Tentoonstelling
Frans Masereel Schets scenario
Algemene structuur, indeling van de tentoonstellingsruimte
I.
Gelijkvloers
Gentse roots, eerste invloeden (1)
II.
Eerste verdieping
Tegen de oorlog
III.
Tweede verdieping
Uilenspiegel en Pallieter De stad Techniek van het houtsnijden, drukken, bibliofiele en populaire edities
1
Alle titels zijn voorlopig nog werktitels
2
Gentse roots, eerste invloeden
“Ik herinner me nog die mensen die voorbijgingen aan m’n deur. Vroeg ’s morgens, om zes uur. Ze waren alleen maar… ze hadden alleen maar ‘kloefen’ aan ulder voeten. Ik herinner me nog heel goed die tijd. Ze werkten van zes uur ’s morgens tot zeven uur ’s avonds. Voor een klein loon van niks, 2,5 frank verdienden ze per dag. Dat revolteerde mij, als jonge man” (2)
- Aan de voet van het belfort Masereel - Les fumées houtsnede,
- Souvenir de Gand houtsnede, 1954, Aan de voet van het Belfort (MSK) Documentair, context Foto’s beluiken, vlasfabrieken (Amsab, stadsarchief Gent) Foto’s betoging 1893, 1899 (Huis van Alijn, Amsab) - werkvolk dat om 5 uur ’s ochtends naar de fabriek trekt (citaat Leo Remouchamps) - citaat Achilles Mussche over de vlasfabrieken (Aan de voet van het Belfort p. 182) [Filmfragment (video, DVD) interview Masereel (VRT)] [naar tweede verdieping]
- Loting Masereel
- De piot In Souvenirs de mon pays houtsnede (De Schryver, stadsbibliotheek Antwerpen)
- De gendarmen In Souvenirs de mon pays
2
Frans Masereel in een interview voor de BRT
3
Documentair, context - De kazerne (antimilitaristisch blad Socialistische Jonge Wacht, Amsab) - Tekst Cyriel Buysse + portret Buysse door Masereel, houtsnede (MSK) [- Film De loting (Amsab)]
- Jules De Bruycker Masereel -
La vie illustrée (tekeningen) in Les hommes du jour, 17-05-1913
Documentair, context - leert hem kijken, oog hebben voor de duizend-en-één verrassingen van “le spectacle des hommes et des choses” - Schilderij Masereel in atelier De Bruycker (MSK) -
werk De Bruycker onder andere ets De veergrep
- Emile Verhaeren 15 poèmes d’ Emile Verhaeren Illustraties van 15 door Masereel geselecteerde gedichten van Verhaeren [- verbondenheid met Vlaanderen]
Les vieux maîtres [- natuurgevoel]
Soir religieux [- sensualiteit]
Les spectacles - sociale bewogenheid
Les pauvres Les usines Le tribun (Joris Van Parys) Brief van Masereel aan Verhaeren
4
- L’Assiette au beurre - Steinlen - Valloton - Naudin - Grandjouan - Veber - Delannoy (Enkele exemplaren op Amsab, 1901-1907 MSK)
- Les hommes du jour nummer met karikatuur Clemenceau
5
Tegen de oorlog
“Je n’ai jamais été militant, ni socialiste, ni communiste, et je ne le serai jamais. S’il arrive de militer dans mon travail, c’est pour la paix entre les hommes, le bon droit et la justice humaine (je trouve que ça suffit, ne penses tu pas ?) » (3)
- Uitbreken WO I La grande guerre par les artistes, aflevering 8 (jan. 1915) La guerre en Belgique tekeningen La Belgique envahie (Roland de Marès) 48 tekeningen Prenten, gedrukte tekeningen van Masereel (In Flanders Fields) Originele tekeningen Masereel (BDIC, Parijs) Manuscript Virginie Loveling Oorlogsdagboek Foto’s Dendermonde tijdens WO I, Masereel maakt er de oorlog aan den lijve mee
- Politiek vluchteling in Genève Masereel vlucht naar Genève, werkt er voor het Internationale Rode Kruis Foto’s centrum Rode Kruis, Musée Rath Omslag (ontwerp Masereel) boek Stefan Zweig Das Herz Europa’s Der Zwang (over gewetensbezwaarde) van Stefan Zweig, illustraties Masereel(MSK) Journal des années de guerre van Romain Rolland (Joris Van Parys) Foto’s Masereel met Zweig, Rolland Portret Rolland
