Terreinorganisatie Spuitenruil Provincie Limburg Werkjaar 2012

Terreinorganisatie Spuitenruil Provincie Limburg Werkjaar 2012

Eindrapport terreinorganisatie

Verslag: Möbius Jurgen Provinciaal coördinator spuitenruil Vanhex Marcel Algemeen directeur CAD Limburg

1

De beheersovereenkomst heeft betrekking op het volgende beleidsthema, doelgroep en geografisch werkgebied: * beleidsthema: beperken van gezondheidsschade door middelengebruik, door het aanbieden van spuitenruil bij injecterende druggebruikers; * doelgroep: injecterende druggebruikers, intermediairen die in contact komen met injecterende druggebruikers, diensten die te maken krijgen met zwerfspuiten; *geografisch werkgebied: provincie Limburg Met de methodiek spuitenruil worden de volgende algemene doelstellingen nagestreefd: 1° het aanbieden van steriel spuitenmateriaal aan injecterende druggebruikers en het recupereren en vernietigen van gebruikt spuitenmateriaal; 2° het aanbieden van gezondheid bevorderende boodschappen en het aanleren van schade beperkende vaardigheden aan de injecterende druggebruikers; 3° het doorverwijzen van de injecterende druggebruikers naar organisaties die relevante infectieziekten opsporen en gepaste hulp bieden waaronder (maar niet uitsluitend) drughulpverlening; 4° het aanbieden van informatie, advies en vorming aan professionals die in contact komen met injecterende druggebruikers of bij hun werk geconfronteerd worden met zwerfspuiten.

Resultaatgebieden Art. 5. De resultaatgebieden van deze beheersovereenkomst zijn: 1° het verstrekken van informatie en advies; 2° het implementeren van methodieken.

 Activiteiten onder resultaatsgebied 1: 1. verstrekken van informatie en advies over spuitenruil aan drughulpverleners,straathoekwerkers, apothekers; 2. verstrekken van informatie en advies over veiligheidsmaatregelen aan diensten die te maken krijgen met zwerfspuiten (stadswachters, politiediensten, buurtopzichters,reinigingsdiensten…) Indicatoren: Verzamelen van informatie over: - het aantal vragen naar informatie, advies en vorming over veiligheidsmaatregelen van diensten die te maken krijgen met zwerfspuiten; - de tevredenheid van de vraagstellers (op basis van steekproef). Evaluatiecriteria: - voldoende relevante intermediairenparticiperen aan het netwerk - intermediairen die deelnemen aan het netwerk zijn tevreden over de ondersteuning

2

 Activiteiten onder resultaatsgebied 1: 1. Verstrekken van informatie, advies en vorming over spuitenruil aan drughulpverleners, straathoekwerkers, apothekers en huisartsen.

Zoals de voorgaande jaren werd het project opnieuw bekend gemaaktaan onze partners en de verschillende diensten. Indien gewenst konden zij gebruik maken van het documentatieaanbod wat de laatste jaren is ontwikkeld. Dit bestaat uit preventiemateriaal, brochures en posters. Ook wordt hun de mogelijkheid geboden om deel te nemen aan onze vormingen. Een overzicht van onze brochures, preventiemateriaal en vormingen:            

             

Handboek spuitenruil; elektronische versie Preventiefolders Hepatitis B Hepatitis C HIV/AIDS TBC SOA’s Prikongevallen Veiliger spuiten Overdosispreventie  Folder  CD-Rom “Going Over” (UK) Spuitabcessen Cocaïne  Folder  CD-Rom – preventieboodschappen en maagzoutmethode (samenwerking. Vlastrov)  Affiche overdosis Heroïne Chinezen Speed Adressenfolder Methadon Vrouwen en drugs Kaartspel met preventieboodschappen Luciferboekjes met info over spuitenruilpunten Affiche “zuiver water” Affiche “je aders onderhouden” Affiche “zwerfspuiten” Affiche “beestjes-psychose”.. Affiche “deel geen lepel” Condooms (Sensoa)

3

In de regio Sint-Truiden is spuitenruil/Harm Reduction vertegenwoordigd op verschillende overlegmomenten. -

Deelname aan de “werkgroep drugs” die 4x/jaar plaats vindt en waar verschillende partners uit het werkveld aanwezig zijn.

-

de vorige jaren is de coördinator ook aanwezig geweest op de “stuurgroep drugs” maar niet meer in 2012.

Wekelijks zijn er teamvergaderingen op het MSOC Limburg en maandelijks is er intervisie van de verschillende regiokantoren waar ook spuitenruil, indien mogelijk, op aanwezig is. Er zijn ook individuele adviesmomenten voor :  Preventieteam CAD  Verpleegkundig team CAD  Straathoekwerk team  Nieuwe collega’s  Stagiaires  … Naar de drughulpverleners, straathoekwerkers, apothekers en huisartsen in Limburg wordt de zinvolheid van spuitenruil beargumenteerd. Aan de drughulpverleners, artsen, straathoekwerkers en apothekers worden folders, vormingen en informatie aangeboden over spuitenruil. Aan de diensten die te maken krijgen met zwerfspuiten (stadswachters,, politiediensten, buurtopzichters, reinigingsdiensten…) worden ook folders, vormingen en informatie aangeboden. Spuitenpatrouilles: In twee Limburgse steden worden er tweemaal per jaar systematisch spuitenpatrouilles georganiseerd, namelijk in Hasselt en in Sint-Truiden. Deze kunnen verschuiven naargelang de behoeften en signalen. In Hasselt is er 2 maal zo een patrouille geweest en in Sint-Truiden eenmalig. Verder is er in 2012 ook een patrouille in Genk geweest. In Hasselt zijn er 53 zwerfspuiten en in Genk zijn er 42 zwerfspuiten gevonden. Verder wordt er nog altijd door de preventiediensten van Hasselt en Sint-Truiden een inventaris opgemaakt over de plaatsen waar de stadswachten en groendiensten zwerfspuiten vinden. Naargelang de signalen kan er eventueel een spuitenpatrouille georganiseerd worden. Elk semester wordt er contact opgenomen met de stadsdiensten waarbij de problematiek van zwerfspuiten bevraagd wordt.

