techniek straategie
Het technische katern in Straategie helpt u bij de totstandkoming van verantwoorde bestratingen. Goede producten, maar ook nog eens in een goed ontwerp, goed uitgevoerd en goed onderhouden. Dat maakt de kwaliteitscirkel rond. Meer informatie over techniek is te vinden op www.straategie.nl.
Deklagen: oneindig veelzijdig Introductie Precies zoals u het wenst. Betonnen bestratingsmaterialen kunnen exact die uitstraling krijgen die u voor ogen heeft. Nagenoeg alles is mogelijk, omdat de deklaag qua kleur, structuur en veredeling op maat te maken is. Met gangbare kleur- en toeslagstoffen of juist met heel bijzondere materialen. Geen ander materiaal is zo rijk aan mogelijkheden als betonnen bestratingmateriaal. Juist vanwege die rijkdom bieden wij hierbij een - toch nog steeds beknopt - overzicht van de mogelijkheden. Informeer bij uw producent naar de mogelijkheden, van standaard tot maatwerk. Ervaar de totale architectonische vrijheid van betonnen bestratingsmateriaal en straatmeubilair.
Productieproces
Uiterlijk
Kleur en toeslagmaterialen
Veredeling
Beton, oneindig veelzijdig!
straategie techniek 1 www.straategie.nl
Productieproces De ietwat verschillende productieprocessen van betonstraatstenen, betontegels, betonplaten, betonbanden en betonnen straatmeubilair vormen geen belemmering om een gewenste uitstraling op elk van deze producten te verkrijgen. Ze kunnen elkaar juist aanvullen om het beoogde resultaat te bewerkstelligen.
Drycast Veel betonstraatstenen, betontegels en betonbanden worden vandaag de dag op een stenenmachine vervaardigd volgens de drycast methode met een onderlaag van vrij droge, grovere betonmortel en daarbovenop de fijnere, gespe-
cificeerde deklaag. Betonstraatstenen worden ook zonder deklaag vervaardigd, zogenaamd door en door (homogeen van opbouw). Na de productie kunnen de producten meteen worden uitgewassen of geborsteld. De producten worden bij deze methode zo gemaakt, zoals ze ook de straat in gaan. De stenenmachine kan grote formaten tot circa 120 x 120 cm aan. Op de tegelpers wordt eerst de deklaag ingebracht en dan de onderbeton. Na 24 uur verharding kunnen de betontegels door het toepas-
sen van vertragingspapier worden uitgewassen. Op zogenaamde hydraulische tegelpersen gaat het exact zo, doch de betontegels worden direct na productie rechtop gezet en direct uitgewassen.De tegelpers kan grote formaten tot circa 60 x 60 cm aan.
Bij de derde methode, de kiepkantelmethode, is sprake van vochtiger beton, de genoemde volgorde van eerst deklaag en dan onderbeton en direct ontkisten. Het iets vochtiger betonmengsel kan overigens met opzet worden benut voor enige luchtbelvorming, zodat het oppervlak een wat ruwere, typische betonstructuur krijgt. Incidenteel voorkomende hulpstukken voor betonbanden, Oudhollandse tegels en divers straatmeubilair worden op kiepkantelmachines vervaardigd. Deze producten hebben door de vochtigheid van het betonmengsel en het direct ontkisten een grotere maattolerantie. Ze worden meestal direct uitgewassen. Grotere maatvoering van producten is hier mogelijk.
Wetcast Daarnaast bestaat er de wetcast methode met een zeer vochtig betonmengsel, waarbij voornamelijk bedrijfsvloerplaten, straatmeubilair en kleine series maatgemaakte bestratingsmaterialen op hun kop worden geproduceerd. Na minimaal 24 uur verharding worden de producten ontkist. Uitwassen vindt direct na het ontkisten plaats. Voor grote, zware of eenmalige prefab elementen is dit de geschikte productiemethode.
