1
Tabel met informatie over de gemeten vervuilende stoffen Tabel 1: Blootstellingsmerkers
Vervuilende stoffen
Cadmium in urine; maat voor blootstelling de laatste 3-4 maanden
Nikkel in urine
Thallium in urine; termijn niet gekend
1
Wat zijn de voornaamste bronnen in onze omgeving? - sigarettenrook - non-ferro industrie, schrootverwerkende industrie - in het verleden: huisvuilverbrandings-ovens (bv. verbranden van batterijen) en crematoria - gebruikt in warmtewisselaars, batterijen, katalysatoren, kleurstoffen, productie van roestvrij staal, munten en juwelen - industrieën die nikkel verwerken (o.a. productie van roestvrij taal, nikkel legeringen,…), olie- of steenkoolcentrales en huisvuilverbrandingsovens - sigarettenrook - elektronische industrie, minerale smeltovens, steenkoolcentrales, cement- en baksteenindustrie
Hoe wordt de mens blootgesteld?1 Zware metalen - via roken of blootstelling aan passief roken - eten van groenten uit vervuilde gebieden (cadmium wordt opgenomen in de groenten) - inademen van cadmiumhoudend stof
Wat zijn de mogelijke gezondheidsrisico’s? - verstoring nierwerking - verhoogde kans op osteoporose en botbreuken - kankerverwekkend (voornamelijk longkanker)
- voedsel (noten, peulvruchten en volkorenproducten) - vervuild water (door verouderde waterleidings-installaties) - roken van tabak die nikkel bevat - contact met nikkel via de huid (o.m.: munten en juwelen)
-
- roken of blootstelling aan passief roken - groenten en fruit gekweekt in de buurt van industrie waar thallium wordt verwerkt
- langdurige blootstelling is schadelijk voor het zenuwstelsel, hart, longen, lever en nieren
allergische reactie van de huid chronische bronchitis verminderde longfunctie langdurige blootstelling is kankerverwekkend
Praktische tips om blootstelling aan bepaalde vervuilende stoffen te verminderen vind je op www.gezondheidenmilieu.be en www.gezonduiteigengrond.be
2 Vervuilende stoffen Arseen in urine; maat voor recente blootstelling (1-2 dagen)
Chroom in urine
Kwik in urine
PCB’s (138, 153, 180) in bloed; maat voor totale blootstelling de laatste 10-20 jaar
Wat zijn de voornaamste bronnen in onze omgeving? - behandeling van hout - batterijen, conductoren, diodes - in het verleden gebruikt als pesticide, dit is momenteel verboden
- sigarettenrook - gebruikt in staalproductie, kleurstoffen en in de houtbewerkingssector - samen met nikkel de voornaamste component van roestvrij staal - thermometers, kwikdamplampen, batterijen, elektrische schakelaars - amalgaam tandvullingen - bestrijding van schimmels - momenteel verboden - vroeger massaal gebruikt in transformatoren, condensatoren, verf, inkt, isolatiemateriaal
Hoe wordt de mens blootgesteld?1 - de hoeveelheid totaal arseen geeft een beeld van het toxische en het niet-toxische arseen en wordt sterk beïnvloed door de niet-toxische vorm - vis is een belangrijke bron van arseen, maar het gaat hier om een niet-toxische vorm van arseen - blootstelling aan toxisch arseen gebeurt via water, voeding en via de huid - voeding (fruit, groeten, noten, dranken en vlees) - roken of blootstelling aan passief roken
- vis is een belangrijke bron van kwik - amalgame tandvullingen geven kwik vrij in speeksel - lage blootstelling via lucht, water en voeding Gechloreerde stoffen - door ongelukken en vergissingen hebben PCB’s de voedselketen vervuild; aangezien ze vetoplosbaar zijn komen ze vooral voor in vetrijke voeding (vette vis, vlees, zuivel) - in de buurt van verbrandingsovens, crematoria kunnen PCB’s voorkomen in de lucht
Wat zijn de mogelijke gezondheidsrisico’s? - kankerverwekkend - huidaandoeningen en huidirritatie
- Schade aan maag en darmen - bloedarmoede - kankerverwekkend
- schadelijk voor het zenuwstelsel - verstoring van de nierfunctie
- hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - waarschijnlijk kankerverwekkend - schadelijk voor het zenuwstelsel - verstoring van het afweersysteem
3 Vervuilende stoffen DDT en afbraakproduct van DDT in bloed; maat voor totale blootstelling de laatste jaren
Wat zijn de voornaamste bronnen in onze omgeving? - insectenverdelger - verboden in België sinds de jaren ’70, maar momenteel nog toegelaten in landen met malaria
