Terre des hommes. Jaarverslag 2012

Terre des hommes Jaarverslag 2012

Inhoudsopgave

4. De resultaten van de programma's

Voorwoord 3 Verslag van de directie 5 Verslag van de Raad van Toezicht 7 Het jaar van Mukta en Julian 9 Het jaar van Rosario en Dotto 10 Jaaroverzicht 11

1. Terre des Hommes 1.1 Terre des Hommes in het kort 1.2 Kerngegevens 1.3 Achtergrond 1.4 Werkgebieden 1.5 Visie en Missie 1.6 De aanpak van Terre des Hommes

2. Toelichting beleid en strategie 2.1 Toekomstvisie: beleid 2012-2015 2.2 Van Noord naar Zuid 2.3 Fondsenwerving 2.0 in Nederland

3. De primaire processen 3.1 Fondsenwerving en communicatie 3.2 Financiën 3.3. Partnerbeleid en capaciteitsversterking

13 14 14 14 15 15 16

17 18 19 19

21 22 26 30

4.1 Kinderuitbuiting 4.2 Onderwijs 4.3. Gezondheidszorg 4.4. Zelfstandigheid 4.5. Noodhulp 4.6. Microkredieten

5. organisatie 5.1 Structuur en personeel 5.2 Kwaliteitssysteem 5.3 Risicomanagement en beheersing 5.4 Planning en control

6. Begroting 2013 Begroting 2013

7. Jaarrekening 2012 Jaarrekening 2012 Algemene toelichting en grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Toelichting op de balans per 31 december 2012 Toelichting op de staat van baten en lasten 2012 Kerngetallen personeel Netto resultaat vrijwilligersgroepen

35 38 39 41 43 45 51

53 53 58 60 62

63 64

65 67 68 69 72 76 81 82

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 84 Organogram 85 Landentabel 86

2 | Terre des Hommes Jaarverslag 2012

Voorwoord De Derde Wereld bestaat niet, schreef de Franse auteur en onze inspirator Antoine de Saint-Exupéry zeventig jaar geleden. Zijn boodschap is nog steeds actueel. Immers: er is maar één wereld en die is van alle mensen. Terre des Hommes vindt dat álle kinderen recht hebben op een eerlijk bestaan. In 2012 hebben we gezien dat onder invloed van een tegenvallende economie in Nederland mensen kritischer worden over het nut van internationale samenwerking. Ook bij Terre des Hommes merken we dat we nog creatiever moeten zijn, nog harder moeten werken, meer moeten samenwerken en meer moeten investeren om onze activiteiten te organiseren. Met onze grondlegger geloven wij heilig in verantwoordelijkheid en solidariteit voor ieder mens. Ook in de landen waar we werken zien we steeds meer verantwoordelijkheid voor de lokale gemeenschappen. Met onze ruim 221 projecten in zeventien landen geven we samen met projectpartners vorm aan het ideaal van De Saint-Exupéry van een eerlijke wereld. We stoppen kinderuitbuiting zodat slachtoffers een nieuwe start kunnen maken. In 2012 zijn duizenden kinderen gered uit uitbuitingssituaties. Neem bijvoorbeeld Mukta, een van de kinderen uit onze projecten. Ze is nog maar 10 jaar en werkt in een schoenenfabriek in Dhaka. Door de lange en arbeidsintensieve dagen heeft ze last van haar ogen. Onze lokale partner SEEP heeft speciale scholen voor werkende kinderen waar ook

Mukta naar toe gaat. Ze leert er lezen en schrijven en ze krijgt hulp van SEEP om minder zwaar en intensief werk te doen. Uiteindelijk is het natuurlijk de bedoeling dat ze helemaal stopt met werken. En daar doen we ons uiterste best voor. In 2012 kon Terre des Hommes weer rekenen op de trouwe en onvermoeibare steun van ruim 1.450 vrijwilligers die in de winkels of in vrijwilligersgroepen actief zijn. Het is fantastisch om te zien dat er in elke stad waar we een winkel beginnen genoeg mensen klaar staan om te helpen. Om onze strijd tegen kinderuitbuiting nog succesvoller te maken, is hulp en betrokkenheid in de landen waar we werken noodzakelijk. Het is niet voor niets dat Terre des Hommes in 2012 opnieuw meer verantwoordelijkheid neerlegde bij de lokale partners. Wij willen dat ook zij in eigen land fondsen gaan werven bij de opkomende midden- en hogere klassen. Zo streven wij ernaar dat in 2016 veertig procent van de bestedingen in de regio wordt geworven.

de rechten van kinderen en strijden wij voor een rechtvaardige wereld. Het ideaal van Antoine de Saint-Exupéry blijft actueel. Wij kunnen dat niet zonder de steun van onze donateurs, vrijwilligers, sponsoren, institutionele donoren en de Nationale Postcode Loterij. Dankzij hen kunnen we werken aan een wereld zonder uitbuiting en waarin kinderen zich kunnen ontplooien! Albert Jaap van Santbrink

Directeur Terre des Hommes

Met onze kennis en medewerkers ter plekke inspireren en ondersteunen wij onze partners bij het opstellen van hun plannen en het realiseren van hun doelstellingen. We zijn ervan overtuigd dat dit gaat lukken. De energie en daadkracht bij onze partners en lokale mensen is enorm. Daar halen ook wij weer inspiratie uit. De Derde en de Eerste Wereld bestaan niet meer. Noord en Zuid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en hebben elkaar hard nodig bij het werken aan een eerlijke wereld. In dit verbinden is een belangrijke rol weggelegd voor Terre des Hommes, want als geen ander bewaken wij

Terre des Hommes Jaarverslag 2012 | 3


Verslag van de directie Veranderende rol In 2012 gingen dankzij Terre des Hommes 103.947 kinderen naar school, kregen 51.978 kinderen en zwangere vrouwen extra voeding en ontvingen 12.061 mensen een lening om een eigen zaak te beginnen. Dit is slechts een greep uit de resultaten in 2012. Voor een uitgebreid overzicht zie hoofdstuk 4. Samenwerking met lokale organisaties is een voorwaarde om onze doelstellingen te realiseren. De komende jaren verandert onze rol bij het werven van fondsen. In 2012 zijn we begonnen lokale partners bewust te maken dat ook zij zelf verantwoordelijkheid moeten nemen om fondsen te werven. De komende jaren neemt het aantal projectpartners af. Een aantal grote projectpartners geven we meer aandacht en ook focussen we op een betere onderlinge samenwerking. Deze wijze van efficiënter en effectiever werken, vraagt een intensieve begeleiding, monitoring en controle van projectpartners. Inkomsten en bestedingen De inkomsten in 2012 stegen ten opzichte van 2011. De totale inkomsten in 2012 kwamen op circa 22,9 miljoen euro. In 2012 werd circa 19,9 miljoen euro besteed volgens onze doelstelling. Aan kosten voor fondsenwerving en beheer en administratie was circa 4,4 miljoen euro nodig. Een gedetailleerde verantwoording van onze bestedingen en kosten leest u in het financiële gedeelte van dit jaarverslag.

Subsidies Samen met onze partners Stichting Liliane Fonds en Stichting Kinderpostzegels vormen we de alliantie ‘Kind en Ontwikkeling’. Deze alliantie ontvangt in het kader van MFS-II (Medefinancieringsstelsel 2) voor de periode 2011 – 2015 € 32,8 miljoen overheidssubsidie. In 2012 werd het bedrag van 8,9 miljoen euro besteed. De bestedingen in 2011 werden in 2012 verantwoord en goedgekeurd. Terre des Hommes legde in 2012 aan het Ministerie van Buitenlandse Zaken verantwoording af over haar bestedingen in 2011. De begroting voor 2013 werd goedgekeurd door de Raad van Toezicht. Nationale Postcode Loterij De Nationale Postcode Loterij en Terre des Hommes hebben al sinds 1996 een trouwe en goede relatie. Terre des Hommes ontving in 2012 een vaste bijdrage uit de Nationale Postcode Loterij van € 2,25 miljoen. Het project ‘Break the Chains’ (mensenhandel) - in 2009 als extra project gehonoreerd - werd in 2012 afgerond. Drie projectpartners in Zuidoost-Azië (Cambodja, Laos en Thailand) konden in deze periode dankzij de steun van de Nationale Postcode Loterij 792 meisjes en vrouwen hulp bieden in inloophuizen. Daarnaast kregen 523 meisjes opvang in drie opvangcentra, 73 meer meisjes dan oorspronkelijk gepland. Terre des Hommes en haar drie partners zetten de hulp aan deze meisjes voort, want de problematiek is nog niet opgelost. Wij gaan door met onze steun totdat onze partners zelfstandig verder kunnen. In 2013 ontving Terre des Hommes, naast

de vaste bijdrage, nog een extra bedrag van € 4,72 miljoen voor de uitvoering van twee extra projecten. Samenwerkende Hulp Organisaties Terre des Hommes is lid van de Samenwerkende Hulp Organisaties (SHO). In 2012 heeft het SHO-bestuur geen aanleiding gezien voor een gezamenlijke noodhulpactie. De SHO-noodhulp in Haïti werd afgerond. Terre des Hommes verleende wel zelfstandig noodhulp met haar lokale partners in de Filippijnen, Bangladesh, Oeganda, Indonesië, Thailand, Libanon en Burkina Faso wegens onder meer overstromingen, aardverschuivingen en gewapende conflicten. Aan deze noodhulp werd een bedrag van € 1 miljoen besteed. Terre des Hommes Internationale Federatie Terre des Hommes is lid van de TDHIF (Terre des Hommes International Federation) die elf nationale lidorganisaties telt. Het bestuur bestaat uit de directeuren van vijf lidorganisaties, waaronder Terre des Hommes Nederland. TDHIF heeft een onafhankelijke voorzitter. Albert Jaap van Santbrink, directeur Terre des Hommes Nederland, is vicevoorzitter. De TDHIF heeft een internationaal coördinatiekantoor (4 fte) in Genève. Duurzaamheid Een van de kernprincipes van Terre des Hommes is duurzaamheid. Interventies voor onze doelgroep moeten resulteren in langdurige impact, structurele verbetering en continuïteit. Belangrijk is ook voldoende capaciteit voor partners zodat zij hun hoofdactiviteiten zelfstandig kunnen voortzetten. Resultaten beklijven eerder als de hulpbehoevende


doelgroep zelf nauw wordt betrokken bij haar eigen ontwikkelingsactiviteiten die passen in haar omgeving. Verder is de integrale benadering een belangrijke voorwaarde van duurzaamheid. Een probleem als kinderuitbuiting kan niet met één methode worden aangepakt. Het vereist verschillende strategieën, zoals onderwijs aan kwetsbare kinderen, microkredieten voor ouders en lobby bij overheden. Dan is de kans op goede en duurzame resultaten het grootst. Ook het betrekken en verantwoordelijk stellen van verschillende belanghebbenden, zoals ouders, overheden en leraren, draagt bij aan duurzaamheid en beklijving van resultaten. Degelijke financiering Dankzij een degelijke financiering uit verschillende bronnen is duurzaamheid in de continuering van onze projecten gegarandeerd. Terre des Hommes kan rekenen op de financiële steun van diverse betrokkenen, waaronder ruim 84.000 donateurs, vrijwilligers, sponsoren, institutionele donoren en de Nationale Postcode Loterij. Duurzaamheid is ook voor Terre des Hommes als organisatie belangrijk. Wij stimuleren medewerkers gebruik te maken van het openbaar vervoer. Ook bieden we medewerkers de mogelijkheid om één dag per week thuis te werken. Bij de renovatie van ons kantoor in 2012 hebben we de CO2-uitstoot gereduceerd dankzij duurzame materialen en bijvoorbeeld halogeen verlichting. Hierbij gaat onze dank uit naar onze sponsoren van de renovatie: Boksman bouwbedrijf, Hanic vloerenbedrijf, INOFEC, Verhuisbedrijf Passies, Verkaart Group, Copaa afbouwsystemen, Complex, BBM schoonmaakdiensten en WIAR.


Child Protection Policy Andere belangrijke facetten van ons duurzaamheidsbeleid zijn de Child Protection Policy die alle medewerkers – ook in de regio - moeten ondertekenen waardoor de veiligheid van kinderen in onze projecten wordt gegarandeerd. Daarnaast hanteert Terre des Hommes een anti-corruptie- en veiligheidsbeleid waarin de veiligheid van onze medewerkers is vastgelegd. Ook investeren we in de opleiding van personeel in de regiokantoren om hun persoonlijke ontwikkeling verder te verbeteren. Kwaliteit en keurmerken De Projectpartner Capacity Assessment Tool helpt onze projectpartners hun doelstellingen te formuleren, de voortgang hiervan te registreren en zwakke en sterke organisatorische kanten te onderscheiden. Terre des Hommes ondersteunt projectpartners zo goed mogelijk bij het opstellen en uitvoeren van de programma’s om de kwaliteit te waarborgen. Het monitoring- en evaluatieprotocol van Buitenlandse Zaken is door ons verder aangescherpt om achteraf de resultaten van ons werk goed te kunnen verantwoorden. Ook beschikt Terre des Hommes over het keurmerkcertificaat Fondsenwervende instellingen CBF en ISO 9001:2008. Daarnaast heeft Terre des Hommes de ANBI-status. Dit betekent dat de overheid ons erkent als een algemeen nut beogende instelling (ANBI).

Tot slot In 2012 zijn goede resultaten behaald, de reorganisatie is grotendeels afgerond en aan onze rol als specialist op het gebied van kinderuitbuiting is duidelijke invulling gegeven. Dankzij de steun van onze ruim 84.000 donateurs, vele sponsoren en vermogensfondsen, honderden donoren, vrijwilligers, het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Nationale Postcode Loterij kunnen wij honderdduizenden kinderen helpen aan een veilige omgeving waarin zij zich verder kunnen ontwikkelen. Albert Jaap van Santbrink Directeur Terre des Hommes Nederland ‘s-Gravenhage, 27 maart 2013

Verslag van de Raad van Toezicht De Raad van Toezicht is het hoogste beslisorgaan van de Stichting Terre des Hommes Nederland. Het door de directie vastgestelde beleid wordt door de Raad van Toezicht goed- of afgekeurd en zij beoordeelt ook de uitvoering daarvan. De Raad van Toezicht van Terre des Hommes bestaat uit zes personen. Een lid van de Raad van Toezicht wordt voor een periode van vier jaar benoemd door zittende leden van de Raad van Toezicht en mag twee keer worden herbenoemd. De leden van de Raad van Toezicht van Terre des Hommes ontvangen geen enkele vergoeding – ook niet voor eventueel gemaakte reiskosten - en hebben geen zakelijke relaties met Terre des Hommes. Als de Raad van Toezicht een nieuw lid wil aantrekken, wordt - conform de vastgestelde richtlijnen - de profielschets voor de betreffende zetel vastgesteld waarvan intern en extern belanghebbenden kennis wordt gegeven. Dit gebeurt aan de hand van de samenstelling van de rest van de Raad van Toezicht, de vastgestelde profielschetsen Raad van Toezicht en op basis van analyses van voor Terre des Hommes belangrijke ontwikkelingen.

Samenstelling van de Raad van Toezicht in 2012 Naam

Bestuursfunctie en profiel

Bestuurslid sinds

Maatschappelijke functie

R. S. (Ron) Ton

tot 19/12/12: Vz. RvT

2000

Hoofd Clingendael Academy

R.A. (Rob) Ruijter

tot 19/12/12: Lid en Vz. Financiële auditcommissie vanaf 19/12/12: Vz. RvT

2003

Verschillende commissariaten waaronder Wavin NV, Unit 4 NV en Ziggo NV

P.W.M. (Paul) Nobelen

Vice-voorzitter Personeelszaken

2004

Bestuursadviseur

D.C.M. (Daniëlle) Smits van Waesberghe

Lid Communicatie

2005

Adviseur marketing en communicatie

A.G.J. (Arent) van Wassenaer

Lid Financiële auditcommissie Juridische zaken

2009

Advocaat/partner bij Allen & Overy LLP

L. (Lousewies) van der Laan

tot 19/10/12: Lid

2011

Vice-voorzitter Europese Liberaal-Democraten

P. (Pim) Oomens

vanaf 28/11/12: Lid vanaf 19/12/12: vz. Financiële auditcommissie

2012

Ex-CFO en Senior Vice President Wavin NV. (Per 01-02-2013 lid RvB Stork Technical Services Holding BV).


Taken van de Raad van Toezicht • goedkeuren van het jaarplan en de meerjaren-strategie van Terre des Hommes, inclusief de bijbehorende begroting en de daarvoor benodigde investeringen • het toezicht houden op de uitvoering van de strategie en het realiseren van de doelstellingen • goedkeuren van de jaarrekening en het jaarverslag van Terre des Hommes • goedkeuren en wijzigen van het directiereglement • goedkeuren van wijzigingen in het arbeidsvoorwaardenbeleid

Het functioneren van leden van de Raad van Toezicht en directie Aan het eind van het jaar is er een besloten Raad van Toezichtvergadering waarin het functioneren van de leden van de Raad wordt geëvalueerd. In 2012 was de evaluatie op 28 november. De Raad van Toezicht is tevreden over de werkwijze en het functioneren in 2012. Ook komt in deze vergadering het functioneren van de statutair directeur - ter voorbereiding op het jaarlijkse beoordelingsgesprek - ter sprake. Een lid van de Raad voert dit beoordelingsgesprek. Het gesprek waarin de directeur een positieve feedback kreeg ten aanzien van zijn functioneren vond begin januari 2013 plaats. Remuneratiecommissie De remuneratiecommissie van de Raad van Toezicht beoordeelt de salariëring van de directeur. De Raad van Toezicht acht het salaris van de directeur in lijn met de zwaarte van de functie waarin hij leiding geeft aan 98 medewerkers in binnen- en buitenland en waarbij hij belast is met het genereren en verantwoord besteden van bijvoorbeeld in 2012 19,9 miljoen euro. In 2012 werd het directiesalaris niet aangepast.


Taak en werkwijze van de directie Directeur Albert Jaap van Santbrink geeft leiding aan de Stichting Terre des Hommes Nederland en legt daarover verantwoording af aan de Raad van Toezicht. Hij is verantwoordelijk voor strategie, beleidsuitvoering, externe representatie en personele organisatie. De directeur brengt ieder kwartaal tijdens de Raad van Toezicht-vergaderingen verslag uit aan de Raad van Toezicht. Werkzaamheden in 2012 In 2012 heeft de Raad van Toezicht vier keer vergaderd (28/3, 22/6, 31/10 en 28/11). Ook hebben de leden van de Raad van Toezicht een informeel treffen gehad met de regiovertegenwoordigers tijdens een bijeenkomst op 18 september. In deze periode waren de regiovertegenwoordigers een aantal dagen in Nederland om gezamenlijk met directie en managementteam het nieuwe jaarplan te bespreken en jaarafspraken met de directeur te maken. De auditcommissie bestaande uit twee vertegenwoordigers van de Raad van Toezicht kwam twee keer bijeen met de directeur en het hoofd financiën in verband met de jaarrekening 2011 en begroting 2013. Naast het goedkeuren van de jaarstukken (jaarverslag, jaarrekening 2011 en het jaarplan 2012 dat in juni 2012 formeel is goedgekeurd) zijn onder meer de volgende onderwerpen in de Raad van Toezicht besproken: a. Ontwikkelingen MFS-II b. Governance: beoordeling directeur, zelfevaluatie functioneren Raad van Toezicht en bestuurslidmaatschappen c. Beheer liquide middelen d. Fondsenwerving, strategie en positionering

e. Presentatie bij Nationale Postcode Loterij f. Nieuw ICT-systeem g. Diverse programma’s en projecten waarbij voor nieuwe programma’s van meer dan € 300.000 de Raad van Toezicht goedkeuring verleent h. Bespreking accountantsverslag 2011 opgesteld door de accountant i. Bespreking en goedkeuring jaarplan 2013 j. Voortgangsrapportages met betrekking tot uitvoering jaarplan 2012 k. Prijsinflatiecorrectie salarissen 2013 Optimale besteding van middelen Door het vaststellen van de strategienota en de meerjarenbegroting en de daaruit voortvloeiende jaarplannen en begrotingen geeft de Raad van Toezicht richting aan de doelstellingen van Terre des Hommes. Het monitoren en evalueren van de uitvoering van activiteiten vindt plaats door een kritische beoordeling van het jaarverslag. Wat betreft de interne processen steunt de Raad van Toezicht in belangrijke mate op de bevindingen van de accountant, de ISO- en CBF-certificeerder, de bevindingen van de Financiële Auditcommissie en het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Optimale relaties met belanghebbenden Terre des Hommes geeft een helder beeld van de wijze waarop de financiële middelen zijn besteed. Dit gebeurt in het jaarverslag, (digitale) nieuwsbrieven, sponsorrapportages, folders, magazine, bijeenkomsten, social media en internet.

Klanttevredenheid Als onderdeel hiervan wordt binnen Terre des Hommes gewerkt volgens een vastgestelde klachtenprocedure 5.4 (Handboek Kwaliteit; Klachten in Nederland) en in de regio volgens klachtenprocedure 5.5 (Handboek Kwaliteit; Klachten in de regio). Deze werkwijze verloopt goed. Evaluatie van de risico’s en risicobeheersing De Raad van Toezicht houdt nauw toezicht op de risico’s en mate van risicobeheersing in de organisatie. De interne beheersing binnen Terre des Hommes is adequaat. Verantwoordingsverklaring Dit jaarverslag is opgesteld volgens de richtlijnen van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) voor fondsenwervende instellingen van de Raad voor de Jaarverslaggeving. De verantwoordingsverklaring van de Raad van Toezicht is onderdeel van deze richtlijn. In dit verslag van de Raad van Toezicht is de verantwoordingsverklaring integraal opgenomen.

Het jaar van Mukta en Julian Kinderarbeider Mukta kan altijd bij de juf terecht “Ik ben Mukta, 10 jaar oud en ik werk in een schoenenfabriek in Dhaka. Dat vind ik niet leuk, want het werk doet erg pijn aan mijn ogen. Ik vind het wel leuk om naar de school van SEEP te gaan. Mijn juf is heel lief en ik heb veel vriendinnetjes. Het leukst is dat ik nu beter kan lezen. Ik lees soms zelfs de krant, maar ik snap niet al die moeilijke woorden. Gelukkig helpt de juf me altijd.” Partnerorganisatie SEEP heeft speciale scholen voor werkende kinderen. Daarnaast probeert de organisatie de werkomstandigheden in de fabrieken voor kinderen te verbeteren. SEEP gaat voor Mukta op zoek naar een baan die minder schadelijk is voor haar gezondheid.

De Raad van Toezicht wenst tot slot graag de directie, medewerkers, vrijwilligers, donateurs, sponsoren, institutionele donoren, de Nationale Postcode Loterij en Terre des Hommes-ambassadeur Frans Weisglas te bedanken voor hun inzet en resultaten in het afgelopen jaar. Rob Ruijter namens de Raad van Toezicht van Stichting Terre des Hommes Nederland, voorzitter ‘s-Gravenhage, 27 maart 2013

Mukta

Julian Julian: van vuilniswerker tot ambassadeur van kinderrechten Jarenlang werkte Julian uit Jakarta op de vuilnisbelt. Hij wilde graag naar school, maar dat was tot zijn grote verdriet niet mogelijk (zie corporate video op www.terredeshommes.nl). Ruim twee jaar later ziet zijn leven er veel beter uit en gaat hij naar school. Een bijzondere dag was voor hem 10 december 2012, de Dag van de Mensenrechten. Tijdens een bijeenkomst in Jakarta vertelde de ambassadeur kinderrechten voor één dag over zijn leven als kinderarbeider. Ook had Julian een belangrijke boodschap: “Kinderen mogen geen zwaar werk doen. Ze moeten naar school.” Julian gaat naar school dankzij onze partner YPSI die zich richt op onderwijs voor de allerarmste kinderen in Jakarta. Jongeren volgen vaktrainingen en ouders krijgen voorlichting over kinderrechten.


Rosario krijgt op school complimenten van de meester “Mijn naam is Rosario, ik ben 10 jaar en zit in de vijfde klas. Op mijn oude school sloeg mijn meester me omdat ik niet kon lezen. Ik was verdrietig en bang en durfde niet meer naar school te gaan. Gelukkig heeft een mevrouw van Chasqui me geholpen. Bij Chasqui heb ik lezen en schrijven geleerd. Mijn meester zegt dat ik het goed doe. Ik vind het fijn en heb veel vriendjes en vriendinnen.” Chasqui biedt in El Alto – een voorstad van La Paz in Bolivia – opvang en onderwijs aan kinderen uit arme gezinnen. Vaak verlaten deze kinderen school zonder diploma. Chasqui biedt hen bijles, geeft voorlichting over kinderrechten en betrekt ouders bij het onderwijs van hun kinderen.

Dotto Dotto vindt liefdevolle opvang na mishandeling “De brandwonden op mijn voeten deden veel pijn. Ze hebben me thuis weggehaald en me naar de dokter gebracht. In het ziekenhuis ben ik geopereerd. Ik woon nu hier tot ik helemaal beter ben. Mijn wonden worden verzorgd en ik krijg te eten. Hier ben ik veilig en ik ga naar school. Ik zit in groep 3. Ik kan hier lekker in de tuin rondrennen en met mijn vriendjes voetballen. Later wil ik piloot worden.” Dotto (9) woont tijdelijk in de opvang voor mishandelde kinderen van onze partner Foundation Karibu in Mwanza, Tanzania. Zijn familie is in therapie om herhaling in de toekomst te voorkomen. Als Dotto naar huis gaat, blijft Karibu een oogje in het zeil houden.

Rosario 10 | Terre des Hommes Jaarverslag 2012

jaaroverzicht

Het jaar van Rosario en Dotto

Winkel Groningen lanceert Terre des Hommeskookboek Van Indiase curry tot Braziliaanse ‘Bobo de Camarao’: het Terre des Hommes-kookboek Maart telt 68 lekkere recepten uit de landen waar we werken. Daarnaast biedt het boek informatie over onze projecten.

Juni

Minister Opstelten wil reisverbod voor zedendelinquenten Minister Opstelten van Justitie wil een reisverbod voor veroordeelde zedendelinquenten. Daarmee geeft hij gehoor aan de oproep van Terre des Hommes voor strenger toezicht op deze groep.

Burgemeester Aboutaleb doneert zijn tijd aan winkel in Rotterdam Burgemeester Aboutaleb, Terre des Hommesambassadeur Frans Weisglas en directeur Juni Albert Jaap van Santbrink openen de winkel in Rotterdam. Ieder belooft één dag per jaar in de winkel te helpen. Rallyrijders bereiken Chinese Muur met cheque van €124.476 De deelnemers aan The Hague-Beijing Challenge 2012 halen maar liefst € 124.476 op voor Terre des Hommes. Terre des HommesJuni ambassadeur Frans Weisglas ontvangt de cheque op de Chinese Muur. ‘Dag tegen Kinderpornografie’ in Cebu Terre des Hommes lanceert een hulproute voor kinderprostituees in de straten van de Augustus Filippijnse stad Cebu. Het stadsbestuur is blij met de actie en roept 1 augustus uit tot ‘Dag tegen Kinderpornografie’.

Lilet Never Happened op Nederlands Film Festival De door Terre des Hommes mede gefinancierde September speelfilm Lilet Never Happened dingt tijdens het Nederlands Film Festival in Utrecht mee in de strijd om een Gouden Kalf. 10.000 handtekeningen voor petitie kinderrechten Ruim 10.000 mensen tekenen de petitie voor Oktober Kinderrechten in het buitenlandbeleid. Directeur Albert Jaap van Santbrink is een van de aanbieders van de petitie aan de Tweede Kamer. Overlijden van regiodirecteur Lei Brouns Op dinsdag 13 november overlijdt onze regiodirecteur Zuid- Azië Lei Brouns op de November leeftijd van 66 jaar. We gaan onze collega enorm missen. 3JS doen mee aan de Angkor Wat Bike Race De 3JS doen mee aan de Angkor Wat Bike Race in Cambodja. De deelnemers halen geld op voor December Terre des Hommes en onze partner Village Focus International die slachtoffers van mensenhandel opvangt. Netto-opbrengst Terre des Hommes-winkels ruim 1,1 miljoen euro De 34 Terre des Hommes-winkels behalen in December 2012 een netto-opbrengst van ruim 1,1 miljoen euro. Samen met 1.450 enthousiaste vrijwilligers streven we naar vijftig winkels in 2015.



