1
Tabel met informatie over de gemeten vervuilende stoffen Tabel 1: Blootstellingsmerkers
Vervuilende stoffen
Wat zijn de voornaamste bronnen in onze omgeving?
Cadmium in bloed; maat voor blootstelling de laatste 3-4 maanden
Lood in bloed; maat voor blootstelling de laatste 3-4 maanden
- sigarettenrook - non-ferro industrie, schrootverwerkende industrie - in het verleden: huisvuilverbrandingsovens (bv. verbranden van batterijen) en crematoria - loodhoudende verf - loden drinkwaterleidingen - ferro en non-ferro industrie - in het verleden loodhoudende benzine
Mangaan in bloed; maat blootstelling de voorbije dagen Koper in bloed; maat voor blootstelling de voorbije dagen
- industrie: metallurgie, chemische nijverheid, productie van glas, leer- en textielindustrie, kunstmeststoffen - belangrijke component bij lassen - ontginning van koper - stortplaatsen, afvalverbranding - houtproductie - verbranden van fossiele brandstoffen
Thallium in bloed; termijn niet gekend
- sigarettenrook - elektronische industrie, minerale smeltovens, steenkoolcentrales,
1
Hoe wordt de mens blootgesteld?1 Zware metalen - via roken of blootstelling aan passief roken - eten van groenten uit vervuilde gebieden (cadmium wordt opgenomen in de groenten) - inademen van cadmiumhoudend stof
Wat zijn de mogelijke gezondheidsrisico’s? - verstoring nierwerking - verhoogde kans op osteoporose en botbreuken - kankerverwekkend (voornamelijk longkanker)
- inademen van loodhoudend stof - in regio’s met historische loodvervuiling (bv. in de buurt van industrie of van drukke verkeerswegen) kunnen loodpartikels neerslaan op groenten en kan lood het drinkwater vervuilen - inademen van mangaanhoudend stof in de buurt van industrie - bij het lassen
- bloedarmoede - negatieve invloed op de intelligentie bij kinderen - verstoring nierwerking - vruchtbaarheidsproblemen - waarschijnlijk kankerverwekkend - schadelijk voor het zenuwstelsel
- inademen van koperhoudend stof - in sommige streken bevat het drinkwater hoge concentraties koper
- lage concentraties zijn essentieel voor een goede gezondheid - bij langdurige, hoge blootstelling: hoofdpijn, misselijkheid, diarree, duizeligheid - langdurige blootsstelling is schadelijk voor het zenuwstelsel, hart, longen, lever en nieren
- roken of blootstelling aan passief roken - groenten en fruit gekweekt in de buurt van industrie waar thallium wordt verwerkt
Praktische tips om blootstelling aan bepaalde vervuilende stoffen te verminderen vind je op www.gezondheidenmilieu.be en www.gezonduiteigengrond.be
2 Vervuilende stoffen
Arseen in bloed; maat voor recente blootstelling (1-2 dagen)
Wat zijn de voornaamste bronnen in onze omgeving? cement- en baksteenindustrie - behandeling van hout - batterijen, conductoren, diodes - in het verleden gebruikt als pesticide, dit is momenteel verboden
Methylkwik (de toxische vorm van kwik) in haar
- thermometers, kwikdamplampen, batterijen, elektrische schakelaars - amalgaam tandvullingen - bestrijding van schimmels
PCB’s (138, 153, 180) in bloed; maat voor totale blootstelling de laatste 10-20 jaar
- momenteel verboden - vroeger massaal gebruikt in transformatoren, condensatoren, verf, inkt, isolatiemateriaal
Afbraakproduct van DDT in bloed; maat voor totale blootstelling de laatste jaren
- insectenverdelger - verboden in België sinds de jaren ’70, maar momenteel nog toegelaten in landen met malaria
hexachlorobenzeen (HCB) in bloed; maat
- momenteel verboden - schimmelwerend middel voor planten, zaden, granen
Hoe wordt de mens blootgesteld?1