Hoe wordt de mens blootgesteld?1 - DDT is vetoplosbaar en heeft zich opgestapeld in de voedselketen (vooral vetrijke voeding zoals vette vis, vlees, zuivel) - via water, bodem, stof komt de mens in contact met DDT-resten van historische vervuiling - HCB is vetoplosbaar en heeft zich opgestapeld in de voedselketen (vooral vetrijke voeding zoals vette vis, vlees, zuivel). - via water, bodem, stof komt de mens in contact met resten van HCB van historische vervuiling - via water, bodem, stof komt de mens in contact met chlordaan van historische vervuiling - chlordaan en lindaan stapelen zich op in de voedselketen (vissen, vogels en zoogdieren)
Hexachlorobenzeen (HCB) in bloed; maat blootstelling de laatste jaren
- momenteel verboden - schimmelwerend middel voor planten, zaden, granen - vroeger gebruikt in productie van vuurwerk, munitie en rubber
Chlordanen (Oxychlordaan, Transnonachloor) en Lindaan in bloed; maat voor totale blootstelling de laatste jaren
- insectenverdelgers bij granen, citrusvruchten en in particuliere gazons en tuinen - Verboden in België voor landbouwtoepassingen sinds 1981, voor alle overige toepassingen sinds 1998 Waterafstotende perfluorverbindingen - gebruikt om producten water-, en - perfluors komen in de voeding terecht via vetafstotend te maken, o.a. gebruik van (beschadigde) Tefal pan, tefalpannen, kartonnen drinkbekers,… drinkbekers, bekleding van - perfluors kunnen zich binden aan meubels, tapijten,… stofdeeltjes (bijv. afkomstig van tapijten, - gebruikt in brandblusapparaten, meubels,…) en op die manier ingeademd schoonmaakmiddelen, cosmetica, worden door de mens. filmmateriaal, … perfluors stapelen zich op in de voedselketen (vooral vis).
PFOS PFOA PFHxS PFNA PFBS in bloed
-
Wat zijn de mogelijke gezondheidsrisico’s? hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid mogelijk kankerverwekkend schadelijk voor het zenuwstelsel verstoring van het afweersysteem
- hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - mogelijk kankerverwekkend - schadelijk voor het zenuwstelsel - verstoring van afweersysteem
-
schadelijk voor de lever schadelijk voor het zenuwstelsel hormoonverstorend mogelijk kankerverwekkend
- hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - schadelijk voor het zenuwstelsel - schadelijk voor hart en bloedvaten
4 Vervuilende stoffen
Metabolieten van pyretroïde pesticiden in urine
organofosfaat-pesticiden in urine
Wat zijn de voornaamste bronnen in onze omgeving? - veelvuldig gebruikt als insecticiden in huizen en tuinen ter behandeling van huisdieren, vee, in transportvoertuigen - bescherming tegen muggen - insecticiden met brede werking, o.a. chlorpyrfos, diazinion, dichlorvos, malathion,…
Hoe wordt de mens blootgesteld?1 Pesticiden - inademen (bij gebruik van insecticiden) - contact met de huid (bij gebruik van insecticiden) - voeding - blootstelling via de voeding (resten op landbouwgewassen) - inademing bij gebruik in eigen tuin en in huis
Chlorofenoxypesticiden (2,4dichloorfenoxyazijnzuur en 2,4,5trichloorfenoxyazijnzuur) in urine
- onkruidverdelger, voornamelijk gebruikt voor de bestrijding van breedbladige onkruiden in gazons, bermen, graslanden en graanvelden
- blootstelling bij gebruik in huis of in woongebieden in de buurt van landbouwzones - Consumptie van verontreinigd voedsel of drinkwater
2,5-dichloorfenol In urine
- pesticide tegen motten, schimmels en meeldauw - gebruikt in mottenballen en als ontgeurder in luchtverfrisser en toiletblokjes - onkruidverdelger, gebruikt in landen bosbouw, op gazons, tuinen en in industriële gebieden - gebruikt om plantengroei en het rijpen van fruit te controleren
- inademing na gebruik van mottenballen, luchtverfrissers en toiletblokjes
Glyfosaat en AMPA in urine
- via voeding - blootstelling bij gebruik in huis of in woongebieden in de buurt van landbouwzones
Wat zijn de mogelijke gezondheidsrisico’s? - schade aan centrale en perifere zenuwstelsel - mogelijk effect op afweersysteem - irritatie van de luchtwegen - schadelijk voor het zenuwstelsel; mogelijk in verband te brengen met de ziekte van Parkinson - hormoonverstorend - Irriterend voor de ogen - Misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid - hormoonverstorend - Nier- en leverschade - mogelijk kankerverwekkend - schadelijk voor het zenuwstelsel - schade aan de luchtwegen - mogelijk kankerverwekkend - langdurige blootstelling kan lever en/of nierproblemen veroorzaken - Huid- en oogirritatie - Misselijkheid, diarree