4

Overzicht van aanbod van advies aan deelnemende partners 1. Drughulpverlening De volgende thema’s zijn aan bod gekomen op verschillende (team)momenten in 2012      

Bespreking cijfers spuitenruil Bespreking knel –en aandachtspunten Laagdrempeligheid en Harm-Reduction Zwerfspuiten Overdosispreventie EWS

2. Straathoekwerk De volgende thema’s werden besproken met straathoekwerk            

Bespreking cijfers spuitenruil Knel –en aandachtspunten spuitabcessen/ wondverzorging Early Warning System: Overdosispreventie Zwerfspuiten/ Limburgse spuitenpatrouille Recuperatie spuitenruilmatariaal Polygebruik/ dubbelddiagnose en dak –en thuislozen Hygiëne/ Harm Reduction Prikongevallenpreventie (winter)dagopvang (café Anoniem (Hasselt) en opvanghuis in Genk) Condooms SHW spuitenruil

3. Apothekers Driemaandelijks worden de apothekers telefonisch gecontacteerd. Er zijn 15 apothekers waar we contact mee hebben maar enkel apotheek Malcorps in Sint-Truiden doet aan ruil en Apotheek De Pauw in Tongeren verdeelt en recupereert ook spuiten. Nieuwe items, stand van zaken en/of knelpunten worden met de apothekers besproken. Indien nodig contacteren de apothekers de verantwoordelijke van het project. 4. Huisartsen In de verschillende regio’s binnen Limburg is er met de huisartsenkringen overeengekomen dat patiënten met drugproblemen doorverwezen worden naar het 5

MSOC. Er zijn artsen binnen de verschillende kringen gemandateerd die samenwerken met het MSOC. De artsen beschikken over het draaiboek spuitenruil en kunnen alle folders verkrijgen. Nieuwe items, stand van zaken en knelpunten worden besproken tijdens verschillende overlegmomenten, telefonische contacten, … Indien nodig contacteren de artsen de verantwoordelijke van het project. 5. Gevangenis In samenwerking met de gevangenis van Hasselt is er in 2011 een initiatief op touw gezet rond drugs in de gevangenis en overdosispreventie. Voor de gedetineerden is er in samenwerking met de dienst preventie van de CAD een 2-daagse gevangeniscursus ‘drugs’ rond het onderwerp drugs en overdosispreventie. Tijdens deze 2-daagse cursus wordt het thema ‘overdosis’ en ‘veiligheidshouding’ behandeld door de coördinator spuitenruil. Verder zijn er met de coördinator spuitenruil een viertal voorstellen uitgewerkt:.  

 

Een teletekstpagina waarop een (overdosis) preventieboodschap wordt weergegeven en die de gedetineerde vanuit hun cel op de televisie kan lezen. Er werden kaartjes ontwikkeld om mee te geven aan de gedetineerden waar info op staat rond het gevaar van een overdosis met daarop een tekening van de ‘veiligheidshouding’. Deze kaartjes zijn verkrijgbaar bij de medische dienst, PSD en JWW Het opstellen van een boekenlijst met boeken waarin het thema drugs voorkomt (staat voor begin 2013 op de agenda) Voor de bezoekers zou er op de grote schermen in de bezoekersruimte info getoond worden rond drugs in de gevangenis maar deze schermen zijn nog altijd niet in gebruik.

2. Verstrekken van informatie, advies en vorming over veiligheidsmaatregelen aan diensten die te maken krijgen met zwerfspuiten (stadwachters, politiediensten, buurtopzichters, reinigingsdiensten…)

Overzicht van het documentatieaanbod aan deelnemende partners binnen het project spuitenruil Het documentatieaanbod naar diensten die te maken krijgen met zwerfspuiten bestaat uit een folder en vorming over prikongevallen en zwerfspuiten. Overzicht van de gegeven vormingen, informatie en advies aan de diensten die te maken krijgen met zwerfspuiten. 6

     

Studenten secundaire school Genk (25personen) Artsen in opleiding Beringen (8personen) Politie Hasselt (15 personen) Fietspunt Sint-Truiden (6personen) Wijkagenten Sint-Truiden (15 personen) De Lijn Hasselt (2personen)

Verder werd er in samenwerking met de dienst preventie van de CAD Limburg een cursus “overdosispreventie” gegeven aan de gedetineerden in de gevangenis van Hasselt. Hier wordt ruim aandacht besteed aan de veiligheidshouding en hoe te handelen bij een persoon met een overdosis. Deze cursus werd 4 X georganiseerd in 2012.waarvan de coördinator 3 maal de workshop overdosispreventie heeft gegeven. Nieuwe collega’s en stagiairs werden geïnformeerd over de bedoelingen en doelstellingen van spuitenruil en Harm reduction. In 2012 waren dit 10 stagiaires (9x preventie en 1x MSOC) en 4 nieuwe collega’s. Vormingen en bijscholingen gevolgd door de coördinator spuitenruil Limburg:    

Opleiding motivationele gesprekstechnieken Hepatitis C congres (Bokrijk) Lezing Leo Bormans “Geluk. The World Book of Happiness” Agressie training (gegeven door crime control)

Overzicht van deelnemende partners waar contact mee is geweest voor advies en informatie Er zijn contacten bij de stadswachten en politie van St-Truiden en Hasselt, TG Katarsis Genk, wijkwerking en straathoekwerk Hasselt, politieschool Genk, COC Genk, Biehal Lommel (opvangtehuis, sociaal tewerkstellingscentrum), De Lijn Sint-Truiden, Bilzen en Hasselt, Asster (pz Ziekeren en Sancta Maria (intramurale drughulpverlening)). Zij beschikken ook over containers en verwittigen de projectverantwoordelijke bij ontvangst van gebruikte spuiten) Fietspunt Basis Sint-Truiden, wijkwerking Houthalen-Helchteren, politie en dienst welzijn Heusden-Zolder Ook binnen CAW Limburg worden gebruikte spuiten ingezameld. De injecterende cliënten worden doorverwezen naar de spuitenruilpunten.