- de hoeveelheid totaal arseen geeft een beeld van het toxische en het niet-toxische arseen en wordt sterk beïnvloed door de niet-toxische vorm - vis is een belangrijke bron van arseen, maar het gaat hier om een niet-toxische vorm van arseen - blootstelling aan toxisch arseen gebeurt via water, voeding en via de huid - vis is een belangrijke bron van kwik - amalgame tandvullingen geven kwik vrij in speeksel - lage blootstelling via lucht, water en voeding Gechloreerde stoffen - door ongelukken en vergissingen hebben PCB’s de voedselketen vervuild; aangezien ze vetoplosbaar zijn komen ze vooral voor in vetrijke voeding (vette vis, vlees, zuivel) - in de buurt van verbrandingsovens, crematoria kunnen PCB’s voorkomen in de lucht - DDT is vetoplosbaar en heeft zich opgestapeld in de voedselketen (vooral vetrijke voeding zoals vette vis, vlees, zuivel) - via water, bodem, stof komt de mens in contact met DDT-resten van historische vervuiling - HCB is vetoplosbaar en heeft zich opgestapeld in de voedselketen (vooral vetrijke voeding zoals vette vis, vlees,
Wat zijn de mogelijke gezondheidsrisico’s? - kankerverwekkend - huidaandoeningen en huidirritatie
- schadelijk voor het zenuwstelsel - verstoring van de nierfunctie
- hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - waarschijnlijk kankerverwekkend - schadelijk voor het zenuwstelsel - verstoring van het afweersysteem - hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - mogelijk kankerverwekkend - schadelijk voor het zenuwstelsel - verstoring van het afweersysteem - hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - mogelijk kankerverwekkend
3 Vervuilende stoffen blootstelling de laatste jaren
Chlordanen (Oxychlordaan, Trans-nonachloor) in bloed; maat voor totale blootstelling de laatste jaren PFOS PFOA PFHxS PFNA in bloed; maat voor totale blootstelling de laatste jaren
Wat zijn de voornaamste bronnen in onze omgeving? - vroeger gebruikt in productie van vuurwerk, munitie en rubber
Hoe wordt de mens blootgesteld?1 zuivel). - via water, bodem, stof komt de mens in contact met resten van HCB van historische vervuiling - via water, bodem, stof komt de mens in contact met chlordaan van historische vervuiling - chlordaan stapelt zich op in de voedselketen (vissen, vogels en zoogdieren)
- insectenverdelgers bij granen, citrusvruchten en in particuliere gazons en tuinen - Verboden in België voor landbouwtoepassingen sinds 1981, voor alle overige toepassingen sinds 1998 Waterafstotende perfluorverbindingen - gebruikt om producten water-, en - perfluors komen in de voeding terecht via vetafstotend te maken, o.a. tefalpannen, gebruik van (beschadigde) tefalpan, kartonnen drinkbekers, bekleding van drinkbekers,… meubels, tapijten,… - perfluors kunnen zich binden aan - gebruikt in brandblusapparaten, stofdeeltjes (bijv. afkomstig van tapijten, schoonmaakmiddelen, cosmetica, meubels,…) en op die manier ingeademd filmmateriaal, … worden door de mens. perfluors stapelen zich op in de voedselketen (vooral vis).
Wat zijn de mogelijke gezondheidsrisico’s? - schadelijk voor het zenuwstelsel - verstoring van afweersysteem
- schadelijk voor het zenuwstelsel - hormoonverstorend - mogelijk kankerverwekkend
- hormoonverstorend; negatieve invloed op de vruchtbaarheid - schadelijk voor het zenuwstelsel - schadelijk voor hart en bloedvaten
4 Tabel 2: Gezondheidsmetingen
TSH Vrij T4 Vrij T3 in bloed
-
-
Testosteron in bloed
-
Oestradiol in bloed
-
-
Sexhormoon Bindend Globuline in bloed
-