5 Vervuilende stoffen
Wat zijn de voornaamste bronnen in onze omgeving? - gebruikt in productie van plastiek, o.a. onbreekbare flessen (flessen voor babyvoeding), tafelbestek, producten voor microgolfovens,… - als coating, o.a. in drankverpakking, blik, karton,… - bacteriedodende en schimmelwerende stof, gebruikt in cosmetica, textiel, schoenen, schoonmaakmiddelen, verpakkingsmateriaal
Bisfenol A in urine
Triclosan in urine
Hoe wordt de mens blootgesteld?1 Andere polluenten bisfenol A komen via gebruiksartikelen (o.a. verpakkingsmateriaal) in de voeding terecht
- huidcontact bij gebruik van cosmetica, verzorgingsproducten, textiel, schoenen,… - inademing bij gebruik van verzorgingsproducten - inname via de voeding (door het verpakkingsmateriaal)
Wat zijn de mogelijke gezondheidsrisico’s? - hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - schadelijk voor de lever - schadelijk voor hart en bloedvaten
- hormoonverstorend - mogelijk kankerverwekkend
Tabel 2: Gezondheidsmetingen
Cystatine C in bloed α1microglobuline in urine Ferritine in bloed
Korte beschrijving van de uitgevoerde gezondheidsmetingen Nierfunctie parameters - Cystatine C is een merker voor glomerulaire nierschade; α1-microglobuline is een merker voor tubulaire nierschade. - Een verstoring van deze merkers is geassocieerd met een verhoogd risico op nierziekten. Het zijn beiden klinische merkers die goed gekend zijn, en waarvoor referentiewaarden beschikbaar zijn vanuit de algemene bevolking.
-
-
Cardiovasculaire parameters Ferritine geeft een maat voor de hoeveelheid ijzerreserve in het lichaam. Bij lage gehalten is de ijzervoorraad te klein. Een ijzertekort komt in Vlaanderen regelmatig voor. 10% van de bevolking kampt met dit probleem, vooral meisjes door bloedverlies bij de menstruatie. Door ijzerhoudende voeding kunnen de ijzervoorraden aangevuld worden. Soms is een behandeling met ijzer bevattende medicatie nodig. Ferritine kan ook verhoogd zijn; bijvoorbeeld bij infectie of ontsteking of na een operatie. Na de acute fase herstelt de waarde zich dan meestal vanzelf.
6
Cholesterol en HDL cholesterol in bloed
-
Systolische en Diastolische bloeddruk in bloed
-
Korte beschrijving van de uitgevoerde gezondheidsmetingen Cholesterol wordt door het lichaam zelf aangemaakt, maar wordt ook ons lichaam binnen gebracht via de voeding (vooral dierlijke producten). Cholesterol is noodzakelijk voor heel wat functies in het lichaam. Namelijk voor de opbouw van celmembranen, de productie van hormonen en galzouten en voor de werking van de hersenen en het zenuwstelsel. Langdurig verhoogde cholesterol kan het risico op aderverkalking en op hart- en vaatziekten; vooral hartinfarct en beroerte. Dit risico is goed gekend voor volwassenen, maar kan zich al beginnen op te bouwen op jongere leeftijd. De richtwaarden voor cholesterol gelden voor metingen in nuchtere toestand. Cholesterol kan in het bloed aan 2 verschillende groepen van eiwitten binden zodat HDL en LDL cholesterol ontstaan (deze afkortingen staan voor High Density Lipoproteins en Low Density Lipoproteins). HDL cholesterol wordt ook wel “goede” cholesterol genoemd, hoge gehaltes verminderen de kans op hart- en vaatziekten. LDL cholesterol, of ook wel “slechte” cholesterol genoemd, vormt een risico voor hart- en vaatziekten. Bij het meten van de bloeddruk worden twee waarden bepaald, namelijk een waarde voor de systolische bloeddruk (de bovendruk) en een waarde voor de diastolische bloeddruk (de onderdruk). De systolische bloeddruk meet de druk in de bloedvaten als het hart klopt. De diastolische bloeddruk meet de druk in de bloedvaten tussen de hartslagen. Bij aflezing van de bloeddruk wordt eerst de systolische druk en daarna de diastolische bloeddruk genoemd. Een bloeddruk lager dan 120/80 mmHg is normaal. Bij een bloeddruk hoger dan 140/90 mmHg spreekt men van hypertensie, een abnormale hoge bloeddruk in de slagaders. Het komt voor bij veel verschillende medische aandoeningen, onder andere bij aderverkalking, congestief hartfalen, beroerte, hartaanval en nierbeschadiging.