De partners die meewerken aan het project en gebruik maken van de folder prikongevallen en zwerfspuiten zijn:     

Wijkwerking Hasselt Groendienst Hasselt Stadswachten Hasselt Dienst leefmilieu Hasselt De Lijn Hasselt 7

                                       

Q-parking Hasselt Politie Hasselt Provinciehuis Limburg Wijkwerking Genk Politie Genk Politieschool Genk Poetsdienst Stad Genk De Lijn Sint-Truiden Fietspunt Sint-Truiden Preventiedienst St-Truiden Politie St-Truiden Stadswerkhuis St-Truiden Stadswachten Sint-Truiden Technische dienst Houthalen-Helchteren Technische dienst Meeuwen-Gruitrode Technische dienst Beringen Politie Lanaken Politie Bilzen Stadswerkhuis Bilzen Volksbond Tongeren Welzijnsdienst Tongeren Technische dienst Maasmechelen Projectencentrum Maasmechelen Sociaal Bedrijvencentrum Maasmechelen Technische dienst Lommel JAC St-Truiden Stuurgroep drugs gevangenis Hasselt Werkgroep drugs gevangenis Hasselt Stuurgroep drugs Sint-Truiden Jeugd en welzijnswerk Meulenberg Houthalen Opruimingsdienst VZW Driehoek Meulenberg Buurtopbouwwerk de Standaard Wijkteam Houthalen VZW Maatwerk Maasmechelen Groendienst Maasmechelen Preventiedienst Hasselt (Huis van Preventie) Stadsdienst Heusden-Zolder Politie Heusden-Zolder Sportdienst Heusden-Zolder JongerenwerkingHeusden-Zolder

Kwaliteits- en samenwerkingsvereisten Art. 8. Voor de uitvoering van de activiteiten van deze beheersovereenkomst geldt de volgende kwaliteits- en samenwerkingsvereiste: een structurele samenwerking met de partnerorganisatie voor spuitenruil bij injecterende druggebruikers. 8

Activiteiten onder resultaatsgebied 2: 1. aanmoedigen en ondersteunen van (organisaties van) drughulpverleners, apothekers, straathoekwerkers en huisartsen om de spuitenruil op te nemen in hun werking; 2. deskundigheidsbevordering organiseren voor intermediairen; 3. intermediairen die meewerken aan spuitenruil voorzien van materiaal (spuitenmateriaal, containers, folders…); 4. zelf verdelen en recupereren van materiaal bij injecterende druggebruikers via aparte spuitenruilmomenten, wanneer het aanbod van het netwerk onvoldoende is; 5. doorverwijzen naar opsporing van infectieziekten en naar gepaste vormen van hulpverlening. Indicatoren: Verzamelen van informatie over: - het aantal organisaties van drughulpverleners, straathoekwerkers, apothekers dat meewerkt, en aard van de samenwerking; - de tevredenheid van de organisaties en personen die participeren aan het netwerk over de geboden ondersteuning (op basis van steekproef); - verdeling van het aantal verdeelde en gerecupereerde spuiten en contacten over de verschillende manieren van aanbieden; - de hoeveelheden materiaal die werden verdeeld en gerecupereerd; - de ratio gerecupereerd materiaal/verdeeld materiaal; - het aantal contacten met injecterende druggebruikers; - het aantal en de aard van de doorverwijzingen naar andere vormen van hulpverlening en zorg (op basis van een steekproef); - het profiel van de injecterende druggebruikers die gebruik maken van het aanbod (op basis van een steekproef); Evaluatiecriteria -IDG’s maken gebruik van het aanbod -IDG’s zijn tevreden over het aanbod

 Activiteiten onder resultaatsgebied 2:

1. Aanmoedigen en ondersteunen van (organisaties van) drughulpverleners, apothekers, straathoekwerkers en huisartsen om de spuitenruil op te nemen in hun werking.

9

Overzicht van het aantal potentiële partners geschikt voor deelname aan het project Binnen de provincie Limburg.    

Apothekers Huisartsen Straathoekwerk (Drug)hulpverlening

Overzicht van deelnemende partners in de provincie Hier worden enkel de partners opgesomd die spuiten ruilen. Partners die gebruikte spuiten recupereren, zwerfspuiten recupereren of injecterende gebruikers doorverwijzen naar de spuitenruilpunten worden elders beschreven.   

MSOC Limburg Apothekers (14, waarvan 2 apothekers effectief verdelen en recupereren) Straathoekwerkers verbonden aan de CAD (depannage) Gemandateerde huisartsen verbonden aan het MSOC worden blijvend gesensibiliseerd tot het gebruik van de methodiek.

Overzicht van signalen rond noodzaak opstart spuitenruil in de provincie Signalen en aandachtspunten