- Les tablettes Tijdschrift, illustraties Selectie uit Les tablettes, geeft beeld van evolutie van Masereel als houtsnijder 3
Frans Masereel aan Georg Reinhart, 18 december 1952
6
- Une danse macabre, eerste suite, december 1916 (zie Hans Holbein de jongere, Der Totentanz)
- Assez!, juli 1917 Context Frans offensief aan de Somme kostte 200.000 mensenlevens Derde slag bij Ieper, in de omgeving van Langemark, Poelkapelle, Passendale sneuvelen 265.000 Britten, 206.000 Duitsers [Foto’s, kranten]
- La Feuille Tijdschrift, selectie uit omslagtekeningen Les hommes et la guerre 3-19 september 1918 La Feuille Begin 1919 : Masereel hekelt arrogantie en triomfalisme van diplomaten en politici die kaart van Europa hertekenen op Vredesconferentie van Parijs La dernière attraction Oorlogstoerisme Reisgidsjes, foto’s van Ieper (o.a. Antony) (In Flanders Fields) Remember Laatste nummer La Feuille, 1920
- Politische Zeichnungen juni 1921, selectie van 48 tekeningen uit La Feuille Verschillende edities, o.a. Russische (1926) (MSK), klemtoon op internationaal karakter
- Debout les morts – Résurrection infernale Houtsnedensuite Uitgave William Kundig (Geneefse boekhandelaar), voorjaar 1917
7
blokken (5/10, andere zijde 25 Images de la passion…) (Amsab) eerste druk (MSK)
- Les morts parlent Linoleumsneden, uitgave Les Tablettes, december 1917 eerste druk voorstudies (Govaert-Lava)
- 25 Images de la passion d’ un homme Houtsnedensuite, voorjaar 1918 blokken (25/25) eerste druk (Prentenkabinet Luik) [Antwerpen, Brussel] populaire editie Die Passion eines Menschen, Kurt Wolff, 1924 (Amsab) Jemand Wereldlijke cantate van Hans Sahl naar Die passion eines Menschen, 1938 Uitgave Oprecht-Verlag bibliofiele editie nr. 44, gesigneerd (Amsab)
Documentair, context Clovis Andrieux, Franse metaalarbeider, stakingsleider wapenfabrieken “la grève jusqu’à la paix” [kranten] tekening Masereel in La Feuille, eind mei Zie ook: Le tribun in 25 Poèmes Citaat Louis-Paul Boon
- Le sang des autres René Arcos, 1919 Illustraties Eerste druk (Govaert-Lava)
- Liluli 8
toneelstuk Romain Roland, allegorische klucht, scherpe satire op oorlogspatriottisme illustraties (De Schryver) affiche toneelopvoering
- Tegen het fascisme “We hebben niet het recht te zwijgen, onverschillig te blijven tegenover hetgeen om ons heen aan het gebeuren is” (4)
Context Masereel laat zijn terughoudendheid op politiek gebied varen. De situatie vóór de Eerste Wereldoorlog is niet te vergelijken met de situatie vóór de Tweede Wereldoorlog. 1914: confrontatie ts nationale financiële en economische belangengroepen 1940: bedreiging van elementaire rechten en vrijheden van individu, van democratie onvoorwaardelijk pacifisme = carte blanche voor Hitler Rolland kiest radicaal voor Moskou Zweig aarzelend tegenover Duitsland en Italië Boekverbranding 10 mei 1933 Nazi’s plunderen de archieven van Transmare (opvolger van Kurt Wolff Verlag) “blokken vernietigd” hypothese
Deutsches Kriminalpolizeiblatt: Masereel “pacifistischen Bildagitator in jüdisch-marxistischen Dienst” Masereel engageert zich in strijd tegen nazi’s - Tekeningen voor publicaties van Comité international d’aide aux victimes du fascisme hitlerien - werken ter beschikking voor verkoopexpo’s t.v.v. Thalmann-comité - hulpacties voor kinderen van vluchtelingen - Comité d’initiative: Bibliotheek van verbrande boeken - artistieke leiding Exposition internationale sur le fascisme