1. Terre des hommes Terre des Hommes Jaarverslag 2012 | 13

1.1 Terre des Hommes in het kort Doelgroep De doelgroep is kwetsbare kinderen in de leeftijd tot 18 jaar. Kwetsbare kinderen zijn kinderen die sociaal, economisch, fysiek of cultureel gemarginaliseerd zijn, zoals kinderen die slachtoffer zijn van uitbuiting, geweld dan wel misbruik (bijvoorbeeld werkende kinderen, kinderprostituees, kindsoldaten), extreem arme kinderen, kinderen met een handicap, kinderen van etnische minderheden, straatkinderen en kinderen die direct of indirect getroffen zijn door Hiv/Aids. Wereldwijd zijn er vele miljoenen kwetsbare kinderen. Organisatie Terre des Hommes heeft een eenhoofdige directie en werkt met een staf van 31,9 fte op het hoofdkantoor. Daarnaast werken er 64 mensen in het veld. De Raad van Toezicht houdt toezicht op en is sparringpartner van de directeur. Terre des Hommes is lid van de Terre des Hommes Internationale Federatie (TDHIF) die in 1966 werd opgericht. De TDHIF vervult een coördinerende rol tussen de lidorganisaties. De leden opereren zelfstandig onder de naam Terre des Hommes.


Inkomsten Terre des Hommes werft haar fondsen uit verschillende bronnen. Allereerst zijn dat de donaties van particulieren. In 2012 gaven ruim 84.000 donateurs ruim € 6 miljoen euro (dit is exclusief de inkomsten uit nalatenschappen). Het resultaat van de 34 Terre des Hommes winkels bedroeg € 1.196.332. Uit de zakelijke markt ontvingen we een bedrag van € 535.308. Daarnaast maken we sinds 2003 deel uit van het Medefinancieringsstelsel van de overheid. Terre des Hommes vormt een alliantie met Stichting Liliane Fonds en Stichting Kinderpostzegels. In de periode 2011-2015 ontvangt de alliantie € 32 miljoen. Een andere bron van onze inkomsten is de jaarlijkse bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. Vijftig procent van de verkochte loten van de Nationale Postcode Loterij wordt verdeeld over 83 goede doelen. In 2012 ontvingen we een bijdrage van € 2,25 miljoen. Samenwerking Terre des Hommes maakt sinds de oprichting in 1989 deel uit van de Samenwerkende Hulp Organisaties (SHO). Ook is Terre des Hommes lid van Partos, de brancheorganisatie van Nederlandse organisaties werkzaam op het terrein van ontwikkelingssamenwerking. Daarnaast maakt Terre des Hommes deel uit van het Kinderrechtencollectief. Tot slot vormt Terre des Hommes met haar partners Stichting Liliane Fonds en Stichting Kinderpostzegels de alliantie ‘Kind en Ontwikkeling’ die subsidie ontvangt in het kader van MFS-II (Medefinancieringsstelsel 2).

1.2. Kerngegevens • • • • • • • • • •

Beroepskrachten hoofdkantoor 34 (31.9 fte) Regiokantoren 4 Medewerkers regio 64 Landenkantoren 12 Lokale partnerorganisaties 221 Landen waarin we werken (inclusief noodhulp Haïti) 17 Vrijwilligers 1.450 Donateurs 84.469 Baten € 22.960.292 Lasten € 24.383.762

1.3. Achtergrond Onze naam - Terre des Hommes - is afgeleid van het gelijknamige boek van de Franse schrijver Antoine de Saint-Exupéry (beroemd door de roman Le Petit Prince). Nadat in 1963 Terre des Hommes in Zwitserland wordt opgericht, volgen Nederlandse vrijwilligers dat voorbeeld in 1965. Aanvankelijk als noodhulporganisatie, maar later komt de focus te liggen op structurele ontwikkeling om kinderuitbuiting tegen te gaan. Terre des Hommes is uitgegroeid tot een prominente en onafhankelijke kinderhulporganisatie. Wij komen op voor de rechten van kinderen en strijden tegen kinderuitbuiting. De United Nations Convention on the Rights of the Child vormt de basis voor ons werk. Wij bieden hulp zonder onderscheid te maken naar ras, geloof, geslacht of politieke gezindheid.

1.4. Werkgebieden We zijn actief in zeventien landen, verspreid over vier regio’s in Zuidoost-Azië, Zuid-Azië, Oost-Afrika en Zuid-Amerika. Het hoofdkantoor is gevestigd in Den Haag. We werken in: • Zuidoost-Azië: Cambodja, Indonesië, Filippijnen, Thailand, Laos, Birma • Zuid-Azië: Bangladesh, India, Sri Lanka • Zuid-Amerika: Bolivia, Brazilië, Peru • Oost-Afrika: Kenia, Tanzania, Oeganda, Ethiopië • Haïti (noodhulp)

1.5. Visie en missie Visie Een wereld waarin kinderen niet meer worden uitgebuit. Wij gaan net zo lang door totdat dit bereikt is. Missie Terre des Hommes voorkomt dat kinderen worden uitgebuit, haalt kinderen uit uitbuitingsituaties en zorgt dat deze kinderen zich in een veilige omgeving kunnen ontwikkelen.


Preventie

1.6. De aanpak van Terre des Hommes Omdat we kinderuitbuiting structureel willen oplossen, helpen wij niet alleen slachtoffers maar pakken we het probleem ook bij de wortels aan. Onze aanpak bestaat uit preventie, bescherming en rechtshulp voor slachtoffers. Daarnaast zetten we kinderrechten op de publieke en politieke agenda.

Om kinderuitbuiting te voorkomen, investeren we nadrukkelijk in onderwijs en in voorlichting aan zowel kinderen als volwassenen. Omdat armoede de belangrijkste oorzaak van kinderuitbuiting is, bieden we ouders ook via spaar- en kredietgroepen de mogelijkheid hun inkomen te vergroten.

Bescherming

Rechtshulp

Kinderen die slachtoffer zijn van uitbuiting, hebben bescherming nodig. Wij zorgen voor opvang, medische zorg, therapie, scholing en helpen hen bouwen aan een zelfstandige toekomst. Ook begeleiden we familieleden en betrekken we gemeenschappen bij het beschermen van kinderen.

Het is belangrijk dat slachtoffers voor zichzelf kunnen opkomen en daders van uitbuiting niet ongestraft blijven. Daarom helpen wij kinderen om aangifte te doen. Ze kunnen rekenen op juridische bijstand en hulp bij strafrechtelijke vervolging. Ook trainen we lokale politie en justitie.

Lobby

Wij komen op voor kinderrechten. We voeren campagne om aandacht te vragen voor kinderrechten en doen onderzoek om trends en ontwikkelingen op het gebied van kinderuitbuiting te signaleren en te agenderen. Ook volgen en beïnvloeden we de besluitvorming van lokale en nationale overheden, het bedrijfsleven en internationale organisaties (zoals de VN) en pleiten we voor de uitvoering van deze beslissingen. Om ervoor te zorgen dat kinderuitbuiting wordt voorkomen en om er op toe te zien dat slachtoffers de juiste hulp krijgen.


2. Toelichting beleid en strategie


2.1 Toekomstvisie: beleid 2012-2015 Algemeen De basis voor het beleid van Terre des Hommes is de Strategienota die geldt voor een periode van 5 jaar. De huidige Strategienota bestrijkt de periode 2011-2015. De strategie van Terre des Hommes valt uiteen in drie hoofddoelstellingen op het gebied van programma’s, organisatie en fondsenwerving, met op elk gebied eigen subdoelen. Ons uitgangspunt is het stoppen van kinderuitbuiting. De Strategienota is er op gericht dat Terre des Hommes haar positie als specialist op het gebied van en deskundig bestrijder van kinderuitbuiting versterkt. Fondsenwerving, communicatie, bedrijfsvoering, en personeelsbeleid zijn ondersteunende activiteiten die helpen dit hoofddoel te bereiken.


Ontwikkelen van de organisatie LEAN Management Na de reorganisatie in 2011 zijn we in 2012 gestart met het verder ontwikkelen van de organisatie. Het bewustzijn dat overheidssubsidies niet vanzelfsprekend zijn en mogelijk als financieringsbron zelfs verdwijnt, zorgt ervoor dat we werken aan een organisatie die na het afronden van MFS-II zonder deze bron van inkomsten kan bestaan. Met behulp van de technieken van LEAN Management (procesverbeteringen) zijn de processen doorlopen om de organisatie efficiënter en effectiever te laten werken. Het versterken van de regiokantoren is onderdeel hiervan en moet leiden tot kantoren die grotendeels zelfvoorzienend zijn en zelfstandig kunnen functioneren. Daarvoor hebben we gewerkt aan het vereenvoudigen en stroomlijnen van de beslissings- en verantwoordingsprocessen binnen de organisatie. Het kunnen koppelen van financiering en resultaten moet ertoe leiden dat de verstrekkers van fondsen nog meer inzicht krijgen in de wijze van besteden en behaalde resultaten. Om dit te kunnen realiseren, zijn we gestart met een ICT-project. ICT In 2012 zijn we gestart met het verkennen van het IT-landschap en het inventariseren van de behoeften. In deze inventarisatie wordt rekening gehouden met toekomstige behoeften op het gebied van interne en externe communicatie, verantwoording en verslaggeving. Het kunnen koppelen van kwantitatieve en kwalitatieve resultaten aan de inkomsten is daarbij het uitgangspunt.

In 2013 gaan we de inventarisatie afronden en maken we keuzes op het gebied van software en ICT-platform. Daarna vindt de implementatie plaats. Het vastleggen van data bij de bron moet leiden tot een efficiëntere organisatie waar de nadruk nog meer op monitoring en evaluatie komt te liggen. Planning en control De planning en controlcyclus van Terre des Hommes bestaat uit: • Strategienota: het meerjarenplan van Terre des Hommes voor de periode 2011-2015 • Jaarplan: verfijning van de Strategienota gebaseerd op de actualiteit • Jaarbegroting: deze wordt in het 3e kwartaal van elk jaar opgesteld voor het volgend boekjaar • Maandrapportages ten behoeve van het managementteam en alle medewerkers van Terre des Hommes • Jaarrekening: elk jaar opgesteld in het eerste kwartaal over het vorig boekjaar

We willen met behulp van een nieuw ICT-systeem de kwalitatieve resultaten van de hulpverlening nog beter en sneller ter beschikking hebben en deze kunnen koppelen aan de financiële data. In 2013 gaan we werken met een Balanced Scorecard die data beschikbaar stelt op het gebied van financiën, organisatie, klant en innovatie. Hiermee kunnen we onze organisatie effectiever aansturen. De Balanced Scorecard wordt in de loop van 2013 verder op de informatiebehoeften afgestemd en gaat onderdeel uitmaken van de implementatie van een nieuw systeem.

2.1.1. Toekomstvisie: Beleid 2012 - 2015 In alle vier regio’s waar we actief zijn, richten we ons op een aanpak om kwetsbare kinderen in een veilige omgeving te laten opgroeien. In de periode van 2012 tot 2015 wil Terre des Hommes: • 500.000 kinderen ondersteunen en voorzien in hun basisbehoeften zodat zij in een veilige omgeving kunnen opgroeien • 25.000 uitgebuite kinderen uit hun situatie bevrijden en hen helpen met onderwijs, gezondheidszorg en sociaaleconomische ondersteuning • tenminste 400.000 kwetsbare kinderen helpen om te voorkomen dat zij in situaties van uitbuiting terechtkomen • 50.000 gezinnen helpen met verbetering van inkomen • 200.000 vrouwen helpen in het kader van gezondheidszorg met pre- en postnatale zorg om kindersterfte tegen te gaan • 2.000.000 mensen bewust maken van hun rechten en hoe ze hier aanspraak op kunnen maken, de rechten van kinderen en het voorkomen van kinderuitbuiting.

2.2 Van Noord naar Zuid Van Noord naar Zuid is een veelgehoorde term binnen ontwikkelingssamenwerking. Dit betekent dat zuidelijke organisaties meer eigen verantwoordelijkheid nemen. Daarom werkt Terre des Hommes ook samen

met lokale partners. Door middel van lobby en beleidsbeïnvloeding worden ook lokale overheden gestimuleerd verantwoordelijkheid te nemen voor de ontwikkelingsprocessen in hun eigen land en daar zelf ook aan bij te dragen. We zien dat de opkomende economieën maar al te graag hun eigen verantwoordelijkheid willen nemen ten aanzien van ontwikkelingswerk. En dat is ook wat Terre des Hommes ambieert. Op plekken waar lokale organisaties zelf aan de slag willen gaan, helpen we bij het maken van ontwikkelingsplannen, trainingen en opleidingen. Zodra een partner heeft bewezen het werk zelf te kunnen doen, trekken wij ons op verantwoorde wijze terug. Onze partners zijn deskundig en begrijpen onze werkwijze die rekening houdt met de culturele en maatschappelijke kaders. Ze hebben een reëel beeld van de wereld die volop in verandering is. Voor de leiding van Terre des Hommes geldt dat zij de verbindingskracht, energie en enthousiasme tussen huidige donateurs, de regio’s, partners - maar bovenal de kinderen die wij helpen - hoog in het vaandel moet hebben staan. Immers, we stoppen pas als kinderuitbuiting de wereld uit is!

2.3 Fondsenwerving 2.0 in Nederland

trouwe achterban hebben. Daarvoor zijn we iedereen zeer erkentelijk, want wat is een goede club zonder betrokken leden. Echter, de concurrentie wordt steeds feller. Andere partijen betreden de fondsenwervende markt en vooral ontwikkelingswerk komt onder druk te staan. Door het economisch tij merken we dat de markt geen behoefte heeft aan nog meer traditionele geefvragen. Doorgaan op de reeds betreden paden is dus niet de goede route. In 2012 hebben we ons bewust gefocust op onze achterban. We hebben hen gevraagd wat ze bij ons waarderen en wat we zouden moeten verbeteren. Door de uitkomsten van deze onderzoeken ziet de toekomst van Terre des Hommes er positief uit. Immers, we hebben een sterke basis door onze donateurs, goede programma’s in de regio’s en een portie gezonde ondernemingskracht. De verbinding met onze huidige achterban wordt geoptimaliseerd en in het aantrekken van nieuwe donateurs in Nederland onderzoeken we andere manieren van geven, betrekken en verbinden in de marktsegmenten waar we sterk vertegenwoordigd zijn. Inmiddels hebben we meer dan veertig jaar ervaring in het werven van fondsen en we zijn dan ook voor onze regio’s een bron van kennis en ervaring om hen op weg te helpen voor lokale fondsenwerving. We zijn een kleine, wendbare en professionele organisatie met korte lijnen waardoor we, als er kansen zijn, snel kunnen schakelen.

Het behouden van de donateurs en werven van nieuwe donateurs wordt een steeds interessantere opdracht voor Terre des Hommes. Uit onze jaarlijkse naamsbekendheids- en tevredenheidsonderzoeken komt steeds weer naar voren dat we een bijzonder



3. De primaire processen Terre des Hommes Jaarverslag 2012 | 21

3.1 Fondsenwerving en communicatie Fondsenwerving Doelstelling van fondsenwerving en communicatie Over de doelstelling van Terre des Hommes is de hele organisatie het eens: samen met onze donateurs streven we naar een wereld zonder kinderuitbuiting. Dit doen we omdat alle kinderen recht hebben op een eerlijke en hoopvolle toekomst. Een toekomst waarin zij hun talenten kunnen inzetten en genieten van het leven. In de landen waar we werken, komen helaas veel misstanden voor. Kinderen die worden uitgebuit en misbruikt. Vanuit onze humanitaire grondbeginselen kunnen we dit niet laten gebeuren. Via onderzoek, lobby, interventies en voorlichting proberen we zoveel mogelijk voet aan de grond te krijgen binnen overheden, onderwijs- en zorginstellingen en leefgemeenschappen. Via onze partners redden we kinderen uit uitbuitingssituaties en beschermen we hen hiertegen. Ook helpen we overheden en kinderen om succesvol aangifte te doen tegen daders. Het is intensief maar eervol werk, zoals onze regiodirecteur ZuidoostAzië Leny Kling vertelt. “Soms zie je tientallen kinderen en weet je dat je maar een handjevol kunt redden. Maar dat is dan toch weer een handvol dat andere kinderen stimuleert om ook op te staan tegen misbruik.” Werkwijze 2012 en focus 2013 Particuliere markt Na een diepgaande analyse vanuit fondsenwerving hebben we in 2012 de band met onze particuliere


achterban verder geïntensiveerd. De particuliere relaties kregen op jaarbasis onder andere 72 nieuwsbrieven, 3 Terre Magazine en 4 passende mailings. Door onder meer het installeren van het Terre des Hommes DenkLab (donateurspanel met 682 leden) hebben we meer inzicht gekregen in de behoefte van de donateurs. Zo hebben de meeste donateurs een voorkeur voor beknopte informatie die ze online ontvangen. Ook geven de respondenten aan dat ze graag meer over Terre des Hommes in de media willen horen en lezen. We willen niet alleen ‘zenden’, maar gaan steeds weer op zoek naar de dialoog met onze achterban. Dit heeft in 2012 tot mooie ontmoetingen met onze donateurs geleid. We zijn onze huidige achterban zeer erkentelijk dat zij samen met ons kinderuitbuiting de wereld uit willen helpen. Voor 2013 willen we vooral deze band verstevigen en intensiveren.

“Mijn christelijke overtuiging is dat je verantwoordelijk bent voor de ander. Maar ik ben blij dat Terre des Hommes een neutraal karakter heeft en niet religieus is. Samen zijn we verantwoordelijk voor onze Terre, onze Aarde.” Bert Roebert, donateur sinds 1989

Cijfers particuliere markt 2011

2012

Doel 2013

Aantal donateurs (vast en giften)

87.540

84.469

87.500

Aantal opzeggingen

19.974

15.204

11.000

Aantal nieuwe donateurs

11.108

12.132

13.500

Gemiddelde donatie

€ 68,55

€ 71,53

€ 75

Bedrijven Samenwerking met bedrijven is voor Terre des Hommes van groeiend belang. In januari 2012 begonnen 75 studenten een beroepsopleiding in Tangail, Bangladesh, met hulp van onder meer ASML Foundation, de Frits Schrouff Foundation, de GSRD Foundation en de Marthe van Rijswijck Foundation. Aan het einde van 2012 werd een tweede centrum voor beroepsopleiding geopend in Mirpur, ook Bangladesh, waaraan naast de GSRD Foundation ook de ASN Foundation bijdroeg (zie kader). Bridge V.O.F. steunde het project Operatie Hartslag en bracht Terre des Hommes in contact met interessante relaties tijdens een inspirerende zeildag op het IJsselmeer. Stichting 10 September - verbonden aan D.E. Master Blenders - steunde het project Asas do Socorro in het Braziliaanse Amazonegebied, waar zogenaamde bush pilots met behulp van kleine vliegtuigjes gezondheidszorg bieden aan inwoners van afgelegen oevergemeenschappen. We zijn de bedrijven die ons werk ondersteunden bijzonder dankbaar. Naast bovengenoemde partijen zijn dat onder meer ook 3M,

C&A, Redevco Foundation en Sweex. De inkomsten voor Terre des Hommes uit het bedrijfsleven stegen in 2012 met bijna zestig procent.

“De projecten van Terre des Hommes sluiten goed aan bij de problemen van de lokale bevolking. Het verbeteren van de levensomstandigheden van kinderen en het stoppen van kinderuitbuiting door onderwijs, gezondheidszorg en zelfstandigheid verdient zonder meer steun.” Radj Jhinkoe, ASN Foundation

Vermogensfondsen De internationale markt voor vermogensfondsen is volop in beweging. In Nederland merkt Terre des Hommes dat het een uitdaging is om de juiste Nederlandse fondsen te vinden en voorstellen in te mogen dienen. Sinds juni 2011 wordt deze taak belegd in één functie. Uiteraard richten we ons op fondsen die primair ontwikkelingssamenwerking en het voorkomen van kinderuitbuiting een warm hart toedragen. Het aantal contacten met vermogensfondsen neemt toe en evenzo de giftgrootte. We merken - en dat is geheel terecht - dat vermogenfondsen steeds meer en gedetailleerde informatie willen vanuit de projecten die zij steunen. Daarnaast willen zij, evenals de bedrijven, weten wat het blijvende duurzame karakter is van onze projecten en programma’s. Het antwoord leren we samen met onze partners in de regio’s. Binnen onze duurzaamheidsvisie toegelicht in hoofdstuk 2 timmeren we hard aan de weg om binnen onze voorstellen en werkwijze de bewijsvoering te leveren.

Cijfers vermogensfondsen Cijfers bedrijven 2011

2012

Aantal bedrijven

39

41

Aantal nieuwe bedrijven

-1

2

€ 287.286

€ 535.308

Totale opbrengst

Doel 2013

€ 950.000

2011

2012

Aantal vermogensfondsen

28

22

Aantal nieuwe vermogensfondsen

0

-6

€ 260.180

€ 141.316

Totale opbrengst

Doel 2013

Nationale Postcode Loterij Terre des Hommes ontvangt sinds 1996 een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij. In 2012 was dit een bedrag van € 2,25 miljoen. De giften van de Nationale Postcode Loterij hebben projecten zoals APLE (vervolging van pedoseksuelen in Cambodja), CWCC (opvang slachtoffers van seksueel misbruik in Cambodja), hospitaalschip Abaré (gezondheidszorg aan riviergemeenschappen in het Braziliaanse Amazonegebied) en Operatie Hartslag (levensreddende operaties aan jonge hartpatiëntjes in Kenia) mede mogelijk gemaakt.

“Terre des Hommes is een kleine en deskundige organisatie, werkt samen met lokale partners en heeft innovatieve en nieuwe projecten. Met onderwijs, gezondheidszorg en microkrediet verbetert Terre des Hommes de levens van kinderen die in de knel zitten.” Judith Lingeman, hoofd afdeling goede doelen, Nationale Postcode Loterij

€ 800.000


Terre des Hommes-winkels, onze vrijwilligers Onze vrijwilligers en daarmee ook onze kringloopwinkels zijn de parels van onze Terre des Hommesorganisatie in Nederland. Positionering in de markt van onze winkels is: Eerste keus in tweedehands. Onder de doelgroep kopers staan we bekend als winkel met goede spullen (kleding, boeken, huisraad en kinderspeelgoed) voor een prima prijs. Belangeloos zetten meer dan 1.450 mensen zich dagelijks in voor Terre des Hommes, vooral in onze winkels. Zij brengen gezamenlijk meer dan 1 miljoen euro netto per jaar op. Dit bedrag gaat direct naar een door de winkel gekozen project. We hebben nu 34 Terre des Hommeswinkels in Nederland. In 2012 hebben we vier nieuwe winkels geopend in Rotterdam, Enschede, Haarlem en Arnhem en één winkel opgericht (Apeldoorn) met een geplande opening begin 2013. In 2013 staan er minimaal 6 openingen gepland. We willen komend jaar onze winkels meer naamsbekendheid geven en hen betrekken in de marktbewerkingsacties. We streven naar minimaal 50 goed renderende winkels in 2015. Naast de vrijwilligers in de winkels zijn er ook onze promotiewerkgroepen in Heemskerk, Driebergen en Arnemuiden. Zij collecteren, staan op markten en braderieën en organiseren kledingbeurzen. Het is geweldig dat mensen zich belangeloos inzetten voor Terre des Hommes om samen kinderuitbuiting in onze regio’s te stoppen.


“Het was een voorrecht om projecten in Nairobi te bezoeken en de liefdevolle zorg te zien voor jonge slachtoffers van misbruik. Prachtig hoe doffe kinderoogjes weer kunnen sprankelen.” Rineke Scholten, winkelcoördinator in Zwolle sinds 2005

Wat viel op in 2012 • Winkeljubilea in Leeuwarden, Helmond en Emmen. • Twee nieuwe winkelpromotoren (vrijwilligers) om de groei van de winkels te realiseren. • Standaardpakket promotiematerialen (o.a. stickers en posters) ontwikkeld voor de winkels. • Vanaf 1 juli 2012 zijn de Terre des Hommes-winkels BTW-plichtig. Er waren 4 bijeenkomsten voor penningmeesters om een juiste administratie bij te houden. Daarnaast was er een introductie van een geautomatiseerd boekhoudpakket dat de winkels in 2013 gaan gebruiken. • Rechtszaak in Assen in verband met fraude van de penningmeester. De rechter bepaalde dat de dader € 2.400 van het ontvreemde bedrag van € 3.300 moet terugbetalen. • Landelijke Besturendag op zaterdag 2 juni in Utrecht voor alle besturen. Van de 34 winkels waren 26 besturen aanwezig. • Landelijke Terre des Hommes Vrijwilligersdag op zaterdag 22 september in Apeldoorn voor alle vrijwilligers. De opkomst van nog geen 10% viel erg tegen. Naar aanleiding van de evaluatie gaan we de formule aanpassen.

