TEKST Peter Boerman ILLUSTRATIE Autobahn

TEKST Peter Boerman ILLUSTRATIE Autobahn

THEMAVERHAAL

De crisis is allang voorbij. Dit is de nieuwe werkelijkheid. Een realiteit waarin weinig meer zeker is, behalve onzekerheid. Vijf dimensies van het nieuwe denken verklaard.

H

et hoofdkantoor van Sligro Food Group had het hele jaar een spandoek aan de gevel: ‘Het is geen crisis. Dit is de nieuwe realiteit.’ Topman Koen Slippens legt uit waarom: ‘Zodra je die slag in je denken maakt, ziet de wereld er ineens een stuk beter uit, omdat het referentiekader is veranderd. Dan richt je je vanzelf meer op de lange termijn in plaats van op de kaasschaaf. Dan valt er ook niet veel meer te klagen, want dat doe je op basis van referenties uit het verleden, terwijl we er helemaal niet zo slecht voorstaan. Daardoor kan het positief denken terugkeren, want dat is niet automatisch verbonden met een overvolle portemonnee.’ Slippens krijgt bijval van Jacqueline Zuidweg, Zakenvrouw van het Jaar 2012. Zij gebruikt de term ‘nieuwe realiteit’ ook vaak, zegt ze. ‘De jarenlange groei heeft ons in Nederland lui gemaakt. Als je zo druk bent met groeien, raak je verwijderd van waar je voor staat. Nu de groei niet meer vanzelf komt, wordt weer zichtbaar waar het werkelijk om gaat, en waarmee jij je als ondernemer echt kunt onderscheiden.’ Ook Daan Roosegaarde, ondernemer en ontwerper, bekend van Zomergasten, denkt dat de ‘nieuwe realiteit’ onvermoede krachten losmaakt. ‘De crisis doet een veel sterker beroep op onze creativiteit. De comfortzone is er niet meer. En dat is een goed ding. Je merkt steeds vaker: het oude denken werkt niet meer. Mensen

geloven er niet meer in. Probeer er dan ook niet aan vast te houden, zeg ik dan. Onderzoek het nieuwe. Ga nieuwe verbindingen aan, kijk naar onvermoede samenwerkingen. Gebruik de kennis en energie die er is voor proeftuinen en onverwachte oplossingen.’ Hoe leidinggevenden in organisaties aan dat nieuwe denken moeten komen? ‘Ze moeten óf erin geloven, óf ze moeten wanhopig zijn. Maar de beste manier is een combinatie van die twee.’ Jaap Boonstra, hoogleraar organisatieverandering, denkt dat het besef dat we niet in een crisis zitten, maar dat dit de nieuwe werkelijkheid is, leidt tot een nieuwe vorm van leiderschap. Nog meer dan voorheen is volgens hem balanceerkunst, waarnemingsvermogen, verbeeldingskracht en een moreel kompas nodig. ‘Het idee is achterhaald dat je alle veranderingen planmatig kunt aanpakken of dat je veranderingen kunt sturen. Alles is al in beweging. Het is de kunst om eerst goed te kijken hoe de stroming is en dan de stroming te verleggen.’ Of om slim op de stroming in te spelen. Dat hoeft geen doemdenken te zijn. Noch een soort berusting dat het nooit meer wordt zoals het was. Wie beseft dat we in een nieuwe realiteit leven, wacht niet af, maar handelt. Nooit bang, in het besef dat we allemaal aan het zoeken zijn naar nieuwe vormen van ondernemen en dat er niet meer zoiets is als één waarheid.

M

et 3D-printen wordt het mogelijk ieder product in een oplage van 1 te maken. Met Netflix en allerhande andere television-on-demand-diensten verliezen de tv-gids en de netcoördinator zijn waarde. Met Spotify en Deezer maakt iedereen de radio die hij zelf wil horen. En zelfs auto’s zijn tegenwoordig vaak al op de lopende band naar eigen voorkeur te pimpen. Het geeft maar aan: de nieuwe realiteit is dat de massa zijn waarde verliest ten gunste van maatwerk en individuele voorkeuren. Personalisering heet dat, in productiekringen. Maar het werkt door in alle facetten

ONTDEKKEN | MANAGEMENT TEAM 25

van de samenleving: het onderwijs wordt steeds minder klassikaal. De zorg wordt minder collectief – en wie geld heeft, kan betere zorg krijgen dan de minder bedeelden. De bouw heeft de klant ontdekt, en maakt niet langer standaardwoningen in eindeloze rijen, maar betrekt de latere bewoner al bij de eerste tekeningen. En massacommunicatie als tv-reclame verliest zijn impact, en wordt steeds meer ingeruild voor direct op de