4
Frans Masereel in de Pariser Tageszeitung (emigrantenkrant), 1939
9
- Vendredi tijdschrift, gelegenheidsillustraties
- Clarté tijdschrift, 2 à 3 tekeningen per nummer
- Tweede wereldoorlog
- Juin 1940 bundeling tekeningen, Parijs 1943 beeldrelaas van Masereels vlucht naar Zuid -Frankrijk
- Destins suite van 43 tekeningen, Oprecht Verlag Zürich, april 1943
- Die Apocalypse unsere Zeit (De Schryver, Prentenkabinet Berlijn)
[- Vergelijking 1914-1940] 1914 La guerre en Belgique Info uit communiqués en persberichten
<>
Les morts parlent Debout les morts
<>
Danse macabre
1940 Juin 1940 Destins Persoonlijke ervaring
10
« J’ étais plus ému que critique, plus témoin que juge », Journalistiek beeldverslag
<>
Groteske fantasieën Angst en afschuw voor waanzin van oorlogsgeweld
Documentaire benadering
<>
Artistieke verwerking
11
Uilenspiegel en Pallieter
« Qu’ importe , si on marche dans la merde pourvu qu’on puisse regarder le ciel » (5)
- Mon livre d’heures Houtsnedensuite 2 blokken Verschillende edities, bibliofiele editie, populaire editie Mein Stundenbuch, Transmare, 1926 (Amsab) Masereel als onstuimige levensgenieter, tegelijk wereldverbeteraar, idealist met geuzenbloed, anarchist die alle gezag aan zijn laars lapt en van het hoogste gebouw van de stad op de zotte wereld daaronder plast (JVP, p. 91) Petite histoire De twee blokken zijn de enige blokken van Mon Livre d’heures die teruggevonden werden. De houtsneden werden wel gepubliceerd in de bibliofiele uitgaven maar niet in de volkse edities, omwille van de ‘obscene’ afbeeldingen. Context Tekstje, verwijzen naar: - getijdenboeken (laat-middeleeuwse gebedenboekjes) - Walt Whitman Song of myself “a child as well as a man” - brief Henri Vandevelde
- Editions du sablier [Betekenis sablier] [Verwijzing Dürer, Holbein] [symbolische betekenis, levensloop] 5
Masereel in een brief aan Zweig
12
[zand werd in vroeger tijden gebruikt voor drogen van inkt]
- Calamus illustraties Vertaling (Bazalgette) Whitman’s Leaves of Grass, 1919, Editions du Sablier Quand j’ai appris à la fin du jour Nieuwe stap in illustratief werk : niet langer illustraties van een vers of regel, maar samenvatting, essentie van het gedicht Blokken (10/10) (Amsab) Editie boek (Joris Van Parys)
- Le soleil/Die Sonne houtsnedensuite, 1919, Le Sablier 63 houtsneden (De Schryver) Populaire editie Die Sonne, Kurt Wolff, 1926 (Amsab) Tekstje: Symbool van vriendschap, vrede, vrijheid, gerechtigheid “de tout ce que vous voudrez de bon et de généreux, de la vie en général” zie ook :
- Clarté (Parijs, stadsbibliotheek Antwerpen) - Lumière (Antwerpen) - volksprentkunst late middeleeuwen - Boon
- Histoire sans paroles houtsnedensuite, oktober 1920 (De Schryver) Populaire editie Geschichte ohne Worte, Kurt Wolff, 1926 (Amsab)
- Un fait divers
13
houtsnedensuite, 1920 (De Schryver)
[- Illustraties Charles-Louis Philippe] Bübü de Montparnasse, 1920 Blokken (16/20) (Amsab) Die gute Madeleine und die arme Marie, 1923 Blokken (9/9) (Amsab) [Das Bein der Tiennette, 1923] Blokken (24/24) (Amsab) [Der alte Perdrix, 1923] Blokken (12/12) (Amsab) Edities boeken
14
- Grote houtsneden - Désir (1921) (Antwerps prentenkabinet) - Les amoureux (1922) (Klingspor Museum Offenbach) - Le baiser (1924) (MSK) - Mélancolie (1924) (Zoon De Schryver) grote houtsneden Relatie met Thea Sternheim Brieven (Deutsches Literaturmuseum Marbach) Foto’s van Masereel genomen door Thea Sternheim (Joris Van Parys)