COMMUNICATIE Via publiekscampagnes en –acties informeren we het Nederlandse publiek over ons werk en creëren we een grotere betrokkenheid en geef/actiebereidheid. Uiteindelijk is het doel om fondsen te werven zodat we zoveel mogelijk kinderen tegen uitbuiting kunnen beschermen. In 2012 vroegen we aandacht voor de problematiek van kindercyberseks. Onderdeel hiervan was een bijzondere cross border actie als onderdeel van de campagne Redirect: mensen in Nederland konden bijdragen aan een hulproute voor kinderprostituees in de Filippijnse stad Cebu. Deze stad staat bekend om het groeiende aantal kinderprostituees, vooral in de online seksindustrie. De actie leverde qua fondsen helaas minder op dan verwacht. Maar qua bewustwording van het probleem in de Filippijnen was het een succes. De actie trok ruim vijfduizend kinderen en families. Ook leverde de actie vrije publiciteit op en de aandacht van lokale en nationale media. “Voor het eerst werd zo openlijk erkend dat kinderprostitutie een groot probleem is in een stad als Cebu”, aldus Leny Kling, regiodirecteur Zuidoost-Azië. “Met de hulproute hebben we prostitutie uit de taboesfeer gehaald en dankzij onze actie is 1 augustus uitgeroepen tot ‘Dag tegen Kinderpornografie’. Samen met het stadsbestuur gaan we er hard tegenaan om het probleem de wereld uit te helpen!” Petitie voor kinderrechten Terre des Hommes werkte in 2012 nauw samen met UNICEF, War Child, Save the Children en nog 20 andere kinderhulporganisaties om kinderen en hun rechten een vaste plek te geven in het Nederlandse mensenrechtenen buitenlandbeleid. De 24 organisaties riepen Nederlanders op om een online petitie te tekenen. Ook

was het mogelijk een papieren petitieformulier in de Terre des Hommes-winkels te tekenen. Dit leverde meer dan 500 handtekeningen op. Namens de organisaties overhandigde Paul van Vliet in oktober meer dan 10.000 handtekeningen aan de leden van de vaste Kamercommissie Buitenlandse Zaken. De petitie en krabbels waren verpakt in een symbolische kinderrugzak, oftewel: ‘huiswerk’ voor de nieuwe Kamer! Terre des Hommes Denklab Terre des Hommes vindt het heel belangrijk om bestaande donateurs goed op de hoogte te houden van haar werk: het ‘waarom’, de aanpak, de uitdagingen en de resultaten. Dit doen we via onder meer de website, het donateursblad Terre Magazine, de digitale nieuwsbrief, social media en sinds 2012 met bijeenkomsten. Omdat ook onze communicatie altijd beter kan, begonnen we in 2012 met het Terre des Hommes DenkLab. De deelnemers - bestaande uit donateurs, vrijwilligers en geïnteresseerden - doen 4 tot 6 keer per jaar mee met een kort online onderzoek en ontvangen naderhand bericht van de uitkomsten en concrete actie- en verbeterpunten voor Terre des Hommes. In 2012 vond dit drie keer plaats. Hieruit bleek onder meer dat respondenten het gevoel hebben dat zij met hun steun aan Terre des Hommes een verschil maken. Ook zijn ze tevreden over de communicatie, maar mogen we wel iets meer van ons in de media laten horen. Met dit laatste punt zijn we zeer actief bezig! Publiciteit Aandacht in landelijke en regionale media is voor Terre des Hommes erg belangrijk. Op deze manier blijft het publiek op de hoogte van ons werk en onze resultaten in

de strijd tegen kinderuitbuiting. Terre des Hommes kwam in 2012 in het nieuws naar aanleiding van de vrijlating van Bas R. in Cambodja (pedofilie), kindercyberseks en de campagne Redirect in de Filippijnen. De persreis naar Cebu in de Filippijnen over kindercyberseks werd in mei georganiseerd voor journalisten van NRC, Volkskrant en GPD. De persreis was een succes. De Volkskrant, NRC en tal van regionale dagbladen publiceerden indringende verhalen over jonge kinderen die seksuele handelingen moeten verrichten voor de webcam. In 2012 werd Terre des Hommes 311 keer in de regionale pers genoemd (2011: 289). De top 3 bestond uit Barneveldse Krant (34), BN de Stem (14) en de Provinciaalse Zeeuwse Courant (12). De berichten leidden tot diverse positieve reacties bij donateurs en enkele bedrijven. Een greep uit de resultaten: Landelijke tv • Hart van Nederland SBS – vrijlating Bas R. • Gelukscommercial Cambodja van de Nationale Postcode Loterij en Terre des Hommes

Kranten • Vrijlating van Bas R. in Cambodja – o.a. Nu.nl, Reformatorisch Dagblad • Kindercyberseks – De Volkskrant, NRC, GPD-dagbladen • Project Redirect in Cebu – o.a. Telegraaf en Metro

Radio 1 • Bedankcommercial Nationale Postcode Loterij met Frans Weisglas


Terre des Hommes-ambassadeur Oud-Tweede Kamervoorzitter Frans Weisglas is sinds augustus 2009 ambassadeur van Terre des Hommes. Een taak die hij zeer enthousiast en belangeloos vervult. In 2012 zette Frans Weisglas zich weer vol enthousiasme in voor Terre des Hommes. Hij opende nieuwe Terre des Hommes-winkels, presenteerde Terre des Hommes op diverse bijeenkomsten, leidde onder meer debatten voor Terre des Hommes en sprak als ambassadeur commercials in voor de Nationale Postcode Loterij. Daarnaast doneerde hij ook in 2012 weer tien procent van al zijn activiteiten op www.fransweisglas.nl aan Terre des Hommes. Wij zijn zeer erg blij met zijn inzet en bedanken hem van harte voor zijn betrokkenheid bij ons werk.

3.2 FinanciEn

bedrag noodhulp Haïti. In de jaarrekening wordt deze post verder toegelicht.

Algemeen Voor het aanwenden en aanhouden van haar vermogen hanteert Terre des Hommes de volgende uitgangspunten;

Reserves Beschikbaar voor doelstelling Het vrij besteedbaar vermogen dat direct beschikbaar is voor bestedingen aan de doelstelling bedraagt ultimo 2012 € 4,3 miljoen (2011 € 5,4 miljoen).

• Terre des Hommes houdt rekening-courant saldi aan bij bankinstellingen die onder toezicht staan van de Nederlandsche Bank N.V. • Terre des Hommes belegt haar middelen niet in aandelen, obligaties of andere beleggingsproducten waaronder derivaten • Terre des Hommes hanteert een rendementsdoelstelling waarbij risicomijding en inflatiecorrectie de uitgangspunten zijn • Terre des Hommes spreidt haar liquide middelen onder verschillende bankinstellingen

Continuïteitsreserve Terre des Hommes houdt een continuïteitsreserve aan voor de dekking van risico’s op korte termijn en om zeker te stellen dat ook in de toekomst aan de verplichtingen kan worden voldaan. In de jaarrekening wordt deze post verder toegelicht. Bestemmingsreserves Terre des Hommes heeft een deel van de reserves afgezonderd voor de financiering van een speciaal doel. Dit betreft activa ter realisering van de doelstelling en ter financiering van microkredieten. Fondsen Terre des Hommes heeft twee fondsen, zijnde een notarieel verleden schenkingsakte en een niet besteed


Liquide middelen De samenstelling van de liquide middelen ultimo 2012: 2012

2011

Lopende rekeningen

1.819.960

2.745.789

Spaarrekeningen

6.413.869

4.524.638

Deposito’s

9.119.745

15.000.000

17.353.574

22.270.427

Totaal

Terre des Hommes werkt met meerjarige committeringen en houdt daartoe reserves aan om aan de toekomstige verplichtingen te kunnen voldoen. De verplichtingen van Terre des Hommes bedragen ultimo 2012 € 15,8 miljoen. Het verloop van de liquide middelen in 2012 wordt in de jaarrekening toegelicht met een kasstroomoverzicht. De opbrengsten uit rente bedragen in 2012 € 418.630 (€ 599.265 in 2011). De lagere opbrengst is het gevolg van een teruggelopen saldo van de liquide middelen en gedaalde rentetarieven in 2012.

Historisch rendementsoverzicht 2012

2011

2010

2009

2008

416.654

413.893

407.381

901.042

1.093.636

2,1%

1,7%

1,6%

3,2%

4,1%

-

1.607

38.785

164.425

-217.991

0,0%

0,0%

13,0%

29,5%

-11,5%

416.654

415.500

446.166

1.065.467

875.645

Totaal rendement

2,1%

2,4%

2,3%

4,2%

3,5%

Rente microkrediet

1.977

183.765

203.288

248.227

233.584

418.630

599.265

649.454

1.313.694

1.109.229

Rente liquide middelen Rendement Beleggingsresultaat Rendement Totaal resultaat

Totaal baten uit beleggingen

In 2012 is dit project afgerond en werden er geen bedragen ontvangen. Uitgebreide informatie over het project in Haïti staat in hoofdstuk 4.5 van het jaarverslag. Subsidies van overheden, Medefinancieringsstelsel (MFS-II) Terre des Hommes vormt met Stichting Kinderpostzegels en het Liliane Fonds de alliantie Child and Development. Het totale toegewezen subsidiebedrag voor de periode 2011-2015 bedraagt € 32,8 miljoen. Deze subsidie wordt door Terre des Hommes volledig besteed aan projecten in Oost-Afrika. Ultimo 2012 zijn er 81 projecten door Terre des Hommes in uitvoering in Oost Afrika.

Overzicht verantwoording baten en lasten medefinancieringsstelsel 2011 – 2015 Baten Algemeen De begroting voor 2012 laat een post aan baten van € 24,6 miljoen zien. Deze begroting kende een gezonde ambitie die door gewijzigde marktomstandigheden niet meer langer als realistisch gezien kon worden. De verwachtingen voor 2012 werden bijgesteld waarbij het niveau van 2011 het uitgangspunt werd. De uiteindelijke plus (+ € 4,7 miljoen) ten opzichte van 2011 is het gevolg van hogere committeringen MFS-II (+ € 3,8 miljoen en hogere baten uit eigen fondsenwerving (+ € 1,4 miljoen). De baten uit gezamenlijke acties en de rentebaten daalden daarentegen met € 0,5 miljoen. Eigen fondsenwerving De baten uit eigen fondsenwerving zijn in 2012 gestegen ten opzichte van 2011 met € 1,4 miljoen. Deze stijging is hoofdzakelijk het gevolg van hogere

inkomsten uit nalatenschappen (+ € 1,1 miljoen). De baten uit vaste bijdragen, acties en spontane giften bleven nagenoeg gelijk. De baten uit zakelijke instellingen stegen ten opzichte van 2011 met € 157.000. De totale inkomsten van de Terre des Hommes winkels (vrijwilligersgroepen) stegen met ruim € 106.000 ten opzichte van 2011. Terre des Hommes heeft 34 winkels en 10 promotieteams (2011: 29 en 10), voornamelijk in middelgrote steden in Nederland. In de jaarrekening zijn de opbrengsten van de winkels verder toegelicht. Baten uit gezamenlijke acties In 2010 werd door de Samenwerkende Hulporganisaties (SHO) een actie gestart om fondsen te werven voor de slachtoffers van de aardbeving op Haïti. In 2010 is Terre des Hommes een project gestart in Haïti waarvoor gedurende de looptijd circa € 2,8 miljoen is ontvangen.

2012

2011

8.799.315

4.986.804

86.569

52.587

Totaal inkomsten MFS-II

8.885.884

5.039.391

Overmakingen alliantiepartners

2.713.213

1.689.875

Committeringen

5.733.783

2.733.571

56.792

237.137

328.174

328.174

53.922

50.634

8.885.884

5.039.391

0

0

Subsidie MFS-II Rente over subsidie

Monitoringskosten Overhead Coördinatiekosten Totaal kosten Overschot/ tekort


In totaal is er in 2012 € 6,5 miljoen ontvangen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. De rente over dit bedrag bedraagt € 86.569 ultimo 2012. Deze rente wordt tevens aangewend om de programma’s in Oost-Afrika te financieren. In verband met het later toewijzen van de subsidie, zijn ultimo 2011 niet alle gelden besteed aan programma’s in Oost Afrika. In 2012 is in de 2e helft van het jaar een inhaalslag gemaakt die heeft geresulteerd in hogere committeringen in 2012 waarmee de achterstand die er eind 2011 was, is ingelopen. De kosten c.q. overmakingen aan de alliantiepartners in 2012 zijn in deze jaarrekening verantwoord onder de post: Structurele hulpverlening Oost Afrika. Rentebaten en baten uit beleggingen De baten uit beleggingen bestaan uit rente liquide middelen en rente microkrediet.

Bestedingen Besteed aan doelstelling Structurele hulpverlening In 2012 steunde Terre des Hommes 241 (2011: 232) projectpartners (sommige partners hebben meerdere projecten) waarvan 141 projectpartners in 2012 (2011: 130) een nieuwe financiering kregen toegekend. Terre des Hommes werkt structureel in vijftien landen. In 2012 werd € 16,1 miljoen aan structurele hulpverlening gecommitteerd, dit is € 0,9 miljoen lager dan begroot en € 2,5 miljoen meer dan in 2011 werd gecommitteerd. Ten opzichte van 2011 werd een bedrag van € 3,8 miljoen meer gecommitteerd aan MFS-II projecten van Terre des Hommes. Daarnaast werd er ten


opzichte van 2011 een bedrag van circa € 1,1 miljoen meer overgemaakt aan de alliantiepartners. In Zuid-Azië werd in 2012 een bedrag van circa € 3,1 miljoen minder besteed ten opzichte van 2011. Een deel van dit bedrag (€ 1,0 miljoen) betreft een vrijval van eerder gedane committeringen aan het project MEC in India. Omdat dit project voor een steeds groter deel uit eigen inkomsten gefinancierd kan worden bleken de eerder gedane committeringen te hoog. Dit past in de doelstellingen van Terre des Hommes om projectpartners te helpen op weg naar zelfstandigheid.

gedaald van circa € 1,2 miljoen in 2011 naar circa € 1 miljoen in 2012. Met name de directe kosten daalden als gevolg van een herbezinning op de media activiteiten. De kosten voor fondsenwerving stegen circa € 265.000. Fondsenwerving is lastiger geworden onder de huidige marktomstandigheden waardoor meer inspanningen nodig waren om het niveau van de inkomsten te kunnen handhaven. Kengetallen Kengetal

Noodhulp en rehabilitatie Terre des Hommes heeft in 2012 circa € 1,0 miljoen euro gecommitteerd aan noodhulp. In hoofdstuk 4.5 van het jaarverslag wordt noodhulp verder toegelicht. Met eigen middelen zijn in de volgende landen noodhulpprojecten gestart: • • • • • • •

Bangladesh € 50.000 Burkina Faso € 154.580 Filippijnen € 56.048 Indonesië € 28.985 Libanon € 130.000 Thailand € 508.174 Oeganda € 20.351

Uitvoeringskosten eigen organisatie hulpverlening De uitvoeringskosten eigen organisatie hulpverlening zijn circa € 350.000 gestegen ten opzichte van 2011. De kosten in Nederland bleven gelijk, de kosten in de regio’s namen toe. Kosten bewustwording/ voorlichting en kosten fondsenwerving In 2012 zijn de kosten bewustwording/ voorlichting

2012

2011

2010

1 Besteed aan doelstelling/ Inkomsten

87%

93%

81%

2. Besteed aan doelstelling/som der lasten

82%

79%

80%

3. Kosten beheer en administratie/ totale lasten plus mutatie microkredieten

5,0%

5,5%

5,8%

4. Kosten eigen fondsenwerving/ Baten eigen fondsenwerving

23,5%

24,1%

24,4%

5. Totale inkomsten excl. Subsidies/ totale inkomsten

61,3%

72%

66%

6. Uitvoeringskosten eigen organisatie/ Inkomsten

32,2%

37,8%

24,4%

7. Uitvoeringskosten eigen organisatie hulpverlening/ Structurele hulpverlening en Noodhulp/ Rehabilitatie

11,6%

11%

12,2%

1,2,3 Kengetal besteed aan doelstelling en kengetal kosten beheer en administratie De Richtlijn 650 die Terre des Hommes toepast, introduceert onder andere het kengetal Besteed aan doelstelling en het kengetal Beheer en administratie. In alinea 423 van RJ 650 is een aanvullend vereiste opgenomen omtrent een verplicht kengetal die de besteding aan de doelstelling weergeeft als percentage van alle lasten. Deze kengetallen geven aan welk deel van de inkomsten/lasten aan de doelstelling is besteed. Het volgens de staat van baten en lasten bestede bedrag aan doelstelling wordt vermeerderd met de mutatie microkredieten. De norm voor het kengetal beheer en administratie is door Terre des Hommes voor de periode 2012 - 2015 vastgesteld op 5%. 4. Kengetal: CBF-Fondsenwervingskostenpercentage Dit kengetal geeft het aandeel weer van de kosten eigen fondsenwerving ten opzichte van de baten eigen fondsenwerving. Het Centraal Bureau Fondsenwerving hanteert als maximum norm een gemiddeld kostenpercentage van 25% over de laatste drie boekjaren. Dit kengetal daalt met 0,6% ten opzichte van 2011. De gestegen baten nalatenschappen zijn hier debet aan. 5. Kengetal: Ministerie van Buitenlandse Zaken, eigen bijdrage 2011 was het eerste jaar van het Medefinancieringsstelsel 2011 - 2015. In de subsidiebeschikking wordt van de subsidieontvanger verwacht dat minimaal 25% van de totale inkomsten door de subsidieontvanger zelf wordt verworven. Met een percentage van 61,3% voldoet Terre des Hommes ruim aan deze norm. De daling van dit kengetal wordt veroorzaakt doordat de totale inkomsten exclusief

subsidies minder zijn gestegen dan de totale inkomsten. Voor 2012 is dit kengetal begroot op 68%. 6. Kengetal: Overhead organisatie Dit kengetal geeft de verhouding tussen overhead en inkomsten weer en geeft informatie ten behoeve van de monitoring van de ontwikkeling van de overheadkosten. De uitvoeringskosten stegen met circa € 0,5 miljoen terwijl de inkomsten stegen met € 4,7 miljoen. Daardoor is dit kengetal flink gedaald ten opzichte van 2011. 7. Kengetal: Overhead hulpverlening. Met dit kengetal wordt de overhead rond hulpverlening getoetst. Dit kengetal is in 2012 licht gestegen. De bestedingen aan structurele hulpverlening en noodhulp/ rehabilitatie (exclusief kosten van winkels) namen toe ten opzichte van 2011 (+ € 2,3 miljoen). De uitvoeringskosten eigen organisatie hulpverlening (exclusief kosten vrijwilligersgroepen) stegen met circa € 350.000. Een overzicht van de totale hulpverleningskosten is te vinden in de landentabel.

Kostenrubriek

Percentage

Kosten hulpverlening (onderdeel van doelstelling)

7,2%

Kosten bewustwording (onderdeel van doelstelling)

16,2%

Kosten eigen fondsenwerving

18,0%

Kosten gezamenlijke acties

5,2%

Kosten acties derden

2,4%

Kosten verkrijging subsidies overheden Kosten van beleggingen

1,2%

Beheer en administratie

38,8%

Een aantal kostenposten wordt volledig doorbelast aan één van de voorgaande rubrieken. Dit wordt in de volgende tabel weergegeven. Kosten

Drukt volledig op

Kosten betalingsverkeer

Op basis van de Richtlijn 650 hanteert Terre des Hommes acht kostenrubrieken. Op basis van de werkelijke personele bezetting en de tijd die door medewerkers wordt besteed aan de verschillende activiteiten is een doorbelastingpercentage berekend. Deze percentages zijn voor 2012 niet gewijzigd ten opzichte van 2011 omdat de relatieve inzet van medewerkers niet wezenlijk veranderd is ten opzichte van vorig jaar. Het merendeel van de overhead van Terre des Hommes wordt volgens dit percentage over de kostenrubrieken verdeeld. In de onderstaande tabel worden de doorbelastingpercentages weergegeven.

11,0%

Kosten beleggingen Kosten MFS en EU subsidie

Beheer en adminstratie Kosten van beleggingen Kosten verkrijgen subsidies

Kwaliteitsbewaking (ISO)

Kosten hulpverlening

Reis en verblijfskosten hulpverlening


Research kinderrechten


Overige projectkosten


Kosten regiokantoren


Kosten winkels (vrijwilligersgroepen)

Kosten bewustwording en fondsenwerving


Bij Marketing en communicatie hebben alle kosten een eigen verdeelsleutel. Deze kosten worden verdeeld over bewustwording en fondsenwerving.

3.3. Partnerbeleid en capaciteitsversterking 3.3.1. Partnerbeleid Terre des Hommes werkt vanuit de filosofie dat projecten het beste kunnen worden bedacht en uitgevoerd door lokale partners. Zij weten immers wat er speelt binnen een gemeenschap en aan welke hulp de grootste behoefte bestaat. Medewerkers van onze partners zijn afkomstig uit deze gemeenschappen en genieten daarom het vertrouwen van de bevolking. Het grassroots-principe waarin de mensen aan de basis zelf initiatieven nemen - in plaats van beleidsmakers of buitenstaanders - is hierbij leidend. Wat betekent dit uitgangspunt voor de samenwerking tussen Terre des Hommes en onze lokale partners? Bij de selectie van onze partners zijn de belangrijkste criteria financiële betrouwbaarheid, veiligheid voor de kinderen en duurzaamheid. • Financiële betrouwbaarheid: de fondsen die we werven voor onze projecten moeten efficiënt en op een eerlijke manier worden besteed. Een goede screening van de financiële huishouding vooraf en regelmatige audits zijn de instrumenten die we gebruiken om dit te waarborgen. • Veiligheid van de kinderen staat in onze


projecten centraal. Al onze partners dienen daarom de Child Protection Policy te ondertekenen waarbij bijvoorbeeld is gegarandeerd dat een kind nooit alleen met een volwassene in één ruimte is. Kinderen beschermen tegen de ergste vormen van uitbuiting betekent dat hun veiligheid in onze projecten de hoogste prioriteit heeft. • Duurzaamheid van onze partners. Terre des Hommes streeft naar de verzelfstandiging van haar partners zodat zij hun projecten uiteindelijk zonder onze hulp kunnen voortzetten. De steun van Terre des Hommes aan een project is voor een periode van drie jaar. Na afloop kan de steun worden verlengd. Projecten kennen duidelijke en concrete doelstellingen met aantoonbare resultaten. Na afronding van een project kan Terre des Hommes ervoor kiezen een ander project van dezelfde partner te steunen. 3.3.2. Capaciteitsversterking Om duurzaamheid van onze partners te realiseren is capaciteitsversterking noodzakelijk. Met trainingen helpen we partners zich te professionaliseren en te verzelfstandigen. Veel partners vinden bijvoorbeeld netwerken, lobby en beleidsbeïnvloeding en het zelfstandig fondsen werven een uitdaging. Trainingen op dit gebied zijn noodzakelijk om hen hierbij te helpen zodat ze hun positie versterken. Een andere manier waarop we de capaciteit van onze partners versterken, is door meer projecten van dezelfde partner te steunen. Dit heeft meer efficiency tot gevolg omdat de betreffende partner onze manier

van werken kent. Zo steunen we bijvoorbeeld in Cambodja onze projectpartner Cambodian Women’s Crisis Center (CWCC) in Siem Reap die meisjes en vrouwen opvang biedt die slachtoffer zijn van seksuele uitbuiting. Behalve in Siem Reap steunen we ook een ander project van deze partner in Banteay Meanchey in het noordwesten van Cambodja op de grens met Thailand. Terre des Hommes gaat de komende jaren deze werkwijze intensiveren. Beoordeling beheerscapaciteit projectpartner Terre des Hommes werkt bij de uitvoering van programma’s en projecten volgens een model waarbij bevoegdheden zijn gedelegeerd. In de vier regiokantoren (Zuidoost-Azië, Zuid-Azië, Oost-Afrika en Zuid-Amerika met bijbehorende landenkantoren) beschikken we over regiovertegenwoordigers die leiding geven aan een lokale staf. De regiovertegenwoordigers zijn verantwoordelijk voor de organisatie en interne beheersing van het regiokantoor en alle programma’s. De leiding van de projectpartner is verantwoordelijk voor het opstellen van het projectvoorstel en, na goedkeuring van Terre des Hommes, voor de uitvoering van de projecten/programma’s binnen de kaders van de overeengekomen contracten. De verantwoordelijkheden van de regiovertegenwoordigers zijn vastgesteld in het Handboek Regiovertegenwoordigers. In dit handboek wordt tevens aangegeven aan welke criteria een projectpartner van Terre des Hommes moet voldoen. Voordat wij een overeenkomst aangaan met een projectpartner toetsen we de beheerscapaciteit van de projectpartner. De partnerorganisaties moeten

betrouwbaar en capabel zijn wat onder meer moet blijken uit een heldere organisatiestructuur, een inzichtelijke boekhouding en het voldoen aan wettelijke verplichtingen. De partnerorganisaties moeten in staat zijn financieel en inhoudelijk te rapporteren en samen met Terre des Hommes of een andere instantie de resultaten van de projectactiviteiten te evalueren. Verantwoording projectpartner De projectpartner legt financiële verantwoording af aan het regiokantoor. Deze verantwoording bestaat uit twee onderdelen: een tussentijdse financiële kwartaalrapportage en een jaarlijks accountantsrapport. In 2012 gaf Terre des Hommes financiële steun aan 241 projectpartners (waarvan 14 noodhulp). In 2011 waren dat 232 projectpartners (waarvan 4 noodhulp). Deze 241 partners zijn gevestigd in 16 landen. Zij ontvingen € 14,5 miljoen (2011: € 14,0 miljoen). Het aantal partners waarmee we samenwerken op het gebied van structurele hulpverlening is gestegen (2012: 241; 2011: 228).


Aantal projectpartners dat over een deel van 2012 nog verantwoording moet afleggen en nog te verantwoorden bedragen; door projectpartners per regio: Aantal partners eind februari 2013

Nog te verantwoorden bedrag eind februari 2013

Aantal partners eind februari 2012

Nog te verantwoorden bedrag eind februari 2012

Zuidoost-Azië

7

197.062

15

352.034

Zuid-Azië

1

50.562

-

-

11

106.103

6

87.072

1

59.187

8

161.532

20

412.914

29

600.638

Regio

Financiele rapportage projectpartner Eind februari 2013 hebben we gepeild over hoeveel maanden de projectpartner nog verantwoording diende af te leggen. 20 projectpartners (2011: 29) hebben per eind februari 2013 voor een bedrag van € 412.914 (2011: € 600.000) nog geen verantwoording afgelegd over een deel van 2012.

Oost-Afrika Zuid-Amerika Totaal

Aantal partners per regio dat over meer dan drie maanden van 2012 nog verantwoording moet afleggen:

Wij verwachten van projectpartners dat zij zo snel mogelijk na een kwartaaleinde rapporteren over de werkelijke bestedingen. In de gevallen dat projectpartners 2012 nog niet volledig hebben verantwoord betreft dit meestal het laatste kwartaal. Hieronder wordt een overzicht gegeven per regio van het aantal projectpartners dat over meer dan drie maanden nog verantwoording moet afleggen.


Regio



Zuidoost-Azië

-

1

Zuid-Azië

1

-

Oost-Afrika

4

1

Zuid-Amerika

-

-

Totaal

5

2

* 4 projectpartners moeten over meer dan drie maanden van 2012 nog verantwoording afleggen voor een bedrag van € 126.500. Vorig jaar waren dit 2 partners voor een bedrag van € 44.271.

Accountantscontrole voor projectpartners Volgens ons Handboek Regiovertegenwoordigers dient de regiovertegenwoordiger zeker te stellen dat voor ieder project een accountantscontrole wordt uitgevoerd. Volgens het Handboek Kwaliteit (NENEN-ISO 9001: 2008) dienen de rapportages van de accountants aan het hoofdkantoor te worden gestuurd. In de volgende tabel wordt van de verplichte audits het percentage ontvangen accountantsrapporten vermeld. Eind februari 2013 heeft Terre des Hommes van 99% ( 2011: 97%) van de partners een accountantsrapport ontvangen. Drie accountantsrapporten moeten nog worden opgeleverd. Deze rapporten ontvangen we in de loop van 2013. Het percentage ontvangen accountantsrapporten stijgt licht ten opzichte van het jaarverslag 2011. In 2013 houden we onze interne controle op dit gebied scherp in de gaten.