BOUWEN VOOR DE EEUWIGHEID, DAT IS ECHT OUD DENKEN

26 MANAGEMENT TEAM | ONTDEKKEN

persoon gericht contact via internet. Zenden wordt interactie, informeren wordt communiceren. Dat verdwijnen van de massa wordt aangejaagd en makkelijk gemaakt door – paradoxaal genoeg - de massale toegankelijkheid van technologie. Hoe lang duurt het nog voordat ik niet meer op zaterdag de tienduizenden producten van de supermarkt hoef langs te lopen op weg naar de tientallen dingen die ik nodig heb, maar dat

B

ij Mudjeans kun je spijkerbroeken leasen. Bosch levert koelkasten aan woningcorporaties voor een vaste lage prijs per maand, zodat mensen met een kleine portemonnee ook energiezuinige apparaten kunnen gebruiken. En BMW, dat het van oudsher toch moet hebben van verkopen in glimmende showrooms, heeft via zijn project Drive Now in Duitsland al diverse deelauto’s rondrijden, die eigendom blijven van de autobouwer zelf. Vooral de jonge generatie hecht steeds minder aan bezit. En het internet maakt het ook makkelijker om er

die producten al voor me klaar liggen op het moment dat ik dat wil? E-commerce is de eerste aanzet, maar daar moet je nog zelf een winkelmandje vullen. Zelflerende systemen, Big Data en sensoren zullen de volgende stap zetten. Dat is harder werken dan in het verleden – één-op-één-communicatie is altijd intensiever dan talking to the masses. Maar het levert ook iets op: een diepere relatie met de klant.

afstand van te doen. Een hogedrukspuit of boormachine nodig? Vergeet de bouwmarkt, via peerby.com is er altijd één in de buurt. Een vakantiewoning? Via airbnb.com boek je zo andermans huis. En een maaltijd? Via thuisafgehaald.nl eet je snel wat ook bij anderen op tafel staat. In de sharing economy worden consumenten providers. En worden producenten facilitators. Overtoom ziet zijn toekomst niet meer als leverancier van kantoorartikelen, maar als dé plek waar businessbehoeftes worden vervuld. En dus ook als een plek waar mensen die spullen overhebben en mensen die spullen kunnen gebruiken elkaar ontmoeten. Het gaat zelfs nog verder. In de sharing economy wordt anders over duurzaamheid gedacht, zegt filosoof Govert Derix. Duurzaam betekent daar niet zozeer: langdurig, maar juist meer: tijdelijk, in samenhang met de natuur. ‘Stel je voor dat we aan het begin van de Vinex-wijken hadden bedacht dat we die gebieden over 50 jaar zouden teruggeven aan de natuur. Moet je kijken hoe we dan gebouwd zouden hebben. Bouwen voor de eeuwigheid, dat is echt oud denken. Denken in tijdelijkheid is de koningsweg naar duurzaamheid.’ En delen wat er is, dat past daar bij als een handschoen.

THEMAVERHAAL

W

e leven in een tijd van ‘multi-crisis’, zegt filosoof Govert Derix. ‘Niet alleen een economische crisis, maar ook een ecologische, een crisis in het sociale klimaat en daaronder ook nog eens een spirituele crisis, een crisis in waarden. Het ineenstorten van al die systemen is nu aan het gebeuren. Het oude systeem kraakt in zijn voegen. En niemand weet welk licht er aan het eind van die tunnel zit.’ Een doemdenker? Nee, zegt hij, want juist die onbestemdheid biedt hoop. Het leidt tot een open houding, niets voor waar aannemen en blijven proberen. Toegeven dat je het ook niet weet. Zoek manieren om het anders te doen, durf te experimenteren. Houd niet vast aan wat uitgewerkt raakt. ‘Je moet de angst in zijn gezicht kijken’, zegt Derix. ‘Pas dan kan de weg naar iets nieuws zich openen.’ Hij ziet veel toekomst in ‘maatschappelijk makelen’, waarbij bedrijven andere groepen in de samenleving helpen, om zo samen verder te komen.

‘Ik was laatst bij een beurs in Maastricht, waar 260 matches tussen verenigingen en bedrijfsleven tot stand kwamen, zoals een project tussen een consultant en een ZMOK-school. Dat was voor mij een feest van de nieuwe werkelijkheid. Op die beursvloer zagen mensen geen dollartekens in de ogen, maar elkaar. Dan ontstaan nieuwe ideeën, en nieuwe verbindingen.’ Het tijdperk van de industriële revolutie hebben we achter ons gelaten, vult ‘verandereconoom’ Riens Meijer aan.

‘We zijn nu in het tijdperk van kennis en innovatie.’Dat betekent nogal wat, zegt hij. Het Taylorisme werkt niet meer, we kunnen niet langer standaardiseren, maar moeten exploreren. Onderzoeken, steeds vragen stellen, op de schouders van bestaande kennis nieuwe kennis proberen te verwerven. Het is juist onzekerheid die leidt tot nieuwe kaders, nieuwe visies, nieuwe ideeën en ja – uiteindelijk ook tot nieuwe zekerheden. Zonder twijfel.

