TECHNIEK
WORD
Het technieklokaal 1
Inleiding
Ondertussen zijn we al één schooljaar aan de slag met het nieuw leerplan techniek, opvolger van technologische opvoeding. Waar het vroeger om een aantal vaste thema’s ging, is het nu de hoofddoelstelling om leerlingen uit te dagen met een aantal probleemstellingen, om aan de slag te gaan met projecten vanuit hun leefwereld in de verschillende toepassings- of verkenningsgebieden. Bij het invoeren van het nieuw leerplan zijn heel wat zekerheden weggevallen: het vertrouwde handboek, de vaste thema’s die jaar na jaar terugkwamen, de bekende werkstukjes, de ‘notitie-expres’, de ‘blauwe paneeltjes’ enz. Ook de organisatie binnen de klas technologische opvoeding was een bekend gegeven. Met een zekere routine werden de thema’s, al dan niet heel kennisgericht en theoretisch, dan eerder praktisch, afgehandeld. Voor veel leraren en vakgroepen was het voorbije schooljaar een zoektocht naar nieuwe projecten, interessante onderwerpen en werkvormen … om vanuit de toepassings- of verkenningsgebieden een evenwicht te vinden tussen begrijpen, duiden en hanteren. Bij de realisatie van het leerplan techniek gaat 70 tot 80% van de lestijd naar leerlingenactiviteit. Dat is het grote verschil met de vroegere technologische opvoeding. Leerlingen gaan, individueel of in groepjes, vanuit een uitdaging of probleemstelling zelf aan de slag om te experimenteren, te onderzoeken, materiaal op te zoeken, oplossingen te bedenken, te ontwerpen … om uiteindelijk de gekozen oplossing te realiseren. Het spreekt voor zich dat op deze manier van werken, niet alle leerlingen op hetzelfde ogenblik, met hetzelfde bezig zijn.
Instructies worden gegeven, groepjes worden gevormd, de tafels worden samen geschoven en leerlingen gaan aan de slag. 1
Iedere leraar weet dat bij groepswerk of met gedifferentieerde opdrachten, meer nog dan in andere lessen, een goede voorbereiding en organisatie noodzakelijk is. 2
Wat leren ons technieklokaal?
de
leerplannen
over
de
inrichting
van
het
Een goed ingericht technieklokaal speelt een belangrijke rol bij de realisatie van de lessen, vandaar dat er in de leerplannen van de A- en de B- stroom veel aanbevelingen, suggesties en verwijzingen staan naar de inrichting en uitrusting van een technieklokaal. Een overzicht. Een eerste verwijzing naar de inrichting van het leslokaal kun je vinden bij de vier kerncomponenten van techniek:
het technisch systeem, het technisch proces, de hulpmiddelen, keuzes maken.
Een technisch proces kent een geleidelijk verloop van een reeks acties om een technisch systeem in te zetten, te ontwikkelen of te verbeteren. Kenmerkend voor techniek is het technisch proces. Het technisch proces vertrekt vanuit een behoefte en verloopt volgens vijf stappen: omschrijven van een probleem; ontwerpen; maken/realiseren; in gebruik nemen; evalueren.
Nadat in groep een ontwerp is gemaakt, moeten de leerlingen dit realiseren. Daarbij moeten ze constant keuzes maken. 2
“Het techniekproject, met zijn activiteiten techniek, gebeurt bij voorkeur op een inductieve manier, vertrekkend vanuit leerlingenactiviteiten (technisch proces stappen 2, 3, 4). Het technieklokaal moet er zich toe lenen en de organisatie moet er op afgestemd zijn (zie minimale materiële vereisten).” De vijf stappen in het technisch proces bepalen mee hoe je een techniekles organiseert en hoe je het lokaal opstelt. Je moet zeker ergens een ruimte voorzien waar je het probleem kunt omschrijven. Aansluitend, zullen leerlingen ruimte en middelen ter beschikking moeten hebben om te zoeken naar mogelijke oplossingen, om noodzakelijke informatie in te winnen, om een bewuste keuze vast te leggen en een oplossing te ontwerpen. Uiteraard zal ook voor de realisatie plaats en middelen moeten worden voorzien. Het technieklokaal heeft dan ook verschillende zones waar de verschillende activiteiten plaatsvinden. Leerlingen herkennen deze zones, weten welke afspraken er gelden en welke activiteiten er plaatsvinden. Bij gebrek aan oppervlakte in het technieklokaal ben je soms genoodzaakt bepaalde zones te combineren: de zone voor de realisaties met de zone voor zelfstandig werk of de opzoekzone.