Korte beschrijving van de uitgevoerde gezondheidsmetingen Schildklierhormonen Thyroid Stimulerend Hormoon (TSH) wordt aangemaakt in de hypofyse in de hersenen, het stimuleert de schildklier om T3 (triiodothyronine) en T4 (tyroxine) aan te maken. Ze regelen in het lichaam een ganse reeks processen die te maken hebben met energietoevoer en verbruik. Ze stimuleren het zuurstofverbruik en de stofwisseling (verbranding) en verhogen ook de eiwitaanmaak, wat gepaard gaat met groei. Tijdens de zwangerschap en op kinderleeftijd zijn de schildklierhormonen zeer belangrijk voor een goede ontwikkeling, vooral van de hersenen en het skelet. Hormoonverstoorders die in het milieu aanwezig zijn (bv. PCB’s, zware metalen) zouden de werking van de schildklier kunnen beïnvloeden, ofwel onrechtstreeks ter hoogte van de hersenen of de hypofyse, ofwel rechtstreeks ter hoogte van de schildklier. Deze effecten zouden op hun beurt de stofwisseling kunnen beïnvloeden of, bij kinderen, de groei en de ontwikkeling. Geslachtshormonen Testosteron is het 'mannelijke' geslachtshormoon dat bij mannen voornamelijk in de zaadballen wordt aangemaakt. Het stimuleert de ontwikkeling van mannelijke geslachtskenmerken zoals de lage stem, de groei van de penis, lichaamsbeharing en spierontwikkeling. Het stimuleert ook de zin in seks en zorgt voor stevige botten. Daarnaast wordt testosteron ook aangemaakt in de bijnieren (bij zowel mannen als vrouwen) en in kleine hoeveelheden in de eierstokken (bij vrouwen). Ongeveer 95% is gebonden aan de eiwitten albumine en SHBG, en alleen het vrije testosteron is biologisch actief. Oestradiol is het belangrijkste vrouwelijke geslachtshormoon en maakt deel uit van de groep van oestrogenen. Het wordt voornamelijk in de eierstokken (in de rijpende eicellen, de follikels) aangemaakt onder invloed van LH en FSH. Daarnaast kan het ook afkomstig zijn van mannelijke steroïdhormonen testosteron en androgenen na enzymreactie door aromatase. Oestradiolconcentraties zijn zeer laag bij mannen. Ongeveer 30% wordt geproduceerd door de testis en de rest is afkomstig van de omzetting in de lever en het vetweefsel. Alleen het vrije oestradiol is biologisch actief. Oestradiol is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de uiterlijke vrouwelijke geslachtskenmerken (borstvorming, vrouwelijke vetverdeling). Samen met progesteron zorgt het in elke menstruatiecyclus voor de ontwikkeling en rijping van de baarmoederwand, zodat een eventuele bevruchte eicel kan innestelen. Oestradiol is ook noodzakelijk voor het in stand houden van gezonde en sterke botten. SHBG is een eiwit (globuline) dat door de lever geproduceerd wordt en in staat is om testosteron en oestradiol sterk aan zich te binden. SHBG transporteert vervolgens deze hormonen in een inactieve vorm via het bloed door het lichaam. Verandering van de hoeveelheid SHBG heeft invloed op de hoeveelheid testosteron dat vrij beschikbaar is.
5
-
Luteïniserend Hormoon en Follikel Stimulerend Hormoon in bloed
-
-
Leptine in bloed
-
Insuline in bloed
-
-
Korte beschrijving van de uitgevoerde gezondheidsmetingen Testosteron remt de productie van SHBG terwijl oestradiol juist de productie stimuleert.
Luteïniserend hormoon (LH) hangt nauw samen met de werking van Follikel Stimulerend Hormoon (FSH) en beide hormonen worden aangemaakt in de hypofyse. Bij vrouwen stimuleert LH samen met FSH gedurende de eerste twee weken van de menstruatiecyclus (de folliculaire fase) de aanmaak van het vrouwelijk geslachtshormoon oestradiol. Tijdens de eisprong stimuleert een kortdurende zeer hoge productie van LH het vrijkomen van de eicel uit de rijpe follikel. Na de eisprong, in de zogenaamde luteale fase van de menstruatiecyclus, zorgt LH samen met FSH voor de aanmaak van progesteron. Progesteron is nodig voor de innesteling van de bevruchte eicel en zorgt uiteindelijk voor een remming van de aanmaak van LH en FSH, zodat aan het begin van de menstruatie alle hormonen weer in een lage concentratie aanwezig zijn. Tijdens de menopauze neemt de werking van de eierstokken af en stijgt de hoeveelheid LH en FSH in het bloed. Bij mannen stimuleert LH en FSH de aanmaak en rijping van het mannelijke geslachtshormoon testosteron in de zaadballen. Beide hormonen zijn bij mannen vanaf de puberteit betrekkelijk constant aanwezig in het bloed. Bij pasgeborenen