Percentage ontvangen accountantsrapporten ten opzichte van het aantal verplichte accountantsrapporten. Percentage 2012 geaudit Peildatum februari 2013

Percentage 2011 geaudit Peildatum februari 2012

Zuidoost-Azië

98%

91%

Cambodja Filippijnen Indonesië Laos Thailand

100% 100% 96% 100% 100%

100% 89% 88% 100% 92%

Zuid-Azië

98%

100%

Bangladesh India Sri Lanka

100% 100% 89%

100% 100% 100%

Oost-afrika

Ontvangen accountantsrapporten 100 80 60 40

99%

98%

Kenia Tanzania Oeganda

97% 100% 100%

100% 100% 95%

zuid-Amerika

100%

100%

Bolivia Brazilië Peru

100% 100% 100%

100% 100% 100%

99%

97%

Totaal

20 0

2008

2009

2010

2011

2012

Het is mogelijk dat een accountantsrapport een periode bestrijkt die gelijk is aan de projectperiode. Omdat de projectperiode kan afwijken van een kalenderjaar kan het voorkomen dat slechts een gedeelte van het kalenderjaar 2012 is opgenomen in het accountantsrapport. Tevens kan het voorkomen

dat het laten uitvoeren van een accountantscontrole een wettelijke verplichting is in het land waar Terre des Hommes actief is. In Bangladesh, India en Sri Lanka is dat het geval. In sommige landen wijkt de periode waarover een controleverklaring moet worden verkregen af van een kalenderjaar. Zo loopt het financiële jaar in India van april tot en met maart. Operational audits In opdracht van de directie bekijkt het operational auditteam ter plaatse of de handboeken van Terre des Hommes worden nageleefd. Dit wordt onder andere getoetst door het afnemen van interviews met de regiovertegenwoordiger en het lokale personeel en door het nemen van steekproeven in de projectdossiers. Het auditteam bestaat veelal uit het hoofd financiën en een projectmedewerk(st) er van het hoofdkantoor. Het programma van deze operational audits is vastgesteld in het handboek operational audit. In 2012 zijn er audits uitgevoerd in Zuid-Amerika en Zuid-Azië (2011: Oost-Afrika en Zuidoost-Azië). In Zuidoost-Azië participeerde een team van KPMG in de operational audit in het kader van de beoordeling van de werkzaamheden van het operational auditteam en ten behoeve van eigen waarnemingen. Sanctiebeleid Nadat een projectaanvraag op het hoofdkantoor is goedgekeurd, wordt het contract tussen Terre des Hommes en de projectpartner getekend. In het Handboek Kwaliteit zijn de maatregelen bij het niet naleven van het contract vastgesteld. Indien de projectpartner niet voldoet aan de contractuele


verplichtingen dient de regiovertegenwoordiger een verzoek in bij het hoofd financiën om betalingen aan de projectpartner op te schorten. Vervolgens stelt de regiovertegenwoordiger een onderzoek in en beslist of de problemen zijn opgelost en of de betalingen kunnen worden hervat. Als de problemen structureel zijn, stelt de regiovertegenwoordiger een gemotiveerd advies op aan het hoofd programma’s om het contract te beëindigen of vroegtijdig te stoppen. Het hoofd programma’s legt vervolgens de vroegtijdige stopzetting ter goedkeuring voor aan de directie. De regiovertegenwoordiger zorgt ervoor, indien mogelijk, dat projectgelden die nog bij de partner staan aan het regiokantoor worden overgemaakt. In 2012 zijn 2 fraudegevallen ontdekt, één in Peru waar een bedrag van € 3.200 werd vermist. De projectpartner heeft dit inmiddels aan Terre des Hommes terugbetaald. In het tweede geval was er een vermoeden van fraude in Laos. In februari 2013 is een audit bij deze projectpartner gepland om te achterhalen of er daadwerkelijk iets aan de hand is.

Aantal niet verlengde overeenkomsten per regio met projectpartners en partners met risico Reden

ZuidoostAzië

Zuid-Azië

OostAfrika

ZuidAmerika

Totaal 2012

Totaal 2011

Financieel wanbeheer

-

-

-

1

1

3

Onvoldoende resultaten

-

-

-

-

-

-

Past niet in MFS 2010 - 2015

-

-

-

-

-

-

18

17

34

8

77

49

Project kan met eigen middelen verder

-

-

-

-

-

-

Verlengingsvoorstel onvoldoende

-

2

-

-

2

2

Voldoende andere donoren

-

-

-

-

-

2

Zwakke partner

-

-

-

-

-

8

18

19

34

9

80

64

Waarvan vroegtijdig

-

-

-

-

-

4

Aantal partners met risico

-

2

-

1

1

13

57

47

87

30

221

232

-

-

-

-

1,5%

5.6%

Project afgerond

Totaal aantal niet verlengde partners

Totaal aantal gesteunde partners

In 2012 vond 1 vroegtijdige stopzetting plaats (2011: 4). Naast vroegtijdige stopzettingen bestaat de mogelijkheid dat de overeenkomst met de projectpartners na afloop van het project niet wordt verlengd. In 2012 was dat 80 (2011: 63) keer het geval. Hierna wordt een overzicht gegeven van het aantal niet verlengde overeenkomsten gerangschikt naar reden en regio. Risicomanagement bij projectpartners Op 19 september 2012 vond een ISO-audit plaats op het hoofdkantoor van Terre des Hommes. Tijdens


Percentage partners met risico

deze audit werd bij de hierboven genoemde tabel uitgebreid stilgestaan. Er werd geconstateerd dat Terre des Hommes in 2012 met 3 projectpartner een risico heeft gelopen. Dit zijn de partners vermeld bij: financieel wanbeheer (1), verlengingsvoorstel onvoldoende (2). In 2012 steunde Terre des Hommes

221 partners. Dit betekent dat we met 1,5% van de partners een risico hebben gelopen. In 2011 waren dat 13 partners van de in totaal 232 partners, een percentage van 5,6%.

4. De resultaten van de programma's Terre des Hommes Jaarverslag 2012 | 35

activiteiten om ouders het belang van onderwijs te laten inzien en hen actief te betrekken bij het reilen en zeilen van de school.

KinderUitbuiting

Wereldwijd zijn miljoenen kinderen slachtoffer van uitbuiting en elke dag komen er duizenden kinderen bij. Ze moeten werken, zijn slachtoffer van mensenhandelaren of worden uitgebuit in de seksindustrie. Terre des Hommes bevrijdt kinderen uit uitbuitingssituaties en voorkomt dat kinderen slachtoffer worden van uitbuiting. Onderwijs is een van de belangrijkste manieren om uitbuiting te voorkomen. Onze aanpak kent de volgende onderdelen: • • • •

Lobby Preventie Bescherming Rechtshulp

Kijk ook op pagina 16


Gezondheidszorg

Onderwijs

Kinderen die naar school gaan hebben de beste mogelijkheden voor een goede toekomst. Dankzij de vaardigheden die ze op school leren, kunnen ze zich ontwikkelen tot mondige mensen. Een kind dat naar school gaat, kan voor zichzelf opkomen en loopt daardoor minder risico op uitbuiting. We zorgen ervoor dat kinderen naar school gaan en trainen docenten in kindvriendelijke lesmethoden. Want in veel landen staat in het onderwijs niet het kind maar de leerkracht centraal en is de aangeboden leerstof niet toegesneden op de interesses van het kind. Ook komt fysiek en/of seksueel geweld tegen kinderen helaas nog te vaak voor. Dit is een van de belangrijkste redenen dat kinderen vroegtijdig de school verlaten. Ook de steun van ouders is noodzakelijk om kinderen op school te krijgen en te houden. Terre des Hommes onderneemt daarom veel

In veel landen waar Terre des Hommes actief is, sterven kinderen aan diarree en ondervoeding. Ook is er vaak onvoldoende pre- en postnatale zorg. Terre des Hommes investeert in preventieve en curatieve gezondheidszorg om de gezondheid van zwangere vrouwen, moeders en kinderen te verbeteren. Door te investeren in gezondheid kunnen kinderen zich lichamelijk en geestelijk goed ontwikkelen en lopen ze minder kans om slachtoffer te worden van verwaarlozing en uitbuiting.

Noodhulp

In 2012 verleende Terre des Hommes noodhulp in de Filippijnen, Bangladesh, Oeganda, Indonesië, in de grensstreek van Birma en Thailand, Libanon en Burkina Faso. Daarnaast werd de noodhulp in het kader van de SHO (Samenwerkende Hulp Organisaties) in Haïti afgerond.

Zelfstandigheid

Microkrediet is voor veel mensen de enige manier om uit de armoedecirkel te komen. Terre des Hommes stimuleert vooral vrouwen bij het opzetten van spaar- en kredietgroepen zodat ze gezamenlijk geld sparen en leningen uitgeven om een eigen zaak te beginnen. Met een hoger gezinsinkomen hoeven kinderen niet meer mee te werken, maar kunnen ze naar school gaan. Naast microkrediet investeren we in vaktrainingen. Met een afgeronde vaktraining kunnen jongeren een eigen zaak beginnen en in hun eigen inkomen voorzien.


4.1 KinderUitbuiting Wereldwijd zijn miljoenen kinderen slachtoffer van uitbuiting. Ze werken als huisslaafje bij vreemde families waar ze lange dagen maken en als oud vuil worden behandeld. Of ze doen gevaarlijk en uitputtend werk in fabrieken, steengroeven of op vuilnisbelten. Ook worden ze als koopwaar verhandeld en worden vooral meisjes in de seksindustrie gedwongen. Terre des Hommes bevrijdt kinderen uit uitbuitingssituaties met een holistische aanpak van: Lobby: we lobbyen bij overheden om kinderuitbuiting tegen te gaan, richten ons op beleidsbeïnvloeding en maken de lokale bevolking bewust van kinderrechten en de gevaren van mensenhandel. Preventie: de meest effectieve manier om kinderen te beschermen tegen uitbuiting is onderwijs. Een kind dat naar school gaat, leert voor zichzelf op te komen en loopt minder kans om te moeten werken. Ook heeft een kind minder risico om slachtoffer te worden van mensenhandel. Dankzij de vaardigheden die kinderen op school leren, kunnen ze zich ontwikkelen tot mondige mensen. Met een vakopleiding hebben jongeren de mogelijkheid om later in hun eigen inkomen te voorzien. Bescherming: we beschermen slachtoffers via opvang en bieden psychologische hulp om trauma’s te verwerken. Rechtshulp: we bieden kinderen die slachtoffer zijn van uitbuiting juridische hulp om aangifte te doen en daders te vervolgen.


Kwetsbare en uitgebuite kinderen krijgen opvang Juridische hulp aan slachtoffers Gemeenschap bewust van kinderrechten

Gepland ‘12

Bereikt ‘12

19.320

45.341

2.868

4.508

435.937

397.532

Dit viel op Een zorgwekkende ontwikkeling in ZuidoostAzië is dat veel kinderen slachtoffer worden van mensenhandelaren. Regelmatig zijn het familieleden die de kinderen en hun ouders mooie verhalen voorspiegelen over goedbetaald werk in de stad. In veel gevallen komen de kinderen terecht in uitbuitingssituaties. Aanpak is moeilijk omdat politie en justitie gevoelig zijn voor omkoping. De oudercomités in de dorpen zijn succesvol in de strijd tegen kinderuitbuiting. Deze comités zijn in de meeste gevallen de spaar- en kredietgroepen waarin voornamelijk vrouwen zich organiseren. De leden van deze groepen komen geregeld bij elkaar, wisselen nieuws uit en nemen de taak op zich om kinderen te beschermen en andere ouders bewust te maken dat ze goed voor hun kinderen moeten zorgen. De oudercomités zijn een mooi voorbeeld van onze werkwijze om de lokale gemeenschap zelf verantwoordelijkheid te laten nemen bij het beschermen van kinderen.

Focus 2013 Vooral in Zuid-Amerika – maar ook in de andere regio’s waar Terre des Hommes werkt - vinden veel mensen kinderarbeid normaal. In 2013 blijven lobby en beleidsbeïnvloeding speerpunten van ons beleid. Ook bieden we voorlichting aan en voeren we bewustwordingscampagnes in dorpsgemeenschappen over de rechten van kinderen en het gevaar van mensensmokkelaars. Met deze campagnes roepen we ouders op kinderen te beschermen tegen uitbuiting. In 2013 gaan we extra investeren in rechtsbijstand aan slachtoffers en de vervolging van daders.

Een veilig heenkomen Zo maar een huis, ergens in een buitenwijk van Nairobi, Kenia. Uit de tuin klinken kinderstemmen en gelach. Kinderen voetballen, ravotten, schommelen of liggen te soezen in het zonnetje. Ze zijn vrolijk en ontspannen. De samenstelling van het ‘gezin’ dat op deze plek woont, wisselt dagelijks. Zo is er Chanya, een meisje van drie jaar dat nog niet kan praten. Haar moeder heeft nooit een woord tegen haar gezegd, dus ze heeft het niet geleerd. De littekens op haar rug en billen verraden dat ze vaak is mishandeld. Akira lijkt even oud, maar is al zes jaar. Zij is ernstig ondervoed, seksueel misbruikt en heeft een doffe blik in haar ogen. Chanya en Akira zijn dochters van tienerprostituees uit de sloppenwijken. Hun moeders zijn met de

noorderzon vertrokken. Een ander meisje is de 14-jarige Nura die van het platteland naar de stad kwam om naar school te gaan. Eenmaal in het schamele onderkomen van haar oudere zus moest ze als huisslaafje werken en werd ze verkracht door haar zwager. Ook de andere kinderen die hier wonen, hebben traumatische ervaringen. Liefdevolle zorg bij WRAP Onze partner Women’s Rights Awareness Programme (WRAP) is een van de weinige instanties in Kenia die hulp biedt aan slachtoffers van seksueel misbruik en mishandeling. WRAP biedt de kinderen een veilig onderkomen en liefdevolle zorg. Medische zorg geneest de fysieke wonden, therapie helpt de kinderen bij hun traumaverwerking en daarnaast krijgen ze juridische steun om te getuigen tegen de daders. De kinderen blijven zoveel mogelijk onderwijs volgen. De maatschappelijk werkers van WRAP traceren de families van de kinderen en zorgen dat ze weer op een eigen plek in een liefdevolle omgeving bij hun familie kunnen wonen. Een maand later. Chanya probeert met haar lippen woordjes te vormen. Binnenkort verhuist ze naar het gezin van haar tante. Akira is bijna onherkenbaar, met bolle wangen en een guitige blik in haar ogen.

Ook zij wordt waarschijnlijk bij haar tante ondergebracht. Nura heeft al getuigd tegen haar zwager en woont weer bij haar ouders in het westen van Kenia. In 2012 werden 126 kinderen door WRAP opgevangen en kregen 372 vrouwen en kinderen rechtsbijstand.

4.2 Onderwijs Onderwijs is de belangrijkste manier om kinderuitbuiting te voorkomen. Terre des Hommes richt zich in haar onderwijsprogramma op kwetsbare kinderen – die een groot risico lopen op uitbuiting – en op uitgebuite kinderen. Dankzij onze onderwijsprojecten voorkomen we dat kinderen slachtoffer worden van uitbuiting. Op school leert een kind uiteraard lezen, rekenen en schrijven. Daarnaast ontwikkelt een kind zijn persoonlijke en sociale vaardigheden. Samen met onze lokale partners zorgen we ervoor dat kinderen naar school kunnen, dat onderwijzers lesmethoden gebruiken die aansluiten bij de belevingswereld van de kinderen en dat er op school een veilig en kindvriendelijk klimaat heerst. Ook betrekken we de ouders bij het onderwijs van hun kind. Met een diploma hebben kinderen goede kansen op passend vervolgonderwijs.

Gepland ‘12

Bereikt ‘12

87.369

103.947

2.881

3.559

Ouders zijn betrokken bij het onderwijs van hun kind

60.626

67.154

Kinderen leren persoonlijke en sociale vaardigheden

51.446

52.284

Kinderen gaan naar school Onderwijzers getraind in nieuwe lesmethoden


Dit viel op In de gebieden waar we werken, zijn veel ouders zelf nooit naar school geweest. Ze weten daarom niet hoe belangrijk onderwijs voor hun kinderen kan zijn. Ouders die onder de armoedegrens leven, voelen zich vaak gedwongen om hun kinderen te laten werken. Ze hebben ook geen andere keus. Het geld dat hun kinderen verdienen, is hard nodig om het hoofd boven water te houden. Terre des Hommes richt zich op het vergroten van de betrokkenheid van ouders bij de school en bij de leerprestaties van hun kinderen via onderwijscomités. In deze comités zijn zowel ouders als leerkrachten vertegenwoordigd. Dit blijkt een succesvolle aanpak. Ouders leren het nut inzien van onderwijs en de kansen die dit met zich meebrengt voor hun kinderen. Daarnaast zorgen de onderwijscomités voor een betere controle zodat leerkrachten niet onopgemerkt absent zijn. Wat ook opvalt, is het gebrek aan veiligheid op school. Seksueel misbruik en geweld door leerkrachten en medeleerlingen komen geregeld voor. Daarom traint Terre des Hommes de leerkrachten om de veiligheid van de kinderen op school te waarborgen. In Oost-Afrika zijn water en sanitair een probleem op scholen waardoor kinderen risico lopen op diarree en wormziekten. In het onderwijscurriculum besteden we daarom aandacht aan persoonlijke hygiëne en verzorging. Focus 2013 In alle regio’s is uitbreiding van onderwijscomités belangrijk. Daarnaast blijft het trainen van leraren in nieuwe lesmethoden en het creëren van een kindvriendelijk klimaat op school een belangrijk onderdeel van ons werk. Leraren die beter geschoold zijn, zijn meer


gemotiveerd om de leerprestaties van hun leerlingen bij te houden en te bevorderen. Bovendien zorgt kwalitatief goed onderwijs er voor dat kinderen gemotiveerd blijven en de school met een diploma verlaten. Het monitoren van de leerprestaties van de leerlingen krijgt in 2013 extra aandacht. Het stimuleren van jonge kinderen – in de peuterleeftijd – is ook een belangrijke voorwaarde voor een succesvolle schoolloopbaan. Daarom gaat Terre des Hommes in 2013 extra investeren in het opzetten van peuteropvang en kleuteronderwijs. Ook zorgen we voor betere lokalen en sanitaire voorzieningen en maken we scholen toegankelijk voor kinderen met een handicap.

Lilis woont in de sloppenwijken van Jakarta en gaat naar school Naar school gaan en een baan vinden staat bij miljoenen jongeren in Indonesië bovenaan het verlanglijstje. Armoede is de grote spelbreker in dit streven. Bijna 70% van alle middelbare scholieren leeft onder de armoedegrens en verlaat school zonder diploma. Vaak moeten kinderen al op jonge leeftijd werken om het inkomen van hun ouders aan te vullen. Ze verzamelen afval op vuilnisbelten of verkopen snoep of water op straat. Het risico op seksuele uitbuiting en misbruik is groot. In Jakarta leeft bijna de helft van de 11 miljoen inwoners in armoede. Samen met onze lokale partner Yapari helpen we kinderen en hun families in vijf sloppenwijken met onderwijs,

gezondheidszorg en sociaaleconomische ontwikkeling. Lilis (14) is een van hen. Omdat haar vader te weinig geld verdiende in de bouw, moest ze twee jaar geleden van school. Dankzij Yapari gaat ze nu naar een avondschool waar ze haar diploma voor de basisschool gaat halen. “Daarna wil ik een administratieve opleiding volgen en een baan vinden,” zegt ze vastbesloten. Het leven in een sloppenwijk is niet eenvoudig. Gezinnen hebben geen eigen water, kinderen hebben geen plek om te spelen en er breken snel besmettelijke ziekten uit, vertelt ze. “Iedereen leeft heel dicht op elkaar. Veel mensen bij mij in de buurt hebben tbc. Als je in een sloppenwijk woont, moet je goed letten op hygiëne. Ik ga twee keer per week naar het centrum van Yapari waar we voorlichting krijgen over hygiëne, Hiv/Aids en onze rechten. Ik heb er veel vrienden en het is fijn om bij elkaar te zijn.”

4.3. Gezondheidszorg

Over Yapari Onze partner Yapari zorgt ervoor dat 1.500 kinderen in de sloppenwijk Kedaung Wetan in Jakarta naar school gaan. In 2012 gingen 308 kinderen naar de basisschool en 1.192 kinderen naar de middelbare school. Yapari betaalt schoolgeld, boeken, schooluniform en het vervoer naar en van school. Ook krijgen de kinderen bijles en voorlichting in de activiteitencentra van Yapari. Het programma voor gezondheidszorg richt zich op het voorkomen en bestrijden van tbc en andere besmettelijke ziekten. Daarnaast krijgen ouders – voornamelijk vrouwen - hulp bij het opzetten van zelfhulpgroepen. Met een kleine lening kunnen ze een zaak starten en de schoolkosten voor hun kind betalen.

Voldoende voeding voor jonge kinderen, zwangere vrouwen en jonge moeders, inentingen tegen besmettelijke ziekten en het voorkomen van malaria zijn onmisbaar voor een gezonde ontwikkeling van moeders en kinderen. Daarnaast zijn psychologische hulp en therapie noodzakelijk om kinderen die slachtoffer zijn van uitbuiting te helpen bij het verwerken van hun trauma’s. In veel landen waar Terre des Hommes werkt, investeren overheden vaak nauwelijks in gezondheidszorg en dat geldt zeker voor verafgelegen gebieden. Samen met onze lokale partners bieden we via mobiele klinieken medische zorg aan. Ook geven we voorlichting aan dorpsgemeenschappen om mensen bewust te maken van basisgezondheidszorg, waaronder schoon drinkwater, gezinsplanning en voorlichting over Hiv/Aids.

Gepland ‘12

Bereikt ‘12

Vrouwen krijgen pre- en postnatale zorg

32.363

43.731

Extra voeding kinderen en zwangere vrouwen

36.409

51.978

Kinderen onder vijf op gewicht

23.525

34.087

Dit viel op In de plattelandsgebieden waar Terre des Hommes werkt, is gezondheidszorg voor de meeste mensen niet toegankelijk. In het noorden van Kenia of in Indonesië wonen mensen vaak te ver af van medische posten. Bovendien hebben mensen vaak te weinig geld voor een behandeling. Andere uitdagingen zijn de hoge sterfte onder jonge moeders en zuigelingen, door ziekten zoals cholera, malaria en Hiv/Aids. Een opvallende ontwikkeling in 2012 was het grote verloop onder verplegend personeel bij onze partners in Zuidoost-Azië. Vanwege de hogere salarissen kiezen ze vaak voor een baan in het buitenland. Dit vergt van de lokale partners van Terre des Hommes continue inspanningen om nieuw personeel op te leiden of aan te trekken. Focus 2013 Vanwege de positieve ontwikkelingen in Myanmar gaat Terre des Hommes vanaf 2013 haar gezondheidszorg in de vluchtelingenkampen van Mae Sot aan de grens langzamerhand afbouwen. De nadruk komt te liggen op medische zorg in Myanmar zelf. Want uiteindelijk is het doel dat de Birmese vluchtelingen en migranten terugkeren naar hun eigen land. In India en Bangladesh gaan we extra trainingen verzorgen aan vroedvrouwen voor veilige bevallingen. Daarnaast geven we meer aandacht aan de promotie van kinderen vrouwenrechten. Verder richten we ons in 2013 op gezondheidsvoorlichting over Hiv/Aids, gezinsplanning en het voorkomen van besmettelijke ziekten.


Mae Tao Clinic: zorg in het groot Vanaf de start in 1989 is de Mae Tao Clinic (MTC) in Mae Sot - net over de BirmeesThaise grens - uitgegroeid tot een groot gezondheidscomplex voor 150.000 Birmese migranten en vluchtelingen. Dagelijks komen enkele honderden patiënten naar de kliniek. Per jaar behandelen de ruim 600 MTCgezondheidswerkers 115.000 gevallen voor meer dan 75.000 patiënten. Behalve medische zorg biedt MTC ook onderwijs en sociale en juridische hulpverlening. Zo laat MTC Birmese baby’s die in Mae Sot worden geboren officieel registreren zodat ze dezelfde rechten hebben als Thaise burgers. De steun van Terre des Hommes aan MTC in 2012 bestond uit pre- en postnatale zorg, verloskundige hulp, voeding en sanitaire voorzieningen voor 5.285 patiënten. Ook ondersteunde Terre des Hommes een gezondheidskliniek in de Karen-provincie in Myanmar voor 9.974 mensen. Daarnaast bood Terre des Hommes hulp aan 10 schoolinternaten voor 556 kinderen.

‘Mae Tao Clinic is onmisbaar’ “Onder de tienduizenden Birmese vluchtelingen in Mae Sot is een groeiende vraag naar gezinsplanning, voorlichting over Hiv/Aids en inentingen. De Mae Tao Clinic biedt deze noodzakelijke gezondheidszorg. Ondanks de hoopvolle ontwikkelingen zal het nog jaren duren voordat gezondheidszorg en onderwijs in Myanmar op niveau zijn. Daarom blijft Mae Tao Clinic de kwetsbare Birmese gemeenschappen ondersteunen die al decennia slachtoffer zijn van interne conflicten en armoede. Met de steun van Terre des Hommes gaan we door met onze onmisbare activiteiten om de levens van vluchtelingen te verbeteren.” Dr. Cynthia Maung, directeur Mae Tao Clinic


Het verhaal van Saw Tha Gai Als hij vijf jaar oud is, ontvluchten Saw Tha Gai en zijn ouders hun woonplaats Myawadi in Myanmar. Ze komen terecht in Mae Sot. Saw vindt onderdak in het Rocky Mountaininternaat van Mae Tao Clinic. In het begin mist hij zijn ouders en broers en zussen. Gelukkig is iedereen aardig en voelt hij zich al snel thuis. Saw (13) gaat naar de zesde klas. Hij voelt zich goed op school: “Als ik vrij ben, voetbal ik graag met mijn vrienden. Later wil ik leraar worden en andere kinderen helpen.”

4.4. Zelfstandigheid Kinderen die geregeld naar school gaan, hun diploma behalen en later een vaktraining volgen, hebben de grootste kans om zich te ontworstelen aan armoede. Kinderen die niet naar school gaan, vinden later vaak slecht betaald en gevaarlijk werk. Daarmee groeit een nieuwe generatie op van mensen die terechtkomen in een vicieuze cirkel van armoede. In onze aanpak van preventie van kinderuitbuiting zijn - behalve gerichte vaktrainingen – vooral microkredieten erg belangrijk. De vrouwen die zich in deze groepen organiseren, zijn gezamenlijk verantwoordelijk en bewaken zelf de controle over wie hoeveel geld mag lenen voor het opzetten van een onderneming en hoe de lening wordt terugbetaald. Hier leren vrouwen zelfstandigheid, ondernemingslust en onderlinge samenwerking. Bovendien hoeven hun kinderen minder of niet meer te werken en kunnen ze naar school. Gepland ‘12

Bereikt ‘12

Jongeren volgen vaktraining

4.028

5.380

Jongeren vinden baan na vaktraining

2.236

3.695

Vrouwen organiseren zich in zelfhulpgroepen

34.772

37.886

Mensen ontvangen een lening voor eigen zaak

13.302

12.061

Dit viel op Sommige partners in de landen waar we werken hebben nog een te weinig gevarieerd aanbod van vaktrainingen en sluiten vaktrainingen niet altijd aan bij de vraag op de arbeidsmarkt. Het succes van spaar- en kredietgroepen in de landen waar Terre des Hommes werkt, is groot. Zo leren vrouwen uit de laagste kaste in India voor zichzelf op te komen en kunnen ze dankzij een eigen zaak de armoede en onderdrukking achter zich laten. Hun zakelijk succes draagt ook bij aan een hogere status. Mannen nemen hen meer serieus en luisteren naar hen. Tot slot spelen de spaar- en kredietgroepen ook een belangrijke rol in de bescherming van kinderen tegen uitbuiting. De vrouwen zijn de ogen en de oren van de gemeenschap en dragen bij aan de veiligheid van de kinderen. Focus 2013 De vaktrainingen in Oost-Afrika worden in 2013 jaar vernieuwd en aangepast aan de veranderende behoeften van de markt. De vaktrainingen zijn tot nu toe te veel gericht op houtbewerking, naaien en montage. Ook ontbreekt het vaak aan monitoring: wat gebeurt er met de jongeren wanneer ze hun vaktraining hebben afgerond? Onze partners gaan in 2013 daarom meer aandacht besteden aan gediplomeerde jongeren en hen intensiever begeleiden naar een baan. In Zuid-Amerika wordt het programma van spaar- en kredietgroepen uitgebreid. Ook gaan onze partners de spaar- en kredietgroepen nauwer betrekken bij het beschermen van kinderen tegen uitbuiting. Onze partners in Zuidoost-Azië merken dat kwetsbare en uitgebuite kinderen die een vaktraining volgen


vaak moeite hebben zich te concentreren vanwege de opgelopen trauma’s. Onze partners gaan daarom in 2013 extra aandacht geven aan psychosociale zorg en traumaverwerking tijdens de vaktraining.