In een beperkte ruimte worden bepaalde zones met elkaar gecombineerd. De leszone wordt praktijkruimte. Tafels worden, mits enige bijkomende bescherming, een werkbank. De kerncomponent hulpmiddelen verwijst al naar het grote aandeel ‘hanteren’ in de techniekles. Een techniekles is niet louter zaak van kennen, begrijpen en duiden. De kerncomponent ‘hulpmiddelen’ omvat namelijk alles wat nodig is om technische systemen efficiënter te laten functioneren, te verwezenlijken en hun werking te doorgronden. Daarmee worden onder andere bedoeld: materialen en grondstoffen, energie, machines en gereedschappen, meetinstrumenten, mensen, kapitaal, tijd. Ze zijn al een belangrijke aanwijzing naar wat er in een technieklokaal aanwezig moet zijn. 3
Werken met open opdrachten houdt in dat niet alle leerlingen met dezelfde oplossingen komen. Er is dus een groot aanbod aan verschillende materialen noodzakelijk. “De techniekprojecten zijn in het begin van het 1ste leerjaar sterk gestuurd en eenvoudig, maar geleidelijk aan moeten we kunnen gaan naar meer open en complexere techniekprojecten met activiteiten techniek.” Het werken met open opdrachten, samen met het groot aandeel leerlingenactiviteit in de techniekles, maakt dat het traditionele ‘klaslokaal’ waar aan het bord frontaal les gegeven wordt - minder belangrijk is in het huidig technieklokaal. Integratie van ICT in techniek “ICT is in de maatschappij en het dagelijks leven van de leerling algemeen doorgedrongen. Hierbij moet ICT ruimer gezien worden dan louter computergebruik. Het gebruik van gsm, digitale fotografie, mp3, chatten … behoren eveneens tot de ICT-wereld van de leerling. Het is dan ook logisch dat een aantal van deze toepassingen, daar waar zinvol, in de lessen techniek geïntegreerd worden.” In het leerplan staan heel wat suggesties en/of aanbevelingen vanuit de ‘ICT–integratiegedachte’ die een invloed hebben op de uitrusting en inrichting van het lokaal. ICT als leermiddel in de lessen gebruiken: aan de hand van bv. een digitaal bord, bij visualisaties en audiovisueel materiaal: beeld- en filmmateriaal, animaties, podcast/vidcast, …, bij demonstraties; bij het opzoeken van informatie; bij simulaties: elektronische simulatietools, CAD-programma’s.
4
Het gebruik van ICT bij onderzoeksopdrachten of realisaties techniek kan via: softwarepakketten, demonstratietools, ontwerpmodules, onderzoeksmodaliteiten, een digitaal fototoestel of eventueel een gsm. Bv. bij een techniekproject maken de leerlingen op basis van foto’s een filmpje. Windows Movie Maker of een analoog programma kan hierbij gebruikt worden. We vernoemen hierbij ook de gratis te downloaden applicaties op mp4 of iPod (waterpas – tijdsmeter – stappenteller ...).
ICT neemt een belangrijke plaats in de techniekles in, om op te zoeken, om te ontwerpen, te verwerken, toepassingssoftware te gebruiken, te simuleren … Het gebruik van tools die de leerling helpen bij het leren: inoefenen van leerinhouden via digitale oefeningen die vooraf door de leraar of via andere kanalen zijn aangemaakt. Hierbij krijgt de leerling directe feedback. Deze oefeningen kunnen eventueel in een elektronisch leerplatform geïntegreerd worden. Ook cursusmateriaal, waarnemingsbladen, remediëringsopdrachten kun je op een elektronisch platform beschikbaar maken. Mindmapping kan een hulpmiddel zijn om sneller informatie te structureren en op te nemen. Het gebruik van ICT bij opdrachten via: -
-
toepassingssoftware bij verwerking van opdrachten: rekenblad, presentaties, tekstverwerking, internettoegang, waarnemingsopdrachten: inzetten van een netbook met webcam, laptop, gsm, fototoestel, videocamera, webcam, mp3-speler, een elektronisch leerplatform of uitwisselingsplatform; het gebruik van ICT bij communicatie via het communicatie met de leraar. 5
leerplatform
voor
Taalsteun, taalgericht vakonderwijs Bepaalde begrippen hebben in techniek een andere betekenis dan in een dagelijkse context. Soms wordt in de dagelijkse context een verkeerd woord gehanteerd om bepaalde begrippen te benoemen. Vaak worden in de opbergkasten voor de gereedschappen labels voorzien met de correcte benamingen. Gebruik van visuele weergaven, duidelijke figuren, schema’s, stappenplannen, stroomdiagrammen … kunnen voor de leerling een belangrijke taalsteun betekenen.