2
straategie techniek
Uiterlijk
Verschijningsvormen Tijdens het productieproces kunnen verschillende verschijningsvormen aan betonnen bestratingsproducten worden meegegeven. Behalve de facetranden, splintervrije koppen en vlakke, hol/dol of visbek aansluitingen bij betonbanden, kunnen dat bijvoorbeeld ook figuraties zijn, zoals ruittegels of betonproducten met schijnvoegen voor een verrassend beeld. Afhankelijk van de productiemethode worden
de figuraties via de spiegelplaten (productie op z’n kop) of met stempels (productie deklaag boven) aangebracht. Met de eerste methode worden doorgaans ook symbool-, letter- en knikkertegels etc. geproduceerd, waarbij een uitsparing in het oppervlak wordt aangebracht die naderhand waar nodig met kunststof wordt volgegoten. Overigens worden ook via nabehandelingmethoden figuraties aangebracht.
straategie techniek 3
Textuur De oppervlaktestructuur van betonnen bestratingsmateriaal en straatmeubilair kan worden beïnvloed door de gradatie van het betonmeng-
sel. De korrelgrootte en het toevoegen/weglaten van de fijnere zandfracties zijn bepalend voor een dichte of juist open structuur. Zo kan zelfs een extra open deklaag worden vervaardigd die geluidsreducerende eigenschappen bezit. Hoe grover het toeslagmateriaal hoe opener qua structuur. Veel voorkomende gradaties van het (natuurstenen) toeslagmateriaal in de deklaag zijn 2-3, 2-4 en 3-8 mm. Bij betonplaten wordt zelfs een maasgrind 6-11 mm in de deklaag toegepast. Een dergelijk kenmerkend uiterlijk kan zonder het uitwassen van de deklaag worden bereikt, maar ook deze methode wordt toegepast om fijnere fracties weg te spoelen en daarmee het beoogde materiaal extra zichtbaar te maken, zoals de vertrouwde uitgewassen betontegel.
Kleur en toeslagmaterialen Actualiteit Vandaag de dag is de kwaliteit, sterkte en het kleurbehoud van betonstraatstenen van hoog niveau. Er wordt voldoende percentage kleurstof in de deklaag alsook in de door en door stenen gebruikt. Dit in tegenstelling tot het verleden, toen uit oogpunt van kwaliteit/sterkte/ kosten voor minder kleurstof werd gekozen. De moderne productiekennis waarborgt thans de kleurvastheid. Bij betontegels, die van oudsher met een deklaag werden geproduceerd, speelde dit probleem uit het verleden niet, omdat men consequent voldoende kleurstof in de deklaag aanhield en de betontegels anders (op de kop) werden geproduceerd, hetgeen de betonsterkte gunstig beïnvloedde. De kleur van moderne betonnen betstratingsmaterialen blijft nu beter dan ooit, mede dankzij de goede dosering van hoogwaardige organische en anorganische kleurstoffen van gerenommeerde kleurstofproducenten. Organische kleurstoffen, vooral als roetzwart wordt gebruikt, zullen wat meer vervlakken dan anorganische toeslagstoffen, met als exponent de ijzeroxides. Deze zorgen voor krachtige kleuren.
Kleurverandering Elke kleur verandert onder invloed van UV-licht en vervuiling. De kleur na de productie zal altijd gedurende het gebruik enigszins veranderen. Ook in positieve zin, omdat door slijtage bijvoorbeeld de cementhuid en zandfracties wegslijten en het gekleurde toeslagmateriaal meer aan de
4
straategie techniek
oppervlakte zichtbaar wordt. Voorts kunnen de betonnen bestratingsproducten worden voorzien van coatings met het doel de producten te beschermen of vuilwerend te maken.
Kleurvastheid Het principe van gekleurd toeslagmateriaal zorgt voor een nieuwe dimensie voor betonnen bestratingsmateriaal. In combinatie met kleurpigmenten kan in de toplaag een percentage natuurstenen toeslagmateriaal worden verwerkt.