Weeskinderen ontwikkelen hun talenten Bijna één op de vier inwoners van de regio Central Umoya aan het Victoriameer is besmet met Hiv/Aids (landelijk gemiddelde is 7%). Geen wonder dat 35% van alle kinderen wees is. In een regio waar bijna driekwart van de bevolking onder de armoedegrens leeft, zijn kinderen en vooral weeskinderen extra kwetsbaar voor mishandeling en uitbuiting. Onze partner Rafiki wa Maendeleo Trust (RWMT) weigert ze echter als zielige weeskindjes te bestempelen. Kinderen hebben meer dan genoeg talenten en mogelijkheden voor de toekomst, ook als ze wees zijn of


onder bijzonder armoedige omstandigheden opgroeien. Met verschillende activiteiten bouwt RWMT aan de weerbaarheid en zelfstandigheid van deze kinderen. Zo krijgen ze de kans zelf mee te denken en te beslissen over hun toekomst en worden ze spelenderwijs getraind in de verantwoordelijkheid voor de dagelijkse maaltijd. Kinderen krijgen in groepsverband kippen en geiten en hebben hun eigen ‘keukentuintjes’ voor dagelijks verse groente en om wat geld te verdienen op de markt. In 2012 zijn 1.402 kinderen begonnen met deze kleine vorm van landbouw en veeteelt.

Kevin en Jabes zijn dol op papaja en boerenkool uit hun eigen tuintje De broertjes Kevin (13) en Jabes (12) wonen met hun moeder, twee zusjes en een broertje op een klein stukje grond. Met de dood van hun vader in 2010 verdween de kostwinner van het gezin. “We hadden vaak geen eten waardoor het moeilijk was ons te concentreren op school,” vertelt Kevin. “En school is zó belangrijk, want het bepaalt je hele toekomst.” Nu ze een keukentuintje hebben, is er altijd iets te eten. Kevin vindt het leuk dat ze ook groente en fruit verbouwen die je in deze streek niet op de markt vindt, zoals

papaja. Jabes houdt vooral van sukuma wiki (boerenkool), traditioneel de meest gegeten groente van Kenia. Hij vindt het heerlijk om in zijn tuintje te spitten. En om te voetballen. Maar het liefst wordt hij dokter. “Want er is helemaal geen dokter in deze regio,” legt hij uit. Kevin heeft andere ambities. Hij staart naar boven: “Ik droom ervan piloot te worden. Ik wil zó graag hoog in de lucht vliegen!”

4.5. Noodhulp In 2012 verleende Terre des Hommes in de volgende landen noodhulp: Overstromingen in de Filippijnen Bij ernstige overstromingen in de hoofdstad Manilla verloren 85 mensen het leven en werden 2.1 miljoen Filippino’s getroffen. Terre des Hommes bood 3.000 families psychosociale ondersteuning, onderwijs en gezondheidszorg. Overstromingen in Bangladesh Hevige regenval zorgde in juni voor grote overstromingen in het noorden van Bangladesh. Terre des Hommes gaf in de provincie Kurigram hulp aan 2.000 families in de vorm van keukengerei zoals potten, pannen en kookstellen en de aanleg van latrines. Landverschuivingen in Oeganda Bij landverschuivingen als gevolg van langdurige regenval kwamen eind juni in het oostelijk gelegen Bududa-district in het oosten van Oeganda een onbekend aantal mensen om het leven. Terre des Hommes bood hulp aan 300 getroffen kinderen en hun families in de vorm van schoon drinkwater, voedsel, schoolartikelen, medische hulp en sanitaire voorzieningen.

Brand in Indonesië Bij grootschalige branden in een buitenwijk van Jakarta verloren 60 families hun huis. Terre des Hommes hielp de getroffen families met huishoudelijke artikelen. Vluchtelingen in Birma en Thailand Langs de Thais-Birmese grens leven vele tienduizenden Birmese vluchtelingen. Terre des Hommes zorgde voor bescherming, gezondheidszorg en onderwijs aan meer dan 25.000 kinderen en hun families. Vluchtelingen in Libanon Terre des Hommes verleende hulp aan gevluchte kinderen uit Syrië in Libanon. Dankzij deze hulp konden 300 Syrische kinderen naar school en kregen ze bijles en psychosociale steun. Ook werden 400 ouders en verzorgers betrokken bij de hulp aan hun kinderen. Vluchtelingen in Burkina Faso Vele tienduizenden Malinezen sloegen op de vlucht naar buurland Burkina Faso wegens gewapende conflicten tussen het leger en rebellen. Terre des Hommes zorgde ervoor dat 2.500 kinderen naar school konden gaan in het vluchtelingenkamp Ferreiro. Ook realiseerde Terre des Hommes zes speelplekken waar kinderen uit Mali samen konden spelen met kinderen uit Burkina Faso.


4.5.1 HaIti Op 12 januari 2010 werd Haïti getroffen door een zware aardbeving. Naar schatting kwamen 220.000 mensen om het leven en raakten meer dan 300.000 mensen gewond. Anderhalf miljoen mensen werden dakloos en de dichtbevolkte hoofdstad Port-au-Prince lag in puin. Nederland kwam massaal in actie tijdens de hulpactie voor Haïti op 21 januari 2010. Deze hulpactie leverde, inclusief de bijdrage van de minister van Ontwikkelingssamenwerking, een totaalbedrag op van € 111,6 miljoen voor de getroffenen in Haïti. De Samenwerkende Hulp Organisaties (SHO) beheren het geld van de hulpactie en vijftien Nederlandse hulporganisaties, waaronder Terre des Hommes, besteden de middelen aan noodhulp en aan wederopbouw in Haïti. In 2012 ontving Terre des Hommes geen bedrag meer voor dit project (in 2011 € 309.053). De noodhulp is gericht op 125.000 mensen waarvan 83.000 kinderen ten westen van de hoofdstad Port-au-Prince en in het zuiden van Haïti. SHO De SHO bestaat uit de volgende negen organisaties die het geld in 2012 besteedden aan de hand van een verdeelsleutel: Cordaid Mensen in Nood 27,53% Nederlandse Rode Kruis 20,43% Oxfam Novib 16,87% Unicef Nederland 13,43% ICCO en Kerk in Actie 12,84% Save the Children 2,88%


Terre des Hommes World Vision Tear

2,62% 1,79% 1,61%

Tien procent van de totale opbrengst is gereserveerd voor de gastdeelnemers Habitat for Humanity, Care Nederland, Plan Nederland, VNG International, Leger des Heils en Dorcas. Terre des Hommes en de Haïti-actie Terre des Hommes Nederland is lid van de Terre des Hommes Internationale Federatie (TDHIF). Zes jaar na de oprichting van Terre des Hommes in Zwitserland vormden andere Europese organisaties onder dezelfde naam in 1966 de Internationale Federatie van Terre des Hommes. Deze vervult een coördinerende rol tussen de lidorganisaties. De leden opereren zelfstandig onder de naam Terre des Hommes, maar zoeken elkaar regelmatig op om samen te werken voor het voeren van campagnes en het uitvoeren van noodhulpactiviteiten. Zo werkt Terre des Hommes Nederland samen met Terre des Hommes Lausanne in Haïti omdat onze Zwitserse zusterorganisatie al ruim twintig jaar in Haïti actief is. Het programma van Terre des Hommes in Haïti richt zich op ongeveer 125.000 mensen waarvan 83.000 kinderen. Daarbij is er extra aandacht voor kwetsbare kinderen en hun families. Het programma wordt uitgevoerd in Leogane, Grand Goave, Petit Goave en Les Cayes met 20 internationale en 261 - inclusief 65 vrijwilligers - lokale medewerkers. In totaal heeft Terre des Hommes een programma goedgekeurd voor een bedrag van € 2.736.455 (inclusief accountantskosten voor het uitvoeren van een audit). Dit programma liep tot eind juni 2012.

a. Selectie en keuze van uitvoerende organisaties Terre des Hommes Nederland werkt in de uitvoering van programma’s en projecten volgens een model waarbij bevoegdheden zijn gedelegeerd. In de vier regiokantoren (Zuidoost-Azië, Zuid-Azië, Oost-Afrika en Zuid-Amerika) heeft Terre der Hommes de beschikking over regiovertegenwoordigers die leiding geven aan lokale staf. Deze regiovertegenwoordigers zijn verantwoordelijk voor de interne beheersing van de projecten binnen de organisatie van het regiokantoor. De leiding van de lokale uitvoeringsorganisatie is verantwoordelijk voor het opstellen van het projectvoorstel en, na goedkeuring van de directie, voor de uitvoering van de projecten en programma’s binnen de kaders van de overeengekomen contracten. Terre des Hommes Nederland is niet structureel werkzaam in Haïti. Terre des Hommes Lausanne, gevestigd in Zwitserland, treedt op als lokale uitvoeringsorganisatie en voert de projecten zelf uit. Net als met lokale projectpartners heeft Terre des Hommes Nederland een overeenkomst afgesloten met Terre des Hommes Lausanne en de beheerscapaciteit beoordeeld. Terre des Hommes Nederland heeft tijdens SHO-acties, zoals Iran (2003), Sudan (2004) en Pakistan en India (2005), eerder samengewerkt met Terre des Hommes Lausanne.

b. Risico- en contextanalyse De deelnemers van de SHO hebben gezamenlijk een risicoanalyse gemaakt. Het zogenoemde risk register wordt regelmatig op de agenda gezet en aangepast. Hieronder volgt een samenvatting van de risico’s en de beheersbaarheid om deze risico’s te minimaliseren:

Beheersing van de risico’s omvat onder andere: analyse van de context, werken met partners die ervaring hebben in complexe contexten, goede samenwerking (met onder andere ngo’s, overheid, VN-clusters, lokale bevolking), monitoring, kwaliteitssystemen en het opstellen van een plan in geval van een nieuwe ramp of calamiteiten.

Strategische risico’s

Operationele risico’s

• Het realiseren van doelen binnen de context van Haïti, met lage capaciteit van nationale en lokale overheden, slechte infrastructuur, hoog aantal hulporganisaties en voortdurend veranderende omstandigheden • Coördinatie ter voorkoming van duplicatie en ter bevordering van efficiëntie en effectiviteit • Gebrek aan lokale uitvoeringspartners (absorptiecapaciteit) • Geen duidelijke thematisch insteek op duurzaamheid en het verkleinen van de risico’s van toekomstige natuurrampen • Problemen met media, publiek, politiek • ‘Nieuwe’ rampen zoals overstromingen en orkanen tijdens regenseizoen, epidemieën zoals cholera • Effectiviteit en doelmatigheid van de verstrekte hulpgoederen en -gelden

• Geweld, politieke instabiliteit (presidentsverkiezingen eind november), onlusten en geweld, toename criminaliteit • Opdrijving van prijzen van lokale goederen en diensten door bestedingsdrang • Gebrek aan operationele partners (voor transport) en transportmaterieel • (Plannings)problemen bijvoorbeeld ten aanzien van huizenbouw/ permanente huisvesting, invoer van goederen en bezit van land en grondstoffen • Gebrek aan goede staf en opdrijving van salarissen. Het is moeilijk om goede staf aan te trekken en te behouden • Beschikbaarheid van het geld

Beheersing van de risico’s zijn onder andere: samenwerking met ordehandhavers, centrale inkoop, trainen van personeel, bewaking en overleg over beschikbaarheid van het geld.

Rapportage risico’s • Tijdigheid en kwaliteit van aangeleverde kwalitatieve en kwantitatieve informatie en rapportages • Verzamelde data/gegevens van lokale en nationale overheid zijn niet toereikend

Beheersing van de risico’s omvat onder andere: terugkoppeling op en tijdige planning, duidelijke deadlines, kwaliteitscontroles, steekproeven, hantering registratie en controle systeem. Training plus adviseren van staf, monitoringsbezoeken en evaluaties. Risico’s ten aanzien van naleving weten regelgeving • Corruptie • Het niet kunnen voldoen aan SHOregelgeving door de diversiteit van de deelnemers en de dynamische context van internationale koepels en uitvoerende organisaties waarin SHO-deelnemers werken.

Beheersing van de risico’s zijn onder andere: beheersing door middel van anticorruptiebeleid, monitoring ter plaatse, interne audit functionaris en intern controlesysteem. c. Toepassing apparaatskosten Onder apparaatskosten worden onder andere de volgende kosten verstaan: identificatie,


voorbereiding, toetsing, formalisatie, technische advisering, monitoring van projecten in uitvoering, beheer en controle, rapportage, functionering van het apparaat ter uitvoering van de activiteiten inzake de besteding van de SHO, ontvangen middelen (o.a. het financieel en administratief apparaat), externe contacten en kosten accountantscontrole en eindevaluatie. Kort gezegd vallen de kosten die buiten Haïti (Lausanne en Nederland) en de accountantskosten die in Haïti gemaakt worden onder apparaatskosten (AKV). Het maximumbedrag dat aan AKV mag worden uitgegeven is 6,72% van de programmakosten. In totaal gaat het om de volgende bedragen: • € 2.597.386 voor de programmabudgetten • € 139.069 AKV kosten in Lausanne en Haïti. Dit is inclusief accountantsverklaringen van beide locaties • € 30.103 AKV Nederland

d. Het beleid ten aanzien van de lokale accountantscontrole Het beleid van Terre des Hommes is dat alle projecten worden geaudit door een accountant. Voor bestedingen met betrekking tot noodhulp en wederopbouw wordt de gehele keten geaudit (Haïti, Lausanne, Nederland). Dit betekent dat er drie accountantscontroles plaatsvinden. De eerste voor de uitgaven in Haïti, de tweede


voor de doorberekende AKV kosten die in Lausanne worden gemaakt en ten derde voor de doorberekende AKV kosten in Nederland. Alle bestedingen komen terug in de jaarrekening die door KPMG Accountants N.V. wordt gecontroleerd. e. Tijdige ontvangst van financiële rapportages Met Terre des Hommes Lausanne is afgesproken dat er inhoudelijke en financiële rapportages worden gemaakt. Voor 2012 zijn alle rapportages ontvangen. f. Goede behandeling van ontvangen rapportages De ontvangen rapportages worden op het hoofdkantoor financieel en inhoudelijk gecontroleerd. Er wordt gelet op logica, afwijkingen van de planning/budget en of de rapportage gedetailleerd genoeg is. Eventueel worden er vragen gesteld of aanvullingen gevraagd. Over het algemeen zijn de rapportages van Lausanne uitgebreid en in orde. Vervolgens worden de rapportages in het format van de SHO gerapporteerd aan de SHO. De beoordeling van de SHO wordt teruggekoppeld aan Terre des Hommes. g. Deugdelijke administratie Terre des Hommes Lausanne beschikt over drie kantoren in Haïti (Port au Prince, Petit Goave

en Les Cayes, Les Cayes bestond al voor de aardbeving). Op deze kantoren coördineren zeven stafleden het programma (een programmamanager, twee districtsmanagers, twee financiële medewerkers en twee verantwoordingsmedewerkers). Terre des Hommes Nederland ontvangt maandelijks een rapportage met de lokale bestedingen. Terre des Hommes Nederland heeft vaker met Terre des Hommes Lausanne in noodhulpsituaties samengewerkt. Het hoofd financiën/ict heeft regelmatig overleg met het hoofd projecten en het hoofd financiën van de zusterorganisatie over de administratieve organisatie en de interne controle. Terre des Hommes Nederland heeft veel aandacht voor de beheersing van financiële processen en is in het bezit van de keurmerken ISO en CBF. Daarnaast hanteert Terre des Hommes handboeken en werkbeschrijvingen en vindt elk jaar een accountantscontrole plaats. h. Uitvoering van het Sanctiebeleid Nadat de projectaanvraag op het hoofdkantoor in Den Haag is goedgekeurd, wordt het contract tussen Terre des Hommes Nederland en de projectpartner getekend. De contracten voor de projecten op Haïti zijn tussen Terre des Hommes Nederland en Terre des Hommes Lausanne getekend. De zusterorganisatie is de projectpartner voor alle projecten van Terre des Hommes Nederland in Haïti.

In het handboek Kwaliteit (NEN-EN-ISO 9001:2008) zijn de maatregelen bij het niet naleven van het contract vastgesteld. Indien de lokale uitvoeringsorganisatie niet voldoet aan de contractuele verplichtingen, dient het hoofd projecten een verzoek in bij het hoofd financiën om betalingen aan de lokale partner op te schorten. Vervolgens stelt het hoofd projecten een onderzoek in en beslist of de problemen zijn opgelost en of de betalingen kunnen worden hervat. Als de problemen structureel zijn, stelt het hoofd projecten een onderbouwd advies op aan de algemeen directeur om het contract vroegtijdig stop te zetten. Het hoofd projecten zorgt ervoor, indien mogelijk, dat projectgelden die nog bij de lokale uitvoeringsorganisatie staan aan Terre des Hommes worden overgemaakt. Geen van de Haïti-overeenkomsten is vroegtijdig stopgezet. In een aantal gevallen is later geld overgemaakt omdat de lokale bestedingen ook later plaatsvonden dan gepland. i. Bestaan en handhaven anticorruptie beleid Terre des Hommes Nederland heeft een uitgebreid anticorruptie beleid. Deze is beschreven in het handboek overige richtlijnen en bestaat uit: • Code of conduct against corruption, bribery and fraud

• Explanation Code of conduct against corruption and fraud • Procedure in case of transgression Code of Conduct • Enumeration of facts which can indicate fraud

werkt zijn: Leogane, Grand Goave, Petit Goave en Les Cayes. In de volgende tabel worden activiteiten gesplitst en de uitgegeven euro’s verantwoord met de resultaten (zie volgende pagina)

In het anticorruptiebeleid staat uitvoerig beschreven wat de procedure is indien er (mogelijk) fraude of corruptie plaatsvindt bij een project, een kantoor of medewerker van Terre des Hommes of bij een toeleverancier. j. Het ontvangen van goedkeurende controleverklaringen van de internationale koepels en/of lokale partners Terre des Hommes Nederland en zusterorganisatie Terre des Hommes Lausanne zijn geen onderdeel van een internationale koepel. Terre des Hommes Lausanne voert het programma in Haïti zelf uit en beschikt over drie kantoren in waar de lokale bestedingen voor het programma worden verantwoord. Zie hiervoor d (het beleid ten aanzien van de lokale accountantscontrole). k. Jaarverslaggeving en Richtlijn 650 In dit verslag worden de baten, lasten en lokale bestedingen weergegeven. Met voetnoten wordt aangegeven waar bedragen terug komen in de balans en de staat van baten en lasten. De geografische gebieden waar Terre des Hommes


Activiteit

Resultaten tot en met december 2012

Kosten in euro’s

Tijdelijk onderdak en huisraad

37.214 kwetsbare personen hebben tijdelijk onderdak en huisraad gekregen.

288.275

Water en sanitaire voorzieningen

24.822 mensen hebben toegang tot schoon drinkwater. 17.134 mensen hebben geprofiteerd van sanitaire voorzieningen. In totaal hebben 41.956 mensen geprofiteerd van water en sanitaire voorzieningen.

617.178

Bescherming kinderen

4.430 kwetsbare kinderen worden beschermd waaronder 745 zeer kwetsbare kinderen. 3.260 ouders zijn betrokken bij psychosociale hulp aan hun kinderen. Daarnaast zijn 688 kinderen in 44 weeshuizen geregistreerd ter voorkoming van kinderhandel.

487.142

Voeding en gezondheidszorg

45.682 kinderen hebben een medisch consult gekregen. 4.827 zwangere vrouwen kregen prenatale zorg. 50.509 mensen in totaal hebben voeding en gezondheidszorg ontvangen.

641.427

Programmakosten

Salariskosten algemene coördinatie (7 fte’s) ter plaatse, de kosten van de veldkantoren en administratiekosten.

565.288

Totaal besteed

2.599.310

2012

Cumulatief 2010-2012

2. Rentebaten: Terre des Hommes heeft de

1. Baten uit gezamenlijke actie

-

2.766.558

2. Rente

-

-

Totaal baten

-

2.766.558

26.065

169.172

(26.065)

2.597.386

4. Committeringen van deelnemer (D) • Verstrekte steun via de Uitvoerende Organisatie (UO) • Verstrekte steun via de Internationale Koepel (IK) • Verstrekte steun via de D zelf 5. Totaal beschikbare committeringsruimte


Hommes ontvangt geen rentevergoeding op

Inzicht in kasstromen van de deelnemer

de lopende rekening.

Overmakingen door D met betrekking tot; • Verstrekte steun via de UO • Verstrekte steun via de IK • Verstrekte steun via de D zelf

van het AKV deel van Terre des Hommes Nederland. 4. De committeringen van deelnemer (2012: samen de kosten Noodhulp met SHO

-

2.597.386

middelen in de staat van baten en lasten. 5. De bestemmingsreserve is vrijgevallen met

-

2.597.386

de beëindiging van het project (zie voor meer informatie de jaarrekening).

(26.065)

-

Cumulatief 2010-2012

op een spaarrekening gestald. Terre des

€ 0) plus de AKV kosten (€ 26.065) zijn

Lasten

2012

inkomsten van giro 555 niet separaat

3. Het bedrag van € 26.065 is het restant

Kosten voorbereiding en coördinatie (AKV)

Totaal beschikbaar voor hulpactiviteit

Voor de Haïti-actie heeft Terre des Hommes een overeenkomst gesloten met zusterorganisatie Terre des Hommes Lausanne. Terre des Hommes Lausanne treedt op als uitvoerende organisatie. Overmakingen (lasten op kasbasis) aan Terre des Hommes Lausanne worden voltrokken volgens het betaalschema in de overeenkomst, op basis van goedgekeurde rapportages. Ultimo 2012 is het bedrag dat Terre des Hommes Lausanne nog moet ontvangen van Terre des Hommes Nederland € 137.145.

van baten en lasten in de jaarrekening.

Baten

3. AKV

1. Dit bedrag is terug te vinden in de staat

De hulpverlening van Terre des Hommes richt zich op 93.000 mensen, waarvan 60.000 kinderen. Onder deze 93.000 zijn zowel mensen die verschillende vormen van hulp hebben ontvangen zoals bescherming, onderdak en toegang tot schoon drinkwater als mensen die bijvoorbeeld alleen huisraad hebben ontvangen.

508.455

2.736.455

257.999

2.599.310

Inzicht in bestedingen ter plaatse • Besteding ter plaatse door de UO • Besteding ter plaatse door de IK • Besteding ter plaatse door de D zelf

4.6. Microkredieten India In 2007 is Terre des Hommes Nederland van start gegaan met een microkredietprogramma in India. Ervaringen in Bangladesh en Sri Lanka met dergelijke programma’s hebben aangetoond dat micro krediet een succesvol wapen kan zijn in de strijd tegen armoede. Vele tienduizenden vrouwen werden in staat gesteld geld te lenen onder gunstige voorwaarden, een bedrijfje te beginnen en een bijdrage te leveren aan het gezinsinkomen. Tevens kregen hun kinderen de gelegenheid om naar school te gaan en steeg het aanzien van vrouwen als meeverdieners aanzienlijk. Microkredietprogramma’s zijn echter gecompliceerd, riskant en fraude gevoelig. Een degelijke organisatorische structuur, scherpe controles, intensieve begeleiding en onafhankelijk toezicht zijn absolute randvoorwaarden die succes of falen van dergelijke programma’s bepalen. Om het programma te ontwikkelen, te begeleiden en in goede banen te leiden werd dan ook besloten hier in India een aparte rechtspersoon voor op te zetten. NELINDCO (Netherlands India Development Company) was geboren. Via deze door Terre des Hommes Nederland in het leven geroepen organisatie werden lokale partners geselecteerd, getraind en anderszins bijgestaan om spaar- en leen activiteiten te integreren in de projecten. Vrouwen werden georganiseerd in groepen (de zogenaamde ‘self help

groups’), getraind en begeleid in het opzetten van bedrijfjes en andere activiteiten om inkomsten te vergaren waarmee ze zichzelf en hun kinderen kunnen onderhouden. Nu, reeds na vijf jaar, kan Terre des Hommes terugkijken op een succesvolle onderneming. In totaal is ruim 600.000 Euro als lening verstrekt aan veertien partnerorganisaties die dit fonds hebben gebruikt om op hun beurt kleine leningen te verstrekken aan de doelgroep. Er zijn inmiddels 2.355 vrouwengroepen met ruim 28.000 leden, waarvan 95% vrouwen. De leningen worden voor het overgrote deel – ruim 85% - gebruikt voor het verbeteren van het inkomen. De achterstand in terugbetalingen is opvallend laag, minder dan 2% . De rente inkomsten voor de partner organisaties bedragen in totaal omgerekend al ruim 445.000 Euro. Terre des Hommes heeft toestemming gegeven om hoofdsom en rente van de leningen opnieuw in te zetten voor het verstrekken van leningen aan de leden van de vrouwengroepen. Het aantal vrouwengroepen neemt toe, evenals het totaal aantal vrouwen dat kan profiteren van het programma. Bovendien dragen de inkomsten uit rente over de microkredieten bij aan de verdere verzelfstandiging van de partnerorganisaties en worden deze minder afhankelijk van Terre des Hommes voor financiële ondersteuning. Terre des Hommes heeft nu dan ook besloten de uitstaande leningen formeel kwijt te schelden en de partnerorganisaties in staat te stellen het

microkredietprogramma verder zelfstandig uit te bouwen, dan wel te consolideren. NELINDCO zal actief blijven als kenniscentrum en toezichthouder om waar nodig, in te grijpen en partners actief bij te staan om ook in de toekomst succes van dit programma te kunnen garanderen. Bangladesh Het microkredietprogramma in Bangladesh betreft alleen nog Patuakhali. In het jaarverslag van 2009 en 2010 werd de uitfasering van dit programma reeds aangekondigd. Tijdens deze fase zullen de spaartegoeden en uitstaande leningen van de deelnemers met elkaar worden verrekend. Hierdoor blijft het risico van oninbare leningen beperkt tot het bedrag aan uitstaande leningen dat niet is gedekt door spaargeld. Eind 2011 was het bedrag aan openstaande leningen 324.178 Euro, waarvan 135.823 Euro is gedekt met spaargelden en is 188.355 derhalve voorzien. In 2012 is het microkredietprogramma in Patuakhali overgedragen aan UDDIPAN, een van de grootste microkredietorganisaties in Bangladesh. Het programma werd reeds in 1995 opgezet om vrouwen in Patuakhali , het werkgebied van Terre des Hommes in het zuiden van Bangladesh, in de gelegenheid te stellen te sparen en leningen aan te gaan om daarmee bedrijfjes op te zetten om in het onderhoud van zichzelf en hun kinderen te kunnen voorzien. Het programma bleek uitermate succesvol waar ruim 600 vrouwengroepen en bijna 10.000 individuen aan deelnamen. De inkomsten aan rente waren aanzienlijk en afdoende om niet


alleen de kosten te kunnen dragen maar tevens om nieuwe sociale projecten op te zetten op het gebied van onderwijs en gezondheidszorg. Het gehele Patuakhali Ontwikkelings Project werd hiermee vrijwel zelfvoorzienend. Echter, in 2007, werd nieuwe weten regelgeving in Bangladesh van kracht, als gevolg waarvan, Terre des Hommes als internationale organisatie geen toestemming kreeg om nog langer microkredietprogramma’s te mogen uitvoeren. Nog twee jaar is geprobeerd om alsnog een vergunning te verkrijgen, helaas zonder succes. Aangezien Tere des Hommes werd gedwongen zich geleidelijk aan terug te trekken, nam het percentage wanbetalers toe en gingen deelnemers aan het programma hun spaartegoeden opvragen. Bovendien werd het district in die periode tweemaal getroffen door zware cyclonen(2007 en 2009), als gevolg waarvan eveneens mensen in financiële problemen geraakten en niet langer in staat bleken leningen terug te betalen. Het percentage oninbare leningen steeg snel naar bijna 50% en de organisatie SAP waarmee destijds werd onderhandeld om het programma over te nemen, trok zich dan ook ijlings terug. Eind 2011 werd echter in principe overeenstemming bereikt met UDDIPAN die spaartegoeden en alle uitstaande leningen in nauwe samenwerking met Terre des Hommes uitvoerig hebben geanalyseerd. Bijna de helft van de uitstaande leningen zijn waarschijnlijk oninbaar aangezien deze al twee jaar lang niet zijn terugbetaald. In april 2012 vond de uiteindelijke overdracht plaats. Ondanks de tegenslagen van de afgelopen jaren


en de beslissing van de overheid in Bangladesh om geen vergunning te verstrekken, kan worden teruggekeken op een succesvol programma waarmee duizenden vrouwen in Patuakhali zijn geholpen en dat afdoende financiële middelen heeft opgebracht om een belangrijk deel van het onderwijs- en gezondheidszorg programma in deze afgelegen regio te kunnen financieren.

