijn het ontwerp en de culturele programmering van de Slachtemarathon en het project “de Reis”: het evenement dat in de aanloopperiode beeldvormend is voor Kulturele Haadstêd 2018. Hiernaast zijn er ook kleinere projecten als Kunst bij de Boer en ‘12 Stekjes’, waarin beeldende kunst op bijzondere plekken in de regio noordoost Fryslân is gerealiseerd. Mogelijk zijn in de toekomst ook bijzondere stekjes te vinden in gemeenten aan de Friese Waterlinie.
Kultueredukaasje mei Kwaliteit
De provincie Fryslân heeft aan Keunstwurk gevraagd om invulling te geven aan de Regeling Cultuureducatie met Kwaliteit 2013-2016. Er is gekozen voor een opzet die aansluit bij wensen van basisscholen en regionale instellingen in tien regio’s. In elke regio is een eigen plan opgesteld. De Stellingwerven hebben gekozen voor een opzet met betrekking tot erfgoededucatie: KIEKES! Naast de regionale programma’s wordt een provinciebreed programma voor deskundigheidsbevordering uitgevoerd.
Speuren nei Spoaren
‘Speure nei Spoaren’ is een inspiratieproject over erfgoedonderwijs voor leerkrachten in het basisonderwijs. Wat is Frysk Erfgoed is en hoe kun je de liefde voor de omgeving overbrengen? Het project bestaat uit vier startbijeenkomsten en individuele coaching aan de leerkracht. De leerkracht ontwikkelt een gereedschapskist vol met kennis, informatie en ervaring om vakkundig invulling te geven aan zijn of haar erfgoedonderwijs. Het versterkt zijn rol als erfgoeddrager.
Boek: Bij de bek af Auteur: Karst A. Berkenbosch
‘Bij de bek af ’ (het ging nog maar net goed) gaat over de strijd rond de Friese Waterlinie in de jaren 1672 en 1673. Bij de Bekhofschans schieten de troepen van de bisschop van Munster een soldaat de pijp bij de bek af. De soldaat overleeft en ook voor Fryslân loopt het maar net goed af. Maar hoe vergaat het Brugt Idses, die als piekenier vecht in het Staatse leger en zijn geliefde Marije die in De Knipe op hem wacht? Het is een spannende tijd met standvastige legerleiders, achterdochtige politici en een opstandige burgerij tegen de achtergrond van een - in alle opzichten - lekke waterlinie’.
Omslag van het boek
SLIM Makkinga is vooral bekend door de zonnepanelenbouw-actie en Duurzaam dorp-in-spe. Voor 2013 heeft SLIM het concept van Permacultuur in deze context opgepakt, wat verder borduurt op eigenheid van dorp en streek en onderdeel uitmaakt van Cultuurhistorie.
Het Steunpunt Monumentenzorg Fryslân ondersteunt overheden, erfgoedorganisaties, eigenaren en beheerders van monumenten, door actuele informatie te verstrekken over de monumentenzorg, archeologie en al het andere erfgoed in Fryslân. De klokkenstoel en hervormde kerk van Donkerbroek, een dorp in de Friese gemeente Ooststellingwerf. De beide bouwwerken zijn samen aangewezen tot rijksmonument (rm 31717).
Colofon
Terugblik netwerkbijeenkomsten cultuurhistorie Zuidoost Fryslân 2007-2013 is uitgegeven door studenten van de NHL Hogeschool Leeuwarden, op initiatief van Nicolette Hartong en Geert Lantinga van Plattelânsprojekten Zuidoost Fryslân. De uitgave werd financieel mede mogelijk gemaakt door: - Provincie Fryslân, via projectbureau Plattelânsprojekten Zuidoost Fryslân. Samenstelling en eindredactie: Korrie de Boer Tekstcontrole: Theo van Aken Teksten: Josje Botman Liesbeth Dijkstra Michelle Zwoferink Vormgeving en opmaak: Korrie de Boer Lianne Kuiper Mandy Spoelstra Druk: Dekker Drukwerken Leeuwarden Publicatiedatum: 13 juni 2013
De studenten van de NHL Hogeschool Leeuwarden hebben ernaar gestreefd de auteursrechten op het in dit boek gebruikte materiaal te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, worden verzocht zich te wenden tot de Provincie Fryslân.
Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