Aangezien dit materiaal zijn kleur duurzaam behoudt, wordt het betonnen product kleurvaster dan met alleen kleurpigment. De percentages natuurstenen toeslagmateriaal lopen op tot 100%. Op het moment dat door natuurlijke erosie/gebruik dit natuurstenen materiaal volledig de oppervlakte van het product bepaalt, is de kleurintensiteit maximaal. Aanvankelijk werd beton met bekende toeslagmaterialen als Hollandse steenslag, basalt, Moraine split en porfier verfraaid. Spoedig daarna begon de zoektocht naar allerlei kleuren natuursteen waarmee de door de opdrachtgever en ontwerper gewenste kleurtoon kon worden bereikt. Juist ook door het mixen van diverse typen natuursteen, al dan niet versterkt met granulaatzanden. Er kan worden ingezet op
effen tinten of genuanceerde tinten. Het is mogelijk om in één betonstraatsteen of betontegel verschillende kleurnuances te krijgen door het kleurmengsel niet volledig te mengen voorafgaand aan het productieproces. Waar zand en grind zitten, kan geen kleur zitten. Om die reden wordt steeds vaker gekleurd zand gebruikt om de kleur extra kracht te geven. Ook kan men in plaats van grijs cement wit cement toepassen, waardoor zeker de lichtere kleuren betonnen bestratingsmaterialen een mooiere uitstraling krijgen. Kleuren als geel, blauw en groen komen daarmee intensiever over.
straategie techniek 5
Kleurenspectrum De natuur biedt het hele spectrum aan kleuren. Met het natuurstenen toeslagmateriaal zijn net als met kleurpigmenten alle kleuren mogelijk: van geel tot rood, van beige tot bruin, van groen tot paars en van wit tot zwart. De rijkdom van de natuur legt de basis voor de kleurenrijkdom
en kleurvastheid van betonnen bestratingsmaterialen. Of zoals de fabrikanten zeggen: “We kunnen de wereld binnenhalen.”
Hardheid natuursteen Van belang is niet alleen de kleur van de natuursteen, maar ook de hardheid van het materiaal. Niet alle natuursteenmaterialen zijn voldoende hard om ze in zwaar belaste bestratingen te gebruiken. De zandsteensoorten bijvoorbeeld verdienen extra aandacht. De hardheid kan exact worden bepaald met de proef van Moose. Ontwerper en opdrachtgever mogen dus niet alleen op kleur afgaan, maar zullen de keuze mede moeten grondvesten op het gebruikte natuurstenen toeslagmateriaal in de deklaag. De producent kan u hierover informeren.
Andere toeslagmaterialen Behalve natuursteen kan een reeks aan andere, verrassende toeslagmaterialen worden verwerkt in de deklagen van betonnen bestratingsproducten. Te denken valt aan (glimmende) toeslagmaterialen als carborundum, glanskies, koperslaksplit, glas, parelmoer, schelpen, metaaldeeltjes, fluorescerende materialen en noem verder maar op. Juist deze toeslagmaterialen zorgen
6
straategie techniek
voor een bijzondere, doorgaans unieke uitstraling van betonnen bestratingsproducten.
Gerecyclede grondstoffen Betonnen bestratingsmaterialen met het Milieukeur-label worden geproduceerd met betongranulaat ofwel gerecyclede, zogenaamde secundaire grondstoffen. Bij betontegels met Milieukeur wordt tenminste 25% (m/m) van het grove toeslagmateriaal in het onderbeton door betongranulaat vervangen. Bij betonbanden met Milieukeur wordt tenminste 10% (m/m) van het grove toeslagmateriaal in het onderbeton door betongranulaat vervangen. Productie van Milieukeurbanden vindt plaats op bestelling. Bij betonstraatstenen met Milieukeur wordt tenminste 10% (m/m) van het grove toeslag materiaal in het onderbeton door betongranulaat vervangen. Productie van Milieukeurstenen vindt plaats op bestelling. Milieukeurtegels worden extra gemerkt met het Milieukeurmerk.