Vaak worden gereedschappen gelabeld, leerlingen leren op die manier de correcte benaming gebruiken. Belangrijke aanbevelingen uit het leerplan ‘Om de algemene doelstellingen en de leerplandoelstellingen in voldoende mate te bereiken, om de veiligheid van eenieder te garanderen, om optimaal gebruik te maken van de onderwijstijd en om de kwaliteit te waarborgen, zijn er volgende aanbevelingen: het aantal leerlingen voor een leraar per lesactiviteit beperken tot 12 à 16; continuïteit in de opdracht van de leraar nastreven; een evenwichtige spreiding van het totaalpakket lesuren TV techniek in de opdracht van de leraren techniek voorzien; organiseren van blokken van twee uren TV techniek en dit over de hele graad.’ Deze aanbevelingen hebben niet onmiddellijk invloed op de inrichting van het lokaal, maar wel op de uitrusting en de noodzakelijke oppervlakte en aspecten in verband met veiligheid. Naast een hoek voor ICT en een deel voor het lesgeven, is er immers ook een realisatieruimte en zone waar machines staan opgesteld. Rondom de machines moet voldoende ruimte voorzien worden om op een veilige manier te kunnen werken en om geen medeleerlingen in gevaar te brengen. 6
Uiteraard zijn machines voorzien van de noodzakelijke beveiligingen. Veiligheidsinstructiekaarten en pictogrammen duiden aan of de bediener nog bijkomende persoonlijke beschermingsmiddelen dient te gebruiken (veiligheidsbril, gehoorbescherming, e.a.). De aanbeveling om de lessen te organiseren in blokken van twee uur heeft betrekking op de ‘niet productieve lestijd’ bij het begin van de les. Die is noodzakelijk om materiaal, gereedschap en werkstukken … uit de opbergplaats te halen. Omgekeerd is het noodzakelijk om aan het eind van iedere les, alles op te ruimen, machines netjes te maken, gereedschap en werkstukken op te bergen, afval en resten te sorteren en in de juiste afvalemmers te deponeren. Het technieklokaal moet meestal na iedere les vrij gemaakt worden, omdat vaak verschillende collega’s van de vakgroep techniek het gebruiken. In een aantal gevallen wordt het lokaal gedeeld met het vak plastische opvoeding. Dit hoeft geen bedreiging te zijn, maar kan een stimulans zijn tot samenwerking tussen de vakken techniek en plastische opvoeding. Wat zijn de minimale materiële vereisten? Algemeen Om de algemene doelstellingen en de leerplandoelstellingen in voldoende mate te bereiken, om de veiligheid van eenieder te garanderen, om optimaal gebruik te maken van de onderwijstijd en om de kwaliteit te waarborgen is op het ‘algemeen infrastructurele vlak het volgende noodzakelijk.
In een technieklokaal is heel wat bergruimte noodzakelijk voor materiaal, gereedschap, werkstukken, klein elektrisch gereedschap … 7
De lessen TV techniek hebben plaats in een degelijk uitgerust technieklokaal waar voldoende gereedschappen en machines aanwezig zijn. Het technieklokaal moet in functie van de grootte van de groep leerlingen voldoende ruim zijn om actief en constructief leren mogelijk te maken. Hierbij zijn o.a. werktafels, lestafels, voldoende opbergruimte, een wasbak en nutsvoorzieningen noodzakelijk. Het technieklokaal moet ‘actief leren’ mogelijk maken en de nodige didactische materialen en media zijn er aanwezig. Het technieklokaal moet altijd voldoen aan de van kracht zijnde wetgeving en normen over veiligheid, gezondheid en hygiëne. Specifiek voor de A- stroom Tijdens de lessen TV techniek moet de leraar altijd de mogelijkheid hebben om hetzij geput uit eigen gegevens, hetzij via een didactisch softwarepakket, hetzij via het internet iets te kunnen projecteren, te tonen of te demonstreren. Een computer met internetaansluiting met dataprojector is bijgevolg een noodzakelijkheid. De leraar moet kunnen beschikken over minimum 1 computer met internetaansluiting per drie leerlingen. Iets afprinten moet mogelijk zijn. In het technieklokaal zijn de nodige didactische middelen, materialen en/of hulpmiddelen (zoals allerlei gereedschappen, machines) aanwezig. Afhankelijk van de machines, gereedschappen en de te verwerken materialen is het noodzakelijk dat de nodige persoonlijke beschermingsmiddelen zoals veiligheidsbril, gehoorkap … voorzien zijn.