Een eerste belangrijk aandachtspunt is dat sinds de nieuwe convenant (2012-2016) de spuitenruilcoördinator niet meer full time voor spuitenruil werkt maar aan 80% jobtime. Dit komt door de stijgende anciënniteit en de daarmee gepaard gaande loonkosten. Het budget voor spuitenruil evolueert niet mee en daarmee is het niet meer haalbaar om een full time betrekking te financieren. Het zou spijtig zijn indien deze evolutie zich continueert en er daardoor een nieuwe coördinator dient aangeworven te worden met minder anciënniteit. Hierdoor zou een groot deel van de opgebouwde ervaring verloren kunnen gaan. Een volgend aandachtspunt is de daling van het aantal verdeelde spuiten voor Hasselt sinds de verhuis naar de nieuwbouw in september 2011. Het hoofdgebouw van de CAD is nu gelegen buiten het centrum en dit zorgt toch wel voor een verhoogde drempel voor injecterende gebruikers die in het centrum rondhangen om even binnen te springen voor zuiver materiaal. We hadden gedacht dat deze daling wel zich zou stabiliseren met de tijd maar voorlopig is dit nog niet het geval. Toen we nog in het centrum gevestigd waren bleek het makkelijker voor gebruikers om even binnen te springen voor materiaal. Nu zijn in Hasselt de bussen nog altijd gratis maar het vergt toch een grotere inspanning om tot bij ons te geraken en zeker als deze afstand te voet overbrugd moet worden. Het zou een grote progressie betekenen indien een apotheek en/of locatie kan gevonden worden in het centrum die participeert aan spuitenruil. Dit is tot op heden nog niet gelukt. Voor het tweede jaar op rij ontvangen we in de lente signalen betreffende 10

gevonden spuiten en naalden waar anabole steroïden mee worden toegediend. Dit weten we omdat het over spuiten gaat met intramusculaire naalden die niet door spuitenruil verdeeld worden. Er werden in de buurt ook lege flacons van de producten teruggevonden die dit vermoeden bevestigden. Telkens werden er dan met de betrokken diensten afspraken gemaakt en containers voorzien. De straathoekwerkers fungeerden als contactpersoon tussen spuitenruil en de betrokken diensten. Dit is een fenomeen waar we weinig vat op hebben omdat deze gasten niet gekend zijn bij spuitenruil. Buurtbewoners gaven ook aan dat gasten voorbijrijden en vanuit hun auto’s de gebruikte naalden weggooiden. Er is voorlopig afgesproken om in het voorjaar van 2013 nog eens rond de tafel te gaan zitten omdat het vermoeden speelt dat dit om een seizoensgebonden fenomeen gaat. Als blijkt dat er een toename is kan er met de partners een strategie uitgewerkt worden om in de toekomst toe een preventief plan op te stellen. Uit het verleden is gebleken dat ongeveer 20% van het cliënteel dat een methadonprogramma volgt bij het MSOC ook injecteert. Voor de mensen die op straat leven is dit percentage hoger omdat het moeilijker is om Heroïne te roken daar bijvoorbeeld de rook weg waait. Bepaalde gasten geven ook aan dat ze eerst niet injecteerden maar daarna over zijn gegaan op injecteren mede door de moeilijkheden die ze ondervinden door de natuurelementen. Een woonst kan dus heel belangrijk in hun wijze van gebruik en ook omdat ze onvermijdelijk in een ander milieu terechtkomen indien ze geen dak boven hun hoofd hebben. Vanuit Sint-Truiden kwamen er signalen dat veel gebruikers hun materiaal kochten bij de apothekers. Uit een rondvraag bij de apothekers bleek dat er sporadisch mensen insulinespuiten kwamen kopen. We wilden nagaan of er in Sint-Truiden nog veel gebruikers waren die we niet bereikten met spuitenruil. De apothekers relativeerden deze gedachtegang en dat ze er weinig tot geen last van hebben. Meestal gaven ze als antwoord dat dit vooral tijdens de wachtdienst is dat ze wel eens iemand over de vloer kregen met de vraag naar injectiemateriaal.

Overzicht van de genomen stappen naar intermediairen/organisaties in de provincie Limburg

De CAD heeft met haar antennestructuur een unieke positie als enige ambulante drughulpverlening binnen Limburg. Om zo optimaal mogelijk tegemoet te komen aan druggerelateerde vragen in Limburg beschikt de organisatie over verschillende teams. MSOC team (illegaal druggebruik), CGG team (alcohol, medicatie, gokken, internet, gamen en experimenteel gebruik), preventieteam (drugpreventie en drugbeleid, …), SHW team (outreaching, signaalfunctie en opbouwen van een vertrouwensrelatie met de gebruiker). De CAD zit in een netwerk met OCMW’s, gemeentelijke diensten, (psychiatrische) ziekenhuizen, residentiële drughulpverlening, CAW Limburg, huisartsen, apothekers, … en zetelt hierdoor ook in verschillende overkoepelende overlegorganen binnen Limburg. Daar de coördinator van het spuitenruilproject niet in alle regio’s en op alle overlegorganen aanwezig kan zijn wegens tijdsgebrek is er geopteerd om het project volledig te integreren binnen de CAD werking. Zo kunnen de mensen die de CAD vertegenwoordigen in de verschillende regio’s en in de verschillende overlegorganen het project mee 11

vertegenwoordigen. Als er specifieke vragen zijn of er moeten specifieke acties ondernomen worden, kan dit door de projectcoördinator opgevolgd en ondersteund worden.

2. Deskundigheidsbevordering organiseren voor intermediairen Overzicht van de gegeven vormingen aan intermediairen:     

Studenten secundaire Genk (25personen) Artsen in opleiding Beringen (8personen) Politie Hasselt (15 personen) Fietspunt Sint-Truiden (6personen) Wijkagenten Sint-Truiden (15 personen)

Zoals eerder vermeld op p.6 werd er in samenwerking met de dienst preventie van de CAD Limburg een cursus “overdosispreventie” gegeven aan de gedetineerden in de gevangenis van Hasselt. In totaal namen 25 gedetineerden deel aan de cursus. De meerwaarde en doelstellingen van spuitenruil en Harm reduction werden gecommuniceerd/overgemaakt aan de nieuwe collega’s en stagiairs. In 2012 waren dit 10 stagiaires (9x preventie en 1x MSOC) en 4 nieuwe collega’s.

3. Intermediairen die meewerken aan spuitenruil voorzien van materiaal (spuitenmateriaal, containers, folders, …) Overzicht van afspraken rond leveringen met deelnemende projecten in de provincie

We Informeren alle intermediairen over de visie van Limburg, namelijk dat injecteren geen normaal gedrag is maar dat we hun keuze (IDG) respecteren. Ook werken we aan het bewust maken van de gevaren van injecteren.