I

n de VS waren er in 1977 zo’n 170 professionele Elvis-imitators. In 2000 waren het er naar schatting 85.000. Zou deze groei zich doorzetten, dan zou in 2019 ongeveer 1 op de 3 mensen in de wereld zich in een glitterpak voortbewegen. Wat zegt deze anekdote? Vooral dat groeicurves eindig zijn. En dat we daar soms ook maar beter blij om kunnen zijn. Het denken in groei heeft het denken waar het om gaat lang verdrongen. ‘Het gaat niet om groei, of om geld’, zegt bijvoorbeeld Jacqueline Zuidweg, van Zuidweg & Partners. ‘Waar het om gaat is: wat is

ONTDEKKEN | MANAGEMENT TEAM 27

THEMAVERHAAL

jóúw toegevoegde waarde? Wat kun je bijdragen? En doe dat dan vervolgens ook. Volgens mij leven we nu in een heel mooie tijd voor de ondernemende manager.’ De demografische krimp, en met name de krimp van de beroepsbevolking, neemt de komende jaren fors toe. Maar probeer vooral die krimp niet te bestrijden of te ontkennen, adviseert onder meer het Planbureau voor de Leefomgeving. Anticipeer er liever op. ‘Op puinhopen is het goed bouwen’, zegt Zuidweg.

Het kapitalisme zoals we dat kennen is gebaseerd op eeuwigdurende groei. Sterker nog: de hele notie dat we in een crisis zitten, is gebaseerd op de CBS-berekening dat we minder spulletjes verkopen dan we eerder deden. Maar steeds meer ontdekken we dat dit systeem tegen zijn grenzen loopt: ecologisch, demografisch en fysiek. Het gaat niet meer om nóg meer eten, het gaat om béter eten. We geven er minder geld aan uit, maar luisteren meer muziek dan ooit. Zijn we dan (economisch) gegroeid? Of juist niet?

‘De markt groeit niet meer zoals hij ooit deed’, zegt Sligro-ceo Koen Slippens, met gevoel voor understatement. ‘En dat zal hij waarschijnlijk ook nooit meer doen. Maar accepteer dat, en je krijgt een totaal ander businessmodel. Het dwingt je meer bij jezelf te blijven, meer met nieuwe dingen te komen, de digitale mogelijkheden meer te omarmen. Ik zal niet zeggen: de crisis is een zegen. Maar de crisis helpt wel om de noodzaak van verandering in te zien.’

H

et zijn van die succesnummers waar in de media doorgaans niet veel aandacht voor is. Maar de opkomst van bijvoorbeeld 50Plus, omroep Max, Plus Magazine en de elektrische fiets bewijzen steeds meer het ongelijk van de stelling: ‘Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst’. Terwijl Sanoma het ene na het andere tijdschrift ziet wegkwijnen, vindt elders de lancering plaats van Trots, een nieuw tijdschrift voor opa’s en oma’s. Waarom wordt hier nog steeds zo lacherig over gedaan? Waarom is alles wat jong is nog steeds cool en alles wat oud is belegen? En waarom wordt iedereen die boven de 40 is op de arbeidsmarkt min of meer afgeschreven? ‘En hoezo moet je met je 67ste met pensioen?’ zegt Jacqueline Zuidweg. ‘Laten we dat lekker zelf uitmaken. Maak alsjeblieft gebruik van ieders kennis en wijsheid.’ In de fysieke wereld is het anders. Daar zet retro de trend. We koesteren een verlangen naar authenticiteit, naar ambachtelijkheid. Op de smartphone wordt massaal – gezellig! – gescrabbeld, vintage en vinyl zijn gewild, en het meest gevraagde huis is nog altijd een jaren-30-huis. Een beetje goed onderhouden, dat wel. Of

28 MANAGEMENT TEAM | ONTDEKKEN

liever nog: nieuw, in jaren-30-stijl. Want niemand wil de technologie van nu missen, maar wel graag met het gevoel van weleer. Dat heeft niet alleen met conservatisme of nostalgie te maken, maar ook met het verlangen naar zekerheden dat past bij het onbestemde gevoel rondom ‘de nieuwe realiteit’. Deze ontwikkeling heeft ook een evenknie in de slow-movement. Slow als het nieuwe snel. Waar kwaliteit de mateloosheid verdringt. En zo een nieuwe werkelijkheid vormt, die er niet één is om bang van te worden, maar juist één is om naar uit te kijken.

REAGEREN? [email protected]

Lees de volledige interviews met Jaap Boonstra, Daan Roosegaarde, Jacqueline Zuidweg, Riens Meijer, Govert Derix en Koen Slippens in een online serie op mt.nl/nieuwerealiteit