5. organisatie

5.1 Structuur en Personeel In 2011 heeft Terre des Hommes een reorganisatie en kanteling van de organisatie doorgevoerd die leidde tot met meer slagkracht op het gebied van marketing en fondsenwerving. 2012 was het jaar om op personeelsgebied even pas op de plaats te maken. Het verval van functies op het hoofdkantoor door de reorganisatie leverde destijds een taakverzwaring op voor de medewerkers die zich verder in 2012 diende uit te kristalliseren. De organisatorische efficiencyslag is gecontinueerd door een betere toepassing van beheer- en ICT-systemen, procesverbeteringen, herverdeling van taken en een duidelijke keuze maken tussen hoofd – en bijzaken. Terre des Hommes heeft de beschikking over gemotiveerd personeel, zodat in 2012 wederom veel werk is verzet.


Personeelsbestand in 2012

aantal FTE Hoofdkantoor

2012

2011

2010

31,9(*)

28,6

32,3

Verhoudingen vrouw-man Vrouw Man

59% 41%

68% 32%

54% 46%

verhouding dienstverband onbepaalde tijd- bepaalde tijd Bepaalde tijd Onbepaalde tijd

32% 68%

13% 87%

11% 89%

15% 35% 32% 18%

6% 39% 32% 23%

12% 41% 25% 22%

(Sri Lanka, India en Bangladesh). Terre des Hommes verliest met Lei een zeer bevlogen en ervaren collega die zich enorm heeft ingezet voor Terre des Hommes. Lei Brouns werd 66 jaar.

Aantal FTE regiokantoren ultimo 2012 (inclusief regiodirecteuren) 2012

2011

2010

Zuidoost-Azië

20

19

22

Zuid-Azië

16

20

24

Oost-Afrika

17

19

20

Zuid-Amerika

11

12

20

Totaal

64

70

86

Leeftijdsopbouw Jonger dan 30 jaar 30 - 40 40 -50 Ouder dan 50 jaar

Aantal FTE hoofdkantoor en regiokantoren ultimo 2012

verhouding opleidingsniveau LBO/MBO HBO/WO

26% 74%

26% 74%

20% 80%

(*)= FTE. Dit cijfer is gebaseerd op ultimo 2012. Het aantal medewerkers betrof toen 34. Gemiddeld aantal FTE in 2012 is 32,0.

Overlijden regiodirecteur Lei Brouns Tot ons grote verdriet overleed op 14 november 2012 na een ernstige ziekte onze zeer gewaardeerde en geliefde collega Lei Brouns. Lei werkte sinds 1984 voor Terre des Hommes, de laatste 23 jaar als regiodirecteur Zuid-Azië


2012

2011

2010

Aantal FTE hoofdkantoor en regiokantoren

2012

2011

2010

Totaal

95.9

98,6

118,3

Hoofdkantoor Instroom In 2012 heeft Terre des Hommes 9 nieuwe medewerkers op het hoofdkantoor mogen verwelkomen. Om medewerkers snel wegwijs te maken binnen de organisatie is een goede introductie belangrijk. Deze verantwoordelijkheid ligt primair bij de leidinggevende.

Doorstroom Terre des Hommes stimuleert doorstroom van medewerkers. Vanwege de platte organisatiestructuur waarin Terre des Hommes werkt, is het creëren van doorgroeimogelijkheden niet altijd haalbaar. Waar mogelijk wordt gekeken in hoeverre taakvernieuwing of uitbreiding voor de medewerker ontwikkelperspectieven biedt. Uitstroom In 2012 zijn 5 medewerkers uit dienst getreden. Met een vertrekkende medewerker wordt een exitgesprek gevoerd. Over het algemeen is de reden van vertrek bij natuurlijk verloop dat men andere uitdagingen zoekt of elders betere arbeidsvoorwaarden kan krijgen.

Percentage uitstroom hoofdkantoor

Functioneren, belonen en arbeidsvoorwaarden Terre des Hommes beschikt over een beoordelingstraject en een loongebouw gebaseerd op de Hay- functiewaarderingsmethodiek. Met elke medewerker wordt per jaar drie maal een gesprek gevoerd. Hierin wordt bekeken welke werkafspraken gelden en hoe de voortgang hieromtrent is. In december van elk jaar vinden de beoordelingsgesprekken plaats. Voor de leidinggevende gelden extra beoordelingscriteria. Terre des Hommes heeft in 2012 deelgenomen aan een beloningsonderzoek vanuit de brancheorganisatie VFI. Hieraan hebben 41 goede doelen in Nederland deelgenomen. Uit de benchmark bleek dat een aantal functies binnen Terre des Hommes lager beloond wordt dan het gemiddelde in de sector. Waar nodig gaan we over tot aanpassing van het systeem.

In 2012 hadden de opleidingen zowel betrekking op het vergroten van vakinhoudelijke kennis als het verbeteren van vaardigheden. De totale kosten van opleiding en ontwikkeling bedroegen in 2012 € 16.679 wat neerkomt op 1,31% van de bruto loonsom. Dit is lager dan het begrote budget omdat we met ontwikkeling pas op de plaats maken, in afwachting van de in 2012 geïmplementeerde HR-instrumenten.

Opleidingskosten t.o.v. bruto loonsom 1,5 1,2

1,31%

1,28%

2012

2011

1,2%

0,9 0,6

30 25

26,8%*

20 15 10

14,7%

5 0

3,2% 2012

2011

2010

(*) Waarvan 14,6% ivm verval van functie door de reorganisatie.

Opleiding & ontwikkeling medewerkers Medewerkers met de juiste kennis en vaardigheden zijn van groot belang voor Terre des Hommes. Binnen de organisatie geven we aandacht aan opleiding en ontwikkeling. Hiervoor is een budget in de begroting gereserveerd van maximaal 2,5% van de bruto loonsom. In 2012 hebben we de ontwikkeling van medewerkers verder geprofessionaliseerd door het optimaliseren van competentiemanagement, herschrijven van functieprofielen en het realiseren van formeel opleidingsbeleid. Per 2013 starten we met het voeren van POP-gesprekken (=persoonlijk ontwikkelplan) voor een deel van het personeel, zowel op het hoofdkantoor als op de regiokantoren.

0,3 0,0

2010

Diversiteit Terre des Hommes hecht veel waarde aan diversiteit. We hebben er voor gekozen om ons diversiteitsbeleid niet in een schriftelijk beleidsstuk uit te werken, maar diversiteit expliciet in te kaderen in de organisatiestructuur waarin we werken. Door immers te werken met een klein hoofdkantoor in Nederland, bijna


geen expats uit te zenden en het zwaartepunt van onze organisatie te leggen in het zuiden middels regiokantoren met lokale staf, is sprake van een grote diversiteit binnen de organisatie. Zo heeft van de medewerkers van Terre des Hommes slechts 38% de Nederlandse nationaliteit. Dit betekent dat 62% van de medewerkers een andere nationaliteit heeft. Deze is verdeeld over minimaal 13 verschillende culturele achtergronden en vele verschillende religieuze achtergronden. De diversiteit is niet alleen in de regio’s terug te vinden, maar ook op het hoofdkantoor.

Totaal ziekteverzuimcijfer*

4,3 0,52 3,61

0,15

Kort (tot 7 dagen) Middel (7 tot 42 dagen) Lang (meer dan 6 weken)

Man-vrouw verhouding De man-vrouw verhouding binnen de totale organisatie inclusief regiokantoren is evenwichtig, met een meerderheid aan vrouwen (44% man en 56% vrouw). De diversiteit komt ook terug in de managementposities binnen Terre des Hommes. Van de zeven managementposities (inclusief algemeen directeur, managementteam en regiodirecteuren) worden in 2012 er drie door mannen bekleed en vier door vrouwen. Ziekteverzuim hoofdkantoor Voor 2012 had Terre des Hommes zich een ziekteverzuimpercentage van 3,4% ten doel gesteld. Deze doelstelling is door het verzuimpercentage van 4,3% niet gehaald. Vooral het percentage langdurig verzuim is in 2012 hoog geweest door de arbeidsongeschiktheid van 1 medewerker. In 2011 was het ziekteverzuimpercentage 3,9%. Er is dus sprake geweest van een stijging van het ziekteverzuim ten opzichte van vorig jaar.


(*) = het verzuimcijfer is exclusief zwangerschaps-en bevallingsverlof

Verzuimfrequentie De verzuimfrequentie bij Terre des Hommes lag in 2011 op 1,52. Dat betekent dat alle medewerkers van Terre des Hommes op het hoofdkantoor zich gemiddeld 1,52 keer per jaar ziek meldden. In 2012 lag de verzuimfrequentie voor Terre des Hommes op 0,94. Er is dus sprake geweest van een daling. Arbo De verzuimbegeleiding bij Terre des Hommes werd in 2012 ondersteund door Arbodienst Schermer Trommel & de Jong. Vier medewerkers van het hoofdkantoor beschikken over het diploma bedrijfshulpverlening (BHV).

Vertrouwenspersoon Terre des Hommes beschikte over zowel een externe vertrouwenspersoon te weten de arbodienst/ bedrijfsarts als een interne vertrouwenspersoon. De interne vertrouwenspersoon rapporteert jaarlijks op anonieme basis het aantal klachten van medewerkers aan de directie alsmede of deze klachten inmiddels zijn opgelost. In 2012 hebben vier medewerkers de interne vertrouwenspersoon geraadpleegd. De interne vertrouwenspersoon is in 2011 door 12 medewerkers bezocht. Dat had destijds onder meer te maken met de onrustige periode waarin Terre des Hommes verkeerde in verband met de terugval van inkomsten uit de MSF-II subsidie en de reorganisatie. Dit soort zaken hoort formeel gezien niet bij een vertrouwenspersoon thuis aangezien de vertrouwenspersoon alleen geraadpleegd kan worden in het kader van de Klachtenregeling ongewenst gedrag, de klokkenluidersregeling en bij overige problemen waarbij de medewerker een drempel ervaart om deze direct te bespreken met de leidinggevende en/of directie. Problemen rond individuele arbeidscontracten of reorganisatie vallen hier niet onder. Gelet op de behoefte van de medewerkers heeft de vertrouwenspersoon de regels echter de laatste jaren niet strikt gehandhaafd en mensen geprobeerd zoveel mogelijk te ondersteunen. Klokkenluidersregeling Terre des Hommes beschikt over een klokkenluidersregeling. Deze regeling maakt het mogelijk voor zowel werknemers als derden om eventuele ernstige misstanden met betrekking tot Terre des Hommes te melden. In 2012 zijn er geen meldingen binnengekomen.

Veiligheidsbeleid In 2010 zijn we gestart met het ontwikkelen van een Safety & Security beleid (veiligheidsbeleid) voor reizend personeel (zowel op het hoofdkantoor als regiokantoor). In 2011 en 2012 hebben medewerkers van het hoofdkantoor die dienstreizen maken een driedaagse veiligheidstraining gevolgd. In 2013 wordt de implementatie van het veiligheidsbeleid in de regiokantoren afgerond. Sociale activiteiten In 2012 heeft het jaarlijkse bedrijfsuitje plaatsgevonden door het organiseren van een barbecueavond. Verder werd er een kerstborrel georganiseerd. Vooruitblik Terre des Hommes streeft er naar haar personeelsbeleid continu te verbeteren. 2012 was hierin een belangrijk jaar, aangezien we begonnen met de implementatie van het strategisch HRplan. In 2013 zetten we deze implementatie voort. Ontwikkeling van medewerkers is hierbij het speerpunt. Daarnaast vindt verdere organisatieontwikkeling plaats door implementatie binnen de organisatie van een nieuw ICT-systeem die de informatiestromen binnen Terre des Hommes beter moet gaan beheren. Dit betekent dat zowel het hoofdkantoor als de regiokantoren op een andere wijze gaan werken. Dit alles om de slagkracht en efficiency van de organisatie nog verder te verhogen. Het belooft dan ook een interessant jaar te gaan worden!


5.2 Kwaliteitssysteem Algemeen Het proces van projectvoorstellen van lokale partners, de goedkeuring en uitvoering hiervan en de controle hierop, is ISO gecertificeerd. Dat wil zeggen dat Terre des Hommes werkt volgens de norm die eisen stelt aan het kwaliteitsbeleid van een organisatie. Op 29 april 2004 verleende Lloyd’s Register Quality Assurance het ISO-certificaat (NEN-EN-ISO 9001: 2008) aan Terre des Hommes. Dit certificaat is na hercertificering verlengd tot april 2013. Het management en de directie van Terre des Hommes kijken daarom kritisch of alle beschikbare kwaliteitsinstrumenten naar behoren functioneren om daarmee een oordeel te kunnen vormen over de vraag of het totale kwaliteitsmanagementsysteem functioneert. Immers, door dit systeem kunnen we beter zicht krijgen op het functioneren van de totale organisatie. Resultaten en conclusies van bijvoorbeeld de operational audit(s), de interne audits, het jaarlijkse klachtenoverzicht en de uitgevoerde klanttevredenheidsonderzoek(en) worden hierin meegenomen en verwerkt in de jaarlijkse managementreview. Voor wat betreft de input van de managementreview zijn de volgende zaken van belang volgens de ISO-norm, naast uiteraard de evaluatie van de kwaliteitsdoelstellingen: • Resultaten audits • Terugkoppeling klanten


• • • •

Procesprestaties en productconformiteit Status van preventieve en corrigerende maatregelen Vervolgmaatregelen van vorige managementreviews Veranderingen die van invloed kunnen zijn op het kwaliteitsmanagementsysteem

Voor wat betreft de output van de managementreview zijn relevant: • Verbetering van de doeltreffendheid van het kwaliteitsmanagementsysteem en bijbehorende processen • Verbetering van het ‘product’ met betrekking tot de eisen van klanten • Behoefte aan middelen

Interne audits Hoofdkantoor In 2012 zijn de geplande interne audits uitgevoerd door het interne auditteam. Begin 2012 is een bijna geheel nieuw auditteam samengesteld van zeven leden in verband met ziekte en verloop in 2011. Het nieuwe auditteam heeft een interne audittraining ontvangen door een externe deskundige. De resultaten van de audits zijn samengevat in auditrapporten. Op basis van de opmerkingen en tekortkomingen hebben we waar nodig corrigerende maatregelen getroffen. Er werden veelal (kleine) aanpassingen van de procedures doorgevoerd of feitelijke aanpassingen in werkwijzen. Grote aanpassingen hebben zich op basis van de auditrapporten in 2012 niet voorgedaan. Alle betrokkenen bij de interne audits - de auditors en geauditeerden - constateerden dat dit instrument

in alle opzichten goed functioneert. Regiokantoren Volgens het Handboek Operational Audit en procedure 5.3 Handboek Kwaliteit wordt ieder regiokantoor één keer per twee jaar bezocht voor een operational audit. Dit houdt in dat er door het hoofdkantoor per jaar twee Operational Audits moeten worden uitgevoerd. In 2012 werden Operational Audits uitgevoerd in de regio’s ZuidAmerika en Zuid-Azië. De operational audit 2012 stond in het teken van LEAN management (procesverbeteringen) en een algehele beoordeling van de efficiency en het ‘in control’ zijn in de regio. De staf in de regio heeft een LEAN-training gehad en gaat LEAN implementeren. Inmiddels zijn de eerste resultaten geboekt. Bij de operational audit van Zuid-Azië is de status van het microkredietprogramma van Sri Lanka en Bangladesh bekeken. In de jaarrekening wordt dit verder toegelicht. Parallel aan de operational audit van Zuid-Azië heeft KPMG input geleverd voor deze audit. Voor 2013 staan operational audits gepland voor de regio’s Oost-Afrika en Zuidoost-Azië. Klachten Terre des Hommes kent een klachtenprocedure voor derden. Onze definitie van een klacht is: Iedere mondelinge of schriftelijke uiting van ongenoegen van een instelling, bedrijf of persoon, gericht aan Terre des Hommes, waarin deze zijn beklag doet over het beleid dan wel een gedraging van Terre des Hommes.

Klachten in Nederland worden centraal gecoördineerd en geregistreerd door de klachtencoördinator. Klachten in de regio worden door desbetreffende regiodirecteur in de regio geadministreerd. Deze werkwijze schept duidelijkheid. De medewerkers van Terre des Hommes weten hoe te handelen bij binnenkomende klachten en kennen het traject goed. In 2012 zijn er drie klachten binnengekomen bij Terre des Hommes. In 2012 ontving Terre des Hommes de volgende klachten:

Aantal klachten per jaar

Omschrijving klacht

2 klachten m.b.t. het ontvangen van een welkomstbrief.

Twee mensen ontvingen een welkomstbrief terwijl zij al jaren giftgevers van Terre des Hommes waren.

1 klacht m.b.t. het doneren van meubels

Een particulier heeft via @Depot meubels willen doneren die volgens hem goed verkoopbaar waren. Onze collega was het daar niet mee eens en er ontstond een discussie.

In 2011 waren er 37 klachten. Er is in 2012 sprake van een zeer sterke daling van het aantal klachten van 92% ten opzichte van 2011. Wel zijn er minder campagnes en straatwervingsacties geweest in 2012, activiteiten die doorgaans voor de meeste klachten zorgen. Een daling van de klachten lag dus in de lijn der verwachtingen.

Aantal

50 40

43 37

30

1,2%

10

3 2010

2011

Zuidoost-Azië

2

Zuid-Azië

0

N.v.t.

4

1 projectpartner heeft geklaagd over het te laat ontvangen van betalingsinformatie (zgn. yellow forms) 1 ‘klokkenluider’ heeft aangegeven dat een projectpartner van Terre des Hommes in Oeganda gelden van Terre des Hommes niet goed besteedt. De kwestie is door het regiokantoor onderzocht en er is geen onregelmatigheid gevonden. 2 projectpartners ( 1 in Kenia en 1 in Ethiopië) hebben mondeling geklaagd over de handelwijze van de toenmalige regiodirecteur (top down benadering, geen goede partnerverstandhouding). De interim-regiodirecteur heeft beide projectpartners vervolgens persoonlijk bezocht om de verstandhouding te verbeteren.

1

1 projectpartner in Bolivia heeft geklaagd over het besluit van Terre des Hommes om te stoppen met de financiering van het project vanwege een andere strategische keuze.

2012

Klachten in de regio In 2012 is 7 keer gebruik gemaakt van de klachtenprocedure. De tabel geeft per regio het aantal en de soort klachten weer. Terre des Hommes kent verschillende zwaarte aan klachten toe. Een klacht over bijvoorbeeld het gedrag van een Terre des Hommes-medewerker wordt over het algemeen ernstiger geacht dan een klacht over een door Terre des Hommes genomen weloverwogen beslissing waar de partner het niet mee eens is, zoals een uitfasering als gevolg van een verschuivende programmafocus, mits op tijd bij de projectpartner aangekondigd. Het laatstgenoemde type klacht komt vaker voor in perioden waarin we besluiten uit een bepaald land uit te faseren dan wel van programmafocus te veranderen. De piek aan klachten in bepaalde perioden, zoals in 2010, valt dan ook mede te verklaren door het kenbaar maken van het besluit aan projectpartners dat Terre des Hommes stopt met het financieren van de programma’s HIV/ Aids en Kinderen met een Handicap.

Omschrijving klacht 2 projectpartners (Filippijnen) hebben in het kader van Child Protection Policy geklaagd over het tonen van een minderjarig slachtoffer van seksuele uitbuiting in een video die werd gemaakt in opdracht van het hoofdkantoor. De video is vervolgens door Terre des Hommes van Youtube verwijderd. Ook werd een excuusbrief vanuit het hoofdkantoor naar de projectpartners verzonden.

20

0 Aantal klachten

Regio

Oost-Afrika

Zuid-Amerika

Het aantal klachten in de regio is in 2012 gestegen t.o.v. 2011. In 2012 waren er 7 klachten ten opzichte van 14 klachten in 2011.


Programma-evaluaties De aanbevelingen uit eerdere evaluaties uit 2010 en 2011 zijn opgevolgd. Zo besteedt Terre des Hommes sinds 2011 meer tijd en aandacht aan beleidsbeïnvloeding, capaciteitsopbouw van partners en samenwerking met andere ngo’s en lokale en nationale overheden. Ook hebben we een regionale coördinator voor het programma Kinderhandel in Zuidoost-Azië aangesteld, waardoor afstemming en samenwerking tussen de verschillende organisaties in het netwerk is verbeterd. Het evaluatiebeleid is aangescherpt. Dit vernieuwde evaluatiebeleid is van toepassing op alle regio’s, maar de regio Oost-Afrika heeft wel een uitzonderingspositie in verband met MFS-II omdat alle MFS-II projecten onderdeel zijn van de gezamenlijke MFS-II evaluatieprogrammering onder leiding van Partos. Terre des Hommes is in 2011 lid geworden van Partos. In 2012 heeft Terre des Hommes 4 programmaevaluaties uit laten voeren door een externe consultant. In India is een evaluatie uitgevoerd van het Early Learning Programma, in Cambodja en de Filippijnen hebben evaluaties plaatsgevonden van het Stop Kinderuitbuiting programma en in Indonesië van het Onderwijsprogramma. Om kennis en ervaringen uit te wisselen tussen de regio’s wordt er begin 2013 een handzame samenvatting gemaakt van de belangrijkste bevindingen en aanbevelingen van de evaluaties uit 2012. Zo kunnen ook andere regio’s gebruik maken van de evaluatieresultaten voor het verbeteren van


de kwaliteit van hun programma. In 2013 gaan we in Oeganda en Tanzania een evaluatie uitvoeren van het Vocational Trainingprogramma, in Peru een evaluatie van het SociaalEconomische programma, in Bolivia een evaluatie van de directe hulpverleningsinterventies voor slachtoffers van seksueel misbruik en in heel Zuidoost- Azië een evaluatie van het programma voor migrantkinderen. Ontwikkelingen met betrekking tot ISO In april 2010 is Terre des Hommes bij de hercertificering overgestapt op de nieuwe ISO norm 9001 : 2008. Hiertoe is het volledige kwaliteitssysteem grondig onder de loep genomen en waar nodig aangepast. Met betrekking tot het eerder genomen directiebesluit om de regiokantoren niet in de scope van de ISO-certificering te betrekken, is in 2012 geen wijziging gekomen. We verwachten dat door het ingezette proces van versterking van de regiokantoren, het invoeren van procesverbeteringen en het beoogde nieuwe ICTsysteem de kwaliteitsnormen in de organisatie volledig gewaarborgd blijven. Certificeren van de regiokantoren heeft gelet op het kostenaspect geen prioriteit.

5.3 Risicomanagement en beheersing Risicomanagement is gericht op het streven om de kans op fouten en verkeerde beslissingen zoveel mogelijk te reduceren. Ook adequaat reageren op onvoorziene omstandigheden behoort hiertoe. Het volledig onderkennen en beheersen van alle risico’s waaraan een organisatie bloot staat, is niet te garanderen. Er zullen altijd risico’s zijn die nog niet bekend zijn of die (nog) niet belangrijk worden geacht. Het realiseren van organisatiedoelstellingen brengt risico’s met zich mee. In het geval van Terre des Hommes zijn bijvoorbeeld risico’s als fraude door partnerorganisaties, een inkomenstekort of verandering in politieke omstandigheden van invloed op het behalen van de doelstellingen. Geen enkel systeem van risicobeheersing en interne controle kan absolute zekerheid bieden dat dergelijke risico’s zich niet gaan voordoen of voorkomen kunnen worden. Wel kunnen we de kans op een risico reduceren en de gevolgen ervan zoveel mogelijk beperken. Risicomanagement en interne beheersing zijn altijd onderdelen geweest van de bedrijfsvoering van Terre des Hommes. Het ontbrak echter aan één systeem waarmee we de risico’s en maatregelen in onderling verband konden onderbrengen en onderhouden. Terre des Hommes heeft in 2012 gratis de beschikking gekregen over een geautomatiseerd (online)systeem waarmee dit is gerealiseerd.

De risico’s waarmee Terre des Hommes geconfronteerd kan worden, zijn opnieuw in kaart gebracht en gerangschikt op basis van de kans dat een risico zich voordoet en de impact die een risico heeft op de organisatie. De impact is gemeten vanuit financieel oogpunt, de reputatieschade die het kan toebrengen en het effect op het behalen van de organisatiedoelstellingen. In het online systeem zijn de risico’s gecategoriseerd op gebied, categorie en oorzaak.

Risk Area

Risk Category

Risk Cause

• Beleid en strategie • Bestuur & Toezicht • Directie en management • Financiën • Besteding van middelen • ICT • Inkomstenbronnen • Landen • Partnerorganisaties • Personeel / Organisaties • Projecten en programma’s • Sturing en (interne) beheersing • Voorlichting / Communicatie / Marketing • Vrijwilligers

• Product • Personeel/Arbo • Milieu • Materieel • Letsel/veiligheid • Juridisch/ aansprakelijkheid • Informatie/strategy • Imago/politiek • Financieel • Bedrijfsproces

1) Anders 2) Bedrijfsproces 3) Extern 4) Organisatie / Mens 5) Politiek 6) Proces 7) Technisch 8) Wet – en regelgeving

Terre des Hommes heeft 69 risico’s geïdentificeerd die als volgt zijn gecategoriseerd:

Riskcategory Extreme

Aantal 5

High

20

Medium

28

Low

11

Nihil

5

Aan bovengenoemde risico’s zijn de beheersingsmaatregelen gekoppeld die reeds onderdeel zijn van de bedrijfsvoering. De aandacht ligt vooral bij de risico’s in de categorieën ‘extreme’ en ‘high’. In 2013 gaan we opnieuw bekijken of genoemde beheersingsmaatregelen nog aansluiten bij de realiteit. Algemeen gesproken zijn de belangrijkste risico’s voor een organisatie als Terre des Hommes: Financiële risico’s Het goed besteden van de verkregen middelen vormt de basis van het beleid. Fraude of het mislukken van projecten vormen een financieel risico. Om dit risico te beheersen worden de financiën van regiokantoren en projectpartners regelmatig getoetst door Terre des

Hommes zelf en door een onafhankelijke accountant. Naast de toetsingsmomenten hebben we nadrukkelijk beleid opgesteld met betrekking tot het tegengaan van fraude en corruptie. In dit beleid zijn een gedragscode en sanctiebepalingen opgenomen. Om het debiteurenrisico van Terre des Hommes te beperken, worden de verkregen middelen verspreid over verschillende bankinstellingen. Terre des Hommes belegt niet in aandelen, obligaties of andere beleggingsproducten. De doelstelling van het vermogensbeheer is er op gericht om de waardevermindering door inflatie te minimaliseren. Terre des Hommes wil niet te zwaar leunen op overheidssubsidies en maakt keuzes om andere inkomstenbronnen te genereren. Dit beperkt het risico van afhankelijkheid. Zeker in een markt waarin de overheid zich terugtrekt, is dit beleid succesvol gebleken. Van de totale opbrengsten bedroeg ongeveer 39% subsidie van de overheid. Kwaliteit programma’s Terre des Hommes streeft naar kwaliteit van haar programma’s en projecten. Er is altijd een kans dat een project niet succesvol is. Om dit risico te reduceren, worden alle projecten op basis van interne monitoring en evaluatie, alsmede evaluaties van externe deskundigen, op kwaliteit beoordeeld. Voordat er contracten worden afgesloten met projectpartners worden zij grondig onderzocht. Uitwisseling van kennis met en door collega- en brancheorganisaties is een bron van informatie over de (potentiële) projectpartner.


