29-11-2011
Mevrouw Jansen:
Techniek, ICT en domotica Toepassing binnen de zorg voor mensen met dementie prof. dr. Roy Kessels klinisch neuropsycholoog Afdeling Medische Psychologie & AlzheimerCentrum Nijmegen, UMC St Radboud Neuro- & Revalidatiepsychologie, Radboud Universiteit Nijmegen Vincent van Gogh voor Geestelijke Gezondheid, Venray
Moderne Dementiezorg, StudieArena, 28-11-’11
• 83 jaar, sinds 1 jaar ziekte van Alzheimer • Vergeet alledaagse gesprekken, oriëntatie in tijd gestoord, koken lukt niet meer, apparaten bedienen probleem • Forse geheugenstoornis • Wel steunende echtgenoot • Kleiner gaan wonen (flat bij zorginstelling) • Na verhuizing: • Na gewenning weg vinden in huis • Eenvoudige handelingen gaan goed • Koffiezetten met Senseo-apparaat eigengemaakt (briefje ernaast) • Herkent de nieuwe vriendelijke buurvrouw op de galerij • Echtgenoot durft haar korte tijd alleen te laten
LEERBAARHEID
Leren = veranderingen in de hersenen Het opnemen, opslaan en opdiepen van kennis (geheugen)
Hippocampus ‘schakel’ tussen tijdelijke opslag (kortetermijngeheugen) en permanente geheugen (langetermijngeheugen): zorgt ervoor dat bewuste herinneringen worden gevormd
Hippocampus Vasculaire dementie
ONBEWUST/AUTOMATISCH
BEWUST
Vormen van leren en geheugen
• • • • • • • • •
Alzheimerdementie
Het “geautomatiseerde geheugen”
Wat heb je bij je laatste bezoek aan Amsterdam gedaan? Wie zijn er op bezoek geweest Wat is de hoofdstad van Nederland? Welk jaar is het nu?
Vul dit woord aan: NI_UW_G_IN Gewenning: overvliegende vliegtuigen Associaties: geur van pijptabak ! opa Leren fietsen De weg vinden
1
29-11-2011
Dus: bij (Alzheimer)dementie niet alle vormen van leren geheugen gestoorden
• Automatisch geheugen (herkennen van eerder geziene informatie) • Emotioneel geheugen: positieve en negatieve ervaringen beter onthouden dan neutrale • Routines: eenmaal geleerde vaardigheden (fietsen, de weg vinden in de buurt), vaste teksten (bijv. gebeden)
Hoe kunnen we dit nu toepassen in de dementiezorg? ! Marianne Scholte & Yvonne Schikhof
F+(*./(""%/(&%(75.)<&#$5(G(((((( • • • • •
F"%(#188"#@"(,"$">,"%/C"88"5H"/("%(:.5"+&.8"%( F"%(*"%/(515(-"+%&">*&%,(&%(IJJK( L""%(%&">*"(/#$+&M"8&H'"(..%->88&%,"%( F"%(N"+$.8"%5.B"8("%(""%(O+.&%5+.&%"+(&%(IJPJ( 21,(/5"")/(""%(#188"#@"(/C"88"5H"/("%(:.5"+&.8"%(
!"#$%&"'("%()"(*"+'&%,(-.%( )"($"+/"%"%( !"#$%&'((( (0",&1(211+)34"/5( 6.+&.%%"(7#$185"9(5".:8"&)"+(;.,-11+<&"%&%,"%( )*+%',-**./0*1%$2"39(( (="%%&/#"%5+>:(?1+,&%%1-.@"(( A-1%%"(7#$&'$1B9(C+1,+.::.8"&)"+(!"#$%181,D(B1+(E.+"( !"#$$#!%$$& '()*+,*&-*.*,/*0(+1&
N"+.%)"+"%)"()1"8,+1"C( • F&,"%(*"%/"%( • QC).@%,(-.%(:.5"+&..8( • N+..,(%..+(&%)&-&)>"8"(.#@-&5"&5"%(1C(:..5(
• F+-.+&%,"%( • 4**$/56%/+%',-6789/
R"+"%( • O")&"%&%,(*1+)5(,"8""+)(.8/($"5(+"/>85..5( 1C8"-"+5( • ;"(*",(%..+($"5(51&8"5( • R">'"()&%,"%(-"+S&%)"%(:"5(&"5/("%(1%5$1>)"%(
• :&2%$%/5%&'%&/;**$/2*%.+$*%<9/
F+(*./(""%/(S&H(""%('"%%&/#"%5+>:GTT(( • 4"%/(-11+(""%(%&">*(C+1H"#5(S&H(?1+,&%%1-.@"(:"5( :""+)"+"()&/#&C8&%"/( • E1%5.#5(:"5(<1+,C+1B"//&1%.8/(:TST5T(%&">*"( 1%5*&''"8&%,"%( • 0".#@"(>&5()"(<1+,(1C(/5"")/(S"5"+"(51>#$(/#+""%/( • E1%5.#5(@H)"%/(U7L(IJPJ( • F"%(#1%/1+@>:(-11+(>&/?*#,-9(51>#$(/#+""%( .CC8&#.@"/(V($.CCD(,.:"/(-11+(:"%/"%(:"5( )":"%@"(( • F%(/>S/&)&"(
• :&2%$%/;**$=%%.2%&9/
2
29-11-2011