1. Drughulpverlening De spuitenruilpunten zijn ingebed in de antennestructuur binnen het MSOC. Deze punten worden voornamelijk verzorgd door hulpverleners. De verantwoordelijke van het project heeft hier eerder een coördinerende functie en voorziet in de aanwezigheid van het materiaal .Maandelijks worden de voorraden gecontroleerd en bijgevuld. Gebruikte containers worden opgehaald. Registratiegegevens worden opgevolgd en bijgestuurd. Indien er meer materiaal nodig is, voorziet de verantwoordelijke van het project extra leveringen. 12

2. Apothekers De apothekers worden driemaandelijks gecontacteerd voor een inventarisatie. Indien nodig worden nieuwe materialen geleverd en gebruikte materialen opgehaald. De registratie wordt nagekeken. De apothekers contacteren de verantwoordelijke van het project als ze eerder nieuwe materialen nodig hebben. De verantwoordelijke voorziet in dit geval een extra levering.

3. Artsen De gemandateerde artsen, verbonden aan het MSOC, verdelen spuiten tijdens de consultatiemomenten binnen de verschillende MSOC antennes. Zij maken gebruik van de voorraden op de verschillende MSOC antennes.

4. Straathoekwerkers De straathoekwerkers verbonden aan de CAD hebben een depannage- en doorverwijsfunctie. Zij maken gebruik van de voorraden op de verschillende MSOC antennes.

5. VZW Basis 3 jaar geleden is een samenwerkingsakkoord met vzw Basis opgesteld. VZW Basis is een sociale werkplaats voor mensen met psychosociale en/of psychiatrische problemen. De spuitenruilcoördinator levert de spuiten en alcoholswabs die de gasten daar in pakketjes van 5 bundelen om aan de IDG’s te verdelen. Het voordeel hierbij is dat er telkens 10 alcoholswabs per 5 verstrekte spuiten zitten.

4. Zelf verdelen en recupereren van materiaal bij IDG’s via aparte spuitenruilmomenten wanneer het aanbod van het netwerk onvoldoende is.

Het aantal organisaties van drughulpverleners, straathoekwerkers, apothekers en huisartsen dat meewerkt en aard van de samenwerking

De spuitenruilpunten zijn ingebed in de antennestructuur binnen het MSOC (Hasselt, Genk, Maasmechelen, Beringen, Tongeren, Heusden-Zolder, Neerpelt en Bilzen). 13

Buiten de vaste spuitenruilmomenten verzorgen de hulpverleners van de verschillende regio’s deze momenten. De verantwoordelijke van het project heeft hier een coördinerende functie. Detox Katarsis Genk recupereert spuiten bij opname. Straathoekwerk Genk, Hasselt, Houthalen-Helchteren, Heusden-zolder en Tongeren hebben een depannagefunctie, geven informatie en verwijzen door naar de spuitenruilpunten. COC Genk recupereert gebruikte spuiten en verwijst door naar de spuitenruilpunten CAW Limburg recupereert gebruikte spuiten en verwijst door naar de spuitenruilpunten. St-Truiden telt één apotheek die effectief spuiten ruilt en ook verdeelt. Verschillende andere apothekers verdelen de folders en verwijzen door naar het aparte spuitenruilpunt. De twee psychiatrische ziekenhuizen in St-Truiden (Asster) recupereren spuiten bij opname. Noord-Limburg kent twee apothekers (Lommel en Sint-Huibrechts-Lille) die bereid zijn spuiten te ruilen maar deze apothekers hebben geen spuitenruilcliënten. In Tongeren doet één apotheek effectief aan spuitenruil (recuperatie en verdeling). In Lanaken is één apotheek bereid aan spuitenruil te doen. Zij heeft geen spuitenruil cliënten. Sinds 2012 participeert ook apotheek van der Gaast in Heusden-Zolder bij het recupereren van spuiten. Klimop Rekem recupereert spuiten bij opname. Biehal Lommel recupereert spuiten bij opname. In Bilzen, Hoeselt, Beverst en Munsterbilzen zijn er verschillende apothekers die bereid zijn spuiten te ruilen maar zij hebben geen cliënten. Andere apothekers zijn bereid spuiten te recupereren en verdelen de folders. In de verschillende regio’s recupereren de stadsdiensten zwerfspuiten. Deze lijst van gerecupereerde spuiten wordt overhandigd aan de provinciale coördinator. Zo wordt er door de diensten Preventie van Hasselt en Sint-Truiden een lijst en containers overgemaakt. (zie ook bijlage contactpersonen spuitenruil)

De tevredenheid van de organisaties en personen die participeren aan het netwerk over de geboden ondersteuning (op basis van een steekproef.

Er werd navraag gedaan bij de 2 actieve apothekers die ook spuiten ruilen en niet enkel verdelen. Er is een tevredenheid over het aanbod van materiaal en de bevoorrading maar eveneens een moeilijkheid om de doelgroep te helpen. Ze geven aan dat het niet altijd makkelijk is om 14

de doelgroep over de vloer te krijgen. Ze komen vaak eisend over en hun presentatie laat soms te wensen over. Toch wensen zij voorlopig nog altijd mee te helpen bij de verdeling en recuperatie van spuiten en bij de verdeling van spuitencontainers. Zij begrijpen de achterliggende boodschap en het nut van het project.