Terre des Hommes is onder andere lid van VFI (Vereniging voor Fondsenwervende Instellingen), Partos (brancheorganisatie voor ontwikkelingssector), PSO (Vereniging voor Personele Samenwerking in Ontwikkelingslanden) en deelnemer binnen de SHO (Samenwerkende Hulp Organisaties) bij noodhulpacties. Ten aanzien van het algemene kwaliteitsvraagstuk geldt dat Terre des Hommes sinds januari 1997 beschikt over het CBF-Keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving en sinds april 2004 ISO 9001:2008 is gecertificeerd. Veiligheidsrisico’s Terre des Hommes is veelal actief in landen waar - over het algemeen - politieke stabiliteit heerst. Het merendeel van de projecten die wij financieel ondersteunen, wordt niet opgezet in zogeheten fragiele staten. Wij werken samen met lokale projectpartners. Zij kennen de lokale omstandigheden en kunnen dan ook goed inspelen op veranderingen die voor een buitenstaander niet altijd even duidelijk op te merken zijn. Desondanks heeft Terre des Hommes een veiligheidsbeleid opgesteld en worden medewerkers die buiten Nederland hun werkzaamheden verrichten, voorbereid door middel van trainingen. Terre des Hommes is lid van het Dutch Security Network (DSN). Reputatierisico’s Terre des Hommes hanteert een strikte ‘Child Protection Policy’ gericht op het beschermen van kinderen die zijn betrokken bij projecten die Terre


des Hommes financiert of uitvoert. Dit beleid geldt voor alle medewerkers van Terre des Hommes en de projectpartners waarmee we samenwerken. Ook worden kinderen in fotoreportages en andere mediacampagnes beschermd. Slachtoffers van uitbuiting worden niet herkenbaar in beeld gebracht, tenzij het slachtoffer aan Terre des Hommes toestemming heeft gegeven en geen gevaar loopt.

integriteit, voorbeeldgedrag, budgetdiscipline en kostenbewustzijn aandacht krijgen.

5.4 Planning en control Planning & control cyclus

Voor een adequate risicobeheersing en interne controle gebruikt Terre des Hommes derhalve diverse op elkaar afgestemde instrumenten. • Ons risicomanagementsysteem identificeert, analyseert en bewaakt de strategische en financiële risico’s en de risico’s die reputatieschade tot gevolg kunnen hebben. • Het lijnmanagement, verantwoordelijk voor de uitvoering van het risicomanagement, legt hierover verantwoording af aan de directie die op zijn beurt verantwoording aflegt aan de Raad van Toezicht. • Risicomanagement vormt een vast onderdeel van onze planning- en controlcyclus. • We hanteren gedragscodes, hebben een klokkenluiderregeling, kennen een veiligheidsbeleid en hanteren een fraudereglement. • Het kwaliteitssysteem van Terre des Hommes wordt beoordeeld door externe deskundigen en via een intern monitoring- en evaluatiesysteem.

Uiteindelijk is de manier waarop medewerkers invulling geven aan hun verantwoordelijkheden bepalend voor kwaliteit en de beheersing ervan. In dat kader werkt de directie aan een omgeving waarin

Meerjarenbedrijfsplan / Begroting

Jaarrekening / Jaarverslag

Jaarplan / Begroting

Tussentijdse Rapportage

Terre des Hommes legt in haar meerjarenplan de doelstellingen vast en de strategie die gevoerd wordt om deze doelstellingen te realiseren. In het meerjarenplan 2011-2015 ligt de focus op het uitbouwen van een professionele hulporganisatie, gespecialiseerd in kinderuitbuiting, die streeft naar hoge kwaliteit en resultaat. Het meerjarenplan

kende oorspronkelijk een dosis gezonde ambitie die we in 2012 slechts gedeeltelijk hebben kunnen realiseren als gevolg van de aanhoudend slechte marktomstandigheden. Wij verwachten dat deze situatie niet verandert in 2013 en hebben in de begroting het niveau van 2012 aangehouden. Het zal een grote uitdaging zijn om dit resultaat te behalen. Het jaarplan is een omzetting van de strategische doelstellingen in concrete resultaten per jaar. Tijdens de jaarlijkse bijeenkomst met de Regiovertegenwoordigers (najaarsoverleg) wordt de begroting voor het komende jaar, de resultaten uit de laatste Management review en de resultaten uit het afgelopen jaar besproken. Dit geeft samen de input voor het jaarplan. In de toelichting op de begroting 2013 (hoofdstuk 6) worden de speerpunten voor het komend jaar toegelicht. Maandelijks wordt er gerapporteerd over de organisatiedoelstellingen en de financiële resultaten. Na afloop van ieder kalenderjaar legt de directie verantwoording af aan de raad van toezicht en andere belanghebbenden. Er worden een jaarrekening en het jaarverslag Medefinancieringsprogramma opgesteld. Daarnaast kunnen er rapportages opgeleverd worden aan andere belanghebbenden. Verder geeft de directie in de jaarlijkse Management Review een beoordeling over de doeltreffendheid van het kwaliteitssysteem waarin resultaten van audits, terugkoppeling van stakeholders, procesprestaties, vervolgmaatregelen van vorige directiebeoordelingen en veranderingen die van invloed kunnen zijn op het kwaliteitsmanagementsysteem worden meegenomen.

6. Begroting 2013 Terre des Hommes Jaarverslag 2012 | 63

Begroting 2013 Kostenrubriek

Begroting 2013

Boekjaar 2012

13.250.000 2.250.000 6.568.000 542.000 -

11.383.390 2.250.000 8.879.644 418.777 28.481

22.610.000

22.960.292

14.000.000 1.000.000 2.167.000 2.015.000 2.307.000 1.010.000 528.000

16.051.699 944.389 1.965.235 999.821 2.677.785 1.197.262 547.571

23.027.000

24.383.762

-417.000 -417.000

-1.423.470 -26.065 -123.575 -190.445 -1.083.385

baten Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit gezamenlijke acties (met name SHO) Baten uit acties derden (met name loterijen) Baten uit subsidies Rentebaten en baten uit beleggingen Overige baten en lasten Totaal baten Bestedingen Structurele hulpverlening Noodhulp/Rehabilitatie Uitvoeringskosten eigen organisatie hulpverlening Bewustwording/Voorlichting Kosten fondsenwerving Kosten beheer en administratie Overige kosten Totaal bestedingen Tekort Bestemmingsfondsen Bestemmingsreserve Reserve materiële vaste activa doelstelling Reserve financiële vaste activa doelstelling Reserve beschikbaar voor doelstelling

Terre des Hommes in 2013 De wereld van ontwikkelingssamenwerking verandert snel. De Nederlandse politiek verlegt het accent meer en meer naar handel. Daar is veel voor te zeggen. Maar handel alleen lost de problematiek waar Terre des Hommes zich op richt – het stoppen van kinderuitbuiting – niet op. Wij willen deze kinderen


beschermen tegen uitbuiting, hen opvang bieden en door middel van een opleiding en vaktraining een nieuwe toekomst bieden. Daders pakken wij aan. De toegevoegde waarde van Terre des Hommes binnen ontwikkelingssamenwerking is daarmee onomstreden. Een andere ontwikkeling die ons werk beïnvloedt, vindt plaats in ontwikkelingslanden zelf. Een groeiende groep van arme landen maakt de ontwikkeling door naar middeninkomenlanden. Donoren en doelgroepen hebben rechtstreeks contact. Grote ngo’s worden steeds groter. Daarnaast staan ontwikkelingsbudgetten en bijdragen van donoren onder druk. Bovendien verlangt de donor meer dan vroeger meetbare impact, is hij minder trouw, maar wil behandeld worden als klant. In 2013 spelen wij actief in op deze trends en gaan we onze propositie als specialist en deskundige bestrijder van kinderuitbuiting versterken. We doen nader onderzoek naar de omvang van mensenhandel en misbruik. Ook willen we meer inzicht in de effecten van onze hulpverlening en hoe we deze verder kunnen verbeteren. Daarnaast richten we de aandacht op de achtergrond van daders. In de landen waar we werken, zetten we in op meer fondsenwerving en committment van de lokale bevolking. De regiokantoren moeten binnen vier jaar 40% van hun budget zelf werven. In Nederland zet Terre des Hommes in op meer betrokkenheid en loyaliteit van Nederlandse organisaties en donoren over gezamenlijke programma’s in Nederland. In 2013 zetten we de samenwerking met Nederlandse partners actief voort.

7. Jaarrekening 2012 Terre des Hommes Jaarverslag 2012 | 65


JAARREKENING 2012 Balans per 31 December 2012

Staat van baten en lasten over 2012 31 december 2012

31 december 2011

Activa 01. Materiële vaste activa 02. Materiële vaste activa doelstelling 03. Financiële vaste activa doelstelling 04. Vorderingen 05. Liquide middelen Totaal activa

Boekjaar 2012

Begroting 2012

Boekjaar 2011

11.383.390 2.250.000 8.879.644 418.777 28.481

13.600.000 2.250.000 7.968.000 800.000 24.000

10.011.730 309.053 2.250.000 5.055.636 599.265 9.043

22.960.292

24.642.000

18.234.727

16.051.699 944.389 1.965.235 999.821

16.988.000 500.000 1.660.830 1.829.636

13.580.699 1.022.240 1.613.310 1.204.962

19.961.144

20.978.466

17.421.211

2.185.550 492.235 141.886 71.707 300.689 33.289

2.887.753 492.051 141.833 116.552 301.577 33.276

1.960.717 452.236 130.356 64.221 272.472 30.845

3.225.356

3.973.042

2.910.847

1.197.262

1.236.747

1.160.417

1.197.262

1.236.747

1.160.417

Totale lasten

24.383.762

26.188.256

21.492.475

Overschot/tekort

-1.423.470

-1.546.256

-3.257.748

baten 1.421.802

1.190.820

501.718

625.292

3.530 6.070.586 17.353.574

193.975 4.167.547 22.270.427

25.351.210

28.448.061

Passiva 06. Reserves 07. Fondsen 08. Schulden

8.846.089 56.723 16.448.398

10.243.494 82.788 18.121.779

Totaal passiva

25.351.210

28.448.061

09. Baten uit eigen fondsenwerving 10. Baten uit gezamenlijke acties 11. Baten uit acties derden 12. Subsidies van overheden 13. Rentebaten en baten uit beleggingen 14. Overige baten en lasten Totale baten BESTEED AAN DOELSTELLINGEN 15. Structurele hulpverlening 16. Noodhulp en rehabilitatie 17. Uitvoeringskosten eigen organisatie hulpverlening 18. Bewustwording en voorlichting Totaal besteed aan doelstellingen 19. Werving baten Kosten eigen fondswerving direct Kosten eigen fondswerving uitvoeringskosten Kosten gezamelijke acties Kosten acties derden Kosten verkrijging subsidies overheden Kosten van beleggingen Totaal werving baten BEHEER EN ADMINISTRATIE Kosten beheer en administratie Totaal kosten beheer en administratie


Resultaatbestemming

Kasstroomoverzicht Boekjaar 2012

Boekjaar 2011

RESULTAATBESTEMMING

Overschot/tekort

Boekjaar 2011

KASSTROOM UIT OPERATIONELE ACTIVITEITEN

Overschot/tekort is toegevoegd / ontrokken (-) aan: Bestemmingsfondsen Bestemmingsreserve eigen project Bangladesh Reserve materiële vaste activa doelstelling Reserve financiële vaste activa doelstelling Reserve beschikbaar voor doelstelling

Boekjaar 2012

Kasstroom uit bedrijfsoperaties -26.065

-367.587

-

-750.000

-123.575

-252.070

-190.445

-1.008.351

-1.083.385

-879.739

-1.423.470

-3.257.747

• Ontvangsten van donateurs en sponsoren • Betalingen aan lokale projectpartners • Betalingen aan leveranciers en medewerkers • Overmakingen alliantiepartners MFS II • Ontvangsten microkredieten Totaal kasstroom uit bedrijfsoperaties

Totaal kasstroom uit beleggingen en overig

19.572.643

-11.615.615

-13.958.541

-8.939.508

-7.379.032

-2.823.927 54.622

-1.689.875 11.400

-5.102.954

-3.443.405

517.511 42.808

437.502 -

560.319

437.502

Hoofdkantoor Het hoofdkantoor van Terre des Hommes is gevestigd aan de Zoutmanstraat in Den Haag.

-370.580

-101.954

-370.580

-101.954

-4.913.215

-3.107.867

-3.638

-6.269

Regiokantoren In de regiokantoren Zuidoost-Azië, Zuid-Azië, OostAfrika en Zuid-Amerika heeft Terre des Hommes de beschikking over regiovertegenwoordigers, die leiding geven aan een lokale staf. De regiokantoren zijn lokaal, volgens wetgeving in het betreffende land geregistreerd.

-4.916.853

-3.114.136

Kasstroom uit investeringsactiviteiten • Investeringen in materiële vaste activa Totaal kasstroom uit investeringsactiviteiten NETTO KASSTROOM Netto kasstroom

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode. De liquide middelen nemen ten opzichte van 2011 af met € 4.916.853 (eindsaldo 2011: € 22.270.427, 2012: € 17.353.574)


Koers- en omrekeningsverschillen op geldmiddelen TOENAME/AFNAME GELDMIDDELEN

Structuur verslaggevende eenheid Terre des Hommes Nederland Stichting Terre des Hommes Nederland heeft tot doel daadwerkelijke en onmiddellijke hulpverlening aan het noodlijdende kind, in zijn/haar omgeving, waar ook ter wereld zonder onderscheid van ras, geloof of politieke gezindheid. Voor de uitvoering van haar activiteiten heeft Stichting Terre des Hommes Nederland (hierna Terre des Hommes) diverse kantoren en rechtspersonen tot haar beschikking. De jaarcijfers van de onderstaande eenheden zijn in de jaarrekening geconsolideerd. Onderlinge vorderingen en schulden zijn geëlimineerd.

18.221.474

Kasstroom uit beleggingen en overig • Ontvangen rente • Ontvangen huur

ALGEMENE TOELICHTING EN GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING EN RESULTAATBEPALING

Nelandeco In 2004 werd Nelandeco opgericht om

in Sri Lanka microkredietprogramma's te starten waarbij de betrokken projectpartners een terugbetalingsverplichting hebben. Deze rechtspersoon valt volledig onder de verantwoordelijkheid van Terre des Hommes. Nelandeco is in Sri Lanka geregistreerd als Limited Company onder de Companies Act, No. 17 van 1982. Nelindco In 2007 werd Nelindco opgericht om in India microkredietprogramma's te starten waarbij de betrokken projectpartners een terugbetalingsverplichting hebben. Ook deze rechtspersoon valt volledig onder de verantwoordelijkheid van Terre des Hommes. Nelindco is in India geregistreerd als Limited Company onder de Companies Act van 1956. In 2012 is de verantwoordelijkheid, als gevolg van het uitfaseren van het microkredietprogramma, overgedragen. Nelindco is vanaf 2013 een lokale projectpartner. Vrijwilligersgroepen Ter ondersteuning van de fondsenwervende- en bewustwordings activiteiten van de Stichting Terre des Hommes Nederland waren in 2011 in het land 42 (2011: 38) vrijwilligersgroepen werkzaam namens en onder verantwoordelijkheid van Terre des Hommes. Van deze vrijwilligersgroepen hebben 32 (2011: 29) de rechtspersoonlijkheid van een stichting, 8 (2011: 7) de rechtspersoonlijkheid van een vereniging en 2 (2011: 2) vrijwilligersgroepen zijn werkzaam als steunpunt; dit zijn vrijwilligersgroepen zonder rechtspersoonlijkheid. Met alle vrijwilligersgroepen zijn overeenkomsten (protocollen) gesloten om

te zorgen dat opbrengsten die namens Terre des Hommes geworven zijn ook daadwerkelijk aan de doelstelling van Terre des Hommes worden besteed.

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Waarderingsgrondslagen De geformuleerde grondslagen hebben betrekking op de jaarrekening als geheel. De waarderingsgrondslagen zijn ten opzichte van het voorgaande jaar niet gewijzigd, tenzij dat als zodanig is vermeld. De jaarrekening is opgesteld conform de Richtlijn Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen. Buitenlandse valuta Vorderingen, schulden en verplichtingen in buitenlandse valuta zijn omgerekend tegen de koers per balansdatum. De kosten en baten van de regio’s in vreemde valuta zijn in de consolidatie omgerekend tegen een gemiddelde jaarkoers. De uit de omrekening voortvloeiende koersverschillen zijn opgenomen in de staat van baten en lasten. Transacties in buitenlandse valuta van het hoofdkantoor gedurende de verslagperiode zijn in de jaarrekening verwerkt tegen de koers van afwikkeling. De jaarrekeningen van de regiokantoren luiden in buitenlandse valuta en worden ten behoeve van opname in de jaarrekening omgerekend tegen de geldende koersen per

balansdatum. De koersverschillen over het begin- en eindvermogen en over de vermogensmutaties in de loop van het boekjaar worden opgenomen in de staat van baten en lasten. Materiële vaste activa Onroerend goed en Verbouwingen/ interieuraanpassingen Onroerend goed wordt gewaardeerd op de verkrijgingprijs. Met ingang van het boekjaar 1997 wordt op onroerend goed afgeschreven uitgaande van de aanschafwaarde, op basis van een economische levensduur van 40 jaar, zonder restwaarde. Er zijn geen inhaal-afschrijvingen toegepast. De lasten van bouwkundige c.q. interieuraanpassingen worden geactiveerd en in vijf jaar afgeschreven. Kantoorinrichting en apparatuur De materiële vaste activa worden gewaardeerd op de verkrijgingsprijs, verminderd met lineair berekende afschrijvingen, gebaseerd op de economische levensduur. De restwaarde van de vaste activa wordt op nihil gesteld. De volgende afschrijvingstermijnen worden gehanteerd: • computerapparatuur e.d.: 3 jaar; • vervoermiddelen: 4 jaar; • kantoorinventaris: 5 jaar.

Materiële vaste activa doelstelling Op de materiële vaste activa aangewend in het kader van de doelstelling wordt als volgt afgeschreven; • hospitaalschepen: 10 jaar.


Financiële instrumenten Financiële instrumenten omvatten handels- en overige vorderingen, geldmiddelen, leningen en overige financieringsverplichtingen, handelsschulden en overige te betalen posten. Financiële instrumenten worden bij de eerste opname verwerkt voor reële waarde. Na de eerste opname worden financiële instrumenten gewaardeerd op de geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve rente methode. Financiële vaste activa De financiële vaste activa (leningen) worden gewaardeerd op geamortiseerde kostprijs vermindert met bijzondere waardeverminderingsverliezen. Indien er geen sprake is van agio of disagio of transactiekosten is de geamortiseerde kostprijs gelijk aan de nominale waarde. De activa die luiden in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per balansdatum.

Passiva Bestemmingsreserve materiële/financiële vaste activa doelstelling Vermogen dat is vastgelegd in activa die direct en volledig worden aangewend voor het realiseren van de doelstelling, is opgenomen in de bestemmingsreserve materiële vaste activa doelstelling en in de bestemmingsreserve financiële vaste activa doelstelling. Bestemmingsfondsen Onder fondsen worden de door derden met een specifieke bestemming ontvangen gelden verantwoord. Schulden Schulden worden gewaardeerd op de geamortiseerde kostprijs. Grondslagen voor resultaatbepaling Baten en lasten worden in beginsel toegerekend aan de periodes waarop zij betrekking hebben.

Vlottende activa Voorraden Per balansdatum aanwezige handelsvoorraden (bijvoorbeeld bij vrijwilligersgroepen) en andere voorraden, zoals welkomstgeschenken voor nieuwe donateurs, worden niet in de balans opgenomen, maar in het jaar van aanschaf ten laste van het resultaat gebracht.

Baten Vaste bijdragen, giften uit acties, giften bedrijven, giften vrijwilligersgroepen en overige baten vrijwilligersgroepen Deze opbrengsten worden verantwoord in het jaar waarin zij worden ontvangen.

Vorderingen Vorderingen worden gewaardeerd op de geamortiseerde kostprijs.

Giften bedrijven ten behoeve van specifieke projecten Op basis van het matching principe worden giften van bedrijven ten behoeve van specifieke projecten verantwoord in het jaar waarin de lasten van het betreffende project worden verantwoord.


Nalatenschappen Baten uit nalatenschappen worden verantwoord in het boekjaar waarin de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Voorlopige uitbetalingen in de vorm van voorschotten worden in het boekjaar waarin zij worden ontvangen verantwoord als baten uit nalatenschappen voor zover niet reeds eerder als bate verantwoord. Verkopen artikelen (Terre des Hommes winkels) De opbrengst uit de verkoop van artikelen wordt verantwoord in het jaar waarin de feitelijke verkoop tot stand is gekomen. Samenwerkende Hulporganisaties Inkomsten van de Samenwerkende Hulporganisaties worden verantwoord in het jaar waarin zij worden ontvangen. Loterijen Als baten worden verantwoord de ontvangen en invorderbare netto-opbrengsten van de loterijen over het desbetreffende boekjaar. De per balansdatum nog te ontvangen bedragen worden als vordering op de balans opgenomen. Subsidies Baten uit subsidies worden toegerekend naar rato van de voortgang van de activiteiten waarvoor de subsidie is toegekend. Resultaat beleggingen Zowel de gerealiseerde en ongerealiseerde

koersresultaten worden in het desbetreffende boekjaar opgenomen in de staat van baten en lasten. De met de beleggingen gemoeide kosten worden afzonderlijk verantwoord onder kosten beleggingen in de staat van baten en lasten. Lasten Kosten eigen fondsenwerving In de kosten eigen fondsenwerving zijn inbegrepen alle kosten die gemaakt zijn om de totale baten uit eigen fondsenwerving te verwerven, te weten de directe verwervingskosten en de met de fondsenwerving verband houdende uitvoeringskosten eigen organisatie. Uitvoeringskosten eigen organisatie De uitvoeringskosten eigen organisatie zijn te onderscheiden in kosten die verband houden met het verwerven van de baten en in kosten die verband houden met de bestedingen in het kader van de doelstelling. De totale uitvoeringskosten worden conform de richtlijn 650 verdeeld volgens een bij begroting vastgestelde sleutel die gebaseerd is op het aantal formatieplaatsen en de ingeschatte tijdsbesteding naar de volgende rubrieken; • • • • • • • •

Kosten hulpverlening Kosten bewustwording/voorlichting Kosten fondsenwerving Kosten gezamenlijke acties Kosten acties derden Kosten verkrijging subsidies overheden Kosten beleggingen Kosten beheer en administratie

Uitvoeringskosten, die volledig toe te wijzen zijn aan een van de bovenstaande rubrieken, worden volledig aan de betreffende rubriek doorbelast. Besteed aan doelstelling Structurele hulpverlening Verplichtingen (committeringen) aan projecten worden geacht te zijn aangegaan wanneer daartoe een besluit is genomen door directie of Raad van Toezicht en worden volledig toegewezen aan het jaar waarin het besluit is genomen. Dit besluit is gecommuniceerd met de begunstigde. Terre des Hommes heeft als vuistregel dat met bestaande projectpartners twee of driejarige verplichtingen worden aangegaan. Met nieuwe projectpartners worden eenjarige verplichtingen aangegaan. Noodhulp en Rehabilitatie Onder de post ‘Noodhulp en Rehabilitatie’ worden committeringen ten behoeve van hulpverlening verantwoord, die direct zijn voortgekomen uit een rampsituatie en waarbij de periode van hulpverlening een periode van drie jaar niet overschrijdt. Ook de hulpverlening, die is mogelijk gemaakt door één of meer acties van de Samenwerkende Hulporganisaties, wordt verantwoord onder ‘Noodhulp en Rehabilitatie’. Alle overige hulpverlening wordt verantwoord onder ‘Structurele Hulpverlening’.

Personeelsbeloningen/pensioenen Uitgangspunt is dat de in de verslagperiode te verwerken pensioenlast gelijk is aan de over die periode aan het pensioenfonds verschuldigde pensioenpremies. Voor zover de verschuldigde premies op balansdatum nog niet zijn voldaan, wordt hiervoor een verplichting opgenomen. Als de op balansdatum reeds betaalde premies de verschuldigde premies overtreffen, wordt een overlopende actiefpost opgenomen voor zover sprake zal zijn van terugbetaling door het fonds of van verrekening met in de toekomst verschuldigde premies. Verder wordt op balansdatum een voorziening opgenomen voor bestaande additionele verplichtingen ten opzichte van het fonds en de werknemers, indien het waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling van die verplichtingen een uitstroom van middelen zal plaatsvinden en de omvang van de verplichtingen betrouwbaar kan worden geschat. Het al dan niet bestaan van additionele verplichtingen wordt beoordeeld aan de hand van de uitvoeringsovereenkomst met het fonds, de pensioenovereenkomst met de werknemers en andere (expliciete of impliciete) toezeggingen aan de werknemers. De voorziening wordt gewaardeerd tegen de beste schatting van de contante waarde van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen op balansdatum af te wikkelen.


TOELICHTING OP DE BALANS PER 31 DECEMBER 2012

02. Materiële Vaste Activa Doelstelling Ambulanceboot Amazone

Hospitaalboot Amazone

Totaal

Saldo 1 januari 2012 Aankopen

68.461 -

1.167.290 -

1.235.751 -

Saldo 31 december 2012

68.461

1.167.290

1.235.751

Saldo 1 januari 2012 Afschrijvingen

-43.390 -6.846

-567.069 -116.728

-610.459 -123.574

MATERIELE VASTE ACTIVA


-50.236

-683.797

-734.033

Aanschafwaarde

Boekwaarde 31 december 2012

18.225

483.493

501.718

MATERIELE VASTE ACTIVA DOELSTELLING Aanschafwaarde

01. Materiële Vaste Activa Onroerend Goed / verbouwingen en interieuraanpassingen hoofdkantoor en vrijwilligersgroepen

Saldo 1 januari 2012 Aankopen Desinvesteringen

Kantoorinrichting en apparatuur hoofdkantoor en vrijwilligersgroepen

Afschrijvingen Activa regiokantoren

Totaal

1.481.865 231.849 -

1.603.644 118.309 -

365.763 140.613 -150.254

3.451.272 490.771 -150.254

1.713.714

1.721.953

356.122

3.791.789

-720.335 -52.525 -

-1.234.520 -184.892 -

-305.596 -22.373 150.254

-2.260.451 -259.790 150.254


-772.860

-1.419.412

-177.715

-2.369.987

Boekwaarde 31 december 2012

940.854

302.541

178.407

1.421.802

Saldo 31 december 2012 Afschrijvingen Saldo 1 januari 2012 Afschrijvingen Desinvesteringen


Bestemmingsreserve materiële vaste activa doelstelling Het saldo van de post materiële vaste activa doelstelling (€ 501.718) is gelijk aan de reserve materiële vaste activa doelstelling.

03. Financiële Vaste Activa Doelstelling

04. Vorderingen Zuidoost-Azië

India

Bangladesh

Totaal

FINANCIëLE VASTE ACTIVA DOELSTELLING Hoofdsom lening 1 januari 2012 Voorziening lening 1 januari 2012

58.152 -

579.121 -579.121

324.178 -188.355

961.451 -767.476

Stand per 1 januari 2012

58.152

-

135.823

193.975

Nieuwe lening Aflossing lening Reclassificatie structurele hulpverlening Mutatie voorziening oninbare lening Herwaardering in verband met valuta-effecten

-54.622 -

-579.121 579.121 -

-324.178 188.355 -

Hoofdsom lening 31 december 2012 Voorziening lening 31 december 2012

3.530 -

-

-

-54.622 -903.299 767.476 -

Stand per 31 december 2012

3.530

-

-

3.530

Deze post bestaat volledig uit verstrekte microkredietleningen. Deze activiteiten worden afgebouwd. Microcredieten India zijn omgezet in een gift en derhalve afgeboekt. Mircocredieten Bangladesh zijn overgedragen. Een uitgebreide toelichting staat in hoofdstuk 4.6 van het jaarverslag.