Bij de machines zijn de veiligheidsinstructiekaarten pictogrammen duidelijk zichtbaar.
8
aanwezig
en
Voorzie ook in materialen, gereedschappen, machines om het onderhoud te verzorgen van werkplaats, machines, gereedschappen … zoals een stofzuiger, vodden, borstels, stoffer en blik, handborstel … Materiaal voor een verantwoorde afvalverwerking zoals voldoende containers om afval te kunnen scheiden, containers om recupereerbaar materiaal te verzamelen … zijn noodzakelijk. Alle materialen, gereedschappen en machines zijn aanwezig om:
te ontwerpen; een werkstuk te maken; aan te passen; te onderhouden; gebruiksklaar te maken; te herstellen; te (de)monteren; te optimaliseren.
Er zijn diverse manieren om gereedschappen op te bergen. Deze zijn altijd gekozen techniekprojecten.
in
functie
van
de
door
de
school
gekozen
Voor gereedschappen denken we minimaal aan: platte schroevendraaiers, kruisschroevendraaiers, steeksleutels, ringsleutels, inbussleutels, vijlen, meetlatten, potloden, passers, krasnaalden, winkelhaken, puntslagen, priemen, zijkniptangen, ontmanteltangen, bektangen, universele tangen, universele spanningsmeter of spanningstester, hamers, zagen, plaatschaar, soldeerbouten met toebehoren, bankschroeven, kabelschoentangen, universeel meettoestel … Voor machines en toebehoren denken we minimaal aan: tafelboormachines, boren, spanklemmen, (lint)zaagmachine, figuurzaagmachine, (band)schuurmachine, kunststofbuiger met fixeermal …
9
Voor didactische middelen zijn dit minimaal : panelen elektrische kring, panelen voor sturingen, externe in- en uitvoerorganen, batterijen, adapters … Specifiek voor de B- stroom Informatie- en communicatietechnologie Een computer per leerling: met mogelijkheid tot printen, met software in functie van gekozen verwerking van de leerstof, aangesloten op netwerk of internet. Aanwezigheid van gepaste info, inhouden, didactisch materiaal, methodieken … Voeding (microgolf)oven, koelkast, diepvriezer, fornuis, weegschaal, mixer … Voldoende middelen, materialen en apparaten of toestellen om te kunnen snijden, kloppen, mengen, raspen, pletten, bakken, koken, wegen en meten, serveren, bewaren, afwassen, de omgeving te verzorgen … Aanwezigheid van gepaste informatie, inhouden, didactisch materiaal, methodieken (voedingsdriehoek, recepturen …). Tuinbouw Plantenspuit, kruiwagen, hak, hark, frees, klauw, schop, spade, schoffel, bollenplanter, snoeischaar … Voldoende middelen, grondstoffen en gereedschappen om de grond te kunnen bewerken, te vermeerderen, te oogsten, de teelt te verzorgen … Aanwezigheid van gepaste informatie, inhouden, didactisch materiaal, methodieken (plantenkennis, bodemstructuur, beplantingsplan …). Mode Strijkijzer. Voldoende middelen, materialen en apparaten of toestellen om te kunnen naaien, breien, haken, borduren, vilten, strijken, knopen, vlechten, rijgen, weven, punniken, werken rond macramé, verven, bedrukken, vormen tekenen, knippen, collages maken … Aanwezigheid van gepaste informatie, inhouden, didactisch materiaal, methodieken (allerhande modebladen, technische tekeningen …). Bouw Tafelboormachine (kolomboormachine), snoerloze handboormachine. Voldoende middelen, gereedschappen, grondstoffen en materialen om te meten, af te tekenen, te controleren, te metselen, te betegelen, te voegen, het werkstuk af te werken, (bekisting) te (de) monteren, manueel te zagen, te boren … Aanwezigheid van gepaste informatie, inhouden, didactisch materiaal, methodieken (technische tekeningen, productinfo …).