stijgen LH en FSH snel na de geboorte en dalen dan vervolgens tot vrijwel onmeetbare hoeveelheden (na 6 maanden bij jongens en na 1 tot 2 jaar bij meisjes). Rond de leeftijd van 6 tot 8 jaar, voorafgaand aan het begin van de puberteit, stijgen de hormoonconcentraties weer. Metabole hormonen Leptine wordt aangemaakt door vetweefsel en wordt vervolgens afgegeven in het bloed. Dit hormoon zorgt ervoor dat nat het eten er een gevoel van verzadiging optreedt en de eetlust dus afgeremd wordt. Het geeft een seintje naar de hersenen dat er genoeg brandstof in het lichaam aanwezig is en zorgt ervoor dat de stofwisseling versneld wordt. Wanneer er te weinig leptine wordt aangemaakt, treedt er geen verzadigingsgevoel op en is de kans op overgewicht (obesitas) erg groot. Insuline is een hormoon dat geproduceerd wordt in de alvleesklier en voor een juiste instelling van de hoeveelheid glucose in het bloed zorgt. Dit hormoon is de boodschapper voor cellen om zich open te stellen voor de opname van glucose. Eenmaal dat glucose in de cellen aanwezig is, wordt het aangewend als energiebron voor de activiteiten van dat moment. Als er geen energie verbruikt wordt, zal de aanwezige glucose in lichaamsvet omgezet worden, en daarbij opgeslagen worden voor later gebruik. De insuline- en glucoseniveaus moeten goed in evenwicht met elkaar zijn. Te veel insuline in het bloed (hyperinsulinisme) kan veroorzaakt worden door een tumor die insuline aanmaakt (insulinoom). Ook kan het zijn dat de patiënt een te hoge dosis insuline voorgeschreven krijgt, waardoor de hoeveelheid glucose in het bloed te sterk daalt. Samengevat heet deze ziekte ‘hypoglycemie’ en heeft het als symptomen: zweten, trillen, honger krijgen, verwardheid, duizeligheid, flauwvallen of een epileptische aanval.
6
-
Ijzerstatus (Ferritine) in bloed
-
Cholesterol in bloed
-
-
Korte beschrijving van de uitgevoerde gezondheidsmetingen Mensen met diabetes mellitus type 1 (suikerziekte) maken zelf geen insuline aan en krijgen het daarom toegediend. Bij type 2 diabetes mellitus is er wel insulineproductie, maar is deze onvoldoende. Daarnaast kunnen ook de cellen in de weefsels ongevoelig geworden zijn voor de werking van insuline. Andere gezondheidsmetingen Ferritine geeft een maat voor de hoeveelheid ijzerreserve in het lichaam. Bij lage gehalten is de ijzervoorraad te klein. Een ijzertekort komt in Vlaanderen regelmatig voor. 10% van de bevolking kampt met dit probleem, vooral meisjes door bloedverlies bij de menstruatie. Door ijzerhoudende voeding kunnen de ijzervoorraden aangevuld worden. Soms is een behandeling met ijzer bevattende medicatie nodig. Ferritine kan ook verhoogd zijn; bijvoorbeeld bij infectie of ontsteking of na een operatie. Na de acute fase herstelt de waarde zich dan meestal vanzelf. Cholesterol wordt door het lichaam zelf aangemaakt, maar wordt ook ons lichaam binnen gebracht via de voeding (vooral dierlijke producten). Cholesterol is noodzakelijk voor heel wat functies in het lichaam. Namelijk voor de opbouw van celmembranen, de productie van hormonen en galzouten en voor de werking van de hersenen en het zenuwstelsel. Cholesterol vormt, wanneer het verhoogd is, op termijn een risico voor aderverkalking en daardoor voor hart- en vaatziekten; vooral hartinfarct en beroerte. Dit risico is goed gekend voor volwassenen, maar kan zich al beginnen op te bouwen op jongere leeftijd. Binding van cholesterol aan transporteiwitten (om te kunnen circuleren in het bloed) vormt 2 soorten transportpakketten: HDL en LDL (deze afkortingen staan voor High Density Lipoproteins en Low Density Lipoproteins). HDL beschermt tegen hart- en vaatziekten, LDL vormt een risico factor voor hart- en vaatziekten. Bij de meting van cholesterol in dit onderzoek werden beide vormen samen gemeten.