U%)&-&)>"8"(/C"88"%(1C(:1S&"8(51>#$( /#+""%(1%5*&''"8"%(@H)"%/(U%(!1>#$( • !"(/C"8"%(<1%)"+(&%/5+>#@"((1B(S","8"&)&%,( • L"S./""+)(1C("+-.+&%,(-.%("%(&%( /.:"%*"+'&%,(:"5(75T(W%)+"*/(Q%&-"+/&5D(
X&8:CH"G( • $YCZVV***TD1>5>S"T#1:V*.5#$[ -\+]DO^UA8_QF`B".5>+"\+"8.5")( • $YCZVV***TD1>5>S"T#1:V*.5#$[ -\aQb%
+"\+"8.5")(
W8(,"8""+)G( T(
• UE!('.%(,"S+>&'5(*1+)"%(1:(""%(*",(5"( -&%)"%(+1%)($"5(#1,%&@"-"(,"S+"'( • X.&8>+"(B+""( • W.%+.'&%,(8"-"+5(&"5/(C8"<&"+&,/(1C( • !1>#$(/#+""%(*"'5(%&">*/,&"+&,$"&)(1C(
L"'1<"%(.8/($>8C:&))"8(-11+( 1T.T(<1+,*1%&%,"%Z(
• eC($1,"(8""M&H)(S&")"%(51>#$(/#+""%/( :1,"8&H'$")"%GTT(
X1#>/,+1"C(f(5"/5(S""8)5"8"B11%/( • • • • •
N11+S"+"&)&%,(U%(!1>#$(f( $.CCD(,.:"/( L")""8)"(51CC"+/(>&5(,"/C+"''"%()11+(/5>)"%5"%Z( g>&/)&"+"%( 4.%)"8"%9(S"*","%(S>&5"%( 01Y"+).:Z(,"S11+5"3("%(*11%C8..5/( g1SSD(V(/C1+5(
• 2&">*"(#1-"+(GG(,"/#$&'5(-11+(:"%/"%(:"5( )":"%@"("%(H1%,"('&%)"+"%9(1%5*1+C"%()11+( .B/5>)""+)"+(Uhe(
3
29-11-2011
7%".'(C+"-&"*G(
="%%&/#&+#>8.@"(U%(!1>#$( • • • •
U%5"+B.#"("%(S"$>&<&%,( 7C"8#1%#"C5"%( R1,,&%,(-.%().5.("%(,"S+>&'()11+(<1+,C+1B"//&1%.8/( F-.8>.@"(,"S+>&'(-.%(.CC8&#.@"/(V($.CCD(,.:"/(
• W.i"9(g>:.%&5./9(R.>+"%/( • !+&:S1/( • W.%:"8)"%(8.5"+(-&.(*"S/&5"(1B(%>(-&.("3:.&8( (DT/#$&'$1Bj$+T%8(
Optimaliseren van lerend vermogen bij dementie
Het leren van vaardigheden: relevant voor ADL-functioneren
• Oefenen en trainen (maar niet alleen maar!) • Gebruik maken van intacte functies (automatische/ onbewuste geheugen) • En hierdoor het lerend vermogen optimaliseren ! ! ! !
Het (opnieuw) leren van vaardigheden Automatisch gedrag uitlokken Gewenst en ongewenst gedrag aanpassen Positieve emoties uitlokken
Het leren van vaardigheden Vaardigheden: complexe taken zoals gebruiken nieuwe magnetron, koffiezetapparaat e.d.
- Opdelen in deelstapjes - Deelstapjes oefenen - Deelstapjes aan elkaar plakken als een keten - De ene stap roept als het ware de volgende stap automatisch op - “Foutloos leren”: fouten voorkómen
Foutloos leren in de klinische praktijk: hoe doe je het? • Deelstappen voordoen (niet mondeling uitleggen) • Duidelijke instructies geven voordat er iets moet gebeuren • De situatie zo inrichten dat alleen het juiste antwoord gegeven kan worden • Gebruiken van geheugensteuntjes (bijv. rood stickertje op de juiste stand van de magnetron) • Niet laten gokken of raden! Niet doen: • Patiënt zelf laten uitzoeken • Patiënt laten beredeneren • Kleine afwijkingen van routines/geleerde taken
4
29-11-2011
Het principe van foutloos leren in de praktijk
Foutloos leren in de klinische praktijk: vaardigheden
Foutloos leren effectief bij: • Duidelijke bewuste geheugenstoornissen (óók bij ernstige patiënten), • Maar wel taakafhankelijk: niet bij alle taken effectief; • “Rechtlijnige” taken, zoals vaardigheden etc., • waarbij normaliter ook bewuste leerprocessen betrokken zijn.
Algemene aanbevelingen
• • • • • • • •
Goed oberveren: wat vindt de persoon prettig, wat niet Motiveren: in kleine stapjes laten ervaren dat iets mogelijk is Niet dwingen: door gripsverlies averechts Niet laten falen: schept verwarring Angst wegnemen: veiligheid en positieve emoties oproepen Verleiden: lekker koken nodigt uit tot eten Zorg voor gunstige omstandigheden: vermijd afleiding en storende prikkels Wees consequent: afstemming met zorgverleners en andere familieleden
5