10
Diverse manieren om gereedschappen op te bergen. Hout Tafelboormachine (kolomboormachine), snoerloze handboormachine, figuurzaagmachine, schuurband / schijf. Voldoende middelen, gereedschappen en materialen om te meten, af te tekenen, te controleren, te graveren, te raspen, te vijlen, bramen te verwijderen, het werkstuk af te werken, te (de)monteren, manueel te zagen, te boren, te spannen en te klemmen. Aanwezigheid van gepaste informatie, inhouden, didactisch materiaal, methodieken (technische tekeningen, productinfo …). Kunststoffen Tafelboormachine (kolomboormachine), plooimachine, figuurzaagmachine, snoerloze handboormachine. Voldoende middelen, gereedschappen, grondstoffen en materialen om te meten, af te tekenen, te controleren, te vijlen, te (de)monteren, manueel te zagen, te boren, te spannen, te klemmen, te plooien … Aanwezigheid van gepaste informatie, inhouden, didactisch materiaal, methodieken (technische tekeningen, productinfo …). Metaal Tafelboormachine (kolomboormachine), vingerzetbank, plooibank, pons, oven, puntlasmachine, hefboomschaar, graveertoestel. Voldoende middelen, gereedschappen, grondstoffen en materialen om te meten, af te tekenen, te controleren, te graveren, te vijlen, bramen te verwijderen, het werkstuk af te werken, te (de)monteren, manueel te zagen, te boren, te spannen en te klemmen, te puntlassen, te solderen, te buigen, te plooien, te knippen, schroefdraad te snijden, te ponsen, te vervormen … Aanwezigheid van gepaste informatie, inhouden, didactisch materiaal, methodieken (technische tekeningen, productinfo …). Elektriciteit Tafelboormachine (kolomboormachine), snoerloze handboormachine. Voldoende middelen, gereedschappen en materialen om te meten, af te tekenen, te controleren, te (de)monteren, manueel te zagen, te boren, te solderen, te buigen, te plooien, te knippen, te ontmantelen, te strippen, aan te sluiten, te verbinden … 11
Aanwezigheid van gepaste informatie, inhouden, methodieken (schematische tekeningen, productinfo …).
didactisch
materiaal,
Schilder- en grafische technieken PC(‘s) en (kleuren)printer, schets- en tekenpapier, papier- en kartonsoorten, teken-, schilder-, snij-, kleef- en meetmaterialen en -gereedschappen. Aanwezigheid van gepaste informatie, inhouden, didactisch materiaal (grafische modellen), methodieken (schematische tekeningen, productinfo …). Verzorging Wasmachine, strijkijzer, droogkast, haardroger, stofzuiger. Voldoende materialen, middelen om het lichaam dagelijks te verzorgen, de kleding te behandelen, de omgeving te verzorgen, eerste hulp te leren bieden. Aanwezigheid van gepaste informatie, inhouden, didactisch materiaal, methodieken (productinfo, onderhoudsetikettering …). Tot slot In het afgelopen anderhalf jaar was ik al te gast in verschillende technieklokalen. Hoewel het leerplan in de A- of B-stroom voor iedere leraar of vakgroep hetzelfde is, valt de grote diversiteit en verscheidenheid in organisatie van het technieklokaal op. Ik sta nagenoeg bij ieder klassenbezoek versteld van het feit dat de meeste technieklessen bijna lopen als een goed geoliede machine. Ik zag hoe leraren spitsvondige oplossingen hebben bedacht om de techniekles uitdagend te maken voor de leerlingen. Wat mij het meest treft, is de gedrevenheid bij de leraren, om het vak techniek een volwaardige plaats en inhoud te geven, om de leerlingen uit te dagen en te laten ervaren dat techniek leuk is. Bij het begin van het nieuwe schooljaar wens ik alle leraren techniek, heel wat inspiratie, creativiteit en arbeidsvreugde toe. Stef Grimonprez
Basishandelingen techniek: figuurzagen, kunststofverwerking, solderen, verbinden en demonteren Doelgroep: leraren techniek eerste graad en leraren basisonderwijs derde graad Docent: diverse docenten Datum en uur: woensdag 12 en/of 19 oktober 2011 telkens van 14.00 u. tot 17.00 u. Plaats: Middenschool de Pelichy Ave Maria, Gentsestraat 31, 8870 Izegem Inschrijfprijs: € 35 per namiddag Cursuscode: S12/034/A en B 12
Dag van techniek Datum en uur: woensdag 14 maart 2012 (namiddag) Campus Sint-Rembert Torhout
13