Verdeling van het aantal verdeelde en gerecupereerde spuiten en contacten over de verschillende manieren van aanbieden

De CAD/MSOC is dus sinds september 2011 verhuisd naar de Salvatorstraat 25 in Hasselt en is dus niet langer meer in het centrum gelegen. De verstrekkingsmomenten in Hasselt zijn daarom verschoven naar voormiddag van 10u-12u en ‘s avonds van 18u-19u. De uren voor spuitenruil zijn hieraan gekoppeld. Meestal worden de spuiten hier door de coördinator zelf verdeeld. Verdeelde spuiten: 8950, gerecupereerde spuiten: 15772 (176,2% recuperatie) contacten:312 in 2012. Het aparte spuitenruilpunt op het JAC te St-Truiden (verzorgd door de verantwoordelijke van het project) is tot eind september van 10u-12u open geweest maar sinds oktober 2012 terug verschoven naar namiddag van 14u-16u. Verdeelde spuiten: 32515, gerecupereerde spuiten: 21994 ( 67,6% recuperatie), contacten 234 in 2012. De recuperatiecijfers van Hasselt en Sint-Truiden dienen samen geïnterpreteerd te worden. Zie besluit. In de regiokantoren van de CAD worden de spuiten verdeeld door de hulpverleners. Dit gebeurt zo in Genk, Maasmechelen, Beringen, Tongeren, Heusden, Bilzen en in Neerpelt. Er wordt tijdens de contactmomenten ( bij methadonverstrekkingen, spuitenruilcontacten, individuele contacten, via contacten hulpverleners, straathoekwerk, gemandateerde artsen,…) ingespeeld op de noden van de doelgroep en eventueel doorverwezen naar de bevoegde personen en/of instantie(s). De hoeveelheden materiaal die werden verdeeld en gerecupereerd.

In 2012 zijn er 45435 spuiten verdeeld en 43993 spuiten gerecupereerd.

Locatie Hasselt MSOC Genk MSOC

Verdeelde spuiten 8950

Gerecupereerde spuiten 15772

Cliënt contacten 312

Recuperatie % 176.2%

3574

4078

363

114.1% 15

Maasmechelen HouthalenHelchteren HeusdenZolder St-Truiden JAC ap. sptrl punt Beringen

565 0

551 0

39 0

0

0

0

32515

21994

243

0

0

0

Tongeren

570

1070

44

Lanaken

0

0

0

Noord-Limburg

0

0

0

Bilzen

25

430

4

Apotheek

580

990

0

107

Zwerfspuiten

97.5%

67.6%

187.7%

1720% 170.7%

0

De ratio gerecupereerd materiaal/verdeeld materiaal

Deze ratio bedraagt 97,8% voor het werkingsjaar 2012.

Het aantal contacten met injecterende druggebruikers Er zijn 877 spuitenruilcontacten geregistreerd in 2012. Het gaat hier dus om contacten en niet om verschillende personen.

Het aantal en de aard van de doorverwijzingen naar andere vormen van hulpverlening en zorg (op basis van een steekproef)

Hier werd een inventaris gemaakt van het soort vragen naar andere vormen van hulpverlening dan spuitenruil. Gedurende 1 maand werd genoteerd welke hulp en/ of informatievragen ons cliënteel had. Doorverwijzingen naar andere vormen van hulpverlening, via steekproef van 1 maand tijdens de aparte ruilmomenten

Hieronder een overzicht van de doorverwijzingen Daklozenopvang Douche -en wasmogelijkheid Drughulpverlening Goedkope maaltijden Huisarts

18 7 9 7 13 16

Huisvesting Kleding Mutualiteit Nachtopvang OCMW Opleiding Straathoekwerk Voedselbedeling Voedselpakketten VRGT /TBC screening Wondverzorging Ziekenhuis artsen MSOC Hepatitis C (behandeling)

13 9 5 11 14 0 7 4 4 0 8 3 16

Het profiel van de injecterende druggebruikers die gebruik maken van het aanbod (op basis van een steekproef Jaarlijks wordt er een steekproef gedaan bij de doelgroep die gebruik maakt van het project. De volledige verwerking van deze steekproef – evaluatierapport spuitenruil – zal worden verwerkt in een Vlaams rapport. Uit de gegevens van de laatste jaren blijkt dat er zeer weinig regionale verschillen zijn qua risicogedrag, vandaar de keuze om een Vlaams rapport te maken. CAD Limburg opteert om het evaluatieonderzoek niet te koppelen aan een betaling van de spuitenruilcliënten. De bevraging is lang. Cliënten moeten op een vrijwillige basis meewerken aan het onderzoek. In 2012 werd het MSOC cliënteel nog bevraagd over een aantal enquêtes (cfr. Link-studie, DRID-studie,..) waar telkens een vergoeding of voucher aan gekoppeld werd. Dit bemoeilijkte het engagement van onze gasten om gratis mee te werken aan de enquête spuitenruil. Gasten meldden vlakaf dat ze niet mee wilden doen omdat er niks tegenover stond. Het feit dat ze het heel jaar gratis materiaal kregen en hun gebruikt materiaal bij ons konden binnenbrengen was voor een aantal niet voldoende om hun te overtuigen in hun participatie. Vooral de groep 20j-30j stond hier weigerachtig tegenover. Niettegenstaande dit gegeven hebben we 20 personen kunnen engageren voor een enquête. Net als in 2011 hebben 20 personen meegewerkt aan de steekproef voor Limburg. Mannen = 17 Vrouwen = 3 De gemiddelde leeftijd van de ondervraagden bedraagt bijna 39 jaar. Dit is bijna 3 jaar meer dan in 2011 maar zoals reeds hierboven vermeld wat betreft de bereidheid tot deelname, zou de werkelijk gemiddelde leeftijd van de IDG een aantal jaren lager liggen.