15
- Link naar houtsnijkunst in Vlaanderen Het Roode Zeil, 1920 (MSK) Lumière, 1919-1923 (MSK) Ca ira, 1920-1921 (MSK) Ruimte, 1920-1921 (MSK) Sélection, 1920-1927 (MSK) Het overzicht, 1921-1925 (MSK)
- Relatie met Belgische literatuur/schrijvers Die Legende von Ulenspiegel und Lamme Goedzak Illustraties Masereel, Kurt Wolff, 1926 150 illustraties niet ‘geïllustreerd’, maar door illustrator ‘herdicht’ Zie ook: La légende d’Ulenspiegel, Uitg. De Sikkel , 1937 Illustraties Masereel [Van den vos Reynaerde] Illustraties Joris Minne [Elckerlyc] Illustraties Jozef Cantré
De man zonder lijf, Herman Teirlinck Illustraties Kerstwake, Stijn Streuvels Illustraties De wandelende jood, August Vermeylen Illustraties Hommage à Ulenspiegel houtsnede Hommage à Verhaeren houtsnede Portret Cyriel Buysse houtsnede
16
De stad
- La ville/Die Stadt 100 houtsneden, 1925 uitgegeven op zeer kleine oplage, 250 in Duitse editie (Kurt Wolff), 250 in Franse editie (Albert Moranée) citaat Stefan Zweig: Masereel is chroniceur van zijn tijd
- Bilder der Grossstadt bundel van 112 tekeningen uit de periode 1921-1925 Editie Kurt Wolff
- Contacten met Georg Grosz [werk Grosz, thema de stad] - Contacten met Sternheim Fairfax
- Grotesk film Publicatie, één doorlopende tekening, verspreid over verschillende pagina’s (Joris Van Parys)
- Nocturnes Rolboek
Nog nooit vertoond, privébezit Aalst 700 x 30 cm, opgerold
- Vanity Fair illustraties (Joris Van Parys)
17
-Grote houtsneden - Skyscrapers grote houtsnede, 1926 (MSK)
- Jazz (MSK) grote houtsnede, 1931 Masereel heeft Amerikaanse zwarte zanger Paul Robeson leren kennen Muziek Ol’ Man River, 1926 Ontdekking van Afrika door na-oorlogse Europese kunst
- Le boxeur (MSK) - L’ingénieur - Somebody loves me (Prentenkabinet Antwerpen) - Music hall - Souvenirs - Désespoir (De Schryver) - Selectie grote houtsneden eventueel aan te vullen, bij te stellen
18
- Idée houtsnedensuite, 1920, 83 houtsneden Tekstje : naakte idee: verpersoonlijking vrije gedachte zie: middeleeuws allegorieën, personificatie abstracte begrippen “une chose toute nouvelle dans mon travail au point de vue de la composition” centraal motief, verweven met verwijzingen, associaties zie: simultanisme expressionisten, futuristen allegorische tekeningen en etsen Brueghel, Bosch eerste editie, 1920 (MSK) Populaire editie Die Idee, Insel Verlag, 1959
- Trickfilm van Berthold Bartosch naar Masereels Die Idee videokopie [samenwerking met animatiefilm Raoul Servais]
Eventueel verwijzen naar: Histoire d’une idée, 1938 Choreografische satire van Elsa Daniël, muziek Eric Satie, Arthur Honegger
- L’oeuvre/Das Werk houtsnedensuite, 60 houtsneden, 1928 blokken (60/60), galvano’s, volkse editie (Amsab) Aansluitend bij inhoud van L’oeuvre hier het hoofdstuk over de techniek van het ‘kappen’, de uitgave van populaire edities, druktechnieken (galvano’s) aan koppelen Combinatie blokken, galvano’s, edities van werken (Populaire uitgaven door Kurt Wolff, Die Passion eines Menschen, 1924; Mein Stundenbuch, 1926; Geschichte ohne Worte, 1926; Die Idee, 1926 Filmfragment Masereel aan het ‘kappen’ (fragmenten uit Ten huize van (VRT) en Entretiens (Buyens))
[Invloed van:] - Vlaamse ‘printsnyders’ - Franse ‘imagiers’ 19
- Albrecht Dürer - 19de-eeuwse volksprenten en speelkaarten, Epinal - laat-middeleeuwse blokboeken vgl. zelfportret Masereel (in Le soleil) met afbeelding middeleeuwse houtsnijder (Joost Amman)
20