Veredeling In het geval dat natuurstenen of speciale toeslagmaterialen zijn toegepast, is het mogelijk extra uitstraling te bereiken door de betonnen bestratingsmaterialen te veredelen via een nabewerking. De meest toegepaste wijzen van veredelen zijn: wassen, gritstralen, slijpen en boucharderen. Daarnaast is er de bewerking van trommelen om de door en door gekleurde producten een verouderde uitstraling te geven.
Wassen Het (uit)wassen wordt in eerste instantie voornamelijk gedaan om de cementhuid weg te spoelen, zodat het product het toegepaste granulaat en de beoogde kleur beter toont. De cementhuid zal ook via natuurlijke slijtage verdwijnen, maar dit duurt jaren. Behalve het uitwassen om de cementhuid te
verwijderen, kan men intensiever uitwassen om de producten een kenmerkend uiterlijk te geven. Oogmerk is om het hoogwaardige toeslagmateriaal goed zichtbaar aan de oppervlakte te krijgen. Het is mogelijk om licht, middel en grof uit te wassen om de oppervlaktestructuur een bepaalde karakteristiek te geven. Los van de productiemethode kan dezelfde reeks aan (na)bewerkingen worden uitgevoerd.
Stralen Door het blazen met zand of grit kan het oppervlak worden ‘ontruwd’. Het natuursteen toeslagmateriaal wordt enigszins afgerond. De kleurintensiteit neemt iets af en men gaat be-
wust richting pasteltinten. Ook bij deze veredelingsmethode is het mogelijk om licht, middel en grof te stralen. Stralen kan worden gecombineerd met uitwassen of andere nabehandelingmethodes. Het is zelfs mogelijk om gedeeltes van een bestratingsproduct verschillende verschijningsvormen te geven.
straategie techniek 7
Slijpen Een fraaie nabehandeling is het slijpen c.q. polijsten. Op deze manier wordt het natuurstenen toeslagmateriaal geslepen en komt het volledig tot zijn recht qua kleur en karakter. Slijpen kan eveneens in combinatie met andere nabehandelingmethodes zoals stralen, juist om speciale effecten te verkrijgen. Het slijpen kan met verschillende korrelgroottes plaatsvinden, waardoor ook diverse oppervlaktebeelden ontstaan. Men kan hoogglans slijpen, gezoet slijpen en mat slijpen. De uiteindelijke gladheid van de betonstraatsteen, betontegel of betonplaat hangt grotendeels af van de polijstweerstand van het toegepaste natuursteen en de mate van open ruimtes tussen de fracties na het slijpen. Producten met veel zand zijn vaak te glad door de dichtheid van het geslepen oppervlak. Om de glij/slipweerstand te bepalen worden de producten onderworpen aan een Skid Resistance Test. Uitbloei of kalkuitslag Het verschijnsel uitbloei staat los van de mogelijkheden van deklagen, maar kan de verschijningsvorm beïnvloeden. In diverse omstandigheden kan kalkuitslag optreden; een witte uitslag die wordt veroorzaakt door de vrije kalk die in het product aanwezig is en een weg naar buiten zoekt. Deze uitbloei is technisch niet te voorkomen, maar verdwijnt na verloop van tijd (afhankelijk van plaats en gebruiksintensiteit) vanzelf. Diversen natuursteensoorten en ook gebakken materialen hebben dit natuurlijke probleem. Kalkuitslag kan niet leiden tot afkeuring.
8
straategie techniek
Hiervoor is nog geen norm, maar meestal wordt dit vergeleken met de minimale waarde van gepolijste natuursteenbestrating. De producent moet echter wél bij de opdrachtgever aangeven of het product geschikt is voor de aangegeven situatie. In de praktijk zijn alleen voetgangersgebieden geschikt voor deze producten.
Boucharderen Het oppervlak van betonnen bestratingsproducten kan ook worden gehamerd of gebouchardeerd. In feite een grove bewerking om het oppervlak flink op te ruwen. Het oppervlak krijgt hierdoor een wat matter en doffer uiterlijk. Het is de grofste nabehandelingmethode.