17

Ook vullen 3 van de 20 ondervraagden in dat ze de laatste maand niet geïnjecteerd zouden hebben terwijl dit toch wel een voorwaarde was om de enquête in te vullen. Wel zeiden ze dat ze eerder in het jaar nog drugs geïnjecteerd te hebben. Iets meer dan de helft zegt een eigen woonst te hebben, 35% zou alleen wonen en 20% woont samen met hun partner. De rest woont bij ouders, in een kraakpand of bij vrienden/familie. 2 van de 20 ondervraagden is dakloos. Opiaten zijn nog steeds het populairst bij IDG’s (+60%), gevolgd door amfetamines en cocaïne. Het blijkt alweer dat de grootste groep polygebruikers zijn. De meesten gebruiken afwisselend verschillende producten. Cocaïne, amfetamines, methadon en kalmeermiddelen zijn buiten heroïne zeer populair onder ons cliënteel. 8 van de 20 ondervraagden gaf ook aan cannabis gebruikt te hebben de afgelopen maand. Naast deze illegale drugs (buiten kalmeermiddelen en methadon) werd er door 25% ook regelmatig alcohol geconsumeerd. Meestal werd er thuis gebruikt of bij vrienden. Als er geen woonplaats ter beschikking was, verplaatsten de activiteiten zich naar de straat, het kraakpand of op café. Op de vraag of ze ooit getest zijn op de aanwezigheid van infectieziekten scoort hepatitis C het beste (±73%).Voor HIV, hepatitis B en TBC lag dit cijfer telkens rond de 50%. Meer dan 30% geeft aan besmet te zijn met hepatitis C. Op het MSOC is men in 2012 opnieuw gestart met het screenen op Hepatitis C (cfr. Link studie). Dit gebeurt in de eerste fase met een speekseltest waardoor het makkelijker is om mensen te overtuigen om te participeren. In 2013 zal dit verder gezet worden. Van de 18 ondervraagden die dit correct hebben ingevuld gaven 3 personen aan niet op de hoogte te zijn van de uitslag van hun testen. Gebruiksruimtes zijn een delicaat gespreksonderwerp. Dit blijkt ook uit de vraag of er bij hen in de buurt een gebruiksruimte zou moeten komen. 10 personen antwoorden positief maar 8 personen zijn ook tegen de eventuele komst hiervan. Van de 12 personen die hebben ingevuld hoe lang ze gebruik maken van spuitenruil zeggen 5 personen minder dan 6 maanden en 5 personen langer dan 3 jaar gebruik maken van spuitenruil. 1 persoon komt tussen de 6 maanden en 1 jaar en 1 persoon tussen de 2 en 3 jaar naar spuitenruil. 6 van de 20 personen verklaart 1 spuitabces te hebben gehad en 4 personen geven aan toch een overdosis te hebben meegemaakt in 2012. Meer dan 70% is momenteel in behandeling bij het MSOC. De meesten hebben al een reeks van contacten met de hulpverlening achter de rug. Dit zowel ambulant als residentieel. Slechts 3 ondervraagden geven aan nog nooit een behandeling in de hulpverlening te hebben doorlopen. Over de tevredenheid van het project spuitenruil is meer dan 75% het eens. Slechts een kleine 25% is niet tevreden of is onverschillig. Tot slot is het toch belangrijk om te zeggen dat 25% van de IDG’s aangeeft dat het kan gebeuren dat ze hun spuit voor één of meer dan één injectie gebruiken. 18

5. Doorverwijzen naar opsporing van infectieziekten en naar gepaste vormen van hulpverlening

Cliënten kunnen op het MSOC gescreend worden op SOA’s. SOA-vragen worden binnen de doktersconsultaties op de methadonverstrekkingen opgenomen. Gasten hebben hier niet veel vraag naar. Cliënten worden er regelmatig aan herinnerd dat ze zich kunnen laten screenen op het MSOC. Het nut van een screening op bloed overdraagbare aandoeningen en andere infectieziekten wordt hen uitgelegd door hulpverleners, artsen, straathoekwerkers in individuele contacten, op methadonverstrekkingen, op de spuitenruilmomenten, aan de hand van folders, ….

In 2011 begonnen we met een algemene TBC-screening van ons methadon-cliënteel. Er is toen geen enkel positief geval ontdekt. In 2012 wilden we deze screening continueren maar in samenspraak met de VRGT is er geopteerd om deze algemene screening niet te continueren. Hun argumentatie hieromtrent bestaat uit het feit dat sinds het toepassen van actieve screening van onze doelgroep er geen positieve gevallen meer ontdekt zijn. Daarom werd, sinds de nieuwe beheersovereenkomst van 2012, systematische screening van IV druggebruikers niet meer opgenomen als opdracht voor de VRGT. Internationale richtlijnen rond tuberculosebestrijding schrijven immers ook voor dat er voldoende gevallen moeten gevonden worden om screening met radiologische straling te verantwoorden. Dit wilt niet zeggen dat onze cliënten met verdachte klachten niet meer mogen doorgestuurd worden naar de VRGT voor een gratis screening. Afgelopen jaar zijn er om en bij de 200 cliënten bevraagd i.v.m. hun Hepatitis C status. De cliënten die die zelf wisten positief te zijn werden verder gescreend met een bloedtest. Indien deze bloedtest positief op Hepatitis C screende konden zij in de Link studie opgenomen worden. Indien de cliënten hun status niet kenden werd er een speekseltest uitgevoerd. Zo werden er 145 speekseltesten afgenomen waaronder 36 positief tekenden. In 2012 zijn er zo 4 cliënten met een behandeling tegen Hepatitis C begonnen. In 2013 zal deze screening gecontinueerd worden.