31-122012

31-122011

112.231 104.678 608.928 9.717 2.250.000 2.544.129 51.986 80.680 161.503 146.734

275.829 297.295 -297.295 69.584 757.998 21.419 2.250.000 39.212 255.385 215.284 115.932 166.904

6.070.586

4.167.547

VORDERINGEN Rente liquide middelen Rente microkrediet Nelindco Voorziening rente microkrediet Nelindco* Projecten, Regiokantoren en uitzendingen buitenland Nalatenschappen Vrijwilligersgroepen/winkels vooruitbetaalde kosten Nationale Postcode Loterij Ministerie van Buitenlandse Zaken MFS II** OAK Foundation Terre des Hommes Lausanne EU subsidie Sri Lanka Overige giften en subsidies te ontvangen bedragen Loonheffingen en pensioenen Overige vooruitbetaalde en te vorderen bedragen Totaal vorderingen

**In december 2012 is een bedrag van € 2,0 miljoen aan het Min.BuZa terugbetaald omdat er sprake was van een te hoge bevoorschotting MFS-II (op basis van kasstelsel).


05. Liquide middelen

06. Reserves 31-12-2012

31-12-2011

LIQUIDE MIDDELEN Kas- en banktegoeden Hoofdkantoor Spaarrekeningen (dagelijks opvraagbaar, rente variabel) Deposito’s De Saint Exupéry Fonds (hiervan is € 57.723 niet vrij beschikbaar) Kas- en banktegoeden Vrijwilligersgroepen Kas- en banktegoeden Regio’s Totaal liquide middelen

558.301

1.296.706

6.413.869 9.119.745

4.524.693 15.000.000

84.193

82.766

642.320 535.145

573.615 792.648

17.353.574

22.270.428

Terre des Hommes kan ruim voldoen aan haar korte termijn verplichtingen van € 14,4 miljoen per balansdatum (2011: € 13,4 miljoen). Eind 2012 heeft Terre des Hommes een verplichting van € 15,7 miljoen aan lokale projectpartners staan.


Direct beschikbaar voor doelstelling

Continuiteits-reserve doelstelling

Reserve MVA doelstelling

Reserve FVA

Totaal

5.424.227 -1.083.385

4.000.000 -

625.292 -123.575

193.975 -190.445

10.243.494 -1.397.405

-1.083.385

-

-123.575

-190.445

-1.397.405

4.340.842

4.000.000

501.717

3.530

8.846.089

PASSIVA RESERVES Stand per 1 januari 2012 Mutaties Toevoeging via resultaatbestemming Onttrekking via resultaatbestemming Totaal mutaties Stand per 31 december 2012

De hoogte van de continuiteitsreserve voldoet aan de VFI richtlijn financieel beheer Goede Doelen en mag maximaal 1,5 maal de jaarlijkse kosten van de werkorganisatie bedragen. De reserve materiële vaste activa doelstelling bestaat uit; • een ambulanceboot in Brazilië met een resterende boekwaarde van € 18.225 • een hospitaalboot in Brazilië met een resterende boekwaarde van € 483.492

De reserve financiële vaste activa doelstelling betreft een uitstaande microkrediet lening.

07. Fondsen

08. Schulden De Saint Exupéry Fonds

SHO Haïti

Totaal

Stand per 31 december 2012

31-12-2011

Langlopende schulden 2 jaar Langlopende schulden 3 jaar

4.731.165 2.075.892

3.044.982 1.706.053

6.807.057

4.751.035

Schulden Langlopende schulden

BESTEMMINGSFONDSEN Stand per 1 januari 2012 Bij: Inkomsten Af: Uitgaven

31-12-2012

56.723 -

26.065 -26.065

82.788 -26.065

Totaal langlopende schulden

56.723

-

56.723

Kortlopende projectschulden 1 jaar Vooruitontvangen MFS-II subsidie* Spaartegoeden deelnemers microkrediet Bangladesh Overige kortlopende schulden Regiokantoren Overige kortlopende schulden

De Saint Exupéry Fonds Tot 31 december 2034 is een bedrag van € 56.723 niet vrij beschikbaar uit hoofde van een notarieel verleden schenkingsakte die bepaalt dat de schenkingsbedragen gedurende 30 jaar als stamvermogen in stand moeten blijven en dat slechts de vruchten direct door Terre des Hommes kunnen worden aangewend. Bestemmingsfonds Haïti In de periode 2010 - 2012 ontving Terre des Hommes in totaal € 2.766.558 via de nationale actie voor Haiti via de SHO (Samenwerkende Hulp Organisaties). Eind 2011 bedroeg het bestemmingsfonds Haiti € 26.065, zijnde het niet bestede restant AKV Terre des Hommes Nederland. Medio 2012 is het project beëindigd en is het saldo besteed. Zie hoofdstuk 4.5 van het Jaarverslag voor meer details over Haïti.

Kortlopende schulden

Totaal kortlopende schulden Totaal schulden

9.004.095

11.105.265

-

1.721.307

-

135.823

71.043 566.203

55.553 352.796

9.641.341

13.370.744

16.448.398

18.121.779

Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen Rechten Door middel van een notariële akte van schenking hebben 1.083 (2011: 1.100) begunstigers van Terre des Hommes voor de komende jaren bijdragen aan Terre des Hommes toegezegd. Met de uit hoofde van deze schenkingsaktes te ontvangen lijfrente-termijnen is in de balans ultimo 2012 geen rekening gehouden. Deze worden in het jaar van ontvangst als inkomsten verantwoord.

Met de te verwachten ontvangsten uit hoofde van nalatenschappen, waarvan de omvang op 31 december 2012 nog niet betrouwbaar kon worden vastgesteld, wordt geen rekening gehouden. Mogelijkerwijs kan hieruit per 31 december 2012 nog een bedrag van ca. € 1,5 miljoen (2011: € 0,8 miljoen) aan inkomsten worden ontvangen; deze nalatenschappen zullen grotendeels in 2013 worden afgewikkeld. Verplichtingen Terre des Hommes staat door middel van een bankgarantie garant voor drie maanden huur voor zeventien winkels (2011: zeventien winkels), voor een totaalbedrag van € 65.848 (2011: € 65.848). Daarnaast zijn er voor 4 winkels concerngaranties afgegeven voor een totaal bedrag van € 15.700. Terre des Hommes huurt twee kopieer/printapparaten bij NIC Rental Services. Hiervoor is een huurovereenkomst gesloten die eindigt op 1 oktober 2016. Met ingang van 2012 is er ook een bedrijfswagen geleased. Deze overeenkomst is afgesloten voor de duur van 42 maanden. De oorspronkelijke duur van 48 maanden is met 6 maanden verkort omdat er meer kilometers worden gereden dan was gepland. OVERZICHT VERPLICHTINGEN

< 1 jaar

> 1 jaar

Totaal

Huur winkels Bedrijfsauto Kopieermachines

451.673 5.794 31.048

912.782 8.692 85.381

1.364.455 14.486 116.429

488.515

1.006.855

1.495.370

Totaal verplichtingen


TOELICHTING OP DE STAAT VAN BATEN EN LASTEN 2012

09. Baten uit eigen fondsenwerving

Geconsolideerde staat van Baten 2012 Staat van baten

2012

Begroting 2012

2011

5.179.629 699.926 2.636.062 193.296

5.925.000 1.125.000 2.300.000 350.000

5.128.927 743.800 1.595.324 129.273

8.708.913

9.700.000

7.597.324

676.624

1.250.000

520.127

676.624

1.250.000

520.127

1.831.298 104.701 42.545

1.880.000 150.000 120.000

1.686.560 76.939 109.221

1.978.544

2.150.000

1.872.720

19.309

500.000

13.097

-

-

8.462

11.383.390

13.600.000

10.011.730

2012

Begroting 2012

2011

Haïti 2010

-

-

309.053

Totaal baten uit gezamenlijke acties

-

-

309.053

BATEN UIT EIGEN FONDSENWERVING

Hoofdkantoor

Regiokantoren / Landenkantoren

Vrijwilligers

Microkrediet

Totaal

9.385.538

19.309

1.978.544

-

11.383.390

-

-

-

-

-

Baten acties derden

2.250.000

-

-

-

2.250.000

Totaal particuliere markt

Subsidies van overheden

8.879.644

-

-

-

8.879.644

Zakelijke markt

410.457

699

5.644

1.977

418.777

28.481

-

-

-

28.481

20.954.120

20.008

1.984.188

1.977

22.960.292

Baten eigen fondsenwerving Baten gezamelijke acties

Baten uit beleggingen Overige baten en lasten Totaal baten

Particuliere markt Vaste bijdragen Giften uit acties Nalatenschappen Spontane giften/overig

Totaal zakelijke markt Vrijwilligers Verkoopopbrengsten Ontvangen giften Overige baten Totaal vrijwilligers Regiokantoren Jongeren Totaal baten uit eigen fondsenwerving

10. Baten uit gezamenlijke acties

BATEN UIT GEZAMENLJKE ACTIES Samenwerkende hulporganisaties


11. Baten uit acties derden 2012

14. Overige baten en lasten Begroting 2012

2011

2012

Begroting 2012

2011

BATEN UIT ACTIES DERDEN

OVERIGE BATEN EN LASTEN

Samenwerkende hulporganisaties

Huuropbrengst

37.741

24.000

13.198

Koersresultaat

-46.092

-

6.087

Overige baten en lasten

36.832

-

-10.242

TOTAAL OVERIGE BATEN EN LASTEN

28.481

24.000

9.043

Nationale Postcode Loterij Totaal baten uit acties derden

2.250.000

2.250.000

2.250.000

2.250.000

2.250.000

2.250.000

12. Subsidies van overheden 2012

Begroting 2012

2011

SUBSIDIES VAN OVERHEDEN BUZA Medefinancieringsstelsel

8.879.644

6.568.000

5.039.391

Overige subsidies

-

1.400.000

16.245

Totaal subsidies van overheden

8.879.644

7.968.000

5.055.636

In 2012 is een gedeelte van het hoofdkantoor onderverhuurd aan de firma Virenze, een dienstverlener in de psychosociale zorg.

13. Rentebaten en baten uit beleggingen 2012

Begroting 2012

2011

410.457 5.644 699

800.000 -

407.071 5.157 1.665

416.800

-

413.893

-

-

1.607

-

-

1.607

1.977

-

183.765

418.777

800.000

599.265

RENTEBATEN EN BATEN UIT BELEGGINGEN Rente Rente opbrengst rekening courant / spaarrekeningen/Deposito’s Rente ontvangen door vrijwilligersgroepen Rente ontvangen door regiokantoren Totaal baten uit acties derden Beleggingen Teruggaaf bronbelasting

Rente microkrediet TOTAAL RESULTAAT BELEGGINGEN


Geconsolideerde staat van Lasten 2012 Staat van en lasten

15. Structurele hulpverlening

Hoofdkantoor

Regiokantoren / Landenkantoren

Vrijwilligers

Microkrediet

Totaal

Structurele hulpverlening

15.882.386

-

-

169.313

16.051.699

Noodhulp en rehabilitatie

944.389

-

-

-

944.389

Uitvoeringskosten hulpverlening

248.085

1.717.150

-

-

1.965.235

Bewustwording / voorlichting

947.849

-

51.972

-

999.821

Kosten eigen fondsenwerving

1.847.498

-

830.287

-

2.677.785

141.886

-

-

-

141.886

71.707

-

-

-

71.707

300.689

-

-

-

300.689

33.289

-

-

-

33.289

1.197.262

-

-

-

1.197.262

21.615.040

1.717.150

882.259

169.313

24.383.762

Kosten gezamenlijke acties Kosten acties derden Kosten verkrijging subsidies Kosten beleggingen Kosten beheer en administratie Totaal lasten

16. Noodhulp en rehabilitatie 2012

Met SHO middelen Totaal noodhulp en rehabilitatie

939.769

Begroting 2012

500.000

4.620

2011

3.536.967

3.500.0000

3.518.142

853.503

2.600.000

3.272.208

Oost-Afrika

6.785.815

5.214.000

3.256.950

Oost-Afrika (overmakingen alliantiepartners MFS-II)

2.823.927

2.381.000

1.689.875

Zuid-Amerika

2.051.487

2.093.000

1.843.525

-

1.200.000

-

16.051.699

16.988.000

13.580.699

STRUCTURELE HULPVERLENING Zuidoost-Azië Zuid-Azië

Overig Totaal structurele hulpverlening

500.000


18. Bewustwording en voorlichting

2011

2012 2012

709.860 312.380 1.022.240

Begroting 2012

2011

In Nederland

Totaal uitvoeringskosten eigen organisatie hulpverlening

248.085

254.839

249.032

1.717.150

1.405.992

1.364.278

1.660.830

2011

Directe kosten

556.974

1.386.953

798.099

Uitvoeringskosten eigen organisatie

442.847

442.683

406.862

999.821

1.829.636

1.204.962

Totaal bewustwording en voorlichting 1.965.235

Begroting 2012

BEWUSTWORDING EN VOORLICHTING

UITVOERINGSKOSTEN EIGEN ORGANISATIE HULPVERLENING

Ter plaatse 944.389

Begroting 2012

17. Uitvoeringskosten eigen organisatie hulpverlening

NOODHULP EN REHABILITATIE Eigen noodhulp

2012

1.613.310

19. Kostentoerekening

Doelstelling Hulpverlening

Kosten

Bewustwording

Fondsenwerving

Gezamelijke acties

Acties derden

Verkrijging subsidies

Beleggingen

Beheer en administratie

Totaal 2012

Jaarplan 2012

Totaal 2011

Hulpverlening Structurele hulpverlening

16.051.699

-

-

-

-

-

-

-

16.051.699

16.988.000

13.580.699

944.389

-

-

-

-

-

-

-

944.389

500.000

1.022.240

16.996.088

-

-

-

-

-

-

-

16.996.088

17.488.000

14.602.939

146.200

330.478

367.333

105.883

49.684

224.391

24.842

787.404

2.036.214

1.990.213

1.891.095

Huisvestingskosten

8.598

19.435

21.602

6.227

2.922

13.196

1.461

46.306

119.746

127.410

171.239

ICT kosten

7.899

17.855

19.847

5.721

2.684

12.124

1.342

42.543

110.015

228.700

257.246

85.388

75.079

83.453

24.055

11.287

50.979

5.644

256.092

591.977

548.235

332.703

248.085

442.847

492.235

141.886

66.577

300.689

33.289

1.132.345

2.857.952

2.894.558

2.652.282

1.717.150

-

-

-

-

-

-

-

1.717.150

1.405.992

1.364.278

Totaal Regiokantoren

1.717.150

-

-

-

-

-

-

-

1.717.150

1.405.992

1.364.278

Totaal Overhead (uitvoeringskosten)

1.965.235

442.847

492.235

141.886

66.577

300.689

33.289

1.132.345

4.575.103

4.300.550

4.155.729

Algemeen

-

505.002

1.355.263

-

5.130

-

-

64.918

1.930.313

3.553.206

1.963.084

Vrijwilligers

-

51.972

830.287

-

-

-

-

-

882.259

846.500

770.723

Totaal marketing en communicatie

-

556.974

2.185.500

-

5.130

-

-

64.918

2.812.572

4.399.706

2.733.807

18.961.322

999.821

2.677.785

141.886

71.707

300.689

33.289

1.197.262

24.383.762

26.188.256

21.492.475

Noodhulp / rehabilitatie Totaal hulpverlening Overhead Hoofdkantoor Personeelskosten

Overige indirecte kosten Totaal hoofdkantoor Regiokantoren

Marketing en communicatie

Totale lasten


ZuidOost-Azië 2012

Zuid-Azië

2011

2012

Oost-Afrika 2011

2012

Zuid-Amerika

2011

2012

2011

2012

Begroting

2011

Specificatie regiokantoren Hulpverlening Personeelskosten

248.918

312.122

237.417

191.492

334.771

257.488

212.145

207.536

1.033.251

998.254

968.638

Kantoorkosten

175.180

127.487

114.736

78.215

195.379

105.171

198.604

84.768

683.899

407.738

395.641

424.098

439.609

352.153

269.707

530.150

362.659

410.749

292.304

1.717.150

1.405.992

1.364.278

Aantal FTE’s per regiokantoor incl Regiovertegenwoordiger

20

19

16

20

17

19

11

12

64

84

70

Gemiddelde personeelskosten per FTE per jaar incl. Salaris regiovertegenwoordiger

12.446

16.427

14.839

9.575

19.692

13.552

19.286

17.295

16.145

11.884

13.838

Totaal


KENGETALLEN PERSONEEL

2012

2011*

38

38

Part-time percentage

100%

100%

Periode in dienst

1/1 – 31/12

1/1 – 28/2 en 1/3 – 31/12

99.696

99.122

7.976

7.767

107.672

106.889

4.963

4.573

14.046

13.311

126.681

124.773

Personeelsbestand Gedurende het boekjaar 2012 bedroeg het gemiddelde aantal werknemers op het hoofdkantoor 31,9 fte (2011: 28,6).

Uren per week

In de regio’s waren gemiddeld 64 fte (2011: 72) werkzaam. Totaal gemiddeld aantal werknemers in 2012 bedroeg 95,9 fte (2011: 100,6).

Jaarinkomen Bruto loon Vakantiegeld

Bezoldiging directie Conform de nieuwe richtlijn 650 worden de personeelslasten van de directie in dit jaarverslag afzonderlijk vermeld. De directie van Terre des Hommes bestaat uit een eenhoofdige statutaire directie met een werkweek van 38 uur. De Raad van Bestuur acht het salaris van de directie in lijn met de zwaarte van de functie. Er zijn geen voorschotten, leningen of garanties verstrekt aan de directie.

Naam: A.J. van Santbrink Functie: Algemeen directeur Aard dienstverband: B epaalde tijd tot 1 maart 2016 (in dienst 1 maart 2011)

Totaal jaarinkomen SV lasten (werkgeversdeel) Pensioenlasten (werkgeversdeel) Totaal bezoldiging

*In 2011 is R. van Huizen per 28-02-2011 uit dienst getreden in verband met het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. A.J. van Santbrink volgde hem per 01-03-2011 op.


Netto resultaat vrijwilligersgroepen 2012

2011

Groei t.o.v. 2011

Terre des Hommes winkels Stichting Terre des Hommes Amsterdam e.o. Stichting Terre des Hommes Apeldoorn

37.156

3.270

1.036,3%

2012

2011

Groei t.o.v. 2011

Stichting Terre des Hommes Emmen

17.471

16.592

5,3%

Stichting Terre des Hommes Enschede

2.594

Stichting Terre des Hommes Goes

9.692

Stichting Terre des Hommes Groningen

32.883

Stichting Terre des Hommes Haarlem

3.903

Stichting Terre des Hommes Oosterhout

2012

2011

Groei t.o.v. 2011

42.043

42.209

-0,4%

155.734

157.086

-0,9%

Nieuw in 2012

Stichting Terre des Hommes Pijnacker

4.391

120,7%

Stichting Terre des Hommes Rotterdam

3.127

50.376

-34,7%

Stichting Terre des Hommes Utrecht

23.956

4.562

425,1%

Nieuw in 2012

Stichting Terre des Hommes Venlo

57.737

77.135

-25,1%

Nieuw in 2012

-955

Nieuw in 2012

Stichting Terre des Hommes Arnhem

-1.484

Nieuw in 2012

Stichting Terre des Hommes Heerenveen

17.764

14.820

19,9%

Stichting Terre des Hommes Wageningen

50.522

45.760

10,4%

Stichting Terre des Hommes Assen

9.789

454

2.056,1%

Stichting Terre des Hommes Helmond

33.361

34.925

-4,5%

Stichting Terre des Hommes Zoetermeer

44.780

47.528

-5,8%

Stichting Terre des Hommes Barneveld

35.130

7.137

392,2%

Stichting Terre des Hommes Hengelo

93.124

77.005

20,9%

63.237

58.447

8,2%

Stichting Terre des Hommes Bergen op Zoom

29.467

26.004

13,3%

Stichting Terre des Hommes Hilversum

Stichting Terre des Hommes Zundert/ Rijsbergen

14.776

8.750

68,9%

43.384

39.392

10,1%

Stichting Terre des Hommes Breda

33.337

-55,1%

Stichting Terre des Hommes Leeuwarden

Stichting Terre des Hommes Zwolle

40.535

46.097

-12,1%

1.107.832

1.011.552

9,5%

42.293

44.701

-5,4%

Terre des Hommes Promotieteams (verenigingen en steunpunten)

88.500

89.313

6,2%

45.826

-27,3%

Totaal vrijwilligers groepen

1.196.332

1.100.865

9,3%

74.289

Stichting Terre des Hommes Delft

40.951

34.764

17,8%

Stichting Terre des Hommes Leiden

Stichting Terre des Hommes Den Haag

39.131

23.491

66,6%

Stichting Terre des Hommes Maastricht

33.311

Stichting Terre des Hommes Middelburg

20.091

33.830

-40,6%

Stichting Terre des Hommes Nijmegen

29.954

11.560

159,1%

Stichting Terre des Hommes Deventer

13.379

-813

1.745,7%

Stichting Terre des Hommes Drachten

-4.341

-18.036

75,9%


Totaal winkels

Bruto omzet Verwervingskosten * Netto omzet Kostprijs verkochte artikelen ** Bruto resultaat Giften Opbrengsten diverse activiteiten Overige inkomsten Totaal resultaat vrijwilligersgroepen

2012

2011

Groei t.o.v. 2011

1.831.298

1.728.237

6,0%

761.833

771.856

-1,3%

1.069.465

956.381

11,8%

26.024

41.677

-37,6%

1.043.441

914.704

14,1%

104.701

76.939

36,1%

42.545

23.555

80,6%

5.645

85.666

-93,4%

1.196.332

1.100.865

8,7%

winkelinventaris. De afschrijvingskosten van het inventaris, worden volledig voor rekening van het hoofdkantoor genomen en in vijf jaar afgeschreven. De afschrijvingskosten worden vervolgens toegerekend aan de resultaten per winkel. Eventuele vorderingen en schulden van winkels worden verder toegelicht in de toelichting op de balans per 31 december 2012. In het hoofdstuk “Niet uit de balans blijkende verplichtingen”, worden de bedragen vermeld voor afgegeven bankgaranties door het hoofdkantoor en tevens de verplichtingen inzake de huur van de winkels. Eventuele openstaande voorschotten, zijn tevens in mindering genomen op de resultaten van de desbetreffende winkels. In 2012 zijn er 5 nieuwe winkels geopend.

* De verwervingskosten betreffen de op de inkoop en verkoop drukkende directe kosten zoals huur winkellocatie en energiekosten. ** Het merendeel van de winkels verkrijgt de te verkopen goederen om niet. Het betreft tweedehands goederen. Een aantal winkels koopt artikelen in. Bovenstaande resultaten kunnen mogelijk afwijken met de resultaten van de winkels zelf. Deze afwijkingen worden veroorzaakt doordat het hoofdkantoor diverse kosten voor haar rekening neemt zoals o.m. diverse verzekeringen, leges i.v.m. oprichting, coördinatiekosten etc. Daarnaast financiert het hoofdkantoor bij oprichting van de winkel het


CONTROLEVERKLARING VAN DE ONAFHANKELIJKE ACCOUNTANT


Raad van toezicht

Directie

Afdeling directie

Juridische zaken, kwaliteit, HRM, organisatiebeleid Directiesecretariaat

Afdeling Marketing en Communicatie

Afdeling Programma’s

Project administratie Regio Zuidoost Azië en landenkantoren

Communicatie publiek en media

Institutionele Fondsenwerving

Afdeling Financiën

Speciaal relatiebeheer

Control

Boekhouding en financiële projectadministratie

Pers / redactie marketing

Regio Zuid Azië en landenkantoren Beleidsontwikkeling Regio Oost Afrika en landenkantoren Regio Zuid Amerika en landenkantoren

Monitoring en evaluatie

Nalatenschappen, Microsoft dynamics, Belastingzaken Zakelijke markt/ vermogensfondsen

Particuliere markt

Nalatenschappen/ Bijzondere giften

Vrijwilligers

Persvoorlichting programma’s

Financiën EU Financiën regio-kantoren

Systeembeheer Onderzoek kinderrechten

Donateurs administratie

Database beheer

Online marketing

Regiopromotie/ TdH winkels

Receptie

Aansturing regio’s


Aantal partners waaraan bedragen zijn toegekend 2012

2011

2012

Aantal partners waaraan bedragen zijn overgemaakt 2011

2012

2011

2012

2011

Structureel Zuidoost-Azië Cambodja

6

9

1.472.341

1.000.478

13

14

926.477

967.306

Indonesië

15

16

1.182.566

582.257

25

28

983.481

1.028.958

Filipijnen

10

7

810.888

784.872

15

15

842.439

814.639

Laos

-

1

-

484.104

1

1

265.020

154.550

Thailand

3

4

71.172

666.341

5

8

368.041

683.034

34

37

3.536.967

3.518.142

59

66

3.385.458

3.648.487

3

5

617.648

531.946

6

9

546.234

849.080

12

21

249.310

2.298.070

32

34

1.660.134

1.977.847

-

5

-13.455

442.192

9

7

549.515

1.116.638

15

31

853.503

3.272.208

47

50

2.755.883

3.943.565

Kenia

18

15

2.459.456

1.596.724

27

26

2.203.348

1.214.006

Tanzania

14

11

1.889.354

841.468

21

19

1.479.159

821.345

Oeganda

21

13

2.032.394

483.590

24

22

1.528.800

912.448

Ethiopië

6

1

404.611

47.395

6

-

275.567

-

2.823.927

1.977.648

Totaal Zuid-Azië Bangladesh India Sri Lanka Totaal Oost-Afrika

MFS-II* Totaal

2.823.927

59

40

9.609.742

4.946.825

78

67

8.310.801

2.947.799

Bolivia

10

8

635.944

449.895

20

18

672.016

596.243

Brazilië

1

2

642.935

719.983

6

11

254.599

321.396

Zuid-Amerika


Aantal partners waaraan bedragen zijn toegekend 2012

2011

2012

Aantal partners waaraan bedragen zijn overgemaakt 2011

2012

2011

2012

2011

Peru

9

8

717.519

673.648

16

15

1.007.989

965.444

Nicaragua

1

-

55.059

-

-

-

-

-

21

18

2.051.487

1.843.525

42

44

1.934.604

1.883.083

Sri Lanka

-

-

-

-

-

1

-

-

Totaal

-

-

-

-

-

1

-

-

129

126

16.051.699

13.580.699

226

228

16.386.746

12.422.935

Totaal EU Projecten

Totaal Structurele hulp

Noodhulp & Rehabilitatie / Overig Met eigen middelen Bangladesh

1

50.000

1

25.000

Burkina Faso

2

154.580

2

77.290

Filipijnen

1

46.048

1

35.000

Indonesië

2

Libanon

1

Kenia

-

1

-

500.771

-

1

-

500.000

Sri Lanka

-

1

-

31.995

-

1

-

31.995

Thailand

4

-

508.174

-2.000

5

-

316.294

-

Oeganda

1

-

20.351

-

1

-

20.351

-

1

1

4.620

312.380

1

1

300.000

764.000

13

4

944.389

1.022.240

15

4

863.272

1.535.606

142

130

16.996.088

14.602.939

241

232

17.250.018

13.958.541

1

28.985

179.094

130.000

3

1

1

24.337

239.611

65.000

Met SHO Middelen Haïti Totaal Noodhulp Totaal structurele hulp en noodhulp

* Betreft overmakingen aan alliantiepartners plus monitorings- en coordinatiekosten


Terre des hommes. Jaarverslag 2012

Recommend Documents