19

Besluit 2012

Na een daling in 2011 t.o.v. 2010 zijn we in 2012 weer een flink eind gestegen met de verdeling en recuperatie van spuiten. Er zijn 45435 spuiten verdeeld in de provincie Limburg en 43993 spuiten gerecupereerd. De ratio tussen verdeelde en gerecupereerde spuiten is met bijna 97% nog altijd goed tot zeer goed te noemen. De blijvende sensibilisatie naar het belang van recuperatie werpt nog steeds zijn vruchten af. De voorgaande jaren zagen we al dat Sint-Truiden een inhaalbeweging heeft gedaan t.o.v. de rest van de provincie. Zij zijn nu ruimschoots koploper wat betreft het aantal verdeelde spuiten. Als we naar het aantal contacten kijken merken we dat er relatief weinig contacten zijn t.o.v. verdeelde spuiten. Dit komt omdat er maar 1 spuitenruildag per week is in SintTruiden en de gasten voldoende voorraad meenemen voor henzelf en anderen zodat ze minstens een week toekomen. Het aantal contacten is dan ook niet recht evenredig met het aantal verschillende personen. Er zijn dus ook gasten die voor anderen materiaal meenemen omdat er nog steeds personen zijn in hun vriendenkring die niet naar spuitenruil (durven) komen. Het spuitenruilpunt in Sint-Truiden is gelegen in het centrum waar veel volk passeert en wat sowieso al de drempel verhoogt. Ook is het natuurlijk handig als je iemand hebt die loopjongen voor je speelt. Toch hebben we in de loop van 2012 ervoor geopteerd om maximum 300 spuiten per persoon mee te geven omdat we wilden voorkomen dat bepaalde individuen als “zelfstandig spuitenruilpunt” zouden functioneren. Ook wilden we met deze regel proberen deze IDG’s die niet bereikt werden naar het spuitenruilpunt te krijgen. We zagen wel algemeen al een daling van het aantal contacten. Dit is vooral te wijten aan het feit dat ons ‘vast’ cliënteel grotere hoeveelheden afhaalt zodat ze minder vaak moeten terugkomen. Dit is iets wat zeker voorkomt bij IDG’s die een vaste woonplaats hebben. In Sint-Truiden was deze trend van grotere hoeveelheden afhalen al reeds merkbaar maar sinds we in september 2011 verhuisd zijn naar de nieuwbouw in Hasselt komen er minder gebruikers in Hasselt naar de spuitenruil. Het feit dat we nu buiten het centrum gelegen zijn is hier waarschijnlijk de grootste oorzaak van. De bedoeling was om een apotheek in Hasselt te vinden die mee in het project wou stappen maar dit is tot nu nog niet gelukt. In 2013 blijven we toch proberen om een apotheek warm te maken voor het project spuitenruil. In Hasselt zijn het ook vooral gasten die in het methadonprogramma zitten die gebruik maken van spuitenruil. Vooral Sint-Truiden is verantwoordelijk voor de fikse stijging van verdeeld materiaal. Het loopt daar steeds beter en de gebruikers engageren zich ook om het gebruikt materiaal terug te brengen. Als we de cijfers bekijken lijkt het alsof we in Sint-Truiden een serieuze daling van gerecupereerd materiaal hebben t.o.v. de voorgaande jaren maar dit cijfer dient toch genuanceerd te worden. De oorzaak hiervan ligt in het feit dat gasten als ze bijvoorbeeld bij het MSOC in begeleiding zijn en op gesprek komen ook hun materiaal in Hasselt binnenbrengen en deze cijfers worden dan bij de gerecupereerde spuiten van Hasselt geteld. Hasselt en Sint-Truiden liggen nu eenmaal ook niet zo ver van mekaar. Het is moeilijk voor de coördinator om steeds een overzicht te hebben vanwaar de spuiten juist komen. Het belangrijkste is dat op 20

het eind van de rit er een balans is over het gehele plaatje en de verhouding tussen uitgedeeld en gerecupereerd materiaal zo gelijk mogelijk is. Opvallend is ook dat er in 2012 relatief weinig zwerfspuiten zijn gevonden. Nu was dit in Limburg de voorgaande jaren ook nooit echt een groot probleem maar toch is elke zwerfspuit er eentje te veel. Dankzij de goede samenwerking met onze partners zoals de stadsdiensten hebben we toch een relatief goed overzicht van zwerfspuiten en ook zij geven aan dat er sporadisch iets wordt gevonden. De spuitenpatrouilles die hebben plaatsgevonden in 2012 hebben dan ook weinig opgeleverd. Meestal hadden externe diensten deze spuiten al verzameld in de door ons voorziene containers. In de steden Hasselt en Sint-Truiden, waar onze grootste afnemers zitten, hebben we slechts enkele signalen over zwerfspuiten gekregen. Voor Genk, Houthalen en Heusden-Zolder zijn we ook een enkele keer moeten tussenkomen. In Genk werd een verlaten pand gebruikt als gebruikersplaats waar de coördinator samen met de straathoekwerker de spuiten is gaan opruimen. De stad heeft daarna het pand dichtgemaakt en daarna is er ook geen gebruik meer van gemaakt. In Houthalen en Heusden ging het telkens om spuiten die niet verdeeld werden via spuitenruil. Het betrof hier intramusculaire naalden die dienden om anabole steroïden in de spieren te injecteren. Deze werden allemaal in de lente gevonden met de zomer in aantocht. Telkens heeft de coördinator met de betreffende straathoekwerker ervoor gezorgd dat er containers voorzien werden om de gebruikte naalden op te bergen indien dit nog eens zou gebeuren. Er zijn na de lente geen signalen meer geweest hieromtrent. In 2011 begonnen we met een algemene TBC-screening van ons methadon-cliënteel. Er is toen geen enkel positief geval ontdekt. In 2012 wilden we deze screening continueren maar in samenspraak met de VRGT is er geopteerd om deze algemene screening niet te continueren. Cliënten met verdachte klachten kunnen nog steeds doorgestuurd worden naar de VRGT voor een gratis screening. Maandelijks verschijnt er vanuit de VAD het tijdschrift AnD, een tijdschrift met informatie over preventie, hulpverlening, studie en onderzoek i.v.m. alcohol –en andere drugsproblemen. Hierin bevindt zich de rubriek “een dag uit het leven van..” waar iemand uit het werkveld een artikel schrijft met zijn of haar dagdagelijkse bezigheden. In het juninummer van 2012 staat een dag beschreven van de spuitenruilcoördinator Limburg. Dit was dan ook een mooie kans om het project bekendheid te geven bij de lezers van het tijdschrift en zo dus ook in de (drug)hulpverlening